Markt Strategisch samenwerken in allianties Perspectief Naar een integrale duurzame industriewatervoorziening

2de jaargang / nummer 5 / november 2006

Markt Strategisch samenwerken in allianties Perspectief Naar een integrale duurzame industriewatervoorziening

Focus op:

Waterzuivering

 
 




  

   -,)()'
/*%#(!
(
,*)-/*
,
,*(+'#++#  
" ,
!()!
.*')!(
)'
'*
(

$*
,
/*%(
,

(#-/ &%,*)'!(,#+"
#,',*
.(
 
&#$ ,
-
)( "(%&#$%
.(
.)#(!
( 
')-&
.*0(,

',#(!(
(*
-/

.#
(
')#&
*&))+
(,/*% 
,)%)'+,
.(
'"(#+"
/,*
',*+
",
   

,*
#+
)(0
/*&

))*
'*
#( )*',#
0#
)(0
/+#,

3

INHOUD

R E DAI NCTTEI OR VNIEEEWL

1 jaar jong… 4 NieuwsDigest Het belangrijkste nieuws uit de afgelopen weken.

7 Duurzame industriewaterproductie nabij De kosten van watergebruik in de industrie stijgen snel. Tegelijkertijd neem de maatschappelijke noodzaak hierin duurzaam te voorzien toe. Dat vraagt om nieuwe integrale technieken voor de productie, verwerking en behandeling van industriewater. “Membraantechnologie heeft reeds bewezen hiervoor goede perspectieven te bieden”, zegt Albert Jansen, manager Business Development Separation Technology bij TNO Science and Industry en voorzitter van het Nederlands Membranen Genootschap.

11 Siemens smeedt strategische allianties Na een jaar van voorbereiden wil Siemens nu een spectaculaire entree maken op de Nederlandse markt voor watertechnologie. Christian Mehlberg wil met Siemens Watertechnologie doordringen in de top van de watertech-sector. Niemand hoeft te vrezen voor vijandige overnames. Het centrale woord in Melbergs strategie is samenwerking.

15 WaterMarkt Praktijk Een nieuwe rubriek in WaterFocus biedt ruimte aan bedrijven die op basis van ervaringen in de praktijk hun opgedane inzichten delen. In deze editie gaat het om het knellende lozingsvoorschriften, kwaliteit van zwembadwater en een nieuw type antiscalant.

23 Podia Bert Welkers van AquaNederland blikt tevreden terug op een geslaagde Aquatech, maar roept ook op tot meer samenwerking. Andreas Giesen van SKIW ziet een weg naar goed industrieel watermanagement. Sjef Ernes van Aqua for All ziet het ‘Earth Charter’ als toetssteen voor beleid en vindt dat geen kwestie van moralisme, maar van ethiek. Tom Vereijken van het EWP constateert vanuit Brussel dat Europa een inhaalslag maakt.

30 Internationaal Nieuws In samenwerking met World Water Press een overzicht van het nieuwsaanbod uit de wereldwijde watermarkt.

34 ServicePagina Agenda, ContactIndex en Colofon.

Op 23 november 2005 hield u de eerste editie van WaterFocus in uw hand met op deze plaats de kop: ‘Water en markt denken en doen’. Inmiddels ligt de vijfde editie van de tweede jaargang voor u. Gedurende het afgelopen jaar heeft u ons laten weten —als lezer én als adverteerder— dat WaterFocus voorziet in de behoefte aan meer kennis van en inzicht in ontwikkelingen op het gebied van industriewater. Deze behoefte zagen wij niet alleen in de industrie —chemie, voeding, textiel, papier, et cetera— maar ook duidelijk binnen de drinkwaterwereld, waterschappen en zuiveringsschappen. Wij verheugen ons in zoveel waardering en vertrouwen en gaan door op de ingeslagen weg. Per editie streven we er naar WaterFocus nóg beter aan te sluiten op uw lezerswensen. In deze uitgave staat waterzuivering centraal. Voorzitter Bert Jansen van het Nederlands Membranen Genootschap deelt zijn inzicht in de techniek met ons. Christian Mehlberg gunt ons een blik in de keuken van Siemens dat als ‘New kid on the block’ de markt wil veroveren. Nieuw in deze WaterFocus zijn de rubriek WaterMarkt Praktijk en een Podium bijdrage van het European Water Partnership, dat ons aangesloten zal houden bij Brussel. Water en markt denken …..en doen. Het WaterFocus team blijft graag voor u alert op alle ontwikelingen. Rinus Onland Uitgever Aqua Business Media PS Uw reacties zien wij altijd graag met belangstelling tegemoet via [email protected].

4

I G E ST INNI TE EURWSD VIEW

Nieuwsoverzicht watersector In elk nummer een overzicht van het belangrijkste nieuws uit de voorgaande weken. Wat is er gebeurd sinds de vorige uitgave van WaterFocus is verschenen?

Apeldoorn beproeft duurzaam grondwaterbeheer

DHV, Grontmij en Paques trekken samen op

De gemeente Apeldoorn poogt met een aantal partners vijf grondwaterprojecten tegelijk aan te pakken: natuurherstel, grondwater voor koel- en proceswater voor bedrijven, structureel oplossen van grondwateroverlast in de wijk ‘de Cloese’, grondwatersanering en koude-warmte opslag. De stad werkt in dit pilotproject in de Apeldoonse wijk Ugchelen samen met de provincie Gelderland, het waterschap Veluwe en de bedrijven AEP Flexible Packaging en Owens Corning Veil Netherlands. Een van de organisatievormen waar aan gedacht wordt is het opzetten van een grondwaterbank die het beheer en de exploitatie van het grondwater voor zijn rekening neemt. Als eerste is gekeken naar de toepassing van het opgepompte grondwater uit de wijk Ugchelen als koel- en proceswater voor de twee betrokken bedrijven. Het idee van de grondwaterbank komt voort uit het waterplan van de gemeente Apeldoorn en staat nadrukkelijk op de agenda, omdat het verpakkingsbedrijf AEP vlakbij de wijk de koelcapaciteit wil uitbreiden. Verder wordt bekeken of de twee bedrijven hun drainagewater, regenwater en een deel van het proceswater kunnen afkoppelen en het water kunnen gebruiken als aanvoer naar de natuurlijke beken en aangelegde sprengen die daarmee weer, als vanouds, stromend kunnen worden gemaakt. Twee gemeenten gingen Apeldoorn voor met het afvoeren van overtollig grondwater aan bedrijven. Nunspeet doet zaken met een pluimveeslachterij, Hengelo voorziet de brouwerij van Grolsch. Apeldoorn gaat met haar grondwaterbank als organisatievorm wél een stapje verder.

DHV, Grontmij, Paques en de TU Delft bewerken voortaan samen de mondiale markt voor stikstofverwijdering uit afvalwater. De drie bedrijven hebben met elkaar gemeen dat de Universiteit de bakermat is van hun stikstofverwijderingstechniek. De BABE van DHV, de Annamox van Paques en de Sharon van Grontmij ontsproten allemaal aan Delftse breinen en zijn elk sterk op een ander specifiek terrein. De kersverse partners verwachten daarom voor vrijwel elke specifieke situatie een goed alternatief te hebben. Ze willen de komende maanden aan de hand van concrete projecten ervaring opdoen met deze nieuwe samenwerkingsvorm en hebben de intentie over een half jaar te komen tot een vaste samenwerking. De initiatiefnemers richten zich vooral op de grotere bestaande rwzi’s die hun stikstoflozing terug moeten dringen. De samenwerking richt zich vooral op de buitenlandse markt. Het idee is dat een bundeling van de verkoopnetwerken een betere en fijnmazigere bewerking van die markten mogelijk maakt.

Compromis Grondwaterrichtlijn bereikt Het Europees parlement en de Europese ministerraad hebben een compromis bereikt over de ontwerp-Grondwaterrichtlijn, dat overigens niets verandert aan de hoofdlijnen van de richtlijn. Het Europees Parlement heeft zijn zin gekregen over het tegengaan van de verslechtering van de grondwaterkwaliteit. De ministerraad is daarentegen weer tevreden met het schrappen van aanvullende bepalingen over nitraat. Het Europees Parlement reageerde verheugd op de uitkomst van de onderhandelingen, omdat gevreesd werd dat de ministerraad het meningsverschil zou aangrijpen om de hele richtlijn naar de prullenbak te verwijzen en het grondwater weer helemaal over te laten aan de lidstaten zelf. Op dit moment speelt een vergelijkbare discussie bij de Bodemrichtlijn en de Maritieme richtlijn. VEWIN noemt de richtlijn ‘bovenal werkbaar’. In de definitieve eindtekst van de richtlijn wordt niet alleen van de lidstaten geëist dat ze maatregelen treffen tegen vervuiling van het grondwater, maar ook dat ze maatregelen nemen als de grondwaterkwaliteit verslechtert. Er komt ook een bepaling die verwijst naar de gevaarlijke stoffen uit de Kaderrichtlijn water. Naar verwachting verschijnt nog dit jaar de definitieve eindtekst van de Grondwaterrichtlijn. Dat betekent dat Nederland de richtlijn uiterlijk in 2009 in de nationale wetgeving moet verankeren. Nederland zal daarbij een stoffenlijst moeten opstellen met drempelwaarden zoals die maximaal in het grondwater mogen voorkomen. Het RIVM werkt nog aan een rapport waarin de hoogte van de drempelwaarden wordt uitgewerkt.

5

N I E U IWSD N T E RI GV EI EST W

Nieuwe EZ subsidie watertechnologie Directeur-generaal voor Ondernemen en Innovatie Chris Buijink van EZ kon op Aquatech bekend maken dat het Innovatieprogramma Watertechnologie nu officieel van start gaat. Buijink deed de mededeling op de vakbeurs Aquatech op 28 september. EZ trekt 45 miljoen uit voor de subsidieregeling InnoWator voor bedrijven die samen met kennisinstellingen een nieuw product of nieuwe dienst ontwikkelen voor afvalwaterzuivering of drinkwaterbereiding. Eerder werd bekend dat de regering 35 miljoen euro had uitgetrokken voor het Technologisch Top Instituut Watertechnologie. Met deze twee besluiten zijn de voorstellen overgenomen die Nederlandse watersector onder leiding van het Netherlands Water Partnership (NWP) had opgenomen in het Innovatieprogramma Watertechnologie Een van de doelstellingen van het Innovatieprogramma Watertechnologie is het creëren van meer samenwerking. De watersector is nog sterk versnipperd en komt maar moeizaam tot nieuwe producten en diensten met een exportpotentieel. Daarom heeft het ministerie van EZ de subsidieregeling InnoWator gelanceerd. De komende vijf jaar gaat SenterNovem tenders organiseren waarbij bedrijven en kennisinstellingen samen subsidie kunnen aanvragen. Gezamenlijk onderzoek kan tot 35 procent worden gesubsidieerd. Precompetatieve samenwerking tot 25 procent. Kleine bedrijven die deelnemen kunnen daar bovenop nog 10 procent extra krijgen. De eerste tender is op Aquatech geopend en is inmiddels gesloten

Stowa positief over MBR Varsseveld

Lozingsverbod voor glastuinders

De eerste fullscale communale membraanbioreactor in Nederland, op rwzi Vasseveld, draait inmiddels meer dan zestien maanden. Volgens Stowa werkt de installatie zuiveringstechnisch goed en bedragen de kosten nauwelijks meer dan die van een conventionele zuivering met een nageschakelde zandfiltratie. Het door waterschap Rijn en IJssel, de Stichting toegepast onderzoek waterbeheer (Stowa) en ingenieursbureau DHV opgezette onderzoek geeft niet alleen inzicht in de betrouwbaarheid en de kosten. De onderzoeksresultaten laten ook zien wat de aandachtspunten zijn bij deze nieuwe zuiveringstechnologie. Opvallend is dat niet de membraanfiltratie, maar de voorbehandeling van het afvalwater het meest kritische procesonderdeel is gebleken. De meeste storingen traden op als gevolg van overbelasting van de microzeven die het binnenkomende rioolwater moeten ontdoen van alle vaste deeltjes groter dan 0,8 mm. Als voornaamste aandachtspunt voor andere grootschalige membraanbioreactoren noemt het Stowa-rapport dan ook de voorbehandeling van het te zuiveren afvalwater.

Het Hoogheemraadschap van Delfland heeft de eisen aangescherpt voor het lozen van brijn op oppervlaktewateren. De belangrijkste eis is het maximale chloridegehalte van 200 mg/l. Het Hoogheemraadschap voerde die grens in, omdat de provincie Zuid-Holland glastuinders met een omgekeerde-osmose-installatie vanaf 2013 geen ontheffing meer verleent om het brijn in de diepere bodem terug te brengen. De provincie stopt met die ontheffing vanwege de Kaderrichtlijn Water. Delfland is bang dat de glastuinders hun brijn, in reactie op het verbod, op het oppervlaktewater gaan lozen. Naar schatting staan er in het Westland zo’n 600 omgekeerde-osmose-installaties waarmee glastuinders het brakke grondwater ontzouten dat zij oppompen. Bij die ontzouting ontstaat, een zoute reststroom, brijn, die de tuinders weer in de diepere ondergrond terugleiden. De provincie Zuid-Holland wil aan de ondergrondse lozing een einde maken en voert op dit moment een voorlopig beleid. De bodemlozing is formeel al verboden, maar voor bestaande RO-installaties kunnen tuinders een ontheffing krijgen. De provincie heeft aangekondigd in 2013 met de ontheffingen te stoppen.

