UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR 2010 – 2012
Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen: de studie naar business ethiek en de perceptie bij bedrijfsleiders
Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Master of Science in de Toegepaste Economische Wetenschappen: Handelsingenieur
Tobias Priem Armin Stevesyns Onder leiding van Prof. Yves Fassin
II
UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE ACADEMIEJAAR 2010 – 2012
Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen: de studie naar business ethiek en de perceptie bij bedrijfsleiders
Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van Master of Science in de Toegepaste Economische Wetenschappen: Handelsingenieur
Tobias Priem Armin Stevesyns Onder leiding van Prof. Yves Fassin
III
Ondergetekende verklaart dat de inhoud van deze masterproef mag geraadpleegd en/of geproduceerd worden, mits bronvermelding.
Naam studenten: Tobias Priem en Armin Stevesyns
IV
Voorwoord De realisatie van dit werkstuk zou niet gelukt zijn zonder de medewerking van een aantal personen en organisaties. Speciale dank gaat dan ook uit naar:
Yves Fassin, professor en lid van de vakgroep Management, Innovatie en Ondernemerschap aan de Universiteit Gent en professor aan de Vlerick Management School. Hij was de promotor van dit werkstuk en was heel actief betrokken. Continue opvolging en feedback, eigen ideeën, richtingaanwijzingen en vele samenkomsten droegen enorm bij tot het eindresultaat. Veel dank ook voor de hulp bij het contacteren van mensen en organisaties.
Patrick Van Kenhove, professor en voorzitter van de vakgroep Marketing aan de Universiteit Gent. Hij verleende nuttige informatie omtrent marktonderzoek en statistische analyse. Tevens zorgde hij samen met Mario Pandelaere voor de toegang tot het gebruik van Qualtrics, zijnde software voor marktonderzoek.
Mario Pandelaere, professor en lid van de vakgroep Marketing aan de Universiteit Gent. Hij verzorgde de verdere afhandeling voor de toegang tot Qualtrics.
Wieland De Caluwe, administratief en technisch personeelslid van het decanaat van de faculteit Economie en Bedrijfskunde aan de Universiteit Gent. Hij zorgde voor de verspreiding van de enquête in de faculteiten Ingenieurswetenschapen en Architectuur en Economie en Bedrijfskunde aan de Universiteit Gent.
Het Verbond van Belgische Ondernemingen (VBO). Zij zorgden voor een adressenbestand met de gegevens van 5000 van hun leden.
Als laatste wensen wij onze vrienden en familie te bedanken voor de steun tijdens het schrijven van deze masterproef.
V
Inhoudsopgave INLEIDING .................................................................................................................................... 1 Keuzeverantwoording ......................................................................................................................... 1 Opbouw van de masterproef .............................................................................................................. 1 Beperkingen van het onderzoek .......................................................................................................... 2 HOOFDSTUK 1 ... LITERATUURSTUDIE ............................................................................................ 3 1. Inleiding ....................................................................................................................................... 3 2. Literatuuroverzicht ...................................................................................................................... 5 2.1. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) .............................................................. 5 2.1.1 Carroll’s vier dimensionale MVO piramide .......................................................................... 8 2.1.2 Corporate Social Performance (CSP) ................................................................................... 9 2.1.3 Corporate Citizenship ........................................................................................................ 11 2.1.4 ISO standaard .................................................................................................................... 12 2.2 Stakeholders .......................................................................................................................... 13 2.2.1 Stakeholder theorie van Freeman ..................................................................................... 14 2.2.2 Het identificeren van stakeholders .................................................................................... 15 2.2.3 Model van Mitchell, Angle and Wood (power, legitimacy and urgency, 1997) ................ 16 2.2.4 Relatie MVO en stakeholders ............................................................................................ 18 2.3 Duurzame ontwikkeling......................................................................................................... 19 2.3.1 Duurzaam ondernemen ..................................................................................................... 20 2.3.2 Meten van duurzaam ondernemen ................................................................................... 20 2.3.3 Eerlijke handel (fair trade) ................................................................................................. 22 2.3.4 Triple bottom line (TBL) ..................................................................................................... 22 2.3.5 Integrative sustainability triangle (Kleine and von Hauff, 2009)....................................... 23 2.4 Bedrijfsethiek ........................................................................................................................ 25 2.4.1 Corporate Accountability ................................................................................................... 27 2.5 Corporate Governance .......................................................................................................... 