MAATSCHAPPIJLEER voor vmbo bovenbouw. werkboek KGT-EDITIE VMBO

MAATSCHAPPIJLEER voor vmbo bovenbouw

M2 werkboek VMBO

| KGT-EDITIE

MAATSCHAPPIJLEER voor vmbo bovenbouw

Eindredactie Joep van Nassau

werkboek VMBO

| KGT-EDITIE

Derde druk Malmberg ’s-Hertogenbosch

M2

Inhoudsopgave

Module 1 Leven in een rechtsstaat

Module 2 Module 3 Aan het werk Regels? Welke regels?

PLANNER

6

PLANNER

48

PLANNER

88

ORIËNTATIE

7

ORIËNTATIE

49

ORIËNTATIE

89

HOOFDSTUK

1 POLITIEKE PROBLEMEN

HOOFDSTUK

8

1 WAAROM IS WERK BELANGRIJK?

HOOFDSTUK

1

Hoe pak je het aan?

2

Wie besluiten bij jou in de buurt? 10

2

Welke opleiding heb ik nodig?

52

3

Nederland en Europa

12

3

Werkafspraken maken

54

4

En ik dan?

14

4

Wie komt er voor je op?

56

5

VAN ALLE KANTEN BEKEKEN

5


Hoe veilig

is Nederland?

1

16

Wie heeft er werk voor mij?

50

Een eigen

bedrijf beginnen

1

Crimineel gedrag: wat is dat?

90

2

Hoe erg is het?

92

3

Wat zeggen cijfers?

94

4

Wie en waarom?

96

5


2 POLITIEKE STROMINGEN

HOOFDSTUK

2 WAT DOET DE OVERHEID?

1

Van vergelding tot preventie

100

60

2

De politie: de sterke arm?

102

Lang leve de vrijheid?

2

Alle mensen gelijk?

20

2

De verzorgingsstaat moet anders 62

3

Justitie: de wrekende arm?

104

3

En wat geloof jij?

22

3

Sociale wetten en voorzieningen

64

4

Zijn straffen altijd eerlijk?

106

24

4

Waarom betaal je belasting? 66 VAN ALLE KANTEN BEKEKEN Amerika, het

5


Meer politieke partijen 5 VAN ALLE KANTEN BEKEKEN Wat doen we met de vee-industrie?

1

5 26

Van fooi tot uitkering

HOOFDSTUK

Eigen

rechter spelen

108

land van onbegrensde mogelijkheden!?

68

3 DEMOCRATIE VERSUS DICTATUUR

HOOFDSTUK

3 VOORKOMEN OF GENEZEN?

1

De hogeschool van de misdaad?

110

2

Nuttiger, sneller en goedkoper?

112

1

Leven in een democratie

28

2

Verkiezingen en kabinet

30

1

Wie vinden moeilijk werk?

70

3

HALT tegen criminaliteit?

114

3

Politiek, hoe gaat dat eigenlijk?

32

2

Geen vaste baan

72

4

Softe of harde aanpak?

116

4

Leven onder een dictatuur

34

3

Strijd tegen de werkloosheid

74

5

Hebben slachtoffers ook rechten? 118

5

Is de politiek duidelijk?

36

4

Wel werk, geen geld

76

6


5


6


Wat doet

Amnesty International?

HOOFDSTUK

38

3 ALS JE WERK ZOEKT

Automatisering

HOOFDSTUK

1

4

HOOFDSTUK

VERRIJKINGSSTOF

Welke rol speelt de

ambtenaar?

40

op internet

Schiphol

2

EXAMENTRAINER

3

SLOTSOM EN BEGRIPPEN

1

1

VERRIJKINGSSTOF EXAMENTRAINER

43 47

4

2 3

Criminaliteit 120

78 HOOFDSTUK

2

2 wORDT VERVOLGD

1

4

18

Straatgeweld 98

58 HOOFDSTUK

HOOFDSTUK

1 OPSPORING VERZOCHT

tussen mannen en vrouwen

83


87

VERRIJKINGSSTOF

Nederlanders in

buitenlandse gevangenissen

Werken in de horeca 80

De werkverdeling

4

2

EXAMENTRAINER

De doodstraf

3


122 125 129

Module 5 Module 4 Een kleurrijke De informatiesamenleving maatschappij PLANNER

130

PLANNER

170

ORIËNTATIE

131

ORIËNTATIE

171

HOOFDSTUK

1

1 WEGENS OMSTANDIGHEDEN VERHUISD

De erfenis van het verleden

HOOFDSTUK

1 DE MASSAMEDIA IN ONZE SAMENLEVING

132

1

Communiceren doen we allemaal 172

2

Migranten tegen wil en dank?

134

2

Iedere dag nieuws?

3

Op de vlucht, maar waarheen?

136

3

Ha fijn, programma’s zonder

4

Hoe gaan we samen verder?

138

5


4

Aanpassen

of inpassen?

140

5

174

reclame!

176

Zijn kijkcijfers heilig?

178


De roddelpers HOOFDSTUK

1

180

2 OMGAAN MET VERSCHILLEN

Alleen anders of ook minder?

142

HOOFDSTUK

2 DE INHOUD VAN DE MEDIA

2

Heeft ieder mens hetzelfde recht? 144

1

Een massa mediataken

182

3

De deur van Nederland staat op

2

Ik zeg wat ik denk. Mag dat?

184

146

3

Het stond toch in de krant? VAN ALLE KANTEN BEKEKEN Eerlijk

186

4

een kier Mogen vreemdelingen blijven of niet?

148

duurt het langst

188

5


Nederland

emigratieland?

2

150

190

3 ALTIJD AAN DE ONDERKANT?

2

Uit het leven gegrepen?

192

Achterstand inhalen, hoe lang

3

Nieuwe media. Iets voor jou?

194 196

duurt dat?

152

4

De mediahype

Hoe blijf je uit de bijstand?

154

5


156

3

Integratie in Nederland

Opgroeien tussen twee culturen 158

5


Scholing

en werk HOOFDSTUK

3

1

4

VERRIJKINGSSTOF

EXAMENTRAINER

HOOFDSTUK

De media

198

4

VERRIJKINGSSTOF

Laat jij je

beïnvloeden?

160 2

EXAMENTRAINER

3


Internet

200 203 207

Van allochtonen,

voor allochtonen? 2

3 DE INVLOED VAN DE MEDIA

Hebben de media macht?

4

1

HOOFDSTUK

1 HOOFDSTUK

1

4

162

STAPPENPLANNEN

210

Europa, een paradijs

op aarde?

165


169

3

4

Introductie Voordat je aan het werk gaat Blikopener bestaat uit een handboek (HB) en een werkboek (WB). Net als in het handboek bestaat een paragraaf in het werkboek uit twee bladzijden. Je hebt zo alle figuren en teksten die je nodig hebt bij elkaar.

Hoe werk je met het HB en WB? In het handboek vind je steeds verwijzingen naar het werkboek; in het werkboek wordt dan weer aangegeven wanneer je verder moet gaan in het handboek. Zo weet je altijd precies waar je moet zijn. • Je start bij ieder paragraaf steeds in het handboek met het onderdeel intro, dat in een inleidend verhaal op het onderwerp. • Daarna maak je in je werkboek alle opdrachten onder het kopje verkenning, in het handboek vind je daar ook een verwijzing naar het werkboek. • Na deze opdrachten word je naar de leertekst in het handboek verwezen. • Vervolgens ga je die kennis toepassen in opdrachten in het werkboek onder het kopje toepassing. • Tot slot lees je de leertekst extra stof (kgt) en maak je de bijbehorende opdrachten in het werkboek.

Planner Aan het begin van iedere module vind je in het werkboek een planner. Vul hier in wanneer je hoofdstukken, paragrafen of opdrachten af moet hebben. Ook toetsen en de cijfers die je haalt kun je in de planner opschrijven.

Gebruikte symbolen Bij sommige vragen en opdrachten staan symbolen aangegeven: Groepsopdracht Je doet deze samen met anderen uit je klas. Internetopdracht Je maakt deze op blikopener.nl. Examenvraag Een opdracht zoals je op het examen zou kunnen tegenkomen. Succes! De samenstellers

5

Planner Module 1 Leven in een rechtsstaat Bij het inhoudsoverzicht in het handboek zie je welke paragrafen verplicht zijn voor jouw leerweg en welke paragrafen Planner keuzestof zijn. Wat je moet doen, is aangegeven door middel van een X in de tweede kolom. Bij de keuzestof kun je zelf een X zetten. Ook Mijn leerroute vul je in wanneer een paragraaf gepland is en wanneer je die klaar hebt. Elke paragraaf kost een of meer lesuren. Daarnaast Wat je moet doen, is aangegeven door middel van een X in de tweede kolom. Bij de keuzestof kun je een X zetten in de heb je tijd nodig voor het leerwerk. oranje vlakken. Ook vul je in wanneer een paragraaf gepland is en wanneer je die klaar hebt. Om een keuze te maken uit de onderdelen kost een ofdatum meer lesuren. Daarnaastcijfer heb je tijd nodig voor leerroute uit hoofdstuk 4 kijk je op bladzijde 37. Elke paragraaf datum cijfer het leerwerk. gepland klaar digitoets toetsen Hoofdstuk 1: Politieke problemen Paragraaf 1 leerroute Paragraaf 2 Paragraaf 1: 3 Politieke problemen Hoofdstuk Paragraaf1 4 Paragraaf Van alle kanten bekeken Paragraaf 2 Hoofdstuk Paragraaf 3 2: Politieke stromingen Paragraaf4 1 Paragraaf Paragraaf 2 bekeken Van alle kanten Paragraaf 2: 3 Politieke stromingen Hoofdstuk Paragraaf1 4 Paragraaf Van alle kanten bekeken Paragraaf 2 Hoofdstuk Paragraaf 3 3: Democratie versus dictatuur Paragraaf Paragraaf4 1 Van alle kanten Paragraaf 2 bekeken Hoofdstuk Paragraaf 3: 3 Democratie versus dictatuur

Paragraaf Paragraaf1 4 Paragraaf Paragraaf2 5

Paragraaf 3 Van alle kanten bekeken Paragraaf 4 Hoofdstuk 4 Paragraaf 5 1 Verrijkingsstof Welke rol speelt de ambtenaar?

X verplicht X X XX XX X XX X X XX XX X XX

Keuzetoets module 1 Nabespreking moduletoets Nabespreking moduletoets

6

§1 = §2 =

X XX

§3 = §4 =

XX

§5 =

XX

=

X

H1 = cijfer digitoets

cijfer toetsen

H1 = §1 = §2 = §3H2 == §4 = = H2 = §1 = §2 = §3H3 ==

H1 =

§4 = = H3 = §1 = §2 = §3 = §4 =

X

=

§5 =

=

=

= X

= =

Dossier Schiphol Samenvatter Maatschappijleer in de Oriëntatie op leren enpraktijk werken Slotsom (alleenmodule in WB) 1 Eindtoetsen Eindtoetsen 1 Moduletoetsmodule 1 Moduletoets 1 Keuzetoets module 1

datum gepland

X

Van alle kanten bekeken 2 Examentrainer Schiphol Hoofdstuk 3 Slotsom4en begrippen (alleen in WB) Verrijkingsstof ePack: www.blikopener.nl Welke rol speelt de ambtenaar? Praktische opdracht

keuze zet een X

H1 = §1 = datum klaar §2 = §3 = §4 = = H2 = §1 = §2 = §3 = §4 = = H3 =

= = X X X X X

H2 =

H3 =

MODULE 1 Leven in een rechtsstaat Oriëntatie 1

Welke mensenrechten herken je in ons land? ■ Je mag zeggen wat je wilt. ■ Je kunt een handtekeningenactie voeren. ■ Het bestuur is rechtstreeks door het volk gekozen. ■ Mensen met een andere mening worden bedreigd. ■ Je mag schilderen wat je wilt. ■ Je mag niet elke godsdienst aanhangen. ■ Je kunt stemmen op wie je wilt.

2

3

4

5

Bekijk de openingsfoto van deze module op bladzijde 6-7 van je handboek. Leg aan de hand van deze bron uit dat Nederland een democratisch land is. Gebruik de volgende woorden: vrijheid – gelijk – godsdienst. gelijk: vrijheid: godsdienst: In Nederland is de macht verdeeld. Om welke drie machten gaat het? 1 De macht die de wetten 2 De macht die de wetten 3 De macht die in actie komt als een wet wordt De openingsfoto van deze module laat een demonstratie zien van studenten. a Vind jij demonstreren een democratisch recht? ja • nee b Leg uit waarom wel of waarom niet.

c Ik heb nog nooit • één keer • meer keren meegedaan aan een demonstratie. Nederland is een rechtsstaat. Wat betekent dat voor jou?

7

Hoofdstuk 1 • Politieke problemen

1

Hoe pak je het aan?

MO DULE 1

1

Lees de introtekst op bladzijde 8 van je handboek (HB). Bekijk ook bron 1. a A B C

Wat voor soort probleem is vandalisme volgens jou? Een plaatselijk probleem Een landelijk probleem Een internationaal probleem

b Leg je antwoord uit.

2

Wat vind jij van de oplossing van burgemeester Deetman van Den Haag om de Ajax-fans vijf jaar de toegang te verbieden bij de wedstrijden ADO-Ajax?

5

AFSPRAKEN

PvdA ChristenUnie VVD PVV CDA SGP SP D66 GroenLinks PvdD

1 Melden bij eenmaal te laat komen. ’s Avonds heb je een feest.

SITUATIE

Jij wilt niet rijden vanavond.

Je vriendin wil niet rijden.

Niet meer dan vijf pilsjes drinken. Nooit meer naar ADO-Ajax.

Hooguit twee pilsjes drinken. Drie jaar niet naar ADO-Ajax.

Italië wordt wereldkampioen voetbal.

Nederland wordt over vier jaar wereldkampioen.

SITUATIE

VERKENNING

COMPROMIS

De volgende dag heb je een proefwerk.

Lees bron 3. a Van welke deskundige krijgt de politiek, volgens deze

2010 30 zetels 5 zetels 31 zetels 24 zetels 21 zetels 2 zetels 15 zetels 10 zetels 10 zetels 2 zetels

figuur 1 Zetelverdeling in de Tweede Kamer na de verkiezing in juni 2010.

2 Niet melden.

bron, informatie over het de kilometerheffing? b Weet jij nog andere organisaties of belangengroepen die de politiek informatie kunnen geven over files in het verkeer? Schrijf er tenminste twee op.

POLITIEKE PROBLEMEN

6

Geef bij onderstaande gebeurtenissen aan of het om politieke problemen gaat.

