MARLOES POSTEL, ELKE TER HUURNE, HEIN DE HAAN & COR DE JONG

2009 J 5 MGv 64

1

357-372

MARLOES POSTEL, ELKE TER HUURNE, HEIN DE HAAN & COR DE JONG

Alcoholdebaas.n1 Drie jaar online hulpverlening voor probleemdrinkers

Een speciale website met gestructureerde behandelmodules voor mensen met alcoholproblemen levert goede resultaten: er worden meer mensen bereikt, het alcoholgebruik daalt en de klachten nemen af.

Online hulpverlening voor alcoholproblemen bereikt doelgroepen die niet eerder werden bereikt met de reguliere hulpverlening. Daarmee levert online hulpverlening een belangrijke bijdrage aan het oplossen van een maatschappelijk probleem. Anonimiteit lijkt de sleutel tot dit succes. Problematisch drinken gaat nog steeds gepaard met gevoelens van schaamte en taboe. Dat weerhoudt een grote groep probleemdrinkers ervan hulp te zoeken bij de reguliere verslavingszorg. Sinds zoos biedt de internetbehandeling Alcoholdebaas.nllaagdrempelige toegang tot professionele hulp. De afgelopen jaren was dat anoniem. Sinds i januari zoo8 is de identieke maar niet-anonieme versie beschikbaar, die volledig wordt vergoed door de zorgverzekeraars. Dit artikel beschrijft de behandeling, de ervaringen en de resultaten van drie jaar online hulpverlenen.

Online hulp bij alcoholproblemen

De internetbehandeling Alcoholdebaas.n1 omvat een gestructureerd behandelprogramma waarbij de cliënt via het internet persoonlijke één op één begeleiding krijgt van een professionele hulpverlener. De interactie verloopt asynchroom hulpverlener en cliënt zitten niet gelijktijdig achter de computer. Alle communicatie vindt plaats via een beveiligde website. Cliënten hebben via een inlognaam en wachtwoord toegang tot hun eigen portal, waarin alle

POSTEL TER HUURNE E.A.

communicatie plaatsvindt en huiswerkopdrachten kunnen worden verstuurd en gelezen. De hulpverleningsrelatie tussen professionele hulpverlener en clitnt onderscheidt de internetbehandeling Alcoholdebaas.n1 van online zelfhulpprogramma's op het gebied van probleemdrinken (al dan niet ondersteund met chat- of emailcontacten). Persoonlijk contact met een hulpverlener heeft voor veel cliënten een meerwaarde. Uit de programmeringsstudie E-mental Health (Riper e.a., 2007) blijkt dat de effecten van online interventies met therapeutisch contact groter zijn dan de effecten van online zelfhulp. Uit het evaluatieonderzoek van het online zelfhulpprogramma van de Jellinek blijkt ook dat veel cliënten behoefte hebben aan persoonlijk contact: 44% van de deelnemers noemt het gebrek aan interactie en persoonlijke feedback als kritiekpunt (Blankers e.a., 2007). Het voordeel van zelfhulpprogramma's is echter dat de kosten van de interventie veel lager liggen. Reden voor Ruwaard en Lange (2007) om, in hun reactie op de programmeringsstudie, te pleiten voor een plek in de zorgketen voor zowel zelfhulp als online behandeling. De verschillende vormen van online hulpverlening vormen samen een breed aanbod waarbij de cliënt kan kiezen wat het beste bij hem past. Riper e.a. (2007) schetsen een overzicht van de internationale onderzoeksliteratuur op het gebied van depressie, angst- en alcoholgerelateerde stoornissen. De effecten van internetinterventies bij alcoholgebruik bleken, in tegenstelling tot depressie en angst, nauwelijks onderzocht. Wereldwijd bleken er slechts vier gerandomiseerde studies beschikbaar. Alle vier studies betroffen zelfhulpinterventies, waarvan bij slechts één interventie sprake was van minimale persoonlijke feedback. Over online behandeling bij alcoholproblematiek zijn tot op heden geen onderzoeksresultaten gepubliceerd in de internationale literatuur. Twee van de vier beschreven studies bleken van Nederlandse bodem: een studie naar de zelftest www.dfinktest.n1 en een studie naar het zelfhulpprogramma www.minderdrinken.nl . De oorspronkelijke drinktest leidde, ten opzichte van de controlegroep die een digitale folder kreeg, bij vrouwelijke deelnemers tot een significante risicoreductie. Na verbetering van de drinktest bleek dat de aangepaste versie ook bij 42,2% van de mannelijke bezoekers ertoe leidde dat zij na een maand niet meer te veel dronken, een significant verschil ten opzichte van de controlegroep (Boon & Huiberts, in voorbereiding; Boon e.a., in voorbereiding). Het zelfhulpprogramma Minder Drinken leidde bij significant meer deelnemers tot het met succes nuttigen van alcohol binnen de richtlijnen van verantwoord gebruik dan bij de controlegroep die een digitale psycho-educatieve brochure ontving. Ook liet de experimentele groep een significant grotere reductie in alcoholgebruik zien (Riper e.a., 2008).

