magazine van het Actuarieel Genootschap jaargang 19 nummer 5 mei 2012

magazine van het Actuarieel Genootschap jaargang 19 nummer 5 mei 2012

thema: innovatie +++ Albert Röell van KAS BANK over veel kleine verbeteringen +++ financiële innovatie bij een bank +++ Een Europees toezichtkader via innovatie en harmonisatie +++ zonder baanbrekende innovatie komt er weer een crisis

oproep

Even een vraagje…..

: m o k u e l t e h j i j d n i v 2 ideeën en onderwerpen aan te dragen voor De Actuaris? 2 vragen te bedenken voor personen die we interviewen? 2 artikelen te beoordelen en lezerproof te maken? 2 je netwerk in te zetten en tegelijkertijd uit te breiden?

☞

Meld je dan aan als redactielid van De Actuaris.

☞

Heb je wel interesse, maar wil je eerst meer weten? Bel dan vrijblijvend met Peter van Meel, hoofdredacteur (06 - 3014 5734) of met Frank Thooft, Bladmanager (06 – 4642 8806) voor meer informatie. Momenteel is er in de reactieraad ruimte voor een à twee nieuwe leden. We komen graag in contact met leden die het leuk vinden bij te dragen aan de inhoud en kwaliteit van het blad. De precieze invulling van het redacteurschap verschilt per redacteur. Graag bespreken we de mogelijkheden die jou passen!

2 de actuaris mei 2012

column

Het beste idee _____________________________________________________________________________________________________________________________

Afgelopen seizoen behaalde het TV-programma ‘Het beste idee van Nederland’ belabberde _____________________________________________________________________________________________________________________________ kijkcijfers. Hieruit zou je af kunnen leiden dat maar weinigen geïnteresseerd zijn in _____________________________________________________________________________________________________________________________ revolutionaire ideeën van anderen. Dit is best jammer. Innovatie staat juist aan de basis _____________________________________________________________________________________________________________________________ van economische groei: datgene wat wij nu nodig hebben. _____________________________________________________________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________________________________________________________

De mooiste verhalen bij innovaties zijn natuurlijk die waarbij iets per toeval wordt _____________________________________________________________________________________________________________________________ uitgevonden. De meeste innovaties worden echter mogelijk gemaakt door veel aandacht te _____________________________________________________________________________________________________________________________ geven aan Research & Development en aan Productontwikkeling. Denk hierbij bijvoorbeeld _____________________________________________________________________________________________________________________________ aan Philips, Samsung, Microsoft en Apple. Innovaties zijn voor deze bedrijven van _____________________________________________________________________________________________________________________________ levensbelang. Het hebben van een melkkoe levert veel geld op, maar de toekomst van een _____________________________________________________________________________________________________________________________ bedrijf wordt niet bepaald door wat je hebt, maar door wat je in de toekomst gaat doen. _____________________________________________________________________________________________________________________________ Het is innoveren of het hebben van de kwaliteit om producten van anderen snel en _____________________________________________________________________________________________________________________________ vakkundig te kopiëren. Dit laatste is op zich jammer, maar dwingt andere bedrijven wel om _____________________________________________________________________________________________________________________________ met nieuwe ideeën te blijven komen. Zo zorgt kopiëren ook voor innovatie. _____________________________________________________________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________________________________________________________

Ook op sportgebied zijn veel innovaties te vinden. Sommige hiervan worden teruggedraaid _____________________________________________________________________________________________________________________________ of verboden. Kijk naar de zwemsport. Het gebruik van badkleding die zorgde voor extra _____________________________________________________________________________________________________________________________ drijfvermogen, was eerst toegestaan, maar is later verboden en er is teruggegaan naar het _____________________________________________________________________________________________________________________________ oude vertrouwde textiel. In sporten zoals wielrennen, atletiek en gewichtheffen, zingt het _____________________________________________________________________________________________________________________________ woord doping rond. De soorten doping hebben zich in de loop van de tijd snel _____________________________________________________________________________________________________________________________ doorontwikkeld. Iedere keer als een dopingsoort werd ‘ontdekt’ en op de lijst van verboden _____________________________________________________________________________________________________________________________ middelen kwam, was er weer een nieuwe soort op de markt die nog niet ontdekt kon _____________________________________________________________________________________________________________________________ worden. Zo lopen de innoverende controletechnieken altijd achter de feiten aan. _____________________________________________________________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________________________________________________________

Innovaties zijn per definitie goed te noemen, maar het is aan anderen om deze innovaties _____________________________________________________________________________________________________________________________ in positieve zin dan wel in negatieve zin te gebruiken. In de medische wereld zijn er _____________________________________________________________________________________________________________________________ positieve voorbeelden van hoe innovaties kunnen worden ingezet; de wapenwedloop die _____________________________________________________________________________________________________________________________ vorige eeuw plaatsvond is een negatief voorbeeld. Je moet trouwens niet vergeten dat het _____________________________________________________________________________________________________________________________ GPS een belangrijke innovatie is die ook vanuit defensie komt en die nu als onmisbaar en _____________________________________________________________________________________________________________________________ positief wordt gezien. _____________________________________________________________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________________________________________________________

Hoe verhoudt innovatie zich tot actuarissen? Aan welke innovaties hebben actuarissen _____________________________________________________________________________________________________________________________ bijgedragen? Kijkend naar productontwikkeling spelen actuarissen een belangrijke rol in _____________________________________________________________________________________________________________________________ onder meer arbeidsongeschiktheidsproducten, beleggingshypotheken, variable annuities, _____________________________________________________________________________________________________________________________ financial engineering en het gebruik van derivaten voor het afdekken van marktrisico’s. _____________________________________________________________________________________________________________________________ Belangrijker is de toekomst: op welke gebieden verwachten wij innovaties van actuarissen? _____________________________________________________________________________________________________________________________ Hoe mooi zou het niet zijn als actuarissen een belangrijke rol spelen bij innovaties die rust _____________________________________________________________________________________________________________________________ brengen op de financiële markten en op maatschappelijk gebied! _____________________________________________________________________________________________________________________________ Ik daag u uit: bent u degene die zorgt voor deze innovatie? Wij zullen voldoende ruimte in _____________________________________________________________________________________________________________________________ De Actuaris voor u vrijhouden. _____________________________________________________________________________________________________________________________ _____________________________________________________________________________________________________________________________

Peter van Meel Hoofdredacteur

de actuaris mei 2012

3

inh.

de actuaris mei 2012*] column

3

Het beste idee – door Peter van Meel

de opinie van...

6

Albert Röell – door Paul Jurriëns

thema innovatie

10

18

Innovatie in brandstof bij Topell Energy – door Jenneke Meijer en Harry Ros Innovatie in risicomanagement op Schiphol – door René Brinksma Financiële innovatie bij Rabo – door Harry Ros Creativiteitscreatie en innovatie door Peter Everts – door Dominique de Baar

de kwestie

21

Er komt een nieuwe crisis als er geen baanbrekende financiële innovatie ontstaat – door Mark Heijster

oproep en reacties

22 26

De voors en tegens van de door DNB in januari ingestelde rente-aanpassing Nieuwe oproep: Innovatieve ideeën voor langer leven

de actuaris anders

30

Carla van Rooijen, triatleet – door Frank Thooft

professie en praktijk

32

42

Een Europees toezichtkader via innovatie en harmonisatie - door Dirk Broeders, Niels Kortleve, Antoon Pelsser en Jan-Willem Wijckmans Scenario-analyse en risicomeetmodellen - door Hans Heintz en Frank Pardoel De deskundigheidseisen in de Wet financieel toezicht – door Dominique de Baar Herverdelingsmechanismen reële rechten - door Marc Simon Visser en Jeroen Gielen Is het Solvency II standaard model representatief? – Sabijn Timmers, Bas van de Pas en Han Hubers

actuaris in den vreemde

44

Janka Holesowa in Bratislava

column bestuur

46

Innovatie door verbreding – door Annemarie Mijer

verenigingsnieuws

28

Foto-impressie van het AG-Jaarcongres 2012 Marco Vet over de Commissie Nominatie – door Frank Thooft De Johan de Witt prijs - door Maarten van Meerten Diploma’s, mutaties en overig nieuws Permanente Educatie Europees nieuws

12 16

34 38 40

47 48 50 52 53

*] met o.a. in dit nummer innovatie in risicomanagement bij de bagageafhandeling op Schiphol; getorreficeerde biomassa, de duurzame energie van de toekomst; en innovatie en creativiteitstheorie thema innovatie

thema innovatie

verenigingsnieuws

professie & praktijk


interview door Jenneke Meijer en Harry Ros fotografie Jacques Kok

GETORREFICEERDE BIOMASSA, DUURZAME ENERGIE VAN DE TOEKOMST ?

interview met Albert Röell door Paul Jurriëns fotografie Willy Slingerland

Snelheid

Inmiddels weten we dat het gas CO2 dat vrijkomt bij de verbranding van onder andere steenkool schadelijk is voor het milieu. Nationale en internationale wetgevers zijn het er dan ook over eens dat de CO2-uitstoot gereduceerd moet worden. De meeste centrales die vandaag de dag onze elektriciteit opwekken, draaien volledig op steenkool. Vervanging van steenkool lijkt een logische stap in de goede richting. Maar waarmee? We brachten een bezoek aan Topell Energy, een van de pioniers in de ontwikkeling en vervaardiging van een alternatief voor steenkool: getorreficeerde biomassa.

Jenneke Meijer MSc is advisor bij Ernst & Young Actuarissen BV

Op 1 juli 2011 is de subsidieregeling duurzame energieproductie (SDE+) in werking getreden om zo de relatief goedkope productie van duurzame energie te stimuleren. Verschillende categorieën komen in aanmerking, waaronder wind-, zonne- en warmteprojecten. Er bestaat veel interesse onder de bedrijven die hiervoor in aanmerking komen. In 2012 verhoogt de overheid het budget, met in het achterhoofd de doelstelling voor 2020: een reductie van 15% van de uitstoot van broeikasgassen en 14% van het totale energieverbruik duurzame energie in 20201,2. Begin 2010 is Topell Energy3 begonnen met de bouw van de grootschalige ‘pilot plant’ in Duiven. Ze ontwikkelen de technologie waarmee houtachtige biomassa een thermische behandeling ondergaat die uiteindelijk leidt tot een product dat geschikt is om in op kolen gestookte elektriciteitscentrales (kolencentrales) bij te stoken4.

Om risico’s in kaart te brengen is directe terugkoppeling belangrijk. Gebruikers moeten direct de gevolgen zien van aangebrachte veranderingen. Dit vergt grote rekencapaciteit. Holistisch

biomassa een energiedrager is: het kan op elk gewenst moment omgezet worden in energie in de reeds bestaande infrastructuur (de huidige kolencentrales). Dit is bij wind- of zonne-energie niet het geval. Bij winden zonne-energie wordt direct elektriciteit gemaakt dat het net op gestuurd wordt; dit lukt alleen als het waait of als de zon schijnt. In de SDE+ komt grootschalige bijstook van biomassa in kolencentrales niet in aanmerking voor subsidie. Het kabinet is er echter wel van overtuigd dat bijstook van biomassa in kolencentrales een kosteneffectieve manier is om de duurzame energie doelstelling voor 2020 dichterbij te brengen. In de nabije toekomst wil het kabinet daarom kolencentrales verplicht stellen tot het bijstoken van biomassa. Wanneer een dergelijke verplichtstelling in werking treedt, en hoe groot het percentage duurzaam opgewekte energie zal zijn, is nog niet bekend. Maar voor ons was het genoeg reden om een kijkje te nemen bij Topell Energy.

Catastrofes slaan bijna altijd op meerdere vlakken tegelijk toe. Het is dan ook van belang meerdere risico’s tegelijk te analyseren, bijvoorbeeld liquiditeitsrisico en marktrisico.

impressie AG Algemen Ledenvergadering en Jaarcongres 2012 fotografie Theo Oudejans

AG Jaarcongres 2012

Het voornaamste verschil ten opzichte van andere vormen van duurzame energie is dat getorreficeerde

Albert Röell: “Wie zijn geschiedenis niet kent, is niets waard voor de toekomst”

Inflatie

Economisch

Rente

Politiek 5 – Zie van Notten, Ph.W.F. (2005), ‘Writing on the Wall: Scenario Development in Times of Discontinuity’. 6 – Zie van der Heijden, K. et al. (2002), The Sixth Sense: Accelerating Organizational Learning with Scenarios, Wiley & Sons, Chichester.

5 – http://en.wikipedia.org/wiki/ Torrefaction

> Een rondleiding in de plant 6 de actuaris mei 2012

> 6 opinie

Pensioenleeftijd


> 10 biomassa

De PEST methode onderscheidt de macro-omgeving, de meso-omgeving en de instelling zelve. De macro omgeving bestaat uit Politieke, Economische, Sociale en Technologische factoren. Deze vertalen zich naar de

Janka Holesowa, Bratislava Wat maakte dat je voor dit land koos? “Ik ben Slowaakse, dus het antwoord is heel makkelijk – homesick. Ik werkte eerst drie jaar bij KPMG in Bratislava, waarna ik enkele sollicitaties in Nederland heb gedaan. Ik werd toen bij Watson Wyatt (nu Towers Watson) aangenomen. Na drie jaar heb ik toch besloten naar mijn vaderland terug te keren. Vanaf maart 2011 ging ik aan de slag bij de verzekeraar Alico in Bratislava (Slowakije). Ondertussen zit ik al bij een andere internationale verzekeraar, bij Zurich, als hoofd van het actuariële service center. Voor deze baan moet ik af en toe reizen maar meestal zit ik wel in Bratislava.”

Het woord scenario stamt van het Latijnse woord scaena dat scene betekent. Een formele definitie luidt: ‘Scenario’s zijn consistente en samenhangende beschrijvingen van verschillende denkbeeldige toekomstige situaties die een verschillend perspectief weergeven van historische, huidige en toekomstige ontwikkelingen, welke kunnen dienen als basis voor actie5.’ Hoewel er verschillende interpretaties bestaan van ‘scenario analyse’, is er duidelijkheid over één aspect: scenario’s dienen niet als voorspelling6.


> 28 fotoverslag


Weinig impact

M/V ratio

Solvency II FTK

Zeer waarschijnlijk

Relevante scenario’s

Demografisch

Langlevenrisico, toekomstige rendementen, premie-inkomsten, weduwenpensioen

Onwaarschijnlijk

Grote impact

Macro-omgeving Meso-omgeving Micro-omgeving

Lang Leven

Risicofactoren Pensioenfonds of Levensverzekeraar

2 – http://www.europanu.nl/ id/vhesf063wxu9/europese_aanpak _klimaatverandering 3 – http://www.topellenergy.com

Micro %verandering in risivofactor

Zodra scenario’s zijn doorgerekend, doet zich de vraag voor wat te doen met de resultaten. Een zinvolle methode is de scenario’s te rangschikken langs twee dimensies: impact en waarschijnlijkheid. Vervolgens kan een selectie gemaakt worden op basis waarvan beleid geformuleerd wordt. Het betreft hier vermoedelijk scenario’s die enige mate van waarschijnlijkheid hebben, gepaard aan een hoge (negatieve) impact. Bekende beleidsinstrumenten die het bestuur van een pensioenfonds ter beschikking heeft, zijn hedges (derivaten), premies, indexatie, operationele kosten, beleggingsbeleid en pensioenaanspraken.

Technologisch

4 – Volledige bijstook door getorreficeerde biomassa is in theorie mogelijk. De hoeveleeheden die hiervoor nodig zijn, zijn echter nog lang niet beschikbaar. Topell Energy Duiven kan jaarlijks de hoeveelheid produceren om circa 3% van de kolen te vervangen die één gemiddelde kolencentrale jaarlijks verbruikt.

Meso Relevante variabelen

Wat te doen met analyse

Scenario’s moeten eenvoudig aangepast kunnen worden. Wat als de levensverwachting met 1,5 jaar toeneemt in plaats van met 1 jaar ?

Medische Operationele ontwikkelingen kosten

1 – http://www.rijksoverheid.nl/ onderwerpen/duurzame-energie/ subsidieregeling-duurzameenergie-sde

Macro Kwalitatieve beschrijving

Flexibel

De belangrijkste input van scenario-analyse wordt gevormd door de scenario’s zelf. Het is een uitdaging om goede en zinvolle scenario’s te ontwerpen. Enkele criteria waaraan deze moeten voldoen, zijn: realistisch, relevant, uitdagend, compleet en gestructureerd. Een bekende methode om scenario’s vast te stellen, is de PEST methode:

Harry Ros werkt bij Callas Group.

directe omgeving van een bedrijf. Een Technologische uitvinding als een kankermedicijn alsmede een Sociale verandering als gezonder leven, vertaalt zich in een langere levensverwachting. Kernvraag hierbij is of het kankermedicijn een extra levensverwachting van 1 jaar of van 3 jaar oplevert ?

de actuaris mei 2012 35

> 34 wat als?

Wat trekt je aan in dat land? “Home is home. Ik ben niet in Bratislava geboren en ook mijn familie woont niet hier, maar in het noorden van het land in bergachtig gebied. Toch voel ik me in Bratislava thuis. Daar heb ik aan de universiteit gezeten en later ook mijn eerste werk-

ervaringen opgedaan. Daar zitten mijn studievrienden die ik kan overdag of zelfs ‘s nachts bellen, wat er ook gebeurt. In de winter kan ik makkelijk elk weekend skiën of ergens in een hut in de bergen bij de open haard zitten. In de zomer kan ik in de heuvels fietsen of lekker op een terrasje in de oude stad of aan de Donau zitten.”

Wat betekent werken in het buitenland? Als ik het met de ogen van buitenlanders bekijk, dan is werken in Bratislava zeker niet eenvoudig voor een buitenlander. De taal is heel anders en dat kan vaak moeilijk zijn, want de ouderen mensen spreken vaak geen Engels. Aan de andere kant zijn Slowaken heel gastvrij en vriendelijk. Het klimaat is helemaal anders, een echte zomer en een echte winter. Toen ik in Nederland zat vond ik het moeilijk dat ik heen en weer moest reizen om mijn familie en vrienden te zien. Het voordeel was dat ik me kon richten op werk en me niet naar huis moest haasten. Ik had in het algemeen ook meer tijd voor mijzelf.


> 44 in den vreemde 5

thema innovatie

interview met Albert Röell door Paul Jurriëns fotografie Willy Slingerland

Albert Röell: “Wie zijn geschiedenis niet kent, is niets waard voor de toekomst” 6 de actuaris mei 2012

thema innovatie

Albert Röell “Geen grote ideeën, maar veel kleine verbeteringen” “In de financiële wereld innoveer je niet met grote, leuke ideeën, maar met veel kleine verbeteringen.” Aldus Albert Röell, bestuursvoorzitter van KAS BANK. “Daarom proberen we innovatie zo breed mogelijk in het bedrijf door te voeren.” Een gesprek over hoe een oersolide bank verrassend innovatief kan zijn. En over Franz Krienbühl, de Fosburyflop en saai. “Saaier kun je het hier haast niet krijgen, als je het tegen innovatie afzet.”

Ieder historisch museum zou zo’n entree willen hebben. Een kolossale hal met daarboven een overkapping van glas in lood, met rondom marmeren zuilen en brede balies waarvoor ooit klanten geduldig stonden te wachten om hun coupons in te wisselen. Een ware toeristische trekpleister. Maar in het monumentale gebouw van KAS BANK (1806) aan de Amsterdamse Spuistraat is geen toerist te bekennen. Het pand vormt wél het decor van een interview over innovatie met bestuursvoorzitter Albert Röell. Een man die zijn bedrijf liefkozend ‘de saaiste bank van Nederland’ noemt. Lang, jeugdig, met sportieve tred komt hij zijn gasten zelf ophalen. Praat gemakkelijk, informeel, bijna amicaal. En zonder de doorgaans onvermijdelijke woordvoerder. “Ja, we lijken misschien saai, maar zijn dat niet van geest. Als infrastructureel gerichte bank moet je niet te springerig zijn in dagkoersen en maandontwikkelingen. Een bank als de onze moet in control zijn. Saaier kun je het haast niet krijgen, als je het tegen innovatie afzet. Innovatie begint bij ons pas als je kunt aantonen dat de processen op orde zijn.”

“Der Franz heeft wél het eendelige pak uitgevonden en snelle schaatsen Maar alsjeblieft, zet er kennis, ervaring en operationele daadkracht bij” “Wie zijn geschiedenis niet kent, is niets waard voor de toekomst. De innovaties beginnen bij KAS BANK al vrij vroeg. In 1806, bij de oprichting, hadden we als eerste een apart benoemde raad van commissarissen, gekozen uit de notabelen van Amsterdam. De governance werd toen al bijzonder aangepakt. In 1961 hebben we als eerste een IBM mainframe computer binnengesjouwd. En vorig jaar maart hebben we de Pension Fund Monitor app uitgebracht met door ons geordende, onafhankelijke informatie op dagbasis voor pensioenfondsen, zodat de besturen ervan volledig in charge kunnen zijn. Hiermee zijn we wereldwijd de allereerste in onze industrie.”

Dienen of leiden, Albert Röell (1959) zegt dat het voor hem een eeuwig dilemma is. Na zijn rechtenstudie in Utrecht en een reis van Zuid- naar Noord-Amerika belandde hij in 1983 via een oudoom bij NOG Verzekeringen. Na zes jaar verruilde Röell een directiefunctie voor een dienende rol als consultant bij McKinsey & Company. In 1994 ging hij toch weer ‘pielen aan de voorkant’. Na diverse managementfuncties bij ING werd Röell in 2002 statutair directeur van C&E Bankiers. Sinds 2005 is hij bestuursvoorzitter van KAS BANK. “Uiteindelijk ben ik meer gaan leiden dan dienen, maar altijd in de financiële sector.” Op zijn lijstje aan nevenfuncties staat onder meer het voorzitterschap van het Tom Voûte Fonds, dat kinderkankeronderzoek ondersteunt. Röell verloor een zoontje aan kanker. Johan, acht jaar oud. “Zo kom je in die dingen. En zodoende ben ik lid van de Raad van Advies van het Nederlands Kinderoncologisch Centrum dat in 2015/2016 in Utrecht een feit moet zijn. Eén groot ziekenhuis waar de huidige zeven ziekenhuizen in opgaan en dat voldoende massa heeft voor innovatie. Met mijn kind ben ik in New York beland omdat geen enkel centrum in Nederland de apparatuur kon betalen die nodig was om te opereren. Het wordt tijd dat we ophouden om lokale belangen in stand te houden en dat het NKOC er komt.”


7

thema innovatie

Latente behoefte Röell definieert innovatie als ‘het invullen van een latente behoefte van klanten’. Dingen waar ze zelf nog niet mee bezig zijn. Zoals destijds een televisie of de iPhone. Aan de lancering van de tv ging eerst een behoefteonderzoek vooraf. Op de vraag of consumenten er behoefte aan hadden, antwoordden ze negatief.

“Intern levert innovatie trots en veel energie op” “Dat is het verschil tussen klantgericht zijn en innoveren. Innoveren is voor de klant uit denken en daarop inspelen. Wij zagen aankomen dat de governance voor pensioenfondsen steeds belangrijker werd. En dat de besturen ervan daarmee zouden worstelen en niet goed wisten hoe ze governance moesten invullen. We zitten op enorm veel gegevens die beperkt werden gebruikt. Zo kwamen we op die app. Bestuurders zijn hiermee enorm geholpen. Maar als je ze vooraf had gevraagd of ze de app wat zouden vinden, dan had het voor hen waarschijnlijk niet gehoeven.”

Zijn er al volgers? “Zeker. Maar dat vind ik niet zo erg. Je moet er alleen voor zorgen dat je continu blijft verbeteren en uitbreiden. We zijn dan ook al met versie 2 en 3 van de app bezig. Een voorwaarde voor innovatie is dat je deze kunt produceren en distribueren. Anders is een innovatie zinloos. Kent u de Zwitserse schaatser Franz Krienbühl nog, die in 2002 is overleden? Der Franz ging helemaal niet snel. Maar hij heeft wél het eendelige pak uitgevonden en snelle schaatsen. Als marathonrijder heb ik die schaatsen ook. Maar Franz wilde niet industrialiseren. Hij wilde het zelf doen en opboksen tegen de Vikings van deze wereld. Dat is nooit een succes geworden. Zijn fabriekje is inmiddels verdwenen.” Is innovatie bij KAS BANK toegewezen aan bepaalde medewerkers? “Nee, want dat worden dan al gauw Willy Wortels. We proberen innovatie zo breed mogelijk in het bedrijf door te voeren. Daar hebben we een aantal techniekjes voor, want je moet wel wat support bieden.” Techniekjes? “We organiseren bijvoorbeeld jaarlijks een zogeheten KAS BANK Xtra Sessie. We zoeken dan enkele mensen bij elkaar – hand picked – van wie we denken dat ze een goed team kunnen vormen. Dus geen zes Van Bastens, maar ook iemand die het middenveld schoonveegt. We geven het onderwerp aan, geven ze coaches mee en zetten ze aan de slag. Ze mogen zelfs presentatietrainingen volgen. Twee, drie maanden later presenteren ze hun bevindingen aan de raad van bestuur. Op onze beurt beloven wij dat we proberen om iets met hun uitkomsten te doen. Medewerkers kunnen ook zelf een team vormen, als ze daar een reden voor hebben.” 8 de actuaris mei 2012

“Bij innovatie moet je, zeker in de financiële sector, richting geven en beperkingen opleggen. Anders komt er te veel hobbyisme. Je moet innoveren binnen een vliegtuigcockpit. Dat doe je niet met grote, leuke ideeën, maar met veel kleine verbeteringen. Deze bank combineert kennis met miljoenen transacties. Daarom kijken we nadrukkelijk naar procesinnovatie. Je kunt natuurlijk de Fosburyflop, het achterwaarts hoogspringen uitvinden, waarmee je de industrie in één keer op een hoger plan brengt. Je kunt dus met zijn allen zoeken naar één hele grote stap. Maar omdat we een procesbusiness draaien en we ons geen fouten kunnen permitteren, kijken wij veel meer naar kleine stapjes.”