3 Bekijk figuur 1. a In de Tweede Kamer zijn 150 zetels. Zoek op hoeveel zetels elke partij heeft. Vul dit aantal in figuur 1 in. b Met welke partij(en) kan de VVD in 2010 een meerderheid vormen in de Tweede Kamer? A PvdA B PvdA en CDA C PVV en de SP D PvdA en D66 4

Bij een compromis geef je iets toe op je oorspronkelijke

PROBLEEM

GEEN POLITIEK PROBLEEM

Geluidsoverlast rond Schiphol Een inbraak bij de buren Maatregelen tegen voetbalvandalen Je moeten melden bij de leerplichtambtenaar Bestrijden van discriminatie 7

Bekijk bron 2 en 4.

wensen en ideeën. Geef als oplossing een compromis in de

Files vormen een economisch en een politiek probleem.

volgende situaties.

Leg uit wat dit betekent. Economisch probleem:

8

WEL POLITIEK PROBLEEM

Politiek probleem:

12

Bij het maken van beleid worden vaak compromissen gesloten. Geef aan of de uitspraken juist of onjuist zijn.

8

1 Compromissen zijn vaak nodig om een meerderheids-

Een politiek probleem wordt in vier stappen aangepakt.

besluit te kunnen nemen.

a Welke stappen zet de overheid in de politieke besluitvorming bij het aanpakken van voetbalvandalisme?

juist • onjuist

Stap 1: Voetbalvandalen komen regelmatig negatief in het

2 Bij een compromis voelen beide partijen zich geen

nieuws. Politici bemoeien zich met het probleem.

verliezer.

Stap 2:

juist • onjuist / HB H1 §1 EXTRA BLZ. 9

Stap 3: EXTRA Stap 4: b Bij welke stap komt het probleem van voetbalvandalen op de politieke agenda? / HB H1 §1 LEERTEKST BLZ. 9

T O E PA S S I N G POLITIEKE BESLUITVORMING

9

Bekijk bron 3 en 4.

figuur 2 Logo’s van ANWB, Milieudefensie en Wakker Dier.

De files in Nederland zijn een groot probleem. Waarom is het probleem nog steeds niet opgelost? 13

Bekijk figuur 2. Geef per organisatie aan welke belangen zij nastreven.

10

Bekijk bron 5. Milieudefensie wil minder lawaaioverlast. Schiphol wil meer vluchten kunnen maken. Wat zou hier een compro-

14

mis kunnen zijn?

De politiek moet rekening houden met het algemeen belang. Doen lobbyisten dat ook? Ja • nee, want

11

Lees nog eens bron 3.

15

Het proces van politieke besluitvorming verloopt in vier

Zoek op hoe je een ‘belangengroep’ ook kunt noemen.

fasen: • Fase 1: (h)erkennen van problemen en wensen.

. .

• Fase 2: vergelijken van wensen en behoeften.

Ga naar www.blikopener.nl. Maak de digitoets bij deze paragraaf.

• Fase 3: beslissen over problemen.

/ HB H1 §2 INTRO BLZ. 10

16

• Fase 4: uitvoeren van de besluiten. Welke fasen van het proces van politieke besluitvorming herken je in deze bron? A Fase 1 B Fase 2 C Fase 3 D Fase 4

9

2 MO DULE 1

1


Wie besluiten bij jou in de buurt? VERKENNING

b Welke petten heeft de burgmeester nog meer volgens

Lees de introtekst op bladzijde 10 van je handboek.

bron 6?

a Waarom ga je stemmen volgens burgemeester Van der Sluijs? b Welke invloed heeft de PVV-deelname gehad volgens

Vergunning oliebollenverkoop

hem? 2

Waarom houdt een burgemeester een weblog bij, denk je?

GEMEENTERAAD

3

Het college van B&W heeft Family Snack een vergunning verleend voor de verkoop van oliebollen. De verkoop gaat plaatsvinden op de hoek van de Lijtweg en de Lange Voort te Zaandam. Iedere belanghebbende kan op grond van de bepalingen in de Algemene wet bestuursrecht tegen deze beschikking bezwaar maken. Dat dient wel binnen zes weken na het verschijnen van deze publicatie te gebeuren.

figuur 1 Krantenbericht over vergunning verkoop oliebollen.

Bekijk bron 4. a Inwoners van een gemeente kiezen de gemeenteraad.

6

Lees figuur 1. a Wat betekent college van B&W?

Zoek op hoeveel inwoners jouw gemeente heeft. Hoeveel gemeenteraadsleden zullen er dus zijn? Aantal inwoners: Aantal gemeenteraadsleden:

b Wethouders worden gekozen door de politieke partijen die

.

de stad besturen. Voor welke afdelingen is de wethouder die

.

b Bekijk nu bron 1. Hoeveel inwoners zal de gemeente

deze advertentie in de krant heeft geplaatst, verantwoordelijk?

Dordrecht hebben volgens deze foto?

A Verkeer, milieu en welzijn B Onderwijs, sport en personeel C Sociale zaken en werkgelegenheid D Cultuur, grote steden en volkshuisvesting

c Wat valt je op als je kijkt naar de samenstelling van de

c Waarom zou jij als inwoner van Zaandam bezwaar kun-

gemeenteraad?

nen hebben tegen deze vergunning?

d Wat voor een ketting draagt de burgemeester?

7

Welke twee manieren om invloed uit te oefenen op de gemeentepolitiek ben je in de vorige vragen tegengekomen?

e Is de vergadering openbaar? 4

Lees bron 5. De gemeente Tilburg geeft de inwoners inspraak. Streep

/ HB H1 §2 LEERTEKST BLZ. 11

de foute antwoorden door. T O E PA S S I N G

De gemeente doet een voorstel • neemt een besluit waarover de buurtbewoners • alle Tilburgers zich kunnen uitspreken. De inspraak is een onderdeel van fase 2 • fase 3 • fase 4 van de politieke besluitvorming.

GEMEENTEPOLITIEK EN DE BURGERS

8

Vul de woorden in. Kies uit: gemeenteraad • koningin • wethouders • gemeenteraadsverkiezing • politieke partij • college van B&W. Eens in de vier jaar is er een

BURGEMEESTER EN WETHOUDERS

5

Bekijk bron 1 nog eens en lees bron 6. a Welke pet heeft de burgemeester in bron 1 op?

Je kiest dan iemand die lid is van een

De gemeenteraad vormt het gemeentebestuur samen met het

10

c Waarom kun je bron 2 en figuur 3 eigenlijk niet met

Daarin zitten de burgemeester en de

elkaar vergelijken? De wethouders worden gekozen door de d Waarom zie je in de uitslag geen zetels staan voor de PVV?

De burgemeester wordt benoemd door de

Gouwenaren kiezen 10 Gouden stadsregels

Lokale partijen

Er zijn honderden lokale partijen in Nederland. Ze komen op voor plaatselijke belangen. Hoewel ze succesvol waren bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2006 hebben ze weinig wethouders kunnen leveren. De meeste lokale partijen zijn in de oppositie terechtgekomen. Lokale partijen krijgen geen subsidie. Daardoor kunnen ze geen dure verkiezingsstrijd voeren.

figuur 4

12

figuur 2

9

Hoe zou u Gouda veiliger, schoner en aangenamer maken? Dat staat te lezen op de voorkant van de folder die de gemeente van Gouda per 18 juni in de stad heeft verspreid. In de folder staan 35 stadsregels over normen, waarden en gedrag. Uit deze 35 regels mag elke Gouwenaar 10 regels kiezen die hij of zij het meest belangrijk vindt.

Lees figuur 4. De gemeente Gouda wil burgers betrekken bij het opstellen van 10 Gouden leefregels. Hoe komen in een gemeente

Bekijk bron 3 en lees figuur 2. a Zijn er in jouw gemeente lokale partijen? Zo ja, welke?

gewoonlijk regels tot stand?

b Noem een verschil tussen een landelijke en een lokale partij. / HB H1 §2 EXTRA BLZ. 11

10

EXTRA

Bekijk nogmaals figuur 1. Waarom zet de gemeente deze informatie in een huis-aan-

13

Zaken waarmee Provinciale Staten zich bezighoudt, zijn bijvoorbeeld het landschapsbeheer, milieuregels en de

huisblad?

waterhuishouding.

PvdA GroenLinks SP VVD CDA D66 ChristenUnie Stadspartijen Overig

2006 14 zetels 8 zetels 5 zetels 5 zetels 4 zetels 3 zetels 2 zetels 3 zetels 1 zetel

2010 9 zetels 10 zetels 3 zetels 7 zetels 4 zetels 9 zetels 1 zetel 1 zetel 1 zetel

Waarom houdt de provincie zich hiermee bezig en niet de gemeenten?

14

kiezing gekozen. a Wat is de Eerste Kamer?

b Geef het goede antwoord aan.

figuur 3 De gemeenteraad Utrecht na de gemeenteraadsverkiezing van 2006 en 2010.

11

Bekijk figuur 3 en bron 4.

De Eerste Kamerleden worden via een indirecte ver-

De gemeenteraad wordt via een indirecte • directe verkiezing gekozen. 15

Ga naar www.blikopener.nl. Maak de digitoets bij deze

a Met welke combinaties van twee partijen kan

paragraaf.

GroenLinks in de gemeenteraad van Utrecht in 2010 een


meerderheid vormen? Schrijf er drie op. b Welke combinatie lijkt je het meest waarschijnlijk? 11


3 MO DULE 1

1

Nederland en Europa VERKENNING Lees de introtekst op bladzijde 12 van je handboek. Streep de foute woorden door.

5

a Thorbecke wilde naast inspraak ook meer • minder vrijheid voor de burgers. In 1948 • 1848 werd de grondwet aangenomen. Vanaf die tijd wordt de Eerste • Tweede Kamer rechtsreeks gekozen. De koning • regering is onschendbaar en de ministers zijn verantwoording schuldig aan het parlement • de regering.

b Uit welke twee onderdelen bestaat het Nederlandse parlement? . Bekijk bron 1. Streep de foute woorden door. Het kabinet • parlement vormt het dagelijks bestuur van ons land. De ministers bespreken problemen met elkaar tijdens de ministerraad • parlementsvergadering. Die vindt plaats iedere maandag • iedere vrijdag. De koningin • ministerpresident leest op Prinsjesdag de troonrede voor.

b In die tijd waren mensen niet met politiek bezig omdat ze: ■ geen tijd hadden om aan politiek te denken.

REGERING EN KABINET

■ geen stemrecht hadden. ■ niet genoeg ontwikkeld waren. ■ niet gewend waren voor zichzelf op te komen.

2

a

Zoek op hoe groot de meerderheid in het parlement moet zijn om de grondwet te kunnen wijzigen? A Ten minste de helft B Ten minste tweederde C Ten minste driekwart b Is de grondwet sinds Thorbecke nog veranderd?

PARLEMENTAIRE DEMOCRATIE

Verschillende bestuurders

Nederland heeft te maken met gemeentelijke, provinciale en landelijke bestuurders. Voor elke bestuurslaag zijn er om de paar jaar verkiezingen. Het landelijk bestuur is de baas. Als een burgemeester softdrugs wil legaliseren, maar de regering is er tegen, dan gebeurt het niet. Nederland heeft stadsdeelraden in grote steden en heeft daarnaast nog te maken met het Europees bestuur.

figuur 2 Het kabinet Rutte (oktober 2010).

5

Bekijk figuur 2 en bron 3. a Wat is het verschil tussen het kabinet en de regering?

figuur 1

3

Lees figuur 1. In ons land heb je bestuurders als minister, burgemeester, staatssecretaris, commissaris van de Koningin, wethouder, minister-president. a Welke bestuurders horen bij het landelijk bestuur?

b Bekijk bron 1 nog een keer. Nederland is ook een constitutionele monarchie. Dat is een: A koninkrijk met een koning zonder functie. B koninkrijk dat berust op de grondwet. C republiek met een president. D eeuwenoud koninkrijk. c Streep de foute woorden door. De ministers hebben ministeriële verantwoordelijkheid. Zij zijn verantwoording schuldig aan elkaar • de koningin • het parlement • de grondwet.

b Welke bestuurder(s) horen bij Provinciale Staten? c Welke bestuurders horen bij de gemeente? 4

a Wat betekent de zin: Nederland is een parlementaire democratie?

EUROPESE UNIE

6

12

Bekijk bron 2. a Hoeveel landen zijn er per 1 januari 2007 lid van de Europese Unie?

b Schrijf de tien landen op die in 2004 bij de EU kwamen.

en een cultureel voorbeeld.

12 c Welke kwamen op 1 januari 2007 bij de EU? 7

8

9

Waar of niet waar? a Het dagelijks bestuur in de EU is de Europese commissie. waar • niet waar b De Europese commissie is te vergelijken met het kabinet. waar • niet waar c Om de vier jaar zijn er verkiezingen. waar • niet waar d Het Europees parlement beslist of wetten doorgaan. waar • niet waar Welke uitspraak over de Europese Unie (EU) of het Europees parlement is juist? A De EU bepaalt hoeveel belasting de burgers in Nederland moeten betalen. B De EU heeft grote invloed op de landbouw in Nederland. C Het Europees parlement controleert het beleid van de Nederlandse regering. D Het Europees parlement vertegenwoordigt de regeringen van de lidstaten van de EU. a Waarvoor gaan de mensen stemmen tijdens de Europese verkiezingen? A De Europese Commissie. B De Europese Grondwet via een referendum. C Het Europees Parlement. b Die verkiezingen zijn om de: A 3 jaar. B 4 jaar. C 5 jaar. D 6 jaar.

Van alle illegale arbeiders in Nederland komt 60 procent uit Bulgarije en Roemenië. Voor deze landen geldt nog geen vrij verkeer van werknemers binnen de EU. Het zal tenminste tot 1 januari 2012 en uiterlijk tot 2014 duren voordat zij hier vrij mogen werken. Bron: naar Trouw

figuur 3

13

14

11

Waarom is het sluiten van compromissen binnen de Europese Unie moeilijk? / HB H1 §3 EXTRA BLZ. 13

EXTRA 15

Zoek op. a Zoek op hoeveel zetels er zijn in het Europees Parlement? b Hoeveel zetels heeft Nederland in het EP? c Ben jij voor de invoering van een Europese grondwet? Ja • nee, omdat

16


T O E PA S S I N G Na de Olympische Spelen ontvangt koningin Beatrix de Nederlandse medaillewinnaars. Welke functie oefent de koningin dan uit? A De controlerende functie. B De politieke functie. C De symbolische functie. D De wetgevende functie. Lees bronnen 4 en 5. Waar krijg je als EU-bewoner mee te maken als je op vakantie gaat naar Slovenië? Noem een sociaaleconomisch

Lees figuur 3 en bron 5. a Van welke sociaal-culturele invloed van de EU is nog geen sprake volgens deze figuur? b Vind jij dat er een vrije arbeidsmarkt moet zijn en dat bijvoorbeeld Polen geen werkvergunning nodig hebben om in Nederland te mogen werken?