WaterForum Online

Wilt u het nieuws in uw sector heet van de naald, neem dan een kosteloos abonnement op WaterForum Online via de knop ‘Gratis E-mail nieuwsservice’ in het rechtermenu op www.waterforum.net.

Kennis krijgt pas waarde als je er iets mee doet Daarom ondersteunt Kiwa Water Research u ook bij toepassing en onderhoud van kennis

Kiwa Water Research Kiwa Water Research is hét kennisinstituut op het gebied van water en aanverwante milieu- en natuuraspecten. Het levert wereldwijd kennis op maat aan waterbedrijven, overheden en andere spelers in de watersector. Voor de Nederlandse drinkwaterbedrijven en hun (internationale) partners voert Kiwa Water Research het gezamenlijke onderzoeksprogramma uit. Kiwa’s nauwe samenwerking met universiteiten, andere kennisinstellingen en advies- en ingenieursbureaus garandeert u actuele kennis van hoog niveau. Onderzoek en advies voor watersysteem en waterketen Kiwa heeft de expertise om gedegen onderzoek te doen en oplossingen op maat te bieden voor vraagstukken van ministeries, provincies, waterschappen en terreinbeheerders. Wij zijn hen van dienst op het gebied van grondwater, oppervlaktewater, bodem, natuur, drinkwater, infrastructuur en (afval)waterzuivering. Kiwa Industrie en Water Industriële partners krijgen via het gespecialiseerde Kiwa Industrie en Water efficiënt toegang tot waterkennis voor hún praktijk. Met bedrijven, brancheorganisaties en waterbedrijven samen ontwikkelt en implementeert Kiwa Industrie en Water innovatieve watertechnologie. Individuele partijen ondersteunt het bij dagelijkse watervraagstukken, implementatietrajecten en als troubleshooter. Daarnaast biedt Kiwa Industrie en Water een uitgebreid relatienetwerk en een platform voor uitwisseling van kennis en ervaring.

Kiwa Water Research Kiwa Industrie en Water Groningenhaven 7 Postbus 1072 3430 BB Nieuwegein Telefoon Fax E-mail Internet

+31 (0)30 606 95 11 +31 (0)30 606 11 65 [email protected] www.kiwa.nl

7

WAT E R ZI N U TI VEERRVIINE W G

De snel stijgende kosten van watergebruik in de industrie en de maatschappelijke noodzaak daarin duurzaam te voorzien, vraagt om nieuwe integrale technieken voor de productie, verwerking en behandeling van industriewater. “Membraantechnologie heeft reeds bewezen hiervoor goede perspectieven te bieden”, zegt Albert Jansen, manager Business Development Separation Technology bij TNO Science and Industry en voorzitter van het Nederlands Membranen Genootschap.

Membraantechnologie brengt duurzame industriewaterproductie dichterbij De beschikbaarheid van zoetwaterbronnen neemt af, de verzilting neemt toe en lozingseisen worden steeds verder aangescherpt. Daarmee is de productie, verwerking en zuivering van industriewater in korte tijd een forse kostenpost geworden voor industriële bedrijven die veel water gebruiken. In diverse EU-landen heerst —met het oog op verdroging van het land— inmiddels een streng regime voor het gebruik van grondwater, waarbij drinkwatervoorziening de prioriteit krijgt. Industriewater moet steeds vaker worden geproduceerd uit zoet, brak en zout oppervlaktewater of andere waterbronnen, zoals het effluent van industrie- en rioolwaterzuivering en dat

is aanmerkelijk duurder dan het gebruik van grondwater. Daar komt bij dat de kwaliteitseisen voor bepaalde soorten industriewater strenger worden. En mede onder invloed van de EU Kaderrichtlijn Water doet zich door de voortdurende aanscherping van lozingseisen aan de outputkant van industriële processen een soortgelijke ontwikkeling voor. Economisch én duurzaam “We hebben het hier over een wisselwerking tussen bedrijfseconomische en maatschappelijke ontwikkelingen”, stelt manager Business Development Separation Technology Albert Jansen van TNO Science and Industry. “Dat vraagt

8

IWAT N T E RE VR IZEUWI V E R I N G

om een technologie voor productie, gebruik en zuivering van industriewater, die niet alleen productietechnisch en bedrijfseconomisch efficiënt is, maar ook milieuvriendelijk en daardoor duurzaam." Als voorzitter van het Nederlands Membranen Genootschap ziet hij membraantechnologie als een kansrijke oplossingsrichting. “Membraantechnologie kan een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van een duurzame én economische industriewatervoorziening op de lange termijn. Bovendien is membraantechnologie te integeren met duurzame energievoorziening en toepassingen voor centrale en decentrale drinkwaterproductie.” Voor het ontzouten van water bijvoorbeeld zijn elektrodialyse en omgekeerde osmose inmiddels veel toegepaste alternatieven voor conventionele thermische distillatietechnieken als ‘multi-stage flash’, ‘multi-effect distillation’ en ‘vapour compression’. Het zijn vooral de aanzienlijk lagere energiekosten die deze respectievelijk door elektrische potentiaalverschillen en diffusie aangedreven membraantechnieken populair hebben gemaakt. Toepassingen hiervan zijn vooral te vinden in de voedingsmiddelen- en farmaceutische industrie en in de drinkwaterproductie waar de techniek wordt ingezet voor selectieve nitraatverwijdering. Ontwikkelingspotentieel “Aan die succesvolle praktijktoepassingen zijn wél tientallen jaren technische én commerciële ontwikkeling voorafgegaan”, onderstreept Jansen. “Het wetenschappelijk en toegepast technologisch onderzoek op het gebied van synthetische membranen kwam al eind jaren veertig van de grond. Nederland heeft daarin met onderzoeksinstellingen als TNO altijd een voortrekkersrol vervuld. De op membranen gebaseerde scheidingstechnieken die in de jaren tachtig en negentig echt gingen concurreren met conventionele technieken, kennen hun oosprong in de jaren vijftig en zestig.” Waarmee hij maar wil aangeven dat het tientallen jaren duurt voordat nieuwe technieken ontwikkeld zijn tot volwaardige marktproducten. “Omgekeerde osmose heeft er ruim dertig jaar over gedaan om uit te groeien tot de kostenefficiënte scheidingstechniek die het nu is; schoon water voor circa vijftig eurocent per kubieke meter.” De ontwikkelingen op het gebied van membraantechnologie hebben in de tussentijd echter niet stil gestaan. “Membraantechnologie is een verzamelnaam voor verschillende scheidingsprocessen waarin membranen van verschillende materialen als medium worden toegepast. We hebben dus niet alleen over filtratie, maar ook over distillatie, diffusie, elektrolyse en chemische reacties tussen stoffen als drijvende kracht in het scheidingsproces”, doceert Jansen. “Zo zijn er wel twintig processen te

onderscheiden waarin membranen worden toegepast, die vervolgens weer in verschillende uitvoeringsvormen kunnen worden ingezet voor het scheiden of juist met elkaar laten reageren van stoffen.” Door die verschillende toepassingsen combinatiemogelijkheden bezit membraantechnologie volgens Jansen het ontwikkelingspotentieel dat de integrale, economische en duurzame technologie moet opleveren voor de productie, het gebruik en de zuivering van industriewater. Generieke technieken “Water is niet langer een utility, maar een belangrijke grond- en hulpstof voor de industrie”, aldus Jansen. Die verschuiving is niet alleen het gevolg van de eerder genoemde aanscherping van wet- en regelgeving, maar ook van de strengere kwaliteitseisen van de industrie zelf. “Hierdoor groeit bij de watergebruikende industrie de behoefte aan een eigen, onafhankelijke voorziening voor de productie en behandeling van industriewater. Omdat de kwaliteitseisen vaak verder gaan dan die van drinkwater is het logischer er een proces van te maken. Een voorziening op basis van scheidingstechnieken waarmee bedrijven uit elke waterbron industriewater kunnen produceren volgens hun eigen specificaties. Generieke scheidingstechnieken dus voor ‘fit-for-use’ industriewater. Dat geldt ook voor hergebruik van industrieel afvalwater, zodat de waterkringloop gesloten wordt.” Om de ontwikkeling van de kennis en technologie die nodig zijn om dit duurzame watergebruik in de industrie ook echt mogelijk te maken, is het Europese R&D-project ‘AquaFit’ in het leven geroepen. Voor dit onderzoeksproject gaat TNO —samen met vier andere onderzoeksinstellingen in België, Duitsland, Spanje en Slovenië en vele bedrijven in de voedingsmiddelen-, textiel-, papier- en chemische industrie— binnenkort een voorstel indienen bij de Europese Unie. Dit is een initiatief van het Europese Water Supply and Sanitation Technology Platform WSSTP waaraan Jansen als vice voorzitter verbonden is. “Het platform gaat met het oog op het zevende Kaderprogramma Water de komende jaren zo’n vijfhonderd miljoen euro investeren in onderzoeksprojecten op het gebied van waterbehandeling”, licht Jansen toe. “De eerste call om hiervoor onderzoeksvoorstellen in te dienen, is nu uitgegaan.” Wezenlijke verbetering Met relatief nieuwe ontwikkelingen in de membraantechnologie zoals membraandistillatie en membraanreactoren zijn volgens Jansen weer nieuwe stappen gezet in de richting van een integraal duurzame industriewatervoorziening. “Membraandistillatie is een

9

WAT E R ZI N U TI VEERRVIINE W G

efficiënte technologie voor het ontzouten van water met een hoge zoutconcentratie en het zuiveren van vervuild water, waarbij restwarmte kan worden in gezet als energiebron. Deze nieuwe technologie levert nog meer product van een hogere kwaliteit, tegen lagere energie- en milieukosten dan bijvoorbeeld omgekeerde osmose”, weet Jansen. “Die grotere doelmatigheid zit echter niet alleen in het hoge energieen productrendement, maar ook in de toepassingsvorm van de technologie. Installaties voor membraandistillatie bezitten namelijk zowel op kleine als grote schaal een hoge scheidingfactor, kennen weinig corrosie- en vervuilingsproblemen en hebben weinig onderhoud nodig.” Een wezenlijke verbetering dus in de scheidingstechnologie voor waterzuivering. Door deze bijvoorbeeld te combineren met membraanreactoren zijn er volgens Jansen nog verdere rendementsverbeteringen te realiseren, zowel in het benutten van grondstoffen als het beperken van afvalstoffen. “In membraanreactoren kunnen we de reactie tussen twee stoffen en het aanbrengen van katalysatoren immers op moleculair niveau tot stand brengen”, legt hij uit. Grote mogelijkheden Membraandistillatie en membraanreactoren staan nog aan de vooravond van hun marktdoorbraak. Toepassingen worden momenteel alleen nog gevonden in communale afvalwaterzuiveringen en in de drinkwatersector. “Maar ook voor de industrie en met name de procesindustrie bieden ze grote mogelijkheden voor economisch en duurzaam watergebruik”, benadrukt Jansen. Om die mogelijkheden ook in de praktijk te kunnen aantonen, werd vorig jaar in Singapore ’s werelds eerste pilotplant gerealiseerd waarin drinkwater uit zeewater wordt geproduceerd op basis van de Memstill-technologie. Deze door TNO uitgevonden en in een Nederlands consortium verder ontwikkelde techniek voor membraandistillatie combineert distillatie in een membraanmodule. De pilotplant in Singapore —die begin dit jaar voor het eerst drinkwater produceerde— maakt gebruik van industriële restwarmte. “Ook in Nederland zal de introductie van grootschalige membraandistillatie in de procesindustrie niet lang op zich laten wachten”, aldus Jansen. “Bij het energiebedrijf E.ON draait momenteel een pilot voor de productie van zeer zuiver water uit zeewater, op een schaal van tien kubieke meter per uur. Het waterbedrijf Evides in Rotterdam heeft vergevorderde plannen voor een pilot plant bij AVR, op basis van de Memstill-technologie.” Er zijn ook al chemiebedrijven geïnteresseerd om hun restwarmte te valideren in deze innovatieve scheidingstechnologie. “En daarmee”, besluit Jansen tevreden, “wordt duurzame industriewaterproductie van hoge kwaliteit en ‘fit-for-use’ weer een stapje dichterbij gebracht.”

Albert E. Jansen M.Sc. Albert E. Jansen M.Sc. is in 1953 geboren in Den Haag en studeerde Chemie en Chemische Technologie aan de Universiteit Utrecht en de Technische Universiteit Delft. Sinds 1974 is hij in verschillende functies werkzaam bij TNO in de ontwikkeling van Membraantechnologie. Onder andere als afdelingshoofd Procestechnologie en coördinator Membraantechnologie, alsmede lid van het managementteam van TNO Milieu, Energie en Procesinnovatie in Apeldoorn. Zijn huidige functie bij TNO Science and Industry is die van manager Business Development Separation Technologie. Op het gebied van Membraantechnologie heeft Jansen zo’n tachtig publicaties, vijftig key-note lectures en acht octrooien —mede— op zijn naam staan. Jansen is oprichter van het industriële consortium voor de ontwikkeling van het binnen TNO uitgevonden innovatieve ontzoutingstechniek Memstill, waarvoor pilots draaien bij PUB in Singapore en E.ON op de Maasvlakte in Rotterdam. Hij was lid van het kernteam Roadmap Separation Technology in the Netherlands. Naast zijn werkzaamheden voor TNO is Jansen momenteel actief als voorzitter van het Nederlands Membranen Genootschap (NMG), vice voorzitter van de technische werkgroep Water en Industrie van het Water Supply and Sanitation Technology Platform (WSSTP) van de Europese Unie en algemeen bestuurslid van het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden

duijvelaar pompen Uw productieproces luistert uitermate nauw. De kwaliteit van water in het proces telt. De duurzaamheid van de installaties telt niet minder. Twee redenen waarom Duijvelaar Pompen werkt met roestvaststaal. We passen het toe in de meest complexe projecten. Maar de kracht van Duijvelaar Pompen reikt verder. De gehele realisatie blijft in eigen huis en wordt daarom volledig op uw wensen afgestemd. Onze eigen afdeling Electrical Engineering integreert de besturing optimaal binnen uw bedrijfsvoering. De ideale installatie voor uw productieproces wordt compleet door ons gerealiseerd. Dat mag met récht een sterk staaltje worden genoemd.

sterk staaltje

de dynamiek van water

www.dp.nl

11

WAT E R ZI N U TI VEERRVIINE W G

Na een jaar van voorbereiden wil Siemens nu een spectaculaire entree maken op de Nederlandse markt voor watertechnologie. Christian Mehlberg wil met Siemens Watertechnologie doordringen in de top van de watertech-sector. Zijn strategie: samenwerking.

