marc mulders archief #1 glas marc mulders archive #1 glass

marc mulders archief #1 glas

marc mulders archive #1 glass

6

#1 In 1989 verscheen het eerste nummer van het in eigen beheer uitgegeven kunsttijdschrift ‘100.000.000’. Het heeft tot doel collega-kunstenaars een podium te verschaffen. Daarnaast dient het soms als toelichting bij een van mijn exposities. En sommige nummers zijn een reactie op een actualiteit, zoals nummer 10, waarin ik mijn aquarel-collages die ik maakte in de herfst van 2001 als reactie op 9/11 New York, bijeen heb gebracht. Recent was nummer 14 een toelichting op de expositie ‘Mapping out Paradise’ met Claudy Jongstra in De Pont, museum voor hedendaagse kunst te Tilburg. Het was een zeer snel gemaakte uitgave, meteen na de opening, met als doel een uitleg van de installatie, omdat al in de eerste dagen van de expositie bleek dat veel bezoekers vragen hadden over symbolen in de installatie. Naast dit tijdschrift ‘100.000.000’ wordt er nu in eigen beheer een serie cahiers uitgegeven, waarin thema’s en technieken van de laatste decennia gearchiveerd worden. Het eerste cahier handelt over glas. Hierna volgt er een uitgave over mijn modelabel ‘Stop Bleeding’ (i.s.m. Diane Schouten), een uitgave over alle politiek-religieuze aquarelcollages, en een uitgave over alle in de loop der tijd gemaakte portret- en atelierfoto’s van collega’s en vrienden.

7

#1

In 1989, the first issue of my privately published art magazine - ’100,000,000’ - was published. Its purpose is to provide fellow artists a media platform. At times it also provides explanatory notes to one of my own exhibitions. In addition, some issues were published in response to contemporary events, such as number 10, which featured a collection of the watercolour collages which I made in the autumn of 2001 in response to 9/11 New York. More recently, number 14 provided explanatory notes to the exhibition - ‘Mapping out Paradise’ - together with Claudy Jongstra in the De Pont Museum of Contemporary Art in Tilburg. The issue was put together very quickly, immediately after the opening of the exhibition, and was intended to explain the installation, as it immediately became apparent during the first few days after the opening that a great many visitors had questions about the symbols in the installation. In addition to this magazine - ‘100.000.000’ - a series of separate issues are being published under our own private label, in which themes and techniques from the last several decades are being archived. The first issue is devoted to glass. This will be followed by an issue about my fashion brand ‘Stop Bleeding’ (together with Diane Schouten), an issue devoted to political/religious watercolour collages, and an issue about all the portrait and atelier photographs by colleagues and friends.

Het eerste Archive geeft een overzicht van de glas-in loodramen en van andere glaswerken, alle vervaardigd in het Glasbewerkingsbedrijf Brabant (GBB) te Tilburg. Daar is de liefde voor dit eeuwenoude ambacht nog springlevend. Daar mogen kunstenaars samen met de ambachtslieden aan deze ‘dragers van het licht’ werken .Mijn grote dank gaat dan ook uit naar Frank Coolen, Ad van de Hoven en Peggy Hermans voor hun creatieve adviezen en begeleiding, naar Willem van der Eerden voor de technische ondersteuning en naar Marcelo Garrido Ayala, de meester-snijder die voor mij de meest onmogelijke vormen glas weet te bevrijden uit de glasplaat. Een speciaal woord van dank gaat uit naar Carlo Storimans, zeefdrukker van al het fotowerk op glas; hij was het die mij in contact bracht met de wereld van het glasblazen. In alle ramen is gebruik gemaakt van zowel mond geblazen antiek glas, als machinaal vervaardigd stuctuurglas glas. Ze zijn beschilderd met emaille- en grisailleverf. De vazen en schalen zijn geblazen in de glasblazerij te Leerdam door de meester blazers Henk Verweij, Marinke van Zandwijk en Marek Effmert. Vervolgens heb ik in het GBB bedrijf te Tilburg de emaille schildering aangebracht.

The first such issue of Archives provides an overview of the stained glass windows and other glass pieces, all of which were manufactured in the glass processing company - Glasbewerkingsbedrijf Brabant (GBB) - in Tilburg. There, the love for this centuries-old craft is alive and well. Artists work side-by-side with skilled craftsmen to fashion these ‘symbols of light.’ I am therefore greatly indebted to Frank Coolen, Ad van de Hoven and Peggy Hermans for their creative advice and guidance, to Willem van der Eerden for his technical support, and to Marcelo Garrido Ayala, the master cutter who has been able, at my request, to fashion the most impossible forms and figures from glass plates. A special word of thanks is owed to Carlo Storimans, the silkscreen printer of all the photographic work on glass. It was Carlo who brought me into contact with the world of glassblowing.

GOD IS LICHT, en het valt een ieder ten deel.

All the windows are made using hand-blown antique glass as well as mechanically manufactured pieces of structural glass. They have been painted using enamel paint and grisaille paint. The vases and dishes were blown in the glassblowing facility in Leerdam by the master glassblowers Henk Verweij, Marinke van Zandwijk and Marek Effmert, after which I applied the enamel paints at the GBB company facilities in Tilburg.

Marc Mulders

GOD IS LIGHT, and his light shines on every one of us.

OPGEDRAGEN AAN LUDO PIETERS † 2009

Marc Mulders

Dedicated to LUDO PIETERS † 2009  

8

leerdam

9

doornenva as (detail)

inhoud Rhoon 1 Rhoon 2 Mapping Out Paradise Koninginneraam Oranjefondsraam Het laatste oordeel Apocalypsraam St. Stevenskerk Biografie

content

14 16 18 30 36 40 52 60 66

Rhoon 1 Rhoon 2 Mapping Out Paradise Queen window Orange fund window The last judgment Apocalypse window St. Stephen’s church Biography

10

leerdam

11

leerdam

13

14

rhoon 1

15

rhoon 1

Toelichting op de opdracht van het College van Kerkvoogden een gekleurd geschilderd glas in lood raam te maken voor de kerk in Rhoon.

Explanatory notes on the commission received

Anno 1999 is het voor mij nog immer zaak in geduld en lering beelden te houwen uit het licht, uit de lichtval en de schaduw, uit de wortel en de vacht van bloem en dier. Het is licht, diffuus licht, tegenlicht, de regenboog, wat mijn ultiem motief is. Dit alles toont zich in een manifestatie van de natuur; De dauwdruppels, het tegenlicht wordt zichtbaar op het gebladerte en de bloemen. Mijn motieven zijn dan ook van aanvang af het wild, de pioenroos in bloei en verval, hun geschapen stof.

In 1999, I am still occupied with patiently perfecting the art of creating sculptures from light, from the play of light and shadow, from the roots of plants and the skins of animals. Ultimately, the subject that preoccupies me is light in all its forms: diffuse light, backlight, rainbows of colours... All of this is manifested in the world of nature, as is evident from dewdrops lit up from the back and made visible on leaves and flowers. From the very beginning, I have found my subjects in the wild - in the peony as it flowers and decays and returns to the dust from which it was created.

Als ik en het merg en de aderen van een herfstblad wil schilderen, zal de materie van olieverf moeten vervluch­tigen om het doorzichtig karakter van het gebladerte te kunnen tonen. Dat gebeurt door tijdens het schilderen (is corrigeren) hele foute passages weg te schrapen. De dan ontstane ‘bodem’ vormt de ondergrond waarop het herfstblad geschilderd zal worden, echter met zo veel terpentinenat dat het blad nu met een aquarel-substantie boven op die ondergrond van zware olieverven rust. Doorschijnend licht wordt zo opgeroepen. Een vervolg zou zijn om op een ondergrond van gekleurd glas nu het doorschijnend licht zodanig tegen te houden, dat nerven en levenslijnen met kerven, lood en verf zich aftekenen. Mijn verlangen om een glas in lood te maken komt wezenlijk voort uit het hierboven beschreven samengaan van techniek en inhoud. (Reeds in 1991 schilderde ik op staande formaten van 240cm hoog vallend gebladerte met bovenin een cirkel met de centrifugerende kracht van nerven, stelen, stampers en bladeren, en noemde deze doeken dan ook ‘Roosvenster’. Dit jaar heb ik in de zomer

from the college of prelates to create a coloured and painted stained-glass window for the church in Rhoon.

If I wish to paint the flesh as well as the veins of an autumn leaf, the oil paint which forms the material basis of the painting has to become somewhat volatile in order to depict the translucent nature of the leaf. This is realized by first scraping away the components that are not in harmony during the process of painting (i.e. correction). The resulting ‘underground’ then forms the basis on which the autumn leaf will be painted. But this is done with the addition of so much white spirit that the leaf appears to be resting as an aquarelle film on top of the underlayer of heavy oil paints, creating an impression of transparent light. A follow-up to the above would be to filter out some of the light falling on a surface of coloured glass in such a way as to ensure that the veins and other vital lines are made visible with the help of incisions, lead and paint. My desire to create a stained-glass window is essentially based on the integration of technique and content described above (As early as 1991, I was making vertical paintings, 240 cm tall, of falling leaves with a circle on top representing

een serie schilderijen gemaakt wederom met de titel ‘Roosvenster’. Het zijn compilaties van vlekken van vlees en rijzende rozen. Ook zijn er doeken gemaakt met de titel ‘Scarface’ en als subtitel ‘roosvenster’, waar de ondergrond als het ware een weefsel aan littekens laat zien, met daarop omhoog reikende irissen en rozen. Deze schilderijen zijn voor mij een waardevolle opmaat voor deze glas in loodopdracht).

the centrifugal force of veins, stems, pistils, and leaves. I named these paintings ‘Rose Window.’ In the summer of this year, I made a series of paintings which were again given the title of ‘Rose Window.’ They are compilations of stains and spots of flesh and ascending roses. I also made paintings with the title ‘Scarface’ and the subtitle ‘rose window’, in which the base layer depicts a tissue of scars as it were, serving as a background to irises and roses reaching upwards. For me, these paintings were a valuable exercise in preparing for this stained-glass commission).

Dit continu najagen van gebrandschilderd licht is een rode draad in mijn werk. Ik ben zeer gebiologeerd door het adembenemend lichaam van licht in Chartres. Zoals Bataille zegt dat wij niet meer de religieuze gesteldheid bezitten om waarlijke religieuze werken te scheppen, is het de kunstenaar nu niet meer mogelijk het getoonde realisme, waarmee de bijbel en het scheppingsverhaal verteld werden, te hanteren. In de jaren zestig hebben wij gemeend het geloof te kunnen heenzenden. Ik zie dan ook de hierboven beschreven motieven uit de natuur als scherven om dan toch een nieuwe ordening binnen het glas in lood te com­ poneren, een begin. Het glas in lood te Rhoon zal als thema het scheppingsverhaal dragen, dus de elementen van water en dier zullen het licht dragen.

This continual search to capture and depict stained-glass light is a unifying theme throughout my work. I am very much fascinated by the breathtaking body of light which is visible in Chartres. Bataille has said that we no longer possess the religious mind needed to create truly religious works of art. Similarly, it is no longer possible for artists to create works in the realistic tradition in which the story of the Bible and creation were told. In the 1960s, it was even thought that we could dispense entirely with faith. I view the themes and patterns from nature referred to above as fragments which can be used to again try to create a new order within the realm of stained-glass art, a new beginning as it were. The stained-glass window in Rhoon will deal with the story of creation, whereby the water and animal elements will ‘carry’ the light.