10

Het goedkeuren van wetten is een taak van het parlement. Zoek eens op wie de wetten ook moeten goedkeuren.


13


4

En ik dan? VERKENNING

MO DULE 1

1

Lees de introtekst op bladzijde 14 van je handboek. Bekijk ook bron 1. Waarom rapt Ali B voor War Child?

2

a Maak zelf een raptekst. Neem een onderwerp dat actueel is.

figuur 1

2 c Geef een voorbeeld bij deze soorten actiegroepen. 1 b Voor wie durft: rap je eigen tekst in de klas.

2 6

Bekijk bron 2.

GROEPEN IN DE SAMENLEVING

a Een belangengroep is een ander soort pressiegroep.

3

meningsuiting. Wat wil dat zeggen? Dat je het recht hebt om:

Wanneer spreek je van een belangengroep? A Als er veel actie wordt gevoerd voor de leden. B Als een organisatie veel in de publiciteit komt.

A in het openbaar te doen wat je wilt.

C Als een organisatie opkomt voor de belangen van de

Bekijk bron 4. a In de grondwet staat dat iedereen recht heeft op vrije

leden.

B in het openbaar je mening te uiten. C een politicus in het openbaar te beledigen.

b Noem drie belangen waarin LAKS een rol zou kunnen

D andere mensen te dwingen naar jou te luisteren.

spelen.

b Staken is een recht dat jij als jongere hebt. Wat kun je nog meer doen om te laten weten wat jij wilt?

4

7

Met welk doel bied je een petitie aan?

8

Wat betekent het als je een bedrijf wilt boycotten?

Bekijk figuur 1. Streep de foute woorden door. Loesje is een actiegroep • belangengroep. Ze richt zich op jongeren • iedereen. Loesje is uit op eigen voordeel • komt op

5

voor het algemeen belang. a War Child is een actiegroep. Welke actiegroepen her-


ken je hieronder? ANWB • LAKS • Loesje • Cultureel Jongeren Paspoort •

T O E PA S S I N G

Comité ‘Buurt veilig’ • Amnesty International •

OPKOMEN VOOR JE BELANGEN

Kindertelefoon • Proefdiervrij • Bond tegen het vloeken •

9

Consumentenbond • Greenpeace • Krakersbeweging •

Je wilt in de gemeente waar je woont een nieuw jongerencentrum oprichten. Welke stappen moet je daarvoor

Wakker dier • FNV

ondernemen? Vul de juiste woorden in. Kies uit: politieke

b Er zijn twee soorten actiegroepen. Leg dat eens uit.

partijen • handtekeningenactie • gemeenteraad • wethouder •

1

petitie. Om te laten zien dat voldoende jongeren belangstelling hebben voor een jongerencentrum organiseer je een

14

Jongerenpartij 2:

. Daarmee ga je naar de

Onderwerp:

en je biedt je

Standpunt jongerenpartij:

aan. Hij legt het voorstel voor aan de in de gemeente. De het nieuwe jongerencentrum er komt.

besluit of Eigen standpunt:

12

Lees bron 5. Sommige pressiegroepen zijn bekend door hun aansprekende leider of bekende ‘ambassadeurs’. Geef daar een voorbeeld van.

figuur 2 Er zijn verschillende politieke jongerenpartijen. / HB H1 §4 EXTRA BLZ. 15

10

Bekijk figuur 2 en lees en bekijk bron 3. EXTRA

a Vind jij het belangrijk dat er politieke partijen voor jongeren zijn?

b Kijk op internet naar de verschillende sites van deze partijen. Welke site spreekt je het meest aan? Waarom?

Stop onwijs duur onderwijs

De laatste jaren zijn de schoolkosten voor uw kind met ongeveer de helft gestegen. Ik wil daar een einde aan maken. Daarvoor heb ik uw hulp nodig. Laat mij via dit meldpunt weten wat uw kosten zijn. Met de resultaten ga ik naar de minister om aan te tonen dat het onderwijs echt te duur is. Help mee het onderwijs betaalbaar te houden: vul vóór 10 september de vragenlijst in. Heel hartelijk dank, Fenna Vergeer, Tweede Kamerlid SP Bron: www.sp.nl. figuur 3 MASSAMEDIA

13

Lees figuur 3. a Welke massamedia ken je? Schrijf ze op.

c Zou jij lid willen worden van een jongerenpartij? Zo ja, van welke? b Met welk doel schrijft Fenna Vergeer haar oproep? 11

Bekijk het standpunt van een jongerenpartij over één c Welke fase van politieke besluitvorming herken je in figuur 4?

van de volgende onderwerpen: integratie, aftrek van de hypotheekrente, straffen, landbouw. Vergelijk het standpunt met dat van een andere jongerenpartij.

13

Ga naar www.blikopener.nl.

Jongerenpartij 1:

a Maak de digitoets bij deze paragraaf.

Onderwerp:

b Maak de digitoets bij het hoofdstuk.

Standpunt jongerenpartij:

c Maak de samenvatter bij dit hoofdstuk. / HB H1 §5 INTRO BLZ. 16

15


5

Van alle kanten bekeken Hoe veilig is Ned S TA P 2 : S O C I A A L - C U LT U R E LE I N VA L S H O E K

S TA P 1 : W E LK B E E LD H E B J E ? MO DULE 1

1

a Weet je nog wanneer de volgende voorvallen plaats-

ZINLOOS GEWELD

vonden? De vliegramp van Turkish Airlines:

5

Schipholbrand:

Bekijk de verschillende bronnen in je handboek. Lees figuur 2. a Rampen hebben altijd veel invloed op de samenleving.

Cafébrand Volendam:

Kun jij aangeven waarom dat is.

b En weet jij de oorzaken? Vliegramp: Schipholbrand: b Vind jij de watersnoodramp in 1995 een ramp die in dit rijtje thuishoort? Leg uit.

Cafébrand: 2

Kruis aan wat volgens jou klopt. ■ Bij de cafébrand kwamen vooral jongeren om het leven. ■ De overheid was medeschuldig aan de Schipholramp.

6

■ In Nederland zijn politieke moorden gepleegd.

De overheid voert een campagne tegen terrorisme. Zoek

■ De overheid heeft weinig geleerd van vorige grote

op internet over deze campagne? Geef je mening over deze campagne.

branden. 3

Bekijk bron 5.

■ Er is in Nederland weinig straatgeweld.

Bekijk de bronnen 1, 2, 7 en 8. Kun je aangeven of de ene ramp erger is dan de andere? Ja • nee • moeilijk, want

www.crisisnet.nl

Een internetsite voor rampen is www.crisisnet.nl. Slachtoffers, nabestaanden, hulpverleners, de media en andere betrokkenen vinden hier alle noodzakelijke informatie. figuur 1

VERWERKEN IS NIET EENVOUDIG

7

Bekijk bron 8. Geef twee redenen waarom je mee zou willen doen met een stille tocht.

Lees figuur 1.

4

Ga naar www.crisisnet.nl. Wat vind jij van zo’n informatiesite op internet?

WANNEER

RAMP

PLAATS

DODEN

1992 1995 1996 2000 2001 2005 2009

Bijlmerramp Watersnood Herculesramp Explosie vuurwerk Cafébrand Brand cellencomplex Vliegtuigcrash Turkish Airlines

Amsterdam Gelderland Eindhoven Enschede Volendam Schiphol Schiphol

43 – 34 23 14 11 9

figuur 2

16

25 gewonden 250 000 geëvacueerden 7 gewonden 900 gewonden 90 gewonden – 121 gewonden

erland? b Vind jij dat de politiek tekort is geschoten als je kijkt

S TA P 3 : S O C I A A LE C O N O M I S C H E I N VA L S H O E K

8

naar de maatregelen die zijn aangekondigd?

Bekijk de bronnen 1, 6, 7 en 8. a Wat was opvallend aan de ligging van de opslagplaats voor vuurwerk? b Geef een reden voor het ontbreken van goede vluchtwegen in het café De Hemel. c De eigenaar van café De Hemel wist van de gebreken. De gemeente van Enschede wist waar het vuurwerk lag. De overheden wisten van de brandgevaarlijkheid van het opvangcentrum op Schiphol. Schrijf twee redenen op waarom de verschillende situaties niet werden aangepast.

S TA P 6 : I S J E B E E LD V E R A N D E R D ?

Mee eens of niet?

1 Slachtoffer van geweld? Pech gehad. De overheid kan daar weinig aan doen. 2 Een terroristische aanslag kun je niet tegen houden. Ook niet met een campagne als ‘Nederland tegen terrorisme’.

figuur 3

Lees figuur 3.

12

Bespreek in een groepje van vier de stellingen. Een van de d Vind jij dat de overheid moet zorgen voor de overleven-

vier leidt de discussie. Schrijf in het kort je standpunt op.

den van de Schipholbrand?

1

Ja • nee, want

2 S TA P 4 : P O L I T I E K - J U R I D I S C H E I N VA L S H O E K WAT MOET DE POLITIEK DOEN?

9

Welke bronnen gaan over politieke zaken?

10

a Waarom is de campagne ‘Alle ogen helpen’ in het leven geroepen?

13

Als je terugkijkt op deze paragraaf, kun je dan zeggen dat je in een veilig land woont? Geef in ongeveer zestig woor-

b Wat doet de overheid om misdaad, terreur en straatge-

den je eigen mening. Betrek in je betoog twee argumenten.

weld te bestrijden?

Ja • nee, want

S TA P 5 : V E R A N D E R I N G S - E N V E R G E L I J K E N D E I N VA L S H O E K

11

Lees bron 9. a Na de rampen in Volendam en Enschede zijn er verschillende maatregelen aangekondigd die niet goed zijn uitgevoerd. Leg uit dat de politiek hierin is tekortgeschoten.


17

Hoofdstuk 2 • Politieke stromingen

1

Lang leve de vrijheid? c Welke tot de christendemocratie?

VERKENNING MO DULE 1

1

Lees de introtekst op bladzijde 18 van je handboek. Bekijk bron 5. Zoek op wat de afkortingen van de partijen betekenen. SP

LIBERALEN

5

Adam Smith was een liberaal in de 18e eeuw. Met welke

PvdA

van zijn stellingen ben je het eens?

D66

Ieder mens streeft naar zo veel mogelijk rijkdom.

CDA

Ik ben het hiermee eens • oneens, omdat

VVD SGP PvdD 2

PVV

Vrije concurrentie is goed voor een land.

a Is de volgorde van de partijen van links naar rechts


altijd hetzelfde? Ja • nee, want 6

Lees bron 1 en 2. a Voor de VVD zijn de onderstaande vijf zaken de basis (het fundament) van de maatschappij. Welk begrip vind jij het belangrijkst? Vul de tweede kolom in. Zet het belangrijkste begrip bovenaan.

PLAATS

BEGRIP

VOORBEELD VVD-PROGRAMMA

1

2 3 4 5

figuur 1

b Bekijk figuur 1. b Zet achter ieder begrip een passend voorbeeld uit het

Wat bedoelt de maker van deze cartoon?

VVD-programma. c De VVD wil een vrijemarkteconomie. Bij welk partijpunt POLITIEKE STROMINGEN

past die gedachte?

3

Lees bron 3.

A Een kleine rol voor de overheid.

Wat hoort bij elkaar? Trek lijnen.

B Een grote rol voor de overheid.

4

Links

Behouden

Progressief

Rechts

Veranderen

Conservatief

C Belastingverlaging. D Persoonlijke vrijheid voor iedereen.

Bekijk nog eens bron 5. Kun je beredeneren welke partijen bij de verschillende politieke stromingen horen?

MEER INSPRAAK VOOR DE KIEZER

a Welke partijen horen bij het Liberalisme?

7

Lees bron 4. Naast de VVD is er nog een liberale partij: D66.

b Welke tot de sociaaldemocratie?

Streep de foute woorden door. D66 wil minder • meer directe invloed voor de burgers. De partij wil de burgers daarom meer • minder vrijheid geven.

18

D66 streeft naar principiële • praktische oplossingen voor

Kleinere rol koningin bij formatie

maatschappelijke problemen. De partij vindt extra aan-

– Kamerlid Boris van der Ham en GroenLinks–Kamerlid Wynand Duyvendak dienen een voorstel in voor een door de Tweede Kamer gekozen formateur. Tot nu toe wordt deze door de Koningin benoemd. Bron: www.parlement.com

dacht voor het milieu belangrijk • onbelangrijk. Ook voor 8

het onderwijs • de criminaliteit wil D66 meer aandacht. Door wie wordt de burgemeester benoemd? A De ministerraad. B De gemeenteraad.

figuur 3

C De commissaris van de Koningin.

AMBTENAREN (X

D De koningin. 9

1000)

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

D66 wil rechtstreekse verkiezingen van bijvoorbeeld de

Overheidssectoren

burgemeester. Welke functies komen volgens jou in aan-

875

914

949

961

942

929

937

948

954

Bron: BZK, Kerngegevens overheidspersoneel.

merking voor rechtstreekse verkiezingen? Burgemeester

Ja • nee

Politiecommissaris

Ja • nee

Schooldirecteur

Ja • nee

Wethouder

Ja • nee

a Is het aantal banen voor ambtenaren in de periode

Leraar

Ja • nee

2000-2008 gestegen of juist gedaald?

Rechter

Ja • nee

figuur 4

13

Bekijk figuur 4.


b Is de VVD gelukkig met dit resultaat? T O E PA S S I N G

Ja • nee, want

VVD EN D66

10

Wat is het liberale standpunt over abortus? Vul de zin aan.

c

Zoek op wat D66 zegt over het aantal ambtenaren.

De VVD vindt dat er vrijheid moet zijn van abortus, omdat . DEN HAAG – Oud-minister Zalm (VVD) vindt dat we in Nederland te snel iemand arm noemen. ‘Zodra wij armoede definiëren, is het een onoplosbaar probleem. Alleen met nul mensen in de bijstand zal de armoede weg zijn. Dat zal niet gebeuren.’ Bron: www.ad.nl.

figuur 2

11

Lees figuur 2. Geef aan waarom de opmerkingen van minister Zalm goed

/ HB H2 §1 EXTRA BLZ. 19

EXTRA In het regeerakkoord worden uitkeringsgerechtigden sterk geprikkeld om weer aan het werk te gaan. D66 heeft daar geen moeite mee. Waar D66 wel moeite mee heeft, is het handhaven van de kinderbijslag in de huidige vorm. D66 wil de kinderbijslag inkomensafhankelijk maken. Bron: naar www.nos.nl. figuur 5

bij de VVD passen. 14

Lees figuur 5. Leg aan de hand van figuur 5 uit dat D66 zowel liberaal als sociaal is.