Christian Mehlberg wil met Siemens naar top-5 in Nederlandse watertechnologie

New kid on the block In vijf jaar tijd naar de top-5 van de Nederlandse watertechnologie. Dat zijn grote aspiraties voor een nieuwkomer op de markt, dat beseft Christian Mehlberg terdege. Sinds 2005 bouwt hij bij Siemens Nederland een geheel nieuwe businessunit voor watertechnologie op. Tijdens de vakbeurs Aquatech, in september in Amsterdam, ontvouwde Siemens zijn plannen, die met de nodige verwondering en ook wel lichte argwaan werden ontvangen. Ondanks zijn ambities stelt Mehlberg zich juist bescheiden op. Op rustige toon spreekt hij over samenwerking en allianties, over de kracht en kennis van de Nederlandse watersector en over de exportpotentie van watertechnologie. Een agressieve campagne met overnames hoeven Nederlandse bedrijven niet te vrezen, benadrukt Mehlberg. “We zoeken samenwerking met partijen uit de watersector. Niet door overnames, maar door allianties aan te gaan.” Dat er wat argwaan bestaat, kan hij wel begrijpen. “We zijn the new kid on the block. Dat bleek ook bij Aquatech waar we heel veel partijen over de vloer kregen. We voeren nu met een aantal van hen overleg over mogelijke projecten.”

Siemens wil zich zowel op de communale als op de industriële waterbehandeling gaan richten. Het bedrijf is sterk op het gebied van membraan(bio)technologie en heeft onder meer eigen membranen ontwikkeld. Een andere troef is de Cannibal-technologie voor slibverwerking. Maar hét onderscheid denkt Mehlberg te kunnen maken met het aanbieden van ‘geïntegreerde systemen’, vooral omdat professioneel watermanagement een cruciale factor zal worden voor industrie en maatschappij. “Water wordt een belangrijke kostenfactor: stijgende waterprijzen, hogere afvalwatertarieven, strengere regulering, bijvoorbeeld voor het gebruik van grondwater. Het zijn allemaal factoren die de concurrentiekracht van het bedrijfsleven zullen beïnvloeden”, schetst Mehlberg zijn filosofie. Hij verwacht dat vanuit de industrie groeiende vraag zal komen naar een geïntegreerde aanpak van water, energie en procesautomatisering. “Omdat we steeds efficiënter met onze bronnen om moeten gaan, zal hergebruik van water steeds belangrijker worden. Nog verder gaat kringloopsluiting, dat is de Formule 1 van de watertechnologie.” De ontwikkeling van zulke systemen moet het liefst in samen-

12

IWAT N T E RE RV ZI EUWI V E R I N G

Cijfers Waar Siemens in Nederland en Europa nog een relatieve nieuwkomer is op de markt voor watertechnologie, speelt het in de Verenigde Staten en Azië al veel langer een zeer voorname rol. Met de overname van US Filter in 2004 heeft het Duitse technologieconcern een grote slag geslagen. Wereldwijd hebben Siemens en zijn dochterbedrijven ruim 200.000 watergerelateerde systemen geïnstalleerd. Watertechnologie is binnen Siemens goed voor een omzet van 1,9 miljard euro per jaar. Het bedrijf heeft zo’n 1100 patenten voor watertechnologie op zijn naam staan. Voor het hele concern geldt overigens dat 70 tot 80 procent van de producten jonger zijn dan vijf jaar. Na een jaar voorbereiding is Siemens sinds september 2006 actief op de Nederlandse markt met een eigen watertechnologie-afdeling die toegang heeft tot de waterspecifieke kennis van zo’n 30 tot 40 mensen. Cijfermatige doelstellingen wil Siemens nog niet geven, maar de ambitie is “aanzienlijk sneller te groeien dan de markt”. In 2007 hoopt het bedrijf de eerste projecten te kunnen presenteren.

werkingsverbanden gebeuren, stelt Mehlberg. “Wij willen niet alles uit één hand leveren. Wij kunnen goede technologie leveren, een ander kan weer beter bouwen, terwijl een derde juist operationele kennis inbrengt. Dat kan bijvoorbeeld een drinkwaterbedrijf zijn. En dan mogen we de klant zelf niet vergeten. Wij leveren als het ware de keuken, een ander is de kok en de klant levert de recepten”, trekt Mehlberg een voor Siemens wel zeer toepasselijke vergelijking.

afvalverwerking zal slibreductie een steeds groter issue worden, zo verwacht Mehlberg. Eind oktober heeft Siemens een eerste proefinstallatie geplaatst op een Nederlandse rioolwaterzuivering. Daarnaast wil Siemens zich ook richten op traditionele afvalwaterzuiveringen om met zogenaamde retrofit-technologie de capaciteit van de installaties op te krikken, bijvoorbeeld door betere ‘scrapers’ in de bezinktanks.

Drie sleutelgebieden Mehlberg heeft voorlopig drie sleutelgebieden geselecteerd waarop hij zich wil focussen: de voedings- en genotmiddelenindustrie, de gas-, olie- en chemiesector en de publieke sector met name de afvalwaterzuivering. “De voedingsindustrie is een van de meest innovatieve en internationaal georiënteerde sectoren van Nederland. Hetzelfde geldt voor olie en chemie. In die sectoren vindt heel veel research en development plaats. We kunnen daar perfect bij aansluiten. En natuurlijk is waterbehandeling in die industrie een cruciale procesfactor.” Bij de publieke sector ziet Mehlberg vooral kansen in de afvalwaterzuivering. Voor communale zuiveringen, zeker in drukke stedelijke gebieden, kunnen membraanbioreactoren een aantrekkelijk alternatief zijn: ze zijn compact, schoon en leveren nagenoeg geen hinder op voor de omgeving. “De ontwikkeling van membraanbioreactoren is in een stroomversnelling geraakt. Bij nieuwbouwplannen voor rwzi’s komt MBR steeds vaker in beeld. Kijk maar naar Hilversum, Utrecht en Alkmaar. Dat zijn natuurlijk wel projecten waar wij ons op richten.” Daarnaast ziet hij goede perspectieven voor het door Siemens ontwikkelde Cannibal-proces dat de volumes van het zuiveringsslib sterk terugbrengt. Met de stijgende prijzen voor

Nederlands perspectief Opvallend is dat Siemens, hoewel een global player, zichzelf als watertechnoloog vooral als ‘Nederlands’ bedrijf op de kaart wil zetten. Zo maakt het bedrijf deel uit van het Netherlands Water Partnership en werkt het nauw samen met kennisinstituten als Kiwa, Wetsus en de universiteiten in Delft en Wageningen. Mehlberg, zelf twintig jaar geleden naar Nederland gekomen, denkt dat zijn bedrijf zelfs een brugfunctie kan vervullen voor Nederlandse bedrijven naar het buitenland. “We willen onze bijdrage leveren aan de Nederlandse exportkracht. Siemens is in veel landen actief en kan zo ook als platform dienen voor andere bedrijven bij buitenlandse projecten. Zelf ben ik ook verantwoordelijk voor marktontwikkeling in Noord-West Europa, ook daar kunnen we met Nederlandse partijen samen actief zijn. Ik kan daar een soort ambassadeursrol vervullen.” Verschuiving De Nederlandse markt voor watertechnologie is zeer versnipperd, maar er is een herstructurering aan de gang, constateert Mehlberg. “Het Umfeld verandert ook sterk, de traditionele rollen van drinkwaterbedrijven of afvalwaterzuiveraars vervagen. De industrie krijgt te maken met nieuwe wetten en

13

N ITVEERRVI INE G W WAT E R ZI U

Systeemaanpak in eigen huis Onnodige verspilling van energie en water is voor Siemens Nederland een belangrijk aandachtspunt, ook uit kosten- en milieu-overwegingen. Het bedrijf heeft als doelstelling dat minimaal 10 procent van de benodigde energie duurzaam is opgewekt. Siemens beschikt daarom in eigen huis ook over een geïntegreerd zorgsysteem voor energie- en watermanagement. In 2005 zijn in een omvangrijk actieplan vele verbeteringen bepaald en die zijn inmiddels merendeels uitgevoerd. Zo wil het bedrijf meer inzicht en grip krijgen op de energie- en waterconsumptie per gebouw. Daarom zijn er meer verbruiksmeters geplaatst: bij specifieke knelpunten kan Siemens direct bijsturen en concrete besparingen doorvoeren. Het koelen van gebouwen kost relatief veel energie. Door aanpassingen aan de daken van de gebouwen in Zoetermeer heeft Siemens dit verbruik weten terug te dringen.

regels. Er zal een verdere specialisering optreden in de markt, iedereen richt zich op datgene wat hij het beste kan, dat leidt weer tot voortgaande professionalisering. Er komen grotere spelers op de markt. Dat is goed, want historisch blijken grote bedrijven of nauwe samenwerkingsverbanden de motor te zijn achter innovatie. Ook de overheid speelt daarin een belangrijke rol. Het is goed dat de Nederlandse overheid dat ook onderkent en verschillende stimuleringsregelingen heeft.” Star Alliance Nogmaals onderstreept Mehlberg zijn intenties om samenwerkingsverbanden te vormen. “Ik heb op Aquatech het voorbeeld genoemd van de ‘Star Alliance’ van Lufthansa met verschillende andere luchtvaartmaatschappijen. Er is zoveel waterkennis in Nederland. Niet alleen bij het bedrijfsleven, maar ook bij Rijkswaterstaat en de waterschappen en de kennisinstituten. Als je die kennis kunt samenbrengen, kan je heel veel bereiken.” Daarbij denkt Mehlberg niet alleen aan ‘de grote jongens’. Hij wil juist ook kleinere specialisten erbij betrekken. “In het mkb zitten veel innovatiekracht. Er zijn tal van bedrijven met specifieke oplossingen die voor ons heel interessant zijn. Maar samenwerking met het mkb is geen vanzelfsprekendheid. We moeten de argwaan wegnemen. We kunnen helpen bij het verder ontwikkelen van innovaties, dat levert een enorme versnelling op.” Nu water steeds meer het ‘blauwe goud’ wordt, heeft watertechnologie ook duidelijk een maatschappelijk belang stelt Mehlberg. “Zonder uitgekiend, professioneel watermanagement is economische groei niet mogelijk, dus ook maatschappelijk ligt er een druk om hoogwaardige technologieën te blijven ontwikkelen.”

Christian Mehlberg Christian Mehlberg is op 21 november 1949 geboren in Berlijn. Na het doorlopen van het gymnasium begon hij in 1967 als managementtrainee bij Siemens, waar hij is opgeleid tot financieel econoom. Hij maakte een internationale carrière door bij het Duitse concern. Zo werkte hij van 1970 tot 1975 als industrie-econoom in het ZuidAfrikaanse Johannesburg. In 1976 verkaste hij naar Azië voor de realisatie van gasturbineprojecten in Singapore, Maleisië, Thailand en Australië. In 1986 kwam Mehlberg naar Nederland, waar hij verschillende financieel-economische functies bij Siemens heeft vervuld. Van 1993 tot 1998 was hij verantwoordelijk voor de divisie Bedrijfstelecommunicatie en van 2001 tot 2005 voor het opzetten van het wereldhoofdkantoor voor windenergie. Vorig jaar is Mehlberg begonnen met het opbouwen van Siemens’ watertechnologietak in Nederland.

Water treatment technologies TNO Science and Industry is an internationally recognized research based knowledge and technology organisation for corporate trade and government. Our activities concern sustainable development by process innovation. Development of innovative patented water treatment technologies is one of the main activities of the Separation Technology Department. For more information please contact Albert Jansen ([email protected]).

TNO Science and Industry Our achievements in water treatment technologies DeNutritor - Biofouling prevention Moving Bed Adsorption - Waste water effluent polishing Memstill® - Desalination of seawater using waste heat Membrane Assisted Adsorption Separation - Removal of organics, endocryne disruptors, dyes and metals Membrane Assisted Crystalisation - Water softening Pertraction - Removal of organic components Membrane Bio Reactor - High flux filtration and optimal oxygen transfer NoONO - Removal of metals Emulsion Pertraction - Selective removal of metals Catalytic Membrane Contactor - Removal of NO3- or O2

TNO.NL

ADVERTORIAL 15

EARKAVTRIIEKJ W WAT E R M AWAT R K TI N KT EPRTRM

Aan de samenstelling van industrieel afvalwater dat wordt geloosd op een riolering zijn op grond van de Wet milieubeheer eisen gesteld om gevaar, schade en/of overlast te voorkomen. Een norm voor het gehalte plantaardige oliën en vetten is een veel voorkomende lozingseis, die meer en meer bedrijven voor problemen stelt. Technische mogelijkheden tot verwijdering van vet zijn er voldoende. De vraag is of het milieu hier altijd bij gebaat is en of dit het beoogde milieurendement geeft.