28 2.5.1 Corporate Governance en de OECD ................................................................................... 29 2.6 Verwarring rond de concepten en aanleiding van het onderzoek ........................................ 31 HOOFDSTUK 2 ... HYPOTHESEN .................................................................................................... 32 1. Hypothese 1 ............................................................................................................................... 32 2. Hypothese 2 ............................................................................................................................... 34 3. Hypothese 3 ............................................................................................................................... 34 4. Hypothese 4 ............................................................................................................................... 35 5. Hypothese 5 ............................................................................................................................... 36 HOOFDSTUK 3 ... EMPIRISCH ONDERZOEK ................................................................................... 37 1. Inleiding ..................................................................................................................................... 37 2. Vooronderzoek .......................................................................................................................... 37 2.1 Een eerste feedback .............................................................................................................. 37 2.2 Selectie van de items ............................................................................................................. 38 3. Kwantitatief onderzoek: methodologie ..................................................................................... 40 3.1 Gegevensverzameling ........................................................................................................... 40 3.2 Vragenlijst .............................................................................................................................. 41 3.3 Maatstaven............................................................................................................................ 41 4. Kwantitatief onderzoek: resultaten ........................................................................................... 42 4.1 Beschrijving steekproef (personalia) ..................................................................................... 42 4.2 Valideren van de hypothesen................................................................................................ 43
VI
4.2.1 4.2.1.1 4.2.1.2 4.2.1.3 4.2.2 4.2.3 4.2.4 4.2.5
Hypothese 1 ....................................................................................................................... 44 Doelgroepen apart beschouwd ..................................................................................... 44 Doelgroepen onderling vergeleken................................................................................ 55 Inhoudelijke betekenis en overlapping van de concepten ............................................. 58 Hypothese 2 ....................................................................................................................... 68 Hypothese 3 ....................................................................................................................... 71 Hypothese 4 ....................................................................................................................... 77 Hypothese 5 ....................................................................................................................... 79
HOOFDSTUK 4 ... ALGEMEEN BESLUIT .......................................................................................... 82 REFERENTIELIJST ......................................................................................................................... XI BIJLAGE ..................................................................................................................................... XVI 1. Pretest 1 ................................................................................................................................... XVI 2. Pretest 2: items......................................................................................................................... XIX 3. Afgenomen vragenlijst (Frans, Engels, Nederlands) ................................................................. XXI 4. Statistische toetsen ............................................................................................................. XXXVII 5. Spinnenwebgrafieken van de concepten ............................................................................... LXXX
VII
Gebruikte afkortingen CSP
Corporate Social Performance
CSR
Corporate Social Responsibility
DJSI
The Dow Jones sustainability index
ISO
International Organisation for Standardization
MVO
Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen
BE
Bedrijfsethiek
CG
Corporate Governance
DO
Duurzaam Ondernemen
SM
Stakeholder Management
AW
Aandeelhouderswaarde
OECD
Organisation for Economic Co-Operation and Development
SAM
Sustainable Asset Management
TBL
Triple Bottom Line
WBCSD
The World Business Council For Sustainable Development
GC
Geen Concept
MBR
Meest bijdragend tot de reputatie
M
Gemiddelde
P
p-waarde
F
F-teststatistiek
T
T-teststatistiek
VIII
Lijst van Tabellen Tabel 1: Basisprincipes voor ethisch handelen en corporate accountability
p.28
Tabel 2: Overzicht prestest – analyse meest passende items
p.39
Tabel 3: Steekproef personalia – opsplitsing naar geslacht en doelgroep
p.43
Tabel 4: Samenvatting hypothese 1 voor de drie doelgroepen
p.54
Tabel 5: Overzicht Levene’s test en one-way anova test
p.56
Tabel 6: Overzicht items – aantal keer toegewezen (in %) aan de concepten bekeken per doelgroep
