Marktanalyse 2012-2013 ten behoeve van het AWBZ-beleid Amstelland en de Meerlanden en Zuid-Holland Noord
1
Inhoud 1 Introductie..........................................................................................................................4 Deel 1 Trendanalyse .............................................................................................................5 2 Demografische ontwikkelingen ........................................................................................5 2.1 Inwoners en huishoudens ........................................................................................5 2.1.1 Eenpersoonshuishoudens .....................................................................................9 2.1.2 Regionale huishoudensgroei................................................................................10 2.2 Levensverwachting en vergrijzing. .........................................................................10 2.2.1 Landelijk ..............................................................................................................10 2.2.2 Afname jeugd onder de 12 jaar, toename jeugdigen tussen de 13 en 17 .............12 2.3 Sociaal-economische status ..................................................................................18 2.4 Gezondheidsrisico’s ...............................................................................................20 2.4.1 Overgewicht .........................................................................................................20 2.4.2 Roken ..................................................................................................................21 2.4.3 Alcohol/drugs (mis)bruik ......................................................................................22 3 Epidemiologie ..................................................................................................................23 3.1 Epidemiologie en ziektetrends per sector...............................................................23 3.2 VV&T, een groeiende sector ..................................................................................23 3.2.1 Dementie .............................................................................................................24 3.2.2 Beroerte ...............................................................................................................26 3.2.3 COPD ..................................................................................................................27 3.2.4.Hartfalen ..............................................................................................................29 3.2.5. Obesitas .............................................................................................................29 3.3 VG: vergrijzing op zijn top en stijging problematiek jeugd ......................................30 3.3.1 Down syndroom ...................................................................................................33 3.3.2 Niet aangeboren Hersenletsel..............................................................................34 3.3.3 Lichamelijke handicap..........................................................................................34 3.3.4 Specifiek zorgaanbod in de regio trekt zorgvraag aan..........................................34 3.4 GGZ is divers .........................................................................................................34 3.4.1 Zorggebruik .........................................................................................................36 3.4.2 Schizofrenie .........................................................................................................36 3.4.3 Depressie ............................................................................................................37 3.4.4 OGGZ: aantal daklozen neemt af en LVG moet beter in beeld ............................38 4 Maatschappelijke ontwikkelingen ..................................................................................39 4.1 Mondigheid cliënt ...................................................................................................39 4.2 Twee woontrends: kleinschalig en uit eigen middelen ............................................40 4.3 Toename beroep op informele zorg .......................................................................40 4.4 De tekorten in de arbeidsmarkt lopen op................................................................42 4.6 Innovatie in de zorg ...............................................................................................43 5 Politiek economische ontwikkelingen ...........................................................................44 5.1 Wetswijzigingen uitvoering .....................................................................................44 5.1.1 Uitvoering eigen verzekerden ..............................................................................44 5.1.2 Wet Werk naar Vermogen...................................................................................44 5.1.3 Wet Cliëntenrechten Zorg ...................................................................................44 5.2 Pakketmaatregelen AWBZ .....................................................................................45 5.2.1 Kapitaalslasten en scheiden wonen zorg .............................................................45 5.2.1 Kapitaalslasten ....................................................................................................45 5.2.2 Pakketmaatregel IQ .............................................................................................45 5.2.3 Pakketmaatregel hulpmiddelen ............................................................................45 5.2.5 Pakketmaatregel Begeleiding ..............................................................................45 5.2.4 Pakketmaatregel geriatrische revalidatiezorg .......................................................45 5.4 Financiële omvang .................................................................................................46
2
Deel 2 Zorgvraag en aanbod in de regio ...........................................................................47 6 Indicaties en wachtlijsten in de regio.............................................................................47 6.1 Groeiend aantal cliënten met een indicatie ............................................................47 6.2 Kostentrends Algemeen .........................................................................................48 6.2.1 Kostentrends ZHN ...............................................................................................49 6.2.2 Kostentrends AM .................................................................................................49 6.3 Wachtlijsten ...........................................................................................................50 7 Subsidieregelingen AWBZ ..............................................................................................54 7.1 PGB ontwikkeling 2011 ..........................................................................................54 7.1 Meerjarencijfers PGB .............................................................................................56 7.3 PGB in 2012 ..........................................................................................................56 7.3 Vergoedingsregeling Persoonlijke Zorg 2012 .........................................................58 7.4 PGB en VPZ stelselwijzigingen 2013 .....................................................................60 7.5 PGB en VPZ prognoses 2013 ................................................................................60 7.5.1 VPZ in 2013 .........................................................................................................60 7.6 Gevolgen voor het inkoopbeleid 2013 ....................................................................61 8 Sector Verpleging, Verzorging en Thuiszorg ................................................................62 8.1 Zorgvraag ..............................................................................................................62 8.2 Geleverde zorg V&V ..............................................................................................62 8.3 Zorgaanbod V&V ...................................................................................................65 8.4 Impact pakketmaatregel Scheiden Wonen-Zorg ....................................................67 8.5 Conclusies VV&T ...................................................................................................68 8.6 Aanbevelingen VV&T .............................................................................................69 9 Sector Gehandicaptenzorg .............................................................................................70 9.1 Zorgvraag ..............................................................................................................70 9.2 Geleverde zorg ......................................................................................................71 9.3 Zorgaanbod GZ .....................................................................................................78 9.4 Impact pakketmaatregel Scheiden Wonen-Zorg ....................................................80 9.5 Conclusies GZ .......................................................................................................83 9.6 Aanbevelingen GZ .................................................................................................84 10 Sector Geestelijke Gezondheidszorg ...........................................................................85 10.1 Zorgvraag ............................................................................................................85 10.1.1 CIZ.....................................................................................................................85 10.1.2 Bureau Jeugdzorg .............................................................................................86 10.2 Geleverde Zorg GGZ ...........................................................................................87 10.3 Zorgaanbod GGZ .................................................................................................91 10.4 Impact pakketmaatregel Scheiden Wonen-Zorg ..................................................94 10.5 Conclusies GGZ ..................................................................................................96 10.6 Aanbevelingen GGZ ............................................................................................97 Bijlagen ...............................................................................................................................98 Wachtlijsten zorg zonder verblijf ..................................................................................98 Wachtlijsten Zorg met Verblijf ....................................................................................102 Bronverwijzingen .......................................................................................................105
3
1 Introductie In het onderstaande stuk worden de trends in kaart gebracht van de omgeving waarin de zorgkantoren van Zorg en Zekerheid opereren. Het schetst een beeld van de huidige stand van zaken en de verwachte toekomstige ontwikkelingen in de zorgvraag en het zorgaanbod. Landelijke cijfers en ontwikkelingen worden afgezet tegen specifieke regionale kenmerken. Hierbij wordt, waar mogelijk, onderscheid gemaakt tussen de regio’s Zuid-Holland Noord (ZHN) en Amstelland en de Meerlanden (A&M). Het stuk dat voor u ligt, lijkt in eerste oogopslag erg op de marktanalyse van vorig jaar. Dit jaar zijn de trend-analyses weer van nieuwe cijfers voorzien. Dit lijdt tot nuanceverschillen, maar niet tot geheel andere conclusies. In deze marktanalyse is meer aandacht besteed aan de wachtlijsten. Ook wordt er natuurlijk nadrukkelijk ingegaan op de op handen zijnde pakketmaatregelen en de impact daarvan is in kaart gebracht. De trendanalyse is het eerste onderdeel van de marktanalyse en dient als instrument om de regionale cijfers van de zorgvraag en het zorgaanbod in perspectief te plaatsen. In deze analyse worden onderstaande onderwerpen uitgediept: - Demografische ontwikkelingen - Epidemiologie - Maatschappelijke ontwikkelingen - Politiek economische ontwikkelingen In de hoofdstukken 6 tot en met 10, deel 2, wordt ingegaan op de regionale cijfers van zorgvraag, geleverde zorg en zorgaanbod. In deze hoofdstukken zijn de conclusies per sector vervat die van belang zijn voor het inkoopbeleid 2013.
4
Deel 1 Trendanalyse
2 Demografische ontwikkelingen De landelijke trends in demografie zijn ook in de regio’s Amstelland en de Meerlanden en Zuid-Holland Noord zichtbaar. Onder andere de volgende accentverschillen zijn uit de marktanalyse naar voren gekomen: - Ten opzichte van landelijke gemiddelden zijn de inwoners van de regio’s van het zorgkantoor relatief gezond. - Net als in de rest van Nederland speelt vergrijzing ook in deze regio’s. De groei van 75plussers is in de grotere gemeentes lager dan landelijk gemiddeld. - De leeftijdsverwachting neemt toe en is bovengemiddeld in deze regio’s. - De sociaaleconomische status, een goede voorspeller van gezondheid, is bovengemiddeld. - Het aantal mensen dat rookt en dat aan overgewicht lijdt is onder gemiddeld. Deze conclusies worden in de volgende paragrafen onderbouwd.
2.1 Inwoners en huishoudens De totale bevolking in Nederland neemt ook in de toekomst nog steeds toe. De verwachting is echter dat deze groei vanaf 2040 zal stabiliseren en de totale bevolking mogelijk iets zal afnemen.
Figuur: bevolkingsgroei in Nederland (CBS, 2011).
5
Prognose 2009-2016:
Figuur: Prognose bevolking 2009-2016 ( CBS, 2012)
Prognose 2011-2060
Figuur: Prognose bevolking 2011-2060 (CBS, 2012)
Per regio verschilt het echter flink in hoeverre er sprake is van groei dan wel krimp. De volgende figuren geven een beeld van de verdeling van de groei over Nederland. In de voorspellingen is duidelijk de groei in de steden en de krimp op het platteland te zien. In de regio’s A&M en ZHN is overwegend sprake van een groei in de bevolking. Naast een geografische weergave van Nederland wordt ook ingezoomd op beide regio’s.
6
Figuur: Bevolkingsgroei per gemeente, 2010-2020 (CBS).
Figuur: Bevolkingsgroei per gemeente, 2010-2040 (CBS)
7
Regionaal Het aantal inwoners van de regio Amstelland en de Meerlanden bedroeg per 1 januari 2012 299.169 personen. Bevolkingsprognose totaal op 1 januari Aalsmeer
30.359
Amstelveen
83.391
Haarlemmermeer
143.884
Ouder-Amstel
13.210
Uithoorn
28.325
Totaal
299.169
Tabel: Bevolkingsprognose Amstelland en de Meerlanden per 1 januari 2012 (CBS Statline 2012).
Het aantal inwoners van de regio Zuid-Holland Noord bedroeg per 1 januari 2012 527.630 personen. Bevolkingsprognose totaal op 1 januari Alphen aan den Rijn
72.844
Hillegom
20.834
Kaag en Braassem
25.747
Katwijk
62.491
Leiden
118.745
Leiderdorp
26.705
Lisse
22.561
Nieuwkoop
26.960
Noordwijk
25.521
Noordwijkerhout
15.651
Oegstgeest
22.798
Rijnwoude
18.624
Teylingen
35.678
Voorschoten
24.308
Zoeterwoude
8.163
Totaal
527.630
Tabel: Bevolkingsprognose Zuid-Holland Noord per 1 januari 2012 (CBS Statline, 2012).
8
2.1.1 Eenpersoonshuishoudens
Voor de zorgbehoefte is het relevant om te weten hoe de woonsituatie van zorgvragers in de regio is. Mantelzorg en het overnemen van taken is zeer gebruikelijk als in dezelfde woning de partner, ouders of kinderen wonen. Als de zorgvrager echter alleen woont, is de drempel om hulp te vragen vaak hoger, het risico op eenzaamheid groter en is er minder toezicht op de gezondheidstoestand bij dreigende problemen. Het aantal eenpersoonshuishoudens in Nederland neemt verder toe. Over veertig jaar zal Nederland 1 miljoen meer eenpersoonshuishoudens tellen dan op dit moment. Tegen 2050 bestaat 44% van alle huishoudens uit één persoon (nu 36%). Het aantal eenpersoonshuishoudens neemt verder toe, omdat mensen op steeds latere leeftijd gaan samenwonen en samenwoonrelaties eerder en vaker verbreken. In onderstaande tabel is een uitsplitsing te zien van de bevolking per huishoudenspositie.
Figuur: Bevolking naar huishoudenspositie, 2011-2060 (CBS, 2012).
9
2.1.2 Regionale huishoudensgroei
In vrijwel elke gemeente zal het aantal huishoudens in het komende anderhalf decennium nog groeien. In onderstaande figuur is de huishoudensgroei per gemeente te zien voor de periode 2009-2025.
Figuur: Huishoudensgroei per gemeente, 2008-2025 (CBS).
2.2 Levensverwachting en vergrijzing. 2.2.1 Landelijk
Op 1 januari 2012 telde Nederland ruim 16,7 miljoen inwoners. De bevolking bestaat voor een groot deel uit mensen met leeftijden tussen 41 en 65 jaar (ruim 55 % van de bevolking). Deze mensen vormen de naoorlogse babyboom, geboren tussen 1946 en 1970. De verhouding tussen mannen en vrouwen is vrijwel in evenwicht. Er zijn echter bijna tweemaal maal zoveel vrouwen als mannen in de leeftijd van tachtig jaar of ouder. De bevolking wordt steeds ouder. Het aandeel 65-plussers, in 2009 nog 15%, zal flink toe blijven nemen. In 2012 is het aandeel 65-plussers 16,25 %. Het aandeel jongeren zal dan licht dalen, terwijl het aandeel 20-64-jarigen aanzienlijk terugloopt, zie figuur 8. In deze paragraaf wordt achtereenvolgens een beeld geschetst van de jeugd, de toegenomen leeftijdsverwachting en de vergrijzing.
10
Figuur : bevolkingspiramide (CBS, 2012)
Figuur: Bevolkingstrends, 4e kwartaal 2009.
11
Figuur: bevolkingsopbouw naar leeftijd per provincie (CBS)
De leeftijdsopbouw in de regio Zuid-Holland Noord is, net als in de regio Amstelland en de Meerlanden, nagenoeg gelijk aan de leeftijdsopbouw in Nederland. Leeftijdsgroep 0-20 20-65 65 +
Landelijk 23,5 % 60,9 % 15,6 %
ZHN 23,5 % 60,8 % 15,7 %
A&M 24,8 % 59,7 % 15,5 %
Tabel: informatie afkomstig CBS statLine. 2.2.2 Afname jeugd onder de 12 jaar, toename jeugdigen tussen de 13 en 17
In de provincie Zuid-Holland groeien ruim 1 miljoen jeugdigen (tussen de 0 en 24 jaar) op. De samenleving verandert. Hierdoor verandert ook de wijze waarop de jeugd opgroeit. Het percentage jeugdigen dat opgroeit in eenoudergezinnen is in de provincie Zuid-Holland relatief hoog.
12
Tabel: Aantal jeugdigen naar leeftijd per regio of gemeente in Zuid-Holland in 2008 (Beleidskader Jeugd 2009-2012 Provincie Zuid-Holland).
Vertegenwoordiging aantal jeugdigen in Amstelland en de Meerlanden In 2008 woonden er 940.443 jongeren tot 30 jaar in de provincie Noord-Holland. Er zijn grote verschillen tussen de subregio’s. In Amsterdam en de regio Amstelland-Meerlanden wonen in absolute zin de meeste jongeren. De regio West-Friesland en Amsterdam zijn in relatieve zin de jongste gemeenten. Gooi- en Vechtstreek en Zuid-Kennemerland hebben relatief minder jeugdigen.
Figuur: Aantal inwoners tot 30 jaar per regio in Noord-Holland (2009) (www.destaatvandejeugd.nl – Provincie Noord-Holland).
Verdere stijging levensverwachting verwacht Het CBS verwacht op basis van een analyse van de trends in de sterfte in het verleden dat de levensverwachting verder zal toenemen tot 84,07 jaar voor mannen en tot 86,97 jaar voor vrouwen in 2055. In onderstaande tabel is de levensverwachting te zien per GGD-regio. In de regio Zuid-Holland Noord ligt de levensverwachting iets boven het landelijk gemiddelde. De regio Amstelland en de Meerlanden heeft met 80,3 jaar de hoogste levensverwachting van het land.
13
Figuur: Levensverwachting per GGD-regio 2005-2008 (Deuning, Hertog 2010).
Figuur: Levensverwachting naar geslacht Nederland (CBS)
Groei diversiteit in de oudere bevolking Onder bevolkingsgroepen met een niet-Nederlandse achtergrond zullen de komende jaren het aantal ouderen sterk toenemen. Het aantal oudere mannen met een niet- westerse allochtone achtergrond neemt naar 2020 toe met 80%, het aantal vrouwen met 110%. Voor de zorgaanbieders is het een extra uitdaging om goed aan te sluiten bij de wens en cultuur van de cliënten. De taal speelt een grote rol bij ouderen die de Nederlandse taal niet of slecht spreken, maar ook bij ziektebeelden waar het geheugen achteruit gaat kan taal in toenemende mate een probleem vormen (Vilans, 2010).
14
In het volgende figuur is te zien wat de verwachting is van de opbouw bij 65+ ers.
Figuur: Prognose Bevolkingsopbouw 2011-2040 (CBS stateline 2011)
Verschil man-vrouw door sterfteverschillen op hogere leeftijd De resterende levensverwachting is voor vrouwen op iedere leeftijd groter dan voor mannen. Tot 65 jaar is het verschil groter dan 3,5 jaar. Naarmate de leeftijd toeneemt, neemt het verschil in levensverwachting snel af (zie figuur 10). Het verschil in levensverwachting bij geboorte tussen mannen en vrouwen is vooral een gevolg van lagere sterftekansen voor vrouwen van boven de 65 jaar dan voor mannen. Op jongere leeftijd zijn er wel verschillen in sterfte tussen mannen en vrouwen, maar deze hebben een klein effect op de levensverwachting, omdat sterfte op jonge leeftijd relatief zeldzaam is.
