ENERGY LAB
MAGAZINE AHOY ROTTERDAM VIER DAGEN EEN FEEST VAN TECHNIEK DE AUTO VAN DE TOEKOMST
STAP IN DE WERELD VAN DE TECHNIEK DANS HET LICHT AAN
WAT IS ER TE BELEVEN BIJ SHELL ECO-MARATHON EN SHELL ENERGY LAB
KIJK OOK OP:
WWW.SHELLENERGYLAB.NL This magazine is co-hosted by
VOORWOORD
INHOUDSOPGAVE
WAT WIL JE LATER WORDEN?
WELKOM IN ROTTERDAM!
IK DAAG JE UIT
Dat is je vast al eens gevraagd. Op jouw
Het is geen toeval dat Shell
één liter benzine? Vraag het maar
leeftijd hoef je dat echt nog niet helemaal
Eco-marathon en Shell Energy Lab
eens aan je ouders. Meer dan
zeker te weten. Gelukkig maar, want er
weer in Rotterdam plaatsvinden.
20 kilometer is het vast niet.
zijn zoveel leuke en mooie beroepen tegen-
Rotterdam is bekend om zijn
De winnaar van de vorige
woordig. En omdat de wereld verandert,
haven. We doen van alles met
Shell Eco-marathon reed 3.315
bijvoorbeeld door techniek, komen er ook
aardolie, vloeibaar gas en andere
kilometer op één liter. Dat noem
nog heel veel nieuwe beroepen aan die we
energiebronnen. Daar komt een boel
ik nog eens zuinig.
nu nog helemaal niet kennen. Je hebt nog alle
techniek bij kijken. Maar ook op
tijd om rond te kijken en dingen te proberen.
andere plaatsen in en rond de stad
Tijdens Shell Eco-marathon dagen
Dat kun je ook bij Shell Eco-marathon en in
barst het van het technisch talent.
we studenten uit een auto te
Energy Lab. Daar zie je dat techniek overal
Mensen die games maken, meubels
bouwen die op zo min mogelijk
is. Het zit in simpele dingen als je fietsbel,
ontwerpen, smartphones repareren,
energie zo ver mogelijk kan
maar ook in ingewikkelde dingen als
bruggen bouwen... noem het maar
rijden. Maandenlang tekenen en
een smartphone.
op. Want techniek is veel meer dan
sleutelen ze aan hun ontwerp.
olie en tandwielen.
Hopelijk kunnen we hun vindingen
4
Hoe ver komt jullie auto op
wereld. En het wordt alleen nog maar
Rotterdam en techniek horen bij
Zodat ook jullie auto straks minder
belangrijker. Daarom staan we in Nederland
elkaar. Daarom zijn we trots en
energie gebruikt en schoner rijdt.
te springen om mensen met een technische
blij dat we jou mogen ontvangen
opleiding. Mensen die handig zijn en dingen
in Shell Energy Lab in Rotterdam.
Terwijl de auto’s hun rondjes
maken en repareren. Mensen die technische
Hopelijk word je net zo
rijden, kun jij in Shell Energy Lab
problemen oplossen en zorgen dat systemen
enthousiast voor techniek als
experimenteren met techniek en
blijven werken. Mensen die creatief en
de studenten die meedoen aan
energie. Speel een potje voetbal
nieuwsgierig zijn en nieuwe dingen bedenken,
Shell Eco-marathon. Ook dit jaar
met robots, zet je haren overeind
zoals de drone en de stormparaplu. Misschien
komen ze weer van over de hele
en dans de verlichting van de
ben jij ook wel zo iemand. Dan kun je je hart
wereld. Ik wens je veel plezier
dansvloer aan.
ophalen in Shell Energy Lab. Ik wens je een
en succes!
SHELL PRINT METAAL
MIXEN MET ENERGIE 6
10
RIJDEN OP SUIKERRIET VAN SMEEROLIE TOT TRUI, VAN VOETBALVELDEN TOT AIRBUS
22
GADGETS 13
DICK BENSCHOP PRESIDENT-DIRECTEUR SHELL NEDERLAND
WAT NOG MEER?
26 16
SHELL ENERGY LAB VOL ENERGIEKE PROEFJES EN SPETTERENDE ACTIVITEITEN
18
ACE BMW GEOFORT MUSEUM BOERHAAVE NEMO PORT OF ROTTERDAM SKILLS JUNIORS YOUTECH MAXON MOTOR
25
SHELL ECO-MARATHON VIER DAGEN LANG EEN FEEST VAN TECHNIEK
EEN AUTO DIE ZO IN DE SHOWROOM KAN
AHMED ABOUTALEB BURGEMEESTER VAN ROTTERDAM
WAAR OF RIJDEN OPNIET WATERSTOF WAAR? PARTNERS
12
20
21 29
11
mooie ontdekkingstocht!
JET BUSSEMAKER MINISTER VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP
WEK JE EIGEN STROOM OP
WERKEN AAN DE TOEKOMST
straks gebruiken in gewone auto’s.
Techniek is ontzettend belangrijk in onze
19
IN DE WERELD VAN DE TECHNIEK 28
PUZZELS
31
WONDER OP WIELEN
32
ZOEK DE VERSCHILLEN
COLOFON April 2015 – Energy Lab Magazine is een uitgave van Shell Nederland in coöperatie met gemeente Rotterdam. Het is een uitgave ter gelegenheid van Shell Eco-marathon en Shell Energy Lab in Rotterdam. De inhoud is gericht op basisonderwijs groepen 7 en 8 en VMBO, HAVO en VWO klassen 1 en 2. Voor gebruik van het magazine in de klas zijn werkbladen beschikbaar. Deze zijn te downloaden via: www.shellenergylab.nl.
3
WERKEN AAN DE TOEKOMST
Maar de gewassen waaruit biobrandstoffen worden gemaakt, groeien op landbouwgrond. Hierdoor is
T-SHIRT
er minder ruimte om voedsel te verbouwen. Zo heeft
2700 L
energiegebruik invloed op de voedselproductie. We moeten daarom in de toekomst nog beter bedenken waar we grond voor gaan gebruiken.
SCHONE ENERGIE
BOTERHAM
Er zijn nog veel meer mogelijkheden om energie
50 L 40 L
te winnen met minder uitstoot van CO2. Denk aan windenergie, waterkracht, kernenergie en
DOUCHE
aardwarmte. Nieuwe technieken maken het ook mogelijk om energie te halen uit het verschil tussen eb en vloed en zoet en zout water. Maar de energiebron van de toekomst is waarschijnlijk zonne-energie.
De wereldbevolking groeit. Elke dag komen er ruim 200.000 mensen bij. Elke week komen er dus genoeg mensen bij om twee Rotterdams mee te vullen. In 2050 zijn we met negen miljard mensen. Die mensen hebben van alles nodig: een dak boven hun hoofd, eten, kleding... Hoe zorgen we dat al die mensen in de toekomst goed kunnen leven? Veel organisaties denken daarover na. Shell ook.
EEN ZWEMBAD PER JAAR
De zon raakt nooit op. Elk uur levert de zon evenveel
Ieder jaar gebruik jij een heel wedstrijdzwembad
energie als we in een heel jaar gebruiken op de
vol water. Om te douchen, om te drinken, om de
wereld. En zonne-energie is schoon. Shell verwacht
wc door te spoelen. Maar ook doordat je dingen
dat in 2050 30 tot 50 % van onze elektriciteit
eet en koopt die veel water kosten. Denk maar
uit zonne-energie kan komen. Op veel plaatsen
eens aan het graan voor je boterham. Dat groeit
worden grote vlaktes vol met zonnepanelen gezet.
niet zonder water. Van elke 10 liter water die we
Plaatsen die niet geschikt zijn voor landbouw of
gebruiken, gaat 7 liter naar de landbouw. Ook de
bewoning. Maar ook op steeds meer daken zie je
stroom die uit het stopcontact komt, kost water. Want
zonnepanelen. Misschien ook wel op het dak van
elektriciteitscentrales hebben rivierwater nodig om te
jullie huis of school.
koelen. Het water gaat dan warmer weer de rivier in. Dat is slecht voor de waterplanten en -dieren. Er is dus alle reden om rustig aan te doen met water. Zeker als je bedenkt dat er nog een paar miljard aardbewoners bijkomen, die ook drinkwater, brood
JE LEVEN HANGT ERVAN AF
en elektriciteit nodig hebben. De landbouw werkt
Voedsel, drinkwater en energie zijn voor iedereen
daarom aan slimmere manieren van water geven.
het belangrijkste op aarde. We moeten zorgen dat
Elektriciteitscentrales zoeken manieren om zuinig te
WERELDBEVOLKING IN MILJARDEN
er voor al die negen miljard mensen genoeg water en voedsel is. Ook met energie moeten we slim omgaan. Bij gebruik van aardgas, olie en steenkool wordt CO2 uitgestoten. Door de extra CO2 in de
zijn met koelwater. En jij? Jij kunt natuurlijk best wat korter douchen en minder vlees eten. Dat scheelt weer water.