p.59
Tabel 7: Inhoudelijke item analyse – studenten
p.62
Tabel 8: Inhoudelijke item analyse – academici
p.63
Tabel 9: Inhoudelijke item analyse - bedrijfsleiders
p.65
Tabel 10: Overzicht extra items – aantal keer toegewezen (in %) aan de concepten
p.67
Tabel 11: Perceptie drie doelgroepen met betrekking tot overkoepelend concept
p.69
Tabel 12: Overlapping nagegaan met overkoepelend concept
p.70
Tabel 13: Overzicht perceptie drie doelgroepen meest en minst bijdragend tot reputatie van het bedrijf
p.72
Tabel 14: Overzicht onderlinge vergelijking van de drie doelgroepen met betrekking tot meest en minst bijdragend tot reputatie
p.74
Tabel 15: Overzicht perceptie bedrijfsleiders meest en minst bijdragend tot reputatie en competitief voordeel van het bedrijf
p.75
Tabel 16: Overzicht onderlinge vergelijking van de drie doelgroepen met betrekking tot meest en minst bijdragend tot competitief voordeel
p.77
Tabel 17: perceptie doelgroepen naar mode of klassiek concept
p.78
Tabel 18: Overzicht (in %) mate van actief bezig zijn met concepten opgesplitst voor geslacht
p.79
Tabel 19: Overzicht Levene’s test en Independent sample T-test
p.80
Tabel 20: Overzicht perceptie mannen en vrouwen in relatie met actief bezig zijn met MVO
p.81
IX
Lijst van figuren Figuur 1: MVO piramide van Carroll
p.8
Figuur 2: Wood’s Corporate Social Performance model
p.10
Figuur 3: Carroll’s Corporate Social Performance Model
p.11
Figuur 4: Voorbeeld van een stakeholder model van een organisatie
p.14
Figuur 5: Macht/interesse matrix
p.16
Figuur 6: Power, legitimacy and urgency
p.17
Figuur 7: Triple bottom line
p.23
Figuur 8: Integrative sustainability triangle
p.24
Figuur 9: Output plotgrafiek correspondentie-analyse voor studenten
p.62
Figuur 10: Output plotgrafiek correspondentie-analyse voor academici
p.64
Figuur 11: Output plotgrafiek correspondentie-analyse voor bedrijfsleiders
p.65
X
Inleiding Keuzeverantwoording Eerst en vooral kozen wij dit onderwerp omdat we beiden diep geïnteresseerd zijn in het sociale en ecologische aspect van de bedrijfsvoering. Meer dan ooit worden bedrijven bekeken door een morele en maatschappelijke bril. Maatschappelijk verantwoord ondernemen en een aantal aanverwante concepten duiken vandaag bijna overal op in het ondernemingsbeeld. Het is dus niet alleen onze interesse die ons tot dit thema dreef, maar eveneens de toenemende importantie ervan voor een gezonde bedrijfsvoering, zowel vandaag als in de toekomst. Echter de korte theoretische ontwikkelingsperiode van dergelijke concepten leidde tot verschillende interpretaties en theorieën die verwarring in de hand werkten. Deze evolutie leidt tot de belangrijke vraag in welke mate deze concepten effectief verschillend worden gepercipieerd. Vandaar de aanleiding tot dit onderzoek.
Opbouw van de masterproef In hoofdstuk 1 trachten wij een grondige literatuurstudie af te werken door het raadplegen van secundaire bronnen. Voor het opstellen van onze literatuurfiche maakten we gebruik van wetenschappelijke netwerken, zoals de universiteitsbibliotheek. In deze literatuurstudie worden theorieën en begrippen besproken met betrekking tot de volgende vijf concepten: maatschappelijk verantwoord ondernemen, duurzaam ondernemen, bedrijfsethiek, stakeholder management en corporate governance. Daarnaast worden nog een aantal andere concepten aangehaald die relevant zijn om de kennis en het inzicht van de lezer verder uit te diepen. In hoofdstuk 2 gaan we over tot het formuleren van de hypothesen betreffende de perceptiemeting van de concepten. Deze hypothesen worden onderzocht via een vragenlijst die uitgestuurd werd naar de respondenten (studenten, academici en bedrijfsleiders). Om deze vragenlijst op te stellen werd eerst een vooronderzoek gevoerd. Dit vormt het eerste deel van het empirisch onderzoek in hoofdstuk 3. Hierna volgt dan het tweede deel van het empirisch onderzoek, namelijk het kwantitatief onderzoek. Hier worden de hypothesen gevalideerd aan de hand van een statistische analyse van de antwoorden van de vragenlijst. Na de statistische analyse van de data geven we, als slot van deze masterproef, een alomvattend besluit in hoofdstuk 4, evenals aanbevelingen voor toekomstig onderzoek.
1
Beperkingen van het onderzoek Een eerste beperking van dit onderzoek is het geringe aantal respondenten per doelgroep. Onderzoek op grotere schaal zou de betrouwbaarheid van de resultaten en de veralgemeenbaarheid van de conclusies voor de populatie vergroten. Bij toekomstig onderzoek zou het dus aan te raden zijn om grotere steekproeven te nemen. Vervolgens zou verder onderzoek moeten uitwijzen of de resultaten en conclusies met betrekking tot de perceptiemeting veralgemeenbaar zijn naar een internationale context. Een tweede beperking van het onderzoek is dat er gebruik gemaakt wordt van een vragenlijst. Alle nadelen van het hanteren van een vragenlijst zijn op dit onderzoek van toepassing zoals onder andere de subjectiviteit en de mogelijke invaliditeit van sommige antwoorden. Voor het verspreiden van de vragenlijst werd gebruik gemaakt van een anonieme link waardoor de respondent niet gepersonaliseerd kan worden. Door het hanteren van meerkeuzevragen in plaats van scoringsschalen voor een aantal onderzoekspunten is de statistische analyse hier enigszins beperkt. Verder onderzoek zou de vraagstelling in de vragenlijst kunnen aanpassen tot scoringsschalen wat een diepgaandere statistische analyse toelaat. Tenslotte kunnen we nog opmerken dat ons onderzoek enkel gebruik maakt van vijf concepten, terwijl er in de academische literatuur veel meer concepten ontwikkeld werden. De keuze voor deze vijf concepten is gebaseerd op vorig onderzoek rond dit onderwerp, waarin deze vijf vaak naar voor komen en waar ook wordt aangegeven dat zij de belangrijkste concepten vormen (Fassin & Van Rossem, 2009). Verder internationaal onderzoek kan ook nog nagaan of de Nederlandse en de Franse vertalingen van de concepten duidelijker zijn dan het Engelse equivalent.