15
Figuur: Resterende ( gezonde)levensverwachting naar leeftijd en geslacht in 2010 (CBS)
Levensverwachting mannen en vrouwen groeit naar elkaar toe De levensverwachting van mannen en vrouwen groeit al lange tijd naar elkaar toe. Dit betekent dat echtparen langer bij elkaar kunnen blijven en ook voor elkaar kunnen zorgen. Deze toenadering van leeftijdsverwachting gaat de komende periode minder snel volgens de voorspellingen van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).
Figuur: Levensverwachting bij geboorte naar geslacht in de periode 1950-2060 (CBS StatLine, Van Duin & Garssen, 2011).
16
Vergrijzing blijft toenemen Het aantal ouderen zal de komende decennia sterk blijven toenemen (zie figuur 12). Volgens de bevolkingsprognose van het CBS zal het aantal 65-plussers toenemen van 2,6 miljoen in 2011 tot een hoogtepunt van 4,5 miljoen in 2040. Daarna daalt het aantal ouderen naar 4,2 miljoen in 2050. In 2050 is naar schatting 25% van de bevolking 65-plusser ten opzichte van 15,5 % in 2011. De eerste jaren zal vooral het aandeel 65-79-jarigen sterk toenemen en vanaf 2025 neemt ook de groep 80-plussers sterk toe (de dubbele vergrijzing).
Figuur: Aantal 65- en 80 plussers, 19-50-2010 (meetpunt 1 januari) en prognose aantal 65- en 80 plussers, 2011-2060 (CBS)
In de grootste gemeente binnen de regio Zuid-Holland Noord, gemeente Leiden, zal de gemiddelde vergrijzing ruim 2% lager liggen dan het landelijk gemiddelde in het jaar 2030. Gemiddeld over heel Zuid-Holland Noord ligt de vergrijzing een half procent lager. Demografie
2010
aantal inwoners
522.071 555.875
aantal 75-plussers
34.046
verschil Gemiddelde vergrijzing gemiddeld ZHN Landelijk gemiddelde
2030
62.345 83%
1
7% 6,90%
11% 11,50%
Tabel: Demografie en vergrijzing in de regio Zuid-Holland Noord, 2010 en 2030 (afgeleid uit ABF Research, 2009).
In de grootste gemeente binnen de regio Amstelland en de Meerlanden, gemeente Haarlemmermeer, zal de gemiddelde vergrijzing ruim 3% lager liggen dan het landelijk gemiddelde in het jaar 2030. In de hele regio ligt de vergrijzing anderhalf procent lager dan landelijk gemiddeld.
1
De gemiddelde vergrijzing geeft het aandeel 75-plussers ten opzichte van de bevolking weer (ABF Research, 2009).
17
Demografie
2010
aantal inwoners
295.102 352.125
aantal 75-plussers
19.941
verschil
2030
35.065 76%
Gemiddelde vergrijzing gemiddeld ZHN
7%
10%
Landelijk gemiddelde
6,90%
11,50%
Tabel: Demografie en vergrijzing in de regio Amstelland en de Meerlanden, 2010 en 2030 (afgeleid uit ABF Research, 2009).
2.3 Sociaal-economische status Grote gezondheidsverschillen naar sociaal-economische status Er bestaan in Nederland aanzienlijke verschillen in gezondheid naar sociaal-economische status (SES), gemeten naar opleiding, inkomen of beroepsniveau. Deze SES heeft onder andere invloed op de levensverwachting van verschillende groepen. Een minder goede gezondheid in een regio ten gevolge van een lage SES vraagt om andere interventies dan wanneer de gezondheid om andere redenen slechter is. Het is daarom noodzakelijk om in kaart te hebben hoe de SES in de regio’s van het zorgkantoor is en welk effect dit mogelijk heeft op de gezondheid. Een van de kenmerken van de sociaal-economische status is het inkomensniveau. In de regio’s Amstelland en de Meerlanden en Zuid-Holland Noord ligt het gemiddeld inkomensniveau per gemeente hoger dan het landelijk gemiddelde. Tussen de gemeenten onderling bestaat er wel een verschil van inkomensniveau (CBS 2008). In onderstaande kaart is te zien dat de statusscore in het noorden van Nederland en in de stedelijke gebieden achterblijft bij de rest van Nederland. In het algemeen zien we verder dat juist de regio's rond de steden beter scoren. De regio’s A&M en ZHN hebben een statusscore die rondom en iets hoger ligt dan het landelijke gemiddelde.
Figuur: Sociaal-economische status 2006 (Deuning, 2006).
18
Oorzaak gezondheidsverschillen bij risicofactoren en gezondheidsselectie De minder goede gezondheid van mensen met een lage SES komt voor een deel door het verhoogd voorkomen van gezondheidsrisico's. Personen met een lage SES hebben een minder gezonde leefstijl: ze roken en drinken meer, eten minder groenten en fruit en bewegen minder. Ook zijn materiële omstandigheden (woon- en werkomstandigheden) vaak minder gunstig voor de gezondheid. Gezondheidsverschillen zijn echter ook voor een deel het gevolg van gezondheidsselectie. Juist een slechtere gezondheidstoestand kan ertoe hebben geleid dat iemand tot een lagere SES-groep behoort. Tot op heden blijft een deel van de samenhang tussen SES en gezondheid onverklaard. Geen grote verschillen in gebruik gezondheidszorg tussen SES-groepen Verschillen in het gebruik van de gezondheidszorg tussen verschillende SES-groepen zijn gering. In overeenstemming met hun gezondheidstoestand maken personen met een lage SES meer gebruik van de gezondheidszorg. Lagere SES-groepen maken minder gebruik van preventieve voorzieningen. Hoog opgeleide mannen en vrouwen leven langer Het verschil in levensverwachting tussen laag- en hoogopgeleide mannen en vrouwen is 7,3 respectievelijk 6,4 jaar. De levensverwachting van mannen met alleen een lagere school opleiding is 74,1 jaar, mannen met een hbo- of wetenschappelijke opleiding leven gemiddeld 81,4 jaar. Laagopgeleide vrouwen hebben een levensverwachting van 78,9 jaar, terwijl hoger opgeleide vrouwen gemiddeld 85,3 jaar leven (CBS, 2009). Deze gegevens over de levensverwachting gaan over de periode 2005-2008. Naarmate het opleidingsniveau hoger is, stijgt de levensverwachting, zowel bij mannen als vrouwen. Het is dus niet alleen de groep met het laagste opleidingsniveau die een lagere levensverwachting heeft. Ook de middencategorieën hebben een lagere levensverwachting dan de hoogst opgeleiden (zie figuur).
Figuur: Levensverwachting naar opleidingsniveau, 2005-2008 (Bruggink 2009).
19
2.4 Gezondheidsrisico’s
2.4.1 Overgewicht
Het percentage volwassenen met overgewicht is met bijna 40% toegenomen tussen 1981 (33,3%) en 2007 (45,5%). In 2009 was 47% van de volwassen Nederlanders boven de twintig jaar te zwaar: 53% van de mannen en 42% van de vrouwen had overgewicht. Mannen hebben vaker overgewicht dan vrouwen, maar vrouwen hebben vaker ernstig overgewicht. Figuur 1 laat zien dat het percentage mensen met overgewicht en ernstig overgewicht toeneemt naarmate mensen ouder worden, maar vanaf 75 jaar is dat niet meer het geval. De gegevens komen voort uit zelfgerapporteerde gegevens van lichaamsgewicht en lengte en worden bevestigd door gemeten gegevens (Visscher et al., 2002; Nooyens et al., 2009a).
Figuur: : Percentage mensen met overgewicht en ernstig overgewicht naar leeftijdsklassen in 2010 (Bron: CBS StatLine).
Meer dan de helft (ruim 58 %) van de 65-plussers heeft last van overgewicht en bijna14% lijdt aan obesitas. Het aantal ouderen met gewichtsproblemen neemt nog steeds toe. Bij overgewicht hebben ouderen meer kans op het ontwikkelen van mobiliteitsbeperkingen, pijn tijdens dagelijkse activiteiten, urinaire incontinentie, depressieve symptomen en opname in een verpleeghuis (Visser, 2007). Voor de AWBZ hebben cliënten met overgewicht tevens een hogere zorgkosten wegens de inzet van extra hulpmiddelen zoals tilliften en extra brede bedden. In de regio A&M en ZHN ligt het percentage volwassenen met overgewicht rond en onder het landelijk gemiddelde.
20
. Figuur: Overgewicht 2008-2010 (Giesbers, 2011).
In hoofdstuk 3 wordt dieper ingegaan op het thema (morbide) obesitas. 2.4.2 Roken
In Nederland waren er in 2010 naar schatting zo’n 3,73 miljoen rokers van 15 jaar en ouder en 70.000 jonge rokers van 10 tot en met 14 jaar. Bij elkaar zo’n 3,8 miljoen rokers. De rokers van 15 jaar en ouder zijn als volgt over de provincies verdeeld, het gemiddelde percentage rokers is 27,74%.
Tabel: aantal 15+ rokers in 2010 (Stivoro)
21
2.4.3 Alcohol/drugs (mis)bruik
Ondanks de berichtgeving in het nieuws zijn er geen aanwijzingen dat overmatig alcohol/drugsgebruik grote gevolgen heeft voor de AWBZ zorg. Ondanks de extremen, neemt het totaal aantal gebruikers van alcohol en drugs in Nederland jaarlijks af. Dit geldt niet voor alle doelgroepen. Het aantal ouderen met een alcoholproblematiek is de afgelopen tien jaar meer dan verdubbeld (stijging van 130%). De stijging is de laatste vijf jaar het sterkst. Het aandeel vrouwen blijft groeien. In de ouderenzorg komt deze problematiek dus vaker naar voren. (Trimbosinstituut, 2012)
22
3 Epidemiologie 3.1 Epidemiologie en ziektetrends per sector In de AWBZ heeft de ontwikkeling van de zorgvraag niet alleen te maken met demografische ontwikkelingen, maar ook met de ontwikkelingen van bepaalde ziektebeelden. In dit hoofdstuk is de invloed van morbiditeitsontwikkelingen op de zorgvraag per sector omschreven. De belangrijkste epidemiologische trend is de toename van co- en multimorbiditeit met 50% naar 2020. Door langer gezond blijven en door goede behandeling van bijvoorbeeld diabetes e.d. krijgen ouderen op latere leeftijd vaak te maken met meerdere ziekten/beperkingen. Dit maakt dat de complexiteit van ziekte op latere leeftijd toeneemt. Deze verzwaring van de zorg is nu al terug te zien in de zorgindicaties, waar een toename te zien is in de vraag naar persoonlijke verzorging. Voor chronisch zieken met meerdere aandoeningen (multimorbiditeit) schiet de zorg volgens de zorgstandaarden veelal tekort. Ongeveer 15-20% van chronisch zieken krijgt te maken met een ‘spaghetti’ van in elkaar grijpende ziektes en problemen. Voor ouderen ligt dat cijfer hoger. Recent onderzoek van het RIVM en het NIVEL laat zien dat 66% van de ouderen met een veelvoorkomende chronische ziekte meer chronische aandoeningen hebben. De termen comorbiditeit en multimorbiditeit worden door elkaar gebruikt, hoewel zij verschillend van betekenis zijn. Bij comorbiditeit zijn meerdere aandoeningen gerelateerd aan een (chronische) ziekte, bijvoorbeeld depressie bij dementie. Van multimorbiditeit is sprake als er meerdere aandoeningen/ziekten tegelijk aanwezig zijn, bijvoorbeeld parkinson en incontinentie. Onderstaand is per sector een beeld geschetst.
3.2 VV&T, een groeiende sector In de sector Verpleging, Verzorging en Thuiszorg (VV&T) groeit de zorgvraag ten gevolge van de vergrijzing. Het aantal ouderdomsgerelateerde ziekten en het aantal chronisch zieken neemt toe. Ook het aantal mensen met multimorbiditeit neemt toe met 50% naar 2020 (Raad voor de Volksgezondheid, 2008). Veel van deze ziektebeelden, zoals bijvoorbeeld diabetes, zullen vooral in het curatieve circuit worden behandeld. De twee ziektebeelden met de grootste impact in de ontwikkeling van zorgvraag binnen de AWBZ zijn dementie en CVA ofwel beroerte. Beide ziektebeelden zullen naar 2025 toe ongeveer verdubbelen in prevalentie. Daarnaast zijn COPD en morbide obesitas benoemd als ziektebeelden met grote impact. Niet zozeer vanwege de directe kosten voor de AWBZ, als wel vanwege de groei in prevalentie en de effecten die dit heeft op de totale zorgzwaarte van een cliënt.
23
3.2.1 Dementie
De stijging van het aantal nieuwe gevallen is deels het gevolg van de vergrijzing. Maar ook als rekening gehouden wordt met de leeftijd en omvang van de bevolking is een stijging zichtbaar. Dit heeft te maken met vroegtijdiger diagnostiek, doordat hulpverleners en mantelzorgers de symptomen eerder herkennen en omdat in sommige gevallen de ontwikkeling van de ziekte van Alzheimer in een vroeg stadium met medicijnen kan worden afgeremd. Op basis van alleen demografische ontwikkelingen is de verwachting van het RIVM dat het aantal personen met dementie in de periode 2005-2025 zal toenemen met ongeveer 46% (RIVM, 2007). In de inkoopleidraad ketenzorg dementie wordt gesproken van een toename van 65% tot 2030 en een toename van het aantal alleenstaanden met dementie van 60%. De schattingen lopen dus nog wel uiteen, maar groei is zeker. Voor ZHN is deze groei door TNO in kaart gebracht.
Figuur: Prognose aantal dementiepatiënten in de regio ZHN (TNO, 2010). In opdracht van Alzheimer Nederland heeft TNO in 2011 een onderzoek gedaan “prognose aantal mensen met dementie per gemeente. Zie hieronder de vertaling van dit onderzoek naar de gemeentes binnen Zuid-Holland Noord en Amstelland en de Meerlanden.
24
prognose Dementie ZHN 3500 3000 2500
2010 2011
2000
2020 1500
2030 2040
1000 500
uw ko op No or N dw oo ijk rd w ijk er ho ut O eg st ge es t Ri jn w ou de Te yl in ge V n oo rs ch ot en Zo et er wo ud e
se Li s
Ni e
Le id en Le id er do rp
Ka tw ijk
Ka ag
Al
ph en
aa n
de n
Ri jn Hi lle go en m Br aa ss em
0
prognose Dementie A&M 5000 4500 4000 3500 2010
3000
2011
2500
2020 2030
2000
2040
1500 1000 500 0 Aalsmeer
Amstelveen
Haarlemmermeer
Ouder-Amstel
Uithoorn
Uit deze cijfers blijkt dat in 2010 Zuid-Holland Noord 1.3% van de inwoners dementerend is en in Amstelland en de Meerlanden dit percentage 1.4% is. Binnen de groep dementerenden zijn nog enkele specifieke categorieën aan te duiden die bijzondere zorg nodig hebben. Dit zijn jong dementerenden en mensen met het Korsakov syndroom. Beide zijn hieronder kort toegelicht. Jong dementerenden De afgelopen jaren is een toename te zien in jong dementerenden (diagnose dementie voor 65 jarige leeftijd). De meest recente schattingen spreken van 12.000 jong dementerenden in Nederland (6% van het totaal aantal dementerenden). Dat zou omgerekend voor onze beide regio’s uitkomen op 600 cliënten. Het syndroom ontwikkelt zich anders dan dementie op een latere leeftijd. Er is vaak sprake van een latere diagnose en een sneller ziekteverloop. Ook staan andere symptomen meer op de voorgrond; lichamelijk zijn jong dementerenden fitter, het psychosociaal welbevinden is vaak minder groot. Dit omdat het ziekteproces grote implicaties heeft op de cliënt die zich vaak nog midden in de maatschappij bevindt. Bij jong
25
dementerenden is vaak sprake van langer verblijf in een instelling (Vingerhoets, 2002), (BEYOnD Studie, 2010). Korsakov Syndroom In Nederland zijn er ongeveer 8000 mensen die lijden aan het syndroom van Korsakov (ook wel Korsakow of Korsakof). Omgerekend naar het aantal inwoners in de regio zou dit ongeveer 400 cliënten betekenen in ZHN en A&M. Oorzaak is een ernstig gebrek aan vitamine B1, vaak veroorzaakt door ernstige alcoholverslaving. Een andere benaming is daarom ook wel alcoholdementie. Er zijn aanwijzingen dat het aantal Korsakov cliënten toeneemt. Ook is er een groeiende groep vrouwen met Korsakov. Tot voor kort was driekwart van de cliënten man, dit verschuift snel (korsakovkenniscentrum, 2010). Korsakov gaat naast geheugenproblemen vaak gepaard met somatische problemen ten gevolge van de alcoholverslaving en psychiatrische problemen, die mogelijk al bestonden voor de verslaving. Ten gevolge van de verslaving heeft de Korsakovcliënt vaak een klein of zelfs geen netwerk. Hierdoor is vaak professionele hulp noodzakelijk. 3.2.2 Beroerte
Uitgaande van alleen demografische ontwikkelingen zal het absoluut aantal personen met een beroerte tussen 2005 en 2025 naar verwachting met 43,8% toenemen. Hoewel de behandelingen voor beroerte steeds beter en sneller worden, is het nog steeds een aandoening met een groot risico op langdurige revalidatie en mogelijk blijvende invaliditeit. De regio’s A&M en ZHN hebben een relatief laag gemiddelde (1,2 tot 1,5%) ten opzichte van landelijke cijfers (1,9%).
Figuur: Beroerte 2005-2008 (Deuning, 2008).
Op basis van landelijke prevalentiecijfers (Nationaal kompas 2007) is er een prevalentie van 11,89 per 100.000. Dit zou neerkomen op ongeveer 9500 cliënten in beide regio’s samen. Prevalentie neemt sterk toe met leeftijd. Niet al deze mensen hebben blijvend zorg nodig. Op basis van incidentie 2007 en zorggebruik-onderzoek in 2005 is de verwachting dat het aantal cliënten per jaar in de orde van grootte is zoals te zien in onderstaande tabel.