10
lucht wordt het warmer op de wereld. Daardoor stijgt
8
STRIJD OM DE GROND
het water in de zee en hebben we overal ter wereld
6
Biobrandstoffen lijken een goede oplossing voor het
vaker last van extreem weer. Om de wereld leefbaar te houden, moeten we zuinig zijn met energie. We
zoals suikerriet. Bij het gebruik van biobrandstoffen
2050
2045
2040
2035
2030
voor de groei heeft suikerriet zelf ook weer CO2 2025
0 2020
Bronnen die minder CO2 uitstoten. Maar zo lang
2015
komt net als bij andere brandstoffen CO2 vrij. Maar 2010
2
aardgas, olie en steenkool nodig.
Mensen die zich bezighouden met de toekomst van de wereld, kijken vaak ver vooruit. Dat is verschrikkelijk moeilijk. In 1980 kon je in Nederland voor het eerst mobiel bellen. Op het hele netwerk konden maar 3.500 telefoons worden aangesloten. Nu zijn er in Nederland 21 miljoen mobiele aansluitingen. Waar we van alles mee kunnen. Probeer dan in 2015 maar eens te voorspellen hoe Nederland er in 2050 uit gaat zien.
klimaatprobleem. Ze worden gemaakt uit gewassen,
4
moeten meer en andere energiebronnen gebruiken. we daar niet genoeg aan hebben, hebben we ook
KIJKEN IN DE TOEKOMST
nodig. Daardoor komt er minder CO2 in de lucht. Dat helpt tegen de opwarming van de aarde.
Eén van de eerste mobiele telefoons in Nederland (4,5 kg)
5
MIXEN MET ENERGIE
ENERGIE VAN DE ZON Bijna alle energie komt van de zon. Zonne-energie natuurlijk. Maar ook fossiele brandstoffen. Die zijn ontstaan uit planten
Scooters, smartphones en fabrieken hebben allemaal energie nodig. Bijvoorbeeld in de vorm van benzine of elektriciteit. Benzine maken we van aardolie. Elektriciteit wordt meestal gemaakt in elektriciteitscentrales. Daarbij gebruiken we verschillende energiebronnen. Elke energiebron heeft zijn eigen voor- en nadelen. De een is lekker schoon, de ander is goed op te slaan en weer een ander raakt nooit op. Zo vullen ze elkaar goed aan. Daarom gebruiken we fossiele brandstoffen en hernieuwbare energie door elkaar. Altijd op zoek naar de beste energiemix.
die groeiden door de zon en uit dieren die planten aten. Windmolens draaien dankzij de wind. En de wind waait doordat het op de ene plek warmer is dan op de andere. Waterkrachtcentrales maken energie uit vallend water. Maar hoe is dat water omhoog gekomen? Doordat de zon het water verdampte en als regen op de bergen liet vallen.
AARDGAS ZIT GEVANGEN IN DE BODEM Waar aardolie of steenkool ontstaat, komt ook aardgas vrij. Aardgas kun je niet zien en ruiken. Veel aardgas ontsnapt uit de grond. Maar als een stevige laag steen het gas afsluit, kan het aardgas niet ontsnappen. Het aardgas blijft dan tussen de zandkorrels en de gaatjes in de stenen zitten. Dit noemen we een aardgasveld.
FOSSIELE ENERGIE Planten en dieren van miljoenen jaren geleden die versteend zijn, heten fossielen. Aardolie,
AARDOLIE IS ONTSTAAN IN ZEE
STEENKOOL IS VERSTEEND HOUT
steenkool en aardgas zijn ook ontstaan uit deze
De vorming van aardolie begon honderden
Miljoenen jaren geleden stond de aarde vol met
planten en dieren van miljoenen jaren geleden.
miljoenen jaren geleden in ondiepe zeeën.
grote tropische bossen. Planten en bomen gingen
Daarom noemen we deze brandstoffen fossiele
De zee zat vol met kleine planten en dieren.
dood en vielen boven op elkaar. Zo ontstond een
brandstoffen. Als we deze brandstoffen
Als deze dood gingen, zakten ze naar de bodem.
moeras van dode planten. Die laag werd dikker
verbranden komt CO2 vrij. Hierdoor wordt
Zo ontstond een dikke laag dode planten en
en dikker. Later kwamen daar lagen zand en klei
de aarde warmer. Dat is ongunstig voor het
dieren. In miljoenen jaren is deze laag begraven
overheen. Deze lagen drukten de plantenresten
leven op aarde. Fossiele brandstoffen hebben
onder een dikke laag klei en zand. Die drukte
samen. Er kwam steeds meer zand en klei
miljoenen jaren nodig gehad om te ontstaan.
de dode planten en dieren samen. Door deze
overheen. De plantenresten werden steeds steviger
Als ze op zijn, zijn ze echt op. Genoeg
druk, de bewegingen van de aarde en de
samengedrukt. Al het water werd eruit geperst.
redenen om het rustig aan te doen met het
temperatuur veranderde de laag dode planten
Zo werden de plantenresten eerst turf, later
gebruik van fossiele brandstoffen..
en dieren in aardolie.
bruinkool en tot slot steenkool.
7
WATERKRACHT: KRACHTIGER IN DE BERGEN
HERNIEUWBARE ENERGIE: KOMT UIT BRONNEN DIE NOOIT OP RAKEN.
Heb je wel eens geprobeerd tegen de stroom
Bij het gebruik van die bronnen komen geen stoffen
in te zwemmen? Dan merk je hoeveel kracht
vrij die slecht zijn voor het leven op aarde.
stromend water heeft. In Nederland staan vier waterkrachtcentrales in rivieren. Het water stroomt
Het is belangrijk dat we meer gebruik gaan maken van
tegen een soort scheepsschroeven. Die gaan draaien
deze energie. Elektriciteit van zulke eeuwige bronnen
en wekken zo groene stroom op. Nederland is
noemen we in Nederland ook wel groene stroom.
eigenlijk veel te plat voor waterkracht. In landen met bergen heeft het water pas echt kracht. In Nederland proberen we een getijdencentrale te maken. Elke keer als het eb of vloed wordt zet het water de schroeven in beweging en wekken zo groene stroom op.
ZONNE-ENERGIE: STEEDS BETER Zonnepanelen zetten het licht van de zon om in
AARDWARMTE: HET IS ER TOCH
elektriciteit. Zonnepanelen op het dak gebruik je
Hoe dieper je in de aarde komt, hoe warmer het
voor de elektriciteit thuis. De meeste daken zijn niet
is. Waar de warmte vlak onder de oppervlakte zit,
groot genoeg om alle energie te maken die je nodig
kun je er elektriciteit mee opwekken. Dit gebeurt
hebt. Maar er komen ook steeds meer velden vol met
bijvoorbeeld in IJsland en Italië. In Nederland moet
zonnepanelen om elektriciteit aan steden te leveren.
je dieper gaan om warm water naar boven te
Dit gebeurt in Spanje en de Verenigde Staten, maar
halen. Het water is niet warm genoeg om elektriciteit
ook in Almere.
op te wekken. Maar er blijft wel genoeg over om
Zonnecollectoren gebruiken de warmte van de zon.
een gebouw te verwarmen. Het afgekoelde water
Door een zonnecollector lopen buisjes met water. Dat
pompen we terug in de grond en gebruiken we in de
water wordt warm. Het warme water kun je gebruiken
zomer voor de airconditioning.
BLAUWE ENERGIE: ZOET EN ZOUT KOMEN ELKAAR TEGEN Waar zoet water in zee stroomt, kun je stroom maken. Op de Afsluitdijk staat een proefcentrale waar het zoete water uit het IJsselmeer wordt gemengd met het zoute water uit de Waddenzee. Dat geeft schone elektriciteit. Het is een mooie techniek voor landen waar rivieren in de zee stromen.
om het huis mee te verwarmen of te douchen.
WINDENERGIE: RUIMTE GEZOCHT Vroeger gebruikten we molens om graan te malen of polders droog te houden. Moderne windmolens van de molen rond. De as van de molen is verbonden
KERNENERGIE: JAMMER VAN DE GEVAREN
met een dynamo. De dynamo zet de draaiing om in
Alles bestaat uit atomen. Atomen bestaan uit
stroom. Een grote molen levert stroom aan 2.000 tot
kleinere deeltjes. Die deeltjes plakken samen dankzij
5.000 woningen.
kernenergie. Als je de deeltjes losmaakt komt de
Het bouwen van een windmolen is duur en gaat niet
kernenergie vrij. Dat gaat zonder CO2-uitstoot. Maar
zonder uitstoot van CO2. Als een windmolen eenmaal
kernenergie heeft wel andere nadelen. Het afval blijft
staat levert hij schone energie. Een probleem is vaak
nog heel lang gevaarlijke straling uitzenden. Van
wel om een goede plek voor de molens te vinden.
die straling kun je ziek worden of doodgaan. Een
Daarom komen er steeds meer windmolens op zee.
ongeluk met een kerncentrale is dus heel gevaarlijk.
