MAGAZINE Zin in de toekomst
Experiment
// Het kantoor van de toekomst, zelfvoorzienend in energie en mobiel blz. 22
Nieuwe wegen // Seminars: meer mogelijkheden door meer kennis blz. 24
// Samen werken
De energietransitie vorm geven, 28
//Samenwerken voor meer kwaliteit van leven
Mens, natuur en economie, 26
// De kunst van het bouwen
Vormgeving ontmoet ecologie, 30
// Verantwoording nemen
pro clima ondersteunt bouw van kindertehuis in Roemenië, 34 Oxfam Trailwalker – hoe ver ga jij voor een wereld zonder armoede, blz. 36
Solar Decathlon
Prijsvraag energie-efficiëntie en bouwen met zonne-energie 1e prijs voor Victoria University, NZ, met pro clima, blz. 32
Beste lezer, De mens staat centraal bij alles wat we doen: de mens als medewerker, als partner in dienstverlening, ambachtelijk werk, handel, industrie, samenwerkingsverbanden, onderzoek en opleiding, of als klant en als iemand die zich inzet voor anderen. Dankzij nauwe samenwerking binnen een complex netwerk kan pro clima steeds weer accenten leggen en bij de afdichting van de gebouwschil een deskundig aanspreekpunt zijn op het gebied van uiterst innovatieve en progressieve systemen. Gezamenlijk bereiken we daarmee ons doel: de mens te laten leven in een energiezuinig en gezond woonklimaat. Communicatie is bij pro clima een van de basisinstrumenten. Ook de dialoog met u telt voor ons zwaar, want alleen zo kunnen we verder leren, nieuwe oplossingen en producten ontwikkelen en, heel simpel, nog beter worden. Daarom hechten wij ook veel waarde aan uw feedback naar pro clima. Wij stellen elke suggestie op prijs, elk commentaar en natuurlijk ook complimenten. Wij zijn blij u het derde nummer van het pro clima magazine te kunnen presenteren: het bevat concrete projecten en visies, die onze wereld een klein beetje beter en leefbaarder maken. Laat u inspireren!
Uwe Bartholomäi
Oliver Goldau
Directie Industrieel en bouwkundig verkoper Marketing, verkoop, organisatie, informatietechnologie en ontwikkeling personeel
Architect Marketing communicatie en media
// Nieuwe wegen begaan
Creatief samenwerken en iets in gang zetten
Innovatie in werelderfgoed Rüdiger Karzel zou er het liefste meteen intrekken. Enthousiast staat hij voor het experimentele gebouw "openOffice" op Zeche Zollverein, het werelderfgoed in Essen. "openOffice" is de winnaar van de wedstrijd "mobile working spaces", omdat het locatie- en energie-onafhankelijkheid combineert met innovatieve vormgeving. "OpenOffice is één grote innovatie en een absoluut experiment", zegt Sonja Becker "vooral het bijzondere verwarmingsconcept is compleet nieuw in zijn soort". Daarbij moet de opgewekte energie uit de fotovoltaïsche installatie op het dak direct in de wanden stromen en deze opwarmen. Rüdiger Karzel en Sonja Becker leiden het architectenbureau bk2a in Keulen en hebben het project samen met de Technische Universiteit Darmstadt ontwikkeld.
MAGAZINE - pro clima KENNIS 2012/13
22
>> Iets compleet nieuws maken, innovaties
ontwikkelen, iets ongewoons uitproberen – daarvoor is moed nodig, maar ook de juiste partner. Als dit alles samenkomt, zijn er eindeloos veel mogelijkheden…
Contact bk2a architektur I dipl.architekten aknw dipl. architekten nds ethz Reischplatz 6, 50679 Köln Tel. +49 221 620 24 48 Fax +49 180 3551845574
[email protected] www.bk2a.de
Synergie realiseren Innovatieve projecten zijn alleen mogelijk door de inzet van verschillende competenties en de specifieke kennis van diverse partners. Zo werd open Office met deskundige ondersteuning van circa 50 sponsors uit de bouw gerealiseerd. Pro clima bijvoorbeeld stelde voor de bouwfysisch uiterst veeleisende constructie zijn speciale knowhow op het gebied van intelligent vochtmanagement in de gebouwschil ter beschikking, evenals het passende systeem INTELLO PLUS voor de cellulose-isolatie. "Innovaties, van elkaar leren en daarmee gezamenlijk iets in gang zetten, dat is een centraal uitgangspunt van pro clima" aldus Uwe Bartholomäi, directeur van pro clima, "daarom vonden wij het vanzelfsprekend dat wij er bij open Office ook bij waren".