26
Voor OntslagNa 6 opname bestemming maanden Thuis
1528
700
721
102
51
75
Verpleeghuis
15
560
136
Onbekend
53
27
463
Revalidatiecentrum
142
22
Ziekenhuis Overleden
46 168
5 275
Verzorgingshuis
Tabel: Aantallen cliënten met beroerte in regio A&M en ZHN, doorgerekend op basis van Nationaal kompas en demografie ZHN en A&M. 3.2.3 COPD
In de regio’s A&M en ZHN is de sterfte aan COPD gemiddeld te noemen ten opzichte van het landelijk gemiddelde, tussen de 80% en de 105% ten opzichte van het landelijke sterftecijfer (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2010). De prevalentie is voor mannen iets boven de 2%, voor vrouwen iets daar onder. Omdat COPD vooral ontstaat op oudere leeftijd, wordt in verband met de vergrijzing een toename verwacht van het aantal cliënten. Ongeveer 31% van de totale kosten voor COPD viel in 2000 onder de AWBZ. Dit zijn kosten voor thuiszorg en verpleeghuiszorg (Astmafonds, 2007).
Figuur: Prevalentie van COPD in de periode 1971-1994 (Smit, 2000).
27
Figuur: COPD, 2005-2008 (Zorgatlas, 2010).
Tabel: sterfte aan COPD( absoluut en per 100.00) naar leeftijd en geslacht in 2010(CBS)
28
3.2.4.Hartfalen
Net als overige ouderdom gerelateerde aandoeningen, zal ook hartfalen vaker voor gaan komen als de vergrijzing vordert. Er wordt een stijging van 47% verwacht tot 2025 (Hoes, 2006). Ongeveer een kwart van de kosten die worden gemaakt voor hartfalen, worden in de ouderenzorg gemaakt (Wieren, 2008).
Figuur: Sterfte aan hartfalen, 2005-2008 (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2010). 3.2.5. Obesitas
Morbide obesitas betreft mensen met een BMI boven de 40. Het aantal mensen dat hieraan lijdt is in Nederland, net als overal ter wereld, stijgend (NTVG, 2004). In Nederland lijdt 40% van de volwassenen aan overgewicht (BMI 25-29,9), 10% aan obesitas (BMI 29,9-35) en 1 tot 1,5% aan morbide obesitas (BMI >40). Bij kinderen is in 14% van de bevolking sprake van overgewicht en in 0,9% (M) en 1,5% (V) is sprake van obesitas. Per jaar worden de totale kosten geschat op 500 miljoen, 4% van het totale budget (NVIC 2007). In de AWBZ is voornamelijk sprake van kosten voor hulpmiddelen en extra arbeidskrachten om deze mensen te verzorgen. Uit onderzoek van Mieke Reuser van het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI) en de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) kwam het volgende naar voren. Het meest verrassende resultaat is dat overgewicht en obesitas niet leiden tot oversterfte. De levensverwachting bij overgewicht is voor mannen zelfs significant hoger dan bij laag normaal gewicht (BMI 18,5-22,9). Maar die laatste jaren gaan vaak wel gepaard met lichamelijke beperkingen. Obese mannen hebben gemiddeld 2 jaar langer beperkingen na hun 55ste dan mannen met normaal gewicht. Voor vrouwen is dat verschil maar liefst 3,2 jaar. Alleen morbide obesitas verhoogt het sterfterisico en verlaagt dus de levensverwachting. Uit het onderzoek blijkt ook dat mensen met overgewicht de zorg meer kosten dan rokers. Doordat rokers gemiddeld jonger sterven, leven ze minder jaren met
29
lichamelijke beperkingen. Rokende mannen en vrouwen leven respectievelijk 1,3 en 1,4 jaar minder met beperkingen dan mannen en vrouwen die nooit gerookt hebben. Specifiek in de regio Vanuit een onderzoek in 2011 door GGD Holland-Midden, Volwassen en ouderenpeiling 2009 is het volgende overzicht betreft obesitas in de regio Zuid-Holland Noord.
Figuur: percentage inwoners met overgewicht en obesitas naar leeftijd en geslacht
Specifieke ziektebeelden in de regio Voor de regio ZHN dient de groep van cliënten met Huntington apart vermeld te worden. In deze regio komt het ziektebeeld meer voor en er is een speciaal expertisecentrum gevestigd (Hes, 2008). Er lijken geen indicaties te zijn dat de prevalentie Huntington toe- of afneemt.
3.3 VG: vergrijzing op zijn top en stijging problematiek jeugd Het totaal aantal verstandelijk gehandicapten (VG) is in 2009 voor het eerst licht afgenomen. Deze afname is het gevolg van een dalend aantal cliënten met extramurale zorg. Het aantal cliënten voor zorg met verblijf van de gehandicaptenzorg groeit gestaag met gemiddeld 5% per jaar. De groei is nauwelijks het gevolg van een hogere incidentie. Het aantal kinderen dat geboren wordt met een handicap blijft nagenoeg gelijk (Nationaal kompas, 2010). De achtergronden achter de daling van extramurale zorg zijn niet geheel bekend. Een van de redenen is de aangescherpte toegang voor begeleiding. De intramurale groei is deels ten gevolge van een hogere leeftijdsverwachting (zie tabel 10). De verwachting is echter dat, gezien de lagere levensverwachting van deze populatie, de vergrijzing momenteel ongeveer op zijn top is. Over 10 jaar wordt een afname verwacht van het aantal verstandelijk gehandicapten. De groei binnen de VG-sector wordt tevens voor een belangrijk deel verklaard door de groeiende vraag van kinderen en jeugdigen en dan in het bijzonder bij kinderen en jeugdigen met licht verstandelijke beperkingen al dan niet in combinatie met gedragsproblemen, (SG-) LVG-jeugd. Een belangrijke oorzaak hiervan is de steeds complexer wordende maatschappij. Deze stelt steeds hogere eisen (eigen verantwoordelijkheid, zelfstandig keuzes maken), waaraan deze cliënten niet kunnen voldoen. Daarnaast is er sprake van een steeds betere diagnose en registratie (VGN, 2009). In 2009 maakten bijna 69.000 verstandelijk gehandicapte cliënten gebruik van verblijf in een AWBZ-instelling, ruim 40.000 maakten alleen gebruik van extramurale zorg en hooguit 5000 cliënten ontvingen alleen dagbesteding (Van der Kwartel 2011). 30
Zorg zonder verblijf
Tabel: Ontwikkeling aantallen cliënten met zorg zonder verblijf per deelsector (bron: Brancherapport gehandicaptenzorg 2010, VGN).
Zorg met verblijf
Tabel: Ontwikkeling aantallen verblijfscliënten per deelsector (bron: Brancherapport gehandicaptenzorg 2010, VGN).
Dagbesteding
Tabel: Ontwikkeling aantallen cliënten met dagbesteding per deelsector (bron: Brancherapport gehandicaptenzorg 2010, VGN).
Tabel: procentuele leeftijdsverdeling cliënten (bron: Brancherapport gehandicaptenzorg 2010, VGN).
31
Tabel: Aantal cliënten met een indicatie voor Begeleiding op 1 juli 2011 per cliëntgroep. Totaal en naar soort begeleiding en de gemiddelde omvang aan begeleiding per week (factsheet VGN 2011)
Figuur: Aantal cliënten gehandicaptenzorg 2002-2008 (CBS, 2008).
Prevalentie van een ernstige verstandelijke handicap (IQ< 50) is 57.000 op de gehele Nederlandse bevolking. Deze cijfers zijn redelijk betrouwbaar, omdat deze mensen vrijwel altijd professionele zorg ontvangen. Op basis van het inwoneraantal voor de beide regio’s van het zorgkantoor, zou een prevalentieschatting uitkomen op 2700 inwoners die een ernstige verstandelijke handicap hebben. Voor licht verstandelijk gehandicapten (IQ tussen 50 en 70) zijn deze cijfers minder betrouwbaar, omdat het lastiger is om deze groep in kaart te krijgen. Niet alle mensen met een lichte verstandelijke handicap gebruiken zorg of zijn hiervan afhankelijk. Schattingen zijn dat het in Nederland een ongeveer even grote groep betreft als de ernstig verstandelijk gehandicapten. Hiermee zit Nederland aan de onderkant van het internationale gemiddelde. Voor de zwakbegaafden (IQ boven de 70) zijn de schattingen nog lastiger. Het betreft waarschijnlijk enkele honderdduizenden Nederlanders die door hun zwakbegaafdheid ook bijkomende problemen ervaren (Nationaal Kompas, 2010).
32
De Nederlandse bevolking groeide in de periode 1998-2009 met gemiddeld 0,5% per jaar. De vraag naar vg-zorg binnen de awbz groeide echter veel sneller (gemiddeld 7% per jaar). Daardoor steeg het aandeel vragers naar vg-zorg in de bevolking van 0,51% naar 0,98%. Het aantal ernstig verstandelijk gehandicapte zorgvragers is vrijwel constant gebleven. De groei in de vraag tussen 1998 en 2009 vond vooral plaats bij de groep zwakbegaafden (70≤iq<85; de groep die relatief het snelst groeide) en licht verstandelijk gehandicapten (50≤iq<70 ; de groep die in aantallen het snelst groeide). Zintuiglijk gehandicapten worden meestal onderverdeeld in visueel gehandicapten en auditief gehandicapten. De auditieve handicap komt vaak voor, ongeveer een miljoen Nederlanders heeft een auditieve handicap. Ongeveer 700.000 mensen hebben een visuele handicap. Veel van deze mensen hebben weinig tot geen zorg nodig, omdat het een lichte handicap betreft. Wanneer alleen de ernstige handicaps worden meegeteld zijn er 150.000 ernstig visueel gehandicapten en 380.000 ernstig auditief gehandicapten (Nationaal Kompas, 2010). 3.3.1 Down syndroom
Een van de bekendste oorzaken van verstandelijke handicap is het syndroom van Down, veroorzaakt door het drievoudig voorkomen van het 21e gen. In Nederland leven zo’n 12.000 tot 13.000 mensen met Down syndroom. Van deze groep zijn 4500 mensen onder de 20 jaar en 4500 mensen boven de 40 jaar. De gemiddelde levensverwachting is rond de 60 jaar. De kans dat er kinderen worden geboren met Down neemt toe met de leeftijd van de moeder. De leeftijd van de moeder waarop gemiddeld het eerste kind wordt geboren, neemt in Nederland al jaren toe. Hierdoor zou een hogere prevalentie worden verwacht. Ten gevolge van prenatale diagnostiek is het aantal kinderen dat geboren wordt met Down al sinds 1975 echter nauwelijks gestegen. Wel neemt, door de toegenomen levensverwachting, het aantal mensen met het Downsyndroom toe (De Graaf, 2007) (Nationaal Kompas, 2010). Over de zorgconsumptie en de zorgkosten van mensen met Down is weinig bekend. Jonge kinderen worden vaker opgenomen in het ziekenhuis. De zorg die samenhangt met wonen, is sterk afhankelijk van de thuissituatie en hoe lang het kind daar kan blijven. Voor volwassenen met Down zijn de woonmogelijkheden erg afhankelijk van de persoon en de omgeving. Sommigen wonen zelfstandig, anderen bij ouders of begeleid.
33
3.3.2 Niet aangeboren Hersenletsel
Niet aangeboren hersenletsel (NAH) is een verzamelterm en kan veel verschillende oorzaken hebben, zoals ongevallen, kanker, beroerte etc. NAH is geen medische diagnose en is niet erkend als chronische aandoening. Vaak is NAH moeilijk om bij een sector te plaatsen: het is afhankelijk van de specifieke problematiek gerelateerd aan de NAH diagnose bij welke sector de cliënt het beste geholpen kan worden. NAH is van oudsher ondergebracht bij de GZ. In de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) evenals in de VV&T sector ziet men echter ook afdelingen die NAH zorg leveren. Maatwerk is hier van belang. Geschat wordt dat er ongeveer 600.000 mensen in Nederland een vorm van NAH hebben (Samenwerkende hersenletselverenigingen, 2010). Dit zou betekenen dat er omgerekend in de regio ongeveer 30.000 mensen een vorm van NAH hebben. De zorgvraag bij deze mensen is natuurlijk zeer sterk afhankelijk van de ernst van het hersenletsel. Vanwege de diversiteit van het begrip is het lastig om precieze cijfers van prevalentie en zorgbehoefte te achterhalen. 3.3.3 Lichamelijke handicap
Van een lichamelijke handicap (LG) wordt gesproken bij een stoornis in het zenuwstelsel of bewegingsapparaat waar geen functionele verbetering mogelijk is. Ook deze groep is zeer divers in achtergrond en in zorgvraag. Het bekendste voorbeeld van een stoornis aan het zenuwstelsel is epilepsie. Hieraan leiden in Nederland ongeveer 30 op de 100.000 mensen. De prevalentie is al jaren stabiel (Nationaal kompas, 2011). 3.3.4 Specifiek zorgaanbod in de regio trekt zorgvraag aan
Door specifiek zorgaanbod in de regio kan een aantrekkende kracht ontstaan op cliënten die op bepaalde zorg aangewezen zijn. Hierdoor zullen ook verschillen ontstaan in zorgvraag per regio. In de beide regio’s zijn enkele zorgaanbieders te noemen die een bovenregionale functie hebben. Zuid Holland-Noord heeft van oudsher een groot aantal woonvoorzieningen voor gehandicapten. Cijfers uit 2003 laten zien dat in deze regio landelijk gezien de meeste plaatsen waren per 100.000 inwoners (70). Haaglanden had de minste plaatsen per 100.000 inwoners (16). Hierin vervult ZHN nog steeds een landelijke taak (Nationaal Kompas, 2010).
3.4 GGZ is divers De meeste voorkomende klachten zijn stemmingsklachten (depressie), gedragsproblemen (vooral jeugd) en angst- en spanningsklachten. Bijna 8% van de kosten van gezondheidszorg wordt besteed aan de geestelijke gezondheidszorg (GGZ). De GGZ is een sector in de gezondheidszorg die zowel vanuit de AWBZ als de Zorgverzekeringswet (Zvw), Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en Justitie gefinancierd wordt. Het zwaartepunt van de financiering ligt bij de Zvw (95% van de cliënten). De nadruk in de AWBZ ligt vooral, en steeds meer, op verblijfsplaatsen en begeleid wonen. De kortdurende ambulante zorg is veelal in de Zvw terecht gekomen (Trimbos, 2009, zie hoofdstuk 4.5). Tussen het 35e en het 50e levensjaar wordt relatief het meest gebruik gemaakt van de GGZ. De periode wordt ook wel ‘het spitsuur van het leven’ genoemd. Bij jongens is het GGZ-
34
gebruik ook relatief hoog in de periode van 10-14 jaar, bij meisjes en vrouwen in de periode van 20 tot 35 jaar. Voor beide geslachten ligt de top van het gebruik rond 40-45 jaar. In de GGZ is een toename te zien van behandeling jeugd 9% en wachtenden 7% in 2008 met 29.000 wachtenden (GGZ Nederland, 2009). In de rapportage van het Trimbos instituut wordt er geconstateerd dat er weinig zicht is op de groei van het aantal jongeren met ernstige GGZ problematiek. Wel wordt geconstateerd dat er meer aanmeldingen zijn voor jeugd GGZ. Verschillende bronnen noemen de afgenomen tolerantie voor alledaagse groeien opvoedproblemen als reden. Daarnaast wordt geconstateerd dat een flink deel van de jeugd met GGZ problematiek niet de juiste behandeling krijgt (Trimbos, trendrapportage GGZ 2010).
Figuur: Leeftijdsverdeling in de GGZ.
Figuur: Eerste indicaties en instroom 2002-2008 (Beleidskader Jeugd 2009-2010, Provincie ZH).
35
Figuur: Aantal jeugdigen in zorg (www.destaatvandejeugd.nl – provincie NH). 3.4.1 Zorggebruik
De diversiteit in behandelingen in de sector is groot. Cliënten die beschermd wonen ontvangen doorgaans zeer langdurig zorg. Tweederde van hen verblijft minimaal een jaar in een instelling, veelal is dit aanmerkelijk langer. Deze groep vormt echter een relatief klein deel van de GGZ-clientèle (3%). Een grote groep cliënten daarentegen is voldoende geholpen met een kortdurend zorgtraject: ruim 360 duizend cliënten (43%) beëindigen hun behandeling binnen drie maanden. Veruit het grootste deel van de cliënten ontvangt een ambulante behandeling (89%). De diversiteit in zorgvraag komt ook terug in de problematiek. De meeste voorkomende klachten zijn stemmingsklachten (depressie), gedragsproblemen (vooral jeugd) en angst- en spanningsklachten. Het merendeel van de GGZ-cliënten maakt gebruik van ambulante hulp vanuit de Zvw. Verhoudingsgewijs krijgen meer mensen met psychotische stoornissen, persoonlijkheids- en gedragsstoornissen en stoornissen door alcohol en drugs een klinische behandeling of wonen zij in een regionale instelling voor beschermd wonen (RIBW) dan mensen met een angst- of stressgebonden stoornis, een stemmingsstoornis of andere neurotische stoornissen. 3.4.2 Schizofrenie
Prevalentie wordt geschat op 1,5 per 1000 inwoners. Voor de beide zorgkantoorregio’s komt dat neer op ongeveer 1200 cliënten. Trends in het ziektebeeld zijn lastig, omdat de diagnose over de jaren heen veranderd is. De laatste tien jaar is echter een stabilisatie te zien in het aantal mannelijke cliënten. Er is wel een sterke toename te zien in het aantal vrouwelijke cliënten met ongeveer 50% in de periode 1997-2007. Redenen van deze trend en of deze trend aan zal houden is onbekend.