Een vet afvalwaterprobleem Voor indirecte lozingen van industrieel afvalwater zijn voorwaarden gesteld in de Wet Milieubeheer en in de Europese richtlijn inzake de behandeling van stedelijk afvalwater. Deze voorwaarden zijn erop gericht dat er onder andere geen schade optreedt aan de riolering en de gemalen. Het lozen van oliën en vetten -verder vet- kan afzettingen in riolen veroorzaken en daarmee de doelmatige werking van het openbaar riool verstoren. Verder mag de werking van de zuivering niet nadelig worden beïnvloed en het milieu geen schade oplopen als gevolg van de lozing en/of slibverwerking. Veel voorkomend is het doelvoorschrift voor het gehalte aan vet in afvalwater van 300 mg/l. Dit voorschrift geldt als som van het gehalte aan afscheidbaar én opgelost vet. Bedrijven krijgen door aangescherpte eisen voor kwaliteit en dus reiniging steeds vaker problemen om aan de gestelde eisen voor vet te voldoen. Een voorbeeld hiervan zijn bedrijven waar vet in geëmulgeerde vorm wordt verwerkt, zoals sausproducenten. De consument wenst meer verschillende producten, dus zijn er meer productiewisselingen. Tevens moet door strenger wordende kwaliteitseisen frequenter en intensiever worden gereinigd. Het in geëmulgeerde vorm

aanwezige vet vanuit productie of door schoonmaak zorgt vaak voor overschrijding van de lozingseis voor het gehalte aan vet. De statische vetafscheider levert onvoldoende reductie op, zodat andere technieken benodigd zijn. Onopgelost afscheidbaar vet is effectief te verwijderen uit afvalwater met behulp van een statische vetafscheider. Ook flotatie door fijn verdeelde luchtbellen, gevolgd door afroming van de drijflaag is een bewezen techniek. Wanneer het vet in geëmulgeerde vorm in het afvalwater aanwezig is, zal de efficiency van beide behandelingen afnemen. Om in die gevallen aan de lozingseisen te voldoen, wordt de emulsie ‘gebroken’ bijvoorbeeld door dosering van chemicaliën. Na deze behandeling vindt scheiding plaats, bijvoorbeeld met behulp van een flotatie-installatie, waarna het ‘vetvrije’ water wordt geloosd (zie afbeelding). Als alternatieve behandeling wordt momenteel ook onderzoek uitgevoerd naar de toepasbaarheid van membraanfiltratie voor afscheiden van emulsies. De vraag is of de normering vanuit het beleid het eigenlijke doel niet frustreert, kortom wat is de noodzaak van behandeling van emulsies versus het milieurendement.

Als de temperatuur en zuurgraad van industrieel afvalwater voldoen aan de lozingseisen én afscheidbaar vet en bezinkbare bestanddelen zijn verwijderd, is de kans op schade aan de riolering nihil. Wellicht is de kans op schade minder groot dan de milieueffecten van aanvullende behandelingstechnieken, wat zou pleiten voor versoepeling van de voorschriften voor opgelost vet. De ontwikkeling van de MBR-technologie voor rioolwaterzuiveringen, zoals in Varsseveld en Hilversum, kan er echter ook voor zorgen dat de lozingseisen voor vet in de toekomst strenger zullen worden. Wat de ontwikkeling ook zal zijn, voor de bedrijven blijft het een vette uitdaging om te voldoen aan de lozingseisen.

Rob Schoon schrijft in dit artikel over ervaringen die KWA Bedrijfsadviseurs B.V. heeft opgedaan met knellende voorschriften voor lozing van afvalwater binnen de Nederlandse industrie. Meer informatie: KWA Bedrijfsadviseurs B.V. tel: 033 422 13 10 [email protected] www.kwa.nl

!#


  
! 
"  
 

     ! $
  " &$%"
"
' *'%
"
"% $
 '%&$%"&!'#
!' %"% '%()%"'" $
   $'"'%
"#,, &
*%##%
*'%&$%"" '#' 
!# 
," $

"  ",' "
*'%)%%("
*%##%
%
&$ %'
'&
("""
*#%"
#"%"#!" 
)##%
!%
"#%!'
!' #"&#")%&+  ##"





 

"   

 
 


www.johnsondiversey.nl

wetsus

centre for sustainable water technology

combining scientific excellence with commercial relevance Agora 1 P.O. Box 1113

8900 CC Leeuwarden The Netherlands

t +31 (0)58 - 284 62 00 f +31 (0)58 - 284 62 02

[email protected] www.wetsus.nl

ADVERTORIAL 17

WAT E R M A R K TI NP TREARKVTIIEJ W K

In Nederland zijn er naast de ongeveer 800 openbare en semi-openbare zwembaden vele private gelegenheden waarin het zwembadwater volgens de geldende regels geconditioneerd wordt. Het veilig laten zwemmen van kinderen, jeugd, volwassen en ouderen vraagt om een juiste waterbehandeling. De waterkwaliteit wordt permanent gemeten en zonodig gecorrigeerd. Het monitoren en dus controleren zal in de komende jaren verschuiven van de badmeester op de kant naar ingenieuze meet- en registratiesystemen.

Een zwembad als waterfabriek met de nieuwste technologie Zwembad De Boetzelaer in Monster is als één van de eersten in Nederland aan de slag gegaan met een innovatief meet- en regelsysteem voor zwembaden op basis van een bus-systeem. Bij de controle en handhaving van de essentiële parameters van de kwaliteit van het badwater is het toepassen van een bus systeem nieuw. In industriële omgevingen daarentegen wordt al op grote schaal gebruik gemaakt van bijvoorbeeld Profibus en CANbus. Het ontwerpen van een nieuw zwembad/proces op basis van een bus bekabeling geeft vele voordelen aangezien een enorme vrijheid ontstaat met de inpassing van de benodigde proces apparatuur. In Monster is een bestaand zwembad omgebouwd naar nieuwe technologie. De Dulcomarin II zwembadregelaar is standaard in staat om zestien baden simultaan te controleren en te corrigeren. Zowel voor een bestaande situatie als nieuw te bouwen zwembad biedt dit de mogelijkheid om op een later tijdstip een extra zwemgelegenheid aan te koppelen zonder dat daar grote investeringen tegenover staan. Remote access en telemetrie zijn belangrijke aandachtspunten ter optimalisatie van -ingewikkelde- industriële processen, maar zijn

zeker ook bruikbaar in de zwembadmarkt. We zien ook in die sector menselijke interventie verdwijnen, en tegelijkertijd of misschien wel daardoor ontstaat de behoefte vanuit de gebruiker of beheerder naar meer, betere, snellere data op iedere gewenste locatie. Op elk van die behoeften is in te spelen. Meer data zijn te realiseren door de toepassing van moderne elektronica in zowel regelaar, sensor als actuator -klep, pomp. Zo kan data via bustechnologie beschikbaar gesteld worden zonder enige limiet op data overdracht. Daarnaast gaat de ontwikkeling van sensortechnologie door, zodat ook meerdere parameters gemeten kunnen worden om tot een betere analyse te komen. Betere data komen beschikbaar door het gebruik van bus-systemen, zoals Profibus of CANBus. Dat schept een mogelijkheid om juist die procescomponenten op een locatie in te passen die het beste resultaat leveren. Ook in snellere data en data op elke gewenste locatie is voorzien. De huidige sensortechnologie is gebaseerd op real time meetwaarden gekoppeld aan uitlezing zowel lokaal via VGA scherm als op afstand. Afstand is geen probleem door OPC- en web-embedded servers. Ook een alarmering via

modem naar gsm en gprs is mogelijk De nieuwe regelaars zijn ontwikkeld voor zwembad waterbehandeling op een nieuw platform op basis van bus-technologie. Deze eenvoudige bus bekabeling zorgt voor lagere installatiekosten. Eén regelaar heeft een verwerkingscapaciteit van 16 simultane processen. De regelaar is het krachtige hart van de installatie waaruit ook de aansturing van de chemievoorziening via bijvoorbeeld zoutelectrolyse en de UV installatie voor chlooramine reductie kan komen. Al deze technische mogelijkheden komen tot hun recht in zwembad De Boetzelaer in Monster en zullen ook op zo'n twintig andere locaties worden ingezet.

John van der Westen schrijft in dit artikel over de ervaringen die ProMinent heeft opgedaan met de monitoring van badwater. Meer informatie: ProMinent Verder B.V. Vleuten tel. 030 677 92 80 [email protected] www.prominent.nl

ADVERTORIAL 18

ARKT PRAKTIJK IWAT N T E RE VR IME W

Voor de nieuwe reverse osmose membraaninstallatie in Dinxperlo werd Vitens geconfronteerd met lozingsbeperkingen voor het concentraat. Eén van deze beperkingen heeft betrekking op het totaal fosfaatgehalte. Dat zou bij lozing op het oppervlaktewater met de gangbaar in gebruik zijnde antiscalant op fosfonaatbasis ver overschreden worden. Een verwijderingstap met actieve kool vlakbij het lozingspunt leek lange tijd noodzakelijk. Op zoek naar alternatieven stuitte Vitens echter op een nieuw type fosfaatarme, biologisch afbreekbare antiscalant van Holland Novochem BV. In een pilot onderzoek is hiermee een uitstekende en bijzonder stabiele bedrijfsvoering gerealiseerd. Ook in economisch opzicht kan de milieuvriendelijke antiscalant concurreren met de traditionele middelen.

Biologisch afbreekbare, fosfaat In Dinxperlo wordt voor de drinkwatervoorziening van het gebied Dinxperlo en Lichtenvoorde door Vitens een nieuwe membraaninstallatie gebouwd. Met een recovery van 80 procent zal de permeaatproductie 320 kubieke meter per uur gaan bedragen. Dit gaat gepaard met een geconcentreerde afvalwaterstroom van 80 kubieke meter per uur. Deze zal worden geloosd op het oppervlaktewater van de nabij gelegen Aa-strang. Voor de benodigde Wvo-vergunning werd al in een vroeg stadium overleg gevoerd met de vergunningverlener Waterschap Rijn en IJssel. Uit immissietoetsen bleken nitraat, sulfaat en fosfaat (Ptotaal) niet te gaan voldoen aan de gestelde voorwaarden. Om aan de nitraateisen te kunnen voldoen is besloten één van de vijf winningsputten (met hoge nitraatconcentratie) niet in de reguliere bedrijfsvoering op te nemen. Beperking van de sulfaatlast wordt bereikt door een zomer- en winterschakeling uit te voeren op de resterende vier putten. Het bleek echter een stuk lastiger om te voldoen aan de fosfaateis. Fosfaateisen De overschrijding van de fosfaateis zou ontstaan door de toepassing van antiscalant op basis van fosfonzuren. Dit type antiscalant heeft zich al jaren bewezen in de drinkwatersector, mede vanwege zijn biologische stabiliteit. Bij de meeste andere Vitens productielocaties doet de fosfaat lozingsproblematiek zich niet voor, omdat hier sprake is van een anaërobe procesvoering. Hierbij wordt een ontijzeringstap uitgevoerd op de concentraat waterstroom, waarmee ook een groot deel van het fosfaat wordt verwijderd. Op de productielocatie van Dinxperlo is echter sprake van

een aëroob proces, waarbij de ontijzering ondergronds op het voedingswater plaatsvindt. De antiscalant blijft volledig in het concentraat achter en dus zou niet worden voldaan aan de lozingseis van het Waterschap van minder dan 1mg/l P-totaal. Oplossingen Om wel te kunnen voldoen aan de fosfaat eis waren er voor Vitens twee opties.” verwijdering van de fosfonaat antiscalant uit de afvalwaterstroom, of toepassing van een alternatieve fosfaatarme antiscalant. Voor de eerste optie was het noodzakelijk om een actieve kool installatie te bouwen. Om scalevorming in de 5 km lange pijpleiding te voorkomen, zou dit vlakbij het lozingspunt moeten zijn. Dit zou echter ongewenste bouwactiviteiten en hoge kosten met zich meebrengen. Bij de zoektocht naar een alternatieve fosfaatarme antiscalant, kwam Vitens via een publicatie en waterbijeenkomst in contact met Holland Novochem BV en haar productlijn NovoPure. NovoPure producten, waaronder antiscalants, zijn gebaseerd op stoffen uit de landbouw èn biologisch afbreekbaar. Bovendien is sprake van een laag fosfor en stikstofgehalte: een ideale samenstelling voor de toepassing van Vitens in Dinxperlo. En tevens een duurzame oplossing. Met een 4” proefinstallatie bestaande uit een drukbuis en membraan-element van het type Hydranautics ESPA 4 is in Dinxperlo gedurende anderhalf jaar onderzoek verricht naar verschillende antiscalants. De laatste vijf maanden is dit met 2,5 ppm NovoPure (type 775 en 790) geweest. De flux was 15,7 l/m2.h, wat overeenkomt met de flux in het laatste element van de praktijkinstallatie. De recovery was 80