Project openOffice – Mobiel kantoor, zelfvoorzienend in energie. 1e prijs en uitvoering bij de internationale prijsvraag mobile working spaces van de stichting Z ollverein, in samenwerking met het vakgebied Industrielle Methoden der Hochbau konstruktion, Prof. M. Hauschild en studenten A. Dasic + T. Waidelich, TU Darmstadt. Voltooid 09/2010
INTELLO-systeem inside Meer informatie vanaf blz. 96 www.proclima.com
23
MAGAZINE - pro clima KENNIS 2012/13
// Theorie en praktijk – een succesduo
Wie verder leert, maakt zijn leven rijker
Individueel en deskundig Het programma seminars van pro clima dat uit meerdere stappen bestaat, is individueel afgestemd op basiskennis en vaardigheden. Onderwerpen en inhoud van de workshops worden steeds aangepast aan veranderingen en vraag en worden continu uitgebreid. Actueel zijn de twee nieuwe seminars "ABC van woningbouw – van fundering tot vorst" en "Basiskennis bouwfysica in de gebouwschil – van dauwpunt tot bescherming tegen hitte", die het seminarprogramma van pro clima nog uitgebreider maken. Deskundige sprekers presenteren theoretische grondslagen, die vervolgens in het pro clima opleidingscentrum gezamenlijk in praktijk worden gebracht. Gepland zijn modulen over onderwerpen als verkooptraining, conflictvermijding op de bouw, gebruik van IT-tools en recht – wordt vervolgd… 25 20 15 10 5 0 -10
MAGAZINE - pro clima KENNIS 2012/13
24
0
5
10
"Overtuigend argumenten aanvoeren – kwaliteit borgen"
Foto: BauWissen
>
"Betrouwbaar afdichten"
Informatie en aanmeldingen ook online via www.proclima.com
-5
Ontspannen leren: de combinatie ABC van woningbouw Basiskennis bouwfysica van ludiek gepresenteerde inhoud en vakmanschap levert resultaat op.
>> Door communicatie en het overbrengen van kennis
openen zich nieuwe perspectieven. Wanneer wij onze specifieke knowhow vol vertrouwen uitwisselen, profiteert uiteindelijk iedereen daarvan.
Sterke punten benutten en tijd besparen
<
Tijd is een waardevol en duur goed, dat we over veel verschillende zaken moeten verdelen. Daarom willen we ook bij opleidingen en vervolgopleidingen kunnen vertrouwen op een specifiek toegesneden en deskundige kennis- en informatieoverdracht. Het "BauWissenteam" traint bijvoorbeeld al ruim tien jaar alle uitvoerenden in de bouw in een combinatie van vakkennis en sociale vaardigheden. Daarbij is praktijkgerichtheid bijzonder belangrijk en op dat gebied werkt Bau Wissen nauw samen met pro clima.
Praktisch advies en persoonlijke begeleiding in doelgerichte seminars
Actueel aanbod van seminaris, datums en meer informatie altijd op www.isoproc.be
Bau Wissen®
pro clima opleidingscentrum
Ontwikkeling van medewerkers en bedrijf Christof Klein www.bauwissen.info
Hier worden theoretische inzichten omgezet naar praktische toepassingen. Onder deskundige leiding wordt er in kleine groepen aan realistische bouwplaatsmodellen gewerkt.
Rheintalstraße 35 – 43, 68723 Schwetzingen
Christof Klein Eigenaar Bau Wissen®
25
MAGAZINE - pro clima KENNIS 2012/13
// Hand in hand voor
meer kwaliteit van leven
Gezamenlijk naar een leefbare toekomst
>> Mens, natuur en econo-
mie – bepalend voor onze toekomst. Een leefbare toekomst voor iedereen kan alleen worden bereikt wanneer we het eens worden over gemeenschappelijke doelen en deze niet uit het oog verliezen.