36
3.4.3 Depressie
Uit de registratie van huisartsen en het aantal voorschriften voor antidepressiva valt af te lezen dat het zorggebruik bij depressie sterkt toeneemt. “In de tweede helft van 2004 haalden in totaal 760.000 mensen in Nederland antidepressiva bij hun apotheek. De huisarts herkent en behandelt steeds meer mensen met depressie. Toch ontvangt meer dan de helft van de mensen met depressie nog altijd geen behandeling” (www.rivm.nl).
Tabel: Diagnoses en soort zorg (in procenten) (2009) (GGZ Nederland, 2010).
De verdeling van diagnoses is ook terug te zien in de gemaakte kosten in 2008 per diagnosegroep. De onderstaande kosten zijn Zvw-kosten.
Figuur: Verdeling GGZ-kosten 2008 (Vektis, 2009).
Het percentage van de bevolking met psychische klachten is sterk wisselend, ook binnen de regio’s van het zorgkantoor.
37
Figuur: Psychische klachten 2005-2008 (Deuning, 2008). 3.4.4 OGGZ: aantal daklozen neemt af en LVG moet beter in beeld
In heel Nederland zijn 18.000 daklozen (Elsevier,2010). Landelijk is in 2007 een grootscheeps project gestart genaamd Plan van Aanpak Maatschappelijke opvang. Hoofdlijn was het inzetten van een integraal persoonsgericht aanbod van hulp (Trimbos 2010). De resultaten hiervan zijn zeer positief, in de vier grote steden zijn nauwelijks nog daklozen. In Leiden is in 2009 een onderzoek gedaan naar het aantal daklozen. Uit dit onderzoek bleek dat de populatie was gedaald van 454 in 2006 naar 313 in 2009. Ook de duur van de dakloosheid is afgenomen van gemiddeld 5 naar gemiddeld 3 jaar. Uit recent onderzoek blijkt dat mogelijk tot een derde van de OGGZ cliënten eigenlijk een grondslag licht verstandelijk gehandicapt zou moeten dragen. Ook bleek dat deze doelgroep vaak niet goed in kaart is. Dit is mede het geval, omdat deze doelgroep vanuit de GGZ wordt benaderd en niet vanuit de GZ. Het benutten van de expertise van de GZ kan helpen deze doelgroep zorg op maat te bieden (Braam, 2009).
38
4 Maatschappelijke ontwikkelingen Er zijn tal van maatschappelijke ontwikkelingen die van invloed zijn op de zorg, zowel op de ontwikkeling van de zorgvraag als het zorgaanbod. Maatschappelijke ontwikkeling dragen ook bij aan de wijze waarop we met zorgvraag en antwoord omgaan. Deze maatschappelijke ontwikkelingen worden onder andere ingegeven door de samenleving zelf, de politieke beslissingen en de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en op technologisch gebied, zoals bijvoorbeeld in de ICT. In dit hoofdstuk beperken wij ons tot een aantal in het oog springende ontwikkelingen die de vraag naar zorg beïnvloeden. De voornaamste conclusies uit de analyse zijn de volgende: - De positie van de cliënt is veranderd; - De woontrends in de zorg veranderen; meer kleinschaligheid en meer eigen woning; - Door toenemende krapte op de arbeidsmarkt zal druk op de beschikbare informele zorg groter worden; - Veel innovatieve mogelijkheden, nog niet altijd ingebed in praktijk
4.1 Mondigheid cliënt Een trend die zich in het vorige decennium heeft ingezet en zich nu ook voortzet is de steeds mondiger wordende cliënt. Dit alles is te herleiden tot het groeiende welvaartniveau, de individualisering van de maatschappij en de toenemende keuzevrijheid in de zorg. Door een gezonde leefstijl en betere preventie is bijvoorbeeld de nieuwe oudere in het algemeen gezonder dan voorheen. Door digitalisering, internet en sociale media weten daarnaast steeds meer informatie op internet te vinden. Cliënten zijn assertiever en minder hiërarchisch. De afgelopen jaren zijn patiënten- en consumentenorganisaties steeds verder geprofessionaliseerd. Daarnaast hebben cliëntenraden een steeds belangrijkere rol bij het monitoren van de kwaliteit van de zorg. Hoewel er nog discussie bestaat over hoe mondig de cliënt nu precies is, leiden deze ontwikkelingen er wel toe dat de positie van de cliënt in de gezondheidszorg sterker wordt. Toenemende keuzevrijheid met alle keuzesites en “top 10- lijstjes” De keuzevrijheid in de zorg is toegenomen, als we deze vergelijken met de beperking die vijftig jaar geleden nog gold. Het aanbod aan zorg is verruimd, men heeft de keuze tussen zorg in natura, een persoonsgebonden budget of private zorg. Er is een toenemende vraag naar transparantie, waar op ingespeeld wordt door websites zoals bijvoorbeeld de site kiesbeter.nl en de zorgzoeker van het zorgkantoor. De keuzevrijheid kent echter zijn beperkingen bijvoorbeeld door het feit dat cliënten de weg naar zorg moeilijk weten te vinden. De keuze wordt dan beperkt tot wat men kent.
39
4.2 Twee woontrends: kleinschalig en uit eigen middelen Het scheiden van wonen en zorg is in toenemende mate te zien in de AWBZ sector. Door producten als het volledig pakket thuis (VPT) wordt het mogelijk met intensievere zorg langer thuis te blijven. Via PGB en aanleunwoningen is een aanbod gecreëerd voor mensen die anders wellicht in een verblijfsinstelling zouden verblijven. Daarnaast neemt de technologie, die monitoring en zorg op afstand mogelijk maakt, toe. Ontwikkelingen op het gebied van ICT ondersteunen mantelzorgers en professionals bij hun zorgtaken en samenwerking. Voorbeelden van deze ontwikkelingen zijn: elektronische dossiers, zorgrobotica, e-health (zorg op afstand via ICT). Diversiteit in wonen is tevens een belangrijk thema. Via subsidies worden andere woonvormen, zoals kleinschaligheid, gestimuleerd, waarbij het accent verschuift van op zichzelf staande voorzieningen naar kleinschalig organiseren binnen grotere voorzieningen. Desondanks is er nog steeds een toename te zien in het aantal verblijfsplaatsen. Dit heeft onder andere te maken met een groeiende vraag naar zorg, met name in de VV&T. In 2013 zal de maatregel Scheiden van wonen en zorg een grote impact hebben op de woonvormen voor cliënten met lichtere problematiek. De aanbieder zal nog beter in moeten spelen op de wensen van de cliënt. Als de cliënt zelf huur moet betalen, zullen de eisen anders zijn.
4.3 Toename beroep op informele zorg Informele zorg is de verzamelterm voor mantelzorg, vrijwilligers en zelfzorg/zelfmanagement. In Nederland zorgen 3,5 miljoen mensen voor een ander. Hiervan doen 1,7 miljoen mensen (10,3% van de bevolking) dit in ernstige zorgsituaties, onbetaald en veelal langdurig en intensief, voor hun chronisch zieke of gehandicapte partner, ouder, kind, vriend of buur. Vooral de mantelzorg aan een partner of kind is intensief en duurt vaak vele jaren. Van deze mantelzorgers die intensieve zorg bieden, geven 300.000 aan ernstig belast of overbelast te zijn. Dat komt neer op 1,8% van de Nederlandse bevolking. Een deel van de mantelzorgers geeft aan dat de eigen gezondheid achteruit is gegaan door het geven van mantelzorg (15%). Nog eens 15% van de mantelzorgers is somberder of neerslachtiger geworden. Ongeveer één op de drie mantelzorgers staat er helemaal alleen voor. Zij kunnen zorgtaken met niemand delen of durven geen hulp van anderen te vragen. Dit is een extra kwetsbare groep.
40
Figuur: Raming van toekomstig gebruik van mantelzorg op basis van demografische cijfers (CPB, 2009).
De vraag naar informele zorg groeit tot 2030 met 8% (Sadiraj, 2009) door verschillende oorzaken: - Het aantal chronisch zieken neemt toe; - De indicatiestelling voor professionele zorg wordt strenger; - zorgvragers blijven zolang mogelijk zelfstandig wonen met bijpassende zorg; - De opnameduur in ziekenhuizen wordt steeds korter; - Het aantal eenpersoonshuishoudens neemt toe (nu één op de drie); - De overheid beperkt aanspraken op de AWBZ. Ook zijn AWBZ-onderdelen overgeheveld naar bijvoorbeeld de Wmo (Mezzo, 2010); - Tekorten op de arbeidsmarkt. Het aantal mantelzorgers zal naar verwachting toenemen met 5% naar 2030. Hiermee houden vraag en aanbod elkaar redelijk in evenwicht. Wel vindt er een verschuiving plaats van jongere naar vooral oudere mantelzorgers (Sadiraj, 2009). De vraag is of deze lichte stijging van mantelzorgers de extra vraag naar zorg die voortkomt uit arbeidsmarktproblematiek op kan vangen. Momenteel wordt er op diverse plaatsen in het land geëxperimenteerd met alternatieve vormen van dagbesteding. Eén van de mogelijkheden is om cliënten met een dagbestedingsvraag te koppelen aan mensen met een hulpvraag. Vragen uit de buurt om bijvoorbeeld toezicht in de speeltuin of hulp bij het boodschappen doen, kunnen worden gekoppeld aan een zinnige dagbesteding voor verstandelijk beperkte cliënten.
41
4.4 De tekorten in de arbeidsmarkt lopen op Ten gevolge van de veranderde opbouw van de bevolking, loopt de werkzame bevolking terug en neemt het aantal ouderen toe. Het gevolg is een scheve verdeling en tekorten op de arbeidsmarkt. Het personeelstekort is deels te wijten aan de uitstroom van ouderen (33% is ouder dan 50 jaar). Daarnaast overweegt 50% van de zorgmedewerkers over te stappen naar een andere branche in verband met een te hoge werkdruk, weinig salaris, veel administratie en de verwachte afname van de kwaliteit van de zorg.
Figuur: Toekomstige ontwikkeling van de omvang van de bevolking van 30 jaar en ouder, naar leeftijdsklasse, 2009-2030 (CPB, 2009).
In de zorg zijn, naast reeds bestaande tekorten aan artsen, vooral tekorten aan verzorgenden en verpleegkundigen te verwachten. De meest recente onderzoeken wijzen vooral naar tekorten aan niveau 3 verzorgenden. Omdat er een daling verwacht wordt in het personeel dat nodig is voor scholing en kinderopvang, kunnen de tekorten waarschijnlijk voor een deel door omscholing opgevangen worden. In het licht van de ontgroening zullen zij-instromers ook belangrijker worden om tekorten op te lossen. Verwachting is dat 1/3 van het nieuwe personeel zal bestaan uit zijinstromers en herintreders (AZW, 2012)
42
4.6 Innovatie in de zorg De wereld blijft in beweging, zo ook de zorg. Er zijn grofweg drie grote veranderingen in de zorg gaande: de beschikbaarheid van informatie wordt groter, de communicatiemiddelen beter en de hulpmiddelen geavanceerder. Aan maatschappelijke trends is te zien dat de cliënt graag steeds meer zelf doet -in zorg en in coördinatie- en graag zo lang mogelijk thuis blijft wonen. Dit is niet alleen beter voor de cliënt, het helpt ook de stijgende zorgkosten terug te dringen. Er is technisch steeds meer mogelijk in ICT dan wel hulpmiddelen. Er wordt door cliënten steeds meer gebruik gemaakt van internet om informatie te vergaren. Daarnaast wordt door de inzet van bijvoorbeeld ipads de communicatie met de hulpverlener sneller en gemakkelijker. Ook innovatieve trends in bedrijfsvoering vinden hun weg naar de zorg. Begrippen als Lean, Six Sigma en Toc, die in andere bedrijfstakken reeds jaren gebruikelijk zijn, vinden nu ook hun weg naar de zorg. Er zijn legio landelijke initiatieven om te ondersteunen in innovatie. Via een veelheid aan subsidieregelingen worden nieuwe innovatieve onderzoeken ondersteund. De innovatieve werkwijzen die zijn onderzocht, hebben vaak geleid tot nieuwe evidence based best practices of uitgeschreven businesscases. Door kennisoverdracht van geslaagde innovaties (bijvoorbeeld via In voor Zorg) worden nieuwe best practices verspreid. Implementatie blijft echter nog achter ten opzichte van andere sectoren door onbekendheid, gebrek aan financiële inbedding en gebrek aan leiderschap (RVZ, 2010).
43
5 Politiek economische ontwikkelingen In de AWBZ verandert voortdurend veel. Gezien de politieke ontwikkelingen in 2012, zijn veel voorgenomen pakketmaatregelen lang onduidelijk gebleven. Onderstaand is een schets gegeven van de ontwikkelingen zoals ze zich momenteel aftekenen.
5.1 Wetswijzigingen uitvoering 5.1.1 Uitvoering eigen verzekerden
In het regeerakkoord stond benoemd dat de verzekeraars de AWBZ voor eigen verzekerden uit gaan voeren. Dit zou betekenen dat het zorgkantoor als zodanig in 2013 niet meer zal bestaan. Waar nu de verzekeraar in de regio de concessiehouder is en de AWBZ uitvoert voor alle inwoners van die regio, zou de verzekeraar in de toekomst de AWBZ uitvoeren voor eigen verzekerden. Met de val van het kabinet is deze verandering voor 2013 van de baan. Afhankelijk van de verkiezingsuitkomsten wordt dit in de toekomst mogelijk nog ingevoerd. 5.1.2 Wet Werk naar Vermogen
Om te stimuleren dat zo veel mogelijk mensen door werk in hun eigen onderhoud voorzien, is een nieuwe wet ontworpen: de Wet werken naar vermogen (WWNV). Deze wet vervangt straks de Wet werk en bijstand (WWB) en heeft gevolgen voor de Wet sociale werkvoorziening (WSW) en de Wet Wajong. De voorgenomen invoeringsdatum van deze wet was 1 januari 2013. De verwachting is dat deze datum niet gehaald wordt. Doel van de wet is om mensen meer te stimuleren om zoveel als mogelijk te werken en de bestaande regelingen te vereenvoudigen. Bij invoering kan de wet gevolgen hebben voor diverse groepen, bijvoorbeeld voor Wajongers die mogelijk (een deel) van hun uitkering verliezen om hen zo te stimuleren een (deeltijd)baan te vinden. Ook de instroom in de WSW kan op grond van nieuwe criteria beperkt worden. Deze wet zou voor de AWBZ alleen indirecte gevolgen hebben, omdat een deel van de mensen die afhankelijk zijn van de nieuwe WWNV ook afhankelijk zijn van de AWBZ. 5.1.3 Wet Cliëntenrechten Zorg
Deze wet wordt waarschijnlijk niet per 2013 ingevoerd. In de wet worden diverse eerdere wetten samengevoegd en daarmee de rechten van cliënten beter omschreven. De effecten van deze wet zouden aanzienlijk zijn voor de AWBZ. Voor een deel zou deze wet namelijk ook een uitbreiding van de rechten betekenen, zoals het recht om dagelijks naar buiten te gaan.
44
5.2 Pakketmaatregelen AWBZ 5.2.1 Kapitaalslasten en scheiden wonen zorg
De pakketmaatregel Scheiden wonen zorg wordt in 2013 ingevoerd. De maatregel geldt voor cliënten met een indicatie voor zorgzwaarte VV 1 t/m 3; GGZ 1 t/m 3, VG 1 t/m 3 en LVG 1 en 2. Er wordt uitgegaan van een gefaseerde invoering van deze extramuralisering. Verwacht wordt dat beperking van de aanspraak via aangescherpte indicatiestelling zal worden ingeperkt. Per sector zijn de effecten verder uitgewerkt. 5.2.1 Kapitaalslasten
Van oudsher werden de kapitaalslasten als vaste kosten vergoed vanuit de AWBZ. In 2012 is de eerste stap gemaakt naar het bekostigen van kapitaalslasten op basis van productie. Hiertoe is de Normatieve Huisvestingscomponent toegevoegd aan de tarieven. In 2012 ging dit om 10% van de kapitaalslasten. In 2013 zal hierop voort worden gebouwd en wordt 20% van de kapitaalslasten vergoed. 5.2.2 Pakketmaatregel IQ
Deze pakketmaatregel stond wel in het regeerakkoord benoemd, maar zal naar verwachting per 2013 niet worden ingevoerd. 5.2.3 Pakketmaatregel hulpmiddelen
De uitleen van hulpmiddelen wordt per 2013 ondergebracht bij de ZVW. 5.2.5 Pakketmaatregel Begeleiding
De geplande pakketmaatregel begeleiding per 1 januari 2013 gaat niet door. Onduidelijk is of deze maatregel in 2014 doorgang zal vinden. 5.2.4 Pakketmaatregel geriatrische revalidatiezorg
Geriatrische revalidatiezorg (voorheen: somatische revalidatiezorg) richt zich op kwetsbare ouderen die in het ziekenhuis een medisch-specialistische behandeling hebben ondergaan, bijvoorbeeld als gevolg van een beroerte of botbreuk of voor een nieuwe knie of heup. Deze oudere cliënten hebben behoefte aan een multidisciplinaire revalidatiebehandeling die aan hun individuele herstelmogelijkheden en trainingstempo is aangepast en rekening houdt met eventuele andere aandoeningen (comorbiditeit). Doel is hen te helpen terugkeren naar de oude woonsituatie en maatschappelijk te blijven participeren. Deze zorg wordt thans vrijwel uitsluitend intramuraal geleverd door instellingen uit de V&V-sector, onder leiding van een specialist ouderengeneeskunde. Geriatrische revalidatie onderscheidt zich in zorginhoud en cliëntgroep van de medisch-specialistische revalidatie. Die laatste vindt plaats onder leiding van een revalidatiearts in gespecialiseerde centra en ziekenhuizen. De medischspecialistische revalidatie valt al onder de Zvw. In 2010 omvatte het AWBZ-budget voor de GRZ ca. 620 miljoen euro (exclusief kapitaallasten). Per jaar vangen circa 45.000 geriatrische revalidatietrajecten aan. De gemiddelde duur van een geriatrische revalidatiebehandeling was in 2010 42 dagen.