Dan moet elke medewerker innovatie in het achterhoofd hebben. “Formeel wel. Maar uiteindelijk moet je binnen de teams enkele van die mensen hebben. Onze leidinggevenden proberen we erop te trainen dat ze innovatieve ideeën oppikken.” Wat kost innovatie bij u? “Dat meten we niet. We geven wel 3% van onze kosten aan opleiding uit. Dat is vrij hoog. Maar dat is niet rechtstreeks toe te wijzen aan innovatie. Ik vind het overigens wel raar dat de financiële sector en misschien de gehele zakelijke dienstverlening, het begrip R&D niet kent, zoals productiebedrijven dat wel hebben. Bij ons zit R&D kennelijk in de algemene kosten opgesloten.” Wat levert innovatie op? “Ook dat kan ik niet in geld kan uitdrukken. Intern levert innovatie trots en veel energie op. En in de markt een stukje herkenning.” Herkent de markt jullie dan als innovators? “Deels, nog niet helemaal. Aan de ene kant zijn we saai en degelijk. Daar ben ik trots op. Het heeft ons in de crisis geen windeieren gelegd. We hebben het allemaal zonder overheidssteun kunnen doen. Aan de andere kant beginnen onze 600, 700 klanten ons te herkennen als vernieuwend, zo blijkt uit onderzoek. Dat groeit langzaam.”

“Je moet innoveren binnen een vliegtuigcockpit” Presteren jullie klanten beter door de innovaties van KAS BANK? “Lastig meetbaar. Weer een voorbeeld. Jaren geleden zijn we voor onze banken en brokers, voor wie we de transacties afwikkelen, begonnen om beurzen in geheel Europa aan elkaar te knopen. Waarom? Omdat ze hun transacties breder wilden uitvoeren. Dit heeft geleid tot een virtueel Europees netwerk waar 25 beurzen aan elkaar zijn gekoppeld. Met daaronder de clearinghuizen die de afwikkeling doen. Als een klant zich bij ons aansluit, kan hij dwars door heel Europa handelen, zonder te merken dat hij steeds op een andere beurs zit. Dat wordt volstrekt automatisch voor hem gedaan. En als hij ons de opdracht geeft, zoeken wij ook nog de beste plek voor hem uit. Best execution noemen we

thema innovatie

dat. Met dit voordeel waren veel klanten destijds hartstikke blij. Maar vandaag de dag beschouwen ze het als normaal, niet meer als innovatief. Ze zijn het gewend, het is deel van de infrastructuur. Onterecht, want als we het netwerk weghalen, is dat één groot trauma. Want die Europese verbindingen zijn er elders nog niet.”

“Innovatie is het invullen van een latente behoefte van klanten” Versnipperde markt KAS BANK is inmiddels aan een nieuw project met een Duitse bank begonnen dat klanten kostenvoordeel gaat opleveren. Röell: “We profiteren allemaal van een vlekkeloos betalingsverkeer omdat alle banken dit hebben ondergebracht bij Equens. Bij de retail effectenafwikkeling bestaat zo’n uniform systeem nog niet. Iedere bank probeert het voor zichzelf op te lossen in een volstrekt versnipperde markt. Duitsland heeft een dergelijk systeem wel. Met de bank die in deze afwikkeling is gespecialiseerd, zijn wij een partnership aangegaan. We gaan in Nederland en later in de rest van Europa die dienstverlening aanbieden. Met deze innovatie kunnen de kosten voor de markt met tientallen procenten omlaag omdat je alle banksystemen koppelt. We kunnen dit doen omdat we een onafhankelijke partij zijn. Vanwege die onafhankelijkheid hebben we enkele jaren geleden onze private banking en asset management verkocht. De interesse in het nieuwe systeem is groot. De gesprekken met banken zijn begonnen. De realisatie gaat vanaf eind 2013 spelen. We hebben er al veel in geïnvesteerd. In heel 2011 hebben er ruim honderd mensen aan gewerkt. Het gaat om verschrikkelijk veel details die je in kaart moet brengen en op elkaar moet zetten. Dat kost veel tijd. Maar we geloven erin. De innovatie betekent een uitbouw en vergroting van ons profiel, onze footprint in de markt.”

Riskant Van 1998-2002 is Röell directeur geweest van het Europese Innovatie Centrum van ING. Innovatieprojecten vormden bijvoorbeeld de basis van ING Direct. En van de samenwerking met Randstad om een kinderopvangbedrijf op te zetten. “Maar dat is een totaal andere schaal dan bij KAS BANK. Ik heb er een hoop geleerd. Onder andere dat je niet moet innoveren zonder vakkennis. In de financiële sector, waar control en security voorop staan, is dat veel te riskant. Dat is goed nieuws voor actuarissen.”

Juist een gebrek aan kennis kan tot innovatie leiden. Neem het tienjarige meisje dat tijdens een lesje scheikunde een nieuw molecuul heeft ontdekt. (Twijfelt) “Misschien botsen daar de gedachten. Ik denk toch dat het in de financiële sector ontzettend riskant is. Je ziet heel veel op het snijvlak van risico en rendement. Daar kun je je van afvragen of dit innovaties zijn of het verder oprekken van het begrip risico.

Soms wordt innovatie toebedeeld aan de snelle marketingjongens en productmanagers. Mijn waarschuwing is dat je weliswaar out of the box, ideeën van buiten, moet proberen mee te nemen, maar alsjeblieft, zet er kennis, ervaring en operationele daadkracht bij. Want anders eindig je met heel veel wilde ideeën. Vervolgens wil niemand ze sorteren, gebeurt er niks en raken medewerkers daardoor gefrustreerd.”

KAS BANK KAS BANK (Amsterdam, Wiesbaden en Londen) is een Europese specialist in zakelijke effectendienstverlening. De bank is wereldwijd de schakel tussen financiële instellingen. Klanten zijn onder meer pensioenfondsen, verzekeringsmaatschappijen, beleggingsfondsen, banken en brokers. KAS BANK verricht geen actieve asset management diensten en is volledig onafhankelijk.


9

thema innovatie

door Jenneke Meijer en Harry Ros fotografie Jacques Kok

GETORREFICEERDE BIOMASSA, DUURZAME ENERGIE VAN DE TOEKOMST ? Inmiddels weten we dat het gas CO2 dat vrijkomt bij de verbranding van onder andere steenkool schadelijk is voor het milieu. Nationale en internationale wetgevers zijn het er dan ook over eens dat de CO2-uitstoot gereduceerd moet worden. De meeste centrales die vandaag de dag onze elektriciteit opwekken, draaien volledig op steenkool. Vervanging van steenkool lijkt een logische stap in de goede richting. Maar waarmee? We brachten een bezoek aan Topell Energy, een van de pioniers in de ontwikkeling en vervaardiging van een alternatief voor steenkool: getorreficeerde biomassa.

Jenneke Meijer MSc is advisor bij Ernst & Young Actuarissen BV

Op 1 juli 2011 is de subsidieregeling duurzame energieproductie (SDE+) in werking getreden om zo de relatief goedkope productie van duurzame energie te stimuleren. Verschillende categorieën komen in aanmerking, waaronder wind-, zonne- en warmteprojecten. Er bestaat veel interesse onder de bedrijven die hiervoor in aanmerking komen. In 2012 verhoogt de overheid het budget, met in het achterhoofd de doelstelling voor 2020: een reductie van 15% van de uitstoot van broeikasgassen en 14% van het totale energieverbruik duurzame energie in 20201,2. Begin 2010 is Topell Energy3 begonnen met de bouw van de grootschalige ‘pilot plant’ in Duiven. Ze ontwikkelen de technologie waarmee houtachtige biomassa een thermische behandeling ondergaat die uiteindelijk leidt tot een product dat geschikt is om in op kolen gestookte elektriciteitscentrales (kolencentrales) bij te stoken4. Het voornaamste verschil ten opzichte van andere vormen van duurzame energie is dat getorreficeerde

Harry Ros werkt bij Callas Group.

1 – http://www.rijksoverheid.nl/ onderwerpen/duurzame-energie/ subsidieregeling-duurzameenergie-sde 2 – http://www.europanu.nl/ id/vhesf063wxu9/europese_aanpak _klimaatverandering 3 – http://www.topellenergy.com 4 – Volledige bijstook door getorreficeerde biomassa is in theorie mogelijk. De hoeveelheden die hiervoor nodig zijn, zijn echter nog lang niet beschikbaar. Topell Energy Duiven kan jaarlijks de hoeveelheid produceren om circa 3% van de kolen te vervangen die één gemiddelde kolencentrale jaarlijks verbruikt. 5 – http://en.wikipedia.org/wiki/ Torrefaction

> Een rondleiding in de plant 10 de actuaris mei 2012

biomassa een energiedrager is: het kan op elk gewenst moment omgezet worden in energie in de reeds bestaande infrastructuur (de huidige kolencentrales). Dit is bij wind- of zonne-energie niet het geval. Bij winden zonne-energie wordt direct elektriciteit gemaakt dat het net op gestuurd wordt; dit lukt alleen als het waait of als de zon schijnt. In de SDE+ komt grootschalige bijstook van biomassa in kolencentrales niet in aanmerking voor subsidie. Het kabinet is er echter wel van overtuigd dat bijstook van biomassa in kolencentrales een kosteneffectieve manier is om de duurzame energie doelstelling voor 2020 dichterbij te brengen. In de nabije toekomst wil het kabinet daarom kolencentrales verplicht stellen tot het bijstoken van biomassa. Wanneer een dergelijke verplichtstelling in werking treedt, en hoe groot het percentage duurzaam opgewekte energie zal zijn, is nog niet bekend. Maar voor ons was het genoeg reden om een kijkje te nemen bij Topell Energy.

thema innovatie

Het proces dat Topell Energy toepast, is bekend onder de naam torrefactie. Het proces kan het best vergeleken worden met roosteren. Hierbij wordt de biomassa, voornamelijk bestaande uit koolwaterstoffen (lignine, cellulose en hemicellulose), verhit in afwezigheid van zuurstof met als resultaat een koolstofmengsel met andere fysische en chemische eigenschappen. Met als meest belangrijke nieuwe eigenschap dat de calorische waarde per gewichtseenheid is toegenomen. De thermische energie die voor het proces vereist is wordt overigens opgewekt met biomassa, en is dus ook CO2-neutraal. > Het eindproduct: getorreficeerde biomassa

> Ares Driessen, project manager bij Topell Energy, laat zien hoe de biomassa eruit ziet in verschillende stadia van het proces

gevoel te krijgen bij de energie die de verschillende producten opleveren, wat getallen: Steenkool Houtpallets Getorreficeerde biomassa

levert 24-30 Giga Joule/ton levert 15 Giga Joule/ton levert 21 Giga Joule/ton

In het verlengde hiervan geldt dat de getorreficeerde biomassa een hogere energiedichtheid per volume-eenheid heeft dan de reeds gebruikte houtpallets. Concreet betekent dit een reductie in transportkosten van 40%-50%5. Twee vrachtschepen vol met getorreficeerde biomassa levert dezelfde energie als drie vrachtschepen met houtpallets.

Momenteel worden er in sommige elektriciteitscentrales in Nederland pallets bijgestookt. Deze pallets zijn gemaakt van hout dat afkomstig is uit bosrijke gebieden, onder andere uit Canada en Noord-Amerika. Het bijstoken van deze houtpallets heeft als nadeel dat het aanzienlijke extra kosten met zich meebrengt. De houtpallets kunnen namelijk niet direct worden bijgestookt, maar moeten bijvoorbeeld eerst apart worden vermalen; tevens moeten deze houtpallets droog worden opgeslagen. Deze nadelen heeft het product van Topell Energy niet. Het kan direct worden bijgestookt in dezelfde aanvoerlijn die gebruikt wordt voor de steenkool. Elektriciteitscentrales hoeven dan geen extra investering meer te doen om toch CO2-neutrale biomassa bij te stoken. Het product is op dit moment niet goedkoper dan steenkool. Toch lijken de huidige marktcondities ideaal te zijn voor Topell Energy. Allereerst vanwege milieuoogpunt. De getorreficeerde biomassa is namelijk CO2-neutraal. De CO2 die vrijkomt bij de verbranding van het product weegt namelijk op tegen de CO2 die de biomassa tijdens de levenscyclus heeft opgenomen. Per saldo wordt er dus geen extra CO2 aan de atmosfeer toegevoegd. Dit in tegenstelling tot fossiele brandstoffen zoals steenkool, die - omdat het reeds miljoenen jaren in de bodem zit – geen deel meer uitmaken van de CO2 roulatiecyclus. Maar de getorreficeerde biomassa is ook duurzaam vanuit economische redenen. Zoals eerder genoemd, heeft de biomassa na torrefactie een hogere calorische waarde per gewichtseenheid. Om wat

De CO2-uitstoot die een kolencentrale bespaart, kan te gelde worden gemaakt door middel van carbon credits. Hiervoor is het wel noodzakelijk dat de grondstoffen op een duurzame wijze gewonnen zijn. In Nederland gebeurt dat door gebruik te maken van afvalstromen uit onderhoud van bossen en door kap en onderhoud van biomassa langs snelwegen. Een ander voorbeeld hiervan is door gebruik te maken van zogenaamde sustainable forestry waarbij het gekapte hout direct weer wordt aangeplant. Dit is met name interessant op plaatsen in de wereld waar de grondstof wordt gewonnen. Eenmaal getorreficeerd is er minder brandstof nodig om dezelfde energie te vervoeren. De essentie is dus om vergelijkbare fabrieken waar Topell Energy momenteel aan werkt, te bouwen op de plek waar biomassa voldoende groeit zoals in Noord-Amerika en Canada. Bijkomend voordeel is dat er in deze gebieden vraag is naar een nieuwe afzetmarkt. Als gevolg van de financiële crisis is de huizenbouw gestagneerd, en daarmee is een belangrijke afzetmarkt kleiner geworden. Daarnaast is de vraag naar papier en dus naar hout afgenomen door de opkomst van het internet. Al met al een indrukwekkend kijkje in de toekomst: pionieren met nieuwe vormen van energie kan dus ook nog ‘gewoon’ in Nederland. Daarbij is duidelijk dat dit gebeurt vanuit een visie van duurzaamheid, innovatie én rendement. Nederland is weer even gidsland, en innovatie krijgt weer een nieuw gezicht.

Aanvullende informatie: http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2010/05/20/reactie-op-wetsvoorstel-kolenbelasting.html http://www.e-energymarket.com/news/single-news/article/verplichte-bijstook-in-nederlandse-centrales.html http://groengas.nl/wp-content/uploads/2011/09/Beschikbaarheid-van-Nederlandse-biomassa-voor-warmte-en-elektriciteit-in-2020.pdf de actuaris mei 2012

11

thema innovatie

interview met Mark Lakerveld door René Brinksma

I N N O V AT I E I N R I S I C O M A N A G E M E N T OP ANDERE VAKGEBIEDEN

René Brinksma is zelfstandig actuaris

Risico en rendement in het actuariaat staat gelijk aan het voldoen aan eisen aan de hand van betrouwbaarheidsintervallen. Bij het niet voldoen aan deze eisen lopen vooral klanten financieel risico. Een investering is dan ook goed te toetsen aan de bijdrage aan extra zekerheid. Ook op andere vakgebieden houdt men zich bezig met de afweging tussen risico en rendement. Zoals bij de bagage afhandeling op Schiphol. Een 24-uurs continu bedrijf, dat zich geen ongelukken of uitval kan veroorloven. Redacteur Rene Brinksma gaat, na een uitgebreide rondleiding in de bagagekelders van Schiphol, in gesprek met Mark Lakerveld, Senior Manager Bagage bij Amsterdam Airport Schiphol, om uit te vinden hoe risicomanagement is geregeld op Schiphol, en welke investeringen er worden gedaan.

> Mark Lakerveld

Wat is de core business van de afdeling die je aanstuurt, en wat is daarbij de grootste uitdaging? “Met een investeringsprogramma van 800 miljoen euro voor de uitbreiding en vernieuwing van het bagagesysteem, en een jaarlijks budget van 80 miljoen euro, doet Schiphol veel inspanning om bagage op een veilige, snelle en betrouwbare manier van invoerpunt naar uitvoerpunt te krijgen. Het bagagesysteem transporteert, sorteert, screent bagage en slaat bagage eventueel tijdelijk op. De grootste uitdaging is om naast een betrouwbare operatie die 24 uur per dag draait, voortgang in het zogenaamde 70MB-programma te houden. 70MB staat voor 70 miljoen bagagestukken op jaarbasis die Schiphol op termijn moet kunnen verwerken. Het programma is gebaseerd op 3 pijlers; infrastructuur, procesbeheersing en innovatie, en kent een aantal projecten. De implementatie en oplevering geschiedt in fases. Eind 2012 zal het eerste deel van het programma 70MB worden afgerond met de oplevering van de Backbone, het project dat alle bagagegebieden met elkaar verbindt en zorgt voor één integraal bagage afhandelingssysteem. Er zijn dan tien jaar verstreken tussen start en oplevering. Recent zijn we gestart met 12 de actuaris mei 2012

het Bagageplan 2025, hiermee kijken we vooruit en bedenken het concept voor de bagageafhandeling in het jaar 2025. Vooruitkijken is gegeven de duur en grootte van investeringen essentieel.”

Hoe is risicomanagement geregeld? “Bagage is een van de drie basisprocessen van Schiphol, naast Passage en Airside, ofwel het draait om de processen van passagiers, koffers en vliegtuigen. We hebben teams die 24 uur per dag, 7 dagen per week, zorgen voor de beschikbaarheid van de bagagesystemen. Belangrijke spelers zijn de regisseurs in control room, supervisors en service teams. Het risicomanagement voor de bagageafdeling wordt verder ingeregeld met de belangrijkste partner in business, KLM. Samen met KLM vormt Schiphol de stuurgroep en beslist men over voortgang en besluiten in de operatie en het 70MB-programma. Zo zijn er recent robots geïnstalleerd die volautomatisch koffers in 3D scannen en als een puzzel in containers laden. Efficiency is daarbij de grote winst, samen met een betere en veiligere werkomgeving voor de werknemers.”

thema innovatie

Wat merkt de klant van het risicomanagement? Is het iets waar klanten over worden geïnformeerd? “Het is de vraag wie je ziet als klant. De eindklant, de passagier, merkt als het goed is niets van de bagageafhandeling. Die wil gewoon dat zijn bagage tegelijk met hem aankomt op de plaats van bestemming. Luchtvaartmaatschappijen zijn een belangrijke klant van de afdeling bagage. Met de afhandelingsbedrijven, die door de luchtvaartmaatschappijen worden ingehuurd voor onder andere bagageafhandeling, werken wij aan een zo goed mogelijke bagage performance. Een belangrijke kpi voor bagage is de IRRate, de irregularity rate, het aantal vertrekkende passagiers per 1000 vluchten (inclusief transfers) waarvan de bagage niet tegelijkertijd op de bestemming aankomt. Hierbij is Schiphol verantwoordelijk voor een goed functionerend bagagesysteem, en de luchtvaartmaatschappijen voor het overall bagageafhandelingsproces.” Welke maatstaf hanteert Schiphol met betrekking tot betrouwbaarheid? “De IRRate is een indicator die elke luchtvaartmaatschappij meet. Dit omdat elke maatschappij met een eigen bagageafhandeling zaken doet welke de IRRate beïnvloedt. Bij de IRRate is het van belang om een onderscheid te maken tussen systeembijdrage, en overige zaken. Een gering deel van de IRRate is toe te wijzen aan het bagagesysteem. Doel is het aandeel systeem zo klein mogelijk te maken. Verder is het bagagesysteem grotendeels ‘redundant’ uitgelegd, om onvoorziene gebeurtenissen op te kunnen vangen.” Hoe wordt het systeem getest? Bestaat er zoiets als een stresstest? “Het systeem testen is in praktijk een hele opgave. Schiphol maakt daarom gebruik van computersimulaties om tests uit te voeren voordat een en ander in de operatie wordt gebracht. Daarnaast worden er ‘s nachts praktijktests uitgevoerd. Dan wordt het systeem volop belast. Er zijn drie zeecontainers beschikbaar met testkoffers die dan worden gebruikt om te zien of het systeem de maximale capaciteit aankan en wordt getoetst of aan alle functionele eisen is voldaan.” Welke afweging wordt gemaakt bij investeren in meer zekerheid? “Meer zekerheid heeft een directe relatie met je overall kosten voor bagageafhandeling; de kosten per koffer. Daarnaast kiezen we er bewust voor om de afhandeling te spreiden over twee partijen. Mede door deze keuze

> robot

houden we elkaar scherp. Als ander praktisch voorbeeld hebben we bij een systeemovergang van een oud naar nieuw bagagesysteem een extra redundancycapaciteit gebouwd. Hiermee konden we het project zes maanden inkorten en daarmee geld besparen.”

Welke preventiemaatregelen bestaan er momenteel? “Preventie is een van de belangrijkste maatregelen die we kunnen nemen. Nagenoeg het hele bagagesysteem is redundant, ofwel dubbel uitgevoerd. Bij uitval van één van de systemen kan het andere systeem 70% opvangen. Momenteel zijn er vier bagagehallen. Er wordt nu gewerkt aan de Backbone die alle bagagegebieden met elkaar verbindt. De oplevering hiervoor staat gepland voor begin 2013. Als deze is opgeleverd kan bagage van elke hal volautomatisch naar elke andere plek van het vliegveld worden getransporteerd. Wat veel passagiers niet weten is dat Schiphol twee grote loodsen heeft met buffers voor bagage. In deze buffers kunnen in totaal 8700 stuks bagage tijdelijk opgeslagen worden. Deze buffers zorgen ervoor dat Schiphol de routing van de bagage kan optimaliseren in drukke perioden. Tevens maken we een onderscheid tussen soorten bagage. Bagage met een korte transfertijd volgt een kortere route dan bagage met een langere transfertijd. De passagier merkt hier echter niets van.”


13

thema innovatie

Is er een plan voor het geval het toch een keer mis gaat? Zijn er voorbeelden van dat deze plannen werken? “Ja, los van het 70MB-programma hebben wij draaiboeken liggen voor alle denkbare scenario’s van uitval of onbeschikbaarheid van systeemdelen. Dat bevat standaard stappen om een fall back-scenario te starten. Het blijkt dat deze in de praktijk goed werken, en ze vormen de succesfactoren van de bagageafhandeling van Schiphol. We worden zelden echt verrast. Er zijn veel back-up systemen van extra datacenters tot noodstroomvoorzieningen. Ook tijdens de realisatie van het 70MB-programma, waar oude systemen verwijderd worden, nieuwe systemen gebouwd en in gebruik genomen worden en de bedrijfsvoering vele wisselingen doormaakt, werken we met contingency scenario’s, zodat voor alle partijen glashelder is wanneer welk fall back-scenario van toepassing is.” Wat zou u vanuit uw discipline willen meegeven aan risicomanagers, en meer specifiek in de financiële wereld? “Communicatie van risico’s aan de stakeholders is ontzettend belangrijk. Bij het opzetten van de Backbone hebben we alle partijen, die ook maar enigszins direct of indirect bij bagage een rol hebben, betrokken bij onze plannen en laten meedenken hoe we succesvol onze milestones op beheersbare wijze konden halen. Verder moet je initiatieven inrichten op het voorkomen van excessen, omdat die in één dag het jaarresultaat omver kunnen gooien. Tenslotte: hoe veel redundantie je ook inbouwt, je kunt niet zorgen voor een betrouwbaarheid van 100%. Dat moet je goed blijven uitleggen.”

Facts & Figures – Amsterdam Airport Schiphol is qua passagiers de vierde luchthaven van Europa. – In 2011 reisden in totaal 49,8 miljoen passagiers van, naar of via Schiphol. Deze mensen namen bijna 55 miljoen stuks bagage mee. – Het investeringsprogramma 70MB heeft als doel in totaal 70 miljoen koffers per jaar te kunnen verwerken. – Dagelijks worden op Schiphol tussen de 120.000 en 160.000 stuks bagage gesorteerd, op piekdagen zelfs 180.000. – Bijna 2.000 mensen houden zich op de luchthaven bezig met bagage, onder wie 125 van Schiphol en 1.100 van KLM. – De verschillende afhandelingsmaatschappijen hebben samen 103 luchtvaartmaatschappijen als klant. – Transferbagage die niet direct doorreist wordt volautomatisch tijdelijk opgeslagen in een magazijn; Schiphol beschikt over bufferruimtes voor 8.700 stuks bagage. – Schiphol ligt in zijn geheel ongeveer 4,5 meter onder zeeniveau, maar de bagagehallen liggen het aller diepst: op sommige plekken wel 13 meter onder de zeespiegel. De muur van de E-kelder is dan ook 1,1 meter dik om het grondwater tegen te kunnen houden. – In totaal ligt er in de bagagegebieden 21 kilometer transportband en 5 kilometer railsysteem; de systemen draaien op 105 serverkasten; de railsystemen in de D-pier en Zuid draaien op samen bijna 2.000 motoren. – De langste weg die een koffer op Amsterdam Airport Schiphol kan afleggen is 2,5 kilometer.