Daar woont niemand en waait het bijna altijd.
Gelukkig gebeurt zo’n ongeluk bijna nooit.
maken elektriciteit. Door de wind draaien de bladen
9
Door het sap wordt zwavel, kalk en verdikker gemengd. De vaste stoffen worden eruit gefilterd. Deze worden gebruikt als mest. Het sap gaat naar de suiker- of ethanolafdeling.
RIJDEN OP SUIKERRIET Goed nieuws uit Brazilië
Door suikerriet minder CO2
Gisten tot ethanol
Goed nieuws uit Brazilië
MINDER CO IN DE LUCHT GISTENRijden TOT ETHANOL Auto’s kunnen op2ethanol rijden. Ethanol kan gemaakt worden4. uit suikerriet.
Door suikerriet 2 In Brazilië gebruiken Shell en Cosan zeer op ethanol vermindert de minder CO -uitstoot.CO 2
Auto’s kunnen op ethanol rijden. Uitom suikerriet moderne technieken om suikerriet te zetten in ethanol. Hoe dat werkt?
Auto’s kunnen op ethanol rijden. Ethanol kan gemaakt worden uit suikerriet. Rijden kan ethanol worden gemaakt. Rijden op ethanol op ethanol de CO2-uitstoot. In Brazilië gebruiken Shell en Cosan zeer Van veld vermindert naar fabriek
VAN SMEEROLIE TOT TRUI, VAN VOETBALVELDEN TOT AIRBUS
moderne technieken om suikerriet om gebruiken te zetten in ethanol. Hoe dat werkt? vermindert de CO2-uitstoot. In Brazilië
Shell Cosan moderne technieken om suikerriet Vanenveld naar fabriek om te zetten in ethanol. Hoe werkt dat?
1. VAN VELD NAAR FABRIEK In de ethanolfabriek doet men gist bij het sap. Het gist zet de suikers in het sap om in
In de ethanolfabriek doet men gist bij het sap. Distilleren ethanol. Na afloop wordt de gist uit de ethanol gehaald.
Bij aardolie denk je al snel aan brandstoffen, maar we doen er veel meer mee. Voetbalvelden, vullingen voor je gebit, frisdrankflesjes... in van alles zit aardolie.
PLAKKEN VAN KLEINE DEELTJES
De gist zet de suikers in het sap om in ethanol.
KNIPPEN IN KLEINE DEELTJES
Petrochemische bedrijven kunnen oliemoleculen
Aardolie bestaat, zoals alle stoffen, uit kleine deeltjes.
knippen, maar ook weer aan elkaar plakken.
Die heten moleculen. Moleculen bestaan weer uit
Dan ontstaan kunststoffen. Ze heten ook wel plastics.
kleinere bolletjes, die stevig aan elkaar vast zitten.
Van kunststoffen kun je bijna alles maken. Van dunne
Machines halenhet hetsuikerriet suikerrietvan vanhet hetland. land. Vrachtwagens brengen het naar de Machines halen Uitpersen
Die heten atomen. Een molecuul kan uit heel veel
kunststofdraden worden truien, panty’s, allerlei stoffen
fabriek.
Vrachtwagens brengen het naar de fabriek.
atomen bestaan, maar ook uit maar tien atomen.
en voetbalvelden gemaakt. Zakjes, speelgoed,
Uitpersen
De atomen kunnen netjes geordend zijn, maar ook
schoenen en tassen zijn vaak van plastic. In
dwars door elkaar zitten.
shampoo, zeep en crèmes zitten hele kleine bolletjes
Via ingewikkelde stappen kunnen moleculen in stukjes
plastic. Die zorgen dat je shampoo en zeep goed
worden geknipt. Daarmee worden nieuwe moleculen
kan uitsmeren en het lekker zacht voelt.
Na afloop wordt de gist uit de ethanol gehaald.
Distilleren
5. WATER WEGHALEN Machines halen het suikerriet van het land. Vrachtwagens brengen het naar de fabriek.
2. UITPERSEN
De ethanol wordt in twee kolommen warm gemaakt waardoor water verdampt. Zo De ethanol wordt in weinig twee kolommen ontstaat ethanol met water voorwarm auto’sgemaakt die op ethanol kunnen rijden. Een deel gaat naarverdampt. een derdeZo kolom om nog meermet water uit de ethanol te halen. Dit waardoor water ontstaat ethanol wordt gemengd met andere brandstoffen tot autobrandstof. De ethanol wordt in twee warm gemaakt waardoor water verdampt. Zo weinig water voor auto’skolommen die op pure ethanol kunnen ontstaat ethanol met weinig water voor auto’s die op ethanol kunnen rijden. Opslag endeel gebruik rijden. gaat een derde om water uit de ethanol te halen. Dit deelEen gaat eennaar derde kolom omkolom nog meer Walsen drukken het sap uit het riet. De plantenresten wordenEen verbrand. Datnaar levert wordt gemengd brandstoffen nog meer watermet uit andere de ethanol te halen. tot Ditautobrandstof. wordt Walsen drukken het sap uit het riet. Deopgewekt. plantenresten stoom op waarmee elektriciteit wordt
gemengd met benzine worden Datsap levert stoom Walsenverbrand. drukken het uit het riet.op Dewaarmee plantenresten wordenOpslag verbrand. Dat levert tot autobrandstof. en gebruik Mengen en zuiveren stoom op wordt waarmee elektriciteit wordt opgewekt. elektriciteit opgewekt.
6. OPSLAG EN GEBRUIK 3. MENGEN EN ZUIVEREN
De ethanol en het gemengde ethanol worden opgeslagen. Vrachtwagens vervoeren de brandstoffen naar de tankstations. Het rijden op ethanol uit suikerriet levert minder uitstoot van CO2 op dan het rijden op benzine. De ethanol en het gemengde ethanol worden opgeslagen. Vrachtwagens vervoeren de De pure ethanol entankstations. het mengsel benzine-ethanol Door het sap wordt zwavel, kalk en verdikker brandstoffen naar de Door het sap wordt zwavel, kalk en verdikker gemengd. De vaste stoffen worden eruit Het rijden opgeslagen. op ethanol uit suikerriet levert minder uitstoot worden Vrachtwagens vervoeren devan CO2 op dan het rijden op gemengd. De vaste stoffen worden eruit gefilterd. gefilterd. Deze worden gebruikt als mest. Het sap gaat naar de suiker- of benzine.
Deze worden gebruikt als mest. Het sap gaat naar ethanolafdeling.
brandstoffen naar tankstations.
de ethanolfabriek.
Een auto die op ethanol rijdt, stoot CO2 uit. Als het
Gisten tot ethanol
gemaakt met minder atomen. Dat heet kraken. Shell doet dat. Bij het kraken kunnen allerlei moleculen worden gemaakt. Zo ontstaan verschillende stoffen.
COMBINATIES MET ANDERE STOFFEN Door plastic te combineren met andere stoffen
BRANDSTOFFEN EN ANDERE OLIEPRODUCTEN
ontstaan nieuwe stoffen. Daar kun je weer andere
Niet zo verrassend is dat van aardolie brandstoffen
kunststof met glasvezels. Steengruis samen met
worden gemaakt. Voor benzine en diesel voor auto’s
kunststof levert mooie aanrechtbladen op. En de
wordt aardolie gekraakt tot vrij kleine moleculen.
tandarts gebruikt de combinatie van plastic met
Van stookolie voor de verwarming van gebouwen en
glasgruis om tanden en kiezen te vullen.
scheepsdiesel zijn de moleculen groter.
De combinatie van kunststof met een andere stof
Naast brandstoffen worden andere olieproducten
heet een composiet. Deze kunnen heel stevig zijn.
gemaakt, zoals smeerolie en bitumen. Bitumen wordt
Ongeveer de helft van een modern vliegtuig bestaat
gebruikt voor asfalt en dakbedekking.
uit composiet. Composiet is vaak lekker licht.
dingen mee maken. Boten worden gemaakt van
suikerriet groeit, neemt het CO2 op. In totaal komt er geen extra CO2 in de lucht. Dat gebeurt wel als een auto op benzine, diesel of gas rijdt.