45
De verwachting is dat ongeveer 10% van de cliënten onder de AWBZ blijft vallen.
Op dit moment is het zo dat het vervoer wat in de AWBZ gedeclareerd kon worden bij dagrevalidatie niet overgeheveld wordt naar de ZVW. De regels van het zittend ziekenvervoer zijn van toepassing. Dit betekent dat de meeste mensen zelf voor hun vervoer moeten zorgen.
5.4 Financiële omvang Informatie volgt na bekendmaking budgetten.
46
Deel 2 Zorgvraag en aanbod in de regio In dit deel wordt de nadruk gelegd op de regio’s van het zorgkantoor. Vraag en aanbod wordt in kaart gebracht en de aanbevelingen voor de verschillende sectoren worden beschreven.
6 Indicaties en wachtlijsten in de regio 6.1 Groeiend aantal cliënten met een indicatie In beide regio’s is al twee jaar een gestage groei te zien van het aantal cliënten. Dit beeld komt overeen met het beeld in heel Nederland. jan-10 19.280
jul-10 19.785
jan-11 20.345
jul-11 20.530
Zuid-Holland Noord Amstelland en de Meerlanden 9.460 9.570 9.485 9.600 Nederland 705.425 720.680 734.570 748.425 (CIZ Basisrapportage AWBZ) Deze groei in aantallen zit voornamelijk in de functies persoonlijke verzorging, begeleiding groep (ondanks alle pakketmaatregelen) en in de intramurale GGZ en GZ.
CIZ, basisrapportage: procentuele groei in aantal geïndiceerde producten van januari 2011 tot januari 2012
Niet alleen het aantal cliënten groeit, ook de zorgzwaarte. De lage ZZP’s nemen af, de hogere ZZP’s nemen toe. Deze ontwikkelingen zijn per sector in kaart gebracht. De procentuele verdeling van aantallen indicaties per leeftijdsgroep blijft nagenoeg gelijk. Vergrijzing lijkt in deze groei dus geen hele grote rol te spelen.
47
3000
2500
2000 jan-10 1500
jan-11 jul-11
1000
500
0 0-11
12-17
18-49
50-64
65-74
75-84
85+
Aantal cliënten met een indicatie in AM per leeftijdscategorie (CIZ Basisrapportage AWBZ) 6000
5000
4000 jan-10 3000
jan-11 jul-11
2000
1000
0 0-11
12-17
18-49
50-64
65-74
75-84
85+
Aantal cliënten met een indicatie in ZHN per leeftijdscategorie (CIZ Basisrapportage AWBZ)
6.2 Kostentrends Algemeen In de inkoop wordt gestuurd op productmixen tussen basisproducten en gespecialiseerde producten. Per kwartaal worden de cijfers aangeleverd aan het CVZ. Hierdoor kan een vergelijking worden gemaakt van de regio met het landelijk gemiddelde. In onderstaande teksten is per regio uitgewerkt hoe de kosten zich verhouden tot dit landelijk gemiddelde. Beide regio’s wijken flink van elkaar af. Hierbij is gekeken naar kosten per AWBZ-verzekerde en naar de prijzen van de producten. De kosten zijn een resultante van de prijzen per product, de mix aan producten en de geleverde hoeveelheid zorg. Daarbij is te zien dat in beide regio’s de prijs veelal boven het landelijk gemiddelde ligt. Met de balans tussen goedkope en dure producten zitten de regio’s gemiddeld iets beter. Wel wordt er verhoudingsgewijs meer zorg intramuraal geleverd.
48
In eerder beleid van de zorgkantoren was er sprake van zachte sturing op de balans tussen alle producten verpleging en het product AIV. Cijfers uit 2011 laten zien dat ZHN nog steeds flink meer levert (13,3%) , en AM flink minder (3,6%) ten opzichte van het landelijk gemiddelde (6,5%). 6.2.1 Kostentrends ZHN In ZHN liggen de gemiddelde zorgkosten per inwoner hoger dan landelijk gemiddeld. Dit is het gevolg van de intramurale GZ-sector (de kosten per inwoner zijn 170% van het bedrag dat voor de gemiddelde Nederlander wordt uitgetrokken), omdat er in deze regio enkele grote en gespecialiseerde aanbieders gevestigd zijn. Deze aanbieders hebben een bovenregionale functie, waardoor de bevolking een relatief hoog percentage mensen met een zorgvraag heeft. Extramuraal, en voor de intramurale GGZ en VV sector liggen de kosten per inwoner lager dan landelijk gemiddeld. Hierbij is vooral de extramurale zorg een uitschieter. De balans tussen zorg met en zorg zonder verblijf is daarmee afwijkend van het landelijk gemiddelde. In deze regio zijn de kosten voor extramurale zorg per inwoner namelijk slechts 85% van het landelijk gemiddelde. Dieper kijkend naar deze verschillen, blijkt dit vooral te liggen in de producten begeleiding individueel (70%) en behandeling (35% wanneer gecorrigeerd voor ZG). Voor bijvoorbeeld de prestatie ‘behandeling basis som, pg, vg, lg’ ligt de productie op slechts 15% van het landelijk gemiddelde. Ook vervoerskosten, hoewel slechts een heel klein deel van de omvang van het regiobudget, wijken substantieel af. In ZHN wordt slechts een tiende uitgegeven aan vervoerskosten per inwoner dan gebruikelijk is in de rest van Nederland. Dit zal deels samenhangen met de lagere productie aan dagbesteding en het relatief hoog aantal intramurale plaatsen, waardoor minder vervoer nodig is. Kortom, er wordt in ZHN minder zorg geconsumeerd dan landelijk gemiddeld, met uitzondering van de intramurale GZ. Daarnaast loopt de extramuralisering in de regio ZHN achter op de landelijke trends. Prijzen Uit de benchmarkcijfers kan ook gehaald worden wat de gemiddelde prijzen per product zijn voor 2011. Voor de ZZP’s in de GZ en GGZ zijn de betaalde prijzen gemiddeld hoger, voor de ZZP’s in de VV de kosten lager. Dit scheelt tot enkele procenten. Voor de extramurale producten wijkt het gehanteerde tarief minder af, maar ook hier wordt enkele procentpunten meer betaald dan landelijk gemiddeld. (CVZ, Zorgcijfersdatabank 2011) Kortom, de prijs per product is hoger dan landelijk gemiddeld, met uitzondering van de intramurale VV. 6.2.2 Kostentrends AM In AM liggen de totale AWBZ-kosten per inwoner veel lager dan gemiddeld. Dit is voor een deel te verklaren uit de historische verdeling van budgetten. Er zijn enkele grotere aanbieders met vestigingen in onder andere Haarlem en Amsterdam die vanuit deze hoofdvestiging de regio bedienen. Dat budget valt van oudsher onder de andere zorgkantoorregio. Dit geldt voornamelijk voor de GGZ (intramurale kosten vanuit zorgkantoor
49
AM komen op 17% ten opzichte van het landelijk gemiddelde. Dit wordt dus gecompenseerd door kosten vanuit andere zorgkantoren). Toch zijn er enkele opvallende verschillen die hieruit niet geheel kunnen worden verklaard. Voor de intramurale zorg wordt er minder zorg geconsumeerd per inwoner. Voor de GZ is dat 70%, voor de VV 82%. In AM is de extramurale productie slechts de helft van wat verwacht mag worden op basis van landelijke gemiddelden. Voor dagbesteding is dat 75%. De vervoerskosten zijn in lijn met deze percentages. Specifiek het product behandeling springt eruit. Er wordt hier slechts 20% van de zorg gebruikt ten opzichte van het landelijk gemiddelde. Dit betekent dat ook in AM de extramuralisering achterblijft op het landelijk gemiddelde (productie van zorg met ten opzichte van zorg zonder verblijf). Daarnaast valt op dat er veel dure prestaties worden gedeclareerd (productmixen zijn duurder dan landelijk gemiddeld). Concluderend; er wordt minder zorg geconsumeerd. Van de zorg die wordt gebruikt is wel procentueel een groter deel intramurale zorg. Prijs Ook voor AM is gekeken hoe de prijs per product zich verhoudt tot het landelijk gemiddelde op basis van 2011. Extramuraal zijn de prijzen hoger (enkele procentpunten). Voor de GGZ zijn de kosten per ZZP iets hoger, maar door de productmix komt het totaal lager uit dan gemiddeld (meer lagere ZZP’s). Dit zelfde geldt voor de ZZP’s in de VG; de prijzen liggen flink hoger (meerdere procenten), maar er worden meer lage ZZP’s geleverd. Voor de LG-ZZP’s zorgen zowel tarieven als productmix voor een hogere prijs per geleverde prestatie. Voor de VV-sector zijn de ZZP-tarieven zo goed als gelijk met het landelijk gemiddeld (wisselend per ZZP maximaal enkele procentpunten). (CVZ, Zorgcijfersdatabank 2011) Concluderend kan worden gesteld dat de prijzen in AM gemiddeld boven de landelijke tarieven liggen, met uitzondering van de VV, waar de prijzen nagenoeg gelijk zijn. De geleverde productmixen zijn iets goedkoper dan landelijk gemiddeld.
6.3 Wachtlijsten Op basis van het nieuwe AZR-systeem kan het zorgkantoor beter in kaart brengen waar er problematische wachtlijsten zijn. Omdat er een verschil is gemaakt in wachtstatus, kan er een onderscheid worden gemaakt tussen cliënten die nog even geen zorg willen (slapend wachtend) en cliënten die wel degelijk aanspraak willen maken op zorg (wens- of actief wachtend). Onderstaande wachtlijstgegevens zijn exclusief gegevens over BJZ-indicaties, jeugd GGZ en ZG-behandeling, deze staan niet in het AZR-systeem. Wachtlijsten Zorg met verblijf In onderstaande figuur wordt een beeld geschetst van de totale aantal actief wachtenden op zorg met verblijf die langer dan de treeknorm wachten. Voor cliënten die al overbruggingszorg ontvangen geldt de treeknorm van 6 maanden.
50
In onderstaande grafieken is het aantal wachtenden boven de treeknorm per ZZP in kaart gebracht. De grote groep actief wachtenden ZZP VG8 worden mogelijk veroorzaakt door administratieve redenen. Qua aantallen is te zien dat vooral in de ZZP’s VV2 tot en met VV5 de meeste wachtenden zijn boven de treeknorm. Dit is een te verwachten conclusie, omdat deze cliënten de grootste doelgroep vertegenwoordigen binnen de AWBZ. Verder valt op dat in de V&V sector de wachtlijsten duidelijk samenhangen met de staat van de gebouwen. Bij recent nieuw in gebruik genomen gebouwen, zijn de wachtlijsten beduidend hoger.
Actief wachtenden zorg met verblijf in AM boven de treeknorm
51
Actief wachtenden voor zorg met verblijf boven de treeknorm in ZHN Wachtlijsten Zorg zonder verblijf Het zorgkantoor monitort de wachtlijsten op diverse manieren. Door de uitkomsten van zorgbemiddeling, door gesprekken met aanbieders en door de cijfers uit het AZR-systeem. Bij zorg zonder verblijf, wordt door veel aanbieders aangegeven dat er geen wachtlijsten zijn. Wanneer deze cliënten bemiddeld worden naar zorgaanbod, worden er ook geen wachtlijstbeperkingen gezien. Het AZR-systeem schetst een ander beeld. In onderstaande tabel zijn de wachtenden boven de treeknorm te zien voor zorg zonder verblijf per sector. De wachtenden blijken vooral te wachten op persoonlijke verzorging (VV-sector) en begeleiding groep (sector GZ en GGZ). Voor de conclusies in de marktanalyse gaat het zorgkantoor er voor dit moment van uit dat onderstaande cijfers deels het gevolg zijn van administratieve problemen. Wel wordt nader onderzocht welke cliënten dit betreft en bij welke aanbieders zij op de wachtlijst staan. Dit om uit te sluiten dat er inderdaad problematische wachtlijsten zijn.
52
Actief wachtenden boven de treeknorm voor beide regio’s.
53
7 Subsidieregelingen AWBZ 7.1 PGB ontwikkeling 2011 In 2011 zien we in beide regio’s het eerste half jaar een toename van het aantal cliënten waarna in de tweede helft van 2011 het aantal cliënten stabiliseerde. De stijging in het eerste half jaar is vermoedelijk het gevolg van het wegwerken van de wachtlijst die eind 2010 was ontstaan door overschrijding van het budgetplafond.
54
Wanneer we de stijging van het aantal budgethouders afzetten tegen de stijging van het toegekende bedrag2 dan zien we dat de relatieve stijging van het aantal budgethouders groter is dan de toename van het toegekende budget. Het toegekend bedrag per cliënt is derhalve bij nieuwe cliënten lager dan bij bestaande cliënten.
Uiteindelijk is er in 2011 sprake van een beperkte groei van het totaal toegekende bedrag. De procentuele groei is aanzienlijk lager dan de groei in 2010, terwijl er in dat jaar sprake was van een subsidieplafond. Er lijkt in onze regio’s derhalve sprake van een afnemende groei die steeds meer gelijkloopt met de algemene toename van AWBZ zorg.
2
Betreft de totaal toegekende bedrag inclusief de reserveringen.
55
7.1 Meerjarencijfers PGB In de onderstaande tabel wordt de geschiedenis weergegeven van het totaal toegekende budget3 per zorgkantoor. De tabel geeft een goede indruk van de forse groei van het PGB in onze regio’s, vooral in de eerste jaren van PGB nieuwe stijl. De groeipercentages over de latere jaren laten duidelijk een afname zien in de groei van het PGB en onderstrepen het vermoeden dat de groei van het PGB, in ieder geval binnen onze regio’s, steeds meer gelijk optrekt met de toename van AWBZ zorgvraag in zijn algemeenheid. Toegekend bedrag inclusief reservering
A&M
Stijging
ZHN
4
A&M
ZHN
2005
€ 12.428.736,52
€ 25.825.298,09
2006
€ 14.702.328,57
€ 30.021.020,97
18,29%
16,25%
2007
€ 18.197.781,91
€ 38.301.941,87
23,77%
27,58%
2008
€ 21.012.328,71
€ 45.175.472,33
15,47%
17,95%
2009
€ 21.787.845,96
€ 48.437.276,11
3,69%
7,22%
2010
€ 22.711.559,89
€ 51.957.858,50
4,24%
7,27%
2011
€ 23.285.439,02
€ 52.668.448,10
2,53%
1,37%
€ 24.037.271,57
€ 54.495.902,31
3,23%
3,47%
prognose 2012
7.3 PGB in 2012 In 2012 is er een fors pakket aan maatregelen geïntroduceerd in de PGB regeling om de stijgende kosten van het PGB en de AWBZ in zijn algemeenheid een halt toe te roepen. Toegang tot de PGB regeling is door deze maatregelen beperkt tot cliënten die een indicatie hebben voor verblijf. Bestaande cliënten zonder een verblijfsindicatie zullen via overgangsregelingen gedurende 2012 en 2013 uit de PGB regeling stromen. De volgende overgangsregelingen zouden in werking treden: • Cliënten die hun indicatie aanvraag hadden ingediend in 2011 kunnen hun recht nog in PGB ten gelde brengen gedurende 20125, • Bestaande cliënten zonder verblijfsindicatie houden hun recht op PGB tot 1-1-2014, ook bij herindicatie. Na 1-1-2014 hebben zij geen recht meer op een PGB. • Bestaande cliënten met begeleiding zullen bij herindicatie in 2013 al voor de functies begeleiding, begeleiding groep, vervoer en kortdurend verblijf verwezen worden naar de gemeente. Ten tijde van de afkondiging van deze wijziging was ongeveer 10% van de PGB houders in het bezit van een verblijfsindicatie. De verwachting was dan ook dat de instroom van nieuwe cliënten met 90% af zou nemen. De overgangsregeling voor indicaties afgegeven in 2011 heeft echter lang doorgewerkt waardoor we op dit moment slechts een beperkte terugloop hebben kunnen zien in het aantal nieuwe aanvragen. 3
Betreft de totaal toegekende bedrag inclusief de reserveringen. Stijging ten opzichte van het voorgaande subsidiejaar. 5 Dit is alleen mogelijk wanneer binnen 2 weken na afgifte van de indicatie contact wordt opgenomen met het zorgkantoor. De regel heeft als doel een vertraging, opgelopen door het indicatieproces, te compenseren. 4
56
Door de afname van nieuwe aanvragen was de verwachting dat al in 2012, door natuurlijk verloop, het aantal cliënten aanzienlijk zou dalen. Doordat in de beginperiode van 2012 de afname van nieuwe aanvragen nog niet daadwerkelijk heeft doorgezet is er geen sprake van een aanzienlijke terugloop van het aantal cliënten. Wel hebben de nieuwe criteria de aanzienlijke groei van het aantal PGB’ers bekend uit het verleden omgebogen naar een lichte afname.
57
De lichte afname in het aantal PGB houders is nog niet terug te zien in de uitstaande subsidiebedragen. De toegekende subsidie6 blijft licht stijgen. Dit voldoet ook aan de verwachtingen. Verblijfsindicaties zijn in algemeenheid genomen zwaardere indicaties dan niet verblijfsindicaties en daarmee is het subsidiebedrag hoger. Daardoor zal de daling in toegekende subsidie in vergelijking met het absolute aantal cliënten lager zijn.