Marc Mulders, 24 oktober 1999

Marc Mulders, 24 October 1999

16

17

rhoon 2 De dorpskerk van Rhoon uit 1430 heeft niet alleen een prachtig aangezicht, maar is zeker zo mooi van binnen. Hier wordt een prachtig binnenvallend licht gevangen gehouden, bewaard en gekoesterd. Het licht gaat spreken, het licht wordt taal. In de lente van 2000 heb ik in het koor, aan de zuidzijde, een zin in glas-in-lood mogen toevoegen, die spreekt over het scheppingsverhaal. Het is naar het zich nu laat aanzien, een geslaagde poging. De alom aanwezige vormen en attributen als de grote opengeslagen Bijbel, de preekstoel, het kleurig tapijt, de fonkelende kroonluchters en het barokke grafmonument hebben door dit raam een medestander gekregen. Echter door dit nieuwe glas-inloodraam is de kerk als het ware uit balans. Het lichaam aan licht binnenin mist als het ware zijn linkeroog. Het is wenslijk een nieuwe zin in glas-in-lood toe te voegen, recht tegenover dat van de schepping. Een raam waarin wederom het water verbeeld zal worden, echter nu niet als het scheppend leven schenkend water, maar een water dat al handelend optreedt in het verhaal van de Ark van Noach: het wassende water, bedreigend ook, maar voor anderen reinigend en hun redding; voor Noach en alle dierenparen. Marc Mulders, 25 september 2001

rhoon 2 The town church of Rhoon, dating from 1430, not only has a beautiful exterior. It is surely just as beautiful on the inside, where the light softly enters and is captured, retained and cherished. The light seems to find a voice here and speaks in many languages. In the spring of 2000, I had the privilege of making an addition to the chancel on the south side in the form of a sentence shaped in a stained-glass window, which deals with the story of creation. This new addition appears to have been a successful effort on my part. The various shapes and attributes which are present on all sides - including the large opened Bible, the pulpit, the colourful tapestry, the sparkling chandeliers, and the baroque memorial stone - have been given a companion in the form of this new window. However, this new stained glass window has also thrown the church out of balance, as it were. The body of light inside the church now seems to be missing its left eye. Accordingly, it would make sense to add a new sentence in the shape of a stained-glass window, right across from the story of creation. This second window would again depict water but, instead of the water of creation which gives life, it would depict water which plays a part in the story of Noah’s ark: rising floodwaters which present a threat to some but are a cleansing source of salvation for others - for Noah and all the animal pairs. Marc Mulders, 25 September 2001

18

MAPPING OUT PARADISE

19

MAPPING OUT PARADISE THE CARTOGRAPHY OF PARADISE

THE CARTOGRAPHY OF PARADISE

Een ‘Gesamtkunstwerk’ van Claudy Jongstra en Marc Mulders. Enkele aantekeningen. Het idee voor de expositie werd geboren in het glasatelier van het GBB (Glas Bewerkingsbedrijf Brabant) bij het bezoek van Hendrik Driessen aan het glas-in-loodraam ‘Het Laatste Oordeel’ -in wording- voor de Sint Jan Kathedraal te Den Bosch, november 2006. Driessen had eerder de wens uitgesproken t.z.t. een expositie te willen maken van de werken op papier. Ik stelde hem voor in plaats van de aquarellen te tonen, nu in glas een soort ‘Guernica van de elfde september’ te maken voor de binnenruimte van het De Pont museum. Dit eerste (hoogmoedig) idee is uit­ gegroeid tot ‘Mapping Out Paradise’, een thema waar meer dan in het eerste idee ook plaats is voor de verbeelding van het goede naast het kwade. En het zegt ook meer over de droom, de wens en het verlangen de herinnering levend te houden aan dat Paradijs eens, om die verwoeste eenheid te herstellen. Daarnaast was er de wens om samen met Claudy Jongstra een vervolg te maken op de expositie ‘Lusthof’, waarvoor de Tilburgse school Piet Hein Eek en Claudy Jongstra uitnodigden voor de Art Rotterdam 2004 om samen een waarlijk lusthof te creëren. Deze expositie zal aansluiten op een aantal eerdere activiteiten van mij waarin kunst, politiek, religie en ambacht tezamen het verhaal vertellen: 1 De collages over 11/09 gemaakt in de herfst 2001 en gegroepeerd in mijn tijdschrift ‘100.000.000’ nummer 10. 2 Het glas-in-loodraam ‘de Apocalypse’ voor het museum Catherijneconvent te Utrecht 2006.

A ‘Gesamtkunstwerk’ by Claudy Jongstra and Marc Mulders: some notes. The idea for the exhibition was born in the glass workshop of the GBB (‘Glas Bewerkingsbedrijf Brabant’) during the visit made by Mr. Hendrik Driessen in November 2006 to the stained-glass window ‘The Last Judgment’. This piece was in the process of being created for the St. John’s Cathedral in Den Bosch. Mr. Driessen had previously expressed a wish to present an exhibition, when the time was ripe, of these works on paper. Instead of exhibiting the aquarelles, I proposed creating a kind of ‘Guernica of 11 September’ for the inner space of the De Pont museum. This initial (rather brazen) idea developed into ‘Mapping Out Paradise’, a theme which, more than the initial idea, makes it possible to represent good alongside evil. Next to this, it focuses much more on the dream, the desire and the longing to keep the memory alive of that Paradise in order to someday restore the unity which was shattered. In addition, I wished to work together with Claudy Jongstra to create a follow-up to the ‘Garden of Eden’ exhibition. The latter was the result of an invitation given by the Tilburg School to Piet Hein Eek and Claudy Jongstra to work together to create a true Garden of Eden for Art Rotterdam 2004. This exhibition is also a logical follow-up to several of my previous activities in which art, politics, religion and traditional craftsmanship are all used to tell a story: 1 The collages focusing on 11/09 made in the autumn of 2001 and grouped under number 10 in my magazine ‘100,000,000’.

3 4 5

Het glas-in-loodraam voor de Sint Jan Kathedraal te Den Bosch 2007. De expositie ‘Liturgie en Typografie’ in het Van Abbe Museum 2007. En op de wens, missie zogezegd, om Jezus en Maria weer onder de mensen te brengen via o.m. ons modelabel ‘Stop Bleeding’ (Diane Schouten en Marc Mulders, www.stopbleeding.nl) opgericht in 2005 te Tilburg, een stad waar van oudsher het katholicisme en het textiel- en glas-in-loodambacht dominante factoren waren. Stop Bleeding werkt vanuit deze geestelijke en picturale erfenis. Het wil een alledaags gebruiksvoorwerp als een tas versieren met elementen en herinneringen aan deze erfenis, niet om weemoedig om te kijken, maar juist vooruit te kijken, door te pogen een feestelijkheid hand in hand met een symboliek of herinnering aan dit gedachtegoed in borduursel of print op een kledingstuk de wereld in te sturen. Een voorbeeld hiervan zijn de tassen met daarop een vis geborduurd, waarbij binnen in de buik een afbeelding van Maria is te ontwaren. De vis fungeert dan a.h.w als. een ‘schuilkerk’, als een Ark van Noach; een waardevol teken wordt zo gekoesterd en herinnerd, bewaard voor ‘betere tijden’.

2 3 4 5

The stained-glass window ‘the Apocalypse’ for the Catherijneconvent Museum in Utrecht 2006. The stained-glass window for the St. John’s Cathedral in Den Bosch 2007. The exhibition ‘Liturgy and Typography’ in the Van Abbe Museum 2007. The wish, i.e. mission, to bring Jesus and Mary down to earth for everyone, for example via our fashion label ‘Stop Bleeding’ (Diane Schouten and Marc Mulders, www.stopbleeding.nl) established in 2005 in Tilburg, a city where Catholicism as well as the textile and stained-glass window trades were traditionally the dominant influences. Stop Bleeding works on the basis of this spiritual and traditional crafts-related heritage. It takes a day-to-day object such as a handbag and decorates it with elements and reminders of this heritage, not with the intention of looking nostalgically backwards in time but rather of looking forward to the future by attaching a woven or printed symbol of this heritage and bringing it into the public domain. An example of this is the handbag displaying an embroidered fish, inside of which an image of the Virgin Mary is visible. The fish here functions as a place of refuge or Noah’s Ark. In this way, a valuable symbol is cherished and its memory is preserved for ‘better days’ to come.

20

In Mapping Out Paradise komen meerdere ambachten technieken en disciplines samen: textiel, glas-in-lood, en zeefdruk.

In Mapping Out Paradise, various traditional skills, crafts and disciplines are combined, including the textile, leaded glass and silkscreen printing crafts.

VILT

FELT

De vilten gewaden van Claudy Jongstra gedragen zich a.h.w. als herfstbladeren doordat wol, zijde en de bewerking met plantaardige verfstoffen doorademen in nerf en textuur. Stof wordt in haar handen een kleed. En wol en zijde vervilt een taal die spreekt over stoffelijkheid en uitnodigt tot aanraken, niet als een tasten in het duister, maar juist een tasten ‘aan het licht’. Net als het herfstblad kleurt de zon het met plantaardige verfstoffen bewerkte vilt het kleed verder.

The felt-like garments created by Claudy Jongstra behave more or less like autumn leaves, as her use of wool, silk and vegetable dyes breathes life into the grain and texture of the garment. In her hands, material is transformed into a garment. The wool and silk used by her speak a language devoted to the tangible and physical aspects of reality. They invite you to touch them, not as you would reach for something in the dark but rather as you would reach for something in the light. Like autumn leaves lit by the sun, the vegetable dyes in the felt garments are further transformed and coloured by the sunlight.

GEBRANDSCHILDERD GLAS Vanuit de wereld van galerie en museum heb ik de laatste jaren (m.n. voor de protstantse) Kerk ramen mogen maken. Nu neem ik het glas-in-loodraam a.h.w. weer mee terug naar het museum alwaar ik het ontmantel, breek en verstrooi. En zo een onderwereld voor de bovenwereld, de vilt stromen creëer.

INHOUD De beelden in Mapping Out Paradise zullen uitgaan van enerzijds de klassieke Bijbelse iconografie van het paradijs, goed en kwaad bijeen op een en hetzelfde grondgebied, en zijn anderzijds een verwijzing naar het nu: de hel op aarde nu, zoals die bijvoorbeeld ervaren werd door de 9/11-attack, decadentie en hedonisme om ons heen. Zo heeft het glas-in-loodraam de Apocalypse te Utrecht, naast het uitbeelden van heel specifiek hoofdstuk 12 uit de Openbaring van Johannes, tevens een element van het Laatste Oordeel ‘NU’, namelijk een eigentijds ‘Apocalypse now’-scenario, met dit maal geheel nieuwe acteurs als kruisvaarders; zowel de terroristen als ook de George Bushpresidenten... En er is in het glas-in-loodraam ‘Het laatste oordeel’ in de Sint Jan Kathedraal te ‘s-Hertogenbosch naast de klassieke ‘ helse Jeroen Bosch taferelen’ ook een nine eleven citaat afgebeeld in de hellemuil.

6

mapping out paradise

STAINED GLASS In recent years, after spending a great deal of time in the world of galleries and museums, I have been privileged to create windows for (primarily Protestant) churches. Now I am taking the stained-glass window back into the museum, as it were, where I take it apart, break it and scatter it. And in doing so, I make the subterranean world visible to the world above.

CONTENTS On the one hand, the images in Mapping Out Paradise will be based on the classical biblical iconography of Paradise, where good and evil are present in the same place. On the other hand, they will point to the present, to hell on earth as we know it, as embodied by the 9/11 attack and the decadence and hedonism all around us. The stained-glass window The Apocalypse in Utrecht, for example, not only specifically illustrates Chapter 12 of the Revelation of John; it also contains an element of the Last Judgment ‘NOW’, namely a modern ‘Apocalypse now’ scenario, inhabited by entirely new actors playing the role of crusaders: the terrorists as well as the George Bush presidents... And, in

Mapping Paradise zal gaan over de afwezigheid van geloof, utopie en troost... Maar elk herstel, elk begin, begint bij de herinnering aan... Nu blijkt dat het modernisme met een van haar belangrijkste leerstellingen oftewel dogma’s, nl. het immer willen doorbreken van taboes, heeft bijgedragen aan een desolaat geestelijk landschap, is het nu zaak voor de kunstenaar de brokstukken bijeen te rapen, taboes te gaan helen en te beginnen met een nieuwe maquette, rekwisieten, décor van het paradijs. De vilten gewaden zullen worden uitgevoerd in verzadigde, zgn. ‘Rothko-tonen’ tinten, van voornamelijk violet roden oranje en witten.

addition to the classical Jeroen Bosch type scenes of hell, the stained-glass window ‘The Last Judgment’ in the St. John’s Cathedral in ‘s-Hertogenbosch displays a 9/11 quotation in the jaws of hell. Mapping Out Paradise will be about the absence of faith, utopia and consolation... But every restoration, every new beginning starts with a memory of... Now that it has become evident that modernism, via one of its most important concepts or dogmas, namely the wish to continually overthrow taboos, has contributed to the creation of a spiritual wasteland, the time has come for artists to start picking up the pieces, to heal the rifts caused by broken taboos and to create a new decor (with appropriate props and scenery) for Paradise. The felt garments will be created in saturated so-called ‘Rothko tone’ tints, consisting primarily of violets, reds, oranges and whites.

22

mapping out paradise

aantekeningen

Notes

Het paradijs is allereerst een gevaarloze tuin voor de zondeloze mens. Maar hier toont het gebrandschilderd glas de tuin nadat de zonde is begaan. En is a.h.w. een grote kronkelende slang. Het bestaat uit vier lange stromen van gebrandschilderd glas en elf dieren. En boven deze lage wereld verheft het vilt zich. Het vilt laat de blik omhoog, Hemelwaarts gaan.

Originally, Paradise was a garden free of any danger for man in his innocence. But here the stained-glass depicts the garden after the fall of man, in the form of a large twisting snake, as it were, consisting of four long flowing sections of stained-glass and eleven animals. And above this lower world, the felt elements rise upwards with their gaze fixed on Heaven.

In deze tweedeling in de lage en de hoge wereld is echter ook in het lage, verborgen in de muil of maag van de slang en Leviathan, (en in de foto’s van alle bloemharten op de muur) de stroom uit de zijdewond van Christus aan het kruis, als vruchtbaar en levenschenkend principe, als het gebaar van voorgaan in naastenliefde.

But within this overall division into the lower and the upper world, we see in the lower world, hidden in the jaws or belly of the snake and Leviathan (and in the photographs of all the flower hearts on the wall), the stream flowing from the wound in the side of Christ on the cross as a nourishing and creative force, as a gesture of one who leads by showing brotherly love.