Word nu proeflid en betaal slechts

50% Voordelen ê Gratis interessante bijeenkomsten ê VBA Journaal ê Actieve commissies ê Netwerkmogelijkheden

Interessante bijeenkomsten Kijk op www.nvba.nl voor een overzicht van bijeenkomsten. Interessant voor u is het VU-VBA seminar Levenscyclus-beleggen op 21 mei a.s. of de ALM-conferentie: ALM in zware tijden op 1 november a.s. Als u proeflid wordt, kunt u het seminar direct gratis bijwonen. Anders betaalt u als lid van AG/AI € 80,–. De ALM-conferentie kost voor VBA-leden € 150,- en voor leden van AG/AI € 300,–. Interesse in proeflidmaatschap? Het 1e jaar betaalt u slechts € 150,– U kunt zich aanmelden via: www.nvba.nl/aanmeldformulier T (020) 618 28 12 | E [email protected] | www.nvba.nl

thema innovatie

interview met Harrie Vollaard door Harry Ros

F I N A N C I Ë L E I N N O V AT I E Innovatie kan, ook in de bancaire wereld, heel breed worden vertaald. Ons redactielid Harry Ros had een gesprek met Harrie Vollaard, die samen met vijf andere collega’s verantwoordelijk is voor de inpassing van het begrip innovatie bij Rabobank Nederland.

> Harrie Vollaard

Zo is eHealth voor Rabo aanleiding om na te denken over toepassingen waarbij hulpbehoevende klanten van de bank gefaciliteerd worden bij financiële diensten, bijvoorbeeld door via de afstandsbediening van de TV ook de bankzaken te kunnen blijven regelen. In eHealth werken deelnemers en partners samen in deelnemersgroepen om generieke barrières om te buigen in oplossingen die opschaling van eHealthoplossingen mogelijk maakt. Harry Ros werkt bij Callas Group.

Wat verder toch wel snel helder wordt, is de duidelijke maatschappelijke betrokkenheid van zijn bank, die zich manifesteert in het terugsluizen van een deel van de behaalde winst naar projecten in de samenleving, met de bedrijfsleus: ‘Betrokken, Dichtbij en Toonaangevend’, maar ook vanuit het motto: ‘Waar de klant is, daar zijn wij ook’. Dat betekent impliciet ook dat de bank, als klanten zich massaal bedienen van social media zoals Facebook,


daarop inspeelt. Verder wordt er geluisterd naar wat klanten zeggen door middel van crowdsourcing (de menigte gebruiken als bron van kennis gefaciliteerd door internet). Daar worden diensten op aangepast of nieuwe diensten op ontwikkeld. Daarnaast wordt er gekeken hoe de Rabobank het opkomende fenomeen van bijvoorbeeld community currencies kan ondersteunen. Een community currency is een geldmiddel dat niet door een nationale overheid wordt gehanteerd, en dat bedoeld is om alleen gebruikt te worden in een kleine (economische) omgeving. Maar de bank manifesteert zich ook door een voortrekkersrol te spelen bij het afrekenen met je mobiel. Dat heet dan Rabo Rekening Delen, en is bedoeld om onderling met je vrienden af te rekenen na bijvoorbeeld een gezellig avondje uit, of bij een weekendje weg naar de Ardennen.

thema innovatie

Hoe definieer je nu eigenlijk dat vage begrip innovatie, qua aanpak, en met welke methodiek? Het antwoord luidt: “Simpelweg door de eigen verantwoordelijkheid zo laag mogelijk in de organisatie leggen en ondernemerschap te stimuleren, en zorgen dat je ‘agile’ (beweeglijk, red.) bent, snel kan anticiperen op je omgeving, zonder je bedrijfsvisie uit het oog te verliezen.” Er wordt echter niet alleen intern geïnnoveerd. Ook innovatie bij klanten van de banken wordt gestimuleerd. Daarvan is de Herman Wijffels Innovatieprijs voor bedrijven met een vernieuwend idee een goed bewijs. Daarmee wil de Rabobank ontwikkelingen en innovaties die bijdragen aan een duurzame toekomst stimuleren. Dat klinkt best overtuigend, maar de vraag dringt zich op of er toch niet een duidelijke meetlat is waarlangs die grote bank uiteindelijk al die initiatieven beoordeelt op bijvoorbeeld rendement. Het antwoord daarop is vrij relaxed: “Niet al deze initiatieven moeten meteen voldoen aan strikte rendementseisen. We zien ons zelf toch ook als een kennisbank, die door haar denkkracht een (informele) leidende rol nastreeft. Uit die rol vloeit uiteindelijk vanzelf het bedrijfsmatige succes voort, en dat op een manier die niet alleen met één bepaald product te maken heeft, maar dat afstraalt op de hele organisatie, en dat is dan ook de grootste winst die je kan behalen.” Maar hoe zit het dan met de rating agencies, die moeten toch vooral ook overtuigd worden op basis van harde, kille cijfers. De reactie laat

niet zo lang op zich wachten: “In een financiële markt waarin partijen over de hele linie hiermee worstelen, steekt Rabo goed af, met een positie helemaal boven aan het lijstje.” Een beter bewijs is er misschien inderdaad niet. Oh, ja. Toch nog even een organisatieterm erbij pakken: De LEAN aanpak: Het besef dat een organisatie alleen kan floreren als iedereen - van hoog tot laag - ook letterlijk betrokken is bij het productieproces of de dienstverlening. De term valt als we het hebben over de inrichting van de Rabo-organisatie, en de inbedding van het begrip innovatie, en mijn vraag of innovatie misschien toch niet af en toe blijft ‘zweven’. Ik hoor dat mensen met een goed innovatief idee niet per se eerst langs een hoofddirectie hoeven, maar binnen hun eigen sector zo’n idee kunnen uitwerken en implementeren. Men vertrouwt op de eigen kracht van de medewerkers. Een nobel principe, en het lijkt me een enorme uitdaging om dit voor de hele organisatie te borgen en te bewaken. Als het gesprek is afgelopen, realiseer ik me dat ik eigenlijk best wel een beetje enthousiast ben geworden. Het is te laat om dat nog aan Harrie te zeggen. Hij is net vertrokken, om zich aan het eind van deze werkdag thuis aan zijn gezin te kunnen wijden. Ook dat zegt iets over zijn eigen maatschappelijke betrokkenheid, hoewel het misschien niet zo innovatief is. de actuaris mei 2012

17

thema innovatie

interview met Peter Everts door Dominique de Baar

C R E AT I V I T E I T S C R E AT I E E N I N N O V AT I E Op een zonnige lentedag reis ik af naar het hoge Noorden voor een gesprek met Peter Everts over zijn proefschrift ‘Creativiteitscreatie: Het spel, de passie en de verbeelding’. Everts studeerde psychologie in Groningen, waar hij in 1985 afstudeerde. In 2011 promoveerde hij aan de Universiteit van Tilburg. In het dagelijks leven houdt Everts zich, vanuit The Social Innovation Foundation, bezig met advieswerk, begeleidt hij organisaties bij veranderprocessen en nieuwe werkprocessen, coacht hij managers en bestuurders en doet daarnaast ook nog interim werk. Zijn werkterrein loopt van de zakelijke dienstverlening tot de overheid, van ziekenhuizen tot gemeentelijke overheden. Dominique de Baar is HR Director bij Resources Global Professionals

Fascinatie

Het creatieve proces

Op mijn vraag waar zijn fascinatie voor creativiteit en innovatie vandaan komt, antwoordt Everts dat hij vanaf zijn jongste jaren al heel serieus bezig is geweest met school en studie en later met werken. “Maar daarnaast was ik ook musicus”, vervolgt Everts. “En hield ik me bezig met componeren, arrangeren en het schrijven van teksten. Dat was een heel ander soort bestaan, en daar ging ook het grootste deel van mijn vrije tijd aan op. De werelden van werken en van musiceren ontwikkelden zich parallel aan elkaar en steeds meer groeide de behoefte om deze twee werelden met elkaar te verenigen. Ik vroeg me af, hoe het kon dat mensen die zich bezig houden met de schone kunsten, en dus met creativiteit, daarvoor de voorwaarden wisten te creëren, terwijl we daar in het bedrijfsleven, waar creativiteit de sine qua non is voor innovatie, vaak zo slecht in zijn. Voor mijn proefschrift heb ik veel interviews gedaan over creativiteit en wat mij daarbij opviel is dat er nogal wat achterhaalde inzichten bestaan over creativiteit. Maar plaats je creativiteit in de sfeer van probleemoplossend vermogen, dan krijgt creativiteit als begrip een heel andere betekenis. Op dat moment gaan de gesprekken ook anders lopen en wordt creativiteit gezien als een asset van de organisatie.”

“Wat creativiteit is, is niet vast te leggen in een eenduidige definitie. De typische creativiteit van een kunstenaar is een hele andere dan die van de ambachtsman. Ik onderscheid daarom ook alfa- en bètacreativiteit. Bepalend is waar de creatieve vonk zit. Bij alfacreativiteit komt de inspanning na de vonk; het materialiseren van de creatieve gedachte. Maar het kan ook andersom gaan en dan kom je wellicht op het terrein van de actuaris: je hebt een probleem en daar moet een oplossing voor bedacht worden. Na het opdoen van materiedeskundigheid, het verzamelen en analyseren van gegevens komt pas de vonk of het ‘Eureka-moment’. Dit zijn twee verschillende creatieve processen. Voorwaarden voor creativiteit in een organisatie zul je in moeten richten op het soort mensen dat je in dienst hebt. Een actuaris moet je faciliteren in creativiteit door hem de tijd te geven over een probleem na te denken zodat hij zodoende tot een creatieve oplossing kan komen. Als je je organisatie vol hebt gestopt met allerlei beheerssystemen, dan is er weinig ruimte voor creativiteit. Je zult dus de voorwaarden moeten scheppen om tot creativiteit te komen. Zo moet je mensen ook de ruimte geven om fouten te mogen maken; daar leer je als organisatie van. Het proces van creativiteit is geen eenheidsworst: je kunt niet gericht sturen op creativiteit, net zo min als je intuïtie kunt beïnvloeden. In mijn proefschrift onderscheid ik drie aspecten van het creatieve proces, te weten: het spel, de passie en de verbeelding. Spel verwijst naar het besef dat je niet op alledaagse wijze bezig bent met je werk en dat je de ruimte vindt om te experimenteren. Passie heeft betrekking op betrokkenheid en de bereidheid om iets van je zelf in het werk te leggen (het offer). Verbeelding tenslotte heeft betrekking op de ruimte en het vermogen je voor te stellen wat er nog niet is.”

Creativiteit en innovatie Ik vraag Everts of er een onderscheid bestaat tussen creativiteit en innovatie. Everts: “Creativiteit is een voorwaarde om te kunnen innoveren. Innovatie is meerwaardecreatie. Niet iedere vernieuwing is per definitie innovatie; het wordt pas innovatie op het moment dat de vernieuwing aantoonbaar toegevoegde waarde oplevert. Maar het is niet altijd gemakkelijk om die toegevoegde waarde aan te tonen. In het geval van de ontwikkeling van een nieuw medicijn is die toegevoegde waarde gemakkelijk aan te tonen, maar bij sociale innovatie wordt dit al moeilijker. Bovendien is toegevoegde waarde in verschillende vormen mogelijk: toegevoegde waarde voor de eigen organisatie of voor de externe omgeving, toegevoegde waarde als korte termijn winst of als lange termijn strategie.” 18 de actuaris mei 2012

Persoonlijkheidskenmerken & intelligentie “In mijn proefschrift heb ik ook onderzocht of er een verband bestaat tussen persoonlijkheidseigenschappen en creativiteit. Hiervoor heb ik het model van de Big Five gebruikt. Uit het onderzoek blijkt, dat er alleen een

thema innovatie

duidelijke samenhang bestaat tussen openheid en creativiteit.” Op mijn vraag of openheid en daarmee creativiteit aan te leren is, antwoordt Everts: “Je kunt als organisatie sturen op openheid en proberen het tot onderdeel van je bedrijfscultuur te maken. En daarmee kun je weer creativiteit versterken. Ik heb voorts ook onderzocht of er een samenhang bestaat tussen intelligentie en creativiteit. Ik had altijd aangenomen dat iemand, hoe intelligenter hij is, hoe meer hij in staat is tot creativiteit. Maar dat is dus niet het geval: er is geen rechtstreeks verband tussen intelligentie en creativiteit. Ook de veel gehuldigde ‘drempeltheorie’, inhoudende dat er tot een IQ van 120 een positief verband bestaat met creativiteit en daarboven niet meer, blijkt geen stand te houden. Ik ga liever uit van wat ik de ‘plafondtheorie’ noem: als je niet in staat bent om de kern van een probleem te begrijpen, dan kun je ook niet met oplossingen voor dat probleem komen. De volgende vraag die rijst als je het over intelligentie hebt, is in welk hersengebied de creativiteit zich bevindt. Binnen de fysiologie heerst de algemene opvatting dat creativiteit gelokaliseerd is in de rechterhersenhelft. De ratio zit aan de linkerkant. Ook bij actuarissen zal over het algemeen de linkerhersenhelft het meest dominant zijn. Maar dit zegt natuurlijk niet alles. Om met Edison te spreken: ‘genialiteit bestaat voor 1% uit inspiratie en voor 99% uit transpiratie’. Hiermee wil ik aangeven dat het hebben van een goed idee alleen niet voldoende is. Je zult ook heel veel tijd moeten besteden aan het uitwerken ervan.”

Innovatiekracht “Het idee bestaat dat er binnen de financiële sector weinig bedrijven tot creativiteit komen, maar ik vraag me af of dat wel zo is. Als je bijvoorbeeld kijkt naar de bancaire sector, met zijn behoudend imago, dan zijn die wel goed geweest in het ontwikkelen van allerlei producten op het gebied van sparen en beleggen. Bovendien kan creativiteit ook betrekking hebben op het efficiënter inrichten van je bedrijfsprocessen. Op het moment dat de concurrentie toeneemt, zal je ook wel moeten innoveren om te overleven. Deze innovatiekracht zie je op dit moment ook terug in de geprivatiseerde sectoren waarop de marktwerking is losgelaten. Artsen zijn gewend om hun kennis vrijelijk met andere artsen te delen, en dat is een mooi iets. Binnen de marktwerking kan dit andere vormen aan gaan nemen op het moment dat het ziekenhuis 30 kilometer verderop eerder in staat blijkt om deze innovatie in te zetten.”

> Peter Everts

Crisis & creativiteit Een interessante vraag in deze tijd is of externe factoren zoals een crisis invloed hebben op de creativiteit van mensen. Everts: “Het is afhankelijk van de mensen in je organisatie wat voor een effect de crisis heeft op creativiteit. Heb je mensen die door tijdsdruk verlamd raken of heb je juist mensen die daardoor creatief worden? Hetzelfde geldt voor de crisis: de ene persoon weet het te gebruiken als voordeel, de andere persoon slaat dicht. Voor creativiteit en innovatie heb je ook leiderschap nodig. Sterker, daar begint het zelfs. In tijden van crisis overheerst de waan van de dag. Men is bezig met het overleven in het heden. Je moet niet alleen aan strategie denken op het moment dat het goed gaat. Innovatie is gebaat bij anticyclisch denken. Partijen die hiertoe in staat zijn, zullen straks vooraan staan.”


19

NEW GENERATION Risk is the possibility that an undesirable event will occur The demand for skilled actuarial professionals is still growing. Actuaries are the leading professionals in finding ways to manage risk and managing risk requires knowledge of several disciplines. Understanding how businesses operate, how legislation may impact and how financial economics can affect values are all vital skills for an actuary.

EXECUTIVE MASTER OF ACTUARIAL SCIENCE

E M A S

Distinguish yourself from other risk professionals 2 State-of-the-art training towards full actuarial qualification (actuary AG) 2 Developed in collaboration between the Dutch Actuarial Institute (AI) and TiasNimbas Business School 2 Shortest route becoming actuary AG (AAG) after completing BSc 2 Lecturers and tutorials are mixed with case-based learning 2 4 to 5-semester, part-time programme in English 2 Central training location in Utrecht 2 International recognition 2 Directly applicable in your working environment 2 Exchange of experience and ideas amongst fellow students 2 A major contribution to your network

More information can be obtained from the websites of the two partner organisations, the Dutch Actuarial Institute (www.ag-ai.nl) and TiasNimbas Business School (www.TiasNimbas.edu).

Actuarieel Instituut

..

thema innovatie

door Mark Heijster

‘Er komt een nieuwe crisis als er geen baanbrekende financiële innovatie ontstaat’ ✆ Kees van Heugten / freelance actuaris

“Inderdaad, het ontwikkelen van nieuwe producten is onontbeerlijk. Continuïteit is belangrijk, anders blijf je hangen in een crisissituatie. Kijkend naar het verleden lijkt het overigens wel of innovatie de financiële crisis heeft veroorzaakt (denk aan de rol van CDO's). Op dit moment zitten we in een overgangsfase. Het duurt nog jaren voordat we alles op orde hebben. Een stabiele situatie is er nog niet. In de verzekeringssector heeft de woekerpolisaffaire voor mondige consumenten gezorgd. De huizenmarkt is ronduit slecht. We zitten met een hele lage rente. Daarbij leven we allemaal steeds langer. Dat is de huidige stand van zaken. Ik denk dat innovatie noodzakelijk is om weer verder te kunnen. Gebeurt dat niet, dan krimp je: er wordt dan alleen geld uitgegeven waardoor een groot deel van de sector zal verdwijnen. De komende jaren staat de transparantie van een product voorop. Nieuwe producten moeten eenvoudig en begrijpelijk zijn en de klant meer toegevoegde waarde opleveren. De spaarproducten uit het verleden mogen plaatsmaken voor producten die beter bij de verzekeringssector passen: producten die bedoeld zijn om risico’s af te dekken. In die hoek moeten we het zoeken.”

✆ Diede Panneman / actuaris en partner bij Sprenkels en Verschuren

“Volgens mij hebben financiële innovaties de crisis juist flink in de hand gewerkt. Ik heb het dan over de innovaties zonder enkele toegevoegde waarde die enkel gericht zijn op het genereren van rendement. Je zou ook kunnen zeggen: het verdienen van geld ten koste van anderen. Dat is geen goede zaak, dat hebben de afgelopen vijf jaar wel bewezen. De crisis begon dus bij de beleggingsexperts, de mensen achter die ingewikkelde producten. Natuurlijk, we hebben er met zijn allen wel bij staan kijken als een stel koeien in de wei. Kijk, op een markt kunnen partijen met tegengestelde belangen elkaar vinden. Maar op het moment dat er op een markt niks ontstaat, als er geen waarde gecreëerd wordt, dan ben je bezig met het rondpompen van geld met als enig doel jezelf te verrijken. Een nieuw product moet in de toekomst dus volledig transparant zijn, de kosten en de risico’s moeten duidelijk zijn. Terug naar de situatie dat een pensioenfonds enkel in obligaties handelde, dat lukt niet, maar met onze huidige focus op beleggingen zijn we wel behoorlijk doorgeslagen.”

✆ Jos Berkemeijer / GSCG Market Intelligence

“Er komen zeker nieuwe crises. Om iets meer te kunnen zeggen over de soort crisis, moet je ons huidige financiële stelsel onder de loep nemen. De enorme schuld die we hebben opgebouwd springt meteen in het oog. Daar zullen we wat aan moeten doen. Als enige soort van 'oplossing' dreigt hyperinflatie. Ook zijn er de afgelopen jaren nieuwe financiële producten ontwikkeld. Alleen is de controle daarop achtergebleven. Er komen weliswaar nieuwe wettelijke

ontwikkelingen die de controle moeten verbeteren, maar in feite is toezicht onderdeel geworden van het risicomanagement. De vraag is nu welke risico’s de komende periode manifest worden. Ik denk dat er nog veel risico’s kleven aan constructies die gefinancierd worden rondom schuld en die niet goed zijn afgedekt. Dan is er ook nog de onroerendgoedmarkt. We weten dat er op dit moment sprake is van een geweldige overwaardering. Mijn conclusie luidt dat de huidige modellen waarmee we voorspellingen doen niet meer kloppen. Dat zijn allemaal lineaire modellen. Het leven is niet lineair en de risico’s dus ook niet. We zullen onze modellen moeten aanpassen aan die realiteit. Andere assetklassen zoals goud zullen meer naar boven komen drijven. Ook bij ALM’s moeten we met verschillende scenario’s gaan werken: wat voor soort van risico’s kunnen zich voordoen?”

✆ Alexander van Stee / KPMG

“Ik weet niet of je een financiële crisis van dezelfde omvang moet vrezen, maar het is duidelijk dat innovatie noodzakelijk is. We moeten voorkomen dat dit nog eens gebeurt. We zijn wat dat betreft op de goede weg. Aanscherpingen in Basel III en Solvency II maken het voor banken en investeerders minder aantrekkelijk om risico’s te nemen. Maar als het klimaat aantrekt zonder dat die innovatie heeft plaatsgevonden, blijft het risico van een nieuwe crisis op de loer liggen. ‘Griekenland’ heeft laten zien dat de financiële wereld ook afhankelijk kan zijn van de kredietwaardigheid van landen. Sommige landen zitten op demografische tijdbommen. Pensioenstelsels moeten daar serieus worden hervormd. Die problemen vlak je niet zomaar uit. Op een gegeven moment krijgen zij er veel last van in hun overheidsbegroting. Het doorvoeren van forse hervormingen, zoals die momenteel in Griekenland en Italië plaatsvinden, dat lijkt mij voorlopig de enige juiste weg, om een nieuw Griekenland te voorkomen.”

✆ Marine Regnault / AEGON

“Het is maar net wat je onder financiële innovatie verstaat. De afgelopen periode kon er juist een financiële crisis ontstaan als gevolg van een ‘baanbrekende financiële innovatie’. Producten kenmerkten zich door een gebrek aan transparantie waardoor klanten geen idee hadden wat ze nu hadden aangeschaft. De producten zaten complex in elkaar en leverden ogenschijnlijk een aantrekkelijk rendement op. Kopers waren zich door de complexiteit niet bewust van de risico’s. Als innovatie dus een versimpeling inhoudt, dan kunnen de financiële gevolgen van een volgende crisis veroorzaakt door ‘baanbrekende innovatie’ beperkt blijven. Wij dragen hieraan bij door de ontwikkeling van simpele producten die daadwerkelijk een behoefte van de klant vervullen en waarbij risico’s inzichtelijk gemaakt worden. Risicomanagement zal een prominentere rol spelen in de bedrijfsvoering, niet alleen voor Aegon, maar juist ook voor onze klanten.” de actuaris mei 2012

21

reactie

In ons vorige nummer riepen wij op te reageren op het persbericht over de aanpassing van de rekenrente. Hieronder vier reacties:

door Erica Slagter en David van Bragt

Driemaandgemiddelde rente: gemiddeld beter? Begin januari besloot DNB dat pensioenfondsen en verzekeraars hun verplichtingen per ultimo 2011 niet hoefden te berekenen op basis van de actuele rentecurve. Omdat volgens de toezichthouder sprake was van voortdurende uitzonderlijke marktomstandigheden, stond zij het gebruik van de gemiddelde dagrente over de maanden oktober, november en december toe. Door deze aanpassing kwamen de dekkingsgraden van pensioenfondsen ultimo 2011 ongeveer 4% hoger uit dan anders het geval was geweest. Eind januari 2012 is deze aanpak opnieuw toegepast door DNB. Dit roept de vraag op of DNB deze methodiek zal voortzetten of niet. Indien de gemiddelde curve ook in de toekomst wordt gebruikt voor de waardering van de verplichtingen kan dit een grote impact hebben op fondsen die hun renteafdekking hebben ingericht op basis van de actuele swapcurve. Als voorbeeld onderzoeken wij daarom in deze bijdrage hoe effectief de renteafdekking in dit geval is voor fondsen die hun renterisico afdekken met behulp van een long duration overlay (LDO) fonds.

Impact op de rentegevoeligheid Drs. E.J. Slagter FRM (boven) en drs. dr. ir. D.D.B. van Bragt RBA zijn werkzaam bij de afdeling Investment Solutions van AEGON Asset Management. Dit artikel is geschreven op persoonlijke titel van de auteurs en reflecteert niet noodzakelijk de zienswijze van AEGON of AEGON Asset Management. 1 – De duration van de verplichtingen van dit gemiddelde pensioenfonds is ongeveer 15 jaar.