2
Hoofdstuk 1
Literatuurstudie
1. Inleiding De centrale leerstelling van het kapitalisme en de vrije markt filosofie beschrijft ondernemingen traditioneel als winstmaximaliserende entiteiten (Hg, 2007). Dit streven naar een maximaal profijt op zich hoeft geen zonde te zijn, echter de manier waarop men deze doelstelling tracht te verwezenlijken, kan dat wel zijn. Reeds decennia lang hebben ondernemingen het moeilijk om een zuiver en eerlijk imago te handhaven in hoofde van het publiek. Redenen hiervoor zijn het onverantwoordelijk en gewetenloos gedrag van een markt zonder morele normen die kunnen leiden tot enorme schandalen en mislukkingen. Voorbeelden van dergelijke schandalen zijn Enron, L&H, of meer recent nog, de olieramp bij BP of de krediet- en bankencrisis. Dergelijke fenomenen raken mensen diep in hun perceptie over het imago van de bedrijfswereld. Dit verlies aan vertrouwen leidde tot meer en meer kritiek en heeft als gevolg dat het debat rond topics als maatschappelijk verantwoord ondernemen, corporate governance en bedrijfsethiek fel werd aangewakkerd. Terwijl de maximalisatie van de aandeelhouderswaarde nog steeds een belangrijk aspect van een onderneming is, worden in de huidige economie ook andere aspecten van de ondernemingsprestatie onderzocht bij de waardering of bij een investeringsbeslissing (Jamali, Safieddine & Rabbath, 2008). Naarmate een onderneming groeit in grootte en macht wordt er verwacht dat de onderneming bijdraagt tot de belangen van alle stakeholders, waarbij arbeid, kapitaal en samenleving de drie grote pijlers vormen (Jamali, 2006). Bovenstaande evolutie geeft dus duidelijk het toenemende belang aan van concepten die een morele, humane en maatschappelijk getinte bedrijfsvoering in de hand werken. In het kader van deze literatuurstudie en het empirisch onderzoek hebben wij besloten om ons toe te spitsen op de volgende vijf concepten:
Maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO)
Stakeholder management
Duurzame ontwikkeling
Bedrijfsethiek
Corporate governance
Deze vernauwing van het studieplatform leek ons een goede keuze omwille van het feit dat onderzoek naar de onderlinge relaties tussen een te grote waaier aan concepten voor te veel verwarring en complexiteit zou zorgen. Zoals reeds vermeld bij de beperkingen van dit onderzoek is
3
de keuze voor deze vijf concepten gebaseerd op vorig onderzoek rond dit onderwerp, waarin deze vijf vaak naar voor komen en waar ook wordt aangegeven dat zij de belangrijkste concepten vormen (Fassin & Van Rossem, 2009).
In het vervolg van dit hoofdstuk wordt dieper ingegaan op deze concepten.
4
2. Literatuuroverzicht 2.1. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) Maatschappelijk verantwoord ondernemen is een concept dat ontstaan is in een internationale context en dat in het begin van de 21ste eeuw aan belangrijkheid heeft gewonnen door de groeiende belangstelling voor de relatie tussen “business & society” of “ondernemen & maatschappij” (Rossy & Le Roy, 2007). Tevoren sprak men over duurzaam ondernemen en verantwoord burgerschap (Rossy & Le Roy, 2007). Maatschappelijk verantwoord ondernemen is een ruim concept en kan opgevat worden als een soort paraplu term dat alle andere concepten omvat (Buchholz & Rosenthal, 1997; Matten & Crane, 2005). Concepten die sterke raakvlakken vertonen met MVO zijn duurzame ontwikkeling, corporate citizenship, triple bottom line, stakeholder management en ethisch ondernemen (Visser, 2006). Het is mede door de gelijkenissen met andere concepten dat een eenduidige definitie voor maatschappelijk verantwoord ondernemen moeilijk te geven is. Hierna worden een aantal definities aangehaald die het concept MVO trachten te kaderen.
The World Business Council for Sustainable Development (WBCSB, 2001) definieert MVO als “De verbintenis van een onderneming om op een ethische manier bij te dragen aan een duurzame economische ontwikkeling en het verbeteren van de levenskwaliteit van haar werknemers, hun families, de lokale gemeenschappen en de maatschappij in haar geheel”. Het Belgisch MVO referentiekader definieerde MVO in 2006 als: “Een proces waarbij ondernemingen vrijwillig streven naar verbetering op bedrijfs- en maatschappelijk vlak door op systematische wijze economische, milieu- en sociale overwegingen op een geïntegreerde coherente manier in de gehele bedrijfsvoering op te nemen waarbij overleg met stakeholders van de ondermening deel uitmaakt van dit proces”.