12

Lees figuur 3. Welke partij wil de rol van de koningin graag veranderen? Vul in figuur 3 de naam van die partij in. 15

Ga naar www.blikopener.nl. Maak de digitoets bij deze paragraaf. / HB H2 §2 INTRO BLZ. 20

19


2

Alle mensen gelijk? VERKENNING

MO DULE 1

1

4

Sociaaldemocraten willen een verzorgingsstaat waarin de


sociale zekerheid van de mensen goed is geregeld.

Streep de foute antwoorden door.

Wat hoort daar zeker bij?

Wiebe B. werd in 1908 • 1910 elf jaar. Als je van een uur

■ Onderwijs voor iedereen.

pauze uitgaat, werkte Wiebe per dag 12 • 14 uur. Dat is per

■ Werk voor iedereen.

week van zes dagen 72 • 84 uur.

■ Meer agenten op straat. ■ AOW-uitkeringen.

Arbeidswet 1889

art. 1. Onder arbeid vallen alle werkzaamheden, behalve die in de landbouw, tuinbouw, bosbouw, veehouderij of veenderij. art. 3. Het is verboden een kind beneden twaalf jaren te laten werken.

■ Kinderbijslag. ■ Openbaar vervoer gratis.

5

Lees bron 2. De PvdA gaat ervan uit dat alle mensen gelijk zijn. Uit welke programmapunten blijkt dat? 1

figuur 1

2 2

Lees figuur 1.

6

a Waarom mocht Wiebe op zijn elfde toch zoveel werken?

Bekijk bron 5. De leerling heeft wel gelijke kansen gehad. Welk deel uit de ideeën van de PvdA is hij gemakshalve vergeten?

b Hoeveel jaar had Wiebe al gewerkt toen in 1919 de achturige werkdag werd ingevoerd? GROENLINKS EN DE SP

De vader van Wiebe was een ‘rooie’, een aanhanger van de

Lees bron 3 en de alinea in de leertekst ‘GroenLinks’. a GroenLinks vat zijn idealen samen in vier begrippen.

sociaaldemocratie. Hij was het voor een groot deel eens

Welke zijn dat? Schrijf het ideaal dat jij het belangrijkste

met Karl Marx (1818-1883). Hier volgen enkele ideeën van

vindt bovenaan.

Marx.

1

a Met welke ideeën ben jij het eens?

2

Eigendom van grond en huizen moet worden afgeschaft.

3


4

IEDEREEN GELIJK

3

7

b Wat vindt GroenLinks belangrijk, aan de naam te zien? 8

Lees bron 1.

Erfenissen moeten naar de staat gaan, niet naar de mensen.

Vul de woorden in. Kies uit: milieu • geld •


minimumloon • softdrugs • onderwijs • zwakkeren • overheid. De SP wil een

die zorgt voor een recht-

vaardige verdeling van komt op voor de Je krijgt alleen inkomen als je werkt. Rentenieren is verboden. Ik ben het hiermee eens • oneens, omdat

gratis

en macht. De SP in de maatschappij en wil

. Naast het legaliseren van en extra steun voor de mensen met een wil de SP een natuurlijk


b Waarom zag de vader van Wiebe wel wat in de ideeën van Karl Marx?

20

.

T O E PA S S I N G

12

Lees figuur 4.

SOCIALISME IN DE PRAKTIJK

Van welke partij komt dit voorstel?

9

A PvdA

Waarom heeft de SP een rode tomaat als symbool?

B D66 C SP Minima en maxima

De Jonge Socialisten (PvdA) willen te hoge salarissen een halt toeroepen. Ze stellen daarom een maximuminkomen voor van maximaal vijf maal modaal. Dat is ongeveer 150.000 euro per jaar. Daar moet je volgens de Jonge Socialisten heel goed van kunnen leven. figuur 2

10

Minister laat A4 doorgaan

Minister Eurlings van Verkeer en Waterstaat laat de aanleg van de snelweg A4 doorgaan ondanks zijn demissionaire status in het kabinet. De minister gaat zeker 2,6 miljard euro investeren in onder meer het doortrekken van de zuidelijke A4 tussen Dinteloord en Bergen op Zoom. Daarnaast kiest hij ook voor een fikse verbreding van de A15 ten zuiden van de Maasstad. Bron: De Telegraaf

Lees figuur 2. a Vind je dit typisch PvdA? Leg uit.

figuur 5

b Wat vind jij van het voorstel van de Jonge Socialisten?

13

Lees figuur 5. Welke politieke partij is het eens met de plannen van minister Dekker?

c Wat vindt de VVD hiervan?

A PvdA

D

SP

B GroenLinks

E

D66

C VVD d Op welke groep zullen de Jonge Socialisten in figuur 2 zich vooral richten?


A Op directies van grote bedrijven.

EXTRA

B Op ministers en burgemeesters.

WIE KOMT VOOR JE OP?

C Op voetballers en muzikanten.

14

D Op artsen en professoren.

Zoek op internet naar de vakbond FNV. a Is er ook een jongerenafdeling? Zo ja, hoe heet die?

Gemeente Nijmegen

b Geef drie voorbeelden van activiteiten van de FNV.

De gemeente Nijmegen roept kandidaten op te solliciteren naar de functie van technisch medewerker. Wij nodigen leden van etnische minderheidsgroepen, gehandicapten en vrouwen nadrukkelijk uit te solliciteren. figuur 3

11

Lees figuur 3. Waarom zal deze advertentie de goedkeuring van de PvdA krijgen?

Iedereen gaat erop achteruit

Vrijwel iedereen moet dit jaar financieel een stapje terugdoen. Gezinnen worden het zwaarst getroffen. Waar in 2009 de meeste werknemers nog in koopkracht op vooruitgingen, daalt in 2010 ook voor hen de koopkracht. Ook mensen met een uitkering gaan erop achteruit. Dat blijkt uit berekeningen van het Nibud. Bron: FNV.

Breng ouderenzorg naar de wijken

De bestaande grote verpleegtehuizen moeten worden afgebroken. Voor ouderen die niet meer zelfstandig kunnen wonen, moeten kleinschalige voorzieningen worden opgebouwd in de wijken, waar ze met zes tot twaalf anderen verzorgd kunnen worden. Weg met de intensieve menshouderij. figuur 4

figuur 6

15

Lees figuur 6. Welk stemadvies zal de FNV geven bij een verkiezing voor de Tweede Kamer?

16


21


3

En wat geloof jij? SGP:


1

Lees de introtekst op bladzijde 22 van je handboek. Abraham Kuyper was de oprichter van de ARP, een christe-

7

Lees de bronnen 2 en 3.

lijke partij. Hij zei: ‘Bij alles wat de mens doet, moet hij

Kleine christelijke partijen zijn vaak wat strenger.

zich afvragen wat Gods wil is.’ Hoe zegt Floris dat?

a Waar blijkt dat uit bij de ChristenUnie? Geef drie voorbeelden. 1 2

Uit de bijbel: Matteüs 25

3

Want ge hebt mij te eten gegeven, toen ik honger had (a).

b Waar blijkt dat uit bij de SGP? Geef vier voorbeelden.

Gij hebt mij in uw huis opgenomen, toen ik een vreemdeling was (b).

1 2

figuur 1

2

Lees figuur 1.

3 4

Bij Matteüs 25 denkt Floris aan asielzoekers en aan ont-


wikkelingswerk. Bij asielzoekers hoort 3

T O E PA S S I N G

a • b.

Bij ontwikkelingshulp hoort a • b.

POLITIEK VANUIT HET MIDDEN

Ontkerkelijking betekent:

8

Belangrijke begrippen voor het CDA zijn: rentmeester-

A het slopen van kerken.

schap, solidariteit, rechtvaardigheid, gespreide verant-

B een kerk verbouwen tot bijvoorbeeld een woonhuis.

woordelijkheid. Schrijf de begrippen bij de stellingen.

C mensen voelen zich steeds minder verbonden met een kerk.

STELLING

IN HET MIDDEN

4

Het CDA is ontstaan uit twee protestantse en een katholie-

De mens is niet alleen verantwoordelijk voor zichzelf, maar ook voor zijn medemens. De overheid beschermt de natuur tegen aantasting en roofbouw.

ke politieke partij. Volgens Floris ontstond het CDA als gevolg van de ontzuiling. Hoe omschrijft hij ontzuiling?

5

a Christendemocratische partijen nemen een middenpositie in. Wat is dat volgens jou?

b Hoe zegt Floris dat hij voor een middenpartij kiest?

WAARDEN EN NORMEN

6

Lees de bronnen 1, 2 en 3. De christendemocratie vindt normen en waarden in de

Politieke driehoek

Het CDA heeft een heel eigen plaats in de Nederlandse politiek. De christendemocraten zijn geen partij tussen het liberalisme en het socialisme in. De benadering van een driehoek geeft de situatie beter weer. Met in elke hoek een van de grote politieke stromingen. Uit: Het CDA in de Nederlandse politiek. figuur 2

9

Lees figuur 2 en bekijk bron 4.

politiek erg belangrijk. Noem eens uit elke bron onderwerpen

Waarom zal het CDA de voorkeur geven aan het beeld van

die met normen en waarden te maken hebben.

de driehoek?

CDA: ChristenUnie:

22

BEGRIP

Het CDA wil af van het gedogen van drugs.

Linkse dromen en rechtse daden op partijdag

Bas van der Vlies hield het gehoor van zo’n duizend jongeren voor dat zijn partij niet wil buigen voor links of rechts. Hij plaatste ‘linkse dromen en rechtse daden’ in het perspectief van rentmeesterschap. ‘We mogen de aarde benutten, maar niet tot elke prijs. We moeten altijd oog houden voor de effecten van projecten op het milieu.’ Bron: Nederlands Dagblad.

figuur 3

10

11

Iedereen naar christelijke school

Iedereen verplicht naar het christelijk onderwijs. Dat wil … realiseren in de komende kabinetsperiode. De lijsttrekker van … vreest dat PvdA, VVD en D66 het confessioneel onderwijs willen aantasten. ‘De Tien Geboden moeten uitgangspunt zijn van de Nederlandse waarden en normen’. Bron: Algemeen Dagblad.

figuur 4

13

Lees figuur 3.

Welke politieke partij hoort in figuur 4 op de puntjes

Van welke partij is iemand aan het woord?

te staan?

A GroenLinks

A PvdA

B D66 C PvdA D SGP

B SGP C SP D CDA

Bekijk hoofdstuk 2 van de module Kleurrijke samenleving. Zoek de bron met gegevens over religie in Nederland. a Hoeveel procent van de bevolking hoort bij een bepaald geloof? %

GODSDIENST

Katholiek Protestant Islam Overig Niet-kerkelijk b Streep de onjuiste antwoorden door. De afgelopen jaren is er in Nederland een toename • afname te zien van het aantal aanhangers van het christe-

figuur 5 Islamitische landen.

14

Bekijk figuur 5.

lijke geloof. Het aantal mensen met een ander geloof

Noem twee islamitische landen waar de kerkelijk leiders

neemt toe • af.

politieke macht hebben.


15 EXTRA

paragraaf.

CONFESSIONELE PARTIJEN

12

Ga naar www.blikopener.nl. Maak de digitoets bij deze / HB H2 §4 INTRO BLZ. 24

a Zoek op wat confessie betekent. b Kruis de partijen aan die volgens jou tot de confessionele partijen gerekend worden. ■ D66

■ SGP

■ PvdA

■ VVD

■ CDA

■ GroenLinks

■ ChristenUnie

■ SP

23


4 MO DULE 1

1

Meer politieke partijen VERKENNING

ONE-ISSUEPARTIJEN


4

Bekijk bron 3. a De Partij voor de Dieren is een one-issuepartij. Wat is

a Wat is islamofobie?

een one-issuepartij? b En wat betekent demoniseren?’ b Stel een one-issuepartij zit in de Tweede Kamer. Zo’n c Vind jij dat Wilders met zijn partij wordt gedemoni-

partij praat dan:

seerd? Leg uit.

A alleen over het eigen thema. B over alle thema’s. C over het eigen thema en daaraan verwante thema’s. c vul de zin in. Twee andere voorbeelden van one-issuepartijen zijn

PROTESTPARTIJEN

2

Protestpartijen ontstaan vaak uit onvrede met de bestaande politiek. a Weet jij politieke partijen die zijn ontstaan uit onvrede? b Bekijk bron 1. Welke rechtse protestpartijen deden er mee bij de verkiezingen van 2006? 1

Héél simpel: één volk, één EXTREEMRECHTSE PARTIJEN

leider

Ingo Hasselbach, 28 jaar, was jarenlang actief als neonazi in het voormalige Oost-Duitsland. Hij groeide uit tot een van de leiders. In zijn boek Führer-ex, memoires van een vroegere neonazi, vertelt hij hierover. ‘Het is moeilijk uit te leggen,’ zegt hij. ‘Het ging om de macht, ik was de onbetwiste Führer van het oosten.’ Het keerpunt kwam voor hem in 1992 na een reeks aanslagen waarbij Turkse doden vielen. In de rechtszaal getuigde hij tegen voormalige vrienden en tegenwoordig vertelt hij zijn verhaal op scholen. Uit: de Anne Frank Krant.

2 3

figuur 1

4 c Waarvoor staat de ‘N’ op de Napoleonpet waarschijn-

5

Lees figuur 1 en bron 5.

lijk?

a Vergelijk het verhaal over Ingo met bron 6. Welke

d Deze partijen vallen onder:

punten van het fascisme en nationaalsocialisme herken

A het liberalisme.

je in zijn verhaal?

B het socialisme.

b Extreemrechtse partijen plegen aanslagen op buiten-

C de christendemocratie.

landers. Noem drie groepen waarop voor en tijdens de

D geen enkele klassieke stroming.

Tweede Wereldoorlog aanslagen werden gepleegd door

e Waarom staat de LPF in bron 1 lager dan de andere partijen?

nazi’s. Bekijk bron 4.

6

Streep de foute antwoorden door. 3

f Hoeveel zetels haalde de LPF in 2006?

Ingo was actief als neonazi. Zijn grote voorbeeld was

Lees bron 2.

Mussolini • Hitler • Stalin. Die was de bedenker van het

a Uit welke punten blijkt een streng beleid tegen vreem-

nazisme • communisme in de periode na de Eerste

delingen bij de PVV?

Wereldoorlog • Tweede Wereldoorlog. Hij zal het nu eens • oneens zijn met deze cartoon. 7

Tot 1945 had je in Nederland de NSB. a Waar staat die afkorting voor?

b Wat zijn nog meer belangrijke thema’s bij deze partij? b

Zoek op wat de rol was van de NSB in de Tweede

Wereldoorlog.

/ HB H2 §4 LEERTEKST BLZ. 25 24

T O E PA S S I N G 8

b Wat is een overeenkomst?

Bekijk nog eens bron 5. Extreemrechtse partijen hebben een aantal kenmerken. a Welke kreet hoort bij welk kenmerk? Trek lijnen.