De vier grote stromen die het Paradijs verdelen zijn de Pison, de Gihon(Ganges), de Hiddekel(Tigris) en de Eufraat. Ze zijn hier verbeeld in vier stromen van gebrandschilderd glas; 1 magnoliatakken 2 doornentakken 3 varens 4 fossielen Zij symboliseren zo de vier rivieren die ontspruiten uit de bron in het Paradijs en de oevers vruchtbaar maken. Echter in onze verbeelding van de Paradijstuin gaan die rivieren al gauw onderaards, omdat na de verleiding van Eva door de slang het water aan de bron al vergiftigd is, en daarmee nu misère en verderf op de oevers van de rivieren brengt. ‘Onderaards’ staat hier ook symbool voor chaos, de stromen van glas verbeelden het kwade, de zondeval, dat wat laag ligt aan onze voeten, terwijl het vilt met haar verticale stromen zich omhoog, hemelwaarts richt. Het verbeeldt het uit de hemel vallend stromend regenwater dat leven-schenkend is.

The four major streams dividing Paradise are the Pison, the Gihon (Ganges), the Hiddekel (Tigris) and the Euphrates. Here they are depicted in four flowing stained-glass sections: 1 magnolia branches 2 thorn branches 3 ferns 4 fossils These symbolize the four rivers which flow from their source in Paradise and make the riverbanks fruitful. However, in our depiction of the Garden of Eden, the rivers quickly go underground, since soon after the snake seduced Eve, the water from the source became poisoned and brought misery and destruction alongside the banks of the rivers. Here the ‘Underground’ is also a symbol of chaos. The flowing sections of glass symbolize evil, the fall of man, and that which lies low beneath our feet. In contrast, the vertical flows of the felt elements point upwards towards Heaven. As such, they symbolize the rain which flows and falls from heaven, giving life on earth.

23

Aantekeningen over de dieren in glas 1 Beest Apocalypse 13.4 ‘en zij aanbaden den draak, omdat hij aan het beest de macht gegeven had, en zij aanbaden het beest zeggende; Wie is aan het beest gelijk? En: wie kan er oorlog tegen voeren? Zie ook Ap. 17.8 In de buik van het beest is een zeefdruk met foto van 9/11; van een biddende brandweerman op Ground Zero. 2 Kwal, het spook... 3 Zwaan In de middeleeuwse dierenboeken (bestaria) staat dat de zwaan onder zijn witte verenkleed zwart vlees heeft. Daarin is hij een toonbeeld van de huichelaar. Is de zwaan van zijn witte gevederte ontdaan dan wordt zijn zwarte vlees in het vuur geroosterd. Zo wordt ook de huichelaar bij zijn dood van alle wereldlijke praal ontdaan en daalt hij af in het vuur van de hel. In de buik van de zwanen zijn beelden te zien van het nachtmerriescenario te Irak... Een foto toont een Irakees die een masker van president Bush in het vuur gooit. Bush als nieuwe kruisvaarder-fundamentalist die even zo spreekt als de terroristen die hij bestrijdt; ‘ik heb God aan mijn zij’ 4 Slang Symbool van het kwaad, de slang in de paradijsboom

Notes on the animals in glass 1 Beast, Revelation 13.4: “and they worshipped the dragon because it had given authority to the beast. They also worshipped the beast, saying, ‘Who is like the beast, and who can fight a war with it?’ (see also Revelation 17.8). In the belly of the beast there is a silkscreen print with a picture of 9/11: a fireman praying at Ground Zero 2 Jellyfish, the ghost... 3 Swan In the medieval animal books (bestiaria), the flesh of the swan beneath its white dress of feathers is black, which is why the swan stands for the hypocrite. After its white feathers have been removed, its black flesh is roasted in the fire. Similarly, upon his death, the hypocrite is also deprived of all his worldly splendour and descends into hell-fire. In the belly of the swans, pictures can be seen of the nightmare scenario in Iraq. One picture shows an Iraqi throwing a mask of President Bush into the fire: Bush as the new crusader/ fundamentalist who speaks just like the terrorists he is fighting: “I have God on my side.” 4 Snake Symbol of evil, the snake in the tree of Paradise tempts Eve to disobey and is the cause of the fall of man.

20

mapping out paradise

Het paradijs is allereerst een gevaarloze tuin voor de zondeloze mens. Originally, Paradise was a garden free of any danger for man in his innocence.

5

die Eva tot ongehoorzaamheid verleidt en oorzaak is van de zondeval. In de buik van de slang is een foto met een bloemhart van een orchidee, waaruit vier maal de zijdewond ontspringt verwijzend de vier rivieren die uit de bron in het Paradijs ontspruiten. De zijdewond als vrucht dragend, vrucht schenkend principe. Inktvis De inktvis verschiet van kleur, zoals de vier paradijsstromen in Mapping Out Paradise rood en zwart kleuren daar het gif al meteen bij aanvang bij de bron het water mengt...

5

In the belly of the snake, we see a picture of the flower heart of an orchid, from which the wound in the side of Christ can be seen flowing four times, symbolizing the four rivers which have their source in Paradise. The wound in the side of Christ is seen here as bearing fruit and giving life. Octopus The octopus changes colour just like the four streams from Paradise which turn red and black, as the poison mixes with the water immediately at the source...

7 8 9 10 11 12

Ooievaar Verdelger van de slangen... hiermee verwijst de Ooievaar naar Christus en zijn discipelen die de duivel te weer stonden. Walrus St. Jan vogel Leviathan Bijbels monster, een kronkelende zeeslang. In Apocalyptische geschriften wordt de duivel als een voorstelling van de Leviathan gezien. Zijn kaken worden de poorten van de hel genoemd, en aan het einde der tijden zal hij de laatste grote slag voeren met aartsengel Gabriël. Uit de gebrandschilderde Leviathan stroomt uit haar vier monden weer vier maal de rivier; vier maal stromen het water en het bloed van de zijdewond van Christus uit de bek van het liggende monster. Het ‘stomende’ hangende Vilt en de naar beneden buigende meeldraden en stampers in de bloemharten op de muur waaruit de zijdewond stroomt verbeelden daarentegen het hogere boven het lagere, kruipende; de slang van het kwade. Lucretia vogel Lucretia werd met geweld onteerd door Tarquinius, haar echtgenoot troostte haar door de schuld af te wenden van haar die gedwongen werd, op hem die de misdaad bedreef; ‘de Geest zo zei hij, zondigt, niet het lichaam; waar de bedoeling ontbreekt, is geen schuld’. Lucretia echter zei: ‘Ik bevrijd mij niet van straf, geen zedeloze vrouw zal voortaan in leven blijven met een beroep op het voorbeeld van Lucretia’, en stak vervolgens een dolk in haar hart. In de scherpe snavel staat Lucretia gegraveerd. Deze vogel verwijst naar dat mechanisme van kwaad waarbij het slachtoffer het geweld niet met vergeving maar met geweld beantwoord. Een verwijzing ook naar de geweldspiraal nu in het Midden Oosten, vindplaats van de verloren gegane Paradijstuin? Reiger Veel reigers zijn wit, de kleur van onschuld, of asgrauw, de kleur van boete... Mijn reiger is grauw en draagt Eva met de appel in de maag.



Marc Mulders, 2008

25

7 8 9 10 11 12

Stork Exterminator of snakes... The Stork refers to Christ and his disciples who resisted the devil. Walrus St. John bird Leviathan The Leviathan is a biblical monster in the form of a writhing sea snake. In apocalyptical writings, the devil is represented by the Leviathan. His jaws are called the gates of hell, and at the end of times he will fight the last great battle with Archangel Gabriel. From the four mouths of the stained-glass Leviathan, the river again flows four times. Four times, the water and blood flow from the wound in the side of Christ leaving the jaws of the supine monster. In contrast, the ‘flowing’ suspended felt sections and the stamens and pistils bending downwards in the flower hearts on the wall, from which the side wound flows, symbolize that which is higher, conquering that which is lower, the crawling snake of evil. Lucretia bird Lucretia was raped by Tarquinius. Her husband consoled her by assigning the guilt not to her who was raped but to he who committed the crime. “The spirit,” he said, “sins, not the body. Where there is no intention, there is no fault.” Lucretia however said: “I do not acquit myself from punishment. In future, no immoral woman will stay alive by invoking the example of Lucretia,” and then stuck a dagger into her heart. Lucretia’s name has been engraved into the sharp beak. This bird represents the mechanism of evil, whereby the victim does not respond to violence with forgiveness but with violence. It also refers to the present spiral of violence in the Middle East - the location of the lost Garden of Eden? Heron Many herons are either white, the colour of innocence, or ash-grey, the colour of penance. This heron here is grey and carries Eve with the apple in its stomach.



Marc Mulders, 2008

26

mapping out paradise

27

28

Kunstrecensie Mapping Out Paradise

In het FINANCIEEL DAGBLAD van vrijdag 23 augustus stond een recensie van de expositie Mapping Out Paradise in museum De Pont te Tilburg. Daarin legde de recensent Ormeling onder meer een verband tussen het gedachtegoed van de schilder Marc Mulders en het gedachte­goed van communisten en nazi’s. Zulk een uit­ gesproken stellingname vraagt natuurlijk om een reactie. Het stuk van Ormeling druipt van het cynisme en zie ik daarnaast als een sterk narcistisch gekleurd berijden van een eigen stokpaardje. De slotzin (“Communisme en nazisme bijvoorbeeld waren moderne, seculiere varianten van de religieuze utopie”) heeft natuurlijk bij aanvang af zijn kijken gevormd en vervormd. Ik leest geen enkele poging tot werkelijk gevoelsmatig proberen te ervaren wat het werk met je doet als beschouwer. Cynisme is per definitie psychologisch gezien altijd een wijze van weerstand en geforceerd afstand nemen i.p.v. involveren. Ook wordt niet echt gebruik gemaakt van wat er in de stukken over de tentoonstelling (op de website van De Pont en Marc Mulders na te lezen) geschreven wordt over de intenties. Ik vind het bijna te bizar voor woorden dat Ormeling de nazi’s erbij haalt in het kader van dit werk en de gedachtegang van Mulders. Christelijk denken in het algemeen en Mulders’ motivatie in het bijzonder, stelt hij zo veel te ongenuanceerd in het verlengde van de nazi-praktijken. Weinig andere kunstenaars hechten zo sterk aan het werken in verbond met anderen en schatplichtig voelen aan de traditie dan Mulders. Daarnaast is bijna alle andere grote kunst steeds geboren uit een toewijding aan hogere idealen en het idee zo dichter bij een betere wereld of God te komen. De maatschappelijk betrokken kunstenaar moet iets met wat hij om zich heen ziet. Bij Mulders is natuurlijk bekend dat hij dat vanuit een sterke RK levensovertuiging doet. Steeds zijn daarbij het lijden en het zoeken naar mogelijkheden troost te bieden in en door de schoonheid zijn Leitmotiv. Als hij een reclame ziet van Tom Ford waar zijn nieuwe parfumflesje de kaalgeschoren vagina van een jonge vrouw bedekt, moet Mulders iets met dat vulgaire beeld. Het beeld dat hij dan maakt is niet puur op het esthetische gericht (integendeel zou ik bijna willen zeggen) maar

mapping out paradise

Critic’s review of ‘Mapping Out Paradise’

THE Financial Daily newspaper issue of Friday 23 August contained an art critic’s review of the Mapping Out Paradise exhibition in the De Pont Museum in Tilburg. In this piece, the art critic Ormeling also establishes a link between the body of ideas formulated by the painter Marc Mulders and the intellectual legacy of the Communists and Nazis. Of course, such a striking opinion deserves some kind of response. Ormeling’s review is loaded with cynicism and, as I see it, is also a very narcissistic exercise in promoting his own little pet theory. It is obvious that the idea expressed in the last sentence (“Communism and Nazism, for example, were modern and secular variants of the religious utopia”) has influenced and distorted his perspective from the very start. I could not discover the least attempt at trying to experience and find out what impact the artist’s work actually has on the viewer. From a psychological viewpoint, cynicism is always, by definition, a way of creating resistance and forcibly distancing oneself instead of involving oneself. In addition, no real use is made of what is contained in the articles devoted to the exhibition (available on the websites of De Pont and Marc Mulders) concerning the intentions of the artist. I find it almost too bizarre for words that Ormeling points to the Nazis within the framework of the artist’s work and body of thought. In doing so, he adopts an overly simplified approach in linking Christian thinking in general and Mulders’ motivation in particular to the practices of the Nazis. Very few artists are so committed to working in a spirit of cooperation with others and feel such a sense of indebtedness to tradition as does Mulders. Besides, almost all great art springs from a dedication to higher ideals and the intention to come closer to a better world or to God. Any artist who is socially involved feels compelled to do something with what he sees in his surroundings. In the case of Mulders, it is well known that he does so within the framework of a strongly religious and Roman Catholic philosophy of life. His leitmotiv in this regard is always based on the concept of suffering and the search for ways of finding consolation in and through beauty. Upon seeing an advertisement by Tom Ford in which his newest perfume