Innovatieve technologieën voor de toekomst
Wat telt is de mens
De aarde leefbaar maken en houden voor alle levende wezens is een van de grote uitdagingen van onze tijd. Bescherming van het milieu speelt daarin een rol, net zoals groei, welvaart en gezondheid. Het bewust inzetten van innovaties en technologieën kan in beslissende mate bijdragen aan de leefbare wereld van morgen. Een effectieve afdichting van de gebouwschil leidt bijvoorbeeld tot een lagere energiebehoefte en daarmee ook tot een lagere CO₂-uitstoot. Dankzij 20 jaar ervaring met het afdichten van de gebouwschil heeft pro clima uitgebreide kennis opgedaan, die de basis vormt voor permanente innovatie.
"Bij pro clima proberen we gezamenlijk dingen te veranderen. We willen daar plezier aan beleven en aan gezamenlijke doelen werken" aldus Lothar Moll, directeur van pro clima. De betrokkenheid van gemotiveerde en tevreden werknemers vormt de basis voor permanente innovaties. Door deze innovaties kan het bedrijf efficiënt werken, zodat het economisch gezien in staat is, de mens in het middelpunt van het bedrijf te stellen. "Daar wint iedereen bij; het zorgt niet alleen voor meer kwaliteit van leven voor ons, bij ons werk, maar ook voor andere mensen", vertelt Lothar Moll.
MAGAZINE - pro clima KENNIS 2012/13
26
nieuwe generatie thermische isolatie op de markt. Met het uiterst effectieve systeem INTELLO legt pro clima sedert 2004 nieuwe maatstaven voor de bescherming tegen bouwschade en schimmel. Tegenwoordig ontwikkelt en verkoopt pro clima in meer dan 20 landen dichtingssystemen die aangepast zijn aan het klimaat, en onderzoekt en ontwikkelt voortdurend systemen en duurzame oplossingen voor het afdichten van de gebouwschil van morgen.
Toen Lothar Moll ruim dertig jaar geleden het eerste adviescentrum voor ecologisch bouwen opende, was hij een van de pioniers op dit gebied, dat op dat moment nog relatief weinig aandacht kreeg. In het begin van de jaren tachtig werd het adviescentrum "Biologische Insel" uitgebreid met een bouwmaterialenhandel, waarbij het assortiment uit uitsluitend milieuvriendelijke bouwmaterialen bestond. In 1985 werden de eerste folies voor convectiebescherming en dampremmen ontwikkeld en deze werden verkocht onder de naam B.I. bouwpapier. Met de introductie van het merk pro clima in 1994 werden nog meer producten voor een professioneel luchtdichtingssysteem gelanceerd. In 2000 kwam er met de dichtingsbanen voor buiten met monolithisch membraan een
Lothar Moll (1956) is Dipl.-Ing. (FH) Houttechniek en directeur bij pro clima
27
MAGAZINE - pro clima KENNIS 2012/13
// Samen een andere richting inslaan
Leven en toekomst in balans
MAGAZINE – pro clima KENNIS 2012/13
28
>> Iedereen kan op zijn manier bijdragen aan de
toekomst van de aarde: gezonde voeding, energie zuinige en gezonde huizen, zuinige auto's – al deze zaken maken het leven van individuen leefbaarder en ontzien tevens het milieu. Samen op weg Vroeger
Schadelijke stoffen Vloer*
Nu
Schadelijke stoffen Isolatie Luchtdichte gebouwschil Vloer*
Morgen
Schadelijke stoffen Isolatie Luchtdichte gebouwschil Vloer* (met weinig emissie)
* Vloer staat in deze afbeelding voor alle bouwmaterialen binnenshuis.
Perfect en milieuvriendelijk Energie-efficiëntie en een gezond woonklimaat hebben bij pro clima al altijd centraal gestaan. Al 20 jaar bepalen ze het handelen en het productassortiment van pro clima. Dankzij de intelligente en uiterst effectieve afdichtingssystemen en toepassingsoplossingen kan er op energie worden bespaard, kan de CO₂-uitstoot worden verlaagd en zijn ook de stookkosten nog eens lager. Daarnaast bieden luchtdichte thermische isolatieconstructies nog extra doorslaggevende voordelen: ze zijn van grote waarde omdat ze bouwschade voorkomen en voor een behaaglijk huis zorgen waarin het goed wonen is.