ALCOH OLDEBAAS.N L

Jellinek Verslavingszorg biedt via www.jellinek.n1 ook een online zelfhulpmodule aan voor alcoholproblemen. Onder de respondenten die de vragenlijst invulden (ao%) bleek het alcoholgebruik bij nameting significant te zijn afgenomen, van 6,7 glazen naar vijf glazen per dag (Blankers e.a., 2008). Momenteel wordt de zelfhulpmodule in een gerandomiseerde trial vergeleken met een controlegroep en met een nieuw ontwikkelde online therapie waarbij chatcontacten plaatsvinden.

Anonimiteit

De populariteit van internetinterventies is voor een belangrijk deel toe te schrijven aan de anonimiteit. Omdat mensen weten dat ze online meer anoniem zijn, gedragen ze zich anders dan in direct contact. Het gevoel van anonimiteit vermindert het ongemak bij het tonen van gevoelens en gedragingen. Cliënten zijn hierdoor in staat diepe en persoonlijke onderwerpen sneller online te bespreken dan face-to-face (Manhal-Baugus, zool). De perceptie van anonimiteit betekent niet dat een cliënt ook volledig anoniem is; een inlognaam en i p -adres zijn in ieder geval bekend en soms ook een emailadres of telefoonnummer. Maar ondanks het feit dat er van echte anonimiteit niet altijd sprake is, ervaren cliënten toch een sterk gevoel van anoniem zijn. Dit voorkomt dat cliënten onnodig de hulpverlening vermijden uit schaamte of angst voor stigmatisering. De cliënten van Alcoholdebaas.n1 benoemen de meerwaarde van anonimiteit vaak in hun reacties: Àls het niet anoniem was geweest had ik niet durven vertellen hoe ik me voelde."Ik had noolt naar een instelling durven stappen om te zeggen dat ik vind dat ik een drankprobleem heb. En als ik het wel zou doen, zou ik niet eerlijk durven te zeggen hoeveel ik drink (zeker niet als het een keer fout gaat). Nu durf ik dat wel toe te geven."Juist de laagdrempeligheid van deze behandeling maakte voor mij de stap om dit te doen heel makkelijk.'

Alcoholdebaas.n1

Alcoholdebaas.n1 is ontwikkeld door Tactus Verslavingszorg en Tactive l en omvat een behandelaanbod bestaande uit vijf elementen: een informatieve website, een online lotgenotencontact via het forum, een internetbehandeling, parallel lopend wetenschappelijke onderzoek en een (nazorg) chatmodule. De opzet, opbouw en inhoud sluit aan bij de verschillende motivatiestadia waarin een cliënt zich kan bevinden volgens het Stages of Change Model (Prochaska & Diclemente, 1983). Dit model benadrukt dat gedragsverandering een proces

POSTEL, TER HUURNE E.A.

vijf fasen te onderscheiden zijn: voorbeschouwin g, overpeinzing, voorbereiding, actie, en consolidatie. In iedere fase van gedragsverandering spelen andere determinanten een rol. De website, het forum en deel a van de internetbehandelin g zijn vooral gericht op mensen in de voorbeschouwin gen overpeinzingfase. Deel 2 omvat de fase van gedragsverandering en vanaf het einde van deel z bevindt de cliënt zich in de consolidatiefase (behoud van is waarin

gedrag). De behandelmethode is gebaseerd op uitgangspunten uit de cognitieve gedragstherapie (Rietdijk, z000). Zowel op de website als in de internetbehandelin g wordt gebruik gemaakt van de twee basisprincipes van motiverende gespreksvoering. Enerzijds onvoorwaardelijke acceptatie: niet moraliseren, cliënt zelf laten beslissen en diens besluit respecteren, en anderzijds constructieve confrontatie: bewustmaking en versterking, feitelijke informatie en objectief advies bieden. Deze motiverende gesprekstechnieken sluiten aan bij het motivatieproces en het proces van het bewerkstelligen van gedragsverandering. Informatieve website

Op de informatieve website is uitgebreide en toegankelijke informatie te vinden over overmatig alcoholgebruik. De informatie is niet veroordelend, maar ondersteunend en motiverend geschreven. Het informatieve gedeelte is voor iedere websitebezoeker toegankelijk. De informatie op de website speelt ook een rol tijdens de behandeling. Cliënten ontvangen regelmatig een link naar informatie op de website die op hen van toepassing is. De website telt gemiddeld 5000 unieke bezoekers per maand. Forum

Op het forum kunnen bezoekers berichten uitwisselen en ervaringen delen: een lotgenotencontact zonder tussenkomst van een hulpverlener. Het is bedoeld voor iedereen: zowel deelnemers aan de internetbehandelin g als mensen die niet deelnemen. Elk forumlid bepaalt zelf of hij alleen berichten leest of ook zelf berichten schrijft. Het forum staat onder supervisie van een moderator die ingrijpt als deelnemers zich niet aan de regels houden. De 700 leden van het forum reageren positief en ondersteunend op elkaar. Dagelijks worden zo'n 300 nieuwe berichten geplaatst. De intensieve online contacten hebben zelfs, op eigen initiatief van de leden, geleid tot een aantal real-life ontmoetingen voor de forumbezoekers en tot het schrijven van een boek over hun ervaringen, dat medio zoog zal worden uitgegeven.