11
HÉ NER! O W E B D R A A over k boek Energie k over de, oo de aar n en bronne energie ing. rander e tv a a klim 17,95 Prijs: € inkels) (boekw
DRAAIEN E DOUCHEN N MAAR
SHELL ECO-MARATHON EUROPA
VIER DAGEN LANG ÉÉN FEEST VAN TECHNIEK
De douchera dio
laadt op do or een draai aan d e slinger te geven. Prijs: € 14,0 0 (leukduurz aam.nl)
EVEN DE WEKKER WATER GEVEN
n gaat hij ee t. Gevuld p o lo r te a pw ullen. Klok die o opnieuw v m e h je t e e. Dan mo l) maand me netoshop.n iftskikker.o (g 5 ,7 6 € Prijs:
LAMP OP WINDENE
RGIE
Maak je eig en windmole n en laat de led-lamp branden op windenergie . Prijs: € 14,9 5 (greenene rgytoys.nl)
SPEAKER ZONDER STROOM
Op één tank benzine drie keer de wereld rond. Dat lijkt onmogelijk, maar de winnaars van Shell Eco-marathon bewijzen het tegendeel. Shell Eco-marathon daagt studenten uit om de zuinigste auto te maken. De wedstrijd vindt plaats van 21 tot 24 mei 2015 in Rotterdam.
Versterk het geluid van je . smartphone zonder elektriciteit Past op je fietsstuur. Prijs: € 16,00 (gadgetsvooriphone.nl of megagadgets.nl)
AARDAPPELKL
OK
Dit klokje loopt op aardappelen, ma ar ook op fruit. Dat is dure brands tof, maar wel erg grappig. Prijs: € 15,00 (gro enehoedduurzaam. nl)
DE N E S N DA K A L R E KAKK
n als je at danse a G . n e nnecell solar.nl) k met zo 0 (smart ,5 4 Kakkerla € : t. Prijs e zon ze hem in d
13
BIZARRE AFSTANDEN Het Microjoule Team uit Frankrijk won in 2014.
VEILIGHEIDSKEURING VAN ALLE VOERTUIGEN:
Hun Prototype auto reed 3.315 km op één liter
t 4UFWJHIFJEWBOIFUWPFSUVJH
brandstof. Het H2A-team van de Hogeschool
t 3FNNFO
van Amsterdam won bij de Prototypes die op een
t ;JDIUWBOEFCFTUVVSEFS
waterstofcel rijden. De winnaar bij de UrbanConcept
t %PEFNBOTLOPQ
klasse legde 469 km af. Dat is veel minder ver dan
t 0OUTOBQQJOHTNPHFMJKLIFEFOWPPSCFTUVVSEFS
het Microjoule Team. Dat komt door het stoppen en
t "BOXF[JHIFJECSBOECMVTTFS
optrekken van de UrbanConcept auto’s en door de zwaardere eisen waaraan ze moeten voldoen.
URBANCONCEPT AUTO’S
Dat kost extra brandstof.
Lijken op gewone auto’s. Er zitten wel eisen aan:
EEN KIJKJE IN DE TOEKOMST VAN DE AUTO 230 TEAMS UIT 30 LANDEN
Als een scooter net zo zuinig rijdt als de UrbanConcept
t #FTUVVSEFS[JUSFDIUPQ
t 3FNMJDIUFO
auto’s, dan rij je 3.750 km op een volle tank. De
t 7JFSJODIXJFMFO
t $MBYPO
afstand bij de Prototypes is helemaal ongelofelijk.
t 7FSMJDIUJOH
t ,PGGFSSVJNUF
Als je auto zo zuinig rijdt, kun je met een volle tank
t 3VJUFOXJTTFS
t )BOESFN
ruim 3 keer de wereld rond. Zo laten de studenten
t LH
zien dat autorijden een stuk zuiniger kan.
t (FNJEEFMEFTOFMIFJELJMPNFUFSQFSVVS
21 NEDERLANDSE TEAMS
Aan Shell Eco-marathon Europa in Rotterdam doen
Er wordt gestreden in twee klassen: Prototype en
In 2015 komen 230 teams uit 30 Europese landen aan de start. Frankrijk heeft het grootste aantal teams.
ruim 3.000 jongeren mee. Er komen 230 teams uit
UrbanConcept. De auto’s rijden 10 rondes op
Nederland staat met 21 teams van 19 verschillende opleidingen op de derde plaats.
30 landen. Maanden hebben ze gewerkt aan hun
een circuit van 1.630 meter met vijf bochten.
superzuinige auto. In Rotterdam gaan ze de strijd
De Prototype auto’s hebben wel wat weg van
PROTOTYPE TEAM NAAM
SCHOOL NAAM
BRANDSTOF
STAD
met elkaar aan. Dat doen ze door zo ver mogelijk te
laagvliegende raketten. De UrbanConcept auto’s
FUTURE FORCE
HOFSTAD LYCEUM
BENZINE
DEN HAAG
rijden op één liter brandstof of een vaste hoeveelheid
lijken het meeste op gewone auto’s. Ze stoppen elke
SILVERBACKS ENGINEERING
THE INTERNATIONAL SCHOOL
BENZINE
DEN HAAG
elektriciteit (1,1 kilowattuur). De auto’s rijden op
ronde een keer en trekken weer op, zoals dat ook
TEAM APOLLO DELFT
HOGESCHOOL INHOLLAND
ETHANOL
DELFT
benzine, diesel, alternative (GTL + Ethanol), CNG
in het normale verkeer gebeurt. De UrbanConcept
ROSES-4-ECO
GERTRUDISCOLLEGE
GTL
ROOSENDAAL
M.A.C. ECO TEAM
SUMMA COLLEGE
DIESEL
EINDHOVEN
(compressed natural gas), waterstof en elektrisch
auto’s gebruiken daardoor meer brandstof dan
TEAM H2A
HOGESCHOOL VAN AMSTERDAM
WATERSTOFCEL
AMSTERDAM
(met mogelijke ondersteuning van zonne-energie).
de Prototypes.
ECO-RUNNER TEAM DELFT
TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT
WATERSTOFCEL
DELFT
TRIPLE-X
DAMSTEDE AMSTERDAM
WATERSTOFCEL
AMSTERDAM
PHIDIPPIDES TRIGA
HOGESCHOOL ROTTERDAM
WATERSTOFCEL
ROTTERDAM
TEAMSGH
STEDELIJK GYMNASIUM
ELEKTRISCH
HAARLEM
THE LEEKBURNERS
SG DE LINDENBORG
ELEKTRISCH
LEEK
TEAM NAAM
SCHOOL NAAM
BRANDSTOF
STAD
ZADKINE
ROC ZADKINE
DIESEL
ROTTERDAM
SHELL ECO-MARATHON 30 JAAR - GESCHIEDENIS 1985
Eerste Shell Eco-marathon, Paul Ricard-circuit in Le Castellet (Frankrijk), 680 km op1liter brandstof.
2000
Verhuizing Shell Eco-marathon naar Paul Armagnac-circuit in Nogaro (Frankrijk).
2003
Toevoeging van de klasse die lijkt op gewone auto’s (Urban Concept).
2007
Eerste keer dat Nederlandse teams meedoen.
AUREUS BETA
STEDELIJK GYMNASIUM
GTL
SCHIEDAM
Eerste Shell Eco-marathon Americas (Fontana, Californië).
HAN HYDROMOTIVE
HOGESCHOOL VAN ARNHEM EN NIJMEGEN
WATERSTOFCEL
ARNHEM
GREEN TEAM TWENTE
TECHNISCHE UNIVERSITEIT TWENTE
WATERSTOFCEL
ENSCHEDE
BLUE RACING
HOGESCHOOL WINDESHEIM
WATERSTOFCEL
ZWOLLE
TEAM EVA
HOGESCHOOL VAN AMSTERDAM
WATERSTOFCEL
AMSTERDAM
Eerste versie Shell Eco-marathon Asia (Kuala Lumpur, Maleisië).
TU/ECOMOTIVE
TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN
ELEKTRISCH
EINDHOVEN
2012
Shell Eco-marathon voor het eerst in Nederland op stratencircuit in Rotterdam.
GREEN TEAM YOUNG
BONHOEFFER COLLEGE
ELEKTRISCH
ENSCHEDE
2014
Nieuw Rotterdams record, 3.315 km op 1 liter brandstof.
EUREGIORUNNERS
ZUYD HOGESCHOOL
ELEKTRISCH
HEERLEN
PHIDIPPIDES QUADRIGA
HOGESCHOOL ROTTERDAM
ELEKTRISCH
ROTTERDAM
2008
Hydro Cruiser (Haagse Hogeschool) eerste Nederlandse winnaar.
2009
Verhuizing Shell Eco-marathon naar Euro Speedway in Lausitz (Duitsland).
URBANCONCEPT
15
ERVAAR: VIER DAGEN LANG INTERACTIEVE PROEFJES EN ENERGIEKE ACTIVITEITEN!