Warm water
Verwarmen
Koelen, vriezen Wassen, koken, spoelen Overige apparatuur Verlichting
Energieverbruik per toepassingsgebied Bron: dena / situatie per 11-2009
29
MAGAZINE – pro clima KENNIS 2012/13
Afbeelding: Sentinel-Haus Institut, Freiburg
De energietransitie in Duitsland is een uitgemaakte zaak. Maar om te slagen, moet ieder afzonderlijk een bijdrage leveren, onder andere door zo veel mogelijk energie te besparen. Wanneer bijvoorbeeld bij het verwarmen van een gebouw door een perfecte thermische isolatie energie wordt bespaard, kan deze bespaarde "gewonnen" energie worden gebruikt voor het opwekken van stroom. Al jarenlang wordt samen met bedrijven gewerkt aan onderzoek en ontwikkeling van intelligente oplossingen voor het terugdringen van de energiebehoefte. Vele daarvan zijn tegenwoordig al beschikbaar voor een groot deel van de bevolking, bijvoorbeeld de eerder genoemde thermische isolatie van huizen. De mogelijkheden om energie te besparen zijn talrijk en er is nog veel te doen, maar vandaag al kunnen we met de beschikbare intelligente oplossingen relatief veel bereiken.
Foto's: Christian Eblenkamp Photodesign, Rietberg
>> Ecologisch, zuinig en mooi, zo willen veel opdrachtgevers
dat hun huis is. Het perfecte samenspel van opdrachtgever, architect en alle disciplines die bij de bouw betrokken zijn, zorgt voor oplossingen die qua vorm en functie van waarde zijn, ook op de lange termijn.
MAGAZINE - pro clima KENNIS 2012/13
30
// De kunst van het bouwen
Samen invulling geven aan gevoel voor leven
Betrouwbare vakkundigheid op de bouwplaats
Visies omzetten in daden
Op de bouwplaats is bescherming tegen bouwschade van primair belang. Daarvoor zijn naast perfecte producten en systemen, deskundige contactpersonen nodig, die alle vragen snel en vakkundig kunnen beantwoorden. De medewerkers van pro clima hebben een brede achtergrond, zijn deskundig en geven advies afgestemd op de specifieke behoeften: de engineers van pro clima uit de houtbouw en bouw zorgen voor een effectieve, betrouwbare uitvoering van individuele constructies; in geval van problemen zijn de buitendienstmedewerkers u ter plaatse van dienst. Architecten en ontwerpers krijgen bovendien ondersteuning bij het uitbrengen van aanbestedingsteksten of het maken van berekeningen van condenswater. pro clima biedt perfect op elkaar afgestemde systeemoplossingen voor luchtdichting binnen, sanering, en winddichting buiten, die allemaal optimaal te combineren zijn.
"Precies zo hebben opdrachtgevers zich hun huis voorgesteld", aldus Michael Manges, nieuw bouwarchitect. De opdrachtgever wilde een compacte bouwvorm met een intelligente en gereduceerde constructie, waardoor een positieve energiebalans mogelijk is. Dankzij de prefab houten frames was de ruwbouw in twee dagen gereed, de totale bouwtijd bedroeg slechts vijf maanden. "Het huis bewijst dat een vanuit het oogpunt van milieu en duurzaamheid optimale bouw geenszins moet inboeten aan vormgeving" aldus architect Manges. Daarvoor moet iedereen die bij de bouw betrokken is zijn deskundigheid optimaal inzetten en moet men op elkaar kunnen vertrouwen: de architect op de ontwerper, de verwerker op de leverancier en de leverancier op de producent.
Contact
Project
MANGES ARCHITEKTEN BDA
Nieuwbouw Braun-Bamberg Rheda-Wiedenbrück Woonoppervlak: 128 m² Perceeloppervlak: 577 m²
Ringstr. 87a 33378 Rheda-Wiedenbrück
[email protected] www.manges-architekt.de
Onderscheiden met de BDA-Preis OWL 2010
31
MAGAZINE - pro clima KENNIS 2012/13
// De zon tegemoet
Foto: FirstLight house – Victoria University Wellington, Nieuw-Zeeland
Nieuwe wegen naar de toekomst
Foto: Foto: FirstLight house
<
Een geweldig resultaat in constructie en vormgeving: het FirstLight house van de University of Wellington uit Nieuw-Zeeland bij de Solar Decathlon 2011.
Foto: Foto: FirstLight house
>
MAGAZINE - pro clima KENNIS 2012/13
32
In het FirstLight house gaat veel intelligente techniek schuil. De toegepaste uiterst effectieve damprem INTELLO zorgt bijvoorbeeld voor een zeer goede thermische isolatieconstructie.