ALCOHOLDEBAAS.NL

Internetbehandeling

De internetbehandeling omvat een gestructureercl behandelprogramma waarbij de cliënt persoonlijke begeleiding krijgt van een professionele hulpverlener via het internet. De interactie verloopt asynchroon, waardoor zowel de cliënt als de hulpverlener de mogelijkheid heeft goed na te denken over een reactie of antwoord. Het doel is het minderen van of stoppen met overmatig alcoholgebruik. De behandeling bestaat uft twee delen. Deel i is gericht op diagnostiek, het onderzoeken van de functie van het alcoholgebruik en educatie. Deelnemers krijgen de kans om eerst hun alcoholgebruik nader te bekijken, zonder het direct te veranderen. De nadruk ligt op inzicht in eigen gebruik en het motiveren van de cliënt voor verandering van drinkgedrag en voor behandeling. Na een intake vragenlijst, bestaat het contact met de hulpverlener uit vier huiswerkopdrachten met tussentijdse contacten. In de opdracht `Voordelen, nadelen' kan de cliënt aanvinken welke stellingen over drankgebruik op hem van toepassing zijn, bijvoorbeeld: 9.k kan me beter ontspannen' of ìk heb problemen thuis door drank'. Deze opdracht geeft zowel de cant als de hulpverlener inzicht in de functie van het alcoholgebruik. Bij de opdracht Àlcoholschrift krijgt de cliënt uitleg over het registreren van zijn alcoholgebruik in het alcoholschrift. Gedurende de hele internetbehandeling houdt de cliënt dagelijks zijn alcoholschrift bij. De opdracht `Beschrijf het momene is onderdeel van het invullen van het alcoholschrift. De cant wordt gevraagd een aantal van de geregistreerde momenten meer in detail toe te lichten aan de hand van zijn gedachten, gevoelens en gedrag. Bij de opdracht 'Drink Wijzer' krijgt de cliënt 44 situaties, gedachten en gevoelens voorgelegd, waarbij hij per item aangeeft in welke mate hij trek heeft en hoe vaak hij drinkt. Deel i wordt afgesloten met een persoonlijk advies. In principe gelden er geen exclusiecriteria voor deelname aan het eerste deel van de internetbehandeling, maar er wordt direct doorverwezen naar een arts indien zich alarmerende situaties voordoen of indien er psychiatrische of medische zorg nodig is, zoals in geval van risico op een alcoholinsult of delirium, suïcidaliteit of psychose. Ook als de cliënt veel drinkt in combinatie met slecht eten of maag- en darmklachten wordt een bezoek aan de huisarts geadviseerd. Na deel i kan de cliënt doorstromen naar deel 2. Er zijn een aantal redenen om cliënten de toegang tot deel z te weigeren: • Als er sprake is van ernstige psychiatrische problematiek met kans op decompensatie bij minderen of stoppen, bijvoorbeeld wanneer er sprake is van risico op suïcidaliteit of psychosen.


• Als er kans is op ernstige lichamelijke problematiek bij minderen of stoppen, zoals een delirium of insult. • Als tijdens deel i is gebleken dat de cliënt de huiswerkopdrachten niet begrepen heeft of zelf onvoldoende informatie geeft. • Als de cliënt geen verantwoorde veranderdoelen kan of wil stellen. Als er sprake is van één van de twee eerstgenoemde redenen wordt de cliënt doorverwezen naar face-to-facebehandeling, omdat die vorm beter aansluit bij de ernst van de problematiek. Als er sprake is van één van de twee laatste redenen en de cliënt niet bereid is te veranderen, dan stopt de behandeling op initiatief van de hulpverlener. In deel z werkt de cliënt door middel van vijf huiswerkopdrachten aan gedragsverandering. Bij de opdracht `Doel stellen' bepaalt hij zelf, in overleg met de hulpverlener, het uiteindelijke doel: stoppen met drinken of minder drinken. Vervolgens formuleert hij bij de opdracht 'Anders denken' helpende en niet-helpende gedachten. Bij de opdracht "Anders doen' bedenkt de cliënt wat hij het beste kan doen op momenten dat hij trek in alcohol heeft. Daarna volgt de leesopdracht 'Beslissingen', bestaande uit een beschrijving van de zeven beslismomenten die iemand doorloopt voordat hij gaat drinken. De educatieve teksten geven de cliënt inzicht in de beslissingsmomenten en bieden handvatten om hier mee om te gaan. De laatste opdracht van deel 2 iS 'Actieplan maken', waarbij de cliënt een samenvatting schrijft van wat hij geleerd heeft tijdens de behandeling. Het actieplan kan worden ingezet op momenten van trek. De looptijd van het behandelprogramma varieert, afhankelijk van het tempo waarin de cliënt werkt. De gemiddelde duur van de behandeling is drie maanden Chatmodule

