Techniek in het paradijs? De gevolgen van de zonde Techniek in dienst van de hoogmoed... 43

Binnenwerk Technologie overal om ons heen_Binnenwerk Hulde aan de... 15-03-13 14:00 Pagina 5

Inhoud Woord vooraf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 1 Inleiding: wat is techniek? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Beelden van techniek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Techniek: door mensen gemaakt voor een praktisch doel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Ontwerpen en maken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Technische kennis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Gevolgen van techniek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Toepassingsgebieden van techniek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

2 Een bijbelse visie op techniek: paradijs en zondeval . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Techniek in het paradijs? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 De gevolgen van de zonde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Techniek in dienst van de hoogmoed . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

3 Een bijbelse visie op techniek: een nieuw perspectief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Gods tegenoffensief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Genormeerde techniek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Gevolgen van een verzondigde techniek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Het eindperspectief voor de techniek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65


4 Techniek als beeldvormer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Techniek als uitbreiding van het menselijk lichaam . . . 68 Verschillende manieren van technische beeldvorming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Het selectieve beeld van de media . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 Zin en onzin door elkaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 Virtuele werelden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Nieuwe perspectieven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

5 Techniek als verleider . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 Technische functies als relaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 De zin-vraag verdwijnt uit beeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Techniek als macht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 De kern van het milieuprobleem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Internet en de sociale media . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Onvoorziene gevolgen van techniek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 Techniek toetsen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

6 Techniek als utopie

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 Verlangen naar het paradijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 Beheersing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 Medische technieken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 Duurzaamheid als utopie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 Cosmetische chirurgie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 Leven met de gebrokenheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

7 Techniek en de kerk

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Kerkbouw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 Boekdrukkunst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 Massamedia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Internet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 Virtuele werelden en sociale media . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 Over beamers in de kerk en andere kleine vossen . . . . . . 130


8 Verantwoord omgaan met techniek: persoonlijke bezinning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 Techniek en onze relatie met de Heere God . . . . . . . . . . . . . . . 135 Techniek en onze relatie met de schepping en onze medeschepselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 Radicale keuzen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 Gebed om leiding nodig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146

Register van begrippen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 Vragen voor persoonlijke overdenking of groepsbespreking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 Literatuur

...............................................................

157


Woord vooraf Techniek is overal om ons heen en heeft op allerlei manieren invloed op ons leven. Dat te schrijven lijkt het intrappen van een open deur. Toch zijn we ons vaak niet bewust van de belangrijke rol die de techniek in ons leven speelt. Pas als zich een nieuwe techniek aandient, schenken we daar aandacht aan. Mogelijk stellen we onszelf dan de vraag welke plaats we die techniek in ons leven willen geven. Toen de televisie in ons land opkwam, werd er in kerkelijke kringen heftig gediscussieerd over de vraag of een christen die in huis mocht hebben. Nu zijn we eraan gewend dat in vrijwel elk huisgezin een televisie staat, al zijn er ook gezinnen waar dit apparaat nog altijd als ongewenst gezien wordt. Bij de opkomst van internet speelde zo’n discussie ook even, maar al snel gingen velen over op internetgebruik, zij het met een filter om ongewenste inhouden buiten te sluiten. Nu vinden we het gewoon als leerlingen op een reformatorische school dagelijks gedwongen worden tot internetgebruik, omdat zij alleen daar hun cijfers, rooster en andere informatie kunnen vinden. Maar, is dat zo gewoon? Dit boekje is geschreven in de hoop dat wij als christenen bewustere keuzen ten aanzien van techniek gaan maken. Ik wil proberen de vanzelfsprekendheid waarmee wij vaak techniek gebruiken, weg te nemen en ertoe aan te zetten om ons diepgaander te bezinnen op de vraag of, en zo ja hoe wij techniek 8