ADVERTORIAL 19

WAT E R M A R K TI NPTREARKVTI IEJW K

de membraaninstallatie. Als gevolg van een stroomstoring heeft de installatie gedurende drie dagen stilgestaan met geconcentreerd water. Na opstart bleek dit echter geen enkele invloed te hebben op de MTC en drukval. Met NovoPure is in de pilot membraaninstallatie van Dinxperlo gedurende de gehele testperiode een bijzonder stabiele bedrijfsvoering bereikt. Nauwkeurige opvolging van de resultaten op langere termijn zullen echter moeten uitwijzen of de voorlopige conclusies gehandhaafd kunnen blijven. Er is geen verschil gevonden tussen de werking van NovoPure type 775 en 790. Besluit Door Waterschap Rijn en IJssel is toestemming verleend om het onbehandelde concentraat met NovoPure te lozen op het oppervlaktewater van de Aa-strang. Op basis van de goede en langdurige werking tijdens het pilot-installatie onderzoek, het voldoen aan Kiwa-ATA-eisen en de prijs van het product, heeft Vitens besloten NovoPure 790 toe te gaan passen op de fullscale installatie in Dinxperlo. Deze zal in november in gebruik genomen gaan worden.

arme antiscalant voor Vitens procent, bij een recirculatieverhouding van 10. De belangrijkste parameters van het onderzoek waren de werking, de biologische stabiliteit en de standtijd in de membraaninstallatie. Een kritisch punt ten aanzien van NovoPure was de biologische stabiliteit in het membraansysteem. De biologische afbreekbaarheid hiervan zou gevaar voor biofouling in de installatie met zich mee kunnen brengen. Dit risico bleek ook uit groeipotentie experimenten die zijn uitgevoerd bij Kiwa in Nieuwegein. Resultaten met NovoPure De MTC (Massa Transport Coëfficiënt) en drukval gaven na een korte inloopperiode van het membraan een stabiel beeld te zien, wat duidt op een goede antiscale werking. Zowel uit het verloop van de MTC tijdens de testen als inspectie van de membranen na afloop, leek er mogelijk zelfs sprake te zijn van een reinigend effect. De verwachte microbiële groeibevordering door het gebruik van NovoPure is in de praktijk niet waargenomen. Dit is vastgesteld met ATP metingen in het water en bleek ook uit de stabiele druk van het systeem over de gehele testperiode. Bij inspectie van de membranen na afloop van de testen werd eveneens geen biofouling vastgesteld. Er leek zelfs een groeiremmende werking uit te gaan van NovoPure. Bij de start van het onderzoek werd namelijk in een door een voorgaande proef onstane ernstig vervuilde situatie een stabiele drukval en weer stijgende MTC waargenomen: een bijzonder opmerkelijk fenomeen, dat ook is waargenomen bij andere toepassingen van NovoPure. Een ander belangrijk aspect was de standtijd van het middel in

Toepassingsmogelijkheden van het nieuwe type antiscalant bevinden zich niet alleen in de drinkwatersector. De kansen liggen daar waar chemische additieven benodigd zijn om de vorming van bijvoorbeeld calciumcarbonaat, calciumsulfaat, strontiumsulfaat, bariumsulfaat, silica of ijzerafzettingen tegen te gaan. Dit kan in membraaninstallaties zijn, maar bijvoorbeeld ook in koel- en proceswatersystemen. Voor toepassing in de voedingsmiddelensector voert Holland Novochem op dit moment een onderzoeksprojectuit samen met de firma’s Struik Foods (Voorthuizen) en Coca Cola (Gent). Zoals ook Vitens in Dinxperlo heeft ervaren, wordt de wetgeving rondom de lozing van (afval)water steeds stringenter. Dit brengt de noodzaak van nieuwe duurzame technologieën met zich mee, maar daarmee ook de kansen voor innovaties.

Productmanager Irma Steemers van Holland Novochem BV schreef dit artikel op basis van de ervaringen die Holland Novochem BV opdeed bij Vitens in Dinxperlo. Meer informatie: Holland Novochem BV Nieuwegein Tel. 030 602 15 33 [email protected] www.hollandnovochem.com

20

I N T E ERRVM I EAWR K T B E D R I JF I N B E E LD WAT

Brenntag Nederland BV Chemproha ChemiePartner BV is onderdeel van de Brenntag groep met het hoofdkantoor in Dordrecht. Binnenkort zal de naam opgaan in Brenntag Nederland BV. Wereldwijd is Brenntag de leidende distributeur van chemische producten met meer dan 300 vestigingen en 9000 werknemers. Wij voorzien onze klantenkring van een compleet portfolio aan chemische producten gebaseerd op precieze kennis van de producten en de juiste distributie daarvan. Hierdoor kunnen onze klanten zich concentreren op hun core business en profiteren van onze kennis en efficiency. Onze producten gaan naar elke denkbare industrietak in Nederland. Enkele sectoren waarin wij actief zijn: • petro-chemische industrie • aardappel- en groenteverwerking • verf- en lijmindustrie • afval- en grondwaterbehandeling • bodemwassing en –immobilisatie • zwembaden

Brenntag Nederland B.V. Donker Duyvisweg 3316 BM DORDRECHT Tel.: +31(0)78 654 49 44 Fax: +31(0)78 654 49 19 [email protected] www.brenntag.com Telefoonnummers verkoopkantoren uit de eigen regio: Groningen +31(0)50 368 26 00 Enschede +31(0)53 480 18 18 Loosdrecht +31(0)35 588 92 51 Sittard +31(0)46 420 16 00 Dordrecht +31(0)78 654 49 44

Specifieke producten zijn: • pH correctiemiddelen • coagulanten (ijzer- en aluminium gebaseerd en organische producten) • flocculanten (complete range polyacrylamide) • (customer made) nutrienten gebaseerd op C, N en/of P • Filtratie producten (actief kool, anthraciet en andere) • customer made blends op aanvraag • immobilisatie producten • precipitatie producten tbv zware metalen

Brenntag Nederland BV werkt volgens de kwaliteitsnorm ISO 9001, 14001 en OHSAS 8001. Daarnaast nemen wij een actieve rol in het Responsible Care Program. Dit is een internationaal initiatief in de chemische industrie om de prestaties op het gebied van milieu, veiligheid en gezondheid continu te verbeteren.

ADVERTORIAL 21

WAT E R M A R K T I N P RT EORDVUI ECW T

Nieuwe magnetische flowmeter bij Yokogawa

Saxion en Norit starten nieuwe studieroute

Yokogawa introduceert met de RXF een hoogwaardige magnetisch inductieve flowmeter, die gebaseerd is op de bewezen technologie van Yokogawa’s topmodel AXF. De elektronica voorziet in een uitgebreide diagnose van de meting. De lining van de flowmeter is vervaardigd van rubber, dat goedgekeurd is voor gebruik in drinkwater applicaties. De magnetisch inductieve flowmeter RXF is volgens Yokogawa in hoge mate onafhankelijk van het geleidende procesmedium en heeft een grote meetnauwkeurigheid. De nauwkeurigheid van de meter bedraagt 0,5 procent van de meetwaarde. De minimale geleidendheid van de vloeistof bedraagt 5 ms/cm. Meer informatie: Yokogawa Nederland Houten 030 - 635 7777 [email protected] www.yokogawa.nl

Saxion Hogescholen start per september 2007 een volledig nieuwe en naar eigen zeggen unieke studieroute: International Water Technology. Deze studieroute van vier jaar wordt door de Academie Life Science, Engineering en Design gegeven binnen de bacheloropleiding chemische technologie en is de eerste in Nederland. Het initiatief tot het opzetten van de studieroute is genomen in samenwerking met partner Norit NV en met inbreng van andere betrokkenen uit de watersector. Meer informatie: Saxion Hogescholen Enschede 053 – 4871111 [email protected] www.saxion.nl

JUMO BlackLine pH-/ Redoxelektroden verbeterd

Wilo breidt programma pompen uit

JUMO GmbH & Co. Fulda biedt met de elektrodenserie JUMO BlackLine een nieuwe sensor voor het meten van pH-waarden en Redoxpotentiaal. Tot nu toe werden slechts de hoogwaardige proceselektroden met de betrouwbare JUMO vast-elektrolyt en ringspleetdiafragma geproduceerd. Door het toepassen van een ‘patroon’ referentiesysteem wordt gegarandeerd dat het elektrolyt een stabiel referentiesignaal levert en daarmee het hele systeem over een langere periode stabiel maakt. Daarmee zijn deze sensoren volgens JUMO ideaal voor toepassingen in aquaria, de glastuinbouw en ter bepaling van de pH-waarde en/of het Redoxpotentiaal in oppervlaktewater. Meer informatie: Weesp 0294 - 491491 [email protected] www.jumo.nl

Met de introductie van het nieuwe type Multivert MVI 95 breidt Wilo Nederland het programma verticale hogedruk in-line pompen voor watervoorziening en drukverhoging uit. Het nieuwste model levert een maximale pompcapaciteit van 150 m3/h en een opvoerhoogte tot 160 m. Opvallend aan de nieuwe pomp zijn de mechanische asafdichting in cartridge-uitvoering en de verwijderbare koppeling. De cartridgeuitvoering maakt het mogelijk om de asafdichting te vervangen zonder hiervoor de motor te moeten uitbouwen. Op deze manier worden service en onderhoud aanzienlijk vereenvoudigd en versneld. Meer informatie: Wilo Nederland Beverwijk 0251 – 220844 [email protected] www.wilo.nl

(+$'4 6+10 4# (+. “De specialist in filtratie”

ook voor IBA Systemen

•DE ENIGE LEVERANCIER VAN DE ORIGINELE FILTOMAT® •AUTOMATISCHE FILTRATIE MET FIBERTECHNOLOGIE TOT 3 MICRON •ZELFDENKENDE ROBOTFILTER MCFM (DIS)CONTINU REINIGEND TOT 15 MICRON •WEDGE -WIRE FILTERS, TROMMEL EN ZEEFDEKKEN •KAARSEN, ZAKKEN EN FILTERMEDIA

ALLES VINDT U OP : WWW.FIBERFILTRATION.COM

VAKBEURS De Aqua Nederland Vakbeurs is drie dagen lang hét trefpunt waar ondernemers en relaties uit de waterbranche elkaar ontmoeten. U kunt in een sfeervolle, verkoopbevorderende ambiance zaken doen, contacten leggen, informatie uitwisselen en ideeën opdoen.

EXPOSANTEN Op deze vakbeurs presenteren ondernemers, fabrikanten en importeurs in de waterbranche hun producten en/of diensten bij een gemotiveerde doelgroep. De exposanten richten zich met name op waterbehandeling, transport en opslag, meet- en regeltechniek, onderzoek en advies en productnoviteiten.

BEZOEKERS De bezoekers van de Aqua Nederland Vakbeurs worden zorgvuldig door uzelf, als exposant, geselecteerd. De vakbeurs wordt op deze manier door een doelgericht publiek op midden- en hoogkaderniveau bezocht.

ORGANISATIE Wenst u meer informatie over deze vakbeurs, neemt u dan contact op met de organisatie.

Evenementenhal Gorinchem Franklinweg 2, 4207 HZ Gorinchem T 0183 680 680 F 0183 680 600 I www.evenementenhalgorinchem.nl E [email protected]

Uw bron voor watertestapparatuur

Spectrophotometer PCSPECTRO

Handmeters voor pH, EC, dO

COD-meting TGV OQ J2 VEGTK& Z1 $

‰

Snelle en betrouwbare analyse in water- en afvalwater van o.a.: BOD, COD, Ammonia, Nitraat, Nitriet, Fosfaat, etc., etc. Pro Water b.v., Postbus 960, 7550 AZ Hengelo, Tel.:074-291 51 50, Fax: 074-291 53 50, E-mail: [email protected], website: www.prowater.nl

23

Podium Aqua INederland NTERVIEW

M E N S E NW E R K

Gesterkt door Aquatech 2006

De waarde van een goede samenwerking Tekst: Bert Welkers, voorzitter Aqua Nederland. Aqua Nederland