De zelfhulp-chatgroep wordt ingezet als nazorgtraject voor deelnemers die Alcoholdebaas hebben afgerond. Er is een `live' online berichtenuitwisseling tussen de groepsleden. Zij komen op een vast tijdstip bij elkaar in een chatbox en wisselen ervaringen uit onder leiding van een gespreksleider. Deze is een vrijwilliger en ervaringsdeskundige die voor coaching kan terugvallen op een medewerker van Alcoholdebaas.nl . De reacties van de eerste zelfhulp chatgroep zijn positief. Deelnemers zien het als een aangename toevoeging of mooi vervolg op de behandeling. De chatsessies werken ondersteunend; deelnemers vinden het prettig om te praten met mensen die hetzelfde probleem hebben. Een paar quotes ter illustratie:

ALCOHOLDEBAAS.NL

Ik denk dat deze chatsessies een toevoeging vormen aan de behandeling. Ik sta steviger in mijn schoenen wat betreft het niet drinken en denk dat de chat daaraan heeft bijgedragen. Voor mij is het makkelijker op deze manier aan een groepsgesprek deel te nemen, danface to face. •

Wetenschappelijk onderzoek

Parallel aan de internetbehandeling loopt een wetenschappelijk onderzoek. Er zijn zes meetmomenten voor het onderzoek ingebouwd (voormeting, twee maal tussenmeting, nameting en follow-up meting zes weken en zes maanden na afronding) als vast onderdeel van de internetbehandeling. Er is dus voortdurend sprake van dataverzameling en het meten van resultaten. De resultaten van de afgelopen drie jaren hebben veel informatie opgeleverd over gebruiksvriendelijkheid, mening van deelnemers, bereikte doelgroep en een indicatie van de effectiviteit (Postel geaccepteerd). Het onderzoek heeft per i oktober zoo8 een vervolg gekregen in de vorm van een gerandomiseerde klinische trial. Hierin wordt een groep deelnemers aan de internetbehandeling vergeleken met een wachtlijstcontrolegroep die gedurende drie maanden wachttijd tweewekelijks een algemene ondersteunende `no-replf email ontvangt. Hierbij zal naast (kosten)effectiviteit ook worden gekeken naar de voorspellers van een succesvolle internetbehandeling.

Pilotstudie

Sinds de start van Alcoholdebaas.n1 op 21 maart 2005 zijn gegevens verzameld over de doelgroep die wordt bereikt met Alcoholdebaas.nl , de drop-out cijfers, de behandeleffecten en de mening van de deelnemers. Gedurende de eerste twee jaren zijn in totaal 903 deelnemers gestart met de internetbehandeling; de bevindingen van deze groep beschrijven we hieronder. Doelgroep Alcoholdebaas.nl

Uit de resultaten blijkt dat Alcoholdebaas.n1 een nieuw deel van de populatie probleemdrinkers bereikt (Postel e.a., zoos). Vooral de tot nu toe zeer moeilijk bereikbare drinkers worden bereikt: werkenden, vrouwen en goed opgeleiden. Figuur i toont dat het percentage cliënten dat werk heeft met 80%, beduldend hoger ligt dan de 33% werkenden onder de face-to-face cliënten bij Tactus Verslavingszorg.


Figuur 1

Werksituatie (in

80

werk

geen werk

•

anders

internetbehandeling

face-to-face behandeling

Van de cliënten die zich bij de reguliere behandelin g van Tactus Verslavingszor g melden is 15% hoog opgeleid, terwij1 rulm 5o% van de deelnemers aan Alcoholdebaas .n1 een opleiding op hbo-niveau of hoger heeft (zie figuur z). Figuur 3 laat zien dat het percentage vrouwen bij de internetbehandeling met 55% beduidend hoger ligt dan landelijk het geval is bij de face-to-facebehandeling, namelijk z5% (Ouwehand e.a.,

Figuur

2007).

Opleidingsniveau (in

54

36

34

35

10


internetbehandeling

• • •

basisschool/geen

lbo/mavo

havo/vwo/mbo

hbo/wo

ALCOHOLDEBAAS.N1

Figuur 3

Geslacht (in %)

75

55 45 I

25

man

vrouw


internetbehandeling

Opvallend is verder de grote groep nieuwkomers bij de internetbehandeling. Landelijke cijfers van het LAD I s (Landelijk Alcohol en Drugs Informatie Systeem) laten zien dat, van de cliënten die zich meldden bij de (ambulante) verslavingszorg met een primair alcoholprobleem, 20% niet eerder in behandeling is geweest (Ouwehand e.a., 2008). Slechts één op de vijf alcoholcliënten is dus nieuwkomer. Bij Alcoholdebaas.n1 is sprake van een bijna omgekeerde situatie: 74% van de cliënten is niet eerder in behandeling geweest voor hun alcoholprobleem. De gemiddelde leeftijd van de deelnemers is 45,7 jaar. Drop-out