willen gebruiken. Ik zal laten zien dat dit behoort tot het leven in toewijding aan de Heere. Als wij Hem mogen toebehoren, omdat we ons door Zijn bloed gekocht weten, zullen we heel ons leven onder Zijn zeggenschap willen plaatsen. Het Koninkrijk van God is daar waar Hij het voor het zeggen heeft. Wij moeten onszelf voortdurend onderzoeken of er onderdelen van ons leven zijn waar wij Hem nog niet hebben toegelaten. Het gebruik van techniek kan zo’n terrein zijn, dat wij of voor neutraal houden, of waarover wij de zeggenschap niet uit handen willen geven omdat we eraan verslingerd zijn. Het zal in de loop van dit boekje steeds duidelijker worden dat techniek nooit neutraal is, zelfs in haar eenvoudigste uitingen niet. De aanwezigheid van de techniek stelt ons voortdurend voor keuzen die rechtstreeks verbonden zijn met onze diepste waarden en normen. Daarom komt het erop aan dat wij ook ons techniekgebruik stellen onder het koningschap van onze Heiland. We kunnen het jammer vinden dat er geen briefjes uit de hemel vallen die ons precies vertellen wat verantwoord is en wat niet als het gaat om onze omgang met techniek. Ook vinden we in de Bijbel weinig directe aanwijzingen over hoe wij met techniek moeten omgaan. Dat kan ook niet, omdat er in de tijd van de bijbelschrijvers geen computers bestonden, en ook geen mobiele telefoons, geen hogesnelheidstreinen en geen wolkenkrabbers. Toch zegt Gods Woord veel over techniek, zoals we zullen ontdekken. Het is belangrijk dat we een bijbelse visie op techniek krijgen, die ons houvast geeft bij het maken van keuzen in onze omgang met techniek. Een visie alleen is echter niet genoeg. Wij hebben de verlichting van de Heilige Geest nodig om te zien waarop het aankomt in specifieke situaties. De Heilige Geest komt in zekere zin in de plaats van de concrete en specifieke voorschriften die Gods volk in de tijd van het Oude Testament ontving. Toen kon men voor een scala aan gevallen precies nakijken wat de wil van de Heere daarin was. Nu, in de nieuw9


testamentische bedeling, is ons de Geest gegeven om ons te leiden bij de beslissingen die we nemen. Dat gaat niet buiten het Woord om. De Geest gebruikt voortdurend het Woord om ons de weg te wijzen. Maar Hij komt daar Zelf in mee opdat we zouden verstaan wat dat Woord ons te zeggen heeft in de keuzen waar we voor geplaatst worden. Met het gebruik van techniek hebben we als christenen allemaal te maken. Er zijn echter ook christenen die zich geroepen weten om aan de ontwikkeling van techniek bij te dragen. Ik denk daarbij in het bijzonder aan christen-ingenieurs en christenstudenten aan technische hogescholen en universiteiten. Weer anderen zijn betrokken bij het maken van technische producten. Zij worden opgeleid in het technisch beroepsonderwijs. Ook zij maken keuzen. Nu gaat het mij er niet om dat zij zich bij het slaan van elke spijker afvragen hoe dit verantwoord kan. Wel is het goed om regelmatig de vraag te stellen of de uitoefening van ons (technisch) beroep gebeurt op een manier die overeenkomt met de wil van de Heere. Een discipel van de Heere Jezus zal het verlangen kennen in heel zijn doen en laten gericht te zijn op zijn of haar Meester, zowel in de uitoefening van een technisch beroep als in het gebruik van techniek als niet-technisch-gespecialiseerd burger. Het leven wordt pas rijk als we in heel ons doen en laten de eer van onze God voor ogen hebben. Dan zal het de liefde tot Hem zijn die ons drijft. De keuze voor een accent op onze persoonlijke omgang met techniek heeft gevolgen gehad voor de inhoud van dit boekje. Techniek is een zo veelomvattend thema dat veel onderwerpen er geen plaats in konden krijgen. Allerlei maatschappelijke discussies over technologische ontwikkelingen heb ik onbesproken gelaten, wanneer ze geen directe relatie hadden met onze per10


soonlijke verantwoordelijkheid in het gebruik van techniek. Ook was er geen ruimte voor een volledige christelijke ‘filosofie van de techniek’. Voor dat laatste verwijs ik graag naar het boek Denken, Ontwerpen, Maken, waarin veel van wat ik hier slechts kort aanroer, diepgaander en meer onderbouwd beschreven is. In dit boekje gaat het, zoals ook in de andere deeltjes van de Artios-reeks, primair om persoonlijke toerusting van gemeenteleden. In dat licht moeten ook de keuzen gezien worden die ik gemaakt heb om bepaalde onderwerpen achterwege te laten, hoe interessant die vanuit andere oogpunten ook mogen zijn. Het is mijn wens en bede dat dit boekje zal stimuleren tot een leven dat in zijn omgang met techniek aan de Heere gewijd is. Techniek kan zowel een kostbaar goed als een groot kwaad zijn. Neutraal is ze in elk geval nooit. Daarom is het alleszins de moeite waard dat we ons zorgvuldig en voortdurend bezinnen op de vraag hoe ook dat aspect van ons leven tot Zijn eer kan zijn. Er zijn enkele personen die ik wil bedanken voor hun bijdrage aan de totstandkoming van dit boekje. Allereerst is dat ds. C.B. Stam, die inmiddels al jaren geleden als klankbord heeft willen dienen toen de eerste ideeën voor dit boekje geboren werden. Ik denk met dankbaarheid terug aan de vele zegeningen die wij door zijn ambtsbediening in Papendrecht mochten ontvangen en ik ben eveneens dankbaar voor de vriendschapsband die in die jaren is ontstaan. Verder dank ik drs. P.J. Vergunst voor het geduld waarmee hij de tekst van het boekje gecorrigeerd heeft en voor de nuttige inhoudelijke aanwijzingen. Ook nu heb ik er weer veel van geleerd. Ik dank alle medewerkers van Uitgeverij Groen die aan deze uitgave hebben bijgedragen. Mijn echtgenote Désirée dank ik voor de liefde waarmee zij mij de tijd gegund heeft voor het schrijfwerk. Zij is de wind onder mijn vleugels, waardoor ik ook dit werk kon doen.