>> Het veiligstellen van onze levensstandaard nu en
in de toekomst en deze toegankelijk maken voor een gestaag groeiende bevolking is een van de grootste uitdagingen van deze tijd, die ons nog vele jaren zal bezighouden. Energie-efficiëntie en duurzaam bouwen bieden een aanzet voor oplossingen.
De zon in huis
Bovenin meedoen
Al sinds 2002 organiseert het Amerikaanse Ministerie van Energie in het kader van energie-efficiëntie, duurzaam bouwen en componenten in huis die werken op zonne-energie, een speciale internationale wedstrijd. In de "Solar Decathlon" worden de vormgeving, bouw en functie van gebouwen die draaien op zonne-energie beoordeeld vanuit het oogpunt van kosten- en energieefficiëntie en onderscheidende vormgeving. Gewenst neveneffect van de wedstrijd: deelnemers en het publiek informeren over en bewust maken van de vele mogelijkheden van energie- en dus kostenbesparing door schone vormen van energie.
In de bedrijfsfilosofie van pro clima hebben energieefficiëntie en duurzaam bouwen altijd al centraal gestaan. Daarom ondersteunt pro clima met zijn producten en knowhow diverse internationale teams bij hun deelname aan de Solar Decathlon 2011. De 19 beste teams met hun huizen ontmoeten elkaar uiteindelijk voor de finale op de National Mall in Washington, en pro clima is er ook! De Victoria University of Wellington (Nieuw-Zeeland) heeft de eerste prijs op het gebied van "Constructie" al in de wacht gesleept, met producten en knowhow van pro clima. www.solardecathlon.gov
Dolle vreugde na zware inspanningen. Het FirstLight house-team neemt op de ranglijst een prachtige derde plaats in. In de categorie Engineering staan de Nieuw- Zeelanders zelfs aan de leiding.
Foto: Stefano Paltera/U.S. Department of Energy Solar Decathlon
Solar Decathlon 1e plaats categorie Engineering Victoria University Wellington, Nieuw-Zeeland pro clima feliciteert het team van harte
<
33
MAGAZINE - pro clima KENNIS 2012/13
// Samen op naar de toekomst
Wie zich inzet, verandert de wereld
>> Veel mensen en bedrijven zijn tegen-
woordig sociaal betrokken, veelal zonder dat dit voor hen economisch voordeel oplevert. Dat kan op velerlei manieren: weeskinderen helpen, milieuprojecten ondersteunen, k ennis doorgeven of donaties doen. Wanneer we dan ook nog accepteren dat er nu eenmaal verschillen zijn, kunnen we samen aan onze toekomst werken.
Een nieuwe dakconstructie
MAGAZINE - pro clima KENNIS 2012/13
34
<<
Een nieuwe dakconstructie voor de oude pastorie van Wolkendorf bij Sighișoara, Vulcan
<
Duits-Roemeense samenwerking bij de sanering van de pastorie.
>
De nieuwe, oude pastorie: toekomstige recreatieplek voor kinderen en hun pleegfamilies
Alles is mogelijk… Er zijn vele mogelijkheden om de toekomst in positieve zin te beïnvloeden: naast concrete werkzaamheden ter plaatse is ook financiële en materiële hulp nodig. pro clima schonk bijvoorbeeld al het materiaal voor het damprem- en luchtdichtingssysteem in de oude pastorie van Wolkendorf en hielp met knowhow. Dankzij de doeltreffende thermische isolatie van de oude pastorie wordt niet alleen later, tijdens gebruik, geld bespaard, maar profiteert ook het klimaat van de lagere CO₂-uitstoot.