Tijdens de afgelopen Aquatech in Amsterdam was Nederland even het centrum van de wereld op waterbehandelingsgebied. Een bruisend centrum, want in de wandelgangen in de RAI was nog nauwelijks Nederlands te horen, leken alle Chinezen gekomen te zijn en gaven de hoogste echelons van de internationale bedrijven acte de presence. Met de al beproefde methode voor ontvangst van delegaties bleek het opnieuw mogelijk buitenlandse klanten direct aan de Nederlandse bedrijven te koppelen. Door het grote aanbod op Aquatech 2006 was het van belang om de bezoekers een handvat te bieden én te binden aan het Nederlandse bedrijfsleven. De brancheorganisaties hebben hierin een belangrijke rol gespeeld en zo bleek eens te meer de waarde van een goede samenwerking. We zien Aquatech steeds verder uitgroeien tot een mondiale beurs met een enorme aantrekkingskracht op de buitenlandse markten. Voorwaar een goede ontwikkeling die Nederlandse bedrijven met een internationale focus een goede steun in de rug geeft. Bezoekers zijn er écht van overtuigd dat Nederland een innovatief land is op het gebied van waterbehandeling. Begrijp me goed beste lezer, ook ík ben daarvan overtuigd. En ook ik heb kennis genomen van alle rapporten die daarover de afgelopen tijd zijn verschenen, maar dat drukwerk is buiten onze landsgrenzen uiteraard nauwelijks bekend. En dan is het goed op Aquatech rond te lopen en in het buitenlandse bezoek een bevestiging te zien. Vertrouwen en inzicht Nederland staat duidelijk op de kaart. Of ons land ook in de toekomst zijn positie als internationaal ‘watercentrum’ kan handhaven hangt natuurlijk niet alleen af van een goede organisatie tijdens de Aquaech. We zullen ook écht wat moeten laten zien. Dit kan door verder gestalte te geven aan de in gang gezette onderzoeksprogramma’s zoals in het kader van de Innowator regeling. Maar ook het innoveren op zich geeft geen garantie dat vernieuwing en verbetering daadwerkelijk plaats zullen vinden. Al die nieuwe ontwikkelingen zullen ook hun weg naar de markt moeten vinden en daarbij is een belangrijke rol weggelegd voor de gebruikers: onze klanten. Vertrouwen en de wil

om aan te passen zijn nodig vóór eindgebruikers nieuwe ontwikkelingen daadwerkelijk omarmen en ze nieuwe technieken daadwerkelijk zullen inzetten. Onze klanten zullen écht inzicht moeten hebben in de materie vóór ze de juiste beslissingen kunnen nemen en verbeteringen kunnen realiseren. In dat kader verheugd het ons dat de drinkwaterbedrijven en de waterschappen bereid zijn in samenwerking met de waterbehandelingsbedrijven innovaties te realiseren. Bij de industrie is minder vernieuwingsdrang te bespeuren. Soms komt dat eenvoudigweg door een gebrek aan kennis. Vaak is het ook een kwestie van prioriteiten en krijgt watermanagement niet die prioriteit die het verdient. De kosten die gemoeid zijn met het waterbeheer in een industrie —van inname, zuivering tot en met afvalwaterverwerking— zijn zelden volledig bekend en lijken nauwelijks van invloed op het resultaat. Dit is schijn die bedriegt. Constante alertheid Daar komt nog wat bij. Kan je bij de energie leveranciers nu relatief makkelijk over stappen naar een andere leverancier of energie zélf opwekken, bij water kan dat niet. Water is vestigingsplaatsgebonden en de lokale watervoorziening en - wetgeving is van grote invloed op wat mogelijk is. Deze constatering vereist een constante alertheid bij de industrie op hun eigen waterverzorging. Een nauwe samenwerking met waterbehandelingsbedrijven lijkt ons hierin onontbeerlijk. Pas dan zijn verbeteringen te realiseren door bijvoorbeeld waterhergebruik, aanpassing van bronnen en verlaging van de zuiveringskosten door aanpassing van de werkwijze. En dat is de moeite waard. De industrie kan zo zijn concurrentie positie versterken en beter in staat zijn wetgeving te parerenen kostenontwikkelingen op dit terrein in de hand te houden.

Over Aqua Nederland Aqua Nederland is de branchevereniging voor de waterbehandelingssector en richt zich op ‘waterzorg’. De vereniging is opgericht in 1990 en heeft inmiddels zo’n vijftig leden. Actuele thema’s worden op de voet gevolgd en zonodig wordt actie ondernomen. Meer informatie: www.aquanederland.nl

25

I N T E RSK V I IW EW Podium

M E N S E NW E R K

Echte vernieuwing

De weg naar goed industrieel watermanagement Tekst: Andreas Giesen, bestuurslid SKIW.

Beweging in techniek en beleid rondom industrieel gebruik van water is van alle tijd. Het is goed zo nu en dan even stil te staan bij de voortdurende ontwikkelingen in techniek en beleid rondom industrieel watergebruik. Ook deze uitgave van WaterFocus geeft weer voldoende stof tot nadenken. Membraantechnologie heeft inmiddels de status ‘stand-dertechniek’, Europese richtlijnen krijgen —nog— meer effect op Nederland krijgen en innoveren is ‘in’. Ondanks deze ontwikkeling vragen wij ons tóch af of er ook écht nieuws is onder de zon. Naar onze mening is van échte vernieuwing pas sprake als we één generieke ‘watergebruiksvergunning’ zouden hebben waarin ongeacht de locatie —Nederland, Portugal of Polen— dezelfde eisen gelden voor watergebruik. Van échte vernieuwing is pas sprake als een leek zó een membraan-proceswater-recyclingsinstallatie uit een folder kan kiezen en installeren. Als vernieuwen hand-in-hand gaat met economie, milieu én bedrijfszekerheid, ja dan pas zijn techniek en beleid in beweging en in de goede richting. Tot dan zullen we er met elkaar voor moeten zorgen dat al die kleine bewegingen passen in het gewenste toekomstbeeld. Juiste balans Uiteraard is harmonisatie van Europese wet- en regelgeving een prima zaak. Maar het vinden van de juiste balans tussen ecologie, economie en dagelijkse productiepraktijk is en blijft een lastige. Zeker als je wilt dat die balans voor elke ondernemer in Europa gelijk is. Mits verstandig toegepast kan de Kaderrichtlijn Water een impuls geven bij het vinden van de juiste richting. Een open dialoog tussen beleidsmakers, watervakmensen en industriële watergebruikers is daarbij van essentieel belang. SKIW werkt daar graag aan mee. Op de keper beschouwd is water voortdurend in beweging. De samenstelling varieert —haast als van nature— door de normale bedrijfsvoering van de fabrieken maar ook door de dingen die je zo nu en dan gewoon overkomen. Die fluctuatie is niet alleen iets om rekening mee te houden bij het ontwerp van membraanfilters, ook bij andere meer conventionele technieken vraagt dat om zorg en aandacht.

We komen uit een tijd dat bij de meeste grotere bedrijven veel échte watervakmensen werkten die konden borgen dat de waterhuishouding in orde was, de juiste zuiveringstechniek werd gekozen en de toegepaste installaties en technieken optimaal werden bedreven. Deze watervakmensen waren voor technologieontwikkelaars een belangrijke sparringspartner, doelman en 'proeftuin'. Helaas zijn deze watervakmensen ook 'in beweging'... maar we zien maar weinig nieuwe specialisten terugkomen. Om goed industrieel watermanagement ook voor de toekomst te behouden moet de dreigende lacune worden opgevuld door kennisoverdracht en onafhankelijke experts. Als stichting zal SKIW de ontwikkelingen in techniek en beleid nauwgezet blijven volgen. Tegelijkertijd bieden we graag een platform met als inzet al die kleine bewegingen die techniek en beleid maken, en blijven maken, de juiste kant op te dirigeren en bovenal te vergroten. Samen kunnen wij meebouwen aan praktisch, toepasbaar en effectief beleid. Samen kunnen wij praktijkervaring uitwisselen en onze fabrieken goedkoper, beter en schoner en met een lager waterverbruik laten produceren. Samen kunnen wij elkaar behoeden voor de valkuilen van te nieuwe nog niet voldoende uitontwikkelde technologieën en beleid dat in de praktijk technisch dan wel financieel niet haalbaar blijkt.

Over SKIW De Stichting Kennisuitwisseling Industriële Watertechnologie (SKIW) wil een bijdrage leveren aan innovatie in de Nederlandse industrie op het gebied van waterbehandeling en opinievorming over relevante technologie, wetgeving en milieuaspecten. De stichting wil vooral het onderlinge contact tussen de leden bevorderen en wil een sociëteit zijn waar de industriële watertechnologen elkaar makkelijk kunnen vinden. SKIW verzorgt met enige regelmaat bijeenkomsten. Deze vindt u in de WaterFocus Agenda op pagina 34. Meer informatie: [email protected].

AquaQuest™ het boeiende spel over wereldwijd waterbeheer Hoe zorg je als leider van

Het spel kan al gespeeld worden door kinderen

een land dat jouw land

vanaf 8 jaar. En er zijn verschillende spel-

over voldoende drink-

niveaus afgestemd op diverse leeftijden. Dit

water beschikt? En hoe

leerzame en leuke bordspel is een uitgave

voorkom je overstromingen

van de Stichting AquaQuest - een initiatief

wanneer de zeespiegel stijgt? Wie zich met

van de Rotaryclub in Heemstede. De Stichting

modern watermanagement bezighoudt, krijgt

wil met het spel het belang van goed water-

onherroepelijk met deze problematiek te

beheer en de kennis daarover op speelse

maken. Ook in AquaQuest komen deze vragen

wijze uitdragen.

aan de orde. AquaQuest is een nieuw en uitdagend spel over internationaal waterbeheer

Het spel kost  29,75 (incl. BTW). De opbrengst

en speelt zich af in een denkbeeldige wereld.

komt via de Stichting AquaQuest ten goede aan waterprojecten in ontwikkelingslanden. Kortom, AquaQuest is een ideaal relatiegeschenk om uw maatschappelijke betrokkenheid te tonen. Ga naar www.aquaquest.org en plaats uw bestellingen.

Stichting AquaQuest Postbus 660, 2100 AR Heemstede, Fax 084 - 745 9553 Website: www.aquaquest.org, E-mail: [email protected]

BERMAD beheerst het

*40


Dynamische drukregeling

JO
QSPDFTT

Dynamische drukregulering aangepast aan de condities gedurende de dag is een efficiënt gereedschap met toegevoegde waarde t.o.v. diverse aspecten in de werking van een distributiesysteem: • • • •

Vermindering van waterlekkages (Tot 50%) minder gesprongen pijpleidingen Verhoogde betrouwbaarheid van watertoevoer Optimale combinatie tussen de grootte van de infrastructuur en de vraag naar watertoevoer, verlaagt de investeringskosten.

Door een onafgebroken drukregeling, aangepast in overeenstemming met de toevoer, gebaseerd op vooraf ingestelde tijden of andere indicators, wordt bovenmatige druk voorkomen terwijl constant een minimale druk wordt gegarandeerd. Afgebeelde afsluiter, model WD-720-ES-4T, voldoet ook aan norm NEN-EN 1074-5. Dynamisch drukreducerende regelafsluiter

Deluge afsluiter

BERMAD EUROPE Pb. 5169, 3295 ZH ‘s-Gravendeel Meer informatie? Bel of mail ons:

Tel.: Fax :

Drukreducerende hydrometer

078-6734761 078 - 6734557

Kunststof elektrische pompregelklep

E-mail: [email protected] Internet: www.bermad.nl

27

Podium Aqua I N T Efor R V I All EW

M E N S E NW E R K

Earthcharter als toetsteen voor beleid

Geen moralisme, maar ethiek Tekst: Sjef Ernes, directeur Aqua for All.

Kusten langs de West Indische Oceaan staan bekend als zéér attractief. De koraalriffen lokken de toeristen, een hoge marine biodiversiteit levert rijke viswateren. Zanzibar is een walhalla voor duikers en snorkelaars. Toch zijn landen als Kenya, Mozambique, Tanzania, Zuid Afrika, Somalië, Madagaskar en Zanzibar zeer verarmd en worden ze geconfronteerd met een enorme milieudegradatie die het ergste doet vermoeden. Het marine ecosysteem —kraamkamer van een complexe voedselketen— dreigt binnen vijftig jaar volledig te verdwijnen. Laks zuiveringsbeleid En de oozaak is bekend: de vervuiling van de oceaan is voor tachtig procent te wijten aan lozingen van afvalwater uit zogenaamde ‘landbased activities’. Zeventig procent van de wereldbevolking woont in een strook van amper 150 km breed langs de kusten van de wereldzeeën. Die concentratie heeft er in combinatie met industriële activeiten en landbouw voor gezorgd dat het aantal ‘dead zones’ sinds 1960 elke tien jaar is verdubbeld Afvalwaterzuiveringbeleid is helaas geen vanzelfsprekendheid. Het lijkt wel alosf er een permanente speurtocht gaande is naar mazen in de wet en lacunes in regelgeving, waarbij de laagste normen de weg wijzen naar de ‘ideale’ vestigingsplaats. De tragedie met de Probo Koala is tekenend. Afvalwatertechnologie staat daarentegen wél hoog op de —innovatie— agenda. Niet alleen vanwege de groeiende schaarste aan zoet water maar ook vanuit het besef dat deze planeet bedreigd wordt in haar duurzaamheid door milieurampen die te wijten zijn aan laks zuiveringsbeleid.

Bekendheid en overredingskracht In het Earth Charter bepleiten maatschappelijk middenveld overheden én —steeds meer vertegenwoordigers uit— bedrijfsleven de zorg voor moeder aarde. Dat is géén moralisme. Dat is een kwestie van ethiek. Het Earth Charter wint aan bekendheid en overredingskracht. Het wordt de toetssteen voor beleid, zeker ook voor afvalwaterzuiveringbeleid. Het zal duidelijk zijn dat het geen kwestie is van

ontbrekende technologie, zelfs de best practices worden zelden als standaard voorgeschreven. In de algemene opinie wordt het milieuprobleem van de industrie gezien als een economische afweging, maar is in feite is het een opportunistische korte termijn visie. Milieumaatregelen verworden zodoende tot een poging het milieu te ontlasten en hebben nog eens de schijn van milieubescherming. Zuivere techniek Gelukkig tekent zich ook een bemoedigende ontwikkeling af. Ik doel op de ‘cradle-to-cradle’ filosofie van McDonough en Braunhart en inmiddels omarmd door de Chinese overheid. Dit nieuwe ontwerpconcept gaat verder dan het verminderen van de schade die industriële systemen veroorzaken aan het milieu. Bij ‘cradle-to-cradle’ liggen recycling, regeneratie van grondstoffen en een natuurlijke aanvulling van aardse bronnen ten grondslag aan een vernieuwend concept voor materiaalgebruik en materiaalflows. Kortom: écht zuivere techniek. In die ontwikkeling kan het innovatie cluster afvalwatertechnologie een enorme rol van betekenis zijn. De uitdaging ligt er. Wie durft?