29

probeert wel het vulgaire te vangen en te vergelijken met het duivelse/monsterlijke. We kijken daardoor weer anders naar het ons omringende. Die perversie van deze tijd dienen we tegengas te geven, vindt Mulders en dat is iets heel anders dan wat communisme en fascisme beoogden. Hij moordt en verbrandt niet, stelt niet Kalt ieder wie anders denkt, heeft het niet over uitverkoren ras, maar probeert juist bruggen te slaan over rassen en culturen heen. De wijze waarop hij dat doet is daarbij niet onderdanig maar wel dienend. Vaak kun je de werken van Mulders ook genieten zonder van dat al te weten, met name bij zijn schilderijen (hoewel er ook daar altijd iets te zien is van het donkere, van een vuile veeg, van het onvolmaakte). Bij het in de recensie beschreven werk Mapping Out Paradise -wat ik zelf trouwens het meest gecompliceerde, in de zin van meervoudig te interpreteren, vind dat ik ooit van hem zag- kun je nauwelijks kijken zonder na te denken over waar je zelf staat met het leven en met het geloof. Dat is dus voor de beschouwer in deze tijden duidelijk een opgave waar we liever niet aan willen. De Nijmeegse filosofische antropoloog Tom Lemaire schreef laatst, geïnspireerd door Levi-Strauss, over het thema religie in de moderne samenleving en zei daarbij dat de huidige mens, gefixeerd op het bestaan van het individu de kosmische omgeving van het bestaan nauwelijks kan bevatten als hij er al aandacht voor heeft. Zeker Ormeling heeft zichzelf dat soort vragen duidelijk niet durven stellen. Hij zat al vast aan de uitkomst. Op die manier ben je alleen in staat te kijken naar kunst die in jouw eigen straatje past. Verbazing en verwondering is dan niet mogelijk. Hij roept Mulders dus op belerende toon op om maar eens een boek van Oscar Wild of Rainer Maria Rilke te gaan lezen. Bob van Eerd, Klinisch Psycholoog Voorschoten, 2008

bottle is seen covering the shaved vagina of a young woman, Mulders has to do something with this vulgar image. The image he then creates does not focus purely on the aesthetic aspects (quite the opposite I would almost say), but it does try to capture the element of vulgarity and compare it with the devilish/monstrous aspects. As a result, we end up seeing the objects around us in a new way. In Mulders’ view, we need to counter this modern-day perversion, but this is something completely different from what Communism and Fascism tried to accomplish. He does not murder and burn, does not eliminate everyone who thinks differently and does not talk about a superior race. Instead, he actually tries to build bridges between different races and cultures. The manner in which he does so is not submissive or servile but rather very much intended to serve others Often, one can simply enjoy the works created by Mulders without knowing any of this, particularly in the case of his paintings (although these also always contain some hint of darkness, some kind of dark smudge and sense of imperfection). It is almost impossible to view the work which is the subject of the review, Mapping Out Paradise - which, by the way, I find to be the most complicated work I have ever seen by him, in the sense that it can be interpreted in several different ways - without thinking about where you stand in terms of your own life and beliefs. This is definitely a challenge which the modern-day observer would prefer not to take up at all. Inspired by Lévi-Strauss, the philosopher-anthropologist from Nijmegen, Tom Lemaire, recently wrote a piece on the theme of religion in modern society and stated that modern-day man, as focused as he is on the existence of the individual, is hardly able to appreciate the cosmic significance of our existence, even in those rare instances when he actually gives it some of his attention. Ormeling, at any rate, has clearly not dared to ask himself any such questions. In fact, he already knows the result beforehand. He is therefore condemned to seeing and experiencing only those works of art which fit neatly into his own private world view. Experiencing any sense of surprise or wonder is then out of the question. All he can do, in the end, is to call on Mulders, from the vantage point of his own so-called moral high ground, to go and read a book by Oscar Wilde or Rainer Maria Rilke. Bob van Eerd Clinical psychologist Voorschoten, 2008

30

koninginne raam

31 6

QUEEN WINDOW

32

koninginne ra am queen window

33

34

koninginne ra am queen window

35

36

Oranjefonds raam

37

De Goddelijke deugd ‘liefde’ omvat volgens het dubbelgebod van de liefde in Math. 22:37-40 zowel de ‘amor dei’, de liefde van God, als wel de ‘amor proximi’, de naastenliefde. Het is deze arbeid aan zorg en omkijken naar, en opbouwen met elkaar die het wezen en de vrucht van het Oranjefonds is. Deze zorg voor elkaar, deze naastenliefde, wordt door zowel de islam als het christendom verkondigd als een groot goed, en als ‘de’ missie voor de gelovige in het dagelijks leven.

Orange Fund window In de Islam betekenen de vijf vingers van de hand; geloofsverkondiging, gebed, pelgrimage, vasten en Liefdadigheid. Henri Nouwen, ‘eindelijk thuis’ gedachten bij rembrandts ‘terugkeer van de verloren zoon’

Aantekeningen van Marc Mulders bij zijn gebrandschilderd glas-in-loodraam voor het Oranjefonds, ‘Amor proximi’, en de vijf panelen gezandstraald glas, ‘Paradijs’.

Notes by Marc Mulders on his stained-glass window for the ‘Oranjefonds’ (Orange Fund), ‘Amor proximi’, and the five panels of sandblasted glass, ‘Paradise’

Onthulling door H.K.H. Prinses Máxima en Z.K.H. Prins Willem-Alexander 13.12.07

Unveiling by HRH Princess Máxima and HRH Prince Willem-Alexander 13.12.07

In opdracht van het Oranjefonds heb ik voor het nieuwe kantoor aan de Maliebaan te Utrecht een zes meter hoog gebrandschilderd glas-in-loodraam gemaakt, ‘Amor proximi’. Voor de entree en een bovenlichtraam op de bovenste verdieping heb ik vijf panelen vervaardigd in de techniek gezandstraald glas, getiteld ‘Paradijs’.

At the request of the Oranjefonds, I made a 6 m high stained-glass window for the new office on the Maliebaan in Utrecht, titled ‘Amor proximi.’ For the entrance and for an overhead window on the top floor, I made five panels titled ‘Paradise’ using the sandblasted glass technique.

Het Oranjefonds spreekt over zijn missie in termen van ‘sociale participatie’, en ‘sociale cohesie’. Prachtige projecten realiseert het dan ook in onze samenleving. Het Oranjefonds maakt middels haar financiële bijdragen aan ideële initiatieven uit de samenleving ontmoetingen mogelijk tussen mensen, zodat zij elkaar de hand geven, de handen ineen slaan en elkaar bij de hand nemen. Daarom zijn verdeeld over het raam handen te zien die in gebaar en handeling deze gedachte van zorg voor elkaar aanschouwelijk maken. De afbeeldingen zijn afkomstig uit een aantal barok- en renaissanceschilderijen. De uitgescheurde fragmenten zijn neergevleid in het bloemhart van de Amaryllis, daar waar de stamper en meeldraden een mystiek hart vormen, een oord waar het handgebaar huizen mag. De taal van de Amaryllis, haar bloei en verwelking, haar fragiliteit, haar geheimenisvol Hart, geeft mij het juiste ‘dragende lichaam’ dat het collagefragment, de fotografische afbeelding van het handengebaar, bewaren zal.

The Oranjefonds describes its mission in terms of ‘social participation’ and ‘social cohesion.’ It is therefore not surprising that it realizes beautiful projects in society. By subsidizing idealistic initiatives anchored in society, the Oranjefonds makes it possible for people to meet each other so that they can give each other a hand, work together and guide each other. That is also why hands are visible in the window which, in gesture and action, illustrate this concept of caring for each other. The images have been taken from several Baroque and Renaissance paintings. The torn out fragments have been very gently placed in the flower heart of the Amaryllis, where the pistil and stamens create a mystical heart - a place where the hand gesture is very much at home. The language of the Amaryllis, its flowering and wilting, its fragility, and its heart full of secrets provide me with the appropriate vehicle for carrying and storing the collage fragment, the photographic image of the hand gesture.

...het echte middelpunt van Rembrandts schilderij wordt gevormd door de handen van de vader. Daarop is alle licht geconcentreerd. Daarin wordt de genade tastbaar en concreet. Daarin vallen vergeving, verzoening en genezing samen. ...het waren die handen die mij bij mijn geboorte verwelkomden, mij vast hielden op de schoot van mijn moeder, mij voedsel gaven en met dekens toedekten. In tijden van gevaar hebben zij mij beschermd en in tijden van verdriet getroost. Zij hebben mij uitgewuifd en welkom geheten. Die handen zijn Gods handen. Het zijn ook de handen van mijn ouders, leraren, geneesheren, van alle mensen die God mij gegeven heeft om mij daaraan te herinneren hoe veilig ik vastgehouden werd. Romano Guardini, ‘Van Heilige symbolen’ 1940 1 De zegen wordt uitgedrukt in een handgebaar. Bij vormsel en priesterwijding rust de hand op het hoofd, opdat door haar wordt medegedeeld wat van boven komt, wat zijn oorsprong vind in God’s geest. De hand maakt het kruisteken op het voorhoofd of over het tygehele lichaam, opdat daarin Gods overvloed zou neerdalen. Want de hand is het lichaamsdeel dat uitdeelt; zij is het die voortbrengt, die vorm geeft en kan wegschenken. 2 De hand is na het aangezicht het meest bezielde deel van ons lichaam...Echt een werktuig, waarin de mens zijn eigen geest tot uitdrukking kan brengen. En de geest van anderen in zich kan opnemen; want ook dat doet hij met zijn hand. Neemt iemand de geest van iemand anders niet in zich op, als hij de hem toegestoken hand drukt. 3 Over de biddende handen; het is een gebaar van zelfinkeer, als iemand in zijn ziel met God alleen is, dan sluit zich de ene hand vast in de andere, dan kruisen de vingers zich, als moet een innerlijke stroom, die verloren zou kunnen gaan, van de ene hand in de

According to the double commandment of love in Math. 22:37-40, the divine virtue of ‘love’ includes the ‘amor dei’ - the love of God - as well as the ‘amor proximi’ - the love of one’s fellow-man. It is this work of caring for and looking after and working together with each other which is the essence and the fruit of the Oranjefonds. This caring for one another, this love of one’s fellow-man is declared by Islam as well as Christianity to be a great virtue and the mission for the believer in daily life. In Islam, the five fingers of the hand stand for the following: proclamation of the faith, prayer, pilgrimage, fasting and Charity. Henri Nouwen - ‘Finally at home’ - thoughts on Rembrandt’s ‘Return of the lost son’ ... the real centre of Rembrandt’s painting is formed by the hands of the father. That is where all the light is focused. It is where the quality of mercy becomes tangible and concrete, where forgiveness, reconciliation and healing come together. ... it was these hands which welcomed me upon my birth, which held me on my mother’s lap, which gave me food and covered me with blankets. In times of danger, they protected me, and in times of sorrow, they comforted me. They waved to me when I left, and welcomed me on my return. These hands are the hands of God. They are also the hands of my parents, teachers, and doctors - of all those people whom God has given me to remind me of how safely I am being held and protected. Romano Guardini, ‘On holy symbols’ 1940 1 The blessing is expressed in the form of a hand gesture. During confirmation and ordination, the hand rests on the head, as it is the medium through which information comes down from above, revealing God’s spirit. The hand makes the sign of the cross on the forehead or over the entire body, inviting God’s abundant mercy to come with it. After all, the hand is the part of the body which is intimately involved with giving. It is the hand which provides and creates and can also give gifts. 2 The hand is second only to the face in being the most animated and expressive part of our body; it is a real tool with which a person can express his inner spirit and also become partner to the spirit and the feelings of another. After all, does one not partake of the spirit of the other person when making contact with the outstretched hand? 3 With regard to the praying hands: this gesture is one of inner contemplation. When one is alone with God

6 38

oranjefonds ra am

39

orange fund window

De Goddelijke deugd ‘liefde’ omvat volgens het dubbelgebod van de liefde in Math. 22:37-40 zowel de ‘AMOR DEI’, de liefde tot God, alswel het ‘AMOR PROXIMI’, de naasten-liefde. According to the double commandment on love written down in Math. 22:37-40, the divine virtue of ‘love’ includes the ‘AMOR DEI’, i.e. the love of God, as well as the ‘AMOR PROXIMI’, the love of one’s fellow man.

4 5

andere geleid worden, en in het binnenste terugstromen, zodat alles binnen blijft, bij God en een beschermen van de verborgen God. De gestrekte hand plat naast de andere, spreekt van zelfbedwang, beheerste eerbied. Of het rukt een zich-weggeven uit, offervaardigheid. Bij dankbaarheid, jubel ,een groot verlangen, openen de handen zich en strekken zich breeduit, omhoog.

Marc Mulders, 2007

4 5

in his inner soul, then one hand takes complete hold of the other, then the fingers cross into each other as if to allow an inner current, which might otherwise be lost, to flow from one hand into the other and then return back inside, so that everything remains within, being with God and protecting the hidden God. The outstretched hand placed flat one next to the other speaks of self-restraint and controlled respect, or else it expresses the ability to give of oneself and make sacrifices for another. In times of thankfulness, jubilation and great longing, the hands open themselves and stretch out wide upwards.

Marc Mulders, 2007

40

het laatste oordeel

6 41

The Last Judgment

Aantekening bij het glas-in-loodraam ‘Het Laatste

Notes on the stained-glass window ‘The Last Judgment’

Oordeel’ voor de Sint Jan Kathedraal te Den Bosch, en wel specifiek over het paneel geheel linksonder; het vliegtuig van 11.09.01 N.Y. ondergebracht in een omgekeerde Iris in de hel.

for the St. John’s Cathedral in Den Bosch, and more specifically on the panel on the bottom left: the airplane of 11.09.01 N.Y. positioned inside an upside down Iris in hell.