Duits-Roemeense samenwerking
Met geborgenheid en vertrouwen op naar de toekomst
De nieuwe, oude pastorie
35
MAGAZINE - pro clima KENNIS 2012/13
Foto's: Hans-Ulrich Müller, Rosengarten
Wilt u ook iets in gang zetten? Neem gerust contact met ons op: telefonisch: +49(0) 62 02 – 27 82.0 per fax: +49(0) 62 02 – 27 82.21 per e-mail:
[email protected]
Claudiu houdt met een stralend gezicht een rijbewijs in de lucht – net binnengehaald! Wat voor vele jonge mensen vanzelfsprekend is, betekent voor Claudiu veel meer: na zijn geboorte opgegroeid in een weeshuis van de Roemeense staat, komt hij op zesjarige leeftijd in een pleeggezin, waar hij voor het eerst in zijn leven ervaart dat er van hem wordt gehouden en dat hij geaccepteerd wordt zoals hij is, dat er toekomstperspectief is. Claudiu had geluk toen een stichting zich 12 jaar geleden inzette om achtergelaten kinderen een nieuw gezin te geven – op dit moment heeft de stichting 40 kinderen in 24 gezinnen ondergebracht. Ook Zimmerei Müller uit Rosengarten nabij Schwäbisch Hall levert ter plaatse een bijdrage: gepensioneerden, jongeren, leerlingen en medewerkers van de timmerfabriek rijden meerdere keren per jaar naar Roemenië, hielpen een afgebrande boerderij mee opbouwen, vernieuwen dakconstructies of knappen huizen van arme bewoners op. Op dit moment zijn ze bezig met de herbouw van een oude pastorie als recreatieplek voor kinderen en hun pleegfamilies.
// Verantwoording nemen
Wie actief is, kan anderen beïnvloeden
>> Het is niet altijd eenvoudig om de zorgen en problemen
van anderen dichtbij te laten komen. Wie echter verantwoording neemt en zich voor anderen inzet, krijgt daarvoor ook veel terug…
Aan de andere kant van de wereld de honderd procent dochter van Moll GmbH, gevestigd in Christchurch, draagt door middel van giften actief bij aan de wederopbouw. Een speciale uitgave van de wandbetimmeringsfolie EXTASANA, die alleen in Nieuw-Zeeland is uitgebracht, is van een speciale solidariteitsopdruk voorzien.
Mogelijkheden om verantwoordelijkheid te nemen zijn er voldoende, of dat nu net voor onze deur of aan de andere kant van de aardbol is. Nieuw-Zeeland werd zwaar getroffen door een aardbeving, maar er is vooruitgang – de wederopbouw is in volle gang. Ook pro clima neemt hier verantwoordelijkheid:
Foto: Christoph Rumpf, Oxfam Deutschland
<
De Mannem Alpinis met pro clima-medewerker Günter Bergmann (2e v.l.) zamelden dit jaar voor de Oxfam Trailwalker 4.499 euro in en bereikten daarmee een geweldige 6e plaats.
<
Uiteindelijk legden Bergmann en zijn team de route van 100 km af in slechts 23 uur en 52 minuten: plaats 28. Hartelijk gefeliciteerd!
MAGAZINE - pro clima KENNIS 2012/13
36
Günter Bergmann heeft de finish bereikt: hij en zijn collega's Ruslan Fursa, Simon Bartl-Zuba en Berthold Theus hebben de 100 km van de OXFAM loop afgelegd, een buitengewone groepsloop voor het goede doel, die teamgeest en sportiviteit koppelt aan sociale betrokkenheid. Mensen van diverse generaties, maatschappelijke groeperingen en regio's zetten zich bij deze loop gezamenlijk in voor een rechtvaardige wereld zonder armoede. Ook hier kan men weer op veel verschillende manieren meedoen: deelnemen aan de loop, net als pro clima-medewerker Günter Bergmann, bij de uitvoering van de loop helpen of, zoals pro clima, als sponsor de teams ondersteunen.
Oxfam International Oxfam International is een onafhankelijke hulp- en ontwikkelingsorganisatie die een rechtvaardige wereld zonder armoede nastreeft. Elk jaar organiseert de organisatie de OXFAM Trailwalker onder het motto: Drie uitdagingen – een team: Doe mee! Een team dat uit vier deelnemers bestaat, legt gezamenlijk in 30 uur zonder onderbreking een wandeltocht van 100 km af. Daarbij telt niet alleen de sportieve prestatie, maar ook de gezamenlijke inzet voor een rechtvaardiger wereld zonder armoede.
Foto: Mike Auerbach, Oxfam Deutschland
Wie ook mee wil doen, kan hier meer informatie vinden: www.oxfam.org
37
MAGAZINE - pro clima KENNIS 2012/13
Foto: Mike Auerbach, Oxfam Deutschland
Foto: Christoph Rumpf, Oxfam Deutschland
Lopen voor een rechtvaardiger wereld