7.3 Vergoedingsregeling Persoonlijke Zorg 2012 Als onderdeel van de maatregelen die in 2012 zijn genomen in de PGB regeling is de Vergoedingsregeling Persoonlijke Zorg (VPZ) in het leven geroepen. Deze regeling is ontstaan om cliënten met een gecompliceerde zorgvraag zonder ZZP indicatie de mogelijkheid te bieden middels een subsidie zelf de zorg in te kopen wanneer adequate zorg in ZIN niet beschikbaar is. De VPZ regeling is in principe tijdelijk van aard en zal in zijn
6
Toegekende bedragen inclusief de gereserveerde bedragen tot eind 2012
58
huidige vorm slechts voor 2012 beschikbaar zijn. In 2013 worden beide regelingen weer samengevoegd. Toegang tot de VPZ regeling is beperkt tot cliënten die: • Een indicatie hebben voor minimaal 10 uur zorg en die zullen inzetten in VPZ, • Binnen het huishouden gezamenlijk meer dan 10 uur zorg geïndiceerd hebben gekregen, • De functie ADL assistentie geïndiceerd hebben gekregen. De verschillende overgangsmaatregelen voor de PGB regeling hebben er voor gezorgd dat de instroom van VPZ cliënten achter blijft bij de verwachting. Op dit moment hebben beide regio’s ieder 2 VPZ cliënten. Wel is op dit moment een lichte stijging te zien in het aantal aanvragen dat wij binnenkrijgen. De verwachting is dan ook dat dit aantal binnenkort een beperkte stijging zal ondergaan. Wanneer we kijken naar de uitstaande subsidiebedragen kan geconstateerd worden dat er slechts zeer beperkte subsidie beschikbaar is voor de VPZ. Beide zorgkantoren hebben, met ieder 2 cliënten, al een uitnutting van hun budget van boven de 20%. Er is dan ook geen ruimte voor een forse toename van het aantal VPZ aanvragen en de verwachting is dan ook dat het budget uiteindelijk overschreden gaat worden
A&M Subsidie VPZ € 300.000,00 € 250.000,00 € 200.000,00 Subsidieplafond
€ 150.000,00
Toegekend bedrag
€ 100.000,00 € 50.000,00 € 0,00 2-1-2012
2-2-2012
2-3-2012
2-4-2012
2-5-2012
59
7.4 PGB en VPZ stelselwijzigingen 2013 In 2011 heeft de staatssecretaris7 een aantal maartregelen aangekondigd die hun doorgang zouden vinden in 2013 en verder. Vooruitlopend op deze wijzigingen zijn de overgangsregelingen zoals benoemd in § 5.3 voor 2012 en 2013 bekend gemaakt. De huidige politieke situatie maakt het vrijwel zeker dat een deel van deze maatregelen (en daarmee de overgangsmaatregelen) komen te vervallen. In het begrotingsakkoord zijn onder andere de volgende wijzigingen opgenomen voor 2013: - Overdracht begeleiding naar de gemeenten gaat niet door. - Extramuralisering ZZP 1,2 en 3: o PGB ophoging voor verblijf vervalt. o ZZP’s 1,2 en 3 worden alleen nog extramuraal ingezet (op termijn). - Nieuwe cliënten hebben pas na 1 jaar zorg recht op PGB (behalve bij langdurige zorg). - Het PGB budgetplan blijft en het zorgkantoor moet nagaan of passende ZIN beschikbaar is. Alleen wanneer dit niet het geval is kan PGB worden ingezet. - De eis van minimaal 10 uur zorg bij een VPZ vervalt voor PV en VP cliënten maar blijft bestaan voor mensen met alleen begeleiding en verblijf kortdurend. Op dit moment is nog niet geheel zeker of deze maatregelen in hun huidige vorm zullen worden doorgezet. Het is echter waarschijnlijk dat de afspraken op hoofdlijnen zullen worden doorgevoerd.
7.5 PGB en VPZ prognoses 2013 Wanneer de maatregelen van het begrotingsakkoord onverkort worden doorgezet betekent dit dat in 2013 cliënten nog gewoon geïndiceerd worden voor begeleiding, begeleiding groep, vervoer en kortdurend verblijf. Tevens vervalt het 10 uurs-criterium van de VPZ voor mensen met persoonlijke verzorging (PV) of verpleging (VP) in de indicatie. Voor indicaties met alleen begeleiding, begeleiding groep, vervoer en kortdurend verblijf blijft het 10 uurs-criterium van kracht. Al met al betekenen de bovengenoemde wijzigingen een forse versoepeling van de aangekondigde maatregelen. Om te voorkomen dat het PGB te erg groeit door deze versoepeling heeft men aangegeven dat PGB en VPZ alleen toegankelijk zijn wanneer er geen passend ZIN aanbod beschikbaar is. Teven zal men, wanneer er geen sprake is van langdurige zorgvraag, eerst een jaar ZIN moeten afnemen voordat er recht is op een PGB. De voorgenomen maatregelen zullen zorgen voor een verdere stabilisering van de vraag naar PGB en wellicht zelfs tot een verdere lichte afname van het aantal budgethouders. Omdat de feitelijke invulling van de bovengenoemde wijzigingen nog onvoldoende duidelijk is, is het onmogelijk om precieze voorspellingen te doen. 7.5.1 VPZ in 2013
De wijzigingen in 2013 zoals genoemd in § 5.4 zal waarschijnlijk leiden tot het samenvoegen van de VPZ regeling met de PGB regeling aangezien het verschil in toegangscriteria wordt opgeheven8. Wanneer de VPZ regeling blijft bestaan wordt de toegang voor mensen met een indicatie met VP of PV versoepeld. 7 8
Programmabrief langdurige zorg 1-6-2011 kenmerk DLZ/KZ-U-3067294 Zowel PGB als VPZ worden slechts ingezet wanneer ZIN geen passend alternatief is.
60
Voor de prognose van de VPZ is het vooral van belang of in 2012 het subsidieplafond wordt overschreden en of er dan extra budget zal worden toegekend. Vermoedelijk zal het budget voor de VPZ in 2013, mits hij blijft bestaan, minimaal twee keer zo hoog zijn als dat in 2012 en zal ook het aantal deelnemers minstens verdubbelen. Prognose 2012 Prognose 2013
20 tot 40 cliënten 40 tot 100 cliënten
7.6 Gevolgen voor het inkoopbeleid 2013 Cliënten met een indicatie van minder dan 10 uur die slechts begeleiding9 geïndiceerd hebben gekregen komen niet in aanmerking voor een PGB of VPZ. Deze groep betreft voornamelijk jeugdigen met een psychiatrische grondslag. In het inkoopbeleid van 2012 is deze groep erkend maar vanwege de aangekondigde overgang naar de gemeenten is er slechts beperkt ingezet op verruiming van de aanwezige capaciteit. Nu de overheveling voorlopig niet wordt doorgezet, zal een lange termijn visie voor deze groep cliënten moeten worden ontwikkeld en zal de aanwezige capaciteit geleidelijk moeten worden uitgebreid. De nadruk bij PGB, en eventueel VPZ, zal verschuiven van een gelijkwaardige alternatieve manier van zorginzet naar een alternatief dat slechts beschikbaar is wanneer de bestaande ZIN mogelijkheden niet passend of doelmatig zijn. Dit zal meer inspanning vragen van het zorgkantoor bij bemiddeling van cliënten naar ZIN. Ook de afspraken met de gecontracteerde zorgaanbieders zullen hierop moeten aansluiten zodat ZIN flexibeler kan worden ingezet.
9
Begeleiding, begeleiding groep, vervoer en kortdurend verblijf.
61
8 Sector Verpleging, Verzorging en Thuiszorg 8.1 Zorgvraag In de rapportages van het CIZ is een beeld te zien van verzwaring van de zorgvraag. Het aantal cliënten dat geïndiceerd wordt voor een laag ZZP neemt af, waar het aantal hoge ZZP’s toeneemt (voornamelijk VV3 en VV7). In een vergrijzende samenleving is het bijzonder te noemen dat de lagere zorgzwaartes minder vaak worden geïndiceerd. Op dit moment is het nog te vroeg om het effect te zien van de indicatievrijheid van aanbieders sinds najaar 2011 voor cliënten boven de 80 jaar.
Procentuele groei van het aantal cliënten met een indicatie van 1 januari 2011 naar 1 januari 2012 volgens CIZ-cijfers. Extramuraal zijn er in Amstelland en de Meerlanden over de afgelopen 2 jaar nauwelijks significanten verschuivingen te zien in aantallen cliënten per functie in de sector VV. Ook de omvang van de indicaties in nagenoeg gelijk te noemen. Zuid Holland-Noord geeft een ander beeld. Voor de functie persoonlijke verzorging neemt zowel het aantal cliënten als de gemiddelde omvang toe. Ook neemt de geïndiceerde omvang van begeleiding individueel voor de grondslag somatiek flink toe (tussen 10 en 30%). Het aantal psychogeriatrisch cliënten met begeleiding groep neemt met 7.5% toe tussen juli 2010 en juli 2011. Een afname is te zien in het aantal cliënten met een indicatie voor kortdurend verblijf. (CIZ Basisrapportage AWBZ)
8.2 Geleverde zorg V&V In de productie is een verzwaring van ZZP’s VV gedurende het jaar zichtbaar. De verlaging is vooral te zien in ZZP’s 1 en 2. De verhoging zit voornamelijk in ZZP’s 3, 5, 6 en 7. Ook is er een groei te zien in VPT’s. Deze groei schommelt nog wel, mede gezien de nog kleine aantallen. Waar in 2010 een hele sterke stijging te zien was van cliënten met de grondslag LG, bleef dit in 2011 stabiel.
62
productie VV AM 2011 25000
1 VV
20000
2 VV
aantallen
3 VV 4 VV
15000
5 VV 6 VV 10000
7 VV 8 VV 9 VV
5000
10 VV
0 jan
feb
mrt
apr
mei
jun
jul
aug
sep
okt
nov
dec
Productie zorg met verblijf V&V ZHN 2011 45000 40000 1 VV 2 VV 3 VV 4 VV 5 VV 6 VV
35000
aantallen
30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 jan
feb
mrt
apr
mei
jun
jul
aug
sep
okt
nov
dec
63
Extramurale productie geeft in de V&V een redelijk stabiel beeld. Er is groei te zien in de geleverde uren persoonlijke verzorging. Verpleging is een wisselender beeld, een lichte groei in AM, in ZHN daalde dit product juist. In beide regio’s is een lichte groei te zien van begeleiding, met name in ZHN is een stijging van dagactiviteiten. Productie zorg zonder verblijf V&V AM 2011 35000 30000
aantallen
25000 PV
20000
VP BGI
15000
BGG
10000 5000 0 jan
feb
mrt
apr
mei
jun
jul
aug
sep
okt
nov
dec
Productie zorg zonder verblijf V&V ZHN 2011 140000 120000
aantallen
100000 PV
80000
VP BGI
60000
BGG
40000 20000 0 jan
feb
mrt
apr
mei
jun
jul
aug
sep
okt
nov
dec
64
8.3 Zorgaanbod V&V Onderstaande kaarten geven een beeld van het zorgaanbod V&V in de regio’s Amstelland en de Meerlanden en Zuid Holland Noord in 2011. De blauwe pinnetjes geven de locaties weer waar intramurale zorg wordt aangeboden; de rode punaises laten extramurale dagbesteding zien. Van sommige koepels zijn niet alle locaties bekend. Deze zijn dan ook niet meegenomen in het overzicht. Ook de locaties van onderaannemers zijn niet in beschouwing genomen.
65
Figuren 48 en 49: locaties zorgaanbieders op basis van eigen inventarisatie.
Voor beide regio’s lijkt er een redelijke spreiding te zijn van intramuraal aanbod. De meeste intramurale zorgaanbieders bieden binnen de muren van hun instelling ook dagbesteding aan. Daarnaast is er een klein aanbod van extramurale dagbesteding in de sector V&V beschikbaar. Het aanbod voor specifieke doelgroepen is meer geclusterd. Voor de extramurale zorg zijn er in iedere gemeente meerdere aanbieders actief.
66
8.4 Impact pakketmaatregel Scheiden Wonen-Zorg Voor de VV (cliënten met grondslag somatiek en psychogeriatrie) zullen zorgzwaartepakketten 1 tot en met 3 komen te vervallen. Voor 2013 zal dit alleen gaan om de nieuwe cliënten. In AM betreft dit momenteel 33% van de cliënten met een intramurale indicatie VV, in ZHN 32%. Ook de productie van ZZP’s laat eenzelfde beeld zien (33% AM, 30% ZHN). Dit komt dus neer op bijna een derde van de huidige intramurale VV-cliënten. Landelijk is dit ongeveer 30%. Huidige omvang van aantal cliënten met een indicatie.
(kwartaalrapportage CIZ, 2012)
(productiemonitor Zorgkantoor ZHN en AM 2011)
67
8.5 Conclusies VV&T Demografie en epidemiologie - dit jaar is de oudste groep babyboomers 65 geworden. Over 15 jaar wordt de grootste zorgpiek verwacht. De eerste afname van zorgvraag wordt pas over 40 jaar verwacht. - Ouderen leven langer, blijven langer gezond en leven langer thuis. - De komende jaren wordt de grootste groei verwacht in zorgvraag tengevolge van dementie, obesitas en multimorbiditeit (diabetes, CVA, COPD). Van de ouderen heeft ongeveer de helft overgewicht. - Bij ouderen is een groei te zien in middelengebruik Maatschappelijk en politiek economisch - Er staan voor 2013 een aantal pakketmaatregelen op de rol: o Geriatrische revalidatie (ZZP9a en H801) gaat naar de ZVW o Extramuralisering ZZP’s VV 1 tot en met 3 - Het aantal indicaties en zorglevering van ZZP’s VV1 en 2 daalt flink. De zorgkosten voor deze cliënten drukken echter niet of nauwelijks op de extramurale zorg (zorgindicering en -levering blijft nagenoeg gelijk). Daarnaast is wel een grote groei te zien in de hogere ZZP’s. Dit duidt erop dat er niet zozeer extramuralisatie plaatsvindt van deze doelgroep, maar dat er hogere intramurale indicaties worden afgegeven. Gezien de omvang van deze verschuivingen in indicaties (20-40% binnen een jaar), kan dit niet het gevolg zijn van vergrijzing (verdubbeling verspreid over 20 jaar). - Mogelijkheden van domotica worden steeds meer benut Zorg in de regio - Extramuraal zijn wachtlijsten te zien, vooral cliënten met een somatische grondslag krijgen regelmatig pas zorg na het verstrijken van de treeknorm. - Er zijn voornamelijk intramurale wachtlijsten voor cliënten met laag ZZP en een somatische grondslag. Slechts een deel van deze cliënten ontvangt overbruggingszorg, ook van de cliënten die al langer wachten dan de treeknorm. - De bouwkundige staat van de instelling heeft veel effect op de lengte van de wachtlijst. - De prijzen in de regio liggen licht hoger dan landelijk, enkele procentpunten. - Het % AIV ten opzichte van alle VP-producten wijkt flink af van landelijk. AM zit op ongeveer de helft van het landelijk gemiddelde, ZHN op bijna het dubbele. - In alle gemeenten van de regio’s zijn meerdere zorgaanbieders VV werkzaam. Hierin lijkt dan ook voldoende keuzemogelijkheid.
68
8.6 Aanbevelingen VV&T De impact van de maatregel Scheiden-Wonen zorg zal groot zijn in 2013. Op dit moment is de omvang daarvan nog niet goed bekend. Wel is duidelijk dat er ingezet moet worden op de inkoop van goede extramurale zorg om deze doelgroep van zorg te voorzien. Gezien de zwaarte van de zorgvraag is een integrale benadering noodzakelijk. Ten gevolge van de maatregel Scheiden Wonen Zorg zal rekening moeten worden gehouden met leegstand bij aanbieders die gespecialiseerd zijn in lage ZZP’s. Er zal door de betreffende aanbieders gezocht moeten worden naar alternatieve wijzen van inzet van vastgoed. Er is een ophoging van zorgzwaarte te zien bij cliënten in de verblijfssetting. Aanbevolen wordt om zorgindicaties en zorggebruik in 2013 te monitoren om onwenselijk gedrag als upcoding van intramurale zorg en verleggen van grenzen tussen WMO en AWBZ tijdig te signaleren. Er zijn flinke wachtlijsten voor cliënten met somatische grondslag, waarbij een deel geen overbruggingszorg ontvangt. Het is aanbevelenswaardig om in gesprek met aanbieders te onderzoeken of dit de wens is van de cliënten of dat overbruggingszorg onvoldoende actief wordt aangeboden. Daarnaast kan mogelijk het aanbod van nieuwe aanbieders worden benut om wachtlijsten weg te werken. Comorbiditeit noopt tot nauwere samenwerking met andere disciplines. Met name in de thuissituatie is samenwerking met de eerste lijn van belang en zeker nog niet altijd het geval. Om dit te bereiken is samenwerking met aanbieders van ZVW en WMO-zorg noodzakelijk.
69
9 Sector Gehandicaptenzorg 9.1 Zorgvraag In de gehandicaptenzorg is in de intramurale indicaties een daling te zien in de lage ZZP’s en een stijging in de hoge ZZP’s. De daling blijft voornamelijk beperkt tot het laagste ZZP. Met name ZZP VG 6 springt er in beide regio’s uit als stijger.
70
(CIZ Basisrapportage AWBZ, procentuele verschil in aantal clienten met een indicatie op 1 januari 2011 en 1 januari 2012) Extramuraal is in ZHN een stevige daling te zien in de omvang van de indicaties voor het product VP voor cliënten onder de 18 met grondslag VG. Bij deze groep is ook een daling te zien in het aantal indicaties voor kortdurend verblijf. Stijging is te zien in de aantallen cliënten met grondslag VG boven de 18 met een indicatie voor begeleiding individueel. Voor de overige doelgroepen in de gehandicaptenzorg blijft het aantal cliënten en de omvang van de geïndiceerde zorg stabiel. In AM valt vooral de doelgroep met grondslag LG op. Daar is een stijging te zien van het aantal cliënten met persoonlijke verzorging en begeleiding groep. Bij de doelgroep VG onder de 18 jaar is net als in ZHN een daling te zien op specifieke producten. In AM komt dit terug in het aantal cliënten met een indicatie voor begeleiding individueel. In beide regio’s echter is de totale omvang van het aantal cliënten VG onder de 18 relatief stabiel.