11


Bovenal dank aan de Heere, Die de kracht en vreugde gaf voor het schrijven van dit boekje. Het is mijn bede dat Hij er Zijn zegen aan wil verbinden, zodat het bij de lezers iets los zal maken en hun omgaan met de techniek bewuster en verantwoorder zal maken. Zijn eer is daar immers mee gediend, en daar is het uiteindelijk in alles om te doen.

12


1 Inleiding: wat is techniek? D

it hoofdstuk gaat over de vraag wat we ons bij techniek moeten voorstellen. Vaak is ons beeld van wat techniek is erg beperkt. In dit boekje gaan we uit van een brede opvatting over wat techniek is. Daardoor wordt des te duidelijker dat techniek overal om ons heen is en in ons leven voortdurend een rol speelt.

Beelden van techniek Vraag een jongere van middelbareschoolleeftijd wat techniek is en je krijgt in veel gevallen als antwoord: computers. Begrijpelijk, want computers zijn tegenwoordig alomtegenwoordig en iedereen maakt er gebruik van. Vraag wat verder door en je krijgt andere voorbeelden van elektronische apparaten: robots, lasers, dvd-spelers en dergelijke. Vraag vervolgens of een pollepel ook techniek is en je krijgt vaak als antwoord: ‘Nee, dat is te simpel.’ Dit is niet uit de duim gezogen, maar voorbeelden van uitkomsten van onderzoeken naar wat jongeren denken van techniek. Eigenlijk best een beperkt beeld, als je bedenkt dat pollepels wel degelijk techniek zijn. Pollepels zijn evengoed als computers door mensen bedacht om ons leven aangenamer of 13


gemakkelijker te maken; ze zijn uit materialen gemaakt en worden nu door mensen gebruikt voor praktische doeleinden. Het verschil tussen pollepels en computers is dat de laatste veel ingewikkelder zijn dan de eerste. Maar de mate van ingewikkeldheid hoeft niet het verschil tussen techniek en niet-techniek te bepalen. We noemen een proefschrift een boek en een kinderbijbel ook. Toch is het eerste veel ingewikkelder dan het tweede. Misschien ontstaat veel van het ‘ontzag’ voor techniek (en soms ook wel de ‘vrees’) uit dit beeld van techniek als ging het altijd om ingewikkelde dingen. Techniek komt veel dichter bij ons wanneer we bedenken dat niet alleen computers ertoe behoren, maar ook pollepels, fietsen, stoeptegels en nog veel meer van zulke voorwerpen, waar helemaal geen stekker aan- en geen chip inzit. Niet alleen hebben mensen beperkte beelden van wat techniek is, maar ook zijn hun gevoelens ertegenover vaak eenzijdig. Er zijn mensen die techniek kritiekloos omarmen en klakkeloos alles in gebruik nemen wat er te koop wordt aangeboden. Vooral jongeren hebben de neiging om geïnteresseerd te zijn in alles wat nieuw is. Ouderen daarentegen hebben dikwijls bij voorbaat schrik als ze met een nieuwe technologie geconfronteerd worden. Deels komt dat omdat ze in het gebruik moeite hebben met het omschakelen van het oude naar het nieuwe, maar deels ook omdat het onbekende vrees oproept. Beide houdingen, een kritiekloze aanvaarding of een afwijzing bij voorbaat zijn beperkte visies op techniek. Een meer afgewogen houding is nodig willen we verantwoord omgaan met techniek. Daarom is het goed ons te bezinnen op de vraag wat allemaal behoort tot het terrein van de techniek en hoe dat ons leven beïnvloedt.

14

Techniek in het paradijs? De gevolgen van de zonde Techniek in dienst van de hoogmoed... 43

Recommend Documents