SHELL ENERGY LAB 21-24 MEI 2015 - AHOY ROTTERDAM
Energie; we gebruiken het iedere dag. Maar weet je eigenlijk ook
‘Moedig studenten aan
‘Bouw je eigen zoutwaterauto
hoe het werkt? Shell Energy Lab verklapt je alle geheimen... Vier
die hun zelfontworpen
en doe mee met de race’
dagen lang staat Rotterdam bol van de bijzondere activiteiten en
auto’s klaar maken voor
verbazingwekkende experimenten rondom energie en technologie.
een recordafstand!’
Het evenement is gratis, dus jij komt toch zeker ook?
9
)BBMIJFSKF gratis zoutwaterauto
ONTDEK, LEER EN BELEEF In Shell Energy Lab vind je verschillende, interactieve zones waar je leert door te doen. In iedere zone wachten allerlei proefjes en activiteiten op je. Steeds weer leer je nieuwe dingen over techniek en energie! Is energie opwekken moeilijk? Hoe zit het precies met
2
energiebesparing en kun jij daar zelf ook aan bijdragen? Kom ontdekken, leren en beleven in Shell Energy Lab en ontdek alle antwoorden! En heb je zin in een wedstrijdje? Zet dan je eigen zoutwaterauto in de startblokken en probeer andere racers te verslaan! Wacht niet langer: reserveer nu je gratis kaarten
3
op www.shellenergylab.nl en beleef de wereld van morgen.
8 1
Waar: AHOY, Ahoyweg 10, 3084 BA, Rotterdam Wanneer: Donderdag 21 mei t/m zondag 24 mei 2015 Openingstijden: Van 9.00 tot 18.00 uur
7
SHELL ECO-MARATHON BESTAAT 30 JAAR!
Entree
Klaar voor nog meer energie? Waag je dan op het buitenterrein voor de zinderende Shell Eco-marathon. Deze bestaat dit jaar maar liefst 30 jaar! Na maanden van voorbereiding zijn de ruim
5
200 teams uit 30 Europese en Afrikaanse landen eindelijk klaar
‘Je haar gaat overeind
om hun superslimme en extreem energiezuinige wagens aan jou
staan van energie die
te laten zien. Tijdens deze bloedstollende jubileumeditie zullen
je kan zien en voelen’
zij op het Rotterdamse straatcircuit proberen de meeste kilometers
Beleef de wereld van morgen: 1. Shell Eco-marathon-baan,
te maken met bijvoorbeeld 1 liter brandstof of 1m3! Wie er met
start en finish
de felbegeerde titel vandoor gaat? Check het zelf tijdens de 31e
2. Werkplaats van 200 teams
editie van Shell Eco-marathon in Rotterdam, van 21 t/m 24 mei.
3. Shell Eco-marathon brandstofmeting Plattegrond onder voorbehoud
6
4
4. Energie reuzenrad
7. Energy Theater
5. Klus mee in het Work Lab
8. Energie opwekken
6. Ontdek en beleef verschillende energievormen
op de dansvloer 9. Zoutwaterautorace
17
ZUINIG EN TOCH COMFORTABEL
EEN AUTO DIE ZO IN DE SHOWROOM KAN
WEK JE EIGEN STROOM OP
Isa, het model van 2014 dat TU/e dit jaar wil overtreffen op het gebied van comfort én zuinigheid. Foto: Rene van der Hulst.
In 2013 bestond het team dat de auto bouwde uit 3 mensen. In 2014 uit 9 mensen. En dit jaar werken er 27 studenten aan de auto. ‘Dat komt door het succes van de afgelopen jaren. Mensen willen gewoon graag aan het project meewerken.’ De meeste studenten doen dat een paar uur per week. Alleen Steven en Sjoerd Doumen, die de contacten onderhoudt met sponsoren en pers, hebben hun studie een jaartje stopgezet om zich volledig op de klus te kunnen concentreren. ‘Het is ontzettend leuk en
Voor de derde keer op rij doet Team TU/Eindhoven mee aan Shell Eco-marathon. Voor de Eindhovenaren is meedoen belangrijker dan winnen. De aandacht die hun auto krijgt, vinden ze te gek. Wat hun auto speciaal maakt, is dat hij zo gewoon is.
je leert er gigantisch veel van. Het is een ervaring die niemand je meer afneemt.’ TU/ecomotive doet mee in de klasse UrbanConcept. Dat zijn de auto’s die het meest op gewone auto’s
Elektriciteit komt uit het stopcontact. Die stroom is gemaakt in een energiecentrale, windmolen of zonnepaneel. In Shell Energy Lab kun je stroom opwekken door te dansen op een speciale vloer.
lijken. TU/e gaat daar het verst in. Het team wil een auto die is goedgekeurd om de weg op te gaan. Dat betekent dat hij een stuk zwaarder is dan de
STROOM OPWEKKEN
Harder dansen, meer energie. De vloer bestaat uit vierkante tegels van 75 x 75 cm. Die tegels kunnen 1 cm op en neer. Elke keer dat de tegel inzakt, Daardoor gaan de lichtjes in de tegels branden.
Stroom opwekken doe je met een magneet en een opgerolde koperdraad. Als de magneet langs
‘Vorig jaar waren we de enige auto die gewoon
om Eco-marathon te winnen. Maar de kick is groot:
een opgerolde draad gaat, ontstaat er stroom
aan kwam rijden. De bestuurder zat lekker in een
‘Mensen zien een auto rijden met gewoon een
in die draad. Zo’n systeem met een magneet en
leren sportstoel, met de radio aan. We konden zo
nummerbord erop. Ze vinden het geweldig als je
een opgerolde koperdraad heet een dynamo of
de baan op,’ zegt leider van het team Steven
dan vertelt dat hij bijna 400 kilometer rijdt op 1 liter
generator. Die wekt dus stroom op bij beweging.
Nelemans. Voor veel andere deelnemers aan
brandstof. Dat geeft natuurlijk wel extra voldoening
Shell Eco-marathon geldt dat niet. De meeste zitten
aan je werk.’
TRAPPEN OP DE FIETS EN DE RADIO GING AAN
Wat is het doel voor Shell Eco-Marathon 2015?
Toen het oorlog was in Nederland was er op veel
‘We willen de auto van vorig jaar overtreffen als het
plaatsen geen stroom. Om toch licht in huis te
Voor TU/ecomotive is het juist de uitdaging een
gaat om zuinigheid en comfort. We willen echt een
hebben, maakten mensen zelf stroom. Ze maakten
gewone auto te maken, die ook nog eens heel zuinig
auto neerzetten waarvan mensen denken: dat is een
aan een fiets een dynamo vast. Door op de fiets te
rijdt. ‘We willen laten zien dat een auto die 1 op
mooie auto. Vorig jaar hadden mensen dat ook wel,
trappen, wekten ze stroom op. Daardoor konden ze
385 rijdt niet iets speciaals hoeft te zijn. De auto
maar je kon nog wel zien dat hij door studenten was
naar de radio luisteren en hadden ze licht in huis.
van vorig jaar is in 9 maanden tijd door 9 studenten
gemaakt. Daar willen wij nu van af. Het moet een
gebouwd. Als zij dat kunnen, moet de auto-industrie
auto zijn die in de showroom kan staan. Een auto
nog veel meer kunnen.’
waar een echte fabrikant misschien wel brood in ziet.’
maar niet comfortabel.
De kinetische dansvloer zet dansen om in energie.
zet een dynamo die beweging om in elektriciteit.
andere modellen. Dat maakt het bijna onmogelijk
nogal krap in een soort raketwagen. Heel zuinig,
DANS OP DE KINETISCHE VLOER EN HET LICHT GAAT AAN
KLEINE ENERGIECENTRALES FIETSDYNAMO
DRAAIZAKLAMP
AGGREGAAT
19
SHELL PRINT METAAL
PRINTER MAAKT HET ONMOGELIJKE MOGELIJK
Een 3D-printer maakt onderdelen voor installaties van Shell. Het maken van heel ingewikkelde vormen is kinderlijk eenvoudig geworden. Het gaat sneller, de printer is zuinig met materiaal en het is goedkoper.
SPECIALE ONDERDELEN VOOR INSTALLATIES Shell is bekend van de tankstations. Benzine en diesel is niet het enige dat Shell maakt. Shell maakt uit ruwe aardolie allerlei producten. Daar zijn ingewikkelde installaties met bijzondere machines voor nodig.
RIJDEN OP WATERSTOF
Stel je voor: een auto met een uitlaat waar alleen waterdamp uitkomt. Hetzelfde dus als de damp die boven een kop thee hangt. Geen CO2, dat de aarde warmer maakt. Geen fijn stof, waar je ziek van kan worden. Dat zou pas een schone auto zijn. Zulke auto’s bestaan zelfs al. Waarom zie je ze dan nog niet rijden?