Figuur 4 geeft een flowdiagram weer: van de 903 deelnemers rondde 36% de behandeling volledig af (n=326). Daarnaast waren 46 deelnemers (5%) voldoende gebaat bij slechts een deel van de internetbehandeling en zijn 46 deelnemers (5%) doorgestroomd naar andere vormen van hulp, veelal face-tofacebehandeling. De grootste groep deelnemers valt ult aan het begin van deel 1, vlak voor of na het maken van de eerste hulswerkopdracht `Voordelen en nadelen'. De reden voor het vroegtijdig uitvallen wordt door de meeste deelnemers niet gegeven. Hoewel een enkeling aangeeft te stoppen vanwege persoonlijke omstandigheden (bv. ernstig zieke vrouw, wereldreis), de vereiste tijdsinvestering of omdat de behandeling niet bij hem past (bv. door zichzelf moeilijk te kunnen uiten op papier). Helaas zijn geen eencluidige gegevens bekend over de drop-out cijfers van reguliere face-to-face


Figuur 4

Flowdiagram van de internetbehandeling

Start deel diagnostiek, functieanalyse en educatie (n=9o3, l00%)

• Drop-out (n =274, 30.3%) • Doorgestroomd naar andere vorm van hulp (n=27, 3.0%) • Votdoende baat bij deel van programma (n=23, 2.5%) • Andere reden (n=26, 2.9%)

Start deel 2: Behandeling en gedragsverandering (n=553, 61.2%)

• Drop-out (n=266; 18.4%) • Doorgestroomd naar andere vorm van hulp (n=19, 2.1%) • Voldoende baat bij deet van programma (n=23, 2.5%) • Andere reden (n=29, 2.2%)

Internetbehandeling afgerond (n=326,36.1%)

Vragentijst nameting ingevuld (n=3o1,. 33.3%) Vragenlijst niet ingevuld (n=25, 2.8%)

FolIow-up 6 weken (n=221, 24.5%)

Follow-up 6 maanden (n= 137, 15.2%)

alcoholbehandelingen, waardoor we geen uitspraak kunnen doen over het verschil of de overeenkomst in drop-out cijfers tussen Alcoholdebaas. n1 en face-to-facebehandeling. Wel is onderzoek gedaan naar de drop-out gegevens van de online zelfhulpmodule van Jellinek (Blankers e.a., 2007). Hieruit bleek dat 61% van de bezoekers na het aanmaken van de inlognaam niet meer terugkeert naar de zelfhulpmodule (n=zozl). Van de deelnemers die na het inloggen nog minimaal één keer de Jellinek zelfhulpmodule bezochten (n=99 ij, rondde circa 14% de module ook daadwerkelijk af (n=14z). Het drop-out percentage van de internetbehandeling ligt lager dan bij de zelfhulpinterventie. Deze bevinding ligt in lijn der verwachting, omdat de internetbehandeling intensiever is en er daarbij sprake is van regelmatig contact met een hulpverlener. Blijkbaar leidt dat tot minder uitval.

ALCOHOLDEBAAS.NL

Alcoholgebruik en alcoholgerelateerde klachten

De beoogde effecten van de internetbehandelin g zijn een afname van het alcoholgebruik en van de gerelateerde klachten. Deze effecten zijn onderzocht op basis van de gegevens van 301 deelnemers die de behandeling hebben afgerond en de vragenlijst direct na afloop van de behandeling hebben ingevuld. Van deze groep zijn ook follow-up gegevens beschikbaar van zes weken (n=zzl) en zes maanden (n=137) na afloop van de behandeling. Uit de resultaten blijkt dat het alcoholgebruik fors is gedaald en de alcoholgerelateerde klachten flink zijn afgenomen (zie figuur 5). Er is een significante afname van wekelijkse alcoholconsumptie tussen voor- en nameting, F(1,2.8o) = 397.27, p < . 00l, r = 1,22. Het gemiddelde aantal standaardglazen per week daalt van 36,7 bij aanvang naar 11,4 standaardglazen na afloop van de behandeling. Uit de follow-up meting een half jaar na afronding blijkt dat de wekelijkse alcoholconsumptie van de vrouwelijke deelnemers weer licht is gestegen ten opzichte van de narneting, F(1,128) = 7,32, p < .oi. Figuur 5 toont dat vrouwen bij aanvang gemiddeld 35.7 standaardglazen per week dronken (11=467), bij afronding gerniddeld lo,6 glazen (n=177) en een half jaar na afronding 13,5 glazen (11=89). Bij de mannen blijft de afname in alcoholgebruik ook een half jaar na afronding van de internetbehandelin g gehandhaafd. Zij dronken bij aanvang gemiddeld 51,6 standaardglazen per week (11=383), na afronding 14,1 glazen (11=94) en een half jaar na afronding nog 13,4 glazen (n=39).