Business for Social Responsibility (2003) interpreteert MVO als volgt: “Een aantal praktijken, beleidsvoeringen en programma’s die geïntegreerd zijn in de ondernemingsoperaties en het besluitvormingsproces zodat de onderneming de positieve impact van zijn operaties op de maatschappij kan maximaliseren en garanderen”.
De Europese Commissie (2002) formuleert volgende definitie met betrekking tot maatschappelijk verantwoord ondernemen: “MVO is een fundamenteel concept waarbij ondernemingen op een vrijwillige basis economische, sociale en ecologische overwegingen in hun ondernemingsoperaties integreren en waarbij overleg en interactie met hun stakeholders deel uitmaken van dit proces”.
5
De definitie van de Europese Commissie haalt een belangrijk begrip aan namelijk op vrijwillige basis. Dit bekent dat ondernemingen acties met betrekking tot mens, maatschappij en milieu moeten ondernemen die niet door de wet verplicht worden. Verder wordt maatschappelijk verantwoord ondernemen in de literatuur omschreven als een vorm van ondernemen waarbij een onderneming zijn verantwoordelijkheid opneemt voor de gevolgen van zijn bedrijfsactiviteiten met betrekking tot mens en milieu en dit zonder de financiële resultaten evenwel uit het oog te verliezen (Kolter & Lee, 2002). De onderneming tracht met andere woorden een juiste balans te bereiken tussen People, Planet en Profit (the triple bottom line, infra p.22). Zoals blijkt uit bovenstaande definities is het niet evident om een éénduidige definitie te formuleren voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. In analogie met de verschillende definities kunnen een aantal kernelementen of uitgangspunten aangehaald worden waarop MVO is gestoeld:
Maatschappelijke gedrag van de onderneming
Relatie en dialoog met diverse stakeholders
Verantwoordelijkheid voor de omgeving
Op vrijwillige basis
Waarde creëren op economisch (profit), ecologisch (planet) en sociaal (people) vlak
Continu proces en visie op lange termijn
Verankerd/geïntegreerd in alle bedrijfsprocessen
Verschillend voor iedere onderneming
MVO kan opgesplitst worden in twee delen, een interne en een externe dimensie. De interne dimensie omvat de herziening van de “in-house” prioriteiten en de verantwoordelijkheden tegenover interne stakeholders, zoals het aanpakken van problemen betreffende mensenrechten, arbeidsrechten, werkcondities, gezondheid en veiligheid (Jones, Comfort & Hillier, 2005). De externe dimensie van MVO omvat de prioriteitsverschuiving van een onderneming om hun verplichtingen tegenover externe stakeholders en het milieu na te komen (Munilla & Miles, 2005). Er kan een duidelijke correlatie gevonden worden tussen maatschappelijk verantwoord ondernemen en de financiële prestaties van een onderneming (Kanji et al., 2010). Daarnaast heeft MVO ook zijn effecten op andere aspecten van de onderneming, zoals de verbeterde perceptie van de onderneming bij het grote publiek, proactief risk management, het opbouwen van loyaliteiten met de klanten, implementeren van arbeidsstandaarden, enzovoorts (Kanji & Chopra, 2010).
6
Na bovenstaande uiteenzetting kan al een beter beeld gevormd worden van MVO. Er werd echter nog niet gesproken waarom dit fenomeen zo’n opgang heeft gemaakt. Hieronder worden enkele oorzaken opgesomd voor de opkomst van MVO in bedrijven (Kanji & Chopra, 2010):
Consumenten over de hele wereld worden zich meer en meer bewust van de ecologische en sociale implicaties van hun aankoop en ze nemen deze problemen bijgevolg in overweging bij het nemen van beslissingen.
Globalisatie heeft aanleiding gegeven tot nieuwe uitdagingen voor ondernemingen met betrekking tot overheidsregulering, tarieven, ethische problemen, ecologische restricties, arbeidsuitbuiting en zo verder.
Ondernemingen kunnen MVO gebruiken als een strategische tactiek voor het winnen van publieke steun voor hun aanwezigheid in de wereldmarkt en bij het onderhouden van een competitief voordeel (Fry et al., 1982).
Ondernemingen worden onder enorme druk gezet om mens en milieu niet te schaden.
MVO is niet enkel een reactie op bovenstaande ontwikkelingen, het is bijna een must geworden voor een sterke toekomstige bedrijfsvoering. Onderstaande punten tonen dit duidelijk aan (terug te vinden op de website van MVO Nederland):
Ondernemingen kunnen sneller reageren op een veranderende omgeving als ze op een strategische wijze met MVO bezig zijn. Hierdoor zijn ondernemingen minder afhankelijk van economische fluctuaties en zijn ze innovatiever en efficiënter.