Bij het gebruik van een driemaandgemiddelde rente is de instantane gevoeligheid van de verplichtingen voor renteschokken in theorie aanzienlijk lager dan bij het gebruik van de actuele curve. Als voorbeeld: in feite is de driemaandgemiddelde curve alleen gevoelig voor veranderingen van de actuele dagrente. Indien we uitgaan van 20 handelsdagen per maand, betekent dit dat de driemaandgemiddelde rente (gemiddeld over 3x20=60 handelsdagen) een instantane rentegevoeligheid heeft die 60 keer zo klein is als de rentegevoeligheid van de actuele rente. Moeten we bij de constructie van de renteafdekking dus ook uitgaan van een 60 maal zo lage rentegevoeligheid van de verplichtingen? Het antwoord is een duidelijk ‘nee’. Een instantane renteverandering werkt immers niet alleen door in de huidige waarde van de verplichtingen, maar ook in de toekomstige waarde van de verplichtingen. Dit komt doordat elke rentecurve gedurende drie maanden onderdeel uitmaakt van de gemiddelde rentecurve. De uiteindelijke rentegevoeligheid van de verplichtingen is hierdoor vrijwel even groot als de oorspronkelijke rentegevoeligheid, maar wordt nu als het ware meer ‘uitgesmeerd’ over de tijd. Ter illustratie vergelijken we in figuur 1 de (maand-opmaand) volatiliteit van de actuele Euro swapcurve met de volatiliteit van de driemaandgemiddelde curve over


de periode november 2004 t/m december 2011. Merk op dat de reductie van de volatiliteit zeer beperkt is (de twee lijnen in figuur 1 liggen dicht bij elkaar). Het is dus zeker niet zo dat het toepassen van de driemaands middeling een groot effect op de (maandelijkse) volatiliteit van de verplichtingen zal hebben.

Impact op de effectiviteit van de renteafdekking In tegenstelling tot de verplichtingen worden de beleggingen natuurlijk niet met een driemaandgemiddelde curve gewaardeerd. Een verandering van de rente is dan ook direct zichtbaar in de waarde van de beleggingen en ijlt niet, zoals bij de verplichtingen, gedurende drie maanden na. Doordat de rendementen op de beleggingen afwijken van die op de verplichtingen ontstaat dus ‘mismatch-risico’, wat kan zorgen voor een minder stabiele ontwikkeling van de dekkingsgraad. Een en ander wordt geïllustreerd in de onderstaande figuren. Hierin wordt de historische ontwikkeling van de dekkingsgraad getoond indien een gemiddeld pensioenfonds belegd zou hebben in enerzijds een AAA staatsobligatieportefeuille zonder afdekking van het renterisico en anderzijds in een AAA staatsportefeuille waarbij het openstaande renterisico volledig wordt afgedekt middels een long duration overlay (LDO) fonds.1 Dit LDO fonds bestaat in onze berekeningen uit een buffer van staatsobligaties (met een hoge rating) in combinatie met een swap portefeuille met swaplooptijden tussen de 20 en 50 jaar. Figuur 2 toont hierbij de historische ontwikkeling indien de verplichtingen gewaardeerd worden met de actuele swapcurve en figuur 3 indien de verplichtingen gewaardeerd worden met de driemaandgemiddelde swapcurve.

reactie

1,4% 1,1% 0,8% 0,5%

Driemaandgemiddelde curve

Actuele curve

0,2% 0

10

20

30

40

50

60

Figuur 1. Volatiliteit (van maand op maand) van de Euro swapcurve en de driemaandgemiddelde Euro swapcurve over de periode november 2004 t/m december 2011.

80% 70% 60%

nov-11

nov-10

mei-11

mei-10

nov-09

mei-09

nov-08

mei-08

nov-07

nov-06

mei-07

mei-06

nov-05

mei-05

50%

Gemiddelde dekkingsgraad: 92.7% / 98.4% Jaarlijkse volatiliteit dekkingsgraad: 20.1% / 3.4%

Figuur 2. Historische ontwikkeling van de dekkingsgraad indien belegd is in enerzijds een AAA staatsportefeuille zonder extra renteafdekking (oranje lijn) en anderzijds in een AAA staatsportefeuille waarbij het renterisico volledig is afgedekt middels een long duration overlay (LDO) fonds (blauwe lijn). De verplichtingen worden hierbij gewaardeerd met de actuele Euro swapcurve.

120%

Zonder LDO

Met LDO

110% 100% 90% 80% 70% 60%

nov-11

mei-11

nov-10

mei-10

nov-09

mei-09

nov-08

mei-08

nov-07

mei-07

nov-06

50% mei-06

De kwaliteit van de renteafdekking kan in dit geval wel tijdelijk verslechteren doordat de waarde van de verplichtingen vertraagd reageert op veranderingen van het actuele renteniveau. Desalniettemin blijft het afdekken van het renterisico tot een veel lagere volatiliteit van de dekkingsgraad leiden, zeker gemeten over langere periodes. Ook voorkomt het afdekken van het renterisico het dalen van de dekkingsgraad indien de rente gedurende een langere periode daalt.

90%

nov-05

Het middelen van de rentecurve over drie maanden biedt geen structurele oplossing voor de problemen waar pensioenfondsen momenteel mee te kampen hebben. Voor pensioenfondsen zonder extra renteafdekking zal de volatiliteit van de dekkingsgraad niet substantieel afnemen indien DNB de huidige middelingmethode voortzet. Pensioenfondsen kunnen hun renteafdekking ook niet reduceren indien gebruik wordt gemaakt van de driemaandgemiddelde rente. De uiteindelijke rentegevoeligheid van de verplichtingen is immers nagenoeg even groot als de oorspronkelijke rentegevoeligheid, maar wordt nu als het ware meer ‘uitgesmeerd’ over de tijd.

Met LDO

100%

mei-05

Conclusies

Zonder LDO

110%

nov-04

Met extra renteafdekking m.b.v. het LDO fonds zien we (vergelijk hiervoor de blauwe lijnen in figuur 2 en 3) dat de volatiliteit van de dekkingsgraad toeneemt (van 3,4% tot 9,9%) vanwege het eerder genoemde na-ijlen van de verplichtingen. De kwaliteit van de renteafdekking neemt dus af. Figuur 3 laat echter ook zien dat volledige renteafdekking voorkomt dat de dekkingsgraad op de lange termijn structureel daalt: de dekkingsgraad blijft fluctueren rond het oorspronkelijke niveau van 100%. Op de lange termijn blijft renteafdekking dus van groot belang, hoewel de kwaliteit van de renteafdekking op korte termijn kan afnemen.

120%

nov-04

In deze figuren is te zien (vergelijk hiervoor de oranje lijnen in figuur 2 en 3) dat de volatiliteit van de dekkingsgraad zonder LDO slechts in beperkte mate afneemt (van 20,1% tot 19,1%) indien de verplichtingen worden gewaardeerd met een driemaandgemiddelde swapcurve. De feitelijke rentegevoeligheid van de verplichtingen en het renterisico op de balans neemt dus niet substantieel af (zoals in de vorige sectie al is aangegeven).

Gemiddelde dekkingsgraad: 93.1% / 99.2% Jaarlijkse volatiliteit dekkingsgraad: 19.1% / 9.9%

Figuur 3. Dezelfde analyse als in Figuur 2, alleen worden de verplichtingen in dit geval gewaardeerd met de driemaandgemiddelde Euro swapcurve.


23

reactie

De beste van de wereld?!

Toen Ajax in 1995 de Champions League won, raakten Nederlandse voetbalclubs doordrongen van de illusie dat ze zich eindelijk met de grote jongens konden meten. Echter, met de komst van de Champions League bleek een goede jeugdopleiding steeds minder relevant, terwijl televisierechten en sponsorinkomsten belangrijker werden. De Nederlandse (top)clubs realiseerden zich te laat dat het speelveld was veranderd, maar dit voorkwam niet dat enkelen (na losbandige bestedingspatronen) gered moesten worden. Het heeft er alle schijn naar, dat ook het Nederlandse pensioensysteem te laat tot voortschrijdend inzicht is gekomen. Servaas Houben

Het huidige pensioensysteem is volkomen reactief. De rekenrentetruc maakt fondsen voorlopig kunstmatig solvabel. Echter, het verleden toont aan dat kunstgrepen slechts effectief zijn totdat een nieuwe crisis plaatsvindt. Het huidige pensioensysteem beoogt lange termijn zekerheid te geven, maar biedt enkel onzekerheid. De historische ontwikkelingen van het ABP-regeling spreken boekdelen: het eindloonsysteem bleek in 2004 onbetaalbaar, indexeren bleek na 2008 onhaalbaar, de FPU is slechts voor deelnemers geboren voor 1950 (hoezo leeftijdsdiscriminatie?), en de pensioenpremie werd na 2008 verhoogd (pech voor de jongeren). Ook bleek de veelgeprezen pensioen-solidariteit een wassen neus: toen de dekkingsgraden eenmaal onder de 100% kwamen, vroegen jongeren zich terecht af wat te verwachten van een vehicel waarvan het rendement uitermate onzeker is. Begrijpelijk, omdat het beleggingsbeleid van actieve pensioenfondsen niet in staat is gebleken om passieve indexen over een langere periode consistent te outperformen. Jaren van voorspoed hadden tevens tot misstanden geleid die pas tijdens de crisis bespreekbaar werden: lageropgeleiden die impliciet betalen voor langer levende hogeropgeleiden, geen transparantie over individuele pensioen kosten en baten, en gebrekkige (beleggings)kennis van pensioenbesturen die met andermans geld investeren zonder daarvan zelf de gevolgen te hoeven ondervinden als het mis gaat. De maatschappij is de afgelopen 25 jaar geindividualiseerd: mensen regelen bankzaken, vakanties en geloofsovertuiging tegenwoordig zelf. Het internet maakt de toegevoegde waarde van experts steeds minder vanzelfsprekend. De toename van keuzevrijheid heeft echter niet

plaatsgevonden bij pensioenfondsen, wat ook volkomen logisch is: als je een monopolie hebt over je klantenkring, waarom dan innoveren? Omdat deelnemers niet met hun voeten kunnen stemmen, is het iedere keer wachten op een volgende crisis voordat een nieuwe overgansgregeling van kracht wordt. De onmacht onder de deelnemers is tekenend. De rekenrente aanpassing is daarom slechts een doekje voor het bloeden terwijl onderliggende problemen blijven bestaan: het huidige systeem leidt tot luie pensioenconsumenten en pensioenaanbieders waarin iedere deelnemer solidariteit op een andere manier interpreteert (of misbruikt!). Tijdens periodes van onderdekking is het een kwestie van ieder voor zich. Ook is de duurzaamheid van pensioenregelingen van korte duur gebleken: leuk dat de actuarissen weer kunnen rekenen, minder leuk voor de deelnemers omdat ze alweer in onzekerheid verkeren. Kennelijk is toekomst voorspellen een stuk lastiger dan menigeen dacht. Echter, de economische crisis legt deze tekortkomingen bloot waardoor nu de ideale kans is om verbeteringen door te voeren: keuzevrijheid van sparen (geen pensioen-belastingvoordeeltjes), en keuze van pensioenfonds zijn essentieel in plaats van rekenkundige foefjes die ons vrijwaren totdat de volgende black swan langszwemt. Het is, kortom, de hoogste tijd voor een persoonlijk pensioen! drs. Servaas Houben, AAG-FIA, CFA, FRM

DNB steekt zijn nek uit, maar op de verkeerde manier

Alexander Paulis

Op 6 januari 2012 maakte toezichthouder DNB bekend dat besloten is om een correctie toe te passen op de rekenrente, die pensioenfondsen vanaf ultimo 2011 moeten gebruiken voor het waarderen van hun verplichtingen. Deze correctie houdt in dat gewerkt moet worden met het driemaands voortschrijdend gemiddelde in plaats van de actuele swaprente. Volgens DNB maken de uitzonderlijke omstandigheden op de financiële markten dit besluit noodzakelijk. Het besluit getuigt van durf, maar de keuze voor een middelingperiode van drie maanden is arbitrair en roept vragen op. In deze reactie plaats ik er mijn kanttekeningen bij.

De beslissing van DNB is een stap in de goede richting omdat daarmee wordt erkend dat sprake is van verstoorde marktomstandigheden. De keuze voor een middelingperiode van drie maanden is echter merkwaardig. De marktomstandigheden zijn de laatste drie maanden van 2011 immers niet fundamenteel gewijzigd. Als gekozen wordt voor middeling van de swaprente, om het effect van de verstoorde marktomstandigheden te mitigeren, dan ligt een langere middelingsperiode, die zich ook uitstrekt over de periode vóór verstoring van de markt, meer voor de hand. Zolang de marktverstoring aanhoudt, zal de middelingsperiode daarom 24 de actuaris mei 2012

voortdurend onderwerp van discussie blijven. De vraag moet echter worden gesteld of het überhaupt verstandig is om te werken met marktrentes in een periode waarin sprake is van marktverstoringen. DNB heeft er voor gekozen om niet in te grijpen in de waardering van het vermogen van de pensioenfondsen. Dat heeft tot gevolg dat met de ingreep in de waardering van de verplichtingen niet langer sprake is van een consistente balans en dekkingsgraad. Immers de waarderingsgrondslagen voor het vermogen en de verplichtingen wijken nu van elkaar af.

reactie

Een dalende rente zorgt daarbij voor een onmiddellijke stijging van (de actuele waarde van) het vermogen, omdat obligaties meer waard worden. De stijging van (de gemiddelde waarde van) de verplichtingen door de dalende swaprente wordt door de toegepaste middeling echter slechts geleidelijk gerealiseerd. Deze asynchroniciteit in de ontwikkeling van vermogen en verplichtingen kan het renteafdekkingsbeleid frustreren en mogelijk tot ongewenste effecten leiden met betrekking tot het indexatiebeleid. Het is merkwaardig dat de verstoring van de financiële markten aanleiding geeft om de waardering van de verplichtingen aan te passen terwijl tegelijkertijd de waardering van het vermogen ongemoeid blijft. Door gebruik te maken van middeling (van de swaprente of de dekkingsgraad zelf) zal de dekkingsgraad voor een stabielere weergave van de financiële positie van het pensioenfonds zorgen, waardoor onnodige onrust kan worden voorkomen. Bezwaar hiertegen zal zijn

dat dit een kunstmatig gecreëerde stabiliteit is, die de werkelijkheid geen recht doet. Als de verstoring van de financiële markten het niet goed mogelijk maakt om de financiële positie te meten, dan zou er ook voor gekozen kunnen worden om een pas op de plaats te maken en geen overhaaste maatregelen te (laten) nemen, tenminste zolang er geen beter zicht is op de financiële situatie. Pas wanneer duidelijk wordt hoe de pensioenfondsen er daadwerkelijk voor staan, zal er ook draagvlak zijn voor eventueel benodigde aanvullende maatregelen zoals het korten van de pensioenen - bovenop de maatregelen volgens de lopende herstelplannen. Voor alle duidelijkheid: dat betekent niet dat moet worden gewacht tot de swaprente weer op een ‘normaal’ niveau ligt… Alexander Paulis, Directeur Actuariaat APG

Een zijsprong Met veel interesse volg ik de ontwikkelingen omtrent rekenrente in Nederland. Hier in Brazilië leven we nog in een andere tijd met een wettelijk maximum toelaatbare vaste rekenrente van 6%, plus inflatie, mind you! Momenteel schommelen de actuele reële rentes hier rond de 5% over de gehele curve, en de discussie begint of het maximum niet naar 5,5% zou moeten. Mijns inziens een achterhoedegevecht gezien de historie en het voortschrijdend inzicht gestimuleerd door het denken met name in Nederland en het Verenigd Koninkrijk. Paul van Neerven

Het loslaten destijds van een vaste rekenrente was misschien ingegeven door economische omstandigheden waarin behaalde rendementen ver achterbleven bij de veronderstellingen. Maar de theoretische onderbouwing was, en is, dat het onzinnig is om een parameter te schatten als er betrouwbare marktinformatie beschikbaar is. Dus kijkend in de markt zie ik een rentecurve die me precies aangeeft hoeveel het kost om een bepaalde kasstroom in jaar T te genereren. Als pensioenfonds heb ik een redelijk idee hoeveel ik aan uitkeringen kwijt zal zijn in jaar T en maak deze toekomstige betaling dan ook contant met betreffende marktrente. De crux van deze benadering zit hem in de vergelijkbaarheid van de kasstromen, zijn de risico's en de hardheid van de betalingen wel identiek, of op zijn minst vergelijkbaar genoeg om ook eenzelfde rekenrente te rechtvaardigen? Een jaar geleden had ik volmondig ja geroepen, maar de realiteit gebiedt me om dit te heroverwegen. De aangekondigde verlagingen van pensioenuitkeringen tonen aan dat het risicokarakter van deze geldstromen beduidend anders is dan dat van staatspapier waarop de rentecurve is gebaseerd. Er kleeft simpelweg meer risico aan pensioenuitkeringen dan aan staatsobligaties. Dus het gebruik van de rentecurve om contante waarden te genereren staat op zijn minst open voor discussie.

bewegingen in de beleggingsportefeuille dan is het gerechtvaardigd om de curve op basis van deze portefeuille vast te stellen. In de praktijk zou dit meer vrijheid aan fondsbestuurders geven om de eigen rekenrente vast te stellen. Echter zij behartigen ook andere belangen die gebaat zijn bij bepaalde uitkomsten, bijvoorbeeld t.a.v. werkgeversbijdrage of kortingen van aanspraken. Dit maakt het voor deelnemers allemaal niet overzichtelijker en daarmee komt ook de toezichthouder in een lastige positie om deze methodiek volledig te aanvaarden.

Maar welke rekenrente moeten we dan toepassen? Theoretisch gezien zou dit de rekenrente moeten zijn die het risico in de pensioenuitkeringen representeert. Als dit volledig zou afhangen van de

Paul van Neerven, Director Pension Funds bij LUZ Engenharia Financeira in São Paulo

De stap van de DNB om de rekenrente aan te passen is verdedigbaar omdat de rigiditeit van de huidige systematiek wel de lasten van een lage risicovrije rentecurve in zich herbergt, maar nog niet de baten van flexibiliteit om pensioenaanspraken te wijzigen. Ik denk echter niet dat het nemen van het 3-maands gemiddelde op zich een stap in de juiste richting is, maar eerder een zijsprong om later tot een robuuste oplossing te komen. Hier in Brazilië hebben we voorlopig het geluk dat we met de huidige hoge marktrentes relatief rustig kunnen toekijken wat de rest van de wereld doet alvorens zelf tot de broodnodige aanpassingen te komen.


25

oproep

oproep Wie komt er met de beste oplossing om langer leven te zien als een economische kans in plaats van risico? De markt is druk op zoek naar initiatieven om het broodnodige rendement voor pensioenfondsen en verzekeraars te genereren waarbij het mes aan twee kanten snijdt. Dat is een voordeel voor zowel de fondsen en verzekeraars als de ouderen en andere verzekerden. Ook de overheid en de wetenschap kunnen er aan bijdragen dat ouderen niet als financiële last worden gezien, maar als investeringskans.

Daarbij kan worden gedacht aan: 2 Gebruikersvriendelijke computers en tablets voor 50-plussers 2 Speciale apps voor bejaarden 2 Geavanceerde domotica als hulp in huis 2 Slimme ontspaaroplossingen voor ouderen 2 Woonruimte voor langer levenden 2 Combi van kinderopvang en zorginstellingen 2 Nieuwe vormen van pensioen op basis van wat men nog kan 2 Fiscale prikkels van de overheid ten behoeve van verhoogde arbeidsparticipatie voor 50-plussers

De Actuaris roept u op met vindingrijke oplossingen te komen. ☞ Mooie, goede en creatieve ideeën, bij voorkeur niet langer dan 600 woorden, worden geplaatst in de volgende editie. Neem bij vragen contact op met Rene Brinksma (06 440 34 889).


Heeft u grip op de berekeningen binnen uw systemen? Geeft uw offertesoftware andere rekenresultaten dan uw administratie?

w.riskco.nl, Ga naar de website ww mule en vind de fout in de for on! opb sco bio ontvang een

Dient u iedere productwijziging via uw IT afdeling te laten doorvoeren? Voldoen uw systemen niet aan de eisen die moderne productvoering stelt? Zou u het liefst zien dat uw systemen gebruik maken van dezelfde rekenregels? Wilt u deze rekenregels zelf onderhouden?

Dan wordt het tijd om kennis te maken met het team van RiskCo BV en HP ProductXpress. RiskCo BV is gespecialiseerd in het vervangen van meerdere systemen door één centrale rekenkern.

RiskCo // Maliebaan 68, 3581 CV Utrecht // +31 (0)6 53 21 52 07

// [email protected] // www.riskco.nl

Stap in de voetsporen van Johan de Witt Het Actuarieel Instituut (AI) biedt vier verschillende parttime opleidingen aan: • Techniek Levensverzekering • Actuarieel Rekenaar • Actuarieel Analist • Actuaris AG (het Schakelprogramma en de Executive Master of Actuarial Science)

Studeren aan het AI betekent: > studeren centraal in Nederland (Utrecht) > uitstekende opleidingsfaciliteiten > studeren in deeltijd > een goede mix van theorie en praktijk > docenten en experts uit het beroepsveld

Het unieke aan de opleidingen van het AI is dat werken en studeren gecombineerd worden. Veel studenten ervaren dat zij zich tijdens hun opleiding ontwikkelen, doordat de theorie vrijwel direct in praktijk toegepast kan worden.

Voor meer informatie over de opleidingen van het AI kunt u terecht op www.ag-ai.nl of neem contact op met Sandra Oudejans op telefoonnummer 030-686 61 57 of per e-mail [email protected].

Actuarieel Instituut

verenigingsnieuws

impressie AG Jaarcongres 2012 fotografie Theo Oudejans


AG Jaarcongres 2012

verenigingsnieuws

Dinsdag 27 maart jl. heeft alweer het zesde AG Jaarcongres plaatsgevonden met als thema Financiële stabiliteit. Gerenommeerde sprekers als Jan Sijbrand, Sylvester Eijffinger en Theo Berg hebben de aanwezigen inzage gegeven in hoe er vanuit diverse invalshoeken naar financiële stabiliteit gekeken kan worden. Met de vermakelijke Ali B. als afsluitende act en een goed verzorgd walking dinner werd er nog lang nagepraat in de Schouwburg Almere te Almere…


29

de actuaris anders

interview met Carla van Rooijen door Frank Thooft

DE ACTUARIS ANDERS: C A R L A V A N R O O I J E N , T R I AT L E T E In het ‘gewone’ leven is Carla van Rooijen sinds twee jaar teamleider Managementinformatie en Planning & Control bij Delta Lloyd Schade in Amsterdam. Hiervoor werkte ze als Schade Actuaris. In haar tweede leven is ze triatleet. En niet zo’n beetje ook. Vorig jaar deed ze aan het wereldkampioenschap mee met de Ironman Triatlon op Hawaii.

Om meteen in het diepe te springen: train je veel? En hoe lang duurt een triatlon? “Ik train gemiddeld zo’n twintig uur per week. Zo tegen een hele triatlon aan wordt dat wel 25 uur per week. Tot nu toe heb ik twaalf hele triatlons gedaan en meerdere halve en kwart triatlons. Een hele triatlon bestaat uit 3,8 km zwemmen, 180 km fietsen en 42,2 km lopen. Mijn beste tijd heb ik in 2010 in Almere neergezet: 9 uur en 42 minuten. Ik zwom toen ongeveer 70 minuten, had ruim 5 uur gefietst en liep de marathon in ongeveer 3 uur 15 minuten. De zwaarte van het parkoers (het aantal hoogtemeters) bepaalt voor een groot deel de fiets en looptijd.”


Je hebt vorig jaar meegedaan aan de Ironman Triatlon op Hawaii. Hoe gaat zoiets in zijn werk? “Om mee te mogen doen op Hawaii moet je je kwalificeren. Er is een verschil tussen profs en niet-profs, zoals ik. Er zijn ongeveer 20 Ironman wedstrijden over de hele wereld waar je je kunt kwalificeren. Als dame moet je meestal winnen in je leeftijdscategorie om te mogen starten op Hawaii. Of als de nummer één niet wil meedoen, mag de nummer twee. Ik was de winnaar van de Ironman triatlon in ZuidAfrika in april 2010 geworden. Dat seizoen heb ik drie hele triatlons gedaan, in augustus dat jaar deed ik ook de hele triatlon van Almere.”

de actuaris anders

Hoe bereid je je voor? Hawaii is toch ontzettend warm en vochtig? “Ja, dat klopt, maar daar kan ik goed tegen. Je moet me niet op Groenland een wedstrijd laten doen, kou en regen zijn niets voor me. Ik ben voor Hawaii wel twee weken eerder er naartoe vertrokken, want je moet toch ook acclimatiseren. En tijdens de wedstrijd moet je je vochtverlies heel nauw in de gaten houden. Ik drink dan wel een ORS-zoutoplossing, en ik let heel goed op wat ik eet. Zeker de dagen van te voren. Maar voor mij is het zeker geen uitputtingsslag. Sommige mensen denken dat je meer dood dan levend over de streep komt, maar dat is een fabeltje. Alles komt neer op goed trainen, en verantwoord en gedoseerd lopen, fietsen en zwemmen. Ik fiets en loop, rekening houden met mijn hartslag. Zolang die binnen een bepaalde range blijft, weet ik dat ik gezond bezig ben.” Zie je er wel eens tegenop? “Nou, als je begint met 1500 andere atleten met het zwemmen, dat is niet echt leuk. Als je niet oppast zwemmen ze gewoon over je heen, zo druk is het vlak na de start. Maar op het moment dat je daar doorheen bent, wordt het leuk. En zeker achteraf als je gefinished bent, heb je een enorme kick! En heb je ook weer zin in de volgende triatlon. Want het is in zekere zin wel verslavend. Ik kijk ook steeds naar de volgende wedstrijd uit. In mei doe ik mee met Ironman Lanzarote op de Canarische Eilanden, en in augustus doe ik een hele triatlon in Embrun, in de Franse Alpen.” Zou je ook eens wat anders willen doen, zeker nu je het hoogst bereikbare hebt gedaan, meedoen aan Ironman Hawaii? “Nou, ik denk wel eens aan de Roparun van Parijs naar Rotterdam, een estafetteloop van 520 km. Of een hardloopwedstrijd van 60 kilometer op Texel (rondje Texel). Dat lijkt me ook wel mooi.” Is er een parallel met je werk? “Ja, ik ben een enorme perfectionist, en dat zie je zowel in het werk terug als in een triatlon. Het gaat dan om zorgvuldig voorbereiden, nauwgezet werken, een hoge mate van discipline hebben. En ook de brede interesse,

> in haar tweede leven is Carla van Rooijen triatleet

want triatleten komen uit alle windstreken en beroepen. Dat maakt dat je tijdens de voorbereidingen ook heel interessante verhalen hoort. Dat geeft een triatlon een heel leuke brede dimensie.”