Figuur 5

Afname alcoholgebruik bij mannen en vrouwen in aantal glazen

60

so

40 vrouwen 0 30

20

•

10

voormeting

nameting

follow-up 6 mnd


Uit de resultaten van de nameting blijkt een significante afname op tien van de twaalf alcoholgerelateerde klachten (zie tabel 1). Deze afname blijft ook een half jaar na afronding van de internetbehandelin g gehandhaafd; transpiratieklachten blijken zelfs nog verder te zijn afgenomen. Voor hoofdpijn en epileptische insulten werden geen significante effecten gevonden.

Tabel

Effect sizes alcoholgerelateerde klachten

Klacht Depressieve klachten

0.95

Transpireren

0.48

Geheugenproblemen

0.45

Trillen

0.39

Hartkloppingen

0.39

Vermoeidheid

0.38

Diarree

0.33

Maagklachten

0.32

Seksuele problemen

0.27

Hyperventilatie

0.21

Tevredenheid internetbehandeling

De deelnemers zijn tevreden en positief over de online behandeling. Het contact met de behandelaar wordt beoordeeld als prettig (96%), veilig (98%) en persoonlijk (88%). Slechts een enkeling ervaart online contact als onprettig (2%), onveilig (1%) of onpersoonlijk (6%). De overige respondenten waren neutraal. Van de cliënten geeft 73% aan andere vormen van contact met hun hulpverlener niet te hebben gemist, ten opzichte van 15% die deze mogelijkheid wel heeft gemist. Vooral het persoonlijke element en de feedback van de hulpverlener worden erg gewaardeerd. Een citaat: `Het is anoniem, maar toch is er een soort van vertrouwensband alsof je tegenover iemand zit. je voelt je vrijer omdat je rustig alles kan neertypen en er over na kan denken wat je kwijt wilt...' Ook de registratie in het alcoholschrift wordt door cliënten genoemd als zeer waardevol. De cliënten geven aan dat van het schrift een motiverende werking uitgaat en dat de registratie veel inzicht geeft in hun eigen alcoholgebruik: `De beschrijfmomenten in het alcoholschrift dwingen je tot nadenken.' Internetbehandelin g wordt door 94% van de deelnemers die hebben afgerond gezien als een effectieve methode. Cliënten beoordelen de

ALCOHOLD EBAAS. N L

verschillende huiswerkopdrachten met een gemiddeld rapportcijfer van 7,5. De vragenlijstopdracht `Trek- en drinklijse wordt met een 7,1 als laagste beoordeeld en de leesopdracht `Beslissingen' met een 8,2 als hoogste (Zwart, 2006). Cliënten stellen dat ze na de internetbehandeling beter om kunnen gaan met risicosituaties, dat ze risicogedachten beter om kunnen zetten in helpende gedachten en dat ze meer controle hebben over hun gebruik. Een citaat: 'Ik ben bewuster geworden van alle stapjes die leiden tot de "slok" en dat je daar in dus steeds kan kiezen of je gedachten/gedrag wijzigen: Een regelmatig genoemd punt van kritiek is de àbrupte afsluiting' van de behandeling. Cliënten vinden de afsluiting te snel gaan en willen daar graag beter op worden voorbereid. Een citaat: 'Het afsluitende gedeelte vond ik erg abrupt. Daar zal ik het nog moeilijk mee krijgen. Ik zal de hulpverlener heel erg gaan missen.'

Slotoverwegingen

De verzamelde resultaten geven een indicatie van de effectiviteit van internetbehandeling bij alcoholproblematiek. De drempel om hulp te zoeken bij een verslavingsprobleem wordt verlaagd, waardoor nieuwe groepen cliënten nu wel de stap naar de hulpverlening zetten. Een mogelijke verklaring voor het grote aandeel vrouwelijke cliënten is de grote schaamte die vrouwen hebben bij het erkennen van hun alcoholprobleem, waardoor het bespreekbaar maken bij de huisarts voor hen nog lastiger is dan voor mannen •Door de lagere prevalentie van alcoholproblemen bij vrouwen, zal een huisarts ook minder snel vragen naar het alcoholgebruik van vrouwelijke patiënten. Cliënten die de behandeling afronden laten een forse afname in het alcoholgebruik zien, net als een afname van de alcoholgerelateerde klachten. • Cliënten zijn daarnaast enthousiast en positief over de mogelijkheden van een behandeling via internet. We beseffen echter goed dat we geen harde conclusies kunnen trekken op basis van deze onderzoeksgegevens, enerzijds vanwege het ontbreken van een controlegroep en anderzijds vanwege het hoge aantal drop-outs en het feit dat zij niet meer bereikt konden worden. We weten niet waarom cliënten uitgevallen zijn en we kunnen slechts gissen naar de redenen voor de minder duurzame effecten bij vrouwelijke deelnemers. Vanwege de anonimiteit was het niet mogelijk om na afIoop in contact te komen met cliënten voor meer informatie. De interpretatie van de resultaten, vooral een half jaar na afronding van de behandeling, dient daarom met enige voorzichtigheid te gebeuren. Het nader onderzoeken van de drop-outs is een aanbeveling voor vervolgonderzoek.