MVO initiatieven geven aanleiding tot kostenbesparingen. Enkele voorbeelden hiervan zijn een verlaging van de energie- en afvalkosten, efficiëntere bedrijfsprocessen en een daling van het ziekteverzuim.
Het communiceren van MVO initiatieven kan positief zijn voor het imago van de onderneming en de perceptie bij stakeholders.
Een alsmaar stijgende marktvraag naar MVO producten door stakeholders maakt MVO initiatieven in alle onderneming onontbeerlijk voor de toekomst.
Een onderneming dat zich met MVO bezighoudt, verhoogt de arbeidsproductiviteit. De onderneming wordt als een aantrekkelijk werkgever aanschouwd.
De bovenstaande uiteenzetting toonde aan dat verschillende organisaties (zowel overheid, nonprofit, als winstmaximaliserende ondernemingen) MVO activiteiten kunnen integreren in hun bedrijfsvoering. Ze toonde ook aan dat de definitie van MVO moeilijk kan afgelijnd worden waardoor
7
ondernemingen er zelf een invulling aan kunnen geven en dat aangezien MVO activiteiten niet door de wet verplicht worden, de integratie ervan berust op vrijwillige basis. Bij dit laatste rijst echter de vraag of ondernemingen in de huidige globaliserende economie nog in staat zijn om MVO initiatieven naast zich neer te leggen.
Gerelateerd aan het begrip MVO zijn door de jaren verscheidene fenomenen, begrippen, modellen en standaarden ontstaan en beschreven waarvan hieronder de meest voorkomende worden aangehaald: Carroll’s 4D MVO piramide, corporate social performance, corporate citizenship en ISO standaard.
2.1.1 Carroll’s vier dimensionale MVO piramide Carroll presenteerde een coherent vier dimensionaal MVO model dat de bronnen van vrijwillig MVO schetst en hoe ze vertaald kunnen worden in praktische managementkeuzes en strategische oriëntaties (Godfrey et al., 2010). In het model worden vier specifieke vormen van maatschappelijke verantwoordelijkheid voor ondernemingen aangehaald, gebaseerd op de verwachtingen die de maatschappij heeft over de ondernemingsprestatie (Almeida & Sobral, 2010). Deze MVO motieven of acties worden afgebeeld in figuur 1 als hiërarchische lagen van economische, wettelijke, ethische en filantropische verantwoordelijkheid (Carroll, 1979).
Figuur 1: “MVO piramide van Carroll” (Shum & Yam 2010, p. 551)
Economische verantwoordelijkheid is de basis bouwsteen die de andere 3 MVO dimensies onderbouwt (Shum & Yan, 2010). De klassieke opvatting van MVO zet de vrijwillige verbintenis van ondernemingen boven economische en wettelijke verplichtingen, wat in het model van Carroll wordt
8
beklemtoond door ethische en filantropische verantwoordelijkheid (Carroll, 1991). Economische verantwoordelijkheid is er op gericht dat de onderneming winstmaximalisatie nastreeft en dat het een competitief voordeel in de markt bereikt (Carroll, 1991). De wettelijke verantwoordelijkheid van een onderneming stelt dat de bedrijfsactiviteiten aan de wetten en regels moeten voldoen (Hameed, 2010). Ethische verantwoordelijkheid impliceert een gedrag of houding die niet opgelegd wordt door de wet, maar die sociaal wenselijk en ethisch verantwoord is (Fraedrich, 2002). De filantropische verantwoordelijkheid daarentegen houdt een directe ondernemingsbetrokkenheid in door middel van donaties of overdracht van middelen dat gericht is op het verbeteren van het welzijn van de maatschappij en het bevorderen van de sociale ontwikkeling (Ferrel, 2002). De vier MVO dimensies sluiten elkaar niet uit, managers trachten deze verschillende verplichtingen voortdurend te balanceren (Shum & Yan, 2010). Hoewel de piramide een specifieke volgorde van naleving van maatschappelijke
verantwoordelijkheden
suggereert,
moeten
deze
verantwoordelijkheden
gelijktijdig volbracht worden (Carroll, 1991). Wat wel kan variëren is de mate van naleving in managementpraktijken, die afhankelijk zijn van de grootte van de onderneming, de managementfilosofie, de ondernemingsstrategie en de kenmerken van de economische omgeving (Carroll, 1991). Samenvattend kan benadrukt worden dat in Carroll’s MVO opvatting ondernemingen hun economische doelen dienen te bereiken, die aan de voorgeschreven wetten en regels moeten voldoen, terwijl op hetzelfde moment de onderneming een ethisch aanvaardbaar gedrag moet hanteren dat de levenskwaliteit van de maatschappij moet trachten te verbeteren (Almeida & Sobral, 2010). Kort kan dit omschreven worden als de som van de economische, wettelijke, ethische en filantropische verantwoordelijkheid.