Hoe is het eigenlijk allemaal begonnen? “Wij deden thuis altijd al veel aan sport, mijn broers, zus en ik. Wielrennen trok mij wel, en dat ben ik toen gaan doen. Daarnaast liep ik ook regelmatig hard. Maar de combinatie zag ik nog niet. Bij het wielrennen ben ik een keer ernstig gevallen. Ik ben het toen rustiger aan gaan doen, en ben een cursus sportmassage gaan doen. Als verzorgster ben ik veel met wielrenners mee geweest, onder andere naar internationale etappewedstrijden. Maar dat bevredigde niet voldoende; ik kwam wel op mooie plekken in de wereld maar deed letterlijk niet mee. Toen ik, als vrijwilligster hielp bij de triatlon van Almere, was ik verkocht. Dat moest ik ook gaan doen! Ik heb toen het wielrennen toch weer opgepakt, ben gaan hardlopen, zwemmen, en ben lid geworden van een triatlonvereniging.”

OPROEP Voor de rubriek “de actuaris anders” zoeken we actuarissen die bijzondere of opvallende activiteiten naast hun beroep uitoefenen. Ben je, of ken je zo iemand? Geef dan je tip door aan de bladmanager, Frank Thooft, op [email protected] of telefonisch: 06-4642 8806. de actuaris mei 2012

31


door Dirk Broeders, Niels Kortleve, Antoon Pelsser en Jan-Willem Wijckmans

EEN EUROPEES TOEZICHTKADER VIA I N N O V AT I E E N H A R M O N I S AT I E

Dirk Broeders is Senior Strategy Advisor bij De Nederlandsche Bank

De Europese Commissie herziet momenteel de bestaande Europese richtlijn voor toezicht op pensioenfondsen. Het doel hiervan is om tot een meer geharmoniseerd toezicht te komen. De herziening heeft geleid tot een voorstel van de Europese toezichthouder om de zogenaamde holistische balans te gebruiken als toezichtinstrument. De holistische balans neemt alle stuurmiddelen mee in de waardering waardoor het een interessant instrument is om een compleet beeld te schetsen van de situatie van een pensioenfonds. De toepassing is echter wel relatief complex en bewerkingsintensief, en kan daardoor wel tot implementatieproblemen leiden. Ook is het vooral van toegevoegde waarde voor pensioensystemen met kapitaaleisen en garanties waar ook daadwerkelijk veel stuurmiddelen aanwezig zijn die normaal niet worden meegewaardeerd. In dit artikel betogen wij daarom dat de holistische balans beter kan worden toegevoegd aan een geharmoniseerde set van toezichtinstrumenten, dan als op zichzelf staand instrument te worden toegepast. Een geharmoniseerde set is een belangrijke voorwaarde om tot consistent toezicht te komen ongeacht de pensioenvorm. Via Quantitative Impact Studies kan de benodigde ervaring worden opgedaan om dergelijke innovatie succesvol te implementeren.

Europese regelgeving steeds meer van invloed voor Nederlandse pensioenfondsen

Niels Kortleve is Innovatie Manager bij PGGM

Voor Nederland pensioenfondsen is de Europese regelgeving een belangrijk uitgangspunt. De bestaande pensioenfondsrichtlijn heeft momenteel echter relatief ruime regels en de Nederlandse Pensioenwet en het daarin opgenomen Financieel Toetsingskader gelden specifiek voor Nederland. In 2011 heeft de Europese Commissie echter een aanvang gemaakt met de herziening van de richtlijn. Het doel van de Commissie bij de herziening is om te komen tot een geharmoniseerd toezichtkader voor lidstaten.

Holistische Balans methode om geharmoniseerd toezicht vorm te geven

Antoon Pelsser is Hoogleraar Financiering en Actuariaat aan de Universiteit Maastricht

Jan-Willem Wijckmans is Expert Balansrisicomanager bij PGGM


In de verschillende Europese landen bestaan vele verschillende pensioeneigenschappen en harmonisatie van het toezichtkader is dan ook niet eenvoudig. De overkoepelende Europese toezichthouder EIOPA heeft het concept van de Holistic Balance Sheet (HBS) naar voren gebracht als instrument om dit te bewerkstelligen (EIOPA, 2012, hoofdstuk 8). De term holistisch geeft aan dat hierbij wordt gekeken naar het geheel aan sturingsinstrumenten die tot de beschikking staan van een pensioenfonds en niet enkel naar haar directe vermogen en verplichtingen. Voorbeelden zijn sponsorgaranties en de mogelijkheid om pensioentoezeggingen te verlagen. In Kortleve en Stigter (2008) is een dergelijk concept voor pensioenfondsen al eerder beschreven. De HBS brengt alle verschillende zekerheidsmechanismen onder een noemer en is daarmee een interessant concept. Een veelgehoorde vrees van pensioenfondsen is dat de EC in haar streven naar harmonisatie pensioenfondsen onder de Solvency II regels voor verzekeraars probeert te brengen. De impact

daarvan heeft mogelijk grote gevolgen voor de kapitaaleisen en daardoor ook op de resulterende koopkracht van pensioenen, zie de Haan et al. (2012). Het kwantificeren en waarderen van de stuurmiddelen in de HBS doet recht aan het onderscheid tussen pensioenfondsen en verzekeraars. Een specifiek zekerheidsniveau hoeft dan niet meer enkel en alleen door aanwezig kapitaal te worden bewerkstelligd. De HBS is een innovatief instrument, maar in de ontwikkelfase is er nog wel een aantal belangrijke aandachtspunten. Het is een relatief complexe en bewerkingsintensieve methode. Zo zijn de benodigde data om alle stuurmiddelen te waarderen niet altijd direct observeerbaar, waardoor modelaannames en specifieke expertise nodig zijn. Verdere ontwikkeling en analyse zijn noodzakelijk om dit type problemen het hoofd te bieden. Ten slotte heeft de HBS veel toegevoegde waarde als toezichtinstrument voor kapitaalgedekte systemen en systemen met een garantie waar vaak verschillende stuurinstrumenten aanwezig zijn, maar in mindere mate voor overige systemen. Een inzichtelijk voorbeeld hiervan is een defined contribution (DC) regeling, die geen aanvullende stuurmiddelen kent. De holistische balans ziet er dan uit als een traditionele balans en biedt geen extra informatie om prudentieel toezicht op te baseren. Een continuïteitsanalyse biedt dan meer informatie. In Broeders et al. (2012) wordt nadere toelichting gegeven.

Harmonisatie van instrumenten in plaats van harmonisatie van toezicht Hoewel de HBS dus goede mogelijkheden biedt om toezicht te harmoniseren, is het geen volledig prudentieel toezichtkader op zich. Een alternatieve manier om Europees toezicht vorm te geven is om de set


van toezichtinstrumenten te harmoniseren. De HBS is daarbij een mogelijk instrument. Het uitgangspunt hierbij is de primaire doelstelling van toezicht: zorgen dat redelijke verwachtingen van deelnemers kunnen worden waargemaakt door het pensioenfonds (Kortleve et al., 2011). Om dit te bewerkstelligen kan uit een vaste set van toezichtinstrumenten voor verschillende pensioensystemen de juiste combinatie worden gezocht. We beschouwen zes verschillende pensioensystemen, namelijk Defined Benefit, Notional DC, DC met garantie, Puntensysteem, Collectief DC en Defined Contribution. De eerste vier rijen van tabel 1 geven voor elk van deze pensioensystemen aan wat de onderscheidende karakteristieken zijn. De rest van de tabel geeft aan in hoeverre bestaande toezichtinstrumenten van toepassing zijn in elk van deze verschillende systemen. De set van instrumenten waar we van uitgaan is de volgende: – Minimum kapitaaleisen; – Solvabiliteitskapitaaleisen; – Continuïteitsanalyses; – Stresstesten; – Herstelplannen; – Holistische balans. Naast deze kwantitatieve instrumenten is natuurlijk ook een belangrijke rol weggelegd voor kwalitatieve instrumenten. De ‘Own Risk and Solvency Assessment’ (ORSA) zoals deze voor verzekeraars onder Solvency II is opgesteld, is bijvoorbeeld een kwalitatief instrument dat voor vrijwel alle pensioensystemen goed kan worden gebruikt.

verschillende pensioensystemen, maar wel consistent toegepast en in lijn met de verwachtingen die een deelnemer bij een gegeven pensioentoezegging kan hebben. Zo is te verdedigen dat continuïteitsanalyses en stresstesten voor ieder pensioensysteem een toegevoegde waarde hebben, al kan de focus op verschillende resultaten liggen. Bij een DB-systeem kan men bijvoorbeeld voornamelijk kijken naar de ontwikkeling van de dekkingsgraad en de hoogte van de premie, terwijl men voor een DC-systeem kijkt naar de mogelijke uitkomsten ten aanzien van het eindkapitaal, de annuïteit die men daarmee kan inkopen of de resulterende koopkracht. Kapitaaleisen, herstelplannen en de HBS zijn vooral van toepassing indien er kapitaal en/of een garantie aanwezig is om te beschermen. Bij een collectief DC kan men kiezen voor een solvabiliteitsbuffer indien korten wel mogelijk is maar men de frequentie er van liever beperkt.

Conclusie De HBS is een interessante innovatie. De toepassing hiervan in een Europees toezichtkader laat zien dat pensioenfondsen verschillen van verzekeraars, door de specifieke stuurmiddelen die voor pensioenfondsen voorhanden zijn expliciet te waarderen. De HBS is echter niet voor alle bestaande pensioensystemen toepasbaar en zal dus in combinatie met andere toezichtinstrumenten moeten worden ingezet. Een dergelijke set van toezichtinstrumenten leidt dan tot consistent toezicht en komt tegelijkertijd tegemoet aan de wens van de Europese Commissie om meer harmonisatie te bewerkstelligen. Doorontwikkelen van de HBS is echter wel noodzakelijk om zaken als complexiteit en proportionaliteit aan te pakken. De actuariële beroepsgroep kan daarbij waardevolle bijdragen leveren.

Uit de tabel hieronder is op te maken dat een harmonisatie van toezichtinstrumenten leidt tot verschillende toezichtinstrumenten voor

Voorbeeld pensioensysteem Garanties Financiering Risicodeling Minimum kapitaaleis Solvabiliteitskapitaaleis Continuïteitsanalyse Stresstesten Herstelplan Holistische balans

Defined Benefit

Notional DC

DC met garantie

Puntensysteem

Collectief DC

Defined Contribution

Ja Kapitaal Multi

Ja Omslag Multi

Ja Kapitaal Geen

Ja Omslag Geen

Nee Kapitaal Multi

Nee Kapitaal Geen

Toegevoegde waarde van toezichtinstrumenten groen = hoog oranje = beperkt rood = nauwelijks

Literatuur Broeders, D.W.G.A., C.E. Kortleve, A. Pelsser en J. Wijckmans (2012), ‘The design of European supervision of pension funds’, Design paper 6, Netspar, Februari 2012 De Haan, J., A. Joseph, S. Vos en J. Wijckmans (2012), ‘De impact van Solvency II regels op pensioenfondsen’, ESB Jaargang 97 nummer 4629, 17 februari 2012 EIOPA (2012), ‘EIOPA’s Advice to the European Commission on the review of the IORP Directive 2003/41/EC’, www.eiopa.europa.eu Kortleve, C.E., W. Mulder en A. Pelsser (2011), ‘European supervision of pension funds: scope, purpose and design’, Design paper 4, Netspar, Oktober 2011 Kortleve, C.E., en J. Stigter (2008), ‘Stuurknoppen pensioenfondsen meenemen in Europees solvabiliteitstoezicht’, De Actuaris juli 2008 de actuaris mei 2012

33


door Hans Heintz en Frank Pardoel

W AT A L S ? Wat gebeurt er met de dekkingsgraad en liquiditeit van een pensioenfonds als er een werkend medicijn tegen kanker wordt uitgevonden, steeds minder mensen roken en tegelijkertijd de Nederlandse economie in een Japan-scenario terechtkomt met lage rentes en hoge volatiliteit van aandelen? Een dergelijke vraag is zeer relevant voor Nederlandse pensioenfondsen. Hoewel veel financiële instellingen scenario-analyse1 zoals stress testing toepassen in het kader van enterprise risk management (ERM), vindt dit veelal ad hoc plaats en weinig gestructureerd. Dit artikel betoogt dat scenario-analyse een perfecte aanvulling is op huidige vooral statistisch georiënteerde risicomeetmethoden.

Huidige risicomeetmethoden

Drs. Hans Heintz (boven) en Drs. Frank Pardoel zijn beiden werkzaam voor RiskQuest

1 – Een bedrijf als Shell maakt al meer dan 50 jaar lang gebruik van geavanceerde scenario’s voor planningdoeleinden, zie ook het boek: “The art of strategic conversation”, Kees van der Heijden

Sinds enkele decennia worden binnen de financiële wereld wiskundige modellen toegepast om risico’s in te schatten. Begin jaren zeventig van de vorige eeuw kwamen Black en Scholes met hun optiewaarderingsmodel. In 1994 introduceerde JP Morgan het Value-at-Risk concept als onderdeel van RiskMetrics2. Sindsdien raakte het gebruik van geavanceerde risicomeetmethoden in een stroomversnelling. Veel van de tegenwoordig gebruikte methoden zijn op kansen gebaseerd, bijvoorbeeld het mogelijke waardeverlies zal met kans x% niet groter zijn dan y euro.

3 – Denk aan Solvency II dat spreekt over 1-in-200 jaar stress events 4 – De term ‘zwarte zwaan’ is afkomstig van de Latijnse uitdrukking ‘rara avis in terris nigroque simillima cygno’. Vrij vertaald betekent het ‘een rare vogel in het weiland en erg lijkend op een zwarte zwaan’. Hiervan werd gedacht dat zij niet bestond. Echter, de ontdekkingsreiziger Willem de Vlamingh ontdekte in 1697 zwarte zwanen in WestAustralië.

Voor variabelen die een geschiedenis hebben, wordt vaak met ‘value-at-risk’-methoden gewerkt3. Deze methoden werken op basis van percentielen (en impliciet gemiddelden). Als je 1,000 keer inzet aan de roulettetafel, valt het balletje gemiddeld circa 27 keer op 0 (waarbij je de inzet verliest). Echter, wat als je nu éénmaal kan inzetten? Met kansen kun je dan niet zoveel. Daarnaast sluit een percentiel het optreden van een extreme gebeurtenis niet uit. Als je verlies op je aandelenportefeuille met 99.5% zekerheid minder dan x euro bedraagt, kan het alsnog gebeuren dat je morgen alles verliest. Er kan altijd een zwarte zwaan langskomen4.


Een ander bekend nadeel van statistische methoden is dat ze op het verleden gebaseerd zijn of zoals Warren Buffett zegt: “In the business world, the rear view mirror is always clearer than the windshield”. Een laatste nadeel van statistische methoden is dat gebruikers kleine kansen slecht kunnen interpreteren.

Tekortkomingen huidige methoden Het werken met kansen geeft schijnzekerheid. Dit doet denken aan een bekende grap waarin iemand zijn huissleutel zoekt in het licht van een straatlantaarn. Als na lang zoeken iemand anders hem vraagt of hij de sleutel daar werkelijk heeft verloren, luidt zijn antwoord: “Nee, maar in het licht zoekt het makkelijker”. Er wordt veel geïnvesteerd in het verder vervolmaken van bekend terrein (denk aan het gebruik van copula’s). Wellicht is het beter de sleutel elders te zoeken. Niet alle risico’s zijn te meten via kansrekening. Denk aan het afschaffen van de hypotheekrente-aftrek of verkiezingswinst van de socialisten. Verder hebben de rekenmethoden bekende tekortkomingen.

2 – Let wel, De Fransman Louis Bachelier, leerling van Henri Poincaré, schreef al in 1900 een baanbrekend proefschrift met de titel Théorie de la spéculation. Hierin werden al veel moderne concepten beschreven.

Ook is er veelal te weinig geschiedenis om de echte “kansverdeling” te vinden op basis waarvan een 1-in-200 jaar grens kan worden aangegeven. De langste financiële tijdreeksen zijn circa 100 jaar lang. Daarbij komt dat lange tijdreeksen meer last hebben van mogelijke trendbreuken.

Ondanks bovenstaande tekortkomingen, zijn de gebruikte statistische risicomethoden nuttig. Echter, ze vormen een noodzakelijke voorwaarde voor goed ERM, geen afdoende. Mits goed ingebed en gebruikt, vormt scenario-analyse een perfecte aanvulling op genoemde methoden. Om scenario-analyse effectief te laten zijn, zijn enkele voorwaarden van belang:

Transparantie Zowel de uitwerking van het scenario en overige gemaakte aannames als de resultaten moeten uitermate helder zijn. Dit stelt de bestuurder in staat zich er een goed beeld te vormen. Ongeveer goed is voldoende Voor effectief ERM is het niet nodig het risico drie cijfers achter de komma correct te voorspellen. De filosoof Carveth Read schreef in 1898: “It is better to be vaguely right than exactly wrong.” Top down Om te voorkomen dat gebruikers door de bomen het bos niet meer zien, is het van belang op hoog niveau te beginnen (bijvoorbeeld niet individuele aandelen maar één aandelenindex of niet alle individuele pensioencontracten maar groepen)


Het woord scenario stamt van het Latijnse woord scaena dat scene betekent. Een formele definitie luidt: ‘Scenario’s zijn consistente en samenhangende beschrijvingen van verschillende denkbeeldige toekomstige situaties die een verschillend perspectief weergeven van historische, huidige en toekomstige ontwikkelingen, welke kunnen dienen als basis voor actie 5.’ Hoewel er verschillende interpretaties bestaan van ‘scenario analyse’, is er duidelijkheid over één aspect: scenario’s dienen niet als voorspelling 6.

Snelheid Om risico’s in kaart te brengen is directe terugkoppeling belangrijk. Gebruikers moeten direct de gevolgen zien van aangebrachte veranderingen. Dit vergt grote rekencapaciteit. Holistisch Catastrofes slaan bijna altijd op meerdere vlakken tegelijk toe. Het is dan ook van belang meerdere risico’s tegelijk te analyseren, bijvoorbeeld liquiditeitsrisico en marktrisico. Flexibel

5 – Zie van Notten, Ph.W.F. (2005), ‘Writing on the Wall: Scenario Development in Times of Discontinuity’. 6 – Zie van der Heijden, K. et al. (2002), The Sixth Sense: Accelerating Organizational Learning with Scenarios, Wiley & Sons, Chichester.

Scenario’s moeten eenvoudig aangepast kunnen worden. Wat als de levensverwachting met 1,5 jaar toeneemt in plaats van met 1 jaar ?

De belangrijkste input van scenario-analyse wordt gevormd door de scenario’s zelf. Het is een uitdaging om goede en zinvolle scenario’s te ontwerpen. Enkele criteria waaraan deze moeten voldoen, zijn: realistisch, relevant, uitdagend, compleet en gestructureerd. Een bekende methode om scenario’s vast te stellen, is de PEST methode:

Macro-omgeving Technologisch

De PEST methode onderscheidt de macro-omgeving, de meso-omgeving en de instelling zelve. De macro omgeving bestaat uit Politieke, Economische, Sociale en Technologische factoren. Deze vertalen zich naar de directe omgeving van een bedrijf. Een Technologische uitvinding als een kankermedicijn alsmede een Sociale verandering als gezonder leven, vertaalt zich in een langere levensverwachting. Kernvraag hierbij is of het kankermedicijn een extra levensverwachting van 1 jaar of van 3 jaar oplevert ? Macro

Meso

Micro

Kwalitatieve beschrijving

Relevante variabelen

%verandering in risivofactor

Wat te doen met de analyse Zodra scenario’s zijn doorgerekend, doet zich de vraag voor wat te doen met de resultaten. Een zinvolle methode is de scenario’s te rangschikken langs twee dimensies: impact en waarschijnlijkheid. Vervolgens kan een selectie gemaakt worden op basis waarvan beleid geformuleerd wordt. Het betreft hier scenario’s die enige mate van waarschijnlijkheid hebben, gepaard aan een hoge (negatieve) impact. Bekende beleidsinstrumenten die het bestuur van een pensioenfonds ter beschikking heeft, zijn hedges (derivaten), premies, indexatie, operationele kosten, beleggingsbeleid en pensioenaanspraken.

Meso-omgeving Onwaarschijnlijk

Weinig impact

Inflatie Rente

Grote impact

Solvency II FTK

M/V ratio

Langlevenrisico, toekomstige rendementen, premie-inkomsten, weduwenpensioen

Relevante scenario’s Demografisch

Risicofactoren Pensioenfonds

Zeer waarschijnlijk

Micro-omgeving

Lang Leven

Economisch

Medische Operationele ontwikkelingen kosten

Pensioenleeftijd

Politiek

Hoewel geen enkel scenario zich exact zo zal voordoen, is voorbereiding en bewustzijn een belangrijke voorwaarde voor effectief risicobeheer. Of zoals de Engelsen zeggen, “by failing to prepare, you are preparing to fail”.


35


uitwerking scenario Beschouw een kleiner pensioenfonds met een dekkingsgraad van 100% per vandaag. De beleggingsmix is 10% vastgoed, 30% aandelen (15% ontwikkelde markten, 15% emerging) en 60% vastrentend. De rentecurve ligt tussen 2.5% (korte rente) en 4.5% (lang). De verplichtingen bedragen € 94 miljoen. De gemiddelde leeftijd is 55 jaar. Het bestuur wil graag het effect van het in de inleiding genoemde scenario bepalen met een horizon van 5 jaar. Daartoe dient men eerst een vertaalslag te maken.

Rente curve (Japan Scenario)

3%

2%

Aandelen beweeglijker

Japanse rentes

Steeds minder rokers

Werkend medicijn tegen kanker

1%

Casus

Grafisch ziet de vertaalslag er als volgt uit:

Rente percentage

0% Looptijd

Levensverwachting medicijn kanker en minder rokers 100%

Vertaling

Levensverwachting +3 jaar

Zeer lage rente (<1%) voor komende decennium

Volatiliteit aandelen naar 30% (jaarbasis)

50%

0% 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

110

Leeftijd

Nadat aan de juiste knoppen is gedraaid, kan de impact als volgt worden vastgesteld:

Dekkingsgraad (1-in-40 jaar negatief) Reserves (1-in-40 jaar negatief) Waarde liabilities

Basis (na 5 jaar) 85% € -2.5 miljoen € 94 miljoen

Scenario (na 5 jaar) 57% € -55 miljoen € 175 miljoen

Stel nu dat het bestuur wil weten wat er gebeurt als het scenario iets anders uitpakt. De volatiliteit van aandelen gaat niet naar 30% maar naar 40%, de levensverwachting van mannen stijgt met 4 jaar (voor vrouwen nog steeds met 3 jaar). Door aan de knoppen te draaien kan de impact eenvoudig worden doorgerekend:

Dekkingsgraad (1-in-40 jaar negatief) Reserves (1-in-40 jaar negatief) Waarde liabilities

Basis (na 5 jaar) 85% € -2.5 miljoen € 94 miljoen

Scenario (na 5 jaar) 57% € -55 miljoen € 175 miljoen

Aangepast scenario 50% € -80 miljoen € 193 miljoen

De vraag is nu of het bestuur zich senang voelt met de (desastreuze) uitkomsten waarbij er grote kans is op significante onderdekking en sterk negatieve reserves. Indien men het scenario als ‘realistisch’ bestempelt, kan men tegenmaatregelen overwegen waaronder: de huidige rente hedgen tegen dalingen, minder beleggen in aandelen, pensioen-premies verhogen of de indexatie verlagen. Ieder van deze maatregelen moet eenvoudig ingevoerd kunnen worden om het effect uit te rekenen. Als deze berekening eenvoudig kan worden uitgevoerd met een daartoe geschikte tool, kan het bestuur zich een goed oordeel vormen van de effectiviteit van de beheersmaatregelen. Wie het zelf wil narekenen, kan met het password Ce-r3t terecht op de website www.iscenario.nl. Inlog: Hans. 36 de actuaris mei 2012

KUNNEN WE JOU EEN FINANCIËLE SLEUTELROL BINNEN ONS BEDRIJF TOEVERTROUWEN? De Nederlandse bevolking vergrijst, mensen leven gemiddeld langer en er worden minder kinderen geboren. Dit betekent dat de pensioenlasten zullen stijgen. Dit heeft ook ingrijpende gevolgen voor een verzekeringsmaatschappij. Binnen Achmea is de actuaris de aangewezen persoon om te berekenen wat de vergrijzing betekent en hierover de directie te adviseren: wat zijn de financiële effecten van weten regelgeving? En wat betekent dit voor de prijs- en premiestelling van producten? En hoe gaan we de in- en externe rapportage hierover zo efficiënt mogelijk inrichten?

