Zonnegem Een groot gedeelte van Zonnegem was eigendom van de abdij van Drongen, Een aantal goederen werden geschonken door Iwein van Aalst in 1246. Zonnegem behoorde net zoals Bambrugge, Burst, Cothem tot de “„s gravens propre dorpen”. Deze dorpen lagen onder het onmiddellijk gezag van de graaf van Vlaanderen, en waren in een vierschaar verenigd. Bij een openbare verkoop in 1664 werd gans de heerlijkheid openbaar verkocht. Na een paar keer van eigenaar te veranderen komt de heerlijkheid voor het laatst in handen van Jan Frans Dierickx voorzitter van de Raad van Vlaanderen, hij overleed in 1798. Nadien werd het gestolen door de Franse imperialisten.
Marnixring Denderend Land Natuurhistorische wandeling Vlierzele
De kerk van Zonnegem Iwein van Aalst, heer van Aalst en Drongen schonk aan de Norbertijnen van Drongen de villa “Goed ten Brempt” zo‟n 60 ha groot. De abdij verwerft nog meer gronden, meer dan 100 ha, in 1173 schenkt de bisschop van Kamerijk het altare ( = de kerk ) aan de kloosterlingen. Gedurende meer dan 700 jaar zullen de Norbertijnen de tiendenrechten innen in Zonnegem.
Ik ben aan het einde van mijn latijn gekomen aan alles komt een einde. Eén van de werken van barmhartigheid is de dorstigen laven. Wel dit gaan we ook doen! Hopelijk hebben jullie genoten van de wandeling en, dat was toch de bedoeling toch nog iets opgestoken. Eric van den Driessche 4 augustus 2013
noorden
Dorst
Kring
Bij deze wandeling gaan we op zoek naar de officiële benaming van de wegeltjes. We doen een aantal historische plaatsen aan die een zekere rol van betekenis gespeeld hebben in het Land van Aalst. We hebben 23 naambordjes gemaakt. In elk wegeltje hangt er een straatnaambordje. Het is nu de bedoeling de straatnamen in de juiste volgorde volgens het parcours op dit foldertje te noteren. Kijk goed naar de omgeving want er zijn fotovragen bij!
1.
Steenbergstraat
3.
Steenberg hierbij hebben we het over de steenader die gaat van Balegem, sint Lievens Houtem, Vlierzele, Zonnegem, Bambrugge, Lede, tot in Hofstade. De bovengehaalde rotsblokken werd de witte Vlaamse Arduin genoemd.
4.
De vijvers
2.
5. 6.
De abdij van Drongen had in Zonnegem meer dan 100 ha eigendom en bestond uit akkerland, bossen, weiden, en vijvers. De vijvers werden gebruikt om vis te kweken. De paters hadden door hun vele vasten en onthoudingsdagen massa‟s vis nodig. Op gere-
7. 8. 9. 10 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23.
gelde tijdstippen van het jaar moest Zonnegem vis leveren. Maar bij elke levering mocht de pastoor er twee voor hem houden. Er zijn vijf vijvers: “de kerrevijver”(1.8 ha) , de “Sonneghemvijver”(1.67 ha) twee “hossevijvers “ (0.77 ha,en 0.80 ha ) , de hullevijver ( 1.2 ha ) en de “ cuerevijver “ (0.67 ha). De vijvers zullen eind 18de eeuw verlanden
Hul Hul of Hil betent heuvel en vanaf hier moet je Zonnegem zien. Bij mooi weer kan men tot 35 kerktorens waarnemen. Haaltert,Heldergem, Mere, Erpe, Vlekkem, Erondgem, Burst, Bambrugge, Vlierzele, Wetteren, …
Fotovraag: plaats de naam van de weg waar de foto genomen is
Er wordt gewag gemaakt dat deze weg de vroegere Romeinse heirweg was tussen Aska, Ascanium en Velzeke zo naar Kamerrijk
Heet Heet is de oude schrijfwijze voor heide. Vanwaar komt die naam? Koutertoponiemen komen voor rond de onmiddellijke omgeving van de nederzettingen van de St Baafs abdij. Veldtoponiemen liggen verspreid en associatie met andere bewoningskernen. Deze velden liggen doorgaans op goed gedraineerde gronden. Heide toponiemen liggen in het zuiden van Vlierzele en zijn beperkt qua oppervlakte. Deze gronden hebben een gestoorde waterhuishouding, door een kleilaag op geringe diepte. Pollenonderzoek heeft erop gewezen dat er de gewone gewassen groeiden maar dat Ericaceae niet in grote mate aanwezig was. Dus deze heide moet gezien worden als een extensief gebruikte zone, dus een landbouwgebied met weinig arbeid maar ook met een lagere opbrenst. Dit werd door de bevolking heide genoemd alhoewel er nooit heide gegroeid heeft.