Al sinds 2001 is het terrorisme een van de thema’s binnen mijn ‘iconografische agenda’. Indertijd maakte ik hierover al collages in mijn in eigen beheer uitgegeven kunstenaarstijdschrift ‘100.000.000 (‘Politieke’ collages bevinden zich onder meer in de collecties van het Van Abbe Museum te Eindhoven, het De Pont museum te Tilburg en het Stedelijk Museum te Amsterdam). Elke kunstenaar die in zijn tijd een Bijbels thema verbeeldt, zal zowel zijn handen als zijn ziel bij de arbeid gekleurd weten door de dan aanwezige ‘tijds­ zenuw’ en die vertalen in een persoonlijke iconografie. Ook zal de kunstenaar zijn dagelijkse arbeid plotseling onderbroken weten door een voor hem ingrijpende en dramatische gebeurtenis buiten zijn atelier, zal hij het geziene leed en menselijk tekort vervolgens willen, ja moeten noteren, registreren, afdrukken en documenteren, en zo ook tevens behoeden voor de vergetelheid (zie Constant met Nieuw Babylon, Gerhard Richter met de Baader Meinhof werken, Picasso met de Guernica, Goya met de executie van Keizer Maximiiaan). Daarom heb ik voor het Laatste Oordeel, naast de gebruikelijke verdeling Hemel-Vagevuur-Hel, ook in de hel een beeld willen tonen wat voor ons allen juist nu spreekt en ook handelt over de uitdrukking ‘een hel op aarde’.

Since 2001, terrorism has been one of the themes on my ‘iconographic agenda.’ At the time, I was already making collages devoted to this theme in the artists’ magazine ‘100.000.000’ which I published myself (my ‘political’ collages can also be found in the collections of the Van Abbe Museum in Eindhoven, the De Pont museum in Tilburg and the Stedelijk Museum in Amsterdam). The hands as well as soul of every artist depicting a biblical theme in his own day and age will be impacted by the crucial events of his time, which will then be transformed into his own personal iconography. And every artist whose daily work is suddenly interrupted by a far-reaching and tragic event outside his workshop will feel a need and even compulsion to note down, register, codify and document the suffering and human shortcomings he has seen, thereby also preventing them from being forgotten (e.g. New Babylon by Constant, the Baader-Meinhof works by Gerhard Richter, Picasso’s Guernica, and the execution of Emperor Maxi­ milian by Goya). This is also why, for the Last Judgment, in addition to the generally accepted division between Heaven, Purgatory and Hell, I wished to depict an image in hell which is recognizable to all of us and which gives meaning to the expression ‘a hell on earth.’

6 42

het l a atste oordeel

43

the l ast judgment

En voor mij is dat vooral mijn ongeloof dat gelovigen, zowel terroristen als geestelijke en politieke (wereld)leiders, menen met bloed aan hun handen de trap omhoog naar de Hemel te kunnen betreden. Immers in de Koran en de Bijbel staat dat die tocht omhoog gepaard zal gaan in liefde voor de naaste, en op de sporten van die ladder zijn er ter initiatie en oefening onder meer de schuldbelijdenis, de treden van vergeving en die van verzoening met de naaste en de ‘vijand’. Het mag dus niet gaan om handen gedoopt in haat, maar onze handen moeten juist zorgende en schenkende handen zijn. Dat geldt voor terroristen en ook voor gelovigen die binnen hun eigen religie elkaar bestrijden: de protestanten en katholieken bijvoorbeeld in Ierland, de soenieten en sji’ieten in Irak, President Bush die zijn jongens tot een nieuwe kruisvaarderstocht aanzet. Want al dezen doen niet wat de Heilige schrift ons voorhoudt: raak Uw naaste en Uw vijand aan met de liefde die uit de ziel geboren is en in de ogen waarheid wordt. Zij allen denken het laatste oordeel van de liefhebbende God al te kennen, nemen in hun blindheid een voorschot op dat laatste oordeel en dat is de aardse hel van bloed vergieten. ‘De hel op aarde’ is juist voor mij de duivel die in de gedaante van een gelovig zijn de boodschap van liefde uit de Bijbel en de Koran omkeert om dood en verderf te zaaien; ‘Ga weg van Mij vervloekten, naar het eeuwige vuur, dat aangelegd is voor de duivel en zijn engelen’ (Math. 25, 31-46). Daarom heb ik ook een vogel in de hel gesitueerd, die omziet naar zijn eigen staart en daarin de duivel ontwaart. Daarom ook heeft de omgekeerde Iris in de hel wel zijn schone kleuren behouden, immers het kwaad is er in verleidelijke en zelfbewuste vorm

For myself in particular, this is primarily a result of my disbelief that people who call themselves believers, including terrorists as well as spiritual and political (world) leaders, think that they will be able to climb the ladder to Heaven with blood on their hands. After all, the Koran as well as the Bible makes it clear that this ascent must be accompanied by love for one’s fellow man and that the rungs of the ladder can only be passed with the help of initiation and exercise, which also include confession and acts of forgiveness and reconciliation with one’s fellow man as well as the ‘enemy.’ Our hands may therefore never be dipped in hate; instead, they must be hands that care for others and serve others. This is true of terrorists as well as believers who fight each other within the framework of their own religion, for example the Protestants and Catholics in Ireland, the Sunnis and Shiites in Iraq, and President Bush encouraging young Americans to participate in a new crusade. All these are not doing that which the holy Scriptures command us: touch your fellow man and your enemy with the love which springs from the soul and becomes truth in the eyes. All of them are convinced that they know the last judgment of the loving God and, in their blindness, act in accordance with their preconceived notion of this last judgment. The end result is the spilling of blood and a living hell on earth. For me, ‘hell on earth’ is the devil who, while pretending to be a believer, turns the message of love to be found in the Bible and the Koran upside down in order to sow death and destruction: ‘Depart from me, you who are cursed, into the eternal fire prepared for the devil and his angels’ (Math. 25, 31-46). That is also why I have placed a bird in hell, which looks around at its own tail and recognizes the devil in it. It is also why the upside down Iris depicted in hell retains its beautiful colours. After all, evil can also be found in very alluring and deceptive shapes.

44

het l a atste oordeel the l ast judgment

Daarom heb ik voor het Laatste Oordeel, naast de gebruikelijke verdeling HemelVagevuur-Hel, ook in de hel een beeld willen tonen wat voor ons allen juist nu spreekt en ook handelt over de uitdrukking ‘een hel op aarde’. This is also why, for the Last Judgment, in addition to the generally accepted division between Heaven, Purgatory and Hell, I wished to depict an image in hell which is recognizable to all of us and which gives meaning to the expression ‘a hell on earth.’ Als belijdend Katholiek geloof ik in de verwantschap en verbondenheid van alle gelovigen in de wereld, dat wij ook allen gezamenlijk hen die in onze gemeenschap met de tong God prijzen, maar met de handen orkanen van haat doen uitademen veroordelen.

As an avowed Catholic, I believe in the kinship and solidarity of all believers on earth and that all of us together must condemn those who praise God with their tongues in our community but at the same time sow tornadoes of hate with their hands.

Voor mij is een Christen, Jood, Islamiet met die naam gedoopt naar gelang hij op welk oord op aarde geboren is. Een spiritueel mens gaat naar het gebedshuis daar waar hij opgroeit, dat is een Moskee bijvoorbeeld in Irak, een Synagoge in Israël, een Tempel in India, een Kerk voor mij alhier in Tilburg.

As I see it, a Christian Jew or Muslim is baptized in the name of the faith in which he is born here on earth. A spiritual person goes to the house of prayer in which he was raised, and that can be a mosque in Iraq, a synagogue in Israel, a temple in India, and a church for myself here in Tilburg.

Samen zijn wij Hem indachtig, Hij die middels de Heilige boeken ons tegemoet komt, zich geeft, ons omhelst, ons bewaren wil in zijn gevouwen handen. Voor mij is de Iris in mijn raam daar ook een toonbeeld van; bladeren die teer de binnenruimte van Gods liefde bewaren. Het is aan ons de bladeren te ontvouwen. Het is aan mij als ambachtsman, werkende in opdracht voor de Kerk, de openingen in die kerk te voorzien van een gekleurd licht met beelden van zowel goed als kwaad. Tezamen zal dat gekleurd glas de gewijde ruimte verlichten. Het zonlicht maakt Zijn uitgestoken handen zichtbaar.

Together, we are mindful of Him: He who comes to us via the Holy Scriptures, who gives of Himself and embraces us and wishes to protect us in His folded hands. For me, the Iris in my window illustrates this in the form of fragile leaves which are able to hold and retain the inner space of God’s love. It is our job to unfold the leaves. It is my job as a craftsman, working at the behest of the Church, to fit the openings in the church with coloured light, depicting images of good as well as evil. Taken together, these coloured pieces of glass will light up the hallowed space. The sunlight will make His hands visible as they reach out to us.

Marc Mulders, 2006

Marc Mulders, 2006

45 6

46

het l a atste oordeel the l ast judgment

47

48

het l a atste oordeel the l ast judgment

49

6

het l a atste oordeel

51

the l ast judgment

Geachte Hr Fred Rijling,

Dear Mr. Fred Rijling,

Normaal antwoord ik niet op een beschuldiging, maar Uw brief is een treffend voorbeeld van onbegrip en eendimen­ sionaal denken, daarom;

I do not generally respond to accusations, but your letter is a striking example of a lack of understanding and one-dimensional thinking, which is why I am replying.

ik kan in het vervolg ook ‘een raampje’ maken na eerst geturfd te hebben wie de meest doden (of leed?) op zijn naam heeft staan. In kwantiteit leed overal op de wereld vergelijken om vervolgens politiek correct te oordelen, en landen, politici, kunstenaars beschuldigen gaan zoals U nu doet is niet mijn opdracht want,

In future, I could create ‘a window’ after first having made a count to determine which party has encountered the most deaths (or suffering?). I could first make a quantitative assessment and comparison of suffering all over the world and then act in a politically correct fashion in accusing countries, politicians, and artists, which is what you are now doing, but that is not my mission.

Ik herinner mij ‘die ene persoon’ die op 11/09 naar beneden sprong, ik herinner mij de jongen nog met de katapult in zijn hand, door het hoofd geschoten door een Israelische soldaat, ik herinner mij de kelders van Dutroux, ik herinner mij, ik herinner mij Rwanda, de holocaust, de slavernij, de apartheid, de moeder die mij zondag op een opening vertelde over haar overleden dochter... ik herinner mij Jezus aan het kruis, niet oordelend over zijn beulen.

Sectarische propaganda

Sectarian propaganda

Ik vind het thema 9-11 in Het Laatste Oordeel niet op zijn plaats. Je hebt het over onschuldig bloedvergieten. De Amerikaanse 3000 slachtoffers lijken meer waard te zijn dan de 655.000 dode Irakezen en de tienduizenden in Libanon en Afganistan. Je had ook een raampje kunnen maken van een Israelische bommenwerper die clusterbommen uitstrooit over de hoofden van de kinderen in Libanon. Ik vind het sectarische propaganda.

“I do not think it is appropriate to place the theme of 9-11 in The Last Judgment. You talk about innocent blood being spilled. It would appear that the 3000 American victims are worth more than the 655,000 dead Iraqis and the tens of thousands in Lebanon and Afghanistan. You could also have made a window about the Israeli fighter-bomber laying down a pattern of cluster bombs onto the heads of the children in Lebanon. I consider this to be sectarian propaganda

Dhr. Rijling

Dhr. Rijling

Uw oordeel als is het mijn bedoeling ‘sektarische propaganda’ te bedrijven met mijn raam (voor wie overigens? voor de V.S., of bedoelt U voor Israel, of voor Irak, is het raam SP, of CDA? ...) zie ik als een uitnodiging voor mij om hierop te reageren. Dus neem ik het graag als voorbeeld mee in mijn komende interviews. Ik neem aan dat U geen bezwaar heeft in ook het noemen van Uw naam. Ik hoop dat uw maatschappelijke betrokkenheid, weliswaar niet voor alle doden, slachtoffers van onrecht, maar alleen voor hen die U uitkiest , groeien zal naar een onbaatzuchtige en niet politiek gekleurde betrokkenheid tot de naaste. Moge het ook uw persoonlijke leven doen groeien. Met vriendelijke groet, Marc Mulders

In actual fact, I remember ‘that single individual’ who jumped from the building on 11/09. I still remember the boy with the catapult in his hand shot through the head by an Israeli soldier. I remember the cellars of Dutroux. I remember Rwanda, the Holocaust, slavery, apartheid, the mother who, at an opening on a Sunday, told me about her dead daughter… I remember Jesus on the cross not judging his executioners. I view your statement that it is my intention to engage in ‘sectarian propaganda’ (for whom actually: for the US or do you mean for Israel or Iraq or is the window for the SP or the CDA?) as an invitation for me to respond. I will therefore be happy to use it as an example in my next interviews, and I assume that you will have no objection to my also mentioning your name. I hope that your social sense of involvement, although it does not extend to all the dead and victims of injustice but only to those whom you yourself choose, will grow and develop into a selfless and non-political involvement and commitment to your fellow man. I hope that it will also assist you further in your personal life and growth. Best regards, Marc Mulders

52

Apocalyps raam

53

Apocalypse window

Het museum Catharijneconvent,

museum Catharijneconvent,

Marc Mulders, 2005-2006

Marc Mulders, 2005-2006

Inleiding

introduction

De apocalyps valt binnen de traditie van de joodse eschatologie, de leer over de laatste dingen. De apocalyps is het laatste boek van het Nieuwe Testament en geschreven door Johannes. Het bevat elementen uit de eerdere apocalyptische literatuur van het jodendom, met name elementen uit Jesaja, Ezechiël en Daniël. Vanuit het perspectief van de apocalyps werden deze joodse teksten als een messiaanse vooruitblik op Jezus gezien. In tijden van chaos en ont­ reddering is het noodzaak het kwade en het goede tegenover elkaar te stellen. Het kwaad te duiden in symbolen en de overwinning op het kwaad te duiden in termen van verlossing en belofte, de belofte van de wederkomst van God. In zulke tijden wordt de apocalyps verbeeld.