Actuaris

Achmea

Natuurlijk houdt de actuaris binnen Achmea zich niet alleen met dit vraagstuk bezig, maar ook met allerlei andere relevante maatschappelijke vraagstukken. Als actuaris binnen Achmea kan jij je op verschillende vakgebieden ontwikkelen. Als grootste actuariële werkgever in Nederland bieden we veel mogelijkheden in jouw vakgebied op verschillende locaties.

Het motto van Achmea luidt: Achmea ontzorgt. Om dat waar te kunnen maken, hebben we medewerkers nodig die verder kijken dan hun eigen bureau. Die oog hebben voor wat er speelt. Maar vooral: mensen die zich inleven in onze klanten en dat weten te vertalen naar originele oplossingen.

Meer weten? Wat we vragen Ben je al actuaris? Of studeer je voor actuarieel analist of actuaris? Dan maken we graag kennis met jou!

Wat wij bieden Wij bieden een afwisselende baan in een moderne en enthousiaste organisatie. De arbeidsvoorwaarden zijn uitstekend: bijvoorbeeld een 13e maand, een pensioenvoorziening en een marktconform salaris. Bovendien kun je rekenen op veel mogelijkheden tot persoonlijke en professionele ontwikkeling.

Neem contact op met Sandrien Bekker, recruiter, (06) 51 18 9852. Je vindt de actuele functieprofielen en de mogelijkheid om te solliciteren op www.werkenbijachmea.nl/finance. Hier kun je ook een jobalert aanmaken zodat je in de toekomst als eerste op de hoogte bent van actuariële vacatures bij Achmea.

KUNNEN WE JOU ONZE KLANTEN TOEVERTROUWEN?

AGIS AVÉ RO ACH MEA C E N T R A A L B E H E ER A C H M E A FBTO I N T E R PO L I S Z I LV E R E N K RU I S A C H M E A

werkenbijachmea.nl


DE DESKUNDIGHEIDSEISEN IN DE WET FINANCIEEL TOEZICHT Op 16 maart jl. publiceerde het College Deskundigheid Financiële Dienstverlening (CDFD) haar 18e advies gelijkstelling Wft-diploma’s. In dit advies wordt voorgesteld om onder andere de diploma’s Actuaris, Actuarieel Analist en Kandidaat Actuaris A.G. van het Actuarieel Instituut gelijk te stellen aan de diploma’s van diverse Wft-modules. Deze gelijkstelling kan van belang zijn voor actuariële adviesbureaus die pensioenadvies leveren aan ondernemingen of consumenten.

In 2011 heeft de AFM geconstateerd dat actuariële adviesbureaus die adviseren over en bemiddelen in financiële producten dat doen zonder over de vereiste vergunningen te beschikken. Deze vergunning is volgens de AFM wel nodig. Om een vergunning te verkrijgen moet aan een aantal eisen worden voldaan, onder andere aan de deskundigheidseisen van de Wft.

Dominique de Baar is HR Director bij Resources Global Professionals. Dit artikel is op persoonlijke titel geschreven.

Inmiddels heeft het AFM besloten om een verkort overgangsregime, zij het onder bepaalde voorwaarden, voor de vakbekwaamheid in te stellen. Dit verkort overgangsregime houdt in, dat de actuariële bureaus na vergunningverlening nog zes maanden de tijd krijgen om aan de vakbekwaamheidseisen te voldoen. Reden genoeg om eens terug te kijken naar deze Wet financieel toezicht (Wft) en haar deskundigheidseisen.

Overzicht Wet financieel toezicht De wetgeving voor de financiële markten is sinds 1 januari 2007 vastgelegd in één wet, de Wet financieel toezicht (Wft). Met de komst van de Wft kwam een achttal andere wetten, waaronder de Wet financiële dienstverlening (Wfd), Wet toezicht beleggingsinstellingen (Wtb) en de Wet toezicht effectenverkeer (Wte) te vervallen. Doelstelling was om met de invoering van de Wft de financiële markten doelgericht, marktgericht en inzichtelijk te maken. De Wft bestaat uit vijf delen, te weten: 1.Een Algemeen deel, dat de basis vormt van het wettelijk kader. In dit deel wordt onder meer de inrichting van de toezichthouders en de instrumenten voor de taakuitoefening geregeld. 2.Een deel Markttoegang financiële ondernemingen, waarin bepalingen zijn opgenomen die de toegang tot de financiële markten regelen (vergunningenplicht) en de voorwaarden waaronder een Nederlandse financiële onderneming toegang tot de buitenlandse markt kan krijgen. 3.Een deel Prudentieel toezicht financiële ondernemingen, die regels bevat voor het prudentieel toezicht op financiële ondernemingen. 4.Een deel Gedragstoezicht financiële ondernemingen, met daarin regels waaraan financiële ondernemingen moeten voldoen bij het verlenen van hun diensten. Hierbij gaat om regels als zorgplicht en transparantie. Dit deel was voorheen de Wfd. 38 de actuaris mei 2012

5.Een deel Gedragstoezicht financiële markten, die algemeen geldende regels bevat voor het gedrag op de financiële markten. Denk hierbij aan regels met betrekking tot machtsmisbruik of emissies. De wet wordt verder nog uitgewerkt in allerlei algemene maatregelen van bestuur (amvb), ministeriële regelingen en regelingen opgesteld door toezichthouders.

Vakbekwaamheid volgens de Wft In het kader van het onderwerp deskundigheid is deel 4, Gedragstoezicht financiële ondernemingen, met name van belang. In artikel 4.9 lid 2 Wft van dat deel 4 wordt bepaald, dat ‘Een financiële dienstverlener [zorg] draagt voor de vakbekwaamheid van zijn werknemers en van andere natuurlijke personen die zich onder zijn verantwoordelijkheid rechtstreeks bezighouden met het verlenen van financiële diensten aan consumenten of, indien het financiële diensten met betrekking tot verzekeringen of herverzekeringsbemiddelen betreft, cliënten. Hiertoe beschikt in ieder geval een zodanig aantal feitelijk leidinggevenden van de financiële onderneming over voldoende vakbekwaamheid dat de kwaliteit van de financiële diensten aan de consument onderscheidenlijk de cliënt kan worden gewaarborgd’. En een financiële dienstverlener in de zin van de Wft is vervolgens ‘degene die een ander financieel product dan een financieel instrument aanbiedt, die adviseert over een ander financieel product dan een financieel instrument of die bemiddelt, herverzekeringsbemiddelt, optreedt als gevolmachtigd agent of optreedt als ondergevolmachtigde agent’. Heel kort gezegd, degenen die financiële producten aanbieden, adviseren of bemiddelen dienen deskundig te zijn. Deze deskundigheid is verplicht als men handelt met consumenten (buiten beroep of bedrijf handelende natuurlijke personen) of als men handelt in verzekeringen of aan herverzekeringsbemiddelen doet met cliënten (dit kunnen dus consumenten of beroepsof bedrijfsmatig handelende natuurlijke personen zijn). Betekent het bovenstaande nu dat iedere medewerker die bezig houdt met het verlenen van financiële diensten binnen een financiële dienstverlener vakbekwaam moet zijn? Gevoelsmatig zou men wellicht


zeggen: ja! De wetgever heeft echter zover niet willen gaan en vindt het voldoende dat een aantal feitelijk leidinggevenden over deze vakbekwaamheid beschikt. Financiële dienstverleners kunnen intern natuurlijk wel zwaardere eisen stellen en bijvoorbeeld eisen dat alle medewerkers die zich bezighouden met het verlenen van financiële diensten aan de vakbekwaamheidseisen voldoen. In de praktijk gebeurt dit ook veelvuldig. Maar wanneer is er sprake van vakbekwaamheid? Artikel 4.9 lid 3 Wft bepaalt hierover: ‘Bij of krachtens algemene maatregel van bestuur kunnen regels worden gesteld met betrekking tot de vakbekwaamheid van de personen, bedoeld in het tweede lid. Bij algemene maatregel van bestuur kan worden bepaald dat Onze Minister volgens daarbij te stellen regels exameninstituten erkent die bevoegd zijn tot het afgeven van diploma’s en certificaten waarmee de vakbekwaamheid wordt aangetoond en instituten voor permanente educatie erkent die bevoegd zijn tot het afgeven van certificaten waarmee de vakbekwaamheid wordt aangetoond. Daarbij kunnen tevens regels worden gesteld met betrekking tot het toezicht op de naleving van die regels’. In feite weet men nu nog niets.

Diplomamodel In het Besluit gedragstoezicht financiële ondernemingen (Bgfo) zijn de vakbekwaamheidseisen van artikel 4.9 Wft verder uitgewerkt. Op grond van artikel 6 Bgfo zijn er twee manieren om aan het vakbekwaamheidsvereiste te voldoen: via het bedrijfsvoeringsmodel of via het diplomamodel. In het kader van dit artikel wordt hierna alleen ingegaan op het diplomamodel. Het diplomamodel werkt met een systeem van toetsen eindtermen waaraan moet worden voldaan. De toetsen eindtermen waren tot 1 januari 2012 verdeeld in de modules basis, hypothecair krediet, consumptief krediet, schadeverzekeringen, levensverzekeringen en volmacht. Tot 1 oktober 2007 konden bepaalde op dat moment bestaande diploma’s gelijk worden gesteld aan de diploma’s van de Wft. Voor opleidingsinstituten, ondernemingen op het gebied van verzekeren en individuele financiële dienstverleners begon nu de race om voor hun bestaande diploma’s gelijkstelling te krijgen en wel zo snel mogelijk. Op deze manier hoefden degenen die werkzaam waren in de financiële dienstverlening niet opnieuw achter de boeken. Want het diploma moest wel vóór 1 oktober 2007 behaald zijn. Voor veel bestaande diploma’s in de financiële wereld is het gelukt om gelijkstelling te krijgen. Deze gelijkstelling is echter niet van toepassing op de Permanente Educatie (PE). Met de invoering van de bekwaamheidsvereisten kwamen ook de regels omtrent PE. Voor het voldoen aan de toetstermen van PE staat

een periode van 18 maanden. Voldoet men binnen deze 18 maanden niet aan de PE-verplichtingen, dan komt daarmee de geldigheid van het Wft-diploma te vervallen. Dit, tot het moment dat men weer aan alle PE-verplichtingen voldoet. Door deze regeling neemt het belang van het verkrijgen van gelijkstelling aan de Wft-diploma’s af. Als men anno 2012 gelijkstelling krijgt voor een reeds bestaande diploma op 1 oktober 2007, dan zal men toch nog drie keer PE moeten doen (voor 31 december 2012 dient voldaan te zijn aan de nieuwste Wft-PE regeling). Voor de goede orde: deze PE-plicht voor de Wft geldt naast een eventuele PEverplichting uit hoofde van een beroepsgroepvereniging, zoals het AG of het Nivra.

Evaluatie Medio 2011 heeft er door het Ministerie van Financiën een evaluatie plaatsgevonden naar het vakbekwaamheidsbouwwerk in de financiële dienstverlening. Enkele conclusies uit deze evaluatie zijn dat de kwaliteit van de financiële dienstverlening in veel gevallen te wensen overlaat, de modules alleen testen op kennis en niet op adviesvaardigheden en professioneel gedrag, en voorts dat de Wft-modules en de PE in sommige gevallen van te laag niveau zijn. Met de nieuwe Wft-module Pensioenverzekeren, die met ingang van 1 januari 2012 van kracht is geworden, is men een andere weg ingeslagen. Wellicht dat men geleerd heeft van het verleden. In deze nieuwe Pensioenmodule wordt er naast kennis ook getoetst op vaardigheden en beroepshouding. Bovendien is het niveau van toetsing op HBO-niveau. Deze aanpassingen bieden meer waarborgen voor vakbekwaamheid. De verwachting is verder dat ook voor deze Pensioenmodule een PE-verplichting komt. Al met al kan geconcludeerd worden dat de deskundigheidseisen van de Wft van groot belang zijn voor de financiële dienstverlener. De verwachting is, gezien de evaluatie van medio 2011, dat er de komende tijd nog de nodige wijzigingen zullen komen.

Geraadpleegde bronnen: - www.afm.nl - www.cdfd.nl - www.rijksoverheid.nl


39


door Marc Simon Visser en Jeroen Gielen

HERVERDELINGSMECHANISMEN REËLE RECHTEN Alweer bijna een jaar geleden werd het pensioenakkoord gesloten. Een akkoord met veel onduidelijkheden, maar ook met een sterke boodschap: het voorspelbare pensioen zoals we dat decennia leken te hebben verdwijnt. Waar in de media veel aandacht is besteed aan de verhoging van de pensioenleeftijd, blijven de gevolgen van het akkoord voor het risicodeling tussen generaties vaak onderbelicht, terwijl juist dat interessante mogelijkheden biedt. Zoals benadrukt in ‘Waarborgen voor een generatieproof nieuw pensioencontract’ (ministerie van SZW, 14-09-2011) is de inter-generationele solidariteit op korte en lange termijn een belangrijk uitgangspunt van het pensioenakkoord. Wij gaan in het vervolg van dit artikel dieper in op de mogelijkheden er zijn op basis van het pensioenakkoord op het gebied van risicodeling.

dr. Jeroen Gielen werkt als adviseur bij KPMG Advisory

Jongeren en ouderen hebben een verschillende kijk op risico. Zowel op financieel gebied als daarbuiten. Zo zijn ouderen over het algemeen conservatiever bij het aangaan van schulden dan jongeren. Dit komt onder meer doordat de verdiencapaciteit van ouderen beperkt is ten opzichte van jongeren. Dit verschil in risicobereidheid uit zich niet bij een ‘defined benefit’pensioen: in goede jaren wordt toeslag verleend op de pensioenen van zowel ouderen als jongeren, in mindere tijden krijgen beide groepen minder toeslagen of worden ze zelfs gekort. Iedereen volgt verplicht dezelfde achtbaan, de mogelijkheid om meer of minder risico te lopen is er niet. Het pensioenakkoord biedt kansen op dit gebied. Wij zullen dit illustreren middels een simpel model waarin het beleggingsrisico van het fonds ‘eerlijk’ - maar niet gelijkmatig - wordt verdeeld over de deelnemers. Bij deze verdeling lopen jongeren meer risico.

Model ir. Marc Simon Visser AAG werkt als manager bij KPMG Advisory 1 – Dit staat sinds kort op losse schroeven, het wordt waarschijnlijk een gereguleerde ultimate forward rate (UFR). We gaan in dit artikel nog uit van verwacht rendement.

In het model worden deelnemers ingedeeld in risicocohorten met elk een eigen risicoprofiel. Ter illustratie hebben wij de vier cohorten namen gegeven (Pensionado's, Babyboomers, Generatie-X, en Generatie-Y ). In werkelijkheid kunnen deelnemers zelf een cohort en een bijbehorend risicoprofiel kiezen, vergelijkbaar met de keuze voor een beleggingsprofiel bij een ‘defined contribution’-regeling. Ieder cohort heeft rendementsgrenzen. Valt het rendement van het fonds binnen de grenzen, dan blijven de reële aanspraken gelijk (zie het kader voor een toelichting op het begrip reële aanspraken). Is het rendement hoger dan de bovengrens, dan worden de aanspraken

(beperkt) verhoogd. Bij een rendement lager dan de ondergrens zullen de aanspraken dalen. Belangrijk is dat in het pensioenakkoord de rechten verdisconteerd worden op basis van het verwachte rendement1 (inclusief de verwachte inflatie van bijvoorbeeld 2%). Daarom zijn de grenzen van het model gedefinieerd ten opzichte van dit verwachte rendement, en zijn alle aanspraken uit de voorbeelden reële aanspraken. Zie onderstaande tabel voor de indeling in groepen, risicobereidheid en grenzen. De werking van het model illustreren wij aan de hand van de babyboomers. Wanneer het fondsrendement in een jaar 3% bedraagt, valt dit binnen de bandbreedte van het cohort van de babyboomers (2% tot 8%), en blijven hun reële aanspraken ongewijzigd. In dat geval wordt het onderrendement (van 2%) op de beleggingen van dit cohort - verwacht was immers 5% - verdeeld over de cohorten waarvoor het rendement buiten hun grenzen valt (in dit geval Generatie-X en Generatie-Y). Is het fondsrendement echter 10%, dan worden de rechten van de deelnemers in dit cohort met ongeveer 2% verhoogd (gerelateerd aan het verschil tussen de bovengrens en het werkelijke rendement). Ter vergelijking, een rendement van 3% zal voor Generatie-Y leiden tot een afname van hun rechten met 2%, plus de afname om de demping voor de andere cohorten te bewerkstelligen. Gevolg is dat de rechten van de Pensionado’s zo veel mogelijk gelijk blijven: er treedt een demping op. Alleen wanneer het echt niet anders kan, bij sterk positieve of negatieve rendementen, worden de rechten voor

werkelijk rendement

indeling in groepen


leeftijdsgroep

tijd tot uitkering

bereidheid tot nemen risico

verwacht rendement

inperken fluctuatie

meedelen boven

meedelen onder

Pensionado's (<1946) Babyboomers (1946-1960) Generatie X (1961-1981) Generatie Y (1982-2001)

0 jaar 10 jaar 25 jaar 45 jaar

-+ ++

5,0% 5,0% 5,0% 5,0%

5,0% 3,0% 1,0% 0,0%

10,0% 8,0% 6,0% 5,0%

0,0% 2,0% 4,0% 5,0%


200%

– Het vereist een voldoende gemengd fonds. Cohorten met hogere risico’s moeten de financiële gevolgen voor de risicomijdende cohorten in redelijkheid kunnen dragen (het is onmogelijk dat iedereen in een risicomijdend cohort zit). In het model is aangenomen dat er een gelijke spreiding van bezittingen is over de verschillende cohorten. – Rendementsgrenzen dienen zorgvuldig gekozen te worden (voor de duidelijkheid gaan we in het voorbeeld uit van symmetrische grenzen). Het opwaartse potentieel voor de jongere groep moet in verhouding staan tot het neerwaartse risico dat zij lopen. – Het vereist een heldere communicatie. In het oude stelsel was de complexiteit reden voor veel werknemers om hun pensioenoverzicht ongelezen terzijde te schuiven. Een pensioen dat meebeweegt met de economische realiteit, maakt pensioen minder ‘saai’, en biedt daarmee kansen om ook jongeren voor het pensioenvraagstuk te interesseren. Het model dient dan wel eenvoudig te blijven, en helder te worden uitgelegd. Transparantie is essentieel.

175% Niveau reële rechten

Middels dit eenvoudige model kan het beleggingsrisico dus op een eerlijke manier worden verdeeld over de deelnemers. Wel zitten er belangrijke voorwaarden aan het gebruik van een dergelijk model.

1990-2000

150%

125%

100%

75% 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 110% 2000-2010

Niveau reële rechten

Pensionado’s aangepast. Het Generatie-Y cohort kent een volatieler verloop: bij negatieve rendementen gaan zij harder naar beneden, maar bij positieve beleggingsresultaten stijgen hun rechten ook harder.

100%

90%

80%

70% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2020 Generatie Y Generatie X Babyboomers Pensionado’s

Figuur 1 Mogelijk historisch verloop over twee periodes

Historisch Om te tonen hoe het model zich zou hebben gedragen in het verleden, hebben wij de periodes 1990-2000 en 2000-2010 gebruikt (figuur 1). Hiervoor hebben wij een modelportefeuille ingericht, bestaande uit 50% obligaties, 45% aandelen, en 5% vastgoed. Hoewel de beursresultaten uit beide periodes sterk verschillen, blijkt in beide gevallen (met de gekozen parameters) dat de jongeren profiteren van het extra risico dat zij lopen. Dit strookt met het idee dat, gemeten over langere termijn, de groep die het risico draagt de ‘verzekeringspremie’ zal incasseren van de risicomijdende groep.

Conclusies Het pensioenakkoord biedt ruimte om deelnemers bescherming te geven die dit nodig hebben of wensen. Wij hebben hier invulling aan gegeven middels een eenvoudig model waarin sommige deelnemers meer risico lopen dan anderen. Zij worden hiervoor beloond met een hoger opwaarts potentieel. Hoewel een dergelijk model harde eisen stelt aan communicatie en governance, zijn wij van mening dat een dergelijk systeem een grote kans is om het pensioen beter aan te laten sluiten bij de risicowensen van de deelnemers.

Reële rechten

775

nominaal

1000

1000

2012

2042

1000

2012

% t5 en m e nd re ht c a rw g 3% ve nin reke e t en to r net

775

1000

1000 reële waarde

%) 1000 reële waarde

(2 tie rrec ieco t a l inf

inflatiecorrectie 2%

Een systeem met nominale rechten geeft schijnzekerheid. Voor iemand van 37 jaar lijkt een aanvullend pensioen van 1000 euro per maand voldoende om de huur van de seniorenflat te kunnen betalen. Houd je echter rekening met een jaarlijks inflatie van 2%, dan is de waarde van dat bedrag effectief slechts 550 euro op de pensioenleeftijd (67 jaar). Daar kun je een mooie studentenkamer van huren, maar het is vermoedelijk onvoldoende om de gewenste woning te kunnen bekostigen. Daarom gaat het nieuwe pensioenstelsel uit van reële rechten. Dit koopkrachtbehoud heeft gevolgen voor de verdiscontering, zoals in de figuur hieronder schematisch is weergegeven:

2042


41


door Sabijn Timmers, Han Hubers en Bas van de Pas

I S H E T S O LV E N C Y I I S T A N D A A R D M O D E L R E P R E S E N T AT I E F ? Verzekeraars die het standaard model gaan gebruiken om de SCR vast te stellen onder pilaar 1 zullen als onderdeel van de Own Risk and Solvency Assessment (ORSA) moeten aantonen dat de uitkomst van die berekening voldoende representatief is voor de eigen onderneming. Met andere woorden, het toezicht legt de bewijslast bij de verzekeraar om te bevestigen dat de resulterende SCR passend is bij het eigen risicoprofiel. Wel heeft men van begin af aan gesteld dat dit niet betekent dat de verzekeraars interne modellen moeten bouwen om aan te tonen dat het standaard model passend is. Verdere richtlijnen dan dat zijn echter vooralsnog niet beschikbaar. De vraag waarmee een groot deel van de verzekeringsmarkt dus geconfronteerd wordt is: hoe dan wel de representativiteit aan te tonen?