De Pastorie Het concilie van Trente verplichte elke pastoor die zondag onderricht moest geven de parochie te bewonen. Dit werd de” priesteragie” of ”cuerehuys” genoemd. In Zonnegem heeft in de dertiende eeuw aan de kerk een eerste pastorie gestaan. Tijdens de godsdienstperikelen van de zestiende eeuw bleef ze leeg staan daar de priesters vijf parochies bedienden en meestal in St Lievens Houtem verbleven. De tweede pastorie komt er in 1617 en stond op de binnenkoer van de derde en huidige die in 1858 gebouwd werd
Sint Nikolaas Van Tolentijn Hoe de Heilige Nikolaas van Tolentijn oorspronkelijk hier aanbeden werd weet men niet. Men veronderstelt dat deze aanroepen werd in de 19 de eeuw toen de streek geteisterd werd door besmettelijke ziektes onder het vee.
De grot De grot of de rots van Vlierzele bevindt zich in een uniek natuurkader gelegen in het centrum van Vlierzele. Honderden mensen uit de omliggende gemeenten bezoeken jaarlijks de 'Rots'. Vooral gedurende de meimaand, O.L.Heer Hemelvaart met de 'kaarskensprocessie' en het talrijkst op Sacramentsdag wanneer de jaarlijkse Rotsenommegang plaatsvindt. Van bij het begin van de oprichting was men in de streek vol lof over de grot, in de kranten van dat moment beweerde men dat er weinig of geen verschil bestond tussen de originele grot in Lourdes en de grot in Vlierzele. De oude Maria-grot, in de volksmond 'de Vlierzeelse rotse' is toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes en werd in 1875 door Pastoor Anseau en onderpastoor Lauwereys gebouwd in Waalse natuursteen. Aan de zuidelijke kant is er een preekstoel aangebracht en aan de noordelijke kant is een crypte gebouwd waarin de bedevaarders hun offerkaarsen laten branden. Voor de grot is een plein met een vijftiental bidbanken. Tegenover de grot ligt een bos dat in 1954 gedeeltelijk werd gerooid en waar, onder impuls van toenmalig Pastoor Sabot, zeven bakstenen kapelletjes werden gebouwd waar hij de zeven blijdschappen van Maria liet in beitelen.
In de pastorietuin staat ook een eigenaardige boom of eerder een struik: de paternosterboom. Het zou hier gaan over de kralenboom . Melia azedarach (Indische sering, paternosterboom, kralenboom). De vruchtjes zijn mooie goudgele ovale bolletjes van 1,5cm bij 1cm. Ze zien er best smakelijk uit, maar zijn giftig. Ze blijven na het uitvallen van de bladeren nog lang aan de boom hangen. Er is één zaadje per vrucht. Ideaal om paternosters van te maken. Ook is er een bron in Vlierzele. Ze noemen deze bron de “puitenput” want winter en zomer zijn er kikkers in te vinden. De kikkers geraken er in maar niet meer uit. Het water van de bron is gezegend en wordt gebruikt om de bloemen te gieten aan de grot.