Over Aqua for All Aqua for All zet zich in voor verbetering van drinkwater- en sanitaire voorzieningen in Derde Wereld landen. De stichting is in 2002 opgericht door de Nederlandse publieke watersector. Bijna alle waterbedrijven en diverse waterschappen en het bedrijfsleven steunen Aqua for All met geld en expertise, desgewenst gekoppeld aan specifieke projecten. Meer informatie: www.aquaforall.nl.

29

M E N S E NW E R K

Podium European Water Par I N tnership TERVIEW

Op weg naar de tweede summit

Europa maakt een inhaalslag Tekst: Tom Vereijken, European Water Partnership.

Afgelopen zomer vond in de prachtige omgeving van de ‘Bibliotheque Solvay’, dichtbij het Europese Parlement in Brussel, het eerste European Policy Summit ‘The World’s Water Crisis’ plaats. Dit congres, georganiseerd door het European Water Partnership en de Brusselse denktank ‘Friends of Europe’ bracht voor het eerst meer dan tweehonderd high-level professionals bijeen om water problematiek te bespreken vanuit multi-sectoraal perspectief. De wereldwijde water crisis is een van de meest serieuze onderwerpen die de wereld momenteel onder ogen ziet. Toegang tot veilig drinkwater, goede waterzuivering en sterk verbeterde irrigatiesystemen zijn belangrijke behoeften, terwijl de wereld tegelijkertijd te kampen heeft met de gevolgen van ernstige droogte en overstromingen. Deze omstandigheden beperken zich niet alleen tot ontwikkelingslanden maar komen ook voor in Europa, waar bijvoorbeeld meer dan 40 miljoen inwoners geen toegang hebben tot veilig drinkwater, en meer dan 85 miljoen mensen niet de beschikking hebben over sanitaire voorzieningen. Potentieel Een doelgerichte, Europese aanpak van de waterproblematiek heeft een enorm (markt-) potentieel, dat versneld tot een verbetering in de bovengenoemde situatie kan leiden, gezien het enorme scala aan waterkennis in Europa. Het Europees Water Partnership (EWP) werd begin dit jaar opgezet door zestien Europese organisaties en bedrijven als onafhankelijke non-profit organisatie, om door middel van meer onderlinge samenhang de Europese kennis en innovatiekunde in te kunnen zetten voor een versneld resultaat. Het EWP coördineert initiatieven en activiteiten en promoot de Europese expertise op het gebied van water. Water is momenteel sterk ondergewaardeerd. Wanneer de relatie tussen water, economie, gezondheid en veiligheid een veel grotere nadruk zou krijgen, en alle aspecten op correcte wijze zouden worden verdisconteerd, zou door marktwerking en samenwerking een enorm potentieel aan innovatieve projecten ontstaan mét de bijbehorende technologieontwikkeling en export.

Inmiddels is het EWP binnen tien maanden in omvang verdubbeld en uitgegroeid tot een organisatie met tal van concrete initiatieven op het gebied van beleid, ontwikkeling van innovatieve projecten en met samenhang in een tot dusver sterk versnipperde sector. Water in Europa heeft sindsdien meer focus gekregen: het nieuwe zevende researchprogramma van de Europese Commissie, het nieuwe kaderprogramma 'Competitiveness and Innovation' en LIFE+ kennen voor water significante budgetten voor project initiatieven. Het aantal partners van het EWP neemt nog steeds wekelijks toe. Vanuit de kantoren in Brussel worden initiatieven genomen voor demonstratieprojecten, wordt kennis op het gebied van financiering gebundeld, en wordt meegewerkt aan oplossing van de vele waterproblemen in Europa en daarbuiten. In het Europees Parlement wordt op aangeven van het EWP momenteel gewerkt aan de oprichting van een focusgroep ‘water’. De samenwerking tussen de verschillende disciplines als kennisinstellingen, privaat, publiek en financieel is essentieel. Daarin heeft Nederland sinds de oprichting van het Nederlands Water Partnership al jaren ervaring. En goed voorbeeld doet goed volgen, ook op Europees niveau. Het European Water Partnership heeft inmiddels onverwacht snel, en dankzij de Nederlandse ervaring, voldoende kritische massa en draagvlak verkregen om haar ambities waar te maken. Het tweede ‘European Policy Summit’ is inmiddels in voorbereiding. Europa maakt een inhaalslag.

Over European Water Partnership Het European Water Partnership (EWP) is een onafhankelijke non-profit organisatie die het delen van kennis en innovatie in de watersector wil bevorderen. Vanaf 2007 zal het EWP project initiatieven lanceren door een combinatie van innovatieve aanpak, financiering en kennis van watertechnologie. Geïnteresseerde organisaties en bedrijven zijn in navolging van Nederlandse voortrekkers uitgenodigd zich bij het Partnership te voegen via www.ewp.eu.

30

IINNTTEERRVNI AT E WI O N A A L

World Water Press Serving International Contacts and Information

Via het internationale samenwerkingsverband World Water Press houdt WaterFocus u op de hoogte van het nieuwsaanbod uit de wereldwijde watermarkt. In deze editie jaargang van WaterFocus aandacht voor de financiële ontwikkelingen, in kaart gebracht door Global Water Intelligence, één van de partners in World Water Press.

Wall Of Money _ Macquarie has won the battle for Thames Water with a bid of $14.9 billion. RWE agreed to sell Thames Water Holdings plc to Kemble Water Limited, a consortium led by Macquarie’s European Infrastructure Funds. The transaction is expected to close by early December, and is expected to result in a book gain for RWE of at least 500 million. Let’s hope that Ofwat does not rain on Macquarie’s parade by stopping its sale of South East Water. Infrastructure fund interest also forced the Osprey consortium to improve its offer for Anglian Water Group. The arrival of this new breed of investor is arguably the most important story of the water industry this year. It dramatically increases the sell-on value of established operations. The immediate opportunities are in refinancing existing water projects, but it will also lead to a reassessment of corporate strategies, and new alliances. Hyflux of Singapore is undoubtedly ahead of the game in this respect. It announced a new scheme to use business

trusts to refinance its water projects this month. The company would take the execution risk, then sell on the project to the business trust upon completion. The first project to use this structure will be the Tuas desalination plant in Singapore. As part of a deal to refinance $101 million of limited recourse obligations, Tuas will be sold by Hyflux and its partner Temasek to a business trust.

it became impossible for the board to continue to ignore this option. French newspaper Les Echos reported that French billionaire François Pinault was preparing an $18 billion bid for Suez Environment. The share price rose above ½35, leaving GdF behind at ½31. The merger terms are a one-for-one share swap with a ½1 special dividend.

Our prediction is that the Suez board will accept the need to separate its environment and energy interests by the end of this year. If we are wrong, and the Suez board wins the argument about holding the business together, then we could expect some side sales. Probably Infrastructure fund interest in the the most undervalued asset in the Suez water sector also plays a bit part in the portfolio is its US water business, United other big story this month: the Suez/ Water. It is the second-largest investorGaz de France merger. It makes it more owned utility in the US, and it could be difficult for Suez shareholders to ignore worth between $3 billion and $4 billion the potential value of spinning off Suez in today’s market, although it represents Environment, the group’s water and around 5 percent of Suez’s total revenues. waste business. Activist shareholder With the EU extending its review of the Knight Vinke AM has already suggested unlocking the value of Suez Environment GdF merger until 24 November, there is still plenty of time before the door closes by floating it separately under the Lyonnaise des Eaux name. On 12 October on the deal.

Breaking Up

31

N TIEORNVAI EAW I N T E R NIAT L

Sales

Movers And Shakers

One of the UK water companies that has been stripping back its portfolio to focus on its water interest is Severn Trent. The separate listing of its Biffa waste subsidiary on 9 October was preceded two weeks earlier by the sale of its US testing laboratories for £85 million. The testing business, Severn Trent Laboratories, was not easy to sell. The company is expected to book a £31 million loss on the transaction. The US analytical labs business is highly fragmented, with most utilities turning to their local lab rather than looking to a national franchise. Fortunately, Severn Trent found TestAmerica Holdings, which is looking to consolidate the sector with the backing of HIG Capital. As things stand, there are no plans to sell off the remainder of Severn Trent Services, its US equipment supply and contract operations business. Nor does the company intend to increase its gearing, but with hungry acquirers circling the UK water sector, it may not have an option.

Kuwait’s minister of energy Sheikh Ali Al-Jarah suspended five undersecretaries for three months in response to the country’s blackouts and water shortages. Yousif Al-Hajri has been appointed to act as an undersecretary until further notice. Whether or not this will improve the state of provision is debatable.

While Severn Trent has been trying to pull out of the solid waste sector, Veolia has been buying everything it can get its hands on. In September, it completed its acquisition of Cleanaway UK. In May it closed a deal to take Biffa in Belgium. But Veolia has not forgotten water. This month, the company announced a shrewd alliance with the Eurasian Water Partnership and affiliated investment company Evraziyskiy for the development of water and wastewater projects across Russia. Veolia intends to build its interest in EWP to 50 percent over the next six months, and although the initial focus will be on providing water and wastewater services to the city of Rostov-on-Don, the sheer size of the Russian market means the pipeline of investment opportunities is extremely encouraging.

Ali Abdullah Al Nooman, the DirectorGeneral of Sharjah Electricity and Water Authority, is stepping down. Elsewhere in the Emirates, Dubai Electricity and Water Authority desalination manager Khaled Lootah has moved on to be replaced by Muhair Zaroomi.

A new face in the Gulf water sector is Thamer Al Sharhan, chief executive of Marafiq, the power and water utility for Jubail and Yanbu. He joins from the Saudi Petrochemical Company and has already impressed those who have met him with his sharp and direct manner. His first test on the job was to select a winner for the Jubail IWPP project. In an unusual move, the three shortlisted consortia had been asked to rebid the project with no change of scope. Despite a tough challenge, the Suez/ACWA Power/GIC MED-based proposal was given exclusivity.

Expansions Bidders received news at the beginning of October of the Algerian Energy Company’s decision to increase the capacity of the Cap Blanc desalination project to 500,000m3/d. They were also told that the plant would require a captive power plant. It is the latest expansion of the plant to be situated on Algeria’s north-western Mediterranean shore, near Oran. Earlier in the year, AEC upped its capacity from 100,000m3/d to 200,000m3/d on four other planned projects, amounting to an additional 400,000m3/d across all five. The Spanish Environment Ministry is finalising plans to invest 20 billion over the next 10 years in water infrastructure, especially wastewater treatment plants for major cities. According to the business daily Expansión, which leaked details of the plan, the central government would put up 3 billion, with the rest coming largely from the private sector

through BOOT financing deals on the new infrastructure. The government wants to see industry as well as domestic consumers pay for the operation of the new plants via surcharges on water bills on the “polluter pays” principle, official sources quoted by the newspaper said.

For more information on GWI, please contact Alison Ireland, Sales & Marketing Manager Global Water Intelligence (GWI), [email protected], www.globalwaterintel.com.

WORLD WATER PRESS

0EACEOFMIND Wateropleidingen, hét opleidingsinstituut voor waterketen en watersysteem x x x x

al meer dan 10 jaar vernieuwende opleidingen voor de watersector open opleidingen, maatwerk en in-company voor alle niveaus en alle sectoren kennis en vaardigheden

-ELDBANKVOORSTORINGS ONTVANGSTENAFHANDELING #ENTRALEBEWAKINGVAN s0OMPSTATIONS s'EMALEN s/VERSTORTEN s4ELEMETRIESYSTEMEN

Wilt u weten wat wij voor uw organisatie kunnen betekenen? Bel ons of surf naar onze website. telefoon: (030) 60 69 400 internet: www.wateropleidingen.nl

4OTTECHNISCHEOBJECTEN CENTRAALBEWAKEN s/NTVANGTALARMENUITALLETYPES ALARMMELDERS s2EGISTREERTALLEALARMENINLOGBOEK s:ETALARMENDOORAHVDIENSTROOSTERVAN SERVICEMONTEURS s!LARMERINGMIDDELSSPRAAK 3-3 SEMAFOON s4ECOMBINERENMET3#!$!SYSTEMEN s,IJNMODEMMETNOODVOEDINGENWATCHDOG FUNCTIEBEWAAKTDE0#

!2! PRO

!DESYSLEVERTOOK TELEFONISCHEALARMMELDERS

WWWADESYSNL 4 %INFO ADESYSNL

!'LOBAL7ATER)NTELLIGENCE0UBLICATION

+,:(305(;065 4(92,;:2007 4HEGLOBALDESALINATIONMARKETISEXPANDING MORERAPIDLYANYONECOULDHAVEBELIEVEDTHREE YEARSAGO ANDTHISISJUSTTHEBEGINNING $ESALINATION-ARKETSISYOURGUIDETO WHEREANDHOWTHEGROWTHWILLTAKEPLACEOVER THEYEARSUNTIL

)NCLUDESFULL FORECASTDATASET ON#$2/-

+,:(305(;065 4(92,;:2007

4HE'7)EDITORIALTEAMHAVEASSESSEDTHE INDUSTRYONAPROJECTBYPROJECTANDCOUNTRYBY COUNTRYBASISTODEVELOPADETAILEDFORECAST OFCAPACITYGROWTHEXPRESSEDINTERMSOF VOLUME TECHNOLOGY PLANTSIZEANDFEED WATER4HISHASBEENFEDINTOACOSTINGMODEL DEVELOPEDSPECIlCALLYFORTHEREPORTBY7ATER #ONSULTANTS)NTERNATIONAL WHICHTRANSLATES THEANTICIPATEDCAPACITYINCREASEINTOA DOLLARSANDCENTSBREAKDOWNOFFUTURECAPITAL ANDOPERATINGEXPENDITUREINTHEINDUSTRY