2.1.2 Corporate Social Performance (CSP) Corporate social performance kan omschreven worden als “De configuratie van een onderneming haar principes van sociale verantwoordelijkheid, haar processen van sociale responsiviteit en haar bestuur, programma’s en waarneembare uitkomsten zodat ze betrekking hebben op de maatschappelijke relatie van de onderneming” (Wood, 1991). Zoals uit deze definitie blijkt richt corporate social performance zich op principes, processen en uitkomsten van een onderneming (Kerr et al., 2008). Het corporate social performance model1 van Wood (zie figuur 2) is een uitbreiding op het eerdere model van Wartick & Cochran (1985) waarbij Wood de nadruk legt op processen en uitkomsten (Meehan & Richards, 2006). Volgens Wood’s model is legitimiteit een key motivator voor MVO (Weaver, Trevino & Cochran, 1999). De processen van sociale responsiviteit omvatten de 1
Carroll’s piramide (1979) lag aan de basis van het eerste coporate social performance model
9
categorieën stakeholder management, issues management en environmental scanning en dit in tegenstelling tot de responsmodellen van Carroll en van Wartich & Cochran. Wood presenteerde ook uitkomsten in haar model, die in eerdere theorieën een ontbrekende schakel waren (Wood, 1994).
Figuur 2: Wood’s (1991) Corporate Social Performance model (Kerr et al. 2008, p. 156)
De corporate social performance voorstelling van Wood bekijkt ondernemingen als een verzameling van acties die gevolgen hebben voor de stakeholders, de maatschappij en de onderneming op zich (Wood, 1994). De financiële prestaties van een onderneming worden hierbij gezien als één dimensie van de totale sociale prestaties van de onderneming (Wood, 1994).
Carroll heeft ook een corporate social performance model ontwikkeld dat alle dimensies van MVO integreert in de besluitvormingsprocessen en in de bedrijfscultuur van de onderneming (Joyner & Payne, 2002). Het framework bestaat uit drie dimensies en kan als een driedimensionale kubus afgebeeld worden (zie figuur 3). De drie dimensies omvatten volgende elementen (Joyner & Payne, 2002; Hameed, 2010): 1. Social Responsibility : economische, wettelijke, ethische en filantropische verantwoordelijkheid. 2. Philosophy of Social Responsiveness: reactie, verdediging, accommodatie en proactiviteit. 3. Stakeholder Involved: consumentisme, discriminatie, productveiligheid, aandeelhouders, omgeving en beroepsveiligheid. De eerste dimensie in het corporate social performance model is niets anders dan Carroll’s vier dimensionale MVO piramide. De tweede dimensie beschrijft hoe ondernemingen zullen reageren op sociale kwesties (Joyner & Payne, 2002). De derde dimensie beschrijft de sociale kwesties op zich en deze moeten dynamisch benaderd worden en niet statisch (Joyner & Payne, 2002).
10
Figuur 3: Carroll’s Corporate Social Performance Model (Carroll & Buchholtz 2008; Hameed 2008, p.15)
Dit model voorziet managers van een planningsmiddel om problemen op te lossen en om hun strategieën te maken (Hameed, 2010). Het corporate social performance model is een poging om de MVO begrippen/concepten te verduidelijken en het expliciteert de verschillende stappen om de sociale prestatie van een onderneming te beoordelen (Hameed, 2010).
2.1.3 Corporate Citizenship Corporate citizenship is een nieuw soort burgerschap dat gegroeid is en geëvolueerd is uit het concept van burgerschap door de stijgende globalisering. Burgerschap duidt in de brede betekenis van het woord op de rechten en de plichten door het behoren tot een sociaal-politieke gemeenschap. Historisch gezien werd burgerschap daarom gelinkt aan de nationaliteit (Palacios, 2004). Doorheen de jaren werd er weinig aandacht besteed aan corporate citizenship, maar door de spectaculaire verspreiding en toenemende mobiliteit en macht van multinationals wereldwijd reisde de interesse naar dit onderwerp (McIntosh et al., 1999). The Boston College Center for Corporate Citizenship definieert corporate citizenship als: “de verbintenis van ondernemingen om risico’s te minimaliseren, voordelen te maximaliseren, verantwoording af te leggen tegenover stakeholders en het steunen van sterke financiële resultaten”. Corporate citizenship kan dus beschouwd worden als een filosofie en een goede bedrijfsvoering (Zadek, 2001). Multinationals ervaren immers de stijgende belangstelling en druk om zich als een goede burger te gedragen in landen waarin ze hun bedrijfsactiviteiten uitvoeren zodat ze bijdragen tot duurzame ontwikkeling (Zadek, 2001). Corporate citizenship draait daarom rond ondernemingen die hun verantwoordelijkheid opnemen door hun impact op de maatschappij en het milieu in rekening te brengen en hun toewijding om sociale en ecologische producten te leveren (in navolging van deze omschrijving is het niet onlogisch dat
11
Matten en Crane (2005) corporate citizenship gelijk stelden aan maatschappelijk verantwoord ondernemen). De vraag rijst of ondernemingen bereid of in staat zijn om aan deze verwachtingen te voldoen, kunnen multinationals morele en ethische waarden erkennen zoals individuen dat kunnen (Palacios 2004)?