Vlierzele Vlierzele was een van de eerste bezittingen van de Sint-Baafsabdij te Gent. In een charter van 11 oktober 804 gaat Karel de Kale de bezittingen van de abdij opsommen onder andere “ in villa Flithersala cum omnibus que ibidem pertincre nosmutur.”Een eeuw later was de abdij dan in het bezit gekomen van Papegem zoals blijkt uit een akte van 14 januari 976 en schenkt Keizer Otto II een aantal goederen terug aan de St Baafsabdij waaronder Papegem. “ …. villam Flithersele cum ecclesia et omnibus apendiciis et Papingehem, et Bavingehem, …. “ Papegem en Vlierzele werden door de Sint-Baafsabdij uitgebouwd als volwaardige landbouwondernemingen, door het aanleggen van kouters. In Papegem zijn er drie , de Hofkouter of Papegemkouter, de Kapellekouter, en de Hoogkouter. In Vlierzele is er de Kruiskouter met in de onmiddellijke omgeving van het hof de Groten Driesch en de Vorten Driesch, wat eens te meer wijst op de specialisatie van de beide hoven. Papegem was gespecialiseerd in gewassen en op het hof van Vlierzele was de veeteelt primair. Onafhankelijk van deze twee bouwden de andere gehuchten ( Bussegem,Morelgem, Luikerveld, Uilebroek,… ) hun landbouwareaal stelselmatig uit. We zien duidelijk op het plan van Popp dat er grote percelen zijn in de buurt van de hoven en sterk versnipperde percelen in de gehuchten. Zo waren er rond 1228 in Papegem 43 pachters en in Vlierzele 55 pachters die allerlei waren moesten leveren aan de abdij, waaronder haver, gerst, rogge, kippen en een aantal denieren of duiten.
Het Hemelrijkbos Merk op dat de bomen op smalle stroken staan en langs weerszijden er grachten zijn, deze manier van planten noemt men rabatten. Rabatten zijn opgehoogde plantstroken voor bomen in natte gebieden. Het ophogen van de 'bedden' waarop de bomen moeten worden geplant gebeurt met grond die vrijkomt bij het graven van waterafvoerende greppels. De bomen staan daardoor hoger en profiteren van de relatieve droogheid van de groeiplaats. De breedte van het bed hangt af van de vochtigheid van de locatie en de boomkeuze en varieert van twee tot tien meter. Vaak is de grond op de locaties waar rabatten liggen enigszins kleiig. Rabatten worden zowel toegepast in boomgaarden als bij productiebossen (populieren, naaldhout) en grienden. Wanneer het rabattensysteem is uitgevonden is niet bekend, maar het komt al voor in een schoolboek uit 1799, dus het zal ouder zijn. Het principe van de rabatten werd ook nog toegepast in de 20ste eeuw. Bij de wandeling passeren we 't Wijmenierke : tot net voor de 2de wereldoorlog werden aan de bosjes elk jaar de wijmen (wilgentenen) openbaar verkocht die daar in de omgeving werden gekweekt. Mandenvlechters kwamen erop af om hun voorraad in te slaan. Vandaar de oorsprong van de naam Wijmenier (kweekplaats van wijmen op de drassige ondergrond).
Luikerveld, Haelveld,Catveld, galgenveld,... Gans het landbouwareaal dat ontstond in de dertiende eeuw is blijven bestaan tot de moderne ingrepen. De boscomplexen die nu nog bestaan, hebben vroeger ook bestaan en waren heel waarschijnlijk zelfs nog groter. Het resterende bos op slechte gronden (wastinae) werd gebruikt om de dieren te laten grazen, degradeerde en werd door de bevolking als heide benoemd alhoewel er nooit heide gegroeid heeft ( heye , nederhey). De landbouw breidde verder en verder uit rond de nederzettingen die werden aangeduid met veldtoponiemen ( groot schoofveld, sonneghem veld, blootveld, catveld, bogaertsveld, bankveld, Haelveld…). Naast het ontstaan van de akkercomplexen ontstaan er ook rijgehuchten aangeduid door een straattoponiem ( Oordegemsestraat, Waterstraat, Peperstraat, Berre Burrestraat, …) Deze straten verbonden de heerlijkheden met mekaar. De grote wegen of drijfwegen verbonden de dorpen met mekaar , de zijdewegen of leidewegen zijn de wegen die binnen het dorp de gehuchten verbonden. De wegen waarlangs men de dries kon verlaten heten: dreef, dijk en straat. In Vlierzele zijn een paar merkwaardige namen opgedoken met name Herdikensbergha (1227),De Coe mette Saele (1662), „t Lijk Lindeke (1717), Ulenbroch(1227), ...