Om hierover met elkaar van gedachten te wisselen heeft de commissie Solvency II twee rondetafels georganiseerd over de calibraties van het standaardmodel voor Solvency II. De eerste rondetafel had betrekking op de calibraties van het standaardmodel voor life en business risk (kosten en operationele risico’s) en vond plaats op 3 april. De tweede betrof de non-life risks en vond plaats op 17 april. Dit verslag beslaat de bevindingen van de eerste bijeenkomst over leven en business risks. Sabijn Timmers is Business Executive Solvency II bij ING Insurance Benelux

Han Hubers is risk manager bij Delta Lloyd Group

Bas van de Pas is partner bij PwC

Als voorbereiding op deze sessies had de commissie onderzoek gedaan in hoeverre het mogelijk is om, op basis van de beschikbare informatie over de calibratie van de standaard model schokken, een lijst impliciete en expliciete veronderstellingen te verzamelen die als een checklist kan dienen om het eigen risicoprofiel te vergelijken met het profiel dat ten grondslag ligt aan de standaard schokken. Voor de leven en business risk schokken waren we echter tot de conclusie gekomen dat dit een doodlopende weg is omdat de huidige schokken niet op een ‘wetenschappelijke’ wijze tot stand gekomen zijn, maar sterk gebaseerd zijn op gemiddeldes van schokken die in de UK gebruikt worden, en op politieke afwegingen. De volgende vragen werden daarom voorgelegd aan de deelnemers van de rondetafel: – Welke mogelijkheden zijn er om aan te tonen dat het standaardmodel representatief is? – Welke aanpak is het beste bruikbaar voor welk onderdeel van de leven en business risks? – Waar verwacht u de grootste uitdaging bij de onderbouwing? – Hoe kan het AG/Verbond een rol spelen bij deze vraagstelling? Allereerst werd er gesproken in hoeverre überhaupt de bewijslast zou moeten liggen bij de verzekeraars. De insteek van de discussie met DNB zou ook het uitgangspunt kunnen hebben dat het standaard model per definitie past voor iedereen daar het gekalibreerd is op de hele verzekeringsgemeenschap. Wanneer je dan echter onderscheid maakt tussen grote en kleine


verzekeraars, dan zou dat betekenen dat de groteren door hun omvang een representatiever profiel kunnen hebben dan de kleineren. Tegelijkertijd zijn de grote verzekeraars in de regel complexer qua organisatie, voeren ze een groter palet aan producten en gebruiken ze meer geavanceerde risicomanagement technieken, waardoor het standaard model net minder geschikt zou zijn. De kleinere maatschappijen hebben dat minder, maar zullen door hun beperkte omvang vaak afwijken van de ‘gemiddelde’ portefeuille en risicoprofiel zodat het standaard model wellicht ook niet per definitie passend zal zijn. Ook werd nog ingebracht dat een kleine verzekeraar geen tijd en capaciteit beschikbaar heeft om de risico’s op basis van eigen modellen te onderbouwen of aan te tonen dat het standaard model voldoende representatief is. Het merendeel van de aanwezigen vond dit echter geen steekhoudend argument daar je je dan af moet vragen of een voortbestaan überhaupt mogelijk is: men moet toch zelf ook inzicht willen hebben in het eigen risicoprofiel? Enige mate van analyse met betrekking tot de juistheid van de standaard model uitkomsten is dan toch wel gewenst. Daarnaast is de stelling van DNB duidelijk dat men eerst zelf kwalitatief aan moet tonen dat het eigen risicoprofiel niet materieel afwijkt van dat wat impliciet onder het standaard model ligt en, als er wel een afwijking wordt verwacht, dat dan kwantitatief te onderbouwen. Een aantal verzekeraars maakt een dergelijk analyse al en is in sommige gevallen tot de conclusie gekomen dat het standaard model op een aantal punten niet voldoende representatief is. Zij zijn desalniettemin van plan om het standaard model te gebruiken voor de pilaar 1 rapportage en passen de cijfers aan voor de interne sturing. Dit staat echter haaks op wat Solvency II wil bereiken, omdat er dan geen verband is tussen het pilaar 1 kapitaal en de aansturing van de onderneming. In feite tonen deze verzekeraars dus zelf al aan dat het standaard model niet voldoende representatief is, maar


zijn er dan nog niet altijd uit hoe hiermee om te gaan: is een (partieel) intern model nodig? Kan het risicoprofiel aangepast worden zodat het standaard model wel past? Zal er een capital add on komen? Of komt men hiermee weg? Een generieke aanpak om aan te tonen dat het standaard model al dan niet representatief is zou kunnen bestaan uit de volgende stappen: Allereerst vaststellen welke risico's men loopt om vervolgens te kijken welke risico’s wellicht niet in het standaard model zijn opgenomen. Vervolgens een splitsing maken tussen (1) risico's die niet in het standaard model zitten, maar men wel loopt (2); risico’s die in het standaard model zitten en men ook loopt; en (3) risico’s die wel in het standaard model zitten, maar men zelf niet loopt. Van de eerste groep kan mogelijk kwalitatief beoordeeld worden hoe materieel het risico is op basis van onder meer de grootte van de portefeuille waar het risico optreedt. Voor de tweede groep kan dit tevens kwantitatief beoordeeld worden door de gevoeligheid van de totale SCR vast te stellen voor veranderingen in de individuele schokken. De derde groep kan terzijde geschoven worden. Voor alleen de materiële risico’s zou dan de representativiteit van het standaard model aangetoond moeten worden.

De derde mogelijkheid die doorgesproken werd is om de eigen onderneming/portefeuille op verschillende manieren op te delen en vervolgens scenario’s te definiëren die extreem maar realistisch zijn (bijvoorbeeld welk deel van de portefeuille via een bepaald kanaal verkocht wordt en dat vervolgens dat kanaal ophoudt te bestaan). Dit geeft ook een gevoel over wat er zou kunnen gebeuren en welke schokken op zouden kunnen treden. Deze aanpak lijkt een beetje op een ‘root-cause’ analyse: wat zijn mogelijke oorzaken van onverwachte kosten, sterfte en afkoopstijgingen en hoe realistisch is het optreden daarvan met welke impact als gevolg? Die uitkomsten kunnen dan ook weer met het standaard model vergeleken worden.

De hierboven beschreven tweede aanpak leek de groep geschikter voor niet-CAT risico's, terwijl de laatste mogelijk meer iets is om CAT risico’s in te schatten. Omdat afkoop en kosten risico bedrijfsafhankelijk zijn, lijkt het de groep nagenoeg niet mogelijk om een branche brede calibratie te maken welke de verzekeraars kan helpen met de onderbouwing van het standaard model. Wel lijkt het de participanten mogelijk dat het AG een rol kan spelen met het inrichten van een simpel model welke gebruikt kan worden voor de tweede aanpak die hierboven beschreven is (de ‘simpele’ analyse). Daarnaast kan het AG zeker een rol spelen bij de mortality, longevity en mortality-CAT schokken door aan te tonen in hoeverre deze representatief zijn voor de Nederlandse situatie: het afleiden van 1-in-200 jaar parameters voor de Nederlandse bevolking dus.

De groep besprak vervolgens hoe deze representativiteit aan te tonen. We kwamen op de volgende mogelijkheden: Het zelf afleiden van schokken en beoordelen of deze overeenkomen cq lager zijn dan die van het standaard model, wat bijna vergelijkbaar zou zijn met het bouwen van een (partieel) intern model; dit lijkt om die reden het doel voorbij te schieten. Een alternatief is om aan te tonen dat het standaard model niet onjuist is, wat net wat zwakker is dan aantonen dat het juist is. Dit kan gedaan worden door bijvoorbeeld op basis van historische waarnemingen backtesten uit te voeren om aan te tonen dat er geen eigen waarnemingen zijn die de standaard model stressen overschrijden. Een andere aanpak is om op basis van ‘eenvoudige’ analyses eigen parameters af te leiden en aan te tonen dat het standaard model prudenter is. Dit kan gedaan worden door bijvoorbeeld de eigen afkoopwaarnemingen te fitten op verschillende verdelingscurves, de 1-in-200 jaar schokken af te leiden en te vergelijken met het standaard model. Tenslotte zou ook een (MC)EV movement analyse – indien beschikbaar - aan kunnen tonen hoe goed men is in het schatten van de best estimate parameters en dat onverwachte afwijkingen historisch beperkt en kleiner dan de standaard model schokken zijn. de actuaris mei 2012

43



Janka Holesowa, Bratislava Wat maakte dat je voor dit land koos? “Ik ben Slowaakse, dus het antwoord is heel makkelijk – homesick. Ik werkte eerst drie jaar bij KPMG in Bratislava, waarna ik enkele sollicitaties in Nederland heb gedaan. Ik werd toen bij Watson Wyatt (nu Towers Watson) aangenomen. Na drie jaar heb ik toch besloten naar mijn vaderland terug te keren. Vanaf maart 2011 ging ik aan de slag bij de verzekeraar Alico in Bratislava (Slowakije). Ondertussen zit ik al bij een andere internationale verzekeraar, bij Zurich, als hoofd van het actuariële service center. Voor deze baan moet ik af en toe reizen, maar meestal zit ik wel in Bratislava.” Wat trekt je aan in dat land? “Home is home. Ik ben niet in Bratislava geboren en ook mijn familie woont niet hier, maar in het noorden van het land in bergachtig gebied. Toch voel ik me in Bratislava thuis. Daar heb ik aan de universiteit gezeten en later ook mijn eerste werk44 de actuaris mei 2012

ervaringen opgedaan. Daar zitten mijn studievrienden die ik overdag of zelfs ‘s nachts kan bellen, wat er ook gebeurt. In de winter kan ik makkelijk elk weekend skiën of ergens in een hut in de bergen bij de open haard zitten. In de zomer kan ik in de heuvels fietsen of lekker op een terrasje in de oude stad of aan de Donau zitten.”

Wat betekent werken in het buitenland? “Als ik het met de ogen van buitenlanders bekijk, dan is werken in Bratislava zeker niet eenvoudig voor een buitenlander. De taal is heel anders en dat kan vaak moeilijk zijn, want de oudere mensen spreken vaak geen Engels. Aan de andere kant zijn Slowaken heel gastvrij en vriendelijk. Het klimaat is helemaal anders, een echte zomer en een echte winter. Toen ik in Nederland zat vond ik het moeilijk dat ik heen en weer moest reizen om mijn familie en vrienden te zien. Het voordeel was dat ik me kon richten op werk en me niet hoefde te haasten om naar huis te gaan. Ik had in het algemeen ook meer tijd voor mijzelf.”


Wat houdt lunchen in dit land in? Met wie lunch je, wat eet je zoal, waar lunch je, hoe lang duurt dat? “Lunchen lijkt een beetje op dineren in Nederland. Warme gerechten, eerst soep en dan vlees met rijst of aardappels. Elke dag gaan kleine groepjes mensen naar een restaurant dat een goedkoop menu aanbiedt. Meestal ga ik met mijn collega’s, maar af en toe heb ik afspraken met mijn vrienden. Lunch duurt meestal een uur. Ik moet wel zeggen dat Slowaken in het algemeen minder gezond eten dan de Nederlanders.” Hoe kijkt men in dit land aan tegen Nederlanders? “Er zijn weinig Nederlanders die in Slowakije werken. Dus echt goed kennen de Slowaken Nederlanders niet. De kennis over Nederland is meestal beperkt tot het land van tulpen en molens, land onder de zeespiegel en Amsterdam met grachten en blowen.” Hoe kijkt men in dit land aan tegen actuarissen? “De professie is niet zo bekend buiten de verzekeringswereld. Bij verzekeraars hadden de actuarissen een paar jaar geleden niet zo’n sterke positie. Met Solvency II ziet men een stijgende trend in de belangrijkheid van de actuarissen.” Waarin verschilt het werken als actuaris in dit land en Nederland? Denk aan salaris, bevoegdheden, taken? “De verantwoordelijkheden en taken zijn bijna hetzelfde. Het werktempo en de flexibiliteit qua werktijd verschilt wel. Het salaris ligt absoluut gezien natuurlijk op een ander niveau, maar de hoogte van het salaris ten opzichte van andere beroepen is vergelijkbaar met de situatie in Nederland.” Wat zijn dit land de actuele actuariële onderwerpen? “Solvency II – zeker geen verrassing. Alles wat men doet draait om de voorbereidingen voor Solvency II.”

Wat doet de actuarisvereniging in dit land voor actuarissen? “De belangrijkste rol is de educatie, de organisatie van seminars, workshops, Summerschool, etc. Daarnaast biedt de vereniging ruimte voor netwerken, discussie, werkgroepen voor verschillende actuele problemen, connecties met het buitenland en het delen van studiematerialen. De actuarisvereniging heeft geen werknemers. Alle activiteiten worden op vrijwillige basis georganiseerd door een paar actieve actuarissen.” Wat mis je van Nederland, en wat mis je absoluut niet? “Ik mis fietsen en de fietspaden, de verse bloemen en de groene stadsparken, de rust en tevredenheid van mensen, de filet americain en kipsaté met frietjes. Ik mis mijn ex-collega’s van Towers Watson, ook een aantal van de klanten van Towers Watson. En ik mis elke dag mijn Nederlandse vriendje. Wat ik absoluut niet mis? Haring en kroket r.”


45

column

I N N O V AT I E door V E R B R E D I N G

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Was jij één van die 620 aanwezigen op het AG Jaarcongres op dinsdag 27 maart? Goed om weer eens bij te ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

praten met oude bekenden, en ook goed om een moment stil te staan bij de veranderingen in ons ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

werkveld. ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Jan Sijbrand liet zien dat banken, verzekeringsmaatschappijen en pensioenfondsen geconfronteerd worden ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

met veranderende wetgeving die verstrekkende gevolgen kan hebben voor processen, organisatie en ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

financiële stabiliteit. Sylvester Eijffinger wees de aanwezigen erop dat de economie minder voorspelbaar is ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

dan wij altijd hebben aangenomen. Theo Berg benoemde als laatste hoofdspreker de dilemma’s waar je ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

als risicomanager in de huidige tijd mee te maken krijgt. Sommige dilemma’s bestaan al decennia, zoals ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

‘welke strategische beleggingsmix past het beste bij mijn verplichtingen?’. Andere nieuwe dilemma’s zijn: ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

‘hoe waardeer ik mijn verplichtingen onder Solvency II-wetgeving?’ en ‘hoe zorg ik ervoor dat ik de juiste ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

Governance rond de kwaliteit van mijn basisdata heb ingericht?’. ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

De omgeving die onze beroepsgroep ervaart verandert snel. De omvangrijke globale ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

economische crisis, veranderingen in weten regelgeving, nieuwe inzichten in Governance vraagstukken ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

en veranderende IT-omgevingen, houden het actuariële vak spannend maar vragen ook om de nodige ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

aanpassing. Solvency II benoemt naast de actuariële functie ook een risicomanagement functie. ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

Professionals in zowel het actuariaat als het risicomanagement zien dat hun werkterreinen steeds meer ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

raakvlakken hebben en dat deze trend zich doorzet. ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

Maar hoe ziet de innovatie van onze beroepsgroep eruit? ‘Kan het AG een brede beroepsvereniging worden ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

op het gebied van risicomanagement voor financiële instellingen?’ Meer specifiek: ‘Hoe zorgen we ervoor ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

dat actuariële professionals de risicomanagement functie kunnen bekleden, nu en in de toekomst? Hoe ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

kunnen we de vereniging aantrekkelijk maken voor andere beroepen zonder verwatering van de ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

kernactiviteiten?’ ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Onderzoek bij leden en niet-leden en gesprekken met belangrijke stakeholders laten een zeer positieve ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

houding ten aanzien van deze vorm van innovatie van de vereniging zien: de verbreding van het vak. Met ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

verbreding creëren we een groter platform waar beroepsgroepen elkaar kunnen ontmoeten met als ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

belangrijkste doelen het netwerken en kennis- en informatie-uitwisseling. Ik spreek opzettelijk over ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

verbreding en niet over openstelling van de vereniging. Met de titel en het bijbehorende ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

kwaliteitsstempel, dat het AG al bijna 125 jaar uniek maakt, moeten we natuurlijk uiterst voorzichtig zijn. ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

De titel maakt een duidelijk onderscheid tussen de Actuaris AG, met bijbehorende opleidingstrajecten en ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

permanente educatieverplichtingen, en andere beroepsgroepen. Belangrijk is dat we een groter draagvlak ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

creëren en dat het AG zich verbreedt door nadrukkelijker activiteiten - zoals opleidingen en seminars - op ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

het gebied van risicomanagement te faciliteren. We willen als AG de huidige ‘silo’-structuur van actuariaat ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

en risicomanagement doorbreken. Hiervoor moeten we meer samenwerkingsverbanden met ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

belangenbehartigers van andere beroepsgroepen, zoals de VBA, aangaan. Ook het openstellen en oprichten ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

van relevante kringen voor geaffilieerde leden is een belangrijke stap die we op korte termijn kunnen ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

nemen. Vanuit het bestuur roep ik ook jullie hulp in om deze en andere initiatieven te verwezenlijken. ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Tot slot, het AG dankt haar sterke positie aan de leden en de initiatieven die zij in het verleden en het ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

heden heeft ontwikkeld, maar die zij ook zeker in de toekomst zal ontwikkelen. In de Algemene ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

Ledenvergadering (ALV) voorafgaande aan het Jaarcongres 2012 was de support overweldigend. Een aantal ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

van jullie heeft tijdens de lunch zijn enthousiasme getoond, acties benoemd en inzet aangeboden. Dit ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

maakt een bestuurdershart blij! Tijdens de ALV heb ik voor de aanscherping van de strategische doelen van ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

het AG de vergelijking gemaakt met de verbreding van de A2. Innovatie staat voor ons gelijk aan ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

verbreding, net als bij de A2. De locatie van de A2 is perfect, er moesten alleen wat meer auto’s per uur ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

gebruik van kunnen maken. De positie van het AG is ook perfect, er moeten alleen wat meer ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

beroepsgroepen gebruik van kunnen maken. De positie van het AG is ook perfect. We moeten er nu voor ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

zorgen dat we verbreden waardoor ook meer beroepsgroepen gebruik kunnen maken van dit platform en ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

onze positie gewaarborgd blijft. ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Annemarie Mijer

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

vicevoorzitter AG&AI ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _______

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


verenigingsnieuws

interview met Marco Vet door Frank Thooft

DE DYNAMIEK VAN DE COMMISSIE N O M I N AT I E

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Wat doet de Commissie Nominatie eigenlijk? Is het een soort ballotagecommissie? Of een commissie die ‘slechts’ een benoeming van een bestuurder met een formele klap van de hamer bevestigt? Een vraaggesprek met de voorzitter, Marco Vet, over de grote onbekende die toch overal zijn invloed op _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ heeft. En best interessant is om in te zitten. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

dat advies altijd overgenomen is. Uiteindelijk draagt het bestuur een _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ > Marco Vet

kandidaat voor aan de Algemene Ledenvergadering (ALV). Ook bij de _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

benoeming van de huidige directeur van het bureau, Jeroen Breen, _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

hebben we als commissie een belangrijke rol in de selectie gespeeld _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

en advies gegeven aan het bestuur.” _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Welke taken hebben jullie nog meer? _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

“We dragen ook Leden van Verdienste voor, zoals onlangs nog tijdens _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

de ALV voorafgaand aan het Jaarcongres met Ron Hersmis en Hans _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Speulman, en in heel bijzondere gevallen Ereleden. Dat is een erg _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

leuk onderdeel van het werk. We hebben nu als AG vier Ereleden en _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

zo’n dertig Leden van Verdienste. Belangrijk, want de vereniging _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

draait op inzet en betrokkenheid van de leden, en dat willen we ook _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

kunnen belonen.” _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Hoe is de kwaliteit en de objectiviteit gezekerd? _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

“We hebben objectiveerbare en herleidbare criteria en vragenlijsten _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

aangelegd waarmee we alle kandidaten toetsen. Het is dus zeker niet _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

alleen een ‘gevoelskwestie’, al moet ook dat wel kloppen. De _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

kernwaarden van de actuaris liggen vanzelfsprekend volledig ten _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

grondslag aan het werk van de commissie.” _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

De dynamiek van de commissie is voelbaar als je op Hoe is de commissie ontstaan, en wie maken er momenteel deel _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

het AG Jaarcongres in Almere rondloopt. Zojuist is van uit? _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Jobert Koomans benoemd als bestuurslid Financiën en “De Commissie Nominatie is zo’n vijf jaar geleden opgericht om het _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

interne organisatie. Rajish Sagoenie heeft toenmalige bestuur te kunnen ontlasten van dit soort taken. We _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

aangekondigd dat Fleur Rieter en hijzelf binnenkort waren toen als AG&AI met een professionaliseringsslag bezig, waarin _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

afscheid gaan nemen van het bestuur. Fleur in de loop de vorming van deze commissie perfect paste. Tot dan toe deed het _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

van dit jaar, hijzelf volgend jaar. En dus gaat de bestuur deze activiteiten allemaal zelf, maar dat werd steeds meer _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

commissie aan het werk om binnen de vereniging werk. Bij onze zusterverenigingen in het buitenland, maar ook bij _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

twee capabele vervangers te zoeken. Op de website organisaties zoals bijvoorbeeld de NBA, zie je vergelijkbare _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

van het AG&AI komt de functieomschrijving te staan, commissies. Op dit moment zijn er vier leden – oud-voorzitter Simon _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

zodat kandidaten zich kunnen aanmelden. De van Vuure, Egbert Kromme, Inge van Zon-Zeilstra en ikzelf. Daarnaast _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Commissie Nominatie speelt een belangrijke rol bij het is de voorzitter van het AG qualitate qua lid en is ook de directeur bij _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

bepalen van het profiel en bij de beoordeling van de vergaderingen aanwezig.” _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

kandidaten. Zelf gaan de commissieleden ook op zoek _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

naar mogelijk geschikte leden. “Een breed netwerk, Komt de commissie vaak bij elkaar? _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

dat is wel een belangrijke voorwaarde voor leden van “Ongeveer twee keer per jaar fysiek, en verder telefonisch en per e_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

deze commissie”, legt Marco uit. “Plus uiteraard de mail. Je kent elkaar en je weet elkaar snel te vinden. We praten ook _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

nodige mensenkennis en bestuurlijke ervaring.” met werkgevers, omdat we het belang van het opdoen van _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

bestuurservaring door hun werknemers willen benadrukken. En het is _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

ook een verantwoordelijke job, want je bepaalt uiteindelijk de Wat is de rol van de Commissie Nominatie? _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

kwaliteit van de commissies en dus de kwaliteit van het AG&AI, en “We doen een bindende voordracht voor de _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

dus ons imago. En dat maakt het tot een uitdaging. Ik wil dan ook voorzittersfunctie van de verschillende commissies die _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

graag leden die dit aanspreekt oproepen om zich te kandideren. Ook we binnen het AG&AI hebben. Voor kandidaten in het _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

in de Commissie Nominatie komen binnenkort weer functies vrij.” bestuur zelf geven we altijd een advies, hoewel de _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

ervaring van de afgelopen vijf jaar heeft geleerd dat _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ de actuaris mei 2012

47

verenigingsnieuws

interview door Maarten van Meerten

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

DE JOHAN DE WITT PRIJS

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Het AG heeft het afgelopen jaar aan drie leden de Johan de Witt prijs uitgereikt: Jenneke Meijer, Katrien Antonio en Richard Plat. Maarten van Meerten nam ze even apart en stelde hen de volgende vragen.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

pensioenfondsen en kom je vanzelf aan tafel met de Wat was de voornaamste reden om deel te nemen _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

bestuurders.” Voor Jenneke geldt dat ze het belangrijk aan de Johan de Witt prijs? _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

vindt om studenten actuariaat al vroeg te betrekken bij Richard opent: “Ik had net enkele artikelen afgerond in _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

het AG. “De Johan de Witt prijs draagt hier denk ik aan het kader van mijn promotieonderzoek, en het winnen _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

bij. Tijdens de dag van de uitreiking heb ik veel leden van een prijs is natuurlijk een welkome bevestiging dat _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

van het AG leren kennen, altijd handig voor de je op de goede weg bent. Zeker omdat de jury niet _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

toekomst. Daarnaast stimuleert het studenten bij het alleen op de wetenschappelijke inhoud let, maar ook _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

schrijven van hun scriptie.” op de praktische toepasbaarheid van de artikelen. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Daarnaast gaat de uitreiking van zo’n prijs gepaard met _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

publiciteit, zowel voor het onderwerp van het artikel als Welke reacties heb je door het winnen van de prijs _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

voor de auteurs.” Katrien knikt instemmend: gekregen? _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

“Inderdaad; het onder de aandacht brengen van mijn (enthousiast) Jenneke: “Ik heb veel leuke reacties _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

onderzoekswerk was de drijfveer om mee te doen.” gekregen! Natuurlijk na afloop van de uitreiking en later _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Jenneke benadert de vraag vanuit een ander ook van collega’s.” Katrien: “Een heleboel mensen uit _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

gezichtspunt: “Ik was erg benieuwd wat de jury van de praktijk kunnen me sneller plaatsen, omdat ze mijn _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

deskundigen, die niet direct bij mijn scriptie betrokken naam in verband brengen met de prijs en het artikel _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

was, van mijn scriptie vond. Het was dan ook erg leuk met Richard Plat. Studenten toonden plots veel _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

om naderhand het rapport van de jury te lezen. De interesse in de bekroonde paper. In België geef ik _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

geldprijs was natuurlijk ook een goede reden om mijn binnenkort een seminar voor mensen uit de praktijk _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

scriptie in te sturen; maar uiteindelijk ging het om de omtrent de methodologie ontwikkeld in de bekroonde _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

eer.” paper. Refereren naar de Johan de Witt prijs van het AG_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