The Apocalypse falls within the Jewish eschatological tradition, i.e. the teachings touching on the end of days. The Apocalypse, written by St. John, is the last book of the New Testament and contains elements from earlier Jewish apocalyptic texts, in particular from Isaiah, Ezekiel and Daniel. From the perspective of the Apocalypse, these Jewish texts were seen as a messianic prophecy concerning Jesus. In times of chaos and desperation, the opposition between good and evil must be made clear. Evil needs to be illustrated in terms of symbols, and victory over evil needs to be illustrated in terms of redemption and promise, the promise of God’s resurrection. In such times, depictions of the apocalypse abound.

“Op de een of andere wijze drukken de beelden van Johannes de werkelijkheid beter uit dan abstracte be­ grippen. Het beeldende denken, zoals dat in de apocalyps te vinden is, geeft diepe bevredinging aan het geprangde gemoed, en bevat bovendien eeuwige waarheid. Johannes opent onze ogen voor het lijden van de onschuldigen. Hij boezemt ons een heilzame afkeer in van de absolute staat die zichzelf verafgoodt en niets boven zich erkent [zie verdedigingsmechanismen, Brita Bohler, Theo van Gogh, Jackass]. Hij toont ons dat de werkelijkheid gruwelijker is dan vorige geslachten ooit vermoedden. Hij geeft aan dat de evolutie gaat in de richting van de eenwording der mensheid en de vergeestelijking van de materie. Hij leert ons goed en kwaad te scheiden, te lijden onder die tegenstelling. Hij laat ons zien hoe door individuatie het Zelf te ontdekken en het

“Somehow, the images created by St. John describe reality more effectively than do abstract concepts. Thinking in visual terms, as found in the Apocalypse, provides deep solace to feelings that have been oppressed and frustrated and also contain eternal truths. St. John opens our eyes to the suffering of the innocent. He fills us with a healthy aversion for all-powerful systems of government which deify themselves and do not recognize any higher power (see defence mechanisms: Brita Bohler, Theo van Gogh, Jackass]. He shows us that reality is more horrible than previous generations ever imagined. He makes it clear that evolution is going in the direction of human solidarity and the victory of the spiritual over the material. He teaches us to separate good from evil and to suffer under this opposition. He shows us how individuation makes it possible to discover the Self

conflict te boven te komen. Doel is het huwelijk van hemel en hel. Hij vermaant ons met al deze woorden en al deze beelden de aarde trouw te blijven, omdat het koninkrijk van God op de wereld komt.” (Het geheime boek der Openbaring, Gilles Quispel, 1979)

and to emerge victorious from the struggle. The goal is the marriage of Heaven and Hell. He uses all these words and images to admonish us to remain faithful to the world below to ensure that the Kingdom of God can come to the world.” (The Secret Book of Revelation, Gilles Quispel, 1979)

“De apocalyps gaat om archetypische uitdrukkingen van fundamentele angsten en verlangens van de mens. Dat verklaart waarom mensen zich overal ter wereld kunnen herkennen op het op Patmos geschreven boek. Toen de ‘Apocalyps’ gelezen werd door Romaanse beeldhouwers in Frankrijk en Rusland werd de lokale humus geactiveerd. Uit eigen bodem verrezen er monsters in andere gedaanten dan Johannes beschreef, maar ze zijn wel dragers van eenzelfde hoop en vrees. In alle tijden ervaren mensen de wereld als een beangstigende chaos. Ze brengen die chaos tot expressie om als mens overeind te blijven: om hun angst de baas te worden en hun hoop levend te houden.” (Jan van Lier, ‘Het boek en zijn verbeelding’, in: Jean Michel Alberola, ‘De apocalyps’)

“The apocalypse deals with archetypical expressions of fundamental human fears and desires. This also explains why people all over the world can identify with the contents of an ancient book written on Patmos. When Romanesque sculptors in France and Russia read the ‘apocalypse’ it found fertile soil in the ‘local humus’ and took root in their imagination, leading to the growth of monsters in other forms and shapes than those described by St. John, monsters which were nevertheless expressions of the same hopes and fears. Since time immemorial, mankind has experienced the world around him as a frightening chaos. Man tries to give form and expression to this chaos in order to retain his humanity, to conquer his fear, and to keep hope alive.” (Jan van Lier, ‘The Book and its imagination’ in: Jean Michel Alberola, ‘The Apocalypse’).

Voor mij gaf de introductie van de zeefdruk als techniek de mogelijkheid ‘de lokale humus’, beelden uit de actualiteit te integreren: enerzijds de icono-clash tussen de religies, anderzijds de nihilistische, decadente cultuur. Voor mij betekent het werken aan de apocalyps ook het invoegen in een lange weg van beelden maken over goed en kwaad, waarin elke kunstenaar gebruik maakt van de beelden die al aanwezig zijn. De eerste verbeeldingen van de apocalyps zijn verloren gegaan, maar het is naar alle waarschijnlijkheid dat Beatus van Liebéna deze gekend heeft en hierop zijn illustraties heeft gebaseerd. Van hieruit wordt het een lange keten van invloed en gevolg, de Duitse manuscripten uit Trier en Bamberg, de middeleeuwse fresco’s in Italië, de tapijten van Angers tot Dürer. Later treedt er in de post-Renaissance een verschuiving op in de belangstelling van cycli naar de autonome afbeelding, zoals te zien bij Van Eijck, Rubens en El Greco.

For me, the introduction of silkscreen printing as a technique to express myself made it possible for me to integrate the ‘local humus’ and contemporary images into my work: the iconic clash between religions on the one hand and the rise of a nihilistic and decadent culture on the other. For me, working on the apocalypse also means becoming part of a long tradition of artists creating images dealing with good and evil, in which each artist makes use of the images already created. The earliest examples of images dealing with the apocalypse have been lost, but it is very likely that Beatus van Liebéna was familiar with them and used them as a basis for his illustrations. There followed a long chain of artists influencing others and being influenced by their predecessors: the German manuscripts from Trier and Bamberg, the medieval frescoes in Italy, the tapestries from Angers to Dürer etc. Later on, in the post-Renaissance period, the focus switched from cycles to autonomous image, as can be seen in the works of Van Eijck, Rubens and El Greco.

54

apocalypsra am

55

apocalypse window

“En zonder te forceren kan men in de visie van Johannes een theologie van de revolutie ontdekken. Als gevolg van hetgeen in Christus gebeurd is, ziet Johannes de stad Babel met zijn onrechtvaardige kooplui en militaire horen, plaatsmaken voor het Jeruzalem van de rechtvaardigheid en vrijheid. Vanuit deze gezichtshoek heeft men iemand als H. Marcuse een apocalyptisch denker kunnen noemen. Volgens Marcuse ligt dankzij de enorme mogelijkheden van de techniek een soort luilekkerland van spel, arbeid, kunst theoretisch binnen het bereik van de mens. In feite evenwel ligt de mensheid in de macht van de productiemaatschappij, die de mens steeds meer opjaagt en vervreemdt van zichzelf [!]. Vanwaar moet de omwenteling komen? Marcuse moet hier theoretisch blijven: niet van de mensen die bij het arbeidsproces betrokken zijn, maar van de intellectuelen, kunstenaars. Ze moeten overgaan tot ‘de absolute weigering’, niet meedoen aan het productieproces in zijn huidige vorm. Het schema van denken mag al overeenkomen met een apocalyps, de inhoud allerminst. Aantekening MM: terwijl juist in mijn vakgebied de laatste twee decennia de perversiteiten, het cynisme, m.a.w. de ugly side of life, door curatoren, critici en kunstenaars tot politiek correct dogma was verheven. Dus een aantal intelectuelen hebben het laten afweten? Uit: De Openbaring van Johannes, A.P. van Schaik, 1971. Mijn raam gaat dus zowel over het begrip apocalyps (zoals Apocalyps Now, Francis Ford Coppola) als over een passage uit het boek der Openbaringen, Hfst. 12, 4-5: 4.(...) “En de Draak stond voor de Vrouw die zou gaan baren, om het kind, eenmaal ter wereld gebracht, te verslinden. 5. Zij baarde een mannelijk kind dat alle volkeren met ijzeren scepter zal weiden. Haar kind werd haastig weggevoerd naar God en zijn troon.” Rechtsboven is de Vrouw (Maria) met kind te zien en het kind met het kruis vlucht dan ook temidden van de kleurenstralen de hemel tegemoet. Verdeeld over het raam is de vertaling van de Draak te zien in velerlei gedaantes. Daarnaast openbaren zich tussen al het duivelse de voorbeeldige tekenen uit Jezus’ leven; de kruisiging, de pietà. Immers, de apocalyps is naast een schrikbeeld ook een verhaal met een optimistisch einde en met een aansporing, Hfst. 22, 11-16: 11. “Laat hij die onrecht doet nog blijven doen, laat de onreine zich nog meer verontreinigen, maar laat de rechtvaardige nog meer rechtvaardigheid doen en de heilige nog heiliger worden. 12. Zie, Ik, kom spoedig, mijn loon breng Ik mee om ieder overeenkomstig zijn werk te

Rechtsboven is de Vrouw

“And without forcing matters, it is possible to discover a theology of revolution in the vision of St. John. As a result of what Christ experienced, St. John see the city of Babel, with its wicked merchants and military mercenaries, being replaced by a righteous and free Jerusalem. From such a perspective, it is possible to consider someone like H. Marcuse as an apocalyptic thinker. According to Marcuse, in theory, the enormous potential of modern-day technology offers mankind a kind of paradise in which he can work, play, and create artworks to his heart’s content. But in reality, he is in the grasp of a production-oriented society which is applying ever increasing amounts of pressure on him and causing him to lose touch with his real self [!]. So where will the revolution come from? The answer given by Marcuse is one to be expected from a theorist: not from the people involved in daily labour but rather from the intellectuals and artists. The latter must decide to adopt an approach of ‘absolute refusal’ by not participating in the production process in its present form. Although the intellectual process may have similarities with the apocalyptical process, the content is not at all apocalyptical.” Comment by MM: In contrast, during the last two decades in my own professional field, perversities and cynicism, i.e. the ugly side of life, have actually been elevated to the status of politically correct dogma by curators, critics and artists. So have some intellectuals simply been out to lunch? From: The Revelation of St. John, A.P.van Schaik, 1971

(Maria) met kind te zien en het kind met het kruis vlucht dan ook temidden van de kleurenstralen de hemel tegemoet. On the top right, Mother Mary and her child are visible, and the child with the cross is fleeing towards heaven surrounded by the rays of light and colour.

So my window deals with the concept of the apocalypse (as in Apocalypse Now by Francis Ford Coppola) as well as a passage from the Book of Revelations, Chapter 12, 4-5: 4.(...) “The dragon stood in front of the woman who was about to give birth, so that he might devour her child the moment it was born. 5. She gave birth to a son, a male child, who will rule all the nations with an iron sceptre. And her child was snatched up to God and to his throne.” On the top right, Mother Mary and her child are visible, and the child with the cross is fleeing towards heaven surrounded by the rays of light and colour. The verse devoted to the Dragon can be seen in many different shapes in various parts of the window. In addition, in between all the devilish elements, the characteristic symbols from the life of Jesus are revealed: the crucifixion, the pietà etc. After all, besides being a tale of terror and fear, the apocalypse is also a story with an optimistic ending and an exhortation. Chapter 22, 11-16:

vergelden. 13. Ik ben de alpha en de omega, de eerste en de laatste, het begin en het einde. 14. Gelukkig zijn zij die hun kleren witwasten, zij zullen immers toegang hebben tot de boom van het leven en door de poorten de stad kunnen binnengaan. 15. Buiten blijven de honden, de tovenaars, zij die ontucht bedrijven, de moordenaars, de afgodendienaars en allen die de leugen liefhebben en ernaar handelen. 16. Ik, Jezus, zond mijn engel om u dit alles te betuigen ten bate van de kerken. Ik ben de wortel en het geslacht van David, de stralende morgenster.”

11. “Let him who does wrong continue to do wrong; let him who is vile continue to be vile; let him who does right continue to do right; and let him who is holy continue to be holy.” 12.”Behold, I am coming soon! My reward is with me, and I will give to everyone according to what he has done. 13. I am the Alpha and the Omega, the First and the Last, the Beginning and the End. 14. “Blessed are those who wash their robes, that they may have the right to the tree of life and may go through the gates into the city. 15. Outside are the dogs, those who practice magic arts, the sexually immoral, the murderers, the idolaters and everyone who loves and practices falsehood. 16. “I, Jesus, have sent my angel to give you[a] this testimony for the churches. I am the Root and the Offspring of David, and the bright Morning Star.”