Het enige recht van

c Bekijk bron 1 nog eens. Waarvoor kan de ‘N’ op de

Racisme

Napoleonpet ook staan?

de vrouw is het aanrecht. Leider, wij volgen u.

Vreemdelingenhaat

Whites only.

Führer-principe

Nederland voor de Nederlanders.

Seksisme

b Bekijk figuur 4. Met welke kenmerken van extreemrechts drijft Tom Janssen de spot? 9

Weet je het nog? Zet de verschillende partijen in het schema onder aan de bladzijde, van links naar rechts. De meest linkse partij zet je helemaal links, de meest rechtse partij rechts.

figuur 4

13

Ben jij het eens met deze stellingen? Leg uit. a Je mag geen hoofddoekjes in publieke functies (bijvoor-

... wil minimumstraffen. Moord krijgt een minimumstraf van vijftien jaar cel en doodslag een minimumstraf van tien jaar cel. De maximumstraffen op moord (30 jaar of levenslang) en doodslag (15 jaar) blijven ongewijzigd.

beeld lerares) dragen.

b Je krijgt een levenslange gevangenisstraf na drie zware

figuur 3

geweldsmisdrijven. 10

Bekijk bron 3 nog eens. De PvdD heeft aandacht voor allerlei onderwerpen. Zoek op wat de PvdD vindt van: – softdrugsgebruik


EXTRA

– euthansie

RASSENLEER

14

Hitler ging uit van zijn rassenleer. Zoek twee andere landen op waar racisme een belangrijke rol heeft gespeeld.

– straffen 15

Vul het schema in. NATIONAALSOCIALISME

11

Lees figuur 3. Van welke partij komt dit wetsvoorstel?

12

A de PvdA

C het CDA

B de VVD

D de PVV

Nu nog bewonderd door

Rechtse protestpartijen verschillen van extreemrechtse partijen. a Wat is een belangrijk verschil?

FASCISME

Leider Hij ging uit van

16

Ga naar www.blikopener.nl. a Maak de digitoets bij deze paragraaf. b Maak de digitoets bij dit hoofdstuk. c Maak de samenvatter bij dit hoofdstuk. / HB H2 §5 INTRO BLZ. 26

25


5

Van alle kanten bekeken Wat doen we met

Je weet vast al iets af van de vee-industrie of van de intensieve MO DULE 1

veeteelt. Maar weet je ook wat de politiek ermee te maken heeft? S TA P 1 : W E LK B E E LD H E B J E ?

1

Je kunt deze vraag eventueel met zijn tweeën maken. Veel dieren in Nederland worden gefokt in de vee-industrie. Hoeveel eigenlijk? Heb je enig idee? a Runderen, ongeveer A 1 miljoen

C 3 miljoen

B 2 miljoen

D 4 miljoen

b Varkens, ongeveer A 8 miljoen

C 11 miljoen

B 10 miljoen

D 14 miljoen

c Paarden en pony’s, ongeveer A 70 duizend

C 110 duizend

B 90 duizend

D 130 duizend

LANDBOUW-

RUNDVEE

VARKENS

SCHAPEN

2005 Nederland Groningen Friesland Drenthe Overijssel Flevoland Gelderland Utrecht NoordHolland ZuidHolland Zeeland NoordBrabant Limburg

PAARDEN

GEITEN

KIPPEN

& PONY’S

TELLINGEN

3 968 1 965 541 222 634 62 905 204 158

12 186 157 102 290 1 652 73 2 164 291 23

1 117 88 207 55 81 13 144 65 176

145 6 14 9 16 2 27 7 11

374 10 16 11 49 3 73 19 13

96 859 5 246 8 719 6 162 10 023 2 067 17 653 1 772 1 060

192

137

126

13

13

697

52 659

62 5 474

45 80

4 26

1 135

1 724 25 918

144

1 762

36

11

32

16 817

figuur 1 Aantal dieren x 1000.

d Kippen, ongeveer

2

A 1 miljoen

C 100 miljoen

B 10 miljoen

D 200 miljoen

S TA P 2 : S O C I A A L - C U LT U R E LE I N VA L S H O E K WAT ZIJN DE GEVOLGEN VAN INTENSIEVE VEETEELT?

5

Welke stelling is juist?

a Als je varkensboer zonder land bent, dan ben je: A vee-industrieboer.

Een legbatterijkip leeft met 23 andere kippen op 1m .

B boer met scharrelvarkens.

2

3

Lees bron 7 en 11.

In Nederland is het verboden snavels van kippen af te kappen. Juist • onjuist Juist • onjuist

C biologische boer.

Een varken(beer) mag je castreren zonder verdoving.

b Noem twee verschillen tussen een koeienboer en een

Juist • onjuist

varkensboer.

Lees bron 5. a Is deze tekst door een voor- of een tegenstander van de vee-industrie geschreven? b Waaraan zie je dat? c ‘Toen brak de (varkens)pest uit.’ Wat voor gevolgen had dat voor de landbouwsector denk je?

4

Bekijk figuur 1. a Geef in het schema per provincie aan waar het grootste en waar het kleinste aantal dieren zit. 6 DIERSOORT

MEEST IN DE PROVINCIE

MINST IN DE PROVINCIE

Runderen Varkens Schapen Paarden en pony’s Geiten Kippen

26

Bekijk bron 6. a Hoe is de belangstelling van Nederlanders voor biologische landbouw? A Klein B Gemiddeld C Groot b Hoe groot is de belangstelling voor een meer diervriendelijke aanpak? A Klein

b Wat is de belangrijkste provincie voor de veeteelt in

B Gemiddeld

Nederland?

C Groot

de vee-industrie? S TA P 3 : S O C I A A LE C O N O M I S C H E I N VA L S H O E K WAT HEEFT EEN BOER MET GELD?

7

Bekijk bron 4 en 9. Het aantal varkens per vierkante meter is niet overal hetzelfde. Hoeveel varkens van ruim 100 kilo kun je in een ruimte van ongeveer 50 vierkante meter (gemiddeld klaslokaal) plaatsen in een: Vee-industrieboerderij?


België Denemarken Duitsland Nederland EU

1996 0,31 1,50 1,80 0,70 0,80

2001 1,47 6,15 3,20 1,39 2,94

2005 1,73 6,2 4,3 2,17 3,4

figuur 2 Biologische landbouw in %.

Scharrelvarkenboerderij?

2007 2,4 5,2 5,1 2,5 4,7

Bron: Eurostat

Biologische boerderij? 8

Bekijk bron 8.

11

Een A4’tje is 30 bij 21 cm. Hoeveel ruimte krijgen kippen? OMGEVING

AANTAL A4’TJES

Bekijk figuur 2. a Hoe is in 2007 de belangstelling van Nederlandse boeren voor biologische landbouw? A Klein B Gemiddeld C Groot

KIPPEN PER M²

Kooi

b Hoe was de belangstelling in 1996?

Scharrel Biologisch

A Klein

B Gemiddeld

C Groot

c Hoe is de belangstelling in 2007 ten opzichte van andere Europese landen?

9

Bekijk bron 2.

A Klein

B Gemiddeld

C Groot

a In welk jaar werd het meest verdiend met de agrarische handel? b Er zijn veel bedrijven afhankelijk van de agrarische sector. Noem twee verschillende toeleveringsbedrijven.

S TA P 6 : I S J E B E E LD V E R A N D E R D ?

12

Wat vind jij van de vee-industrie/biologische boeren? Geef bij ieder punt jouw mening. De boer en zijn boerenbedrijf:

c Noem twee verwerkingsindustrieën.

S TA P 4 : P O L I T I E K - J U R I D I S C H E I N VA L S H O E K

De dieren:

HOE REAGEERT DE POLITIEK?

10

Lees bron 10. Veel partijen willen hetzelfde. Welke typische partijstandpunten kun je terugvinden? Liberalen:

De politiek:

Sociaaldemocraten:

Christelijke partijen:

Jij als consument:

PvdD:


27

Hoofdstuk 3 • Democratie versus dictatuur

1

Leven in een democratie VERKENNING

MO DULE 1

1

5

Lees bron 3.


Sinds 1848 kent Nederland kiesrecht.

a Waarom vinden de blanke vissers dat het verdrag niet

a Welke uitspraken zijn waar?

meer geldig is?

In 1848 kregen alleen welgestelde mannen kiesrecht. waar • onwaar

b Vind jij ouderdom een goede reden om een verdrag te

In 1919 hadden alle Nederlanders van achttien jaar en

laten vervallen? Ja • nee • soms, want

ouder stemrecht. waar • onwaar In 1974 kreeg je als stemgerechtigde een boete als je niet verscheen op het stembureau. waar • onwaar b Wat vind jij ervan dat vrouwen later kiesrecht kregen

2

Indianen zijn lang een onderdrukt volk geweest. Weet jij

dan mannen?

nog andere volkeren die in de laatste vijftig jaar zijn onderdrukt? ■ Koerden

6

Welke rechten zijn individuele of politieke rechten? Welke

■ Mexicanen

zijn sociale rechten? Vul de middelste twee kolommen van

■ Blanke Zuid-Afrikanen

het schema in.

■ Palestijnen ■ Aboriginals

RECHTEN

■ Italianen

In Nederland heeft iedereen recht op onderwijs. Leg uit en zijn inwoners?

VIND IK BELANGRIJK

Recht op geneeskundige verzorging.

Artikel 1 van de Grondwet

Allen die zich in Nederland bevinden, worden in alle gevallen gelijk behandeld. Discriminatie op grond van godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan.

Recht op het hebben van een eigen mening. Recht op onderwijs. Recht op huisvesting. Recht op vrijheid van geloof.

figuur 1

Recht op vrije tijd.

Lees figuur 1 en bekijk bron 4. a Een van de mensenrechten is het recht op vrijheid van

DIT RECHT

RECHT

RECHT

waarom het recht op onderwijs belangrijk is voor een land

4

SOCIAAL

INDIVIDUEEL

Recht op bescherming tegen mishandeling of seksueel misbruik. Recht op eten. Recht op inkomsten bij ouderdom, werkloosheid of ziekte. Recht op gelijke behandeling.

INDIVIDUELE, POLITIEKE EN SOCIALE RECHTEN

3

POLITIEK OF

7

Bekijk bron 2.

meningsuiting. Waarom kan dat in tegenspraak zijn met

In een democratie heb je scheiding van machten.

artikel 1 van de grondwet?

a Waarom is het belangrijk dat de macht verdeeld is?

b Wat hoort bij elkaar? Trek lijnen. b Deze botsende rechten zijn vaak in het nieuws. Weet jij

Parlement

Uitvoerende macht

Ministers

een voorbeeld?

Ministeries

Rechterlijke macht

Ambtenaren

Rechtbank

Wetgevende macht

Onafhankelijke rechters


28

T O E PA S S I N G SOCIALE ZEKERHEID

Welke drie kenmerken heeft een rechtsstaat?

8 1

De PVV wil het dragen van hoofddoekjes verbieden bij alle instellingen en verenigingen die gemeentelijke subsidie ontvangen. Het verbod geldt niet voor andere zichtbare religieuze symbolen als keppeltjes of kruisjes. Bron: de Volkskrant.

2 3 9

Lees bron 1. a Vind jij dat er een apart verdrag voor de rechten van het kind moet zijn? Ja • nee, want

b Krijgt ieder kind in Nederland onderwijs en is het onderwijs gratis?

figuur 2

Kabinet laat grondwet intact

DEN HAAG – Een volgorde van grondrechten aanbrengen of de grondwet wijzigen is niet nodig om vraagstukken als discriminatie, kledingvoorschriften of eerwraak op te pakken. Die conclusie trekt het kabinet in een nota die gisteren is gepresenteerd. Bron: Provinciale Zeeuwse Courant. figuur 3

Lees bron 5.

10

14

Lees figuur 3. Heeft het kabinet de bevoegdheid om

De sociale rechten van mensen zijn door de politiek om-

de Grondwet te veranderen?

gezet naar sociale wetten. Zoek drie van die wetten op.

A Ja, het kabinet heeft de uitvoerende macht.

Schrijf in het kort op waarom die wet er is.

B Ja, het kabinet heeft de wetgevende macht. C Nee, de rechterlijke macht moet eerst toestemming geven. D Nee, het parlement heeft het laatste woord. / HB H3 §1 EXTRA BLZ. 29

EXTRA INTERNATIONALE RECHTBANK

11

Kruis in het laatste rijtje van het schema bij vraag 6 de drie

15

Zoek op internet informatie over het ‘Joegoslavië-

voor jou belangrijkste rechten aan. Leg hier uit waarom jij

tribunaal’.

deze rechten het belangrijkst vindt.

a Geef een voorbeeld van wie veroordeeld is door deze rechtbank. Welke straf kreeg hij en waarom?

Recht op omdat: Recht op omdat:

b Waarom is het belangrijk voor de mensenrechten dat oorlogsmisdadigers worden berecht?

Recht op omdat: 12

Eigenlijk is er geen scheiding van machten bij een minister. Leg dat eens uit. 16


13

Lees figuur 2.


Op grond van welke twee grondrechten zouden mensen bezwaar kunnen maken tegen deze maatregel? 1 2 29


2

Verkiezingen en kabinet 3


1

Lees figuur 1 en bekijk bron 4.


Streep de foute antwoorden door.

a Voor wie kan de StemWijzer belangrijk zijn?

a Op je achttiende mag je stemmen. Dat heet actief • passief stemrecht. b Mensen mogen ook jou kiezen. Dat heet actief • passief stemrecht.

b Geef twee redenen waarom er telkens een nieuwe

c Tweede Kamerverkiezingen zijn altijd • niet altijd om de

StemWijzer wordt aangeboden.

vier jaar.

1

d De in figuur 1 genoemde partijen zijn niet • wel gekozen in het parlement. 4

2

Verkiezingen in Nederland zijn vrije en geheime verkiezin-

2

gen. Wat betekent vrij en geheim?

Welke politieke keuzes maak jij?

b Waarom zijn vrije en geheime verkiezingen belangrijk

a Als jij het voor het zeggen had, welke politieke keuzes

voor een democratie?

zou jij dan maken? ■ Afschaffen brommer-

rijbewijs.

■ Autogebruik goedkoper. ■ Stemmen vanaf zestien

■ Meer hulp aan

jaar.

LIJSTTREKKER

5

Bekijk bron 5.

ontwikkelingslanden.

■ Strenge migratieregels.

■ Meer geld voor onder-

■ Minimumloon omhoog.

Job Cohen was in 2010 lijsttrekker voor de PvdA.

■ Softdrugs legaliseren.

a Wat is een lijsttrekker?

wijs. ■ Bij misdrijven strenger

straffen.

■ Verplichte sociale stage. ■ Meer kinderbijslag.

■ Gratis schoolboeken.

b Welke kenmerken zijn belangrijk voor een lijsttrekker?

■ Een andere keuze, namelijk:

■ Uitstraling.