Op basis van de bevindingen uit de pilot studie is besloten het onderzoek naar Alcoholdebaas ail een vervolg te geven in de vorm van een gerandomiseer de trial (RcT). Hierin wordt de internetbehandeling vergeleken met een wachtlijst controlegroeP die tweewekeli j ks een ondersteunend emailbericht ontvangt. Eén van de belangrijkste wijzigingen is dat het (emailadres en telefoonnummer) voorwaarde verstrekken van contactgegevens is voor deelname aan de RCT, zodat er in geval van drop-out contact kan een bijdrage te kunnen worden gezocht. We hopen met het vervolgonderzo ek leveren aan het tot op heden helaas nog zeer beperkte bewijs van effectiviteit van internetinterventies bij alcoholproblematiek. Het richt zich op het beantwoorde n van de volgende vragen: Worden de eerder gevonden effecten, van afname in de alcoholconsumPtie

• • • • •

en de verbeterde gezondheid, bevestigd in de RcT? Hoe is de therapeutisch e relatie in de internetbehandeling? Wat zijn de redenen voor drop-out? Hoe kosteneffectie f is Alcoholdebaas.nl ? Hebben patiëntkenmer ken zoals demografische gegevens, ernst van de klachten en motivatie een voorspellende wanrde wat betreft effectiviteit

van de behandeling? bij vrouwelijke deelnemers minder • Waarom zijn de behandeleffec ten duurzaam? De gegevens van de pilotstudie hebben in ieder geval geleid tot een aantal en van de internetbehandeling. Er zijn aanpassingen belangrijke verbeterin g doorgevoerd ten behoeve van de gebruiksvriendelijkheid van de behandeling voor zowel cliënt als hulpverlener. Daarnaast is de afsluiting aangepast en verbeterd. Als cliënten behoefte hebben aan een verlenging van de behandelin g, dan kan het behandeltraject worden uitgebreid met een 'vinger aan de pols' traject. De hulpverlener onderhoudt dan nog een minimale vorm van contact met de cliënt gedurende zes weken, waardoor de afsluiting minder abrupt is. Tot slot willen we nog even stilstaan bij het belang van anonimiteit. een vereiste om een (online) Voor zorgverzekera ars zijn persoonsgegeve ns behandeling te financieren. Voor cliënten kan het verstrekken van een hoge drempel betekenen, zo hoog zelfs dat zij dan maar persoonsge gevens liever geen hulp ontvangen — zo blijkt uit de praktijk van Alcoholdebaas.nl. In zoo8 kwam er meer behandelcaPacite it beschikbaar door de betaalversie rs als van Alcoholdebaas .nl , die volledig wordt vergoed door de zorgverzekeraa verstrekken. Er werd een mailing verstuurd cliënten hun persoonsge gevens naar mensen die hun emailadres hadden achtergelaten op een interesselijst,

ALCOHOLDEBAAS.NL

waarop 2.81 mensen reageerden dat zij nog steeds geïnteresseerd waren in de behandeling. Slechts 23 personen (8,2%) bleken echter persoonsgegevens te willen verstrekken om zo direct de behandeling te kunnen volgen. Het alternatief om anoniem te blijven en de behandeling zelf te betalen werd door vier personen (1,4%) verkozen. De grootste groep, 254 personen (90,4%), koos echter voor optie drie: wachten tot de anonieme, gratis behandeling ooit mogelijk wordt. Volgens ons zijn dit zorgwekkende cljfers. De angst voor gezichtsverlies is kennelijk zo groot dat 'clan maar geen hulp' wordt verkozen boven het uit de schaduw stappen. De manier waarop het gezondheidssysteem in Nederland wordt gefinancierd vormt een belemmering voor de toegankelijkheld. Van de Nederlanders met een alcoholprobleem zoekt slechts 17% enige vorm van hulp, en daarvan komt maar 3% daadwerkelijk terecht bij de verslavingszorg. Online behandeling heeft aangetoond een oplossing te kunnen zijn, maar dan moet anonieme deelname mogelijk worden gemaakt. Een overheid die het terugdringen van schadelijk alcoholgebruik tot prioriteit bestempelt, dient te investeren in de toegankelijkheid van de zorg. Deze investering zal zichzelf terugverdienen in de vorm van gezondheidswinst voor cliënten en vermindering van maatschappelijke en economische kosten.

Noot Een onderneming die internetbehandelingen

advice: a randomised controlled trial. Manhal-Baugus, M. (2001). E-therapy: Practical, ethical,

ontwikkelt op het gebied van verslaving en psy-

and legal issues. Cyberpsychology & Behavior, 4,

chische problemen.

5, 551-563.