Theodule Verstraeten en zijn broer Leo pastoor in Stint-Blasius- Boekel waren fervente zwemmers. In de tuin van de villa in de Oordegemstraat liet Theodule twee vijvers graven verbonden met elkaar . In de zomermaanden als Leo op bezoek was, kwam er altijd een zwempartij aan te pas. Het schoolhoofd meester Haems, vond dat er iets moest gedaan worden voor de ontspanning van de schoolgaande jeugd. In die tijd was de leuze “Mens sana in corpore sano” en plannen werden gemaakt voor een heus zwembad weliswaar in openlucht maar met omkleedcabines en een bijhorende kantine. In de betonnen wanden is 1948 gekrast, de constructiedatum. Het water van de beek werd afgeleid om dan terug de beek ingestuurd te worden. De lengte is 30m en 4m breed, de diepte gaat van 1m naar 1,5 m. Van heinde en ver kwam men zwemmen, jongens en meisjes allemaal bijeen. Er ontstonden natuurlijk verhalen over ontucht en zedeloosheid maar dat zal wel eigen aan de tijd geweest zijn. In de jaren vijftig stond er buiten de wal een houten chalet die jarenlang gebuikt werd als horecazaak voor het zwembad dat aan de overkant van de wandelweg lag. Een getuige spreekt: “ Als kleine jongen maakte ik er begin de jaren vijftig grote zwemfeesten mee (met o.m. waterpolowedstrijden)”. De traditie van die feesten ging snel teloor nadat de toenmalige pastoor donderpreken hield over onzedige praktijken van onder meer wandelende en vrijende koppeltjes in badpak...” In augustus 1948 is er een groot openluchtfeest ter gelegenheid van de inhuldiging van de zwemkom. Op het feestprogramma vinden we een openluchtbal, een hondenkoers, een duivenvlucht uit Quivrain, een zwemmeting met de zwemclubs uit Gent, Aalst, Oudenaarde verder was er nog een zakloping voor de vrouwen, een puitenkoers, een mastklimming en als afsluiter een prachtig vuurwerk. De aannemers voor de zwemkom, de kleedhokjes en het woonhuis waren Alois De Coensel, Richard Faes, en Georges De Rick goed voor een bedrag van 20000 frank M.D.Buyssche schrijft met veel lof over het initiatief: Zondag de 11en juli laatstleden heb ik met mijn schoonbroer Kennof Henri de zwemkom van Vlierzele bezocht. Ik kan mij niet weerhouden Ued mijn hartelijke gelukwensen te sturen voor dit prachtig initiatief! Wat een enige uitzonderlijke en kostelijke cadeau voor uw gemeente! Door die daad zal uw naam eeuwig verbonden blijven aan de geschiedenis der gemeente ! Vlierzelenaren en veel mensen uit de omgeving zullen steeds dankbaar terug denken aan die democratische geste! Ik ook.