Tankstation met waterstofpomp in Duitsland
DE TOEKOMST Toch hebben verschillende automerken al waterstofauto’s op de markt. Misschien zijn ze over
Die machines kun je niet zomaar kopen. Technici
een paar jaar net zo gewoon als andere elektrische
van Shell bedenken ze zelf. Er zijn vaak maar één
auto’s. Dat hangt onder andere af van de olieprijs.
of twee van deze apparaten in de hele wereld. Van
DUURZAAM OF NIET
Als die hoog is, wordt benzine duurder. Dan wordt
speciale onderdelen van die machines worden er
We hebben het hier over een auto die rijdt op
het aantrekkelijk om in een waterstofauto te gaan
dus maar een paar gemaakt. Dat doet Shell nu met
waterstof. Dat is de stof die samen met zuurstof
rijden. Als meer mensen een waterstofauto willen
een 3D-printer.
water vormt. Stop je waterstof samen met zuurstof
hebben, gaan automerken harder aan het werk
in een brandstofcel, dan ontstaat er elektriciteit. En
om de techniek van waterstofauto’s te verbeteren.
ZUINIGER EN HANDIGER
SUPERSTERK
waterdamp dus. Eén probleempje: waterstof ligt niet
Ze zoeken bijvoorbeeld naar betere manieren om
Bij Shell in Amsterdam staat een 3D-printer die
De 3D-printer van Shell is behoorlijk groot. Dat
voor het oprapen. Je moet het maken door water te
waterstof op te slaan en te vervoeren. Als dat lukt,
metaal kan printen. De printer legt steeds een laagje
komt door alle technische apparatuur die in de
splitsen in waterstof en zuurstof. En daar is energie
kan de waterstofauto zomaar een hit worden.
metaalpoeder op het vorig laagje. Een laser maakt
printer zit. Het grootste voorwerp dat hij kan printen,
voor nodig. Als die energie hernieuwbaar is, is de
het poeder heet. Het metaal smelt vast op het vorige
is een vierkant blokje van 25 cm. Dezelfde printer
waterstofauto een echt duurzaam vervoermiddel.
laagje. De laagjes zijn heel dun. De printer kan
staat bij het ruimtevaartbedrijf NASA. Onderdelen
allerlei soorten metaal printen.
voor raketten, satellieten en het Spacelab maakt
MEER PROBLEMEN
Vroeger begon je met een metalen blok. Door
NASA met de printer. Kun je nagaan hoe sterk de
Om de waterstofauto tot een succes te maken
metaal weg te slijpen, maakte je het onderdeel.
onderdelen zijn die uit deze 3D-printer komen.
moeten nog wel wat dingen worden opgelost. Zo
Het slijpsel gooide je weg. De 3D-printer gebruikt
neemt waterstof veel ruimte in. Daarom hebben
alleen het metaal dat nodig is. Er wordt geen metaal
waterstofauto’s een enorme tank. En om het waterstof
weggegooid. Er is daardoor minder metaal nodig.
naar tankstations te vervoeren zijn dus extra grote of
Met slijpen kun je geen ronde holtes en gangetjes
extra veel tankwagens nodig. Op dit moment zijn er
in het metaal maken. Met 3D-printen is dat wel
ook nog bijna geen tankstations waar je waterstof
mogelijk. De 3D-printer kan veel ingewikkelde
kunt tanken. Het eerste waterstof tankstation in
vormen maken.
Nederland werd in 2014 geopend aan de A15 bij
Motor met waterstof brandstofcel (FCHV)
Rotterdam. Als het goed is komen er gauw meer.
21
JE KOMT ONS TEGEN IN HET SHELL ENERGY LAB IK ZIE, IK ZIE
SCIENCE CENTER
ACE – AUTOMOTIVE CENTER OF EXPERTISE
NEMO IIK ZIE, IK ZIE gaat over licht en illusies. In de 17e en 18e eeuw ontdekten wetenschappers dat licht, kleur en zien helemaal niet
MET JE KLAS NAAR NEMO Een dagje NEMO past prima in het lesprogramma. Spelenderwijs steken leerlingen veel op van de wereld van wetenschap en techniek. NEMO is
zo ingewikkeld in elkaar zaten. Tenminste… dat dachten ze. Later bleek het toch ingewikkelder. Is wat wij zien wel echt? En is kleur
LEREN OVER AUTO’S. HEEL ERG GAAF
altijd hetzelfde? Door allerlei proeven bleken onze hersenen grote
Wil je zien wat je bij de Nederlandse opleidingen allemaal kunt leren
invloed te hebben op wat we zien! Je hersenen houden je maar
op het gebied van auto’s ontwerpen en maken? Ga dan bij ACE langs.
al te vaak voor de gek.
Hoe werkt een moderne motor? Hoe rem ik zonder blokkerende remmen?
geschikt voor alle groepen. Werkbladen, gratis
En hoe werkt een waterstofauto?
MAAK JE WERELD GROTER
workshops en demonstraties maken het bezoek leuk
Met verrassende spellen beleef je de
Science Center NEMO is het grootste science
en leerzaam. Met lesmateriaal van NEMO kun je
wonderlijke eigenschappen van licht.
ABSOLUTE TOP
center van Nederland en is voor iedereen die
ook in de klas op een verrassende manier leren over
Ontdek waarom een diamant schittert.
Stella, de eerste vierpersoons zonne-energie
nieuwsgierig is. Iedere bezoeker, van jong tot
wetenschap en techniek.XXXFOFNPOMTDIPMFO.
Tover de kleuren van de regenboog
aangedreven auto van de Technische Universiteit
tevoorschijn met een prisma. Kijk hoe
Eindhoven is aanwezig. Deze auto heeft in Australië
een doorzichtig materiaal als glas of
de Solar Challenge gewonnen en kreeg dit jaar de
oud, kan hier zelf de wereld van wetenschap en technologie ontdekken. NEMO neemt je mee in de wereld van die alledaagse dingen die toch heel
WONDER OF WETENSCHAP
bijzonder zijn. Hoe werken bruggen? Waarom
In de tentoonstelling Wonder of Wetenschap
zie je soms dingen die er niet zijn? Hoe ontstaat
ontdek je alledaagse, maar ook verbijsterende
bliksem? Ontdek het door zelf aan de slag te gaan.
natuurwetenschappelijke verschijnselen, zoals
Workshops, filmpjes, experimenten en demonstraties
zwaartekracht, licht, geluid en statische elektriciteit.
maken je NEMO-dag compleet. Een knetterende
Roep zelf de natuurverschijnselen op tijdens
trui of een regenboog: na een bezoek aan NEMO
Shell Eco-marathon en stap in een wereld waar
zal je met nieuwe ogen naar de wereld kijken.
niets is wat het lijkt!
Ontdek ook thuis de wereld met NEMO via XXXFOFNPOMPOUEFL.
water lichtstralen van richting veranderen. Wist je dat als achter
Crunchies award. Ook is er het ESCBO-voertuig
een glazen bol een voorwerp staat, je dat voorwerp aan de
van Fontys. Deze elektrische sportauto deed mee
voorzijde van de bol in het klein op z’n kop ziet staan.
aan een wedstrijd gesponsord door Siemens Nederland. Mede doordat je de auto bestuurt met een i-Pad, die door de studenten
Naast de spellen presenteert Museum Boerhaave enkele
zelf geprogrammeerd is, werd hij innovatie-winnaar.
bijzondere historische objecten. In samenwerking met Pandemonia verzorgt Museum Boerhaave ook de voorstelling
Je kunt bij ACE meedoen aan een prijsvraag. Onder de goede inzenders
‘Einstein’ in het Energy Theater.
worden twee tablets verloot.
automotivehbo.nl
museumboerhaave.nl
BMW i DE TOEKOMST IS NU Stap in de wereld van morgen. De BMW i is gebouwd in een fabriek die draait op windenergie en waterkracht. De auto bestaat uit duurzame en
AAN DE SLAG IN HET WORK LAB In het Work Lab maak je tijdens Shell Eco-marathon je eigen technische oplossing. Voor zowel jong als oud organiseert NEMO korte workshops waarbij je aan de slag kunt als ontwerper en maker. Verken, bedenk, ontwerp, maak en verbeter!
hergebruikte grondstoffen.De stoelkleding is gemaakt van oude frisdrankflessen, deurpanelen van een soort bamboeplantje, en de onderkant van hergebruikte
WIN EEN BMW I8 OP BATTERIJEN
blikjes. De auto opladen met zonne- of windenergie
BMW i is het submerk van BMW dat staat voor duurzaamheid, innovatie en design.
maakt hem nog duurzamer. Als de auto na lange tijd
We ontwerpen auto’s die zo schoon mogelijk zijn en die rijden zonder of op zo
op is, kun je de batterij nog voor van alles gebruiken.
weinig mogelijk benzine. Doe mee aan de prijsvraag in de BMW i-stand en win
Duurzaam van begin tot eind dus.
je eigen radiografisch bestuurbare BMW i8 op batterijen.
bmw.nl/i
23
YOUTECH
GEOFORT OP REIS NAAR HET BINNENSTE VAN DE AARDE! Stap in een spannende lift die zich dwars door de aardbodem
PORT OF ROTTERDAM
boort. Het is geen gemakkelijke reis. De aardlagen die je passeert zijn grillig. Houd je goed vast, want de reis gaat met
DE HAVEN: GAAF EN VOL BANEN Elke dag wordt er van alles via de Rotterdamse haven vervoerd.
horten en stoten. Hoe dieper je komt, hoe warmer het wordt.