Ouwehand, A.W., Kuijpers, W.G.T., Wisselink,

literatuur Blankers, M., Kerssemakers, R., Schramade, M., &

& Delden, EB. van (2007). Kerncijfers Verslavingszorg 2006. Landelijk Alcohol en Drugs

Schippers, G. (2007). Eerste ervaringen met inter-

Informatie Systeem. Houten: Stichting Informatie

net-zelfhulp voor probleemdrinkers. Maandblad

Voorziening Zorg.

Geestelijke volksgezondheid, 62, 12, 1032-1043. Boon, B., & Huiberts, A. (in voorbereiding). Drinking

Ouwehand, A.W., Kuijpers, W.G.T., Wisselink, D.J., & van Delden, E13. (2008). Kerncijfers Verslavingszorg

less on fewer drinking days. The effect of compu-

2007 (voorpublicatie). Landelijk Alcohol en Drugs

ter tailored education on alcohol consumption in

Informatie Systeem. Houten: Stichting Informatie

a randomized controlled triaI. Boon, B., Risselada, A., Huiberts, A., & Smit, F. (in

Voorziening Zorg. Postel, M.G., Haan, H.A. de, & Jong, C.A.J. de (geaccep-

voorbereiding). Reduced alcohoI consumption in

teerd). Evaluation of an e-therapy program for

male adults due to a one time computer tailored

problem drinkers:A pilot study. Substance Use

371


and Misuse.

nieuw deel van de populatie probleemdrinkers wordt

Postel, M.G., Jong, C.A.J. de, & Haan, H.A. de (2005). Does

bereikt, dat het alcoholgebruik fors daalt en dat de

e-therapy for problem drinking reach hidden

alcoholgerelateerde klachten afnemen. Deelnemers

populations? The American Journal of Psychiatry,

zijn positief over de online behandeling. De pilotstu-

162, 12, 2393. Prochaska, J.0., & Diclemente, CC. (2983). Stages and

die heeft eind 2008 een vervolg gekregen in de vorm van een gerandomiseerde trial, waarin o.a. meer zicht

Processes of Self-Change of Smoking - Toward

zaI worden verkregen op de redenen voor uitval tij-

an Integrative ModeI of Change..lournal of

dens de internetbehandeling.

Consulting and Clinical Psychology, 51, 3, 390-395. Rietdijk, E.(2000). Effectiviteit van Cognitieve

Personalia

Gedragstherapie bij verslaving: een review van

Drs M.G. Postel (1977), psycholoog, is werkzaam bij

de empirische evidentie. Amsterdam: Amsterdam

Tactus Verslavingszorg en Tactive en als onderzoeker

Institute for Addiction Research (AIAR).

verbonden aan het Nijmegen Institute for Scientist

Riper, H., Kramer, J., Smit, F., Conijn, B., Schippers,

Practitioners in Addiction (NisFA). Institutenweg

G., & Cuijpers, P. (2008). Web-based self-help for

7521 PH Enschede, 053-4824750 of 06-23879513.

problem drinkers: a pragmatic randomized trial.

[email protected]

Addiction,103, 2, 218-227. Riper, H., Smit, F., Zanden, R. v. d., Conijn, B., Kramer,

E.D. ter Huurne, MSc. (1982) is communicatieweten-

J., & Mutsaers, K. (2007). E-Mental Health: High

schapper en onderzoeker bij Tactus Verslavingszorg

Tech, High Touch, High Trust. Utrecht: Trimbos-

en Tactive

instituut.

[email protected]

Ruwaard, J., & Lange, A.(2007). [Bespreking van:] H. Riper, F. Smit, R. van der Zanden, ' B. Conijn, J.

H.A. de Haan (1956), psychiater NIFP, is eerste genees-

Kramer & K. Mutsaers, Programmeringsstudie E-

kundige/psychiater bij Tactus Verslavingszorg.

mental Health: High Tech, High Touch, High Trust,

[email protected]

2007. Maandblad Geesteljke volksgezondheid, 62, 12, 1084-1086.

Zwart, D. (2006). Met internet alcohol de baas.

Prof. dr C.A.J. de Jong (1950) is hoogleraar Verslaving en Verslavingszorg aan de Radboud Universiteit

Ervaringen van hulpverleners en cliënten. Saxion

Nijmegen en wetenschappelijk directeur van het

Hogeschool Enschede, Enschede.

Nijmegen Institute for Scientist Practitioners in Addiction (NISPA).

Samenvatting Marloes Postel, Elke ter Huurne, Hein de Haan & Cor de Jong 'Alcoholdebaas.nl. Drie jaar online hulpverlening voor probleemdrinkers' De internetbehandeling Alcoholdebaas.nlomvat een gestructureerd behandelprogramma waarbij de cliént via het internet persoonlijke één op één begeleiding krijgt van een professionele hulpverlener. De resultaten van de pilotstudie laten zien dat een

[email protected] .n1

MARLOES POSTEL, ELKE TER HUURNE, HEIN DE HAAN & COR DE JONG

Recommend Documents