Het hof van Vlierzele (polydorens hof) De twee eigendommen van de Sint-Baafsabdij waren sterk gespecialiseerd. Papegem hield het bij de landbouwgewassen, rond de hoeve liggen namelijk drie grote kouters elk een paar hectaren groot. Rond de grote hoeve in Vlierzele lag maar één kouter de “kruiskouter”, maar zelfs twee driesen: de “groten dries” en de ”vortendries”. Driesen werden gebruikt om de dieren „s nachts in veiligheid te brengen. Rond de nederzetting had men de woeste gronden, wastina of gemene gronden. Overdag hoedde men de dieren op deze woeste gronden, om dan ‟s avonds de dieren binnen de omheining te brengen. De meeste driesen hebben een driehoekige vorm. Veelal staan opzij de kleine woningen van de mensen die op het hof gingen werken en de hoofdfunctie was gras en hooiland. Tijdens de Middeleeuwen waren de kouters omheind met een haag waarin de toegangen, de "cautergaten", afgesloten waren met een hek. Vandaag gaat men de weiden afspannen met prikkeldraad of iets dergelijks, vroeger gebeurde het omgekeerde men ging de akkers uitspannen. Het akkerland beschermen noemt men “ heimen “ of “luiken”. Tijdens de braakperiode had de boerengemeenschap het recht op de "driesen" hout te hakken (b.v. om afrasteringen te maken), te sprokkelen en er hun vee te laten weiden. Als we de Ferraris kaart vergelijken met de huidige toestand zien we wel wat veranderingen. Vroeger leek het complex groter dan wat er nu nog rest. Op het plan van Popp hebben we te maken met een gesloten vierkantshoeve. In 1754 was het gehele complex 47 bunder of 60 hectare groot, zelfs groter dan het hof te Papegem.
Op het hof van Vlierzele werd de vierschaar gehouden: één maal per jaar werden de betichten van Vlierzele, Bavegem, Letterhoutem, Smetlede, Oosterzele en Oordegem er samengeroepen. Dit jaarlijks onderzoek naar misdrijven en overtredingen noemde men de “Waarhede van ‟t Zwarte Land”. Om de grootte van een hof aan te duiden Men sprak men vroeger over het aantal paarden, op het hof had men om en bij de vijftien paarden. Maar hoeveel mensen er op zo‟n hof werkten is moeilijk te achterhalen het waren er alleszins een heel pak. Stalknechten, wagenmakers, smeden, ... Het was in 1850 eigendom van Felicianus de Clercq. Nadien is het eigendom geworden van Polydor De Vos en Marie Briget. In Vlierzele spreekt men ook van Polydorens hof . Het graf van beiden lag op het kerkhof aan het kruis achteraan de kerk, de zerk ligt nu op het hof zelf. Polydor had vier dochters: Julienne trouwde met Van de Sijpe, Margritte trouwde met Octaaf Clompen, Angèle die de laatste inwoonster was van het hof en Eugenie die kloosterlinge geworden is. Tijdens de tweede wereldoorlog is de schuur afgebrand. Terwijl de Engelse soldaten er logeerden brandde ze voor een tweede keer af. Men zegt dat de tweede keer opzet was, maar gelukkig waren er de soldaten om de brand te blussen. Nadien werd dit gebruikt als de groententuin van Angele.
Het Hemelrijk Hemel hangt waarschijnlijk samen met Middelnederlandse :” hemelen 'omheinen, door heg of heining afscheiden. In talrijke akten waarin een recht van overweg ter sprake komt , wordt gesproken van 'behemelde' of 'gehemelde' beesten, dat zijn koeien die door een muilkorf niet konden grazen terwijl ze over andermans veld liepen. In de buurt van het Hemelrijk ligt ook het Luikerveld , wat ook een afgesloten veld betekent. In de zin van 'afgesloten terrein' vinden we Hemelrijk in Geraardsbergen op de Oudenberg. Het kan ook voortkomen van het woord Hemmerik, Hemrik, Hemmerck, hetgeen gemeenschappelijk weideland betekend. Zo zien we dat in dat woord het achtervoegsel -merck duidelijk staat voor grensgebied (mark) en het voorvoegsel hem- voor woonplaats (heim) . Dit was dus een stuk woeste grond dat op de grens lag van de stad en waarop in de Middeleeuwen iedereen zijn dieren mocht laten grazen. In dezelfde context wordt het woord hemelen ook gebruikt voor: het leiden van dieren, voor het omheinen door een heg of een heining om dieren in op te vangen of voor omheinde plaats. Soms vindt men Hammerik en dit is een weide in een bocht van een rivier of beek. Hemelrijk kan ook een ironisch bedoelde naam zijn, soms ontstaan als tegenstelling tot Hel. Conclusie het zal het wel een onvruchtbaar stuk grond zijn, waar men de dieren liet op grazen.Door Keizer Karel werd de Sint-Baafsabdij opgeheven, in het SintBaafsdorp in Gent werd het gebouwencomplex gesloopt en vervangen door het “spanjaarden kasteel” . Hier waren de Spaanse legioenen gekazerneerd. De andere eigendommen gingen over in het kapittel van Sint-Baafs, ook de eigendommen in Vlierzele. Dit blijft zo tot bij de Franse revolutie waarbij veel goederen verbeurd worden verklaard.