AI creëert dan echt belangstelling.” _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Hoe belangrijk is het dat het Actuarieel Genootschap _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

deze prijs uitschrijft? Werd het deelnemen door de werkgever _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

aangemoedigd? “Diverse landen of organisaties reiken zo’n best paper _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

award uit”, weet Katrien. “Nederland, met zo’n “Zeker”, stelt Katrien. “Uiteraard heeft, in mijn geval, _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

omvangrijke beroepsvereniging en rijke traditie, kan in de Universiteit van Amsterdam er baat bij dat haar _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

mijn ogen niet achterblijven.” Richard vindt het ook onderzoekers deelnemen aan zulke initiatieven. Het _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

heel belangrijk, geeft hij aan. “Door de toenemende moet ook een streven zijn van onze onderzoeksgroep _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

aandacht voor marktwaardering en risicomanagement om jaarlijks één of enkele artikelen te kunnen insturen. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

en de komende introductie van Solvency II en IFRS 4 Deelname aan de scriptieprijs wordt eveneens _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Fase 2, liggen de actuariële wetenschap en de gestimuleerd bij onze afstudeerders.” Tijdens het _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

actuariële praktijk dichter bij elkaar dan ooit. Er zijn schrijven van haar scriptie was Jenneke, geeft ze toe, _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

veel onderwerpen te bedenken die zowel “eerlijk gezegd nog niet op de hoogte van de prijs. Net _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

wetenschappelijk interessant zijn als bruikbaar voor de nadat ik mijn scriptieperiode bij DNB had afgerond, _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

praktijk. Elke stimulans die actuarissen of mensen uit hoorde ik van de prijs en heb ik de scriptie opgestuurd. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

aanpalende beroepsgroepen kan bewegen om Later, toen ik hoorde dat ik één van de genomineerden _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

uitdagingen in de actuariële praktijk op theoretisch was, heb ik mijn begeleiders bij DNB op de hoogte _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

adequate wijze op te lossen, is welkom. Daarnaast is gesteld. Ze waren erg enthousiast!” _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

het ook belangrijk als stimulans voor de inhoudelijke _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

ontwikkeling van de actuariële beroepsgroep. Het je Ben je van plan om in de toekomst meer publicaties _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

bezighouden met modellen is een tijdje niet echt te schrijven? _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

populair geweest, wellicht gevoed door vrees dat je dan Richard knikt van ja: “In principe ben ik fulltime bezig _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

te ver van het centrum van de besluitvorming komt te met mijn eigen bedrijf (Richard Plat Consultancy, red.), _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

staan. Maar als je de theoretische kennis die je opdoet maar als ik een praktisch probleem zie waarvoor een _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

bij het schrijven van wetenschappelijke artikelen weet theoretisch onderlegde oplossing mogelijk is, dan zal ik _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

te vertalen naar praktisch werkbare oplossingen, dan het niet laten om dat aan te pakken. Ik ben nu _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

kun je enorm veel betekenen voor verzekeraars en bijvoorbeeld samen met iemand anders bezig met een _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 48 de actuaris mei 2012

verenigingsnieuws

LEDEN VAN VERDIENSTE

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Tijdens de Algemene Ledenvergadering van dinsdag 27 maart jl., zijn _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Hans Speulman Actuarieel Analist AG en Ron Hersmis AAG benoemd tot _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Lid van Verdienste van het Actuarieel Genootschap. Uit handen van _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

AG&AI voorzitter drs. Rajish Sagoenie AAG kregen de nieuwe Leden van _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Verdienste een reversspeld en een oorkonde. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

methode om op snelle wijze de conditionele _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

indexatieverplichting van pensioenfondsen te _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

waarderen. Dit maakt het praktisch werkbaar om het _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

marktrisico, inclusief waardeveranderingen van de _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

conditionele indexatieverplichting, te kwantificeren met _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

het oog op toekomstige Europese solvabiliteitsvereisten _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

voor pensioenfondsen (IORP).” Ook Katrien is van plan _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

meer te gaan publiceren, geeft ze aan. “Uiteraard. Dat is _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

een belangrijk deel van mijn job. Graag ook met _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Richard, of met andere mensen uit de praktijk. Een _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

vervolgproject op de bekroonde Antonio & Plat paper is _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

intussen beschikbaar via mijn website.” Voor Jenneke _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

geldt, dat ze, als er een interessant onderwerp voorbij _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

komt, het zeker leuk vindt om daar een artikel over te > Ron Hersmis > Hans Speulman _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

schrijven. “De vraag is dan wel of er genoeg tijd is om _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

het onderwerp uit te kunnen diepen. Een _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

promotieonderzoek zit in ieder geval niet in de _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

planning.” _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

BENOEMINGEN

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Waarom moet de prijs in de toekomst blijven _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Francis Ruygt benoemd tot voorzitter van de Insurance Accounting Committee

bestaan? _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

“Zoals ik al aangaf”, pakt Jenneke de vraag op, “is het _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

een goede manier om studenten kennis te laten maken Drs. Francis Ruygt AAG is per 1 januari 2012 benoemd tot voorzitter van _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

met het AG en haar leden. En andersom denk ik dat het de Insurance Accounting Committee. Hij volgt hiermee Sam Gutterman op _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

nuttig is voor AG leden om kennis te maken met die deze IAA commissie vele jaren geleid heeft. Francis bezette al enige _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

toekomstige leden.” Richard haalt er in zijn antwoord jaren de vice-chair positie, samen met David Congram. Zowel Sam _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

de maatschappelijke verantwoordelijkheid bij. “De Gutterman als David Congram zijn per 1 januari 2012 afgetreden. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

kredietcrisis heeft ons laten zien wat de gevolgen _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Drs. Jobert Koomans AAG benoemd tot bestuurslid

kunnen zijn als financiële instellingen hun risico’s niet _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

goed managen. Naast verantwoordelijkheid naar onze Financiën en interne organisatie _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ werkgever en naar polishouders toe hebben we in die Tijdens de Algemene _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ zin als actuariële beroepsgroep ook een Ledenvergadering van het Actuarieel _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ maatschappelijke verantwoordelijkheid. Naast een Genootschap van dinsdag 27 maart _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ effectieve sturing op waarde en risico’s door financiële jl. is drs. Jobert Koomans AAG _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ instellingen vereist dit wel dat we als beroepsgroep (1961), managing consultant van _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ moeten blijven onderzoeken of we de risico’s van Towers Watson, benoemd tot _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ verzekeraars en pensioenfondsen beter in kaart kunnen bestuurslid Financiën en interne _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ brengen. De Johan de Witt prijs zorgt hierbij hopelijk organisatie. Hij volgt hiermee _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ook in de toekomst voor een duwtje in de rug.” drs. Anton den Hartogh AAG op, _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ die na twee termijnen niet meer _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ herkiesbaar was. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


49

verenigingsnieuws

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

DIPLOMA'S

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Actuarieel Instituut vrijdag 30 maart 2012

De geslaagden

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Op vrijdag 30 maart jl. ontvingen 22 kandidaten het diploma Techniek Levensverzekering > René Bakker, Berry Hellewegen, _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Techniek Levensverzekering, 21 kandidaten het diploma Hans Oomen, Johan Oosterbeek, Arjan Wallinga, Peter Badoux, _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Actuarieel Rekenaar, 4 kandidaten het diploma Actuarieel Dennis van den Boom, Wendy Borsje, Petra Frikkee, Patricia _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Analist en 19 kandidaten het diploma Actuaris van het Geerts, Inge Geertsma, Robert Goes, Stephan van Gool, _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Actuarieel Instituut. AG&AI voorzitter Rajish Sagoenie reikte Carola Heunen, Geert Hoekstra, Meta Lankreijer, Marco Melis, _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ tijdens de feestelijke bijeenkomst in het Johan de Witt huis te Petra Saul, Mariska Scholtes, Jeroen Stassen, José Trustfull en _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Utrecht de diploma's uit. Nicole van der Wel. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Op de foto v.l.n.r.: Actuarieel Rekenaar > Tineke van Egdom, Peter de Louw, Frank _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Jeroen Breen (directeur AG&AI), Sunieldath Nandpersad, van Luijn, Geert Maathuis, Robin van der Ploeg, Maarten _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Jakko van Strien, Sander van Pel, Pim van Diepen, Teubner, Mandarita Wevers, Dennis Woestenburg, Patrick van _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Remon Scheenstra, Leonie Pex, Nelleke Vrielink, den Berg, Pepo Carolina, Martijn Duinkerken, Jan de Jonge, _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Monique van der Knaap, Mathijs van den Brink, Irene Barel, Pieter Kirkpatrick, Justin van de Leur, Roderic van der Meulen, _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Olivier Roodenburg, Michiel Dijkstra, Dennis van Putten, Imre Reuvers, Bart Stokkermans, Maarten Verberk, Sylvia de _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Fedja Terzic, René Jongsma, Haroen Rahamat en Vries, Jordy van Wolven en Lillian van Zanten. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Rajish Sagoenie. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Actuarieel Analist > Frank van den Heuvel, Sander van Pel, _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Haroen Rahamat en Swan Houw Liem. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Actuaris > Irene Barel, Mathijs van den Brink, Pim van Diepen, _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Michiel Dijkstra, René Jongsma, Monique van der Knaap, _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Sunieldath Nandpersad, Leonie Pex, Dennis van Putten, Olivier _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Roodenburg, Remon Scheenstra, Jakko van Strien, Fedja Terzic, _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Nelleke Vrielink, Sylvia Blaauw, Isabelle Calor, Gerry Koning, _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Tim Schulteis en Erwin Lambrix. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


verenigingsnieuws

Eerste CERA certificaten uitgereikt

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Tijdens de Algemene Ledenvergadering van dinsdag 27 maart jl., _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

zijn de eerste CERA certificaten uitgereikt. Uit handen van Ron _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Hersmis AAG ontvingen ing Jan-Willem van Strien AAG, Eddy Chan _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

AAG, drs. Caroline Wisselink AAG en Joke Verbaan AAG hun _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

certificaat. Drs. Mark de Groot AAG kon niet aanwezig zijn om het _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

oproep boekbesprekingen

certificaat in ontvangst te nemen. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

De redactie van de Actuaris is nieuwsgierig naar (recent verschenen) _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ boeken die u leest en aanbeveelt op _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ het vakgebied.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Een goede boekbespreking, kort en krachtig (maximaal 1200 woorden), _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ willen wij graag plaatsen. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Op de foto v.l.n.r.: Joke Verbaan, Caroline Wisselink, Eddy Chan en _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Jan-Willem van Strien _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

U kunt uw inzendingen mailen naar _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ [email protected].

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

M U T AT I E S

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Onderstaande actuarissen, actuarieel analisten en geaffilieerden zijn in de afgelopen periode van werkgever veranderd: _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

naam van naar _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Mw. drs. R.M. van de Pas AAG De Nederlandsche Bank Amlin Corporate Insurance _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Dhr. drs. R.T. Schilder AAG Triple A - Risk Finance Towers Watson _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Dhr. J.K. de Wolff AEGON Nederland Amlin Corporate Insurance _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

NIEUWE LEDEN ACTUARIEEL GENOOTSCHAP

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

(per 1 april 2012) _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Mw. S.M. Man (Siu Mei) lid AAG _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Dhr. drs. M. Aalbregtse AAG (Maarten) lid AAG _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Dhr. R.J.C.W. van Leeuwen (Roelof-Jan) lid AAG _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Mw. ir. C.C.J. Centen (Cindy) lid Actuarieel Analist _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Dhr. R.M. Kuiper (René) lid Actuarieel Analist _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Dhr. D. Kijzerwaard (Dennis) lid Actuarieel Analist _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


51

verenigingsnieuws

P E R M A N E N T E –E D U C A T I E

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Pensioen & Zorg

Rente- en liquiditeitsrisico bij verzekeraars voor analisten

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

datum en plaats 21 mei 2012, Mammoni (Mariaplaats 14, Utrecht) _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

datum en plaats 12 en 19 juni, Johan de Witt huis (Utrecht) kosten € 345 _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

kosten € 695 PE-punten aangevraagd voor 3 PE-punten _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

PE-punten aangevraagd voor 7 PE-punten voor analisten categorie inhoud _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

De doelstelling van deze bijeenkomst is om de verschillende mogelijkheden categorie inhoud / techniek voor analisten _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

om de problemen bij pensioen en zorg op te lossen uiteen te zetten. Het rente- en liquiditeitsrisico speelt een centrale rol bij het _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Hiervoor zullen we sprekers vanuit de wetenschappelijke hoek, maar ook balansbeheer van een verzekeraar. Solvency II vereist expliciet _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

vanuit het werkveld vragen hun beelden te delen en aansluitend met dat deze risico’s in kaart worden gebracht en dat de sturing _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

elkaar in discussie te gaan. Hoofdspreker van deze middag is prof. dr. Paul goed wordt ingericht. Voor het rente- en liquiditeits_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Schnabel. Socioloog Paul Schnabel is directeur van het Sociaal en Cultureel management geldt dat we intuïtief een goed idee hebben _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Planbureau (SCP) en universiteitshoogleraar aan de Universiteit Utrecht. waardoor het veroorzaakt wordt, maar missen we soms het _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Daarnaast zal eveneens Lou Spoor (strategisch adviseur, Achmea) spreken. overzicht. Bovendien kunnen –zeker bij levensverzekeringen_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Lou Spoor houdt zich onder meer bezig met de invloed van de vergrijzing subtiele bepalingen in het product het balansmanagement _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

op de economie en de stelsels van pensioenen, zorg en sociale zekerheid. aanzienlijk compliceren. Deze cursus geeft de mogelijkheid _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

om rente- en liquiditeitsmanagement voor een verzekeraar _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

systematisch te beschouwen, waarbij de onderliggende _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Modelvalidatie onder Solvency II

producten centraal staan. Op basis van basale technieken _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

zullen we de risico’s in kaart brengen en ordenen. Naast het datum en plaats 22 mei, Johan de Witt huis (Utrecht) _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

rente- en liquiditeitsrisico wordt ook aandacht besteed aan kosten € 395 _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

het creditspread en valutarisico. PE-punten aangevraagd voor 4 PE-punten _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

categorie inhoud _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Het gebruik van modellen is niet meer weg te denken in het kader van _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Replicating portfolio’s en het waarderen van zachte verplichtingen

Solvency II. Niet alleen wanneer er interne modellen gebruikt worden, _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

maar ook bij de Undertaking Specific Parameters van het Standaard Model _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

en bij de berekening van de technische voorziening. Modelvalidatie is ook datum en plaats 18 juni, Johan de Witt huis (Utrecht) _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

los van Solvency II een onlosmakelijk onderdeel van het in gebruik nemen kosten € 395 _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

van modellen, in het bijzonder als waarborg van de betrouwbaarheid van PE-punten aangevraagd voor 4 PE-punten _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

de uitkomsten. Daarnaast is een model altijd onderhevig aan verandering: categorie inhoud _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

door de veranderingen in de specificaties van de producten, door de Replicating portfolio is een portefeuille van financiële _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

veranderingen in de wetgeving of in interne standaarden en door instrumenten die de waarde en marktgevoeligheid van _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

‘voortschrijdend inzicht’. Veranderen betekent opnieuw valideren! Tijdens verzekeringsverplichtingen weer kan geven. Met behulp van _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

deze workshop zal dieper ingegaan worden op de eisen als het gaat om replicating portfolio methode kunnen verzekeraars hun _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

modelvalidatie ten aanzien van Solvency II. financiële risico’s snel en nauwkeurig in kaart brengen. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Tijdens deze workshop krijgt u meer inzicht in: _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

– Theoretische achtergrond van replicating portfolio’s _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Pensioenakkoord en rentetermijnstructuur

– Praktische toepassingen van replicating portfolio in de _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

markt datum en plaats 29 mei, Mammoni (Mariaplaats 14, Utrecht) _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

– Voor- en nadelen gehanteerde methode kosten € 345 _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

– Het zelf afleiden en toepassen van replicating portfolio’s PE-punten aangevraagd voor 3 PE-punten _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

categorie inhoud _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

verzorgd door het Actuarieel Instituut

Pensioenakkoord en rentetermijnstructuur is op dit moment een belangrijk _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

item binnen de actuariële wereld. Iedereen weet dat het wijzigen van het _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ beleggingsbeleid niet tot waardeverandering van de beleggingsportefeuille _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ leidt. Immers € 100 in obligaties is evenveel waard als € 100 in aandelen. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Om dezelfde reden wijzigt de waarde van een zekere verplichting niet als _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ deze wordt omgezet in een onzekere verplichting. De zekere verplichting _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ wordt gewaardeerd met de risicovrije rente. Maar hoe waardeer je nu een _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ onzekere verplichting? _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ In het nieuwe Pensioenakkoord is beoogd dat aanspraken onzeker zullen _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ zijn omdat ze meebewegen met het behaalde rendement en de inflatie, _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ al dan niet vertraagd in de tijd, hetzij via het rendement_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ aanpassingsmechanisme, staffels of egalisatiereserves. Tijdens deze _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ bijeenkomst zal onder andere gekeken worden naar wat specifieke _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ contractsinvullingen betekenen voor waardering en herverdeling van _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ waarde tussen deelnemers. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


verenigingsnieuws

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

EUROPEAN CONGRESS OF ACTUARIES

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Brussels 7-8 June

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

While European leaders are struggling to find a way out of the financial crisis, the Groupe Consultatif Actuariel Europeen is organising the first European _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Congress of Actuaries in Brussels on 7 and 8 June, _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ which will similarly look at how actuaries are facing _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ the financial crisis, within the overall theme of The _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ European Actuary of the Future. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

It is clear that actuaries’ expertise in understanding and _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

quantifying risk ensures that they are well-qualified to _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

contribute to resolving the financial crisis. What is perhaps less _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

recognised is that they also have a significant role to play in _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

relation to other areas where risk has a financial dimension – _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

climate change, longevity, pandemics, and energy supplies etc. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

THE EUROPEAN ACTUARY 1_To live and let pay?

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 2_On the last season

4_ Longevity risk in the UK The target audience includes consulting, academic, and industry _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 6_ Actuary’s Role in Occupational Pensions 8_ Financing long-term care actuaries as well as other financial professionals, politicians and _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 8_ECA Brussels others interested in the future of risk management in Europe. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Speakers include leading experts from the actuarial profession, _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ as well as officials from the EU institutions; EIOPA; influential _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ figures from the business community, and national regulators. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

The format of the Congress will have three parallel streams: _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ VOLU ME 2 NU MBER 2 – The parallel stream on Solvency will look at the European _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ APRIL2012

actuarial world which is significantly affected as a _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

consequence of the Solvency II Directive for insurers; _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

TO LIVE AND LET PAY?

– The parallel stream on Enterprise Risk Management is _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

considered an exciting and important emerging working area _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ By Klaus Mattar

We all live longer – this is

financial services industry. Projecting future mortality and morbidity trends and modeling the impact on various benefit schemes and insurance products must form the basis for any responsible decision making. And of course, the recent past has shown how important it is to take the behaviour of the financial markets into account.

for actuaries, since their technical skills have added value not _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ evident around the world only within the field of the financial industry, but in the sowith few exceptions. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Consequently, maintaining called "wider fields" as well; _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ the standard of living after – The parallel stream on the Role of the Actuary will look at _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ retirement will become a whether the number of actuaries, although increasing, can _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ challenge for significant meet the strong demand expected with the implementation parts of the population. In _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ addition comes the cost of Solvency II for insurers, IFRS4 Phase II and the development _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ for health care and for of solvency rules for pension funds. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ long-term care for this

This issue of The European Actuary sheds some light on current state-of-the-art actuarial research and development work when Daria Kachakhidze shares with us how actuaries help to illustrate and to understand mortality trends and patterns, but the remaining uncertainties as well. Furthermore, Peter Tompkins reflects on topical developments in the UK and the Netherlands to tackle the long-term care problem. Two practical contributions by Steven Richards and Hartmut Engbroks talk about what the actuarial profession provides to make occupational and private pension schemes a more efficient tool to provide retirement income.

describing the underlying driving forces to developing and further refining practical solutions, actuaries prove to be a valuable resource. This issue contains the first contribution from a French colleague. The French Institut des Actuaires has joined the British, Dutch and German profession supporting The European Actuary making it even more a truly European venture.

increasing group of the _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

elderly. Information _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ We hope these few examples give our readers

To learn more about the Congress and to register please visit contribution the actuarial profession is Dr. Klaus Mattar Aktuar DAV is Managing solutions to cover the society’s future costs of _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Therefore comprehensive and sustainable

some insights into the relevance of the

longevity are high on the priority list of political bodies, social security institutions and the

continuously providing to the public in this field. From monitoring, analyzing and

Director at RGA International Reinsurance Company Limited Niederlassung für Deutschland

http://www.eca2012.org _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ THE EU ROPEAN ACTUARY _ VOL.2 NR.2 _ APRIL 2012

1

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Lees de nieuwste uitgave van The European Actuary volume 2 - number 2 (april 2012) > via www.the-european-actuary.org _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________


53

verenigingsnieuws

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

De redactie roept op tot bijdragen of ideeën voor

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

onderwerpen of thema's voor het volgende nummer.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Het juli-nummer van De Actuaris heeft als thema Schadeverzekeringen, een thema dat vanuit verschillende _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

invalshoeken benaderd kan en zal worden. Denk aan de technische kant van schadeverzekeringen volgens _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

de nieuwe methoden en technieken, maar ook de effecten van schadelastbeheersing of extreme _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

schadetheorie. Je kunt je artikel sturen naar de redactie van De Actuaris, op [email protected]. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

De deadline is 6 juni 2012. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

In september is het thema Herverzekering. _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

colofon de actuaris - jaargang 19 - nummer 5 - magazine van het Actuarieel Genootschap – ISSN 0929-4562

redactie

advertenties

abonnementen

disclaimer

Dominique de Baar Muriël van den Berg René Brinksma Wil Jacobs Peter van Meel (voorzitter) Jenneke Meijer Harry Ros Jeroen Terheggen Frank Thooft

Informatieblad (inclusief tarieven) downloaden van de website (www.ag-ai.nl) of op aanvraag verkrijgbaar bij Nicole Kurpershoek. Voor vragen over aanleveren advertentiemateriaal: Nicole Kurpershoek E [email protected] T 06-53 77 99 40 Deadline reservering advertentieruimte voor het volgende nummer (juli 2012) uiterlijk 18 juni 2012.

Voor personen die het periodiek niet via betrokkenheid bij het Actuarieel Genootschap & Actuarieel Instituut ontvangen, kost een jaar-abonnement € 75,- (excl. BTW). Annulering van het abonnement schriftelijk twee maanden voor aanvang nieuwe abonnementsperiode. Voor aanmelding: Pascale Mandjes-Heese E [email protected] T 030 - 686 61 54

De Actuaris kent de mogelijkheid om in het kader van advertorials artikelen te plaatsen. Voor nadere informatie hierover kunt u contact opnemen met Nicole Kurpershoek.

losse nummers

Hoewel aan de totstandkoming van 'De Actuaris' de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) (Redactie) en het Bestuur AG, alsmede de uitgever(s), geen enkele aansprakelijkheid voor eventuele fouten en of onvolkomenheden, noch voor de gevolgen daarvan. 'De Actuaris' wordt uitgegeven in opdracht van het Bestuur AG. De in het tijdschrift voorkomende meningsuitingen mogen echter niet worden gezien als de officiële zienswijzen van de Redactiecommissie en/of het Bestuur AG, tenzij zulks uitdrukkelijk is vermeld.

eindredactie Frank Thooft

redactie-adres AG&AI Postbus 2433 3500 GK Utrecht E [email protected] T 030 - 686 61 50

vormgeving Stahl Ontwerp

cartoon Pennestreek, Arnhem

druk Scheffer Drukkerij, Dordrecht


kopij Voor het volgende nummer (juli 2012) dient de kopij uiterlijk 5 juni 2012 digitaal ingeleverd te worden bij de redactie: [email protected]. Auteursinstructies staan op www.ag-ai.nl > De Actuaris > Algemene informatie De Actuaris De redactie behoudt zich het recht voor artikelen te weigeren.

Prijs € 17,75

achtergrond De Actuaris verschijnt tweemaandelijks met interviews, nieuws, informatie en opinievormende artikelen die van belang kunnen zijn voor de actuariële beroepsgroep en degenen die door opleiding en of interesse het actuariaat na staan. Het overnemen en vermenigvuldigen van artikelen met bronvermelding is toegestaan na toestemming van de redactie.

Risk Consulting & Software Share Knowledge - Share Excellence

Harm Blaak: Insurance Consultant ”Naast het leren van elkaar, vergaren we samen ook nieuwe kennis door flink te investeren in intellectual capital. Via internationale werkgroepen wordt die kennis getoetst, gedeeld en up-todate gehouden. Vervolgens vormt deze de basis voor onze klantadviezen. Zo streven we ernaar altijd met iets nieuws te komen, waar de klant echt iets aan heeft.”

Towers Watson is een wereldwijd professioneel consultancybedrijf dat organisaties helpt hun bedrijfsresultaten te verbeteren door effectief Human Resources, financieel en risicoadvies. Met 14.000 medewerkers wereldwijd, bieden wij oplossingen op het gebied van arbeidsvoorwaarden, talent en beloningsprogramma’s en risico- en kapitaalmanagement.

towerswatson.nl

Jij ziet overal cijfers...

…en de bijbehorende risico’s. Want jij ziet dingen die anderen niet zien. Juist dat maakt je zo’n uitmuntende actuaris. Bij Mercer waarderen we dat. Werken bij deze internationale autoriteit in fi nancieel-strategische dienstverlening betekent werken in de voorhoede. Terwijl jij samen met je enthousiaste collega’s financiële HR-vraagstukken meetbaar en tastbaar maakt, zorgt Mercer voor een ongeëvenaard klantenpakket én een direct toegankelijk, internationaal kenniscentrum. Ook onze ontspannen werksfeer – even informeel als inhoudelijk – is een begrip in de branche. Allemaal kenmerken die, volgens je toekomstige collega’s, van Mercer een topbedrijf maken.

Actuarissen m/v Die positie willen we graag behouden. We zijn voortdurend op zoek naar actuarissen die zowel individueel als in teamverband kunnen excelleren. Echte experts die weten dat geen zekerheid zonder risico is, maar die wel tot het uiterste gaan in hun zoektocht naar actuarieel evenwicht. En daarover met de klant in gesprek gaan. Voldoe jij aan dit boeiende profiel? Dan vind je in Mercer een werkgever met volop mogelijkheden én met oog voor een gezonde work-life balance. Kijk op www.werkenbijmercer.nl of bel 020-4313768.

IT’S TIME T0 CALL MERCER Consulting. Outsourcing. Investments.

magazine van het Actuarieel Genootschap jaargang 19 nummer 5 mei 2012

Recommend Documents