9.2 Geleverde zorg In de geleverde producten in 2011 is een groei te zien van de zwaardere ZZP’s. Er is echter geen grote afname van de lage ZZP’s. Dit betekent dus een groei in aantal geleverde zorgdagen en een groei in gemiddelde prijs. De extramurale productie laat een behoorlijk stabiel beeld zien.
71
ZZP's VG in GZ in AM 8000 7000 6000
1 VG 2 VG
dagen
5000
3 VG 4 VG
4000
5 VG 6 VG
3000
7 VG 8 VG
2000 1000 0 jan
feb
mrt
apr
mei
jun
jul
aug
sep
okt
nov
dec
ZZP's VG in GZ in ZHN 20000 18000 16000 1 VG 14000
2 VG 3 VG
dagen
12000
4 VG
10000
5 VG
8000
6 VG 7 VG
6000
8 VG
4000 2000 0 jan
feb
mrt
apr
mei
jun
jul
aug
sep
okt
nov
dec
72
rt
be r de ce m be r
no ve m
ok to be r
au gu st us se pt em be r
ju li
ju ni
m ei
ap r
m
fe b
ja n
dagen
rt
be r de ce m be r
no ve m
ok to be r
au gu st us se pt em be r
ju li
ju ni
m ei
ap r
m
fe b
ja n
dagen
ZZP's LVG in ZHN
1200
1000
800 1 LVG
600 2 LVG
3 LVG
400 4 LVG
5 LVG
200
0
ZZP's LVG in AM
1200
1000
800 1 LVG
600 2 LVG
3 LVG
4 LVG
400 5 LVG
200
0
73
ZZP SGLVG in ZHN 900 800 700
dagen
600 500 1 SGLVG 400 300 200 100
de ce m be r
be r no ve m
ok to be r
au gu st us se pt em be r
ju li
ju ni
m ei
ap r
rt m
ja n
fe b
0
ZZP's LG in GZ in AM 900 800 700 1 LG
dagen
600
2 LG 3 LG
500
4 LG 400
5 LG 6 LG
300
7 LG 200 100 0 jan
feb
mrt
apr
mei
jun
jul
aug
sep
okt
nov
dec
74
ZZP's LG in GZ in ZHN 2500
2000 1 LG 2 LG
1500 dagen
3 LG 4 LG 5 LG
1000
6 LG 7 LG
500
0 jan
feb
mrt
apr
mei
jun
jul
aug
sep
okt
nov
dec
Begeleiding GZ in AM 4000 3500 3000 Begeleiding Begeleiding extra
2000
Begeleiding speciaal 1 (nah) Begeleiding (j(l)vg)
1500 1000 500
ju li au gu st us se pt em be r ok to be r no ve m be r de ce m be r
ju ni
m ei
ap r
rt m
fe b
0
ja n
aantallen
2500
75
Begeleiding GZ in ZHN 18000 16000 14000
aantallen
12000 Begeleiding 10000
Begeleiding extra Begeleiding speciaal 1 (nah)
8000
Begeleiding (j(l)vg) 6000 4000 2000
ju li au gu st us se pt em be r ok to be r no ve m be r de ce m be r
ju ni
m ei
ap r
rt m
fe b
ja n
0
dagactiviteit VG in AM 4500 4000 3500
Dagactiviteit VG licht Dagactiviteit VG midden Dagactiviteit VG zwaar
2500
Dagactiviteit VG kind licht
2000
Dagactiviteit VG kind midden Dagactiviteit VG kind zwaar
1500
Dagactiviteit VG kind emg Dagactiviteit VG kind gedrag
1000 500
ju li au gu st us se pt em be r
ju ni
ei m
ap r
rt m
fe b
0
ja n
dagdelen
3000
76
dagactiviteit VG ZHN 9000 8000 7000
Dagactiviteit VG licht Dagactiviteit VG midden Dagactiviteit VG zwaar
5000
Dagactiviteit VG kind licht
4000
Dagactiviteit VG kind midden Dagactiviteit VG kind zwaar
3000
Dagactiviteit VG kind emg Dagactiviteit VG kind gedrag
2000 1000
ju li au gu st us se pt em be r ok to be r no ve m be r de ce m be r
ju ni
m ei
ap r
rt m
fe b
0
ja n
dagdelen
6000
77
9.3 Zorgaanbod GZ Onderstaande kaarten geven een beeld van het zorgaanbod GZ in de regio’s Amstelland en de Meerlanden en Zuid Holland Noord. De blauwe pinnetjes geven de locaties weer waar intramurale zorg wordt aangeboden; de rode punaises laten extramurale dagbesteding zien. Van sommige koepels zijn niet alle locaties bekend. Deze zijn dan ook niet meegenomen in het overzicht. Ook de locaties van onderaannemers zijn niet in beschouwing genomen.
78
Figuren 59 en 60: locaties zorgaanbieders op basis van eigen inventarisatie.
Extramuraal zijn in iedere gemeente meerdere aanbieders actief. Omdat het vaak meer gespecialiseerde zorg betreft is niet in iedere gemeente aanbod voor specifieke doelgroepen te verkrijgen. Bij bemiddeling bemerkt men vooral problemen bij Moeder-kind zorg.
79
9.4 Impact pakketmaatregel Scheiden Wonen-Zorg In de GZ wordt door de regering ingezet op extramuraliseren en scheiden van wonen en zorg. Hierdoor zullen de lagere zorgzwaartepakketten komen te vervallen. Deze zorg moet opgevangen worden in de extramurale sfeer. Voor 2013 zal dit alleen gaan om de nieuwe cliënten. Vooralsnog gaat het om de pakketten VG 1 t/m 3 en LVG 1 t/m 2. De LG pakketten staan niet benoemd, maar mogelijk worden deze nog toegevoegd. Voor de grondslag VG zou het gaan om een kwart tot een derde van de cliënten. Voor de grondslag LVG zou dit gaan om een kwart tot bijna de helft van de cliënten, afhankelijk van de mix in de regio.
80
81
82
9.5 Conclusies GZ Demografie en epidemiologie - Epidemiologisch geeft de GZ een stabiel beeld. - De vergrijzing in de GZ is momenteel ongeveer op zijn top. Over tien jaar wordt de eerste afname verwacht. Maatschappelijk en politiek economisch - De impact van scheiden wonen zorg is groot in de gehandicaptenzorg. Tussen een kwart tot de helft van de gehandicapten zal de komende jaren geen aanspraak meer kunnen maken op wonen. Omdat deze maatregel alleen geldt voor nieuwe cliënten, zal deze ontwikkeling niet direct tot hele grote verschuivingen leiden. - Er is een verzwaring te zien in de ZZP’s, zowel in zorgvraag als zorglevering. Het aantal indicaties en zorglevering van ZZP’s 1 daalt flink. De zorgkosten voor deze cliënten drukken echter niet of nauwelijks op de extramurale zorg (zorglevering blijft nagenoeg gelijk). Daarnaast is wel een grote groei te zien in de hogere ZZP’s. Dit duidt erop dat er niet zozeer extramuralisatie plaatsvindt van deze doelgroep, maar dat er hogere intramurale indicaties worden afgegeven. Gezien de omvang van deze verschuivingen in indicaties (20-50% binnen een jaar), kan dit niet het gevolg zijn van vergrijzing (verdubbeling verspreid over 20 jaar). - De groei in zorgvraag is voornamelijk te zien bij de mensen met een licht verstandelijke handicap of zwak begaafde mensen. Mogelijk is dit het gevolg van steeds zwaarder wegende eisen van de maatschappij en de minder grote huishoudens - De betaalde prijs is enkele procenten hoger dan landelijk gemiddeld - Er is een daling te zien van extramurale zorgvraag. - Er worden minder indicaties afgegeven voor kortdurend verblijf (resulterend in minder vraag naar logeervoorzieningen). Zorg in de regio - In de regio ZHN is veel meer aanbod dan op basis van de demografie verwacht mag worden. Hierbij heeft ZHN een duidelijk bovenregionale functie. - Voor JLVG en SGLVG zijn kleine wachtlijsten (enkele cliënten), maar uit signalen blijkt dat cliënten vaak langer in OBC’s verblijven dan noodzakelijk. - Er zijn signalen dat er weinig aanbod is voor moeder en kind-zorg. - Crisisregelingen zijn sinds kort in beide regio’s werkzaam
83
9.6 Aanbevelingen GZ De impact van de maatregel Scheiden wonen-zorg zal groot zijn in 2013. Op dit moment is de omvang daarvan nog niet goed bekend. Wel is duidelijk dat er ingezet moet worden op de inkoop van goede extramurale zorg om deze doelgroep van zorg te voorzien. Gezien de zwaarte van de zorgvraag is een integrale benadering noodzakelijk. Vanuit de marktanalyse is de aanbeveling om met betrekking tot de beschikbare intramurale capaciteit een stabiel of afbouwbeleid in te zetten. Dit vanwege de pakketmaatregel scheiden wonen zorg en omdat de vergrijzing momenteel op zijn top is, en er daarom een afname wordt verwacht in de komende tien jaar. Gezien de vergrijsde populatie, is er meer co- en multimorbiditeit, voornamelijk op somatische en psychogeriatrisch gebied. Advies is dan ook om de samenhang met andere zorg te stimuleren. Er is een ophoging van zorgzwaarte te zien die slechts voor een klein deel te verklaren is uit demografie. Aanbevolen wordt om zorgindicaties en zorggebruik in 2013 te monitoren om onwenselijk gedrag als upcoding van intramurale zorg en verleggen van grenzen tussen WMO en AWBZ tijdig te signaleren. Voor marktconforme prijsstelling van de intramurale zorg moet het kortingspercentage op de NZa-prijs in AM met gemiddeld enkele procenten omhoog, in ZHN rond de 1% omhoog. Aanbeveling is om bij de inkoop kritisch te kijken naar de achtergronden van deze hogere prijzen, aangezien deze vanuit de demografie/epidemiologie niet te verklaren zijn. Er zijn signalen dat er weinig moeder-kind zorg is, maar geen kwantificatie hiervan. Vanuit de marktanalyse wordt aanbevolen om komend jaar verkenning uit te voeren naar de omvang van de tekorten in moeder-kind zorg.
84
10 Sector Geestelijke Gezondheidszorg 10.1 Zorgvraag 10.1.1 CIZ
Net als in de andere sectoren is in de GGZ een afname te zien van het laagste ZZP en een toename van de hoge ZZP’s. Vooral in de GGZ-C pakketten is dit duidelijk te zien.
(CIZ Basisrapportage AWBZ, procentuele verschil in aantal cliënten met een indicatie op 1 januari 2011 en 1 januari 2012)
85
Extramuraal is een toename te zien van het aantal cliënten met een indicatie voor de functie begeleiding, zowel in groepsverband als individueel. Dit varieert van enkele procenten tot bijna een verdubbeling begeleiding groep in ZHN. Voor begeleiding groep is in AM ook een lichte groei in de omvang van de indicatie te zien. Het aantal indicaties voor verpleging en persoonlijke verzorging is klein, maar groeit licht in ZHN. 10.1.2 Bureau Jeugdzorg
De gegevens van bureau jeugdzorg zijn niet in het AZR systeem opgenomen, dus hier is iets minder informatie over. De ontvangen indicaties zijn vrijwel allemaal voor begeleiding waarvan het merendeel wordt afgegeven in PGB. In 2010 zijn 920 indicaties ontvangen. Hieronder waren 121 indicaties afgegeven voor ZIN of een combinatie van PGB en ZIN. In 2011 zijn er 903 indicaties afgegeven, waarvan 150 voor ZIN of een combinatie van PGB en ZIN.
De pakketmaatregelen rondom PGB gaan een grote impact hebben op de zorgconsumptie van deze doelgroep. Zoals te zien is wordt het merendeel van de indicaties in PGB afgegeven. De huidige omvang van ingekochte zorg in natura is hierop afgestemd. Vanaf 1 januari moeten deze jongeren het eerste jaar gebruik maken van zorg in natura. Dit betekent dat de hele instroom in 2013 ondergebracht moet worden bij gecontracteerde aanbieders.
86
Vanuit BJZ ZHN heeft het zorgkantoor cijfers ontvangen van de aantallen cliënten in zorg. Dit zijn ongeveer 2200 cliënten in de regio ZHN. Onderstaand een overzicht:
10.2 Geleverde Zorg GGZ In 2011 is een daling te zien in de levering van lage ZZP’s, en een relatief stabiel beeld hoge ZZP’s (lichte toename in ZHN). Bij kind en jeugd is een afname te zien in de zwaarste zorg en toename lichtere zorg. Extramuraal is een wisselend beeld te zien in de dagactiviteit-LZA, resulterend in een lichte stijging in AM. Overige producten zijn stabiel.
ZZP GGZ-B in AM 500 450 400 350
1 GGZ-B 2 GGZ-B
dagen
300
3 GGZ-B
250
4 GGZ-B 5 GGZ-B
200
6 GGZ-B 7 GGZ-B
150 100 50 0 jan
feb
mrt
apr
mei
jun
jul
aug
sep
87
ZZP GGZ-B in ZHN 4500 4000 3500 1 GGZ-B
dagen
3000
2 GGZ-B 3 GGZ-B
2500
4 GGZ-B 2000
5 GGZ-B 6 GGZ-B
1500
7 GGZ-B
1000 500 0 jan
feb
mrt
apr
mei
jun
jul
aug
sep
ZZP GGZ-C in AM 400 350 300 1 GGZ-C
dagen
250
2 GGZ-C 3 GGZ-C
200
4 GGZ-C 5 GGZ-C
150
6 GGZ-C 100 50 0 jan
feb
mrt
apr
mei
jun
jul
aug
sep
88
ZZP GGZ-C in ZHN 4500 4000 3500 3000
1 GGZ-C
dagen\
2 GGZ-C 2500
3 GGZ-C 4 GGZ-C
2000
5 GGZ-C 6 GGZ-C
1500 1000 500 0 jan
feb
mrt
apr
mei
jun
jul
aug
sep
verpleegdagen kind en jeugd GGZ in ZHN 400 350 300 K1.1
dagen
250
K1.2 K1.3
200
K1.4 K1.5
150
K1.6 100 50 0 jan
feb
mrt
apr
mei
jun
jul
aug
sep
89
extramurale GGZ-zorg in AM 3000
2500
aantallen
2000 Gespecialiseerde begeleiding (psy) Dagactiviteit-LZA
1500
Inloopfunctie 1000
500
be r se pt em
au gu st us
ju li
ju ni
m
ei
ap r
rt m
ja n
fe b
0
extramurale GGZ-zorg in ZHN 14000
12000
10000
aantallen
Begeleiding 8000
Begeleiding extra Gespecialiseerde begeleiding (psy) Begeleiding (j(l)vg)
6000
Dagactiviteit-LZA 4000
2000
0 jan
feb
mrt
apr
mei
jun
jul
aug
sep
90
10.3 Zorgaanbod GGZ Onderstaande kaarten geven een beeld van de spreiding van het zorgaanbod GGZ in de regio’s Amstelland en de Meerlanden en Zuid Holland Noord. De blauwe pinnetjes geven de locaties weer waar intramurale zorg wordt aangeboden; de rode punaises laten extramurale dagbesteding zien. Van sommige koepels zijn niet alle locaties bekend. Deze zijn dan ook niet meegenomen in het overzicht. Ook de locaties van onderaannemers zijn niet in beschouwing genomen. Vooral in de regio Amstelland en de Meerlanden is een beperkt zorgaanbod GGZ waarneembaar. Dit is het gevolg van de regionale verdeling van gelden (enkele grote aanbieders hebben hun hoofdvestiging en contractafspraken met aanpalende zorgkantoorregio’s). Vanuit zorgbemiddeling blijkt dat voor de meeste volwassen cliënten passende zorg in de regio te vinden is. Binnen de GGZ is de jeugd een aparte doelgroep waar gespecialiseerde aanbieders voor worden ingezet. In 2012 zijn er twee aanbieders van deze zorg in AM en vier in ZHN. Hoewel er in 2012 een zorgaanbieder voor jeugd-GGZ is bijgekomen, blijkt het echter nog steeds lastig om begeleiding groep en kortdurend verblijf voor deze doelgroep te vinden. Bij vrijwel alle aanbieders is een overschrijding te zien van het geraamde budget. Dit is voor een groot deel het gevolg van het inperken van de aanspraak vanuit het PGB voor de cliëntgroep met een indicatie tot 10 uur. De bestaande aanbieders bieden voornamelijk begeleiding individueel. Voor begeleiding groep en kortdurend verblijf of logeren wordt momenteel wel aanbod ontwikkelt. Dit zal niet voldoende zijn om de volledige zorgvraag in 2013 te voorzien, wanneer PGB ook voor de jeugd met een zwaardere zorgvraag het eerste jaar niet meer tot de mogelijkheden behoort.
91
Figuren 68 en 69: locaties zorgaanbieders op basis van eigen inventarisatie.
Marktanalyse 2012-2013
93
10.4 Impact pakketmaatregel Scheiden Wonen-Zorg In de GGZ wordt door de regering ingezet op extramuraliseren en scheiden van wonen en zorg. Hierdoor zullen de lagere zorgzwaartepakketten komen te vervallen. Deze zorg moet opgevangen worden in de extramurale sfeer. Voor de GGZ zullen zorgzwaartepakketten 1 tot en met 3 komen te vervallen. Voor 2013 zal dit waarschijnlijk gaan om alleen de nieuwe cliënten. Er is nog niet duidelijk of dit geldt voor GGZ-C en/of GGZ-B. Voor GGZ-C zou dit gaan om meer dan driekwart van de cliënten. Voor GGZ-B zou dat tussen de 10 en 20% van de cliënten zijn.