(.SVIHS-VYLJHZ[

)NADDITIONTOMARKETINFORMATIONTHEREPORTINCLUDESCOMPETITORINFORMATIONINTHEFORMOFCOMPANY PROlLESANDMARKETSHAREDATA7HOISBESTPOSITIONEDTOTAKEADVANTAGEOFTHEOPPORTUNITY $ESALINATION-ARKETSISMORETHANJUSTANUPDATEOFTHEBESTSELLINGFORECAST'LOBAL7ATER )NTELLIGENCEPUBLISHEDIN4HENEWREPORTISLONGERWITHNEWTEXT)NADDITIONTOTHE PAPERREPORT BUYERSOF$ESAL-ARKETSWILLRECEIVETHECOMPLETEDATASETIN%XCELSPREADSHEET FORMATON#$2/-%LECTRONICVERSIONSOFMAPSANDCHARTSFROMTHEREPORTAREALSOINCLUDEDINTHE PACKAGE!LTOGETHERITMAKES$ESAL-ARKETSTHEESSENTIALINFORMATIONTOOLFOREVERYONELOOKING TOPROlTFROMTHEGLOBALWATERINDUSTRYSFASTESTGROWINGMARKET #OUNTRIESPROlLES!LGERIA !USTRALIA "AHRAIN #ARIBBEAN #HILE #HINA #YPRUS %GYPT &ORMER 3OVIET5NION )NDIA )RAN )RAQ )SRAEL )TALY *APAN +UWAIT ,IBYA -EXICO -OROCCO /MAN 0AKISTAN 1ATAR 3AUDI!RABIA 3INGAPORE 3OUTH +OREA 3PAIN 3YRIA 4UNISIA 5!% 53! 9EMEN #OMPANIESPROlLED!QUALIA !BDEL7ARITH #ONSULTING !".!MRO !BU$HABI#OMMERCIAL "ANK !BU$HABI)NVESTMENT#OMPANY !BU $HABI)SLAMIC"ANK !#7!0OWER !%3!RABIA !%3#ORPORATION!%3/ASIS !L:AMIL.ATIONAL 0OWER#OMPANY !LLEGHENY,UDLUM !.: 3TANDARD#HARTERED !QUATECH !VISTA "ANK -USCAT "ANKOF4OKYO-ITSUBISHI "AYERISCHE ,ANDESBANK "EFESA#ODESA!BENGOA "EKAERT "EL#OMPOSITE "IO,AB "IWATER "LACK 6EATCH ".00ARIBAS "OYLE%NGINEERS "45

2EPORT/RDER&ORM R 9ES PLEASE SEND ME A COPY OF $ESALINATION -ARKETS  FORTHE%ARLY"IRDPRICEOFa IFORDEREDBEFOREST$ECEMBER  ORaIFORDEREDAFTER ST$ECEMBER R9ES PLEASESENDMEACOPYOF $ESALINATION-ARKETSAND STARTMYMONTHSUBSCRIPTION TO '7) FOR THE SPECIAL PRICE OF a

0OWER #ADAGUA #ALDER #ALYON #AROLLO #$- #(-(ILL #HRIST #HUBU%LECTRIC #ITIBANK #-3%NERGY #OBRA 4EDAGUA!#3 #ONSOLIDATED 7ATER $OOSAN $OW&ILMTEC %NERGY2ECOVERY &ICHTNER &ISIA '%7ATERAND0ROCESS 4ECHNOLOGIES 'RAHAM4EK 'ULF)NVESTMENT #ORPORATION (ITACHI:OSEN (3"# (YDRANAUTICS (YmUX (YPOVEREINSBANK (YUNDAI )$% )() ),&#ONSULTING )NIMA )NTERNATIONAL0OWER )TOCHU )44!QUIOUS *")# *'##ORPORATION +F7 +INDASA"USHNAK +ING,EE4ECHNOLOGIES +OCH +URITA +ULJIAN#ORPORATION ,AHMEYER -ALAKOFF -ARUBENI -ETCALF%DDY!%#/- -ETITO -ITSUBISHI -ITSUI -OTT-AC$ONALD -UBADALA -7( .ALCO0ERMACARE /UTOKUMPU 0ALL 0" 0OWER0"7ATER 0OSEIDON 0OWERTEK 0RIDESA 2EGGIANE 2EISS%NVIRONMENTAL 2OYAL"ANKOF 3COTLAND 3ADYT 3AEHAN 3ASAKURA 3AUDI/GER

4)4,%

3EMBCORP 3EPERATIONS0ROCESSES 3ERCK#OMO 3%4%4ECHNICAL3ERVICES 3)$-!3 3IEMENS 7ATER4ECHNOLOGIES 3-"# 3.#,AVALIN 3OGEX 3TANDARD#HARTERED"ANK 3UEZ$EGREMONT 3UEZ4RACTEBEL 3UMITOMO 4APROGGE 4ENAGA .ASIONAL"ERHAD 4OKYO%LECTRIC0OWER#O 4ORAY 4OTAL 4OYOBO 523 6!4ECH7ABAG 6EOLIA7ATER 3OLUTIONS4ECHNOLOGIES 8 &LOW #OSTCATEGORIES/PERATING#HEMICALS ,ABOUR -EMBRANES %NERGY 0ARTS#APITAL )NTAKESANDOUTFALLS 0RETREATMENT #IVIL ENGINEERING 0UMPS 4HERMALPLANTFABRICATION (IGHGRADEALLOYMATERIALSFORTHERMALPLANTS -EMBRANEPLANTPIPINGANDALLOYMATERIALS -EMBRANES 0RESSUREVESSELS %QUIPMENTAND MATERIALS )NSTALLATIONANDSERVICES $ESIGN COSTS ,EGALCOSTS

&)234.!-%

352.!-% */"4)4,% #/-0!.9.!-% !$$2%33

%-!), 0,%!3%3%.$4()3"9&!84//20/34)44/',/"!,7!4%2).4%,,)'%.#% 4(%*!-&!#4/29 0!2+%.$342%%4 /8&/2$/8(5 5.)4%$+).'$/-4%,%0(/.% %.15)2)%34/%-!),%.15)2)%34/AI GLOBALWATERINTELCOM/23%%/52 7%"3)4%!4WWWGLOBALWATERINTELCOM

34

ISNETREVRIVCIEEPA W GINA AGENDA 28 november – 1 december Lyon, Frankrijk Pollutec, Vakbeurs en congressen. Organisatie NL deelname : Promosalons Nederland tel 020-4620020 www.pollutec.com 6-7 december, Nieuwegein Desinfectie en verwijdering van ongewenste stoffen bij de (drink)waterbereiding Tweedaagse cursus over het belang en de toepasbaarheid van desinfectie. Organisatie: PAO, Delft tel 015-278 46 18. www.pao.tudelft.nl 12 december, Den Haag Legionellapreventie actueel en ieders zorg Symposium over de blijvende zorg voor legionellapreventie die nodig is. Organisatie: ISSO, Rotterdam tel 010-206 59 69 www.isso.nl

20 december, Vlaardingen Juridische update voor de watersector Congres over de juridische update voor de watersector. Organisatie: SBO, Eindhoven tel 040-297 49 80 www.sbo.nl 12 januari, Delft Grenzen verleggen Jaarlijkse bijeenkomst in Drinkwatervoorziening, Riolering & Afvalwaterbehandeling Organisatie: TU Delft te l015-2783347, www.watermanagement.tudelft.nl/vakantiecursus

Vooruitblik WaterFocus 2007 Wordt thans samengesteld. Interesse voor bijdragen? Laat het ons weten. Voor redactionele bijdragen: [email protected] Voor adverteren: [email protected]

20 - 22 maart 2007, Gorinchem Aqua Nederland Vakbeurs 2007 Nationale vakbeurs voor waterbehandeling, watermanagement en watertechnologie. Organisatie: Aqua Nederland, Gorinchem tel 079-353 12 03 www.aquanederland.nl

Voor de meest actuele wateragenda zie www.waterforum.net.

C O N TA C T I N D E X Adverteerder

Pagina

Telefoon

E-mail

Website

Adesys

30

0174 – 296389

[email protected]

www.adesys.nl

AquaQuest

26

per email

[email protected]

www.aquaquest.org Bermad Europe

Bermad Europe

26

078-6734761

[email protected]

www.bermad.nl

Brenntag Nederland

20

078-6544944

[email protected]

www.brenntag.com

Duijvelaar Pompen

10

0172-488388

[email protected]

www.dp.nl

Evenementenhal Gorinchem

22

0183-680693

[email protected]

www.evenementenhalgorinchem.nl

Fiber Filtration

21

0186574151

info@fiberfiltration.com

www.fiberfiltration.com

Global Water Intelligence

31

00441865204208

[email protected]

www.globalwaterintel.com

Grundfos

28

0294-492211

[email protected]

www.grundfos.com

ITT Flygt

35

078-6548400

flygtnl@flygt.com

www.flygt.nl

Johnson Diversey

16

030-2476911

[email protected]

www.johnsondiversey.com

KIWA Industrie en Water

6

030-6069570

[email protected]

ww.kiwa.nl

Krohne Nederland

2

078-6306200

[email protected]

www.krohne.com

Norit Membrane Technology

36

053-4287010

[email protected]

www.norit.com

Ondeo Industrial Solutions

30

043-3527579

[email protected]

www.ondeo.nl

Prowater

22

074-2915150

[email protected]

www.prowater.nl

Reststoffenunie

24

030-6069721

[email protected]

in onderhoud

TNO

14

055-5493943

[email protected]

www.tno.nl

Stichting. Wateropleidingen

30

030-6069400

[email protected]

www.wateropleidingen.nl

Wetsus

16

058-2846200

[email protected]

www.wetsus.nl

Secretariaat Saskia Verhagen telefoon: (0183) 620066, [email protected]

Leveringsvoorwaarden Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van Aqua Business Media zijn van toepassing de voorwaarden die zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel Haaglanden.

C O LO F O N WaterFocus, magazine voor en over Industrie en Water, is een uitgave van Aqua Business Media, Postbus 2047, 4200 BA Gorinchem telefoon 0183-620066 www.aquabusinessmedia.net. Doelgroep Midden en hoger technisch, financieel, commercieel en algemeen management in de industrie (textiel, papier, voeding, chemie, etc.), de drink-, proces- en afvalwatersector en in toeleverende sectoren Oplage 5.000 exemplaren Uitgever Rinus Onland

Redactie Constant Gras, Marc van der Put (eindredactie) Arjan Veering [email protected] Met medewerking van: Andreas Giesen, Bert Welkers, Sjef Ernes, Tom Vereijken Rick Keus (fotografie) Verkoop Henk van der Brugge, Acquimedia telefoon: (078) 6162142, [email protected]

Abonnementenadministratie WaterFocus wordt op aanvraag toegestuurd aan de relevante doelgroepen. De prijs van losse nummers bedraagt ½ 10,00. Aanvraag en/of adresmutaties via [email protected] Vormgeving Markdesign, Hoofddorp Druk Den Haag offset B.V. Rijswijk

Copyright Aqua Business Media, 2006 Auteursrecht op inhoud en vormgeving zijn voorbehouden aan de uitgever. Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uit WaterFocus is slechts toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever.

Niet langer aanmodderen? Flygt neemt een grote stap voorwaarts op het gebied van slibtransport. We breiden ons programma pompen, mixers en beluchtingsapparatuur uit met een serie krachtige verdringerpompen en versnijders. Tegelijkertijd zorgen we ervoor dat we de deskundigheid en kennis in huis hebben die u van ons verlangt. Het moge duidelijk zijn waarom we dit doen: we willen dat u ons ziet als de vanzelfsprekende gesprekspartner als het gaat over het verbeteren van het rendement van uw slibbehandelingsproces. U kunt er wereldwijd op rekenen dat wij alles zullen doen om te voorkomen dat u in de modder vast komt te zitten.

Vraag het aan Flygt! www.flygt.nl – www.flygt.be

Norit maakt

bruikbaar

Een sterk voorbeeld: MBR Crossflow

Norit Membrane Technology Norit Membrane Technology is een internationaal toonaangevend ontwikkelaar en producent van membraanfiltratiesystemen, waarbij gebruik wordt gemaakt van micro-, ultra- en nanofiltratie en omgekeerde osmose. Wij bieden diverse innovatieve oplossingen voor het effectief en kostenefficiënt zuiveren van drink- en proceswater. Onze concepten worden met succes ingezet bij behandeling van grond-, oppervlaktewater, en afvalwater met de focus op hergebruik. Voor meer informatie: www.norit.com

Een sterk voorbeeld van

de genoemde concepten

is de MBR Crossflow:

speciaal ontwikkeld voor

het zuiveren van ern-

stig vervuild industrieel

afvalwater. Een installatie

die voldoet aan de strenge

wettelijke

milieueisen

in

combineert

de

gische

biolo-

onze

wereld.

Het

behandeling,

waarin organische componenten worden geoxideerd door actieve slib, met behulp van membraantechnologie. Het gezuiverde water is direct bruikbaar of kan verder gezuiverd worden tot proceswater.