■ Discussievaardig.

■ Geloofwaardig.

■ Betrouwbaar.

■ Mediageniek.

■ Heteroseksueel.

6 b Wat zou een gevolg kunnen zijn als er geen politiek

Bekijk bron 1. a Lijsttrekkers doen hun best om de zwevende kiezers

beleid zou zijn in ons land?

van hun gelijk te overtuigen. Wat zijn zwevende kiezers? A Kiezers die geen lid zijn van een politieke partij. B Kiezers die nog niet eerder gestemd hebben.

VEEL TE KIEZEN

Veel nieuwe partijen geregistreerd

Voor de Tweede Kamerverkiezingen van 9 juni 2010 zijn 61 partijen geregistreerd. Onder hen zijn veel nieuwkomers als De Stem Jezelf, de Piratenpartij en de Partij van Niks. Registratie betekent niet dat de partijen meedoen aan de verkiezingen. Nieuwe groeperingen moeten namelijk 570 handtekeningen overleggen. Bron: www.nu.nl.

figuur 1

C Kiezers die nog niet weten op wie ze gaan stemmen. D Kiezers die eigenlijk niet willen stemmen. b Waaraan zie je dat het om zwevende kiezers gaat?

c Bekijk bron 2. Met verkiezingsbeloften proberen lijsttrekkers zwevende kiezers over te halen. Wat bedoelt de maker van de cartoon?

30

KABINETSFORMATIE

7

8

11

Bekijk bron 4 nog een keer.

Vul het schema in de juiste volgorde in. Kies uit:

a Welke conclusie naar aanleiding van bron 4 is juist? In

regeerakkoord • formateur • kabinetsformatie • premier • coalitie • koningin • informateur. 1 Na de verkiezingen start de . 2 Een onderzoekt dan welke partijen een kabinet kunnen vormen. 3 Als de partijen na de onderhandelingen het eens zijn, vormen ze een . 4 De partijen sluiten een . 5 Een zoekt mensen die als minister of staatssecretaris aan de slag willen. 6 De is meestal lid van de grootste partij. 7 De benoemt het kabinet. a Bekijk bron 3. Naar wie worden de kabinetten genoemd?

2010 hebben A de christendemocratische partijen de meerderheid in de Tweede Kamer. B de liberale partijen meer zetels dan de christendemocratische. C de rechts-extremistische partijen zetels in de Tweede Kamer. D de sociaaldemocratische partijen minder zetels dan de christendemocratische partijen. 12

Lees figuur 2. Balkenende III was een minderheidskabinet. Hoe kan dat? Streep de foute woorden door. Balkenende II is gestart in 2003 als een meerderheidskabinet • minderheidskabinet met het CDA • PvdA • VVD • D66 • SP. In juni 2006 zegde CDA • PvdA • VVD • D66 • SP het vertrouwen op in het kabinet. Daardoor hield Balkenende

b Zoek op welk kabinet is er gevormd na Balkenende IV.

II nog maar 72 • 82 zetels over. En dat is een minderheid in de Eerste • Tweede kamer. Balkenende bood toen zijn

c Welke coalitiepartijen zitten in dat kabinet?

ontslag aan de koningin •het parlement aan. Balkenende III werd daarna benoemd om tot de verkiezingen in november het land te besturen.



T O E PA S S I N G EXTRA

VERKIEZINGSUITSLAG

9

Een informateur onderzoekt. Waar kijkt hij vooral naar?

DEMISSIONAIR KABINET EN ROMPKABINET

1

13

a Wat is een demissionair kabinet? 1

2 . 10

a Tel op hoeveel jaar de partijen in 37 jaar hebben gere2

geerd. CDA (KVP+ARP): D66: PvdA: VVD:

b Hoe kun je het kabinet-Balkenende III ook wel noemen?

b Wat kun je hieruit concluderen? 14


Minderheidskabinet


Een minderheidskabinet is een kabinet dat gevormd wordt door één of meer politieke partijen die samen geen meerderheid in het parlement hebben. Het kabinet-Balkenende III was vanaf 7 juli 2006 een minderheidskabinet. figuur 2

31


3

Politiek, hoe gaat dat eigenlijk? c Wat is daar bijzonder aan?


1

Lees de introtekst op bladzijde 32 van je handboek. a Wat is de volgorde van politieke besluitvorming bij de

d In de Staten-Generaal hebben de leden stemrecht. Wat

oude Grieken? Breng de juiste volgorde aan door te num-

is dat?

meren van 1 tot en met 5. Bespreken van de voorstellen Beslissen Uitvoeren Voorstel bestuur Stemmen

e Kamerleden hebben ook recht van amendement en stemrecht. Leg aan de hand van de initiatiefwet in figuur 1 uit hoe die rechten werken.

b Is de volgorde van politieke besluitvorming nu anders? 2

Waarom was het kiesrecht in de negentiende eeuw in ons

CONTROLERENDE TAAK

land eigenlijk niet democratisch?

7

De Eerste Kamer (senaat) en de Tweede Kamer hebben een controlerende functie. Daarbij hebben zij ook rechten. Wat zijn de juiste omschrijvingen? Trek lijnen.

WIE REGEERT?

3

Bekijk bron 4 van paragraaf 2 van dit hoofdstuk. a Partijen in de Tweede Kamer behoren tot een fractie. Hoeveel fracties zijn er na de verkiezingen van juni 2010? b Hoeveel eenmansfracties zijn er? c Welke partijen zijn nieuw in de Tweede Kamer, welke

Recht op indienen motie

Schriftelijk vragen stellen aan minister.

Budgetrecht

Een minister oproepen zijn beleid toe te lichten in de Tweede kamer.

Recht van interpellatie

Laten weten het oneens te zijn met het regeringsbeleid.

Parlementaire enquête

Afwijzen/veranderen van de rijksbegroting

Recht om schriftelijk vragen te stellen

Diepgaand onderzoek naar het regeringsbeleid.

zijn verdwenen? 4

Noem drie oppositiepartijen tijdens het kabinet-Balkenende IV.

5

Bekijk bron 1. Welke twee taken heeft het parlement? 1

WETSVOORSTEL

2

8

Bekijk bron 2 en 3. a Welke groepen in de samenleving kunnen wensen naar voren brengen waaruit wetsvoorstellen kunnen voortko-

WETGEVENDE TAAK

men?

Initiatiefwet SP voor verbod op pelsdierenfok

De SP lanceert deze week een initiatiefwet voor een verbod op pelsdierhouderij. Tweede Kamerlid Krista van Velzen: ‘Hiermee kunnen we een einde maken aan het overbodige opsluiten en vergassen van dieren enkel voor luxeproducten.’

b Wat is de rol van de Eerste Kamer bij een nieuw wetsontwerp? c Wat is de taak van de koningin bij het totstandkomen

figuur 1

van een nieuwe wet?

6

a Tweede Kamerleden hebben het recht van initiatief.

d Waarom worden alle wetten in het Staatsblad gepubli-

Dat betekent dat zij:

ceerd?

b Lees figuur 1. Wat is dus een initiatiefwet?

9

Waar of niet waar? a De minister van Justitie moet alle wetsvoorstellen tekenen. Waar • niet waar

32

b De Eerste Kamer heeft het recht op amendement. Waar • niet waar c Eerste en Tweede Kamer stemmen over het wetsvoorstel. Waar • niet waar

11

Zoek op de website van de Tweede Kamer de antwoorden op de volgende vragen. a Hoe krijg je een Kamerlid te spreken? b Hoe schrijf je een Kamerlid?


T O E PA S S I N G MINISTERIES

c Kun je de vergaderingen van de Tweede Kamer bezoeken?

DE MINISTERS EN HUN MINISTERIES MINISTERIES

MINISTER

PARTIJ

Algemene Zaken

d Wat moet je eerst doen als je een petitie wilt aanbieden aan de voorzitter van de Tweede Kamer?

Premier Balkenende heeft vannacht een unieke motie van …………. overleefd. De door GroenLinks, SP, PVV, D66 en Partij voor de Dieren ingediende Kameruitspraak werd met 96 tegen 40 stemmen verworpen. De vijf oppositiepartijen vonden de reactie van het kabinet en de minister-president in het bijzonder op het rapport van de commissie-Davids naar de oorlog tegen Irak zo onbevredigend dat ze het vertrouwen in Balkenende opzegden. figuur 3

12

Lees figuur 3. a Wat moet er staan op de stippellijn? b Wat is dat voor een soort motie? c Door wie werd die ingediend? d Wat was het resultaat? / HB H3 §3 EXTRA BLZ. 33

EXTRA PARTICIPEREN

13 figuur 2

10

Bekijk figuur 2 en bron 4. a Ga naar www.parlement.com. Zoek met z’n tweeën op welke ministeries er zijn en welke ministers daarbij horen. b Bij welke coalitiepartij horen de ministers? Vul die ook in.

b Geef twee oorzaken. 1

c Welk ministerie ontvangt het meeste geld?

2 14

d Welke ministeries krijgen het minst?

Bekijk bron 5. a Kun je zeggen dat burgers minder participeren in de politiek ten opzichte van 1950?


33

4


Leven onder een dictatuur VERKENNING

MO DULE 1

1

6


Bekijk bron 1. Leg uit waarom je in een dictatuur geen vrije verkiezingen

a Zoek een aantal dictators op die in het verleden heb-

hebt.

ben geregeerd. b Geef een naam van een dictator die nu nog aan de macht is. 2

In Nederland zijn de mensenrechten opgenomen in de grondwet. a Was dat ook het geval in een dictatuur als Irak onder Saddam Hoessein, denk je? Ja • nee, want b Zoek op in welk jaar de grondwet in Nederland is ingevoerd zoals die wij nu kennen? A 800 B 1848 C 1912 D 1989

figuur 1 Politiegeweld.

7

Bekijk figuur 1.

KENMERKEN VAN EEN DICTATUUR

a Wat is volgens jou een politiestaat? Een staat waar de

3

Bekijk bron 3.

politie:

Waarom zie je in een dictatoriaal land vaak veel portretten

A op straat de orde handhaaft.

van de dictator?

B opkomt voor de veiligheid van de mensen. C erg machtig is en hardhandig optreedt. D de regering vormt. b Je ziet in figuur 1 oproerpolitie in Indonesië. Zoek nog

4

drie landen op waar je dit beeld tegen kunt komen.

Kruis bij onderstaande zinnen aan of ze van toepassing zijn op een dictatuur. ■ Je mag zeggen wat je wilt.


■ Het bestuur is rechtstreeks door het volk gekozen.

T O E PA S S I N G

■ Mensen met een andere mening worden bedreigd. ■ Je mag niet schilderen wat je wilt.

WAT MERKT DE BEVOLKING?

■ Je mag niet elke godsdienst aanhangen.

8

■ Je kunt stemmen op wie je wilt.

Bekijk bron 5. a Wie was Pinochet? Hij was een dictator uit de vorige eeuw in:

PERSVRIJHEID

A Argentinië.

C Zuid-Afrika.

5

In een dictatuur houdt de overheid toezicht op wat je

B Chili.

D Spanje.

openbaar wilt maken. Er is sprake van censuur.

b Was Pinochet berecht voor zijn daden toen de tekenaar

a Waarom controleert de regering van landen met een

deze cartoon tekende?

dictatuur kunst? b Staat in het intro een vorm van censuur beschreven? Ja • nee, want

c Leg uit waarom censuur in de ogen van een dictator nodig is. 34

c Zoek op hoe het met Pinochet afgelopen?

Het aquarium

‘De politieke censuur bij ons op tv is erg simpel. Telkens als er politieke opschudding is, wordt er een natuurfilm uitgezonden. En aangezien er vaak ernstige politieke problemen zijn, is Jacques Cousteau bij ons een nationale ster geworden. Vissen, de hele dag! Dat is geen tv meer, maar een aquarium.’ Vrij naar de Algerijnse cabaretier Mohammed Saïd Fellag. figuur 2

9

Lees figuur 2.

De aanspreektitels van Kim Jong-il dictator in Noord-Korea: • De zoon van de 21e eeuw • De eeuwige zon • De redder van het vaderland • De zon van het socialisme • De onoverwinnelijke generaal • De vader aller Koreanen • De grootste man die ooit heeft geleefd • Hij die verscheen uit het licht van zon en maan figuur 3

Welke drie kenmerken van een dictatuur kun je hierin EXTRA

terugvinden? 11

1

a Als iemand in Nederland zich zo laat aanspreken, zou hij dan serieus genomen worden, denk je?

2 3 10

Lees figuur 3.

Lees bron 4. Je ziet hier een deel van de Universele Verklaring van de

b Hoe komt het dat mensen in Noord-Korea Kim Jong-Il

Rechten van de Mens.

zo aanspreken?

a Geef in het volgende schema aan welke artikelen in een dictatuur zeker niet en welke misschien worden toegepast. MENSENRECHTEN ARTIKEL

NIET TOEGEPAST

MISSCHIEN TOEGEPAST

12

MENSENRECHTEN

1 2 3 4 5 7 9 12 15 18 19 20 23

Lees bron 2. a Leg uit waarom het verbieden in een democratie van een kapsel niet mogelijk is.

b Wat gebeurt er in land met 100000% inflatie? Leg dat uit aan de hand van een tros bananen.

13 b Waarom zijn in een dictatuur de mensenrechten niet in

a

Zoek op internet (www.amnesty.nl) hoe het is

gesteld met de mensenrechten in Argentinië.

de grondwet opgenomen?


b Hoe stond het de afgelopen jaren met de mensenrechten in Irak?


35


5

Is de politiek duidelijk? VERKENNING

MO DULE 1

1

3

Lees figuur 2.

Lees de introtekst op bladzijde 36 van je handboek. Lees

a Wat heeft een kort lontje met normvervaging te

ook bron 5 en bekijk bron 1.

maken?

a Waar hebben ex-burgemeester Gerd Leers van Maastricht en de groep Heideroosjes kritiek op? b Wat is gedoogbeleid?

b Alle politieke partijen vinden dat er iets gedaan moet worden aan normvervaging. Welke partijen vinden dat vooral?

c Wat wil Gerd Leers?

d Gerd Leers is van het CDA. Waarom wil hij een heel ander beleid dan het landelijke CDA?

■ SGP

■ ChristenUnie

■ SP

■ GroenLinks

■ CDA

■ PvdA

■ D66

4

■ VVD Politiek is niet altijd duidelijk. Een gevolg is dat mensen

geen interesse hebben voor de politiek. Weet jij nog andere gevolgen? 1 2

In dit land van 16 miljoen wijzen, Vraag ik: wat willen we bewijzen? De joint, het stickie, maakte ons beroemd, Maar de nadelen worden niet genoemd. refrein: Hier spreekt Donner van Justitie Ik doe het samen met politie. Ja, de drugs gaan van de straat, Er komt actie na gepraat. Blowers, neem daarvan notitie! figuur 1 Een deel van het antwoord van minister Donner. Hij was toen minister van Justitie.

