Maya’s en Inca’s Koen Vanderbeke De bijdrage van hun astronomische kennis tot de organisatie van hun dagelijks leven
Samenvatting deel 1 • • • • • •
Maya’s : -beschaving -getallen en schrift -kalenders -dresden codex -bouwwerken
Geschiedenis Maya • Paleo-Indiaanse Periode : • 10.000 tot 3.500 voor Christus
• Archaïsche Periode : • 3.500 tot 2.000 voor Christus
• Pre-Klassieke Periode : • 2.000 voor tot 200 na Christus
• Klassieke Periode : • 200 tot 1.000 na Christus
• Post-Klassieke Periode : • 1.000 tot 1.600 na Christus
Maya’s : wie waren ze ? • Ontstaan uit de Olmeken • K’utz Chman : grondlegger
Maya’s : wie waren ze ? - uitbreiding rijk : - Guatemala tot Belize en Zuid-Mexico - organisatie bestuur - sociale klassen - invoer getallen
Maya’s : getallen • Getallen systeem : • Drie tekens : . (punt) waarde 1 - (streepje) waarde 5 • Ο (zaadje) waarde 0 • Elke bovenliggende laag : waarde x 20
Maya getallen
Maya getallen
Maya : schrift • • • • •
Enige oude cultuur met schrift in Amerika Hiëroglyphen 800 verschillende symbolen Vele vernietigd door Spaanse Conquistadores 4 Codexen resterend : Dresden, Parijs, Madrid en Grolier • Pas gedeeltelijk ontcijferd in 19de eeuw • 300 van 800 tekens ontcijferd
Maya schrift
Maya Kalender • 21/12/2012 • Te Xultun beschrijving Yucknoom Yick’aak K’ack van Calakmul : einde van tijdscyclus • Niet één kalender • Tot 15 kalenders • 3 best gekende : – Lange telling : historische kalender – Haab : burgerlijke kalender – Tzolkin : religieuze kalender
Maya Kalenders • • • • •
Gemeenschappellijk : opeenvolgend Geen synchronisatie met zon of maan Telling begint bij 0 en niet 1 Start is 13.0.0.0.0, 4 Ahau,8 Kumk’u of 13 augustus 3114 voor Christus
Lange Telling • 13 februari 2014 = 13.0.1.2.19 (13 Bak’tun,0 K’atun,1 Tun, 2Winal, 19 K’in)
Lange Telling • Leiden Plate : hanger met Maya datering • Vrij 17/9/320
Haab • • • • •
Burgerlijke kalender Winal = maand = 20 dagen (Kins) 18 Winals + Uayab = 5 dagen = 1 jaar 365 dagen
Tzolkin • Waarzegkalender genoemd • 13 maanden van 20 dagen : 260 dagen • Elke dag = 1 cijfer + 1 letter (teken) : 1A, 2B, 3C tot 13M • Slechts 13 cijfers ! • Na 13M : 1N, 2O • Elke dag : een uniek ‘getal-teken’ aanduiding
Maya tekens
Kalenderronde
Relatie met kosmologische cycli • Tzolkin tot Tun (Haab): • 18 Tzolkin (18 x 260) = 13 Tun (13 x 360) = 4680 dagen • 3 Tzolkin = synodische cyclus Mars • 780 dagen -779,936 dagen • 2 Tzolkin = 3 x half draconische jaar • 520 dagen = 519,93 dagen
Relatie met kosmologische cycli • 46 Tzolkin = 405 lunaire maanden = 3 Tritoscyclussen • Cyclus van zons- en maanverduisteringen (= Tritos cyclus) • Dresden codex • 2 x Haab-Tzolkin kringloop = Venus cyclus = 104 jaar
De hemel in de tropen en onze regio • 3 verschillen : • Wijziging van breedtegraad : baan verschilt in vorm, richting en oriëntatie t.o.v. horizon • Wat we zien is verschillend • Beweging van hemellichamen dichter bij waarnemer, bij ons meer ‘door de hemel’
Maya’s en astronomie • Bijhouden van de kalenders • Locatie en oriëntatie gebouwen • Interesse : Mercurius, Mars, Jupiter, Plejaden, Maan en vooral Venus • Retrograde beweging Mars, Jupiter en Saturnus • Omlooptijd van planeten
Maya’s en astronomie
Maya’s en Venus
Maya’s en Astronomie • • • • • • •
Venus cyclus : Ochtendster : 263 dagen (oosten) 50 dagen niet zichtbaar Avondster : 263 dagen (westen) 8 dagen onzichtbaar 263 + 50 + 263 + 8 = 584 dagen = gemiddelde synodische periode Venus
Maya’s en Astronomie • • • •
584 dagen in relatie tot 365 dagen Verhouding : 5 tot 8 Iedere 8 jaar zichtbaar op zelfde plaats Ook andere verhoudingen gekend, o.a. 5 Venuscyclussen = 99 synodische maanmaanden • Supergetal = 1.366.560
Maya’s en Astronomie • Supergetal : verbindt alle kalendercycli en het Venusjaar met elkaar • 1.366.560 = • 260 x 5256 (het aantal Tzolkins) • 365 x 3744 (het aantal korte jaren) • 584 x 2340 (het gemiddelde aantal Venusperiodes) • 780 x 752 (het gemiddeld aantal Marsperiodes) • 18980 x 72 (het aantal kalenderrondes, de combinatie van de tzolkin met de Haab is 52 jaar of 18980 dagen)