Goederen die we allemaal gebruiken: van bananen tot auto’s en van
Onderweg kom je vele aardlagen tegen. Daarin zitten zout,
computers, sportschoenen en mobieltjes tot allerlei grondstoffen voor
zand, gas, steenkool, diamant en magma. Lukt het om door te
de (chemische) industrie.
stoten tot de ijzeren kern van de aarde die op een diepte van
Binnenvaartschepen, vrachtauto’s en treinen brengen deze spullen
meer dan 6.000 kilometer zit?
BEWEGEN OP STROOM
van de haven naar 500 miljoen klanten in heel Europa. Voor al het werk in de haven zijn heel veel mensen nodig. Er liggen dus altijd banen voor het oprapen!
1,2,3 MOVE! Elektrische motoren kunnen dingen laten bewegen. Een motor kan iets
KRANTEN BEZORGEN IN AMERIKA
laten ronddraaien, maar ook vooruit laten gaan. Maar een motor kan
Wist je dat in Amerika de krant in de voortuin gegooid wordt?
ook andersom werken. Dan wekt hij elektriciteit op uit een beweging.
Niks geen brievenbus! Dankzij Kinect Xbox, een racefiets én
Professor Max neemt je mee in de wereld van elektrische motoren. Hij
een computerbril kun jij op z’n Amerikaans de kranten bezorgen
legt uit hoe de puzzel van magneten, draden en stroom in elkaar past
in een virtuele stad. Verder bij ons op Shell Energy Lab: een hele
en gaat werken. Test hoe je een motor als generator kunt gebruiken.
grote ijzeren hond die jij in beweging kunt zetten.
Gebruik je spierballen op de maxon racetrack.
KIJK VERDER, BLIJF NIEUWSGIERIG Het YouTech magazine en de website zitten boordevol te gekke interviews, leuke experimenten en nieuwtjes over games, films
SPEEL EEN POTJE ROBOTVOETBAL WAAR BEN IK?
Stop jij de penalty van Gregory van der Tandwiel? Laat je van je beste
GeoFort is een spannend forteiland waar alles draait om
kant zien aan wereldkampioen robotvoetbal Techunited!
uitvinden waar je bent. Volg het zalmenspoor in het doolhof.
Bouw in het werklab je eigen bootje en test deze in de waterbak.
PASSEN EN METEN
en gadgets. Het magazine komt iedere twee maanden uit.
Raak in de war in de donkere ondergrondse gang. Gebruik je
Er is veel te doen, te ervaren en beleven. Kom zelf kijken.
Speel tijdens Shell Energy Lab een spelletje Container Game. De stroom
Ben je een beetje social? Dan volg je YouTech ook op Instagram,
smartphone als gids. Beleef dit en nog veel meer op GeoFort.
containers is onophoudelijk. De ene na de andere container boordevol
Facebook én YouTube. Begint jouw toekomst ook vandaag?
Met de klas naar GeoFort? Kijk op de site:
spullen die jij elke dag gebruikt moet aan boord van het schip worden
Go YouTech!
MAXON MOTOR zet de wereld in beweging. Thuis aan de slag? Kijk
geofort.nl
gezet. Stapel jij de containers het snelst en slimst op het containerschip?
dan voor leuke proefjes en opdrachten op:
professormax.nl
Ondertussen zie je hoeveel goederen jij aan boord hebt gezet. Voor de topscoorders ligt er een leuke prijs klaar!
youtech.nl
WAT NOG MEER?
portofrotterdam.com
SKILLS JUNIORS WORD JIJ KAMPIOEN VAN ROTTERDAM? DOE MEE! Skills Juniors is dit jaar een écht Rotterdams kampioenschap. Zit jij op een Rotterdamse basisschool en ga je met de klas naar Shell Eco-marathon? Vraag dan je leraar om jou en je klasgenoten aan te melden voor de wedstrijd. Je doorloopt met zijn allen een spannend parcours met activiteiten. Daar heb je één uur de tijd voor. De twee topscoorders uit je klas mogen de volgende dag schitteren in de wedstrijd-arena tijdens de finale van Skills Juniors!
WORK LAB:
MOET JE DOEN!
Kom naar Work Lab, daar geven bijvoorbeeld NEMO en YouTech interessante workshops. Handen uit de mouwen en knutselen maar. In tien minuutjes bouw je je eigen vernuftige windmolen, of zelfs een hele brug! Daarna ga je je werk testen: in een windturbine, in het water of op het platte vlak.
ENERGY THEATER:
SHOWS WAARBIJ JE OGEN EN OREN TEKORT KOMT! Zeker net zo geweldig zijn de voorstellingen in
VERDIEN EEN CERTIFICAAT MET DE HANDTEKENING VAN DE BURGEMEESTER! Kom, ook als de klas niet meedoet aan Skills Juniors, naar onze stand en laat je talent zien! Leer hoe je een wiel van een kartwagen verwisselt. Of de snoeren van een lichtschakelaar aan elkaar verbindt. Misschien is het op afstand opereren van een ‘patiënt’ meer iets voor jou. Als je alles hebt gedaan, krijg je een certificaat met de handtekening van Burgemeester Aboutaleb!
Energy Theater. Je kunt er de hele dag terecht bij vermakelijke voorstellingen. Zoals een droogijsshow van Linde Gas, of de musical ‘De Shellies en de verdwenen lab-formule’ waarin je net zoveel plezier hebt als dat je leert over chemie en raffinage.
skillsjuniors.nl
25
IN DE WERELD VAN DE TECHNIEK
WENDEL LEGT BASIS VOOR ZEEP, SHAMPOO OF ANTIVRIES MEOD maakt ethyleenoxide. Van die stof heb je vast nog nooit gehoord, maar je kunt er een heleboel mee maken. Het zit in het plastic van frisdrankenflessen
Maak kennis met drie mensen met een technische baan. Het werk is geen dag hetzelfde. Geen getreuzel. Zelf de handen uit de mouwen steken.
(PET-flessen). Het wordt ook gebruikt in antivries, zeep en shampoo. In de fabriek in Moerdijk staan veel grote machines.
NAAM:
BEDRIJF:
ZAKARIA LOULIDI
HEIJMANS, ROTTERDAM
LEEFTIJD:
OPLEIDING:
24
HBO PROCESS & FOOD TECHNOLOGY (CHEMISCHE)
NAAM: ROB OOSTERLEE LEEFTIJD: 27 BEDRIJF: HAVENBEDRIJF ROTTERDAM OPLEIDING: MBO KAPITEIN/MANAGER ‘Vessel Traffic Service regelt het scheepsverkeer in de
BINNENVAART
ZAKARIA HOUDT STORINGEN BUITEN DE DEUR
Ik hou in de gaten of de machines foutloos werken en goed op elkaar zijn afgestemd. Ik bekijk de informatie op een groot aantal beeldschermen, maar ga ook de fabriek in. Het is ontzettend leuk om dingen te maken. Als procesoperator, want dat ben ik, lever ik daar een bijdrage aan. Er werken veel mannen bij Shell Moerdijk, maar het werk dat ik doe kun je uitstekend als vrouw doen. Het is niet zwaar, vies of vervelend. Ik ga iedere dag vrolijk naar mijn werk. O ja, de verdienste zijn goed en het is een baan met toekomst.’
‘Zorgen dat alles in een school goed blijft werken, is best lastig. Je kunt wel wachten tot een lamp stuk gaat, maar dat is niet handig. Dan moet je lamp
NAAM:
BEDRIJF:
voor lamp vervangen en dat kost veel tijd. Zeker in
WENDEL VAN DIJK
SHELL MEOD MOERDIJK
een groot gebouw waar 10.000 lampen hangen.
LEEFTIJD:
OPLEIDING:
Ik bekijk alles wat in een gebouw moet werken en
22
VMBO ELEKTROTECHNIEK
bepaal wanneer dingen vervangen of nagekeken moeten worden. Zo zorg ik dat er zo min mogelijk storingen zijn.
haven van Rotterdam. Per jaar bezoeken 34.000 zeeschepen en 130.000 binnenschepen de haven. Er is dus een hoop werk te doen. Mijn collega’s en
Het scheepsverkeer gaat altijd door. Dus er zijn bij
Ik werk voor allerlei klanten en zie daardoor allerlei
ik zorgen dat alles veilig verloopt in de haven. Dat
ons altijd mensen aan het werk. Ik werk afwisselend
gebouwen. Als ik aan een nieuwe klus begin, vind
werk is belangrijk want een botsing kan een ramp
overdag en in de nacht. Omdat we in ploegen
ik dat spannend. Je weet nooit precies wat je tegen
opleveren. Via beeldschermen houd ik alles in de
werken, trek ik heel veel op met mijn ploeggenoten.
gaat komen. Minder storingen in een gebouw is voor
haven in de gaten. Geen dag is hetzelfde.