Marktanalyse 2012-2013
95
10.5 Conclusies GGZ Demografie en epidemiologie - Vergrijzing van de GGZ-populatie zorgt voor meer comorbiditeit en samenloop met somatische problematiek - Aantal jonge gebruikers van alcohol en drugs neemt af, het aantal oudere gebruikers neemt toe. Maatschappelijk en politiek economisch - De impact van scheiden wonen zorg is groot in de GGZ. Bij de GGZ-C zou dit op termijn van toepassing kunnen zijn op driekwart van de cliënten. Er is nog niet voldoende in kaart hoe groot de groep in 2013 zal zijn aan nieuwe cliënten. - Voor de doelgroep Jeugd GGZ hebben de maatregelen met betrekking tot PGB grote gevolgen. Het merendeel van deze jongeren nam in eerdere jaren hun zorg via PGB af. Dit is in 2012 al niet meer mogelijk voor lichte cliënten. Vanaf 2013 is dit ook voor zwaardere cliënten het eerste jaar niet meer mogelijk. - Er is een verzwaring te zien in de ZZP’s, zowel zorgvraag als zorglevering. Het aantal indicaties en zorglevering van ZZP’s 1 daalt flink. De verzwaring van ZZP’s is in indicaties en (in iets mindere mate) in declaraties terug te zien. - De extramurale indicaties stijgen. De GGZ is hiermee de enige sector met significante extramurale groei. Deze groei wordt echter niet of nauwelijks doorvertaald in extramurale zorglevering, deze blijft relatief stabiel - De invoering van een hoge eigen bijdrage in de curatieve GGZ zorgt voor minder instroom van cliënten. Mogelijk heeft dit ook een (tijdelijk?) effect op de instroom in de langdurige AWBZ. Zorg in de regio - In de regio ZHN wordt significant meer GGZ-B geleverd en minder GGZ-C. Momenteel is de verhouding ongeveer 50/50. Landelijk is dit 30/70. Er is geen demografische of epidemiologische reden voor deze verhouding. - Wachtlijsten voor de GGZ zijn navenant laag. Er zijn niet veel cliënten die boven de treeknorm nog geen zorg ontvangen. Wel is het percentage cliënten met extramurale overbruggingszorg laag. - Vorig jaar is extra zorg gecontracteerd voor GGZ-jeugd omdat bij de PGB-stop bleek dat hier onvoldoende zorg in natura voor was. De GGZ-jeugd die in 2011 is geïndiceerd, kiest voor het overgrote merendeel voor PGB. De effecten van de PGBmaatregel in 2012 zijn nog niet inzichtelijk, omdat er nog nauwelijks indicaties in 2012 door BJZ zijn afgegeven wegens achterstanden. - Ongeveer 85% van de jeugdigen werden tot 2011 via PGB van zorg voorzien. Deze ongeveer 1100 cliënten moeten vanaf 2012 allen in ZIN worden geholpen. Op dit moment zijn er 4 aanbieders van deze zorg, waarvan 3 in ZHN. - Als gevolg van historische afspraken is de inkoop van GGZ-zorg in AM voor een groot deel bij een ander zorgkantoor belegd. Daarom is het lastig om zicht te krijgen op deze regio voor deze zorg.
10.6 Aanbevelingen GGZ De impact van de maatregel Scheiden Wonen-Zorg zal groot zijn in 2013. Op dit moment is de omvang daarvan nog niet goed bekend. Wel is duidelijk dat er ingezet moet worden op de inkoop van goede extramurale zorg om deze doelgroep van zorg te voorzien. Gezien de zwaarte van de zorgvraag is een integrale benadering noodzakelijk. Gezien de achterblijvende extramurale zorglevering voor cliënten met een indicatie voor verblijf wordt geadviseerd om andere manieren van zorglevering voor deze cliënten te stimuleren. Met name via producten zonder verblijfscomponent (VPT of extramurale begeleiding en dagbesteding). Omdat er voor de afwijking in productmix in ZHN geen demografische / epidemiologische reden te vinden is, wordt geadviseerd om de doorstroom van GGZ-B naar GGZ-C in ZHN te stimuleren en toe te werken naar de landelijke benchmarkcijfers. Voor marktconforme prijsstelling moet het kortingspercentage op de NZa-prijs in AM met gemiddeld 0.5% omhoog, in ZHN met meer dan 1% omhoog. Aanbeveling is om bij de inkoop kritisch te kijken naar de achtergronden van deze hogere prijzen, aangezien deze vanuit de demografie/epidemiologie niet te verklaren zijn. Ten gevolge van de maatregelen in het PGB zal de druk op de jeugd GGZ in ZIN zeer sterk toenemen. Op dit moment worden vooral problemen voorzien bij de producten logeren en begeleiding groep. Geadviseerd wordt om dit aanbod bij bestaande aanbieders te ontwikkelen en aanbieders die momenteel via PGB werken als nieuwe aanbieder aan te trekken om deze groep in 2013 van zorg te kunnen voorzien.
Marktanalyse 2012-2013
97
Bijlagen
Wachtlijsten zorg zonder verblijf Onderstaand is weergegeven hoe lang verzekerden (actief) wachtten op zorg het afgelopen jaar. Te zien is dat dit voornamelijk wachtenden met een somatische grondslag betreft. Per cliënt is gekeken naar de functies waarvoor hij/zij geen zorg ontving. De tijdsnorm 6 maanden is gebruikt bij verzekerden die al wel een vorm van zorg ontvingen.
Marktanalyse 2012-2013
98
Amstelland en de Meerlanden
De wachtlijsten van actief wachtenden boven de treeknorm voor de andere grondslagen voor zorg zonder verblijf zijn in AM allen onder de 5 cliënten per leeftijdscategorie.
Marktanalyse 2012-2013
99
Zuid Holland Noord
De wachtlijsten van actief wachtenden boven de treeknorm voor de andere grondslagen voor zorg zonder verblijf zijn in ZHN allen onder de 5 cliënten.
Marktanalyse 2012-2013
100
Onderstaand het aantal cliënten dat langer dan de treeknorm actief wacht op een specifieke functie. (Wanneer de cliënt al wel andere zorgvormen ontvangt, wordt de termijn van 6 maanden gehanteerd)
Marktanalyse 2012-2013
101
Wachtlijsten Zorg met Verblijf
In onderstaande tabellen is te zien hoeveel actief wachtende cliënten er afgelopen jaar langer dan de treeknorm hebben moeten wachten op zorg. Voor cliënten die een vorm van overbruggingszorg ontvangen, worden alleen meegeteld als zij langer dan 6 maanden zorg ontvangen en nog steeds actief wachten op de passende zorgvorm.
Marktanalyse 2012-2013
102
Voor AM
Marktanalyse 2012-2013
103
Voor ZHN
Marktanalyse 2012-2013
104
Bronverwijzingen - ABF research- Primos. 2009. bevolkingsprognose. www.horizonline.nl - Astmafonds. 2007. Factsheet COPD. http://www.astmafonds.nl/pdf/factsheet_COPD.pdf - AZW, 2012, Arbeidsmarktprognoses van VOV-personeel in Zorg en Welzijn 20112015; http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/rapporten/2012/04/19/arbeidsmarktprognoses-van-vov-personeel-in-zorgen-welzijn-2011-2015.html - Braam, M., Luttje, M. 2009. Licht verstandelijk gehandicapten in de OGGz, Academie voor Sociale Studies, Hanzehogeschool Groningen - CBS, 2008. Levensverwachting naar opleidingsniveau, 1997-2005. - CBS. 2009. Gezonde levensverwachting neemt toe. http://www.cbs.nl/nlNL/menu/themas/gezondheid-welzijn/publicaties/artikelen/archief/2009/2009-2679wm.htm - CBS. 2009. Gezondheid en zorg in cijfers 2009. http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/CC6F3071-309A-4D3C-B42B2772F4C3F464/0/2009c156pub.pdf - CBS, 2009. bevolkingsprognose. (Bron: CBS Bevolkingsprognose). - CBS Statline, 2009. Resterende levensverwachting naar leeftijd en geslacht in 2007. - CBS, 2010, Hoge omzetgroei en meer winst bij zorginstellingen, http://www.cbs.nl/nlNL/menu/themas/gezondheid-welzijn/publicaties/artikelen/archief/2010/2010-3240wm.htm - CBS, 2012, Bevolkingsopbouw: sterkere vergrijzing, langere levensduur http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/389D62E2-7205-42C3-956F33E17CFE6433/0/2011k1b15p16art.pdf - CPB. 2009.Toekomst van de mantelzorg. http://www.scp.nl/dsresource?objectid=22691&type=org - CVZ. 2010. Zorgcijfers databank. Website CVZ maart 2011 - CIBG. 2010. Toegelaten zorginstellingen. Website CIBG maart 2010 - CIZ, 2011, Professionals trendrapportage 2009. www.ciz.nl - Deuning CM (RIVM), Frenken F (CBS). 2008. Beroerte 2004-2007. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationale Atlas Volksgezondheid. - Deuning CM (RIVM), Frenken F (CBS). 2008. Personen met psychische klachten 2004-2007. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationale Atlas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM,
Gezondheid en ziekte\ Functioneren en kwaliteit van leven, 30 juli 2008. - Deuning CM (RIVM), Roedig A (RIVM). 2006. Sociaaleconomische status 2006. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationale Atlas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVMBron: Primos, ABF Research - Elsevier, 2010, Onderzoek CBS: 18.000 daklozen in Nederland http://www.elsevier.nl/web/Nieuws/Economie/285347/Onderzoek-CBS-18.000daklozen-inNederland.htm#12943925874581&%7B%22adId%22%3A%22BelCompany%22%2C% 22actionId%22%3A%22view%22%2C%22action%22%3A%22insertStat%22%2C%22s urveyId%22%3A17%7D - Expertisecentrum mantelzorg, 2009. Kan de Mantelzorgers dit aan? quick scan naar de gevolgen van de pakketmaatregel begeleiding in de AWBZ voor mantelzorgers. - Gemeente Alphen aan den Rijn, 2010. Eerste fase- beleidsplan OGGZ Rijnstreek 2010-2013, inclusief de opvang van de AWBZ-pakketmaatregel. - GGZ Nederland, Sectorgrapport GGZ 2009 “Zorg op waarde geschat”.
Marktanalyse 2012-2013
105
- GGZ Nederland, 2009. Wachtlijstcijfers. http://www.ggznederland.nl/nieuwslos/wachtlijstcijfers-ggz-bericht-aan-kamer_.pdf en http://www.ggznederland.nl/nieuwslos/rapport-wachttijden-ggz-2008.pdf - Giesbers H (RIVM), Frenken F (CBS) (2010). Overgewicht 2004-2007. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationale Atlas Volksgezondheid. - Gommer AM (RIVM), Poos MJJC (RIVM). 2010. Cijfers beroerte (prevalentie, incidentie en sterfte) uit de VTV 2010. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, Nationaal Kompas Volksgezondheid\Gezondheid en ziekte\Ziekten en aandoeningen\Hartvaatstelsel\Beroerte. - Graaf, de, G. (2007) Een historisch demografisch model voor het Down syndroom plus een aantal toepassingen. Stichting Down Syndroom. http://83.143.184.48/pdfs/demografiedownsyndroom-versiejanuari2007.pdf - Hes, R. van, (2008). Dansen aan Zee. - HHM. 2011, Inloopfunctie GGZ Onderzoek naar de overheveling van AWBZ naar gemeenten; http://www.invoeringwmo.nl/sites/default/files/Eindrapportage%20inloopfunctie%20GG Z.pdf - Hoeymans N (RIVM), Zwakhals SLN (RIVM). 2009. Levensverwachting per GGD-regio 2001-2004. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationale Atlas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM - Hoes AW (Julius Centrum), Rutten FH (Julius Centrum), Mosterd A (Meander Medisch Centrum), Eysink PED (RIVM). 2006. Hartfalen samengevat In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning. Nationaal Kompas Volksgezondheid. RIVM. http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/ziekten-enaandoeningen/hartvaatstelsel/hartfalen/hartfalen-samengevat/ - Hoof, van F. ; Knispel, A. Vijselaar, J. Trimbos-instituut. 2009. Trendrapportage GGZ 2009; Nieuwe financieringskaders voor de GGZ. http://www.trimbos.nl/~/media/Files/Gratis%20downloads/AF0926%20Trendrap%20Fin an.ashx - Huijben, M., Geurtsen, A. 2008. Heeft iemand de overhead gezien? Berenschot. - Klink, A., Bussemaker, J. 2009. Betreft Ruimte en rekenschap voor zorg en ondersteuning. Brief aan de tweede kamer, 9 juli 2009. - Kwartel, van der, drs A.J.J. januari 2010. Brancherapport Gehandicaptenzorg 2009, Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland. Utrecht - Lange J de (Trimbos-instituut). 2007. Dementie samengevat. In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, Gezondheid en ziekte\ Ziekten en aandoeningen\ Psychische stoornissen\ Dementie, 25 september 2007. - Marangos ,A. Cardol, M, Dijkgraaf, M en Klerk,de M, 1 maart 2010, Ondersteuning en participatie van mensen met een lichamelijke beperking; twee jaar na de invoering van de Wmo, vierde tussenrapportage, SCP. - Mezzo, 2010. landelijke belangenvereniging voor mantelzorgers. www.mezzo.nl - Mezzo, januari 2010, Pakketmaatregelen AWBZ Effecten op de informele zorg - Mezzo, 2009, Branchemonitor 2007/2008. - Nationaal kompas Volksgezondheid. 2010. Meeste sterfgevallen aan COPD in Brabant en oosten van Nederland. http://www.rivm.nl/vtv/object_map/o3291n21683.html - Nationaal kompas Volksgezondheid. 2010. Lage sterfte aan hartfalen in Nijmegen en de Randstad. http://www.rivm.nl/vtv/object_map/o3279n21683.html - Nationaal Kompas Volksgezondheid. 2011. Epilepsie samengevat. http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/ziekten-enaandoeningen/zenuwstelsel-en-zintuigen/epilepsie/epilepsie-samengevat/ - NTVG, 2004, Ned Tijdschr Geneeskd. 2004;148:2290-3; Problematische traumazorg voor een patiënte met morbide obesitas
Marktanalyse 2012-2013
106
- NVIC, 2007, Technieken en resultaten van bariatrische chirurgie, http://www.nvic.nl/congressen_presentaties.php - Perenboom, R.J.M. (TNO), 2010. Enige prognoses betreffende dementie in de jaren 2009 tot 2030 in de regio Zuid Holland Noord. - Regionaal steunpunt mantelzorg voor de Duin- en Bollenstreek. www.mantelzorgsteunpunt.nl - RIVM, 2005. welke ziekten zijn het duurst?, http://www.rivm.nl/vtv/object_document/o1552n16912.html - Provincie Noord-Holland, De staat van de Noord-Hollandse Jeugd, www.destaatvandejeugd.nl - Provincie Zuid-Holland, Bureau Maatschappelijke Ontwikkeling, Team Jeugd, Beleidskader Jeugd 2009-2012. - Raad voor de Volksgezondheid, 2008. Ouderdom komt met gebreken. Den Haag: Gezondheidsraad, publicatienr. 2008/01 - RVZ, 2010. Ruimte voor arbeidsbesparende innovaties in de zorg. Uitgebracht door de Raad voor de Volksgezondheid, Den Haag. December 2010 - RVZ, 2010. Gezondheid 2.0: U bent aan zet, Advies aan Ministerie van VWS. - Vektis. 2009. Zorgthermometer vooruitblik 2010. http://www.vektis.nl/index.php/nieuws/1-nieuws/171-vooruitblik-2010-vertrouwdeinhoud-in-een-nieuw-jasje - Sadiraj, K., Timmermans, J., Ras, M. en de Boer,A. (2009) SCP, De toekomst van de mantelzorg Samenwerkende Hersenletselverenigingen (2010) Strategisch plan 20112014. http://www.hersenletsel.nl/filelib/s1/strategisch-plan.pdf - SCP. 2011. De opmars van het PGB. Den haag. isbn 978 90 377 0557 7 - Smit, H. A. Beaumont, M. 2000. De morbiditeit van astma en COPD in Nederland; een inventariserend onderzoek ten behoeve van de beleidsondersteuning van het Nederlands Astma Fonds. RIVM - Trimbos instituut, 2011, Trendrapportage GGZ 2010, http://www.trimbos.nl/~/media/Nieuws%20en%20Persberichten/Trendrapportage%20G GZ%202010%20%20Deel%202%20%20Toegang%20en%20zorggebruik%202.ashx - Trimbos instituut, 2010, Monitor Plan van Aanpak Maatschappelijke Opvang, http://www.trimbos.nl/webwinkel/productoverzicht-webwinkel/feiten---cijfers--beleid/af/af0938-monitor-plan-van-aanpak-maatschappelijke-opvang-2009 - Trimbosinstituut, 2012, Alcoholinfo.nl, http://www.alcoholinfo.nl/index.cfm?act=esite.tonen&a=3&b=51&c=347 - Veen, van der, H.J.C. en Bogaerts, S. 2010 Huiselijk geweld in Nederland. WODC - Vingerhoets, A.J.J.M. Kop, P.F.M., Soons, P.H.G.M. Psychologie in de gezondheidszorg: een praktijkorientatie, 2002, Bohn Stafleu van Loghum, Houten - Vilans, 2010, De zorgmedewerker in de langdurende zorg in 2020, http://www.invoorzorg.nl/ivz/ivz-ic-professionals/ivz-ic-professionals-Dezorgmedewerker-in-de-langdurende-zorg-in-2020.html#null - Visser, M. VUMC, 2007. ‘Steeds meer ouderen met overgewicht’. Persbericht ter aankondiging van oratie. - Wieren S van (RIVM), Rutten FH (Julius Centrum). 2008. Welke zorg gebruiken patiënten en wat zijn de kosten? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM. http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/ziekten-enaandoeningen/hartvaatstelsel/hartfalen/welke-zorg-gebruiken-patienten-en-kosten/ - WHO, 2012, HBSC-rapport 2012
Marktanalyse 2012-2013
107