Dresden Codex
Dresden codex • • • •
Eclipstabellen Venustabellen Almanac Info over godsdienstige rituelen, rampen
Dresden Codex
Dresden codex Eclipstabel
Dresden codex Eclipstabel
Dresden codex eclipstabel
Dresden codex Eclipstabel • Startdatum : 12 november 755 na Christus
Dresden codex eclipstabel Telling vanaf 1Ste eclips
0 pag 53 a 177 177 148 Dode god 177 177 177 pag54 a 177 (178) 177 177 177 177 177 148 … … … pag 58 b 177 177
Cumulatieve som
Tzolkin datum
0 12 Lamat
Lange Telling
Gregoriaanse datum
9.16.4.10.8
12/11/755
177 7 Chikchan 9.16.5.1.5 354 2 Ik 9.16.5.10.2 502 7 Ok 9.16.15.17.10
7/5/756 31/10/756 28/3/757
679 2 Manik 9.16.6.8.7 856 10 Kan 9.16.6.17.4 1033 5 Imix 9.16.7.8.1
21/9/757 17/3/758 10/9/758
1211 1 Kawak 9.16.7.16.19 1388 1565 1742 1919 2096 2244
7/3/759 31/8/759 24/2/760 19/8/760 12/2/761 8/8/761 3/1/762
11782 3 Ok 9.17.17.5.10 11959 11 Manik 9.17.17.14.7
14/2/788 9/8/788
Dresden Codex • Venus-tabellen pag. 46 tot 50 • Belangrijk : tabel bekijken zoals Maya’s : - verdeling cyclus in 4 delen - herhaling elke 5 x 584 dagen
Dresden Codex
Dresden Codex
Dresden Codex
Dresden Codex
Astronomie en Maya bouwkunst • Caracol Toren (Chitzen Itza)
Astronomie en Maya bouwkunst
Astronomie en Maya bouwkunst
Astronomie en Maya bouwkunst
Astronomie en Maya bouwkunst
Astronomie en Maya bouwkunst
Inca en astronomie • • • • • •
Geschiedenis Coricancha Zon, Melkweg, Plejaden Dualiteit en organisatie Cuzco Kalender Bouwwerken
Geschiedenis Inca • Vroeg Zuid-Amerikaanse geschiedenis : • 15.000 tot 2.700 voor Christus
Geschiedenis Inca • Vroeg Zuid-Amerikaanse geschiedenis : • 15.000 tot 2.700 voor Christus
• Eerste culturen : Chavin Cultuur • 2.700 tot 300 voor christus
Geschiedenis Inca • Vroeg Zuid-Amerikaanse geschiedenis : • 15.000 tot 2.700 voor Christus
• Eerste culturen : Chavin Cultuur • 2.700 tot 300 voor christus
• Moche of Mochica cultuur : • 0 tot 700 na Christus
Mochica
Mochica
Mochica
Geschiedenis Inca • Vroeg Zuid-Amerikaanse geschiedenis : • 15.000 tot 2.700 voor Christus
• Eerste culturen : Chavin Cultuur • 2.700 tot 300 voor christus
• Moche of Mochica cultuur : • 0 tot 700 na Christus
• Nazca cultuur : • 0 tot 700 na Christus
Nazca-lijnen
Geschiedenis Inca • Vroeg Zuid-Amerikaanse geschiedenis : • 15.000 tot 2.700 voor Christus
• Eerste culturen : Chavin Cultuur • 2.700 tot 300 voor christus
• Moche of Mochica cultuur : • 0 tot 700 na Christus
• Nazca cultuur : • 0 tot 700 na Christus
• Chimu cultuur : • 850 tot 1.450 na Christus
Geschiedenis Inca • Vroeg Zuid-Amerikaanse geschiedenis : •
15.000 tot 2.700 voor Christus
• Eerste culturen : Chavin Cultuur •
2.700 tot 300 voor christus
• Moche of Mochica cultuur : •
0 tot 700 na Christus
• Nazca cultuur : •
0 tot 700 na Christus
• Chimu cultuur : •
850 tot 1.450 na Christus
• Inca cultuur : •
1438 tot 1532 na Christus
Inca-rijk
Inca-rijk • Inca Pachacuti
Inca-rijk • Tawantinsuyu (Quecha) = 4 delen tezamen
Inca Quipu
Coricancha
De hemellichamen voor de Inca’s • • • • •
Zon Venus Maan Plejaden Melkweg
Inca’s en de zon • • • • •
Capac Raymi (zomerzonnewende) 21/12 Inti Raymi (winterzonnewende) 21/6 Intihuatana Zenit 13/2-30/10 Nadir of Antizenit 26-27/4 en 18-19/8
Melkweg • Mayu = Hemelse Rivier • Urubumba (Vilcanota) • Beweging Melkweg : uitgangspunt voor kalender uitgangspunt voor bepaling positie andere hemellichamen
Melkweg
Melkweg :kosmologische ark van Noah • • • • •
Machacuay Yutu en Hamp’atu Yacama Vos Herder
Inca’s en Plejaden :
Inca’s en dualisme
Stralenvormige organisatie Cuzco
Stralenvormige organisatie Cuzco • Ceque • Huaca
Inca en Huaca’s • Eyes of the Puma (Kenko Grande) op de dag van de zomerzonnewende
• Verlichte trap op winterzonnewende (Kenko Grande)
Inca Huaca’s • Pilaren op Cerro Sayhua
Inca’s en terrasbouw
Inca kalender- Coricancha
Inca kalender
Inca kalender en Ceques
Inca bouwwerken en astronomie
Inca bouwwerken en astronomie
Inca bouwwerken en astronomie • Zonnetempel en Zonnepoort
Inca bouwwerken en astronomie • Het huis met de 3 ramen
Machu Picchu en Salkantay