Dat vind ik ontzettend leuk en gezellig.
iedereen in het gebouw prettig. Dus als me dat lukt, ben ik trots op mezelf.
ROB LAAT SCHEPEN VEILIG AFMEREN
Nu begeleid ik schepen in de binnenhaven. Als ik mijn werk goed doe, kan ik gaan werken in Hoek
Mijn opleiding sluit niet helemaal aan op wat ik nu
van Holland. Dan regel je het verkeer op zee. Dat
doe. Dat is het leuke van werken in de techniek. Je
lijkt me schitterend en levert ook nog meer loon op.’
kunt ook na je opleiding vaak nog veel kanten op.’
27
WAAR OF NIET WAAR?
DE ZON SCHIJNT OOK IN DE NACHT
DEZE WOORDZOEKER GEEFT JE ENERGIE!
Energiecentrale in de buurt van Sevilla (Spanje)
EVEN TANKEN
werkt op zonne-energie. Deze centrale wekt ook in de nacht elektriciteit op. Hij kan maximaal 15 uur zonder zonlicht. Op deze manier levert de
Zet bij elke pomp één auto. Een auto staat in twee
Energiecentrale 270 dagen per jaar stroom.
hokjes. De auto staat tegen de pomp aan, maar niet schuin (zie voorbeelden). De cijfers aan de
NIET STIL ZITTEN
randen geven aan in hoeveel hokjes in de rij of
Een oude inwoner uit Madista (Botswana) heeft
kolom een achter- of voorkant van een auto staat.
een slimme energie-oplossing bedacht. Hij gebruikt de beweging van zijn schommelstoel om energie op te wekken. Licht, televisie, radio en de koelkast werken allemaal op schommelstroom.
VLIEGEN OP ZONNE-ENERGIE Een Engels-Amerikaans bedrijf werkt aan een vliegtuig met zonnecellen op de vleugels. Dit hybride toestel gaat vliegen op stroom van de zonnecellen en biobrandstof. Het wordt een zakenvliegtuig voor zes personen. Het vliegtuig moet in 2020 vliegen.
BROEK MET VERWARMING Je huis verwarmen kost veel energie. Je kunt beter kleding met verwarming erin maken. Dat is het idee van een groep onderzoekers. In de stof doen ze dunne zilveren draden. Hiermee kun je de kleding verwarmen met een batterij. Lekker warm en energiezuinig.
SLIMME BUTLER
AARDGAS
DIESEL
NEMO
SHELL
AARDOLIE
ECOMARATHON
PITS
SKILLS
AUTOTECHNIEK
ELEKTRICITEIT
PROTOTYPE
TOEKOMST
BENZINE
ENERGIE
RIT
URBANCONCEPT
BOORTOREN
ENERGYLAB
ROTTERDAM
WATERSTOFCEL
BRANDSTOF
KINETICDANCE
ROUTE
ZUINIG
Hoe kun je op een warme zomerdag in de auto een fles frisdrank koelen? Op de butleropleiding leer je dat je de fles in een natte doek moet buiten het raam. Na een tijdje is hij koud. Zo heb je geen koelkast in de auto nodig.
De letters die over zijn vormen een woord.
REBUSSEN
wikkelen. Dan houd je de fles tijdens het rijden
WELK WOORD ZIE JE?
WINDAUTO In Korea heeft men een auto gebouwd waar een dikke pijp doorheen loopt. Als de auto rijdt, waait
WELKE WOORDEN ZIE JE?
B
daar wind door. Die wind brengt 5 molens in de pijp aan het draaien. Als de auto hard genoeg gaat, leveren de molens zoveel energie dat de
FANT=E
auto geen brandstof nodig heeft. Voor de antwoorden surf je naar:
WWW.SHELLENERGYLAB.NL
EL=F S
.
.
.
.
.
.
.
P
.
R
.
.
.
S
.
.
.
A
.
.
.
O
.
.
.
29
ZELF ENERGIE MAKEN MAAK EEN ZONNEMOLEN
SMELT MARSHMALLOWS
NODIG:
NODIG:
-
Jampot
-
Stokje, satéprikker of potlood
-
Garen
-
Dun wit karton
-
Dikke zwarte viltstift
1.
2.
-
Schoenendoos
-
Karton (niet te dik)
-
Schaar, lijm en nietmachine
-
Aluminiumfolie
-
Breinaald (of een andere lange pin)
-
Marshmallows
1. Knip 2 witte rechthoeken die even groot zijn en makkelijk dwars in de jampot passen.
1. Knip de twee korte kanten van de doos
3.
tot 1 cm van de bodem in.
2. Maak de helft van de rechthoek met een viltstift
2. Knip een stuk karton dat iets breder
zwart. Doe dat aan beide zijden, zodat zwart en wit tegenover elkaar zitten. 3. Knip de rechthoeken in het midden voor de helft
is dan de doos en iets smaller dan
4.
de lengte. 3. Plak aluminiumfolie op het karton en leg
in. Je kunt ze dan in elkaar schuiven. Knip zo, dat
het karton gebogen in de doos, als een
in de molen wit en zwart elkaar afwisselen. 5.
5. Knoop het draadje eromheen en lijm het vast.
Plaatje magnesium Het magnesium lost op in het zoute water. Het plaatje wordt negatief geladen. Stukje stof met zout water. Plaatje Koolstof Het positieve koolstofplaatje wordt door het zoute water positief geladen. Electrodes verbinden de plaatjes met de motor.
en klem die in de twee inkepingen. 5. Zet de doos met het aluminiumfolie in
kleine stukjes af.
de zon, zodat de marshmallows
7. Maak het draadje vast aan het stokje.
De molen gaat draaien door het licht van de zon.
Batterij
4. Prik een paar marshmallows op de pin
6. Hangt het in evenwicht? Nee, knip er dan hele
9. Zet de pot in de zon of onder een felle lamp.
Als je naar Shell Energy Lab gaat, ontvang je een zoutwaterauto. Als je hem in elkaar zet, kun je meedoen aan de race op de mini Shell Eco-marathon-baan. Je staat versteld hoe hard je op zout water kunt rijden.
halve pijp. Zet het eventueel vast.
4. Schuif ze in elkaar.
8. Hang de molen in de jampot.
WONDER OP WIELEN
smelten. Zet de pin hoger als het te
MAAK BLIKSEM
hard gaat en lager als het te langzaam gaat.
NODIG: -
2 ballonnen
-
Pikdonkere kamer
DUW EEN WATERSTRAAL WEG
-
Droog haar (zonder wax of gel) of een wollen trui
NODIG:
1. Blaas de ballonnen op en maak er
1.
Aandrijfwielen.
Elektromotor Er gaat stroom lopen tussen het negatieve magnesiumplaatje en positieve koolstofplaatje. Op deze stroom loopt de motor.
MAGNESIUM Magnesium is een metaal. Het roest heel snel.
een knoop in, zodat ze niet leeglopen.
Magnesium is lichter dan aluminium.
-
Ballon
-
Je eigen haar (zonder gel of wax)
2. Houd in elke hand één ballon.
KOOLSTOF
-
Een kraan waar een dun straaltje water uit loopt
3. Wrijf met de ballonnen over je haar
Koolstof komt veel in de natuur voor. Alles wat leeft
1. Blaas een ballon op en maak er een knoop in zodat hij niet leegloopt. 2. Wrijf met de ballon ongeveer een minuut langs je haar (of trui). 3. Breng dan de ballon langzaam naar de waterstraal. 4. Ga niet met de ballon in de waterstraal. Je kunt nu met de ballon voorzichtig de waterstraal opzij duwen, zonder dat de ballon de straal raakt.
of de wollen trui en zorg dat ze elkaar niet raken. 4. Doe het licht uit en houd de ballonnen
2.
3.
bestaat voor een groot deel uit koolstof. Houtskool, gemaakt van hout, is bijna alleen maar koolstof.
heel dicht bij elkaar, maar niet tegen elkaar. Als alles goed is gegaan zie je een heel klein vonkje
4.
ENERGIE VOOR MILITAIREN
als de ballonnen elkaar bijna raken. Als je goed
De magnesiumbatterij is ontwikkeld voor het leger.
luistert, kun je ook geknetter horen (de donder van
Hij heeft veel voordelen. Hij is lang te bewaren en licht.
het onweer).
5.
Werkt op zout water, maar ook op urine. Dat heb je altijd bij de hand.
31
ZOEK DE 6 VERSCHILLEN