56

apocalypsra am apocalypse window

57

58

apocalypsra am

59

apocalypse window

Ontwerp

Design

Als ontwerp (karton) heb ik een collage gemaakt. Dat betekent hier en daar een ruwe afbreking of verschuiving van passages. Daarom ook heb ik de verschillende panelen maar ten dele op elkaar laten aansluiten, om het ‘kubistisch’ karakter te benadrukken. Doordat in tegenstelling tot een glas-in-loodraam in een kerk er nu over de gehele lengte van het raam zicht is van dichtbij, via het trappenhuis, heb ik geen perspectiefvertekening hoeven toe te passen en is er veel meer sprake van een frontaal perspectief dan van een verdwijnend.

For the design (cardboard), I made a collage. As a result, some elements are rudely broken off and some passages do not link up. That is also why I allowed the various panels to only partly link up with each other, thereby emphasizing the Cubist nature of the work. In contrast to a stained-glass window in a church, the entire length of the window is visible from nearby via the stairwell. As a result, I did not need to create an artificial impression of perspective in my work, and the perspective used here is much more of a frontal one rather than one that disappears into the distance.

Opbouw Het raam is opgebouwd uit acht elementen, schilderingen/ motieven op antiek glas en op het floatglas, waarop de zeefdruk is ingebrand en dat daarna is beschilderd. 1 Zeefdruk en beschilderingen (emaille) 2 Doornenkroon op tonen van violet (in emaille) 3 Achtergrondstukken, met telkens een decoratief kruis (grisaille) 4 Golvend sluik haar van Jezus. (grisaille) 5 Stralingskransen en sterren. (grisaille) 6 Figuratieve beeltenissen, zoals draken, kikkers, onderwatermonsters, een gevild konijn, oogbollen en een pauw met in zijn staart, de duivel (emaille) De ‘kikker’, bijvoorbeeld, loopt uit de muil van de Draak en het Beest en uit die van de valse profeet in de Apocalypse. Het zijn demonische geesten die tekenen doen, manipulators, oorloghitsers. Gelijk de valse profeten nu een wig proberen te drijven tussen islam en christendom. 7 Ornamentpassages, ontleend aan de sierletters van middeleeuwse manuscripten (emaille) 8 Zonnestralen

Zeefdruk Onderwerpen 1 David Beckham (paneel 2) Een foto uit de Vanity Fair, waarop hij de pose van Jezus aanneemt, wordt gepareerd door Jezus met gespreide armen. 2 Londen slachtoffer (paneel 8) De hemel is van ons allen. Christen en moslim geraken daar na het volbrengen van hun reis in het teken van naastenliefde en verzoening, niet door de naaste te doden. Engelen verwelkomen niet de dader maar het slachtoffer.

Structure The window is built around eight elements consisting of paintings/patterns on antique glass and on float glass, onto which the silkscreen print has been fired and which has then been painted: 1 Silkscreen prints and paintings (enamel) 2 Crown of thorns in violet tones (in enamel) 3 Background pieces each with a decorative cross (grisaille) 4 Straight wavy hair of Jesus (grisaille) 5 Rays of light and stars (grisaille) 6 Figurative images such as those of dragons, frogs, sea monsters, a skinned rabbit, eyeballs and a peacock with the devil in its tail (enamel) The ‘frog’, for example, can be seen leaving the mouth of the Dragon and the Beast as well as the mouth of the false prophet in the Apocalypse. These are demonic spirits who work with signs and are manipulators and warmongers, similar to the way in which the false prophets today are trying to cause a rift between Islam and Christianity. 7 Ornamental passages based on the calligraphic letters of medieval manuscripts (enamel) 8 Rays of sunlight

Silkscreen technique Subjects 1 David Beckham (panel 2) A photograph from Vanity Fair in which he poses as Jesus is countered by Jesus with arms outspread. 2 London victim (panel 8) Heaven belongs to us all. Christians and Muslims alike can reach it after completing their journey within the framework of brotherly love and reconciliation, not by killing their fellow man. Angels welcome the victim and not the perpetrator.

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Stop Bleeding (paneel 9). Het label ‘Stop Bleeding’ handtasjes is een samenwerking tussen Diane Schouten en Marc Mulders. Opgericht voorjaar 2005 te Tilburg,een stad waar van oudsher het katholicisme en het textielambacht dominante factoren waren. ‘Stop Bleeding’ werkt vanuit deze geestelijke en picturale erfenis. Het wil een alledaags gebruiksvoorwerp als een tas versieren en decoreren met elementen uit en herinneringen aan deze erfenis, niet om weemoedig om te kijken maar juist vooruit te kijken, door te pogen een feestelijkheid hand in hand met een symboliek of reminiscentie aan deze wereld in borduursel of print op een tas de wereld in te sturen. Een voorbeeld zijn de tassen met daarop een vis geborduurd, waarbij binnen in de buik een afbeelding van Maria is te ontwaren. De vis als ‘schuilkerk’ , als een ark van Noach; een waardevolle afbeelding wordt zo gekoesterd en bewaard voor betere tijden. Madrid (paneel 2). Een bebloed gelaat van een slachtoffer van de aanslag te Madrid naast het bebloed gelaat van Jezus uit de film ‘The Passion’. Kruisvaartridder en Aragorn (paneel 4). De kruisvaartridder als reminiscentie en herhaling van de icono-clash tussen de moslim- en christenwereld. Aragorn, de strijder uit Lord of the Rings, de drakendoder. Jezus, geborgen in de konijnenvacht (paneel 13). Jezus wordt als teken ondergebracht in de Ark van Noach. De konijnenverstrengeling werkt hier als een schuilkerk. Maria met kind (paneel 15). Maria met kind, collectie Catharijneconvent (paneel 13). Jezus vlucht met kruis (paneel 15). Die neue Reiter der Apocalyps (paneel 11). Maskers, tegen miltvuur na 11-09-01. Pietà (paneel 4). Jezus aan het kruis (paneel 10).

Tot slot, De Farizeeën en de Sadduceeën kwamen Hem op de Proef stellen door te vragen hun een teken uit de hemel te laten zien. Maar Hij gaf ten andwoord: “Des avonds zegt ge: Het wordt mooi weer, want de hemel is rood. En bij zonsopgang: Vandaag komt er storm, want het rood van de hemel ziet er onheilspellend uit! Dus het aanzien van de hemel weet ge wel te beoordelen; kunt ge het de tekenen der tijden dan niet? (Mt 16,2-3 ).

3. 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Stop Bleeding (panel 9). The ‘Stop Bleeding’ label for handbags is a cooperative venture between Diane Schouten and Marc Mulders, established in the spring of 2005 in Tilburg, a city where Catholicism and the textile trade were tradition- ally the dominant influences. ‘Stop Bleeding’ works on the basis of this spiritual and pictorial heritage. It takes a day-to-day object such as a handbag and decorates it with elements and reminders of this heritage, not with the intention of looking nostalgically backwards but rather of looking forward to the future by attaching a woven or printed symbol or reminder of this heritage to a festive article and bringing it into the public domain. An example of this is the handbag displaying an embroidered fish, inside of which an image of the Virgin Mary is visible. The fish here functions as a place of refuge or Noah’s Ark. In this way, a valuable symbol is cherished and its memory is preserved for ‘better days’ to come. Madrid (panel 2). A blood-covered face of a victim of the terror attack in Madrid next to the blood-covered face of Jezus from the film ‘The Passion’. Crusader and Aragorn (panel 4). The Crusader as a reminder and ‘replay’ of the iconic clash between the Muslim and Christian world: Aragorn, the hero from Lord of the Rings, the dragon slayer. Jesus, protected inside the rabbit skin (panel 13). Jesus is brought into Noah’s Ark as a symbol. The protecting rabbit skin stands for a church of refuge here. Mary with child (panel 15). Mary with child, from the collection of the Catharijneconvent (St. Catherine’s Convent) (panel 13). Jesus fleeing with the cross (panel 15). The new Rider of the Apocalypse (panel 11). Masks against anthrax after 11-09-01. Pietà (panel 4). Jesus on the cross (panel 10).

Finally The Pharisees and Sadducees came to Him and tested him by asking him to show them a sign from heaven, but He replied: “When evening comes, you say, ‘It will be fair weather, for the sky is red,’ and in the morning, ‘Today it will be stormy, for the sky is red and overcast.’ You know how to interpret the appearance of the sky, but you cannot interpret the signs of the times? (Matthew 16, 2-3).

Marc Mulders, 2006 Marc Mulders, 2006

60

St. Stevens kerk

61

St. Stephen’s Church

Twee ramen voor de St. Stevenskerk te Nijmegen

Two Windows for the St. Stephen’s Church in Nijmegen

De intellectuelen sloten zich niet op in studiecellen, maar hielden zich meestal op in de boomgaarden en velden en alle kloosters waren opgetrokken rond een tuin die vol was met vogels en bloemen. Als gevolg van deze vertrouwdheid met de natuur, het gevoel dat zij niet schuldig was, maar het merkteken van God droeg en dat zijn gezicht zich daarin onthulde, drongen de levenssappen van het plantaardige leven langzaam omhoog door de pilaren van de Notre Dame om op de kapitelen uit te botten in een kroon van bladeren.

The intellectuals did not shut themselves up in study rooms but spent most of their time in orchards and open fields, and all the monasteries were built around gardens filled with birds and flowers. As a result of this familiarity with nature and a feeling that it was not associated with guilt but was rather a symbol of God and a reflection of his true nature, the vital juices of the world of plants slowly penetrated the pillars of the Notre Dame and rose above the capitals to form a crown of leaves.

(G. Duby, De kathedralenbouwers)

(G. Duby, The cathedral builders)

RECHTERRAAM Pelikaan

RIGHT WINDOW: the Pelican

Temidden van cellen en moleculen ontspruiten twee stromen van levenssappen uit hun wortelen omhoog naar de hemel. De linkerstengel is als de omgekeerde boom die zijn wortels heeft in de spirituele wereld. Hij toont het menselijk leven als een lichamelijke manifestatie van de geest. De hemel schenkt het leven en uit de hemel komt alle energie door wortels opgezogen. De rechterstroom ontspruit uit de zijdewond van Christus, bron van water en bloed. Uit Christus’ zijdewond werd het geloof geboren.

Amidst cells and molecules, two streams of lifeblood flow from their source upwards towards heaven. The stream on the left resembles a tree turned upside down with its roots in the world of the spirit. It represents human life as a physical manifestation of the spirit. The heavens give life and supply all the energy absorbed by the roots. The stream on the right flows from the wound in Christ’s side, the source of water and blood. Faith originated from the wound in Christ’s side.

Terzijde van de twee stromen richt het pelikaanjong zijn snavel omhoog. Bovenin (paneel 21) is de moeder geschilderd die haarzelf in de borst prikt. De pelikaan sloeg met haar vleugel het ongehoorzame jong dood. Na drie dagen treuren, pikte de pelikaan zich tot bloedens toe met haar snavel in de borst. Het bloed sijpelde op het dode jong, die zo tot leven kwam. Het is het symbool voor de opstanding van Christus en van diens zelfopoffering.

Next to the two streams, the baby pelican points its beak upwards. Higher up (panel 21), the mother bird has been painted, piercing itself in the chest. The pelican beat the disobedient baby to death with its wings. After three days of grieving, the pelican pierced itself in the chest with its beak until it bled. The blood dripped down onto the baby bird, which then came back to life, symbolizing the resurrection of Christ and his self-sacrifice.

21 10 20 9 19 8 18 7 17 6 16 5 15 4 14 3 13 2 12 1 11

Drie maal is de slang te zien. Asklèpios: de Romeinen brachten tijdens de pestepidemie de Griekse god van de geneeskunde, in de gedaante van een enorme slang, uit Griekenland naar Rome, waarop de plaag onmiddellijk ophield. De esculaap, embleem van de medische beroepen, herinnert nog aan Asclèpios. (Esculaapslangen waren heilige dieren in de antieke sanatoria die met name bij geneeskrachtige bronnen werden aangelegd).

The snake can be seen three times. During the plague epidemic, the Romans brought the Greek god of medicine, Aesculapius, in the form of an enormous snake, from Greece to Rome, after which the plague immediately stopped. The staff of Aesculapius, symbolizing the medical profession, owes its origin to Aesculapius. Aesculapian snakes were sacred animals in the sanatoriums of old, which were generally built near therapeutic springs.

Als de slang oud wordt, worden haar ogen troebel en ziet zij niets meer. Om weer jong te worden vast zij veertig dagen en nachten, zo lang tot haar huid vervellen gaat. Dan zoekt zij een nauwe rotsspleet, gaat naar binnen en schuurt haar oude vel af en wordt weer jong. Ook de mens moet ‘de ouderdom van de wereld’ afwerpen en verjongd naar het eeuwige leven streven.

When the snake grows old, its eyes become clouded and it can no longer see. In order to rejuvenate itself, it fasts for 40 days and nights until its skin is ready to fall off. It then searches for a narrow crevice among the rocks, goes inside, rubs off its old skin, and becomes young again. Similarly, man must also cast off the shackles of old age and strive to rejuvenate himself and attain eternal life.