3

FOUTEN IN DE POLITIEK

Schipholbrand

De onderzoeksraad voor veiligheid heeft de Schipholbrand onderzocht. Door de harde eindconclusies traden de ministers van Justitie en van VROM af. figuur 3

5 2

Bekijk bron 4 en lees figuur 3.

Lees figuur 1.

In de politiek worden nooit • regelmatig fouten gemaakt.

a Minister Donner reageert ook met een rap. Wat zegt hij

Een parlementaire enquête is een mogelijkheid om

in zijn reactie?

achteraf • vooraf problemen in de politiek aan te pakken. Een andere manier is het omscholen • ontslaan van verant-

b Wat vind jij van dit gedoogbeleid.

woordelijke politici. 6

Lees bron 3. a Vul de zin in. Een referendum is een mogelijkheid om burgers meer

te geven. Daarmee

raken burgers eerder NORMVERVAGING

Kort Lontje

‘Let &%#@*& eens wat beter op *&^*$#!’ In het verkeer, in de rij voor de kassa of op straat: mensen reageren overdreven geïrriteerd. Uit een onderzoek blijkt dat mensen een (iets) ‘korter lontje’ hebben dan tien jaar geleden. Maar liefst 84% geeft aan dat andere mensen volgens hen sneller geïrriteerd zijn. Bron: naar www.sire.nl. figuur 2 36

andere manier is

bij de politiek. Een en

rechtstreeks door de burgers te laten kiezen. b Zijn de voordelen van een referendum belangrijker dan de nadelen? Wat vind jij? De voordelen • nadelen wegen zwaarder, omdat

c Weet jij nog andere oplossingen om mensen meer te

Of: moet het gedoogbeleid (softdrugs) afgeschaft worden?

betrekken bij de politiek?

Ondervraag daarna in groepjes van twee tien mensen. Tel na de interviews de antwoorden en noteer de gegevens in

7

Lees bron 3.

je werkboek.

Over het houden van een referendum in Nederland zijn de

Vraag 1 is:

meningen verdeeld. Geef aan welke woorden bij argumenten voor of tegen een referendum horen. Vraag 2 is: VÓÓR REFERENDUM

TEGEN REFERENDUM

Parlement heeft minder invloed

Vraag 3 is:

Directe invloed Meer belangstelling voor politiek Tijdverlies

UITWERKING

Tweetal Nee

Meer draagvlak Veel problemen te ingewikkeld / HB H3 §5 LEERTEKST BLZ. 37

Ja

Totaal klas Nee Ja

Vraag 1 Vraag 2 Vraag 3 Resultaat van jullie onderzoek:

T O E PA S S I N G IN DE PRAKTIJK

8

Welke uitspraken zijn waar? a In Nederland is het referendum nog nooit toegepast. Waar • niet waar b Het parlement kan een minister dwingen ontslag te


nemen. Waar • niet waar

9

c Om Nederland te kunnen besturen, zijn compromissen

EXTRA

noodzakelijk. Waar • niet waar

POLITIEKE TABOES

d Het politieke beleid is voor de meeste mensen erg

11

duidelijk. Waar • niet waar

Bekijk bron 2. Fortuyn doorbrak politieke taboes door de invloed van de

e Vooral de VVD is vóór het referendum. Waar • niet waar

islam bespreekbaar te maken. Welke politieke taboes werden in de verkiezingen van 2010 bespreekbaar?

Bekijk nog eens bron 4. Ga naar de internetsite www.parlement.nl. Klik op ‘enquête’ voor meer informatie over de parlementaire enquête. Wat wordt er gezegd over: het onderzoek? de getuigen?

12

■ Het koningshuis.

■ Aftrek hypotheekrente.

■ Meer wegen in Nederland.

■ De AOW.

■ Abortus.

■ De doodstraf.

Ga naar www.blikopener.nl. a Maak de digitoets bij deze paragraaf. b Maak de digitoets bij dit hoofdstuk. c Maak de samenvatter bij dit hoofdstuk. / HB H3 §6 INTRO BLZ. 38

10

Jij gaat met de hele klas een referendum houden. Jullie gaan na wat mensen van enkele (politieke) onderwerpen vinden. Hoe gaan jullie te werk? Eerst maak je samen met de klas twee of drie vragen. Dat moeten ja/nee-vragen zijn. De onderwerpen mogen jullie zelf kiezen. Maar je kunt ook onderwerpen nemen als: moet het referendum in Nederland toegepast worden? 37

6


Van alle kanten bekeken Wat doet Amnest

Je hebt vast wel eens van Amnesty International gehoord.

S TA P 3 : S O C I A A LE C O N O M I S C H E I N VA L S H O E K

MO DULE 1

Waarschijnlijk weet je dan ook dat Amnesty een van de

SPELEN ER OOK ECONOMISCHE BELANGEN EEN ROL?

belangrijkste organisaties is op het gebied van de mensen-

5

Lees bron 6. Amnesty heeft geld nodig om al die acties te kunnen voe-

rechten. Maar wat doet Amnesty International nu eigenlijk?

ren. Waarom neemt ze geen geld aan van bedrijven en regeringen?

S TA P 1 : W E LK B E E LD H E B J E ?

1

Maak deze opdracht voordat je in het handboek kijkt. Je kunt de vragen ook met z’n tweeën maken. Welke bewe-

Amnesty verwelkomt sluiting Guantánamo Bay

ringen kloppen volgens jou?

Op zijn tweede dag als president van de Verenigde Staten ondertekende Barack Obama het bevel tot sluiting van Guantánamo Bay. Ook maakte hij een eind aan marteling en mishandeling die de VS onder het mom van terrorismebestrijding al zeven jaar lang begaan. Amnesty International ziet deze besluiten als een overwinning en een belangrijke stap in het herstel van de mensenrechten.

■ In meer dan 50% van de landen martelt de politie. ■ In Frankrijk vindt mishandeling en discriminatie plaats

van buitenlanders. ■ Na een bankroof in Saudi-Arabië loop je de kans te wor-

den onthoofd. ■ In sommige landen worden bij dieven een hand en/of een voet afgehakt.

figuur 1

■ In Nederland wordt de doodstraf nog uitgevoerd. ■ In Engeland krijg je lijfstraffen na een misdrijf.

6

Amnesty voert in de Verenigde Staten actie voor handha-

■ In islamitische landen staat op het drinken van een glas

ving van de mensenrechten.

bier vijftig zweepslagen.

a Waarom juist daar?

■ Amnesty komt op voor de rechten van homoseksuelen.

2

Lees figuur 1.

Wat betekent het Engelse woord ‘amnesty’ eigenlijk? b Waarom krijgen de Verenigde Staten weinig kritiek?

S TA P 2 : S O C I A A L - C U LT U R E LE I N VA L S H O E K WAT ZIJN DE OMSTANDIGHEDEN?

3

Bekijk bron 8.

7

mische omstandigheden voor hen verbeteren?

Leg eens uit wat deze afbeelding betekent.

4

Zouden landen eerder stoppen met martelen als de econo-

Bekijk bron 3 en lees bron 5. a Waarom, denk je, maken dit soort acties veel indruk? S TA P 4 : P O L I T I E K - J U R I D I S C H E I N VA L S H O E K IEDEREEN GELIJKE RECHTEN

b Welke methode van actie voeren lijkt jou het meest geschikt?

8

Lees bron 9. a Leg uit wat bedoeld wordt met: Amnesty speelt in op het gevoel van schaamte bij overheden.

5

Bekijk bron 2 en lees bron 4. a Voor welke rechten komt Amnesty hier op? b Waarom heeft Amnesty na de val van de Berlijnse Muur een snelle groei doorgemaakt? b Vind jij dat er kinderrechten zijn geschonden als kinderen in een cel worden vastgehouden? Ja • nee, want

38

y International? 9

Bekijk nog eens bron 2 en lees bron 4.

LAND

DOODSTRAF

MARTELING

DODELIJK GEWELD DOOR

Zet Nederland nog steeds kinderen vast? Zoek dat op.

POLITIE

Brazilië Zuid-Afrika Verenigde Staten Nederland China Frankrijk Duitsland Denemarken Turkije België


b Van welke landen verwachtte jij niet dat er martelingen zouden voorkomen?

S TA P 6 : I S J E B E E LD V E R A N D E R D ? figuur 2 Een man krijgt zweepslagen in Saoedi-Arabië.

10

Aan welke acties van Amnesty kun jij meedoen? • lessen verzorgen over mensenrechten; • acties voorbereiden en voeren; • website (van de lokale groep) bijhouden/opzetten; • lokale media benaderen; • standwerk doen; • af en toe meewerken aan een activiteit; • werven van nieuwe Amnesty-activisten; • meedoen aan schrijfacties; • meewerken aan de landelijke collecte.

Bekijk bron 7. a Is deze foto genomen door een medegevangene of door een politieke voor- of tegenstander van de regering? Leg uit.

b Bekijk figuur 2. Waarom worden dit soort foto’s bijna niet gepubliceerd?

figuur 3

c Bekijk bron 1.

12

Lees figuur 3.

a

Je weet nu heel wat meer over Amnesty International. Wat vind jij van deze organisatie?

Leg eens uit waarom de actie tegen martelen nodig is.

11

Bekijk bron 1. a Zoek op www.amnesty.nl of doodstraf, marteling en

b Zou jij lid willen worden? Ja • nee, want

dodelijk politiegeweld in de volgende landen voorkomt. Vul dit in het schema hiernaast in.


39

1

Hoofdstuk 4

Verrijkingsstof Welke rol speelt de ambt

Net zoals de meeste Europese landen zijn er in ons land heel MO DULE 1

wat ambtenaren. In deze paragraaf gaat het om de volgende vragen. Welk beeld heb jij van een ambtenaar? En: welke rol speelt de ambtenaar in onze samenleving? VERKENNING 1

Lees de intro op bladzijde 40 van je handboek. a In 2010 werd veel bezuinigd op de overheidsuitgaven. Waarom was dat? A Er wordt in ieder verkiezingsjaar bezuinigd. B Na de financiële crisis moesten vele landen zuinig aan

figuur 1 Is het al zo laat?

4

Bekijk bron 1. a Waar werkten de meeste ambtenaren in 2008?

doen. C Actualiteitenprogramma EenVandaag houdt elk jaar een enquête.

A Gemeenten

b Welke ambtenaren kunnen volgens ambtenaren best

C Politie

B Primair onderwijs

verdwijnen? De ambtenaren van

D Defensie

■ het rijk

■ rechterlijke macht

E Voortgezet onderwijs

■ de gemeenten

■ de provincies

b Streep de foute woorden door.

■ de waterschappen

■ het onderwijs

Vergeleken met 2000 is in 2008: het aantal ambtenaren gedaald • gestegen.

c Bekijk bron 1. Bevestigt bron 1 het aantal ambtenaren dat kan verdwijnen?

het aantal gemeenteambtenaren gedaald • gestegen. de grootste stijging te zien in het onderwijs • openbaar bestuur. het aantal ambtenaren bij defensie • de politie in aantal gedaald.

d Hoe kun je dat verklaren?

het aantal ambtenaren bij de politie gedaald • gestegen. 5

2

a Welke woorden passen volgens jou bij een ambtenaar? ■ Kritisch

■ Behulpzaam

■ Lui

■ Lef

Waar of niet waar? Een minister hoeft zich niets aan te trekken van Tweede

■ Bekwaam

■ Afwachtend

■ Meedenkend

■ Onbelangrijk

Kamerleden.

■ Saai

■ Idealistisch

Waar • niet waar

b Bekijk figuur 1. Waaraan zie je dat het hier om een amb-

Een ministerie wordt voor een belangrijk deel door ambte-

tenaar gaat?

naren bestuurd. Waar • niet waar De ambtenaren doen allerlei voorstellen, maar een minis-

c Vind jij dat de tekenaar een juist beeld laat zien van een

ter neemt uiteindelijk de beslissing.

ambtenaar?

Waar • niet waar

Ja • nee, want

AMBTENAREN

3

Lees bron 2.

HIËRARCHIE

a In Nederland zijn veel verschillende ambtenaren. Welke

6

a Wat betekent het woord hiërarchie eigenlijk?

beroepen worden niet door ambtenaren uitgeoefend? b Geef met de cijfers 1 tot en met 5 de hiërarchie in een b Bij welke beroepen is het volgens jou onduidelijk of het om een ambtenaar gaat?

ziekenhuis aan. Begin met de hoogste functie. Afdelingshoofd Leerling-verpleegkundige

40

enaar? GT Ziekenhuisdirecteur Hoofdverpleegkundige Verpleegkundige 7

Lees bron 3. a Wat zijn de oudste taken van ambtenaren in Nederland?

b Wanneer kreeg de gemeentepolitiek te maken met de

figuur 2

10

centrale overheid?

Bekijk figuur 2. a Leg uit wat de grap is van deze cartoon.

A Aan het begin van de middeleeuwen. B In de 15e eeuw. C In het begin van de 17e eeuw. D In het begin van de 19e eeuw. E In de tweede helft van de 19e eeuw. BUREAUCRATIE EN FORMELE MACHT

b Zijn ambtenaren het volgens de introtekst het met deze

8

minister eens?

In de meeste landen heb je bureaucratie. a Zoek twee verschillende betekenissen van het woord op in je woordenboek. 11

1

Voor welke politieke partijen is minder ambtenaren een belangrijk punt? (Zie intro.) ■ GroenLinks

■ VVD

■ PvdA

■ CDA

b Waar loop je risico op een bureaucratische behande-

■ SP

■ PVV

ling? Vul in.

■ ChristenUnie

■ PvdD

■ SGP

■ D66

2

PLAATS

WEINIG RISICO

Zwembad Stadhuis Camping Thuis School Carnavalsvereniging Gemeentekantoor Sportvereniging / HB H4 LEERTEKST BLZ. 41

VEEL RISICO

12

a Bekijk bron 3 en 5. Weet jij redenen waarom de overheid, ook wanneer er genoeg werk is in de samenleving, minder gemakkelijk personeel kan vinden?

b De grootste groep ambtenaren verdient tussen c Een modaal (gemiddeld) inkomen is ongeveer € 31.000 bruto per jaar. Dat is ongeveer

T O E PA S S I N G

.

en

per maand.

d De meeste ambtenaren verdienen dus ongeveer • iets

DE INVLOED VAN AMBTENAREN

meer dan • veel meer dan • minder dan een modaal inkomen.

9

e Vind jij dat je bij de overheid weinig verdient?

Hoe is de hiërarchie bij jullie op school?

41

Hoofdstuk 4

1

Verrijkingsstof (vervolg) GT

Deeltijd en opleiding

MO DULE 1

figuur 3

13

Bekijk bron 4 en lees figuur 3. a Geef een reden waarom er in de sector onderwijs veel parttime wordt gewerkt.

b Leg uit of het aantal allochtonen bij de overheid een goede weerspiegeling is van de samenleving.