Uit een inventaris van 1764 van de wegen in Vlierzele blijkt dat de heer Diericx een bos had in de buurt van het Hemelrijk. Jan Frans Xavier Diericx was de laatste voorzitter van de raad van Vlaanderen. In 1795 (jaar van opheffing van de Raad van Vlaanderen) werden de goederen van Jan Frans Xavier Diericx , raadsheer van de "Raad" door de stad Gent verkocht. De stad was door de Franse Republiek in belasting gesteld voor 60,000 Doornikse ponden of 7,000,000 Vlaamse ponden. Misschien werden de bezittingen van Jan Frans Xavier Diericx in Vlierzele niet verkocht want in “Den denderbode, 09/01/1853; p. 4/4” verschijnt volgend bericht van een openbare verkoping door notaris De Vuyst voor de erfgenamen van de weduwe van burgraaf de Patin de Langemark namelijk Françoise Diericx. Het gaat hier over een verkoop van zomaar eventjes 32 percelen gelegen in Vlierzele. De eerste koop is een weide van 83 are in het Hemelrijk. We veronderstellen dat Françoise een van de nazaten is van Jan Frans Xavier Diericx Wie deze percelen dan verder koopt, kunnen we misschien achterhalen bij notaris De Vuyst. Op het kadasterplan van Popp wordt de eigenaar aangegeven van de percelen waar nu het Hemelrijk uit bestaat, namelijk de weduwe van Emanuel Cnudde, eigenaar Gent. Van deze weduwe heb ik enkel de voornaam gevonden namelijk Collette die eigenaar geworden is in 1855. Een perceel dat verkocht werd door weduwe de Patin in 1853 van 85 are en 17 ca komt niet voor in de eigendomlijst van de weduwe Cnudde. Nadien is bijna het hele Hemelrijk eigendom geworden van de familie Verstraeten. Domien Verstraeten was in 1870 burgemeester van Vlierzele en dit gedurende 43 jaar. Nadien is zijn zoon Dr Theodule Verstraeten burgemeester geworden in 1913 na het overlijden van zijn vader. Tussen 1942 en 1944 was Leon Buyl burgemeester (eigenaar van ’t fabriek en stichter van Vlierzele Sportief). Theodule Verstraeten wordt dan terug burgemeester in 1944 tot aan zijn dood in 1952. Hij stierf aan zijn verwondingen in Aalst na een ongeval waarbij hij met zijn bromfiets onder de wielen van een kar terecht kwam. De erfgenamen Verstaete verkopen dan in 1982 een groot gedeelte van het Hemelrijk aan de gemeente. Dit onder impuls van de milieuvereniging Hanem, die toen werkte rond de afvaldeponie in Vlierzele.
De Wal Deze omwalling spreekt natuurlijk tot de verbeelding en er zijn al vele Vlierzelenaren die in het Hemelrijk op schattenjacht geweest zijn. De wildste geruchten gaan de ronde, er zou een kasteel gestaan hebben van de graven van Vlaanderen. Op de eerste kadasterplannen gemaakt door Ferraris is er helemaal niets te zien van een kasteel. Op een eerdere kaart van Vlierzele (RaG kaarten &plans n°1282) wordt dit heel mooi groen ingekleurd. Op de Ferrariskaart blijken dit vijvers te zijn.