In paneel 1 (en 17) is de slang afgebeeld met de appel in de bek, verwijzend naar de zondeval. De slang onderaan het kruis, onder aan de wortelen duidt op de overwinning van Christus aan het kruis op de zonde en de dood, bevochten op de duivel in een gedaante van de slang.

In panel 1 (and 17), we see the snake depicted with the apple in its jaws, referring to the fall of man. The snake on the cross below, on the roots at the bottom, symbolizes the victory of Christ on the cross over sin and death, which he won by fighting the devil in the shape of the snake.

De slang die in zijn staart bijt, staat op paneel 14: de eeuwige cyclische herhaling.

The snake biting its own tail can be seen on panel 14, symbolizing the eternal cycle of repetition.

62

st. stevenskerk st. stephen’s church

63

64

st. stevenskerk

65

st. stephen’s church

Laat Mulders doorschemeren dat in de verbondenheid met de natuur een religieus besef kan postvatten dat

14

universeel is en vooraf moet zijn gegaan aan de

9

10

2

4

6

8

geïnstitutionaliseerde godsdiensten. Wat hem aantrekt

1

3

5

7

in zowel gebrandschilderd glas als doorschijnend gebladerte is de gevoelswaarde van het licht. Religie kan gevoed worden door een zinnelijke verbondenheid met de natuur, door het ervaren van haar kracht en kwetsbaarheid. Allow Mulders to consider that a sense of communion with nature can lead to a religious consciousness which is universal and must have preceded the institutionalised religions. What attracts him in stained glass as well as translucent foliage is the emotional impact of the light. Religion can be nourished by a sensory connection with nature and by the revelation of its strength and vulnerability.

Ernst Van Raaij, 2002

LINKERRAAM, stigmata

LEFT WINDOW: stigmata

Op de panelen 1, 3, 5, 7, 9 en 10 worden de stigmata af­gebeeld. Bij de meditatie over het vlees en bloed van Christus is er sprake van stigmata: op de handen, voeten en de zijdewond, en soms als zesde het voorhoofd. Uit de wonden ontspringen wortels, ze geven tweeduizend jaar traditie door van christendom en humanisme. Op paneel 14 toont Christus zich in de gedaante van een vis; het geheime herkenningsteken van de eerste christenen, ichtus. Op paneel 1 is een duivenkopje te zien met een tak in zijn bek. De duif die verwijst naar de Ark van Noach, de Heilige Geest, de vredesduif en ook het embleem is van het UMC.

The stigmata are displayed on panels 1, 3, 5, 7, 9 and 10. The meditation on the flesh and blood of Christ involves the stigmata, i.e. the wounds of Christ on the hands, feet, and in the side and sometimes on the forehead as the sixth location. From the wounds, roots grow forth representing 2000 years of Christian and humanist tradition. On panel 14, Christ is symbolized in the form of a fish, the secret sign of recognition of the earliest Christians: ichtus. Panel 1 shows the head of a dove with a branch in its beak. The dove reminds us of Noah’s Ark, the Holy Spirit, and the dove of peace and is also the emblem of the UMC.

Marc Mulders, 2001

Marc Mulders, 2001

66

Biografie biography

Marc Mulders, Tilburg 1958 Woont en werkt in Oostelbeers / lives and works in Oostelbeers (NL) www.marcmulders.com

Solotentoonstellingen One man shows 1991 * Marc Mulders, Stedelijk Museum, Amsterdam * Marc Mulders, Stedelijk Museum De Lakenhal, Leiden * Galerie Wittenbrink, München 1993 * Marc Mulders, Zes projecten, een serie solopresentaties van Nederlandse kunstenaars in de projectruimte, Van Abbemuseum, Eindhoven 1997 * Galerie Daniel Templon, Parijs/Paris 1999 * Splinters and Grass, Stefan Stux Gallery, New York * Marc Mulders, De Pont, museum voor hedendaagse kunst, museum for contemporary art, Tilburg 2003 * Galerie Brennecke, Berlijn/Berlin 2005 * Zomer in de Nieuwe Kerk, schetsen van glas-in-loodraam ‘Een tuin van glas’/sketches for stained glass window, De Nieuwe Kerk, Amsterdam 2006 * De zachte vacht van het sterven (Vanitas, Sarah Lucas, Frans Hals Museum | De Hallen, Haarlem 2007 * Liturgie en typografie, Manifesten, illustraties, affiches en edities. Bibliotheekpresentatie Van Abbe museum, Eindhoven 2008 * Mapping Out Paradise, met Claudy Jongstra, De Pont museum voor hedendaagse kunst, Tilburg * Marc Mulders en Claudy Jongstra, Nederlandse Ambassade, Berlijn * Marc Mulders, Galerie Brennecke, Berlijn 2009 * Huis Bergh in de bloemen, schilderijen, foto’s, collages, ‘s-Heerenberg * Galerie Brennecke, Berlijn

67

2010 * Vanitas, Nationaal Glasmuseum, Leerdam * De Passie, Museum voor Religieuze kunsten, Uden * Geheim Landschap, Noord-Brabants Museum, Den Bosch * Geheim Landschap, Borzo modern & contemporary art, Amsterdam

Selectie van groepstentoonstellingen Selected group exhibitions 1986 * Prix de Rome 1985, Museum Fodor, Amsterdam 1987 * Een grote activiteit. Nieuwe generaties in de Nederlandse kunst/A great activity. New generations in Dutch art, Stedelijk Museum, Amsterdam 1990 * Gemengd bedrijf. Jongere kunstenaars in Nederland, een keuze, Haags Gemeentemuseum, Den Haag 1992 * De Opening, De Pont museum voor hedendaagse kunst/museum for contemporary art, Tilburg 1993 * Religieuze kunst. Keuzes van Marc Mulders, Museum voor Religieuze Kunst, Uden * Scuola. Giovani artisti Olandesi e Fiamminghi/ Dutch and Flemish contribution at the Biennale di Venezia, Scuola di San Pasquale, Venetië/Venice 1994 * Idea Europa, Palazzo Pubblico Siena, Museo Civico/Civic Museum of Padua 1995 * Couplet V: dansende meisjes, ter ere van Gustav Mahler, langs de randen van het expressionisme, Stedelijk Museum, Amsterdam 1997 * Dutch light, met/with Guido Geelen, Stefan Stux Gallery, New York 1998 * NL, Van Abbemuseum, Eindhoven 2000 * And…/ and…/ and… (part 2), SO, by Alexander van Slobbe, spring/summer collection 2001, Ecole Nationale Supérieure des Beaux Arts, Parijs/Paris * 82,65% verf, een keuze uit de aanwinsten, Stadsgalerij, Heerlen

* SO, by Alexander van Slobbe, Flagstore, Tokio/Tokyo, Japan * An unfinished past/Unvollendete Vergangenheit, Neues Museum Nürnberg/Neurenberg, Warschau/Warsaw & Pulchri Studio, Den Haag * Gathering, Claudy Jongstra & Marc Mulders, Egg, Londen/London * De voorstelling, Nederlandse Kunst in het Stedelijk Paleis, een keuze van Hare Majesteit Koningin Beatrix, Stedelijk Museum, Amsterdam 2003 * Gogh Modern. Van Gogh en de hedendaagse kunst, Van Gogh Museum, Amsterdam 2004 * Collectie Rabobank Nederland, Gemeentemuseum, Den Haag * Nederland niet Nederland, Van Abbemuseum, Eindhoven 2005 * HxBxD, Rabo-Kunstcollectie, Gemeentemuseum, Den Haag 2006 * De ark van Noach/Noah’s ark, De Pont Museum, Tilburg * Armando, Mulders, Zuurmond, schilders pur sang, Armandomuseum, Amersfoort * Never felt before, 10 jaar studio Claudy Jongstra, Textielmuseum, Tilburg 2007 * Waterverf, aquarellen, Roger Raveelmuseum, Machelen aan de Leie (België) * Le peintre maudit, De Halle, Geel (België) 2008 * La collection De Pont à Paris, Institut Neerlandais, Parijs * Heilig Vuur, Stedelijk Museum in de Nieuwe Kerk, Amsterdam 2009 * Marc Mulders en Claudy Jongstra, Nederlandse ambassade, Berlijn

Documentaire Documentary 2008 * Dauw, kunstenaar Marc Mulders. Samenstelling en regie Ben Jurna, Camera en regie, Carrien Dijkstra, 70 minuten 2008 * Mapping out Paradise, Samenstelling en regie Ben Jurna, Camera en regie, Carrien Dijkstra, 15 minuten

Bibliografie, een keuze Selected bibliography Beeren, Marc Mulders, cat. Een grote activiteit/ A great activity, Stedelijk Museum Amsterdam, 1987 * J. Guldemond, Marc Mulders, cat. Zes projecten/ Six projects, Van Abbemuseum, Eindhoven, 1994 * M. van Nieuwenhuyzen, interview Marc Mulders, Stedelijk Museum bulletin Couplet V, Amsterdam, 1995 * R. Fuchs, Arranging flowers, Brush Tracks, Tilburg, 1999 * L. Heyting, Een tuin van glas, herdenkingsraam zilveren regeringsjubileum Koningin Beatrix, 2005 * H. den Hartog Jager, Marc Mulders: Alleen voor vleeseters/Marc Mulders: Strictly for carnivores, Marc Mulders Dauw/Dew, 2005 * WJ Otten, Over het genereuze: Aantekeningen bij het werk van Marc Mulders/On generosity: Considering the work of Marc Mulders, Marc Mulders Dauw/Dew, 2005 * Wim Beeren - om de kunst, opvattingen van een museumman over moderne kunst, kunstenaars, musea en kunstbeleid. Teksten van Wim Beeren, de Amsterdamse jaren in het Stedelijk Museum 1985-1993 o.a. over Marc Mulders, NAI Uitgevers/ Publishers, Rotterdam, 2005 * H. den Hartog Jager, Dit is Nederland in tachtig meesterwerken, Atheneum Polak, Amsterdam * H. van Osch, Kunst kan genereus zijn/Art can be generous too, Marc Mulders Nevel/Mist, Waanders uitgeverij Zwolle, 2009.

* W.

68

biografie

69

biography

Glaswerken en presentaties Glass pieces and presentations 1999 * glas-in-loodraam De Schepping N.H. Kerk, Rhoon 2001 * twee glas-in-loodramen Stigmata en Pelikaan, St. Stevenskerk, Nijmegen * glas-in-loodraam Ark van Noach met Regenboog, N.H. Kerk, Rhoon 2004 * glas-in-loodraam Een tuin van glas, t.g.v. het 25-jarig regeringsjubileum van koningin Beatrix, De Nieuwe Kerk, Amsterdam 2006 * glas-in-loodraam De Apocalypse, Museum Catharijne Convent, Utrecht * glas-in-loodraam Laatste Oordeel, St. Janskathedraal Den Bosch * Twee glas-in-loodpanelen Vissen, particuliere opdracht Tilburg * appartementencomplex Ave Maria, Transvaalplein Tilburg 2007 * glas-in-loodraam Amor Proximus en vijf panelen met gezandstraald glas Het Paradijs, Oranjefonds, Utrecht * kapsalon Hans de Volder, Goirle 2008 * drie panelen met gezandstraald glas Pauw tegenover Draak particuliere opdracht Den Bosch

en meer gebrandschilderd glas fragmenten voor de installatie Mapping Out Paradise samen met Claudy Jongstra, De Pont, museum voor hedendaagse kunst Tilburg * aanvang samenwerking glasblazerij Leerdam

* duizend

* twee glas-in-loodramen Maria en Pietà, privékapel, Veere

* vlinderkooitje, jaarobject Nationaal Glasmuseum, Leerdam

* Gebrandschilderde schaal, multiple Nevel/Mist, editie van 25, in samenwerking met Pieternel Broos, Tilburg

2009 * Stokroos stipendium 2009 * eerste presentatie gebrandschilderde vazen en schalen geblazen te Leerdam, Galerie CS Editions (galerie Zand), Art A’dam

* Maastrichts ballet, twintig dieren (gebrandschilderd en fusing), Hoofdkantoor Rabobank, Maastricht

2010 * Vanitas, Seven Last Words from the Cross, installatie van gebrandschilderd glas en mond geblazen vazen en schalen, Nationaal Glasmuseum, Leerdam * Glas-in-loodraam herbouw Armando Museum, Amersfoort * Glas-appliqué, Maasstad ziekenhuis, Rotterdam

70

vanitas (study) seven l ast words from the cross

71

72

colofon credits

Maastrichts ballet

Uitgave Publisher: Marc Mulders Fotografie Photography: Marc Mulders Ontwerp Design: Scherpontwerp Druk Printing: Drukkerij Lecturis Tekst Text: Marc Mulders Vertaling Translation: WYO talen, Roermond

ISBN xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

In dit boekje is er meer woord dan beeld. Maar de uitleg bij de verschillende ramen is toch volledig weergegeven zodat het boekje naast ‘Archive’ ook als gidsje kan dienen bij bezichtiging van de ramen. Voor een uitgebreide beschouwing over de glas in loodramen zie Daan van Speybroeck in ‘getuigenis en tegenwerping’ , in ‘Apocalypse’, Museum Catharijneconvent Utrecht 2006. Ook te lezen op de website www.marcmulders.com