DE VIERDE MACHT

14

Je hebt gezien dat ambtenaren de vierde macht vormen. Weet je nog wat de andere drie machten zijn? Je kunt ze opzoeken in deze module, maar je kunt ook kijken op internet: www.overheid.nl.

14

Wat vind jij van het imago van de volgende beroepen? Het imago van een leraar is negatief • positief, omdat

Het imago van een politieagent is negatief • positief, omdat

Het imago van een verpleegkundige is negatief • positief, omdat

42

15

44 procent van de ambtenaren werkt in deeltijd. Vooral in de sector onderwijs, zie je veel deeltijdwerkers: 57 procent. Defensie telt de minste deeltijdwerkers. Maar liefst 95 procent van het defensiepersoneel vecht zich door een volledige werkweek heen. 62 procent van de ambtenaren heeft als hoogst genoten opleiding hbo of hoger. De meeste mensen met een hbo-plus-diploma vind je bij de rechterlijke macht (93 procent), de minste bij de politie (21 procent).

Zou jij ambtenaar willen worden? Ja • nee, omdat

16


2

Hoofdstuk 4

Examentrainer Schiphol KGT

Schiphol is een belangrijke luchthaven. Er komen miljoenen

DE LEEFOMGEVING

mensen per jaar. In deze examentrainer bekijk je Schiphol als een politiek probleem. Je bekijkt de voordelen en de nadelen van een groot vliegveld in een betrekkelijk klein land als Nederland en je bedenkt een antwoord op de vraag: Hoe moet het verder met Schiphol?

Welk beeld heb je?

Sociaal-culturele invalshoek

Sociaaleconomische invalshoek

figuur 1 Geluidzones rond Schiphol. Een op de vier omwonenden heeft last van vliegtuiglawaai. Van elke tien mensen klaagt er één over slaapverstoring. Maar Schiphol is belangrijk als mainport en ook nog eens een belangrijke banenmachine. Daarom mag Schiphol groeien op de huidige plaats. Het aantal vluchten gaat naar 510 000 per jaar in 2020. Politiek-juridische invalshoek

Veranderings- en vergelijkende invalshoek

Is je beeld veranderd?

4

Bekijk bron 1 en figuur 1. a Zoek in de atlas de kaart van Nederland. Schrijf op welke plaatsen in figuur 1 zijn aangegeven.

Het stappenplan voor maatschappelijke beeldvorming.

1

2

JOUW PERSOONLIJKE BEELD

3

4

1

Schiphol ligt vlak bij Amsterdam. Geef jouw beeld over de

5

6

situatie van Schiphol in trefwoorden weer. Wat is de

7

8

invloed van Schiphol op:

b Bekijk ook bron 3. Wat kun je zeggen over de paarse

– de bevolking?

plekken en lijnen?

– de economie? c De paarse plekken zijn geluidsgebieden van meer dan – het milieu?

65 decibel. Vind jij de geluidsoverlast overdreven als je kijkt naar figuur 2.

– de politiek? 2

Bekijk bron 1. Streep de foute woorden door. Schiphol heeft 4 • 5 • 6 landingsbanen. De Oostbaan telt

figuur 2

niet mee want die is alleen voor kleine • grote vliegtuigen. De banen zijn allemaal ongeveer 2000 • 3500 meter lang. De meeste banen lopen van zuid naar noord • oost naar west. 3

Schiphol is een maatschappelijk vraagstuk. Geef de kenmerken van een maatschappelijk vraagstuk. Vul de zinnen aan. 1 Het moet gaan om een probleem waarbij betrokken zijn. 2 Er moet sprake zijn van een . 3 Het probleem krijgt de aandacht van . 4 Het probleem kan door

worden

aangepakt/opgelost. 43

2 5

Hoofdstuk 4

Examentrainer Schiphol (vervolg) KGT

MO DULE 1

Lees figuur 1 nog een keer. Schiphol als maatschappelijk

b Op Schiphol werken ongeveer 50.000 mensen. Niet voor

vraagstuk kun je bekijken vanuit verschillende invalshoe-

niets wordt Schiphol ook wel de ‘banenmachine’ genoemd.

ken. Welk deel uit figuur 1 gaat over de politiek-juridische

Waarom hebben veel banen een Engelse naam?

en welk deel over de sociaal-culturele invalshoek. Politiek-juridisch:

Schoonmakers Schiphol gaan dinsdag staken

Sociaal-cultureel:

FUNCTIES VAN DE MEDIA

6

Lees bron 5. Je leest in bron 5 zes verschillende reacties op de gang van zaken rondom Schiphol. Welk begrip kun je aan deze bron koppelen? A censuur B pluriformiteit van de pers C democratie

7

Ten minste vijfhonderd schoonmakers op Schiphol gaan dinsdag vanaf zes uur ’s ochtends 24 uur staken. Dat zei Ron Meyer van FNV Bondgenoten maandag. Volgens hem is het de eerste staking van Schiphol-schoonmakers ooit. De werknemers kregen maandag van de rechtbank in Utrecht toestemming om te staken. Zes schoonmaakbedrijven hadden vorige week dinsdag een kort geding aangespannen tegen FNV Bondgenoten om de actie te figuur 4 verbieden. Schoonmakers op Schiphol voeren al drie maanden actie onder het mom ‘Schoon Genoeg’. Ze willen een cao met daarin afspraken over werkzekerheid, een reiskostenvergoeding en een respectvolle behandeling. Ze voerden al diverse acties, kregen steun van Tweede Kamerleden. Bron: nu.nl. figuur 3

9

Lees figuur 3.

D persconcentratie

De schoonmakers gaan staken op Schiphol. Staken is een

De media vervullen een aantal functies:

recht. Om welk recht gaat het? Geef ook aan waarom er

1 de amusementsfunctie

van dat recht sprake is.

2 de informatieve functie 3 de educatieve functie 4 de meningsvormende functie 5 de reclamefunctie a Welke twee functies van de media komen vooral naar

10

Als er een cao wordt gesloten dan geldt die voor

voren in bron 5?

A Zowel werkgevers als werknemers in de bedrijfstak.

b Welk bericht in bron tekst 5 is het minst objectief?

C Alle werknemers in de bedrijfstak die zijn aangesloten

B Alleen de werkgevers in de bedrijfstak. bij een vakbond. D Alle werknemers in de bedrijfstak. DRAAIDEUR TUSSEN LAND EN LUCHT

8

Bekijk bron 6 en 7. a Welke informatie over Schiphol wordt hier bevestigd?

POLITIEK IN VOGELVLUCHT

De politiek is verdeeld over het vandaag aan minister Eurlings gepresenteerde advies over de toekomst van Schiphol. De fracties van CDA, PvdA, D66 en VVD zijn positief, de SP en GroenLinks en zetten er grote vraagtekens bij. Bron: nu.nl figuur 4 De gemeenteraad van Lelystad, na de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2010.

44

11

14

Lees figuur 4

Lees figuur 6.

Politieke partijen kun je verdelen in rechts, midden en

De lijsttrekkers zijn tijdens de verkiezingscampagne de

links. Wat is de juiste volgorde van die partijen, van links

belangrijkste personen van de politieke partijen. Welke

naar rechts?

taak van politieke partijen voeren de lijsttrekkers uit tij-

A D66 – GroenLinks – VVD – PvdA – SP – CDA

dens de verkiezingscampagne?

B PvdA – VVD – D66 – CDA – SP – GroenLinks

A Zij beslissen wat er in het verkiezingsprogramma staat.

C SP – GroenLinks – PvdA – D66 – CDA – VVD

B Zij vertellen de burgers welke ideeën hun politieke partij heeft.

D VVD – CDA – D66 – PvdA – GroenLinks – SP

C Zij zitten de fractie in de Tweede Kamer voor. LIJST

PARTIJ

ZETELS

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Totaal

PvdA VVD Inwoners Partij Lelystad SP CDA GroenLinks ChristenUnie Leefbaar Lelystad STADS-Partij Trots op Nederland D66

7 7 5 2 2 2 3 2 1 2 2 35

figuur 5

12

Bekijk figuur 5. Waarom zijn besluiten in de gemeenteraad van Lelystad vaak het gevolg van compromissen? A CDA en PvdA zijn in 2010 de grootste fracties. B De coalitiepartijen zijn in deze gemeenteraad in de minderheid. C Deze gemeenteraad bestaat uit 11 landelijke en lokale

D Zij bepalen na de verkiezingen wie er in de Tweede Kamer mogen komen. 15

over verschillende rechten. Welk recht van de Tweede Kamer herken je in figuur 5? A stemrecht B budgetrecht C recht van amendement D recht van interpellatie Tweede Kamer wil uitleg over veiligheid Schiphol

De Tweede Kamer wil dat het kabinet snel opheldering geeft over een kritisch rapport van de marechaussee over de veiligheid op Schiphol. Daarin staat dat de luchtvrachtsector kwetsbaar is voor criminaliteit. De fracties van CDA, PvdA, SP en VVD maken zich zorgen over de kritiek van de marechaussee. PvdA-Kamerlid Ton Heerts sprak vrijdag in een eerste reactie van een ‘opmerkelijk en schokkend’ onderzoek. Hij wil dat minister Ernst Hirsch Ballin van Justitie in een spoeddebat reageert op de conclusies. figuur 7

16

partijen.

Lees figuur 7. a Voor welke partij speelt veiligheid een belangrijke rol?

D Geen enkele partij in de gemeenteraad is groter

A VVD

dan de helft plus één. 13

Om haar taken uit te oefenen, beschikt de Tweede Kamer

B D66

Bekijk bron 4.

C PvdA

Waarom zou je kunnen zeggen dat Loesje een actiegroep

D SP

is? Geef twee redenen.

b Ton Heerts behoort tot de A liberalisme stroming B sociaaldemocratische stroming C christendemocratische stroming 17

Er zijn vier verschillende fasen in het proces van politieke besluitvorming.

SP vraagt ingrijpen in bonussen

‘Hoe pervers en oneerlijk kan het zijn?’ Lijsttrekker Emile Roemer (SP) is verontwaardigd over de forse bonussen die de directieleden van Schiphol hebben gekregen. Hij vraagt in de Tweede Kamer aan minister Van der Hoeven van Economische Zaken om in te grijpen. Maar de minister antwoordt dat zoiets niet mogelijk is.

Welke fase van politieke besluitvorming herken je in figuur 6? A fase 1: erkennen van problemen B fase 2: vergelijken van wensen C fase 3: beslissen over problemen D fase 4: uitvoeren van besluiten

figuur 6 45

Hoofdstuk 4

2

Examentrainer Schiphol (vervolg) KGT

EUROPA MO DULE 1

EU gaat luchtvaart aanslaan voor uitstoot CO2

De dagen dat Europese luchtvaartmaatschappijen zich niet al te veel hoefden aan te trekken van de uitstoot van broeikasgassen door hun vliegtuigen zijn binnen enkele jaren voorbij. Vanaf 2012 worden maatschappijen aangeslagen voor de uitstoot van CO2 van hun toestellen. De Europese Commissie vindt dat ook de luchtvaart zijn steentje bij moet dragen aan het behalen van de doelstellingen van het Verdrag van Kyoto. Ook vindt de Commissie dat luchtvaart moet worden opgenomen in de opvolger van het Kyoto-verdrag. figuur 8

18

Lees figuur 8. Wie bepaalt of Nederlandse vliegmaatschappijen geld moeten betalen voor CO2-uitstoot? A de Nederlandse regering B de Europese Commissie C het Europees Parlement D het Nederlandse Parlement

19

De Europese Commissie heeft een aantal taken. Welke taak van de Europese Commissie is te herkennen in figuur 9? A Controleren of lidstaten de wetten en maatregelen goed toepassen. B Komen met voorstellen voor nieuwe wetten. C Uitvoeren van wetten en maatregelen. D Het verminderen van de bureaucratie.

20 Je hebt nu heel wat verschillende standpunten bekeken. Nu kun je zelf aangeven wat jij van de problemen rond Schiphol vindt. Geef in 60 tot 90 woorden je eigen mening. Geef aan wat voor jou het zwaarste telt, de economie, het milieu of de Nederlandse bevolking. Gebruik in je je betoog twee argumenten.

46

3

Hoofdstuk 4

Slotsom en begrippen

Wat heb je in deze module geleerd? Je maakt hiervan een korte samenvatting.

1 2

DE HOOFDVRAAG

1

2

Wat zijn de hoofdvragen in deze module? 1 2 Wat is volgens jou juist?

3 8

Welke middelen heeft een parlement ter beschikking als er fouten worden gemaakt?

9

Puzzelvraag Vul in elk hokje een getal in. Je vindt het getal door bij de onderstaande omschrijvingen het juiste antwoord (begrip) te zoeken. Als je de cijfers van een rij optelt, krijg je steeds hetzelfde getal als uitkomst. Dus van links naar rechts, van boven naar beneden, maar ook diagonaal. A censuur 1 twee rechten in één B kiesrecht 2 75 senatoren C oppositie 3 het gemiddelde van verschillende meningen D meerderheid 4 CDA E inspraak 5 vertel wat je wilt, er wordt geluisterd F compromis 6 toezicht op kranten G Eerste Kamer 7 de helft plus een H ontzuiling 8 niet in het kabinet I middenpartij 9 niet iedere kerk zijn eigen politieke toko

■ In Nederland beslist het parlement over belangrijke

vraagstukken. ■ De gemeenteraad wordt eens in de vier jaar gekozen. ■ Linkse partijen zijn over het algemeen progressief. ■ De mensenrechten zijn in de Nederlandse grondwet

opgenomen. ■ Burgers kiezen rechtsstreeks een nieuwe burgemeester.

3

Wetten worden gemaakt in een aantal stappen. Weet jij nog welke?

4

Vul de zinnen aan. In een gemeente vormen het het dagelijks bestuur. Een burgemeester is voorzitter van en voorzitter van . a Welke stroming spreekt jou het meest aan? sociaaldomocratie • liberalisme • christendemocratie • anders. b Schrijf de politieke partijen op van links naar rechts. Omcirkel de partij die jou het meest aanspreekt. SP • Groenlinks • PvdA • D66 • ChristenUnie • CDA • VVD • SGP • PVV. c Schrijf op waarom juist die partij.

5

6

Noem twee eigenschappen van een dictatuur waar jij beslist niet mee te maken wilt krijgen.

7

Wat kun jij doen als je nog geen 18 jaar bent, maar toch je stem wilt laten horen? Noem drie mogelijkheden.

A

B

C

D

E

F

G

H

I

47

MAATSCHAPPIJLEER voor vmbo bovenbouw. werkboek KGT-EDITIE VMBO

Recommend Documents