Maatschappelijk verantwoord ondernemen daarentegen gaat verder dan het uitsluitend naleven van wetten en reglementen die van kracht zijn in gastlanden. Het omvat het gedrag van multinationals als maatschappelijk verantwoorde burgers die verantwoordelijk zijn voor hun daden aangaande diverse stakeholders (Hartmann, 2001). Samenvattend kan gesteld worden dat multinationals niet volledig verantwoorde en aansprakelijke burgers kunnen zijn, zoals individuen, doch kunnen ze aangespoord worden om maatschappelijke en ecologische doelstellingen te incorporeren. Om het stuk over MVO af te sluiten, wordt hieronder nog een recent ontwikkelde richtlijn voor MVO besproken.
2.1.4 ISO standaard2 In 2010 werd ISO 26000 of kortweg ISO SR geïntroduceerd als een internationale richtlijn voor maatschappelijk verantwoord gedrag. ISO 26000 is geen management systeemnorm, maar een richtlijn voor het invoeren van MVO. De richtlijn helpt ondernemingen, in de publieke en private sector, bij het structureel invoeren van MVO. ISO 26000 maakt gebruik van 7 generieke MVO principes. Deze principes vormen de basis bij ieder besluit en iedere activiteit van de onderneming: 1. Accountability (verantwoording) 2. Transparantie 3. Ethisch gedrag 4. Respect voor stakeholderbelangen 5. Respect voor wet- en regelgeving 6. Respect voor internationale gedragsnormen 7. Respect voor mensenrechten
ISO 26000 definieerde naast de MVO principes ook 7 MVO kernthema’s:
2
Voor meer informatie omtrent de ISO 26000 standaard verwijzen we naar: http://www.iso.org/iso/iso_catalogue/management_and_leadership_standards/social_responsibility/sr_discov ering_iso26000.htm
12
1. Bestuur van de organisatie 2. Mensenrechten 3. Arbeidsomstandigheden 4. Milieu 5. Eerlijk zakendoen 6. Betrokkenheid bij de ontwikkeling van de gemeenschap 7. Consumentenaangelegenheden
Deze thema’s moeten binnen elke onderneming aandacht krijgen. ISO 26000 kan door alle organisaties, ondernemingen, overheden over de hele wereld en in alle sectoren worden toegepast. De richtlijn dient enkel doorvertaald te worden naar het land, sector en organisatie specifiek.
2.2
Stakeholders
Het begrip stakeholder werd bedacht in een interne nota in 1963 door het Stanford Research Institute (Freeman & Reed, 1983). Zij definieerden het stakeholders concept als “die groep, zonder wiens steun de onderneming zou ophouden te bestaan”. In de jaren 80 ontwikkelde R. Edward Freeman de stakeholders theorie die gericht is op zedelijk gedrag en waarden in het managen van een organisatie. De kern van deze theorie is het idee dat de lange termijn duurzaamheid van een onderneming afhankelijk is van de verwerving van samenwerkingsverbanden met verschillende actoren, inclusief maar niet gelimiteerd tot de aandeelhouders (Donaldson & Preston, 1995; Freeman, 1984). Friedman and Miles (2006) stelden een lijst samen van de verschillende bestaande definities omtrent dit onderwerp. Zoals blijkt uit deze lijst bestaan er enorm veel verschillende definities, doch de meest gebruikte definitie is die van R. Edward Freeman (1984): “een stakeholder van een onderneming is een groep of een individu die de prestatie van de onderneming kan beïnvloeden of die beïnvloed wordt door de prestatie van de onderneming”. Een onderneming kan dus opgevat worden als een knooppunt van contracten tussen zichzelf en haar stakeholders, die ieder de macht heeft om de prestatie van de onderneming te beïnvloeden (Freeman, 1984). Later definieerde Freeman het stakeholder concept op een organisatie georiënteerde manier: “Die groepen die cruciaal zijn voor het voortbestaan en het succes van de organisatie” (Freeman, 2004). In onderstaande sectie wordt dieper ingegaan op de stakeholder theorie van R. Edward Freeman.
13
2.2.1 Stakeholder theorie van Freeman3 Het stakeholder model stelt de relatie van verschillende groepen actoren in en rond de onderneming voor. Het ontwerp van de stakeholder theorie werd beïnvloed door het input-output model waarbij de onderneming verbonden is met vier groepen, namelijk: leveranciers, klanten, aandeelhouders en werknemers. Freeman erkende andere interacties en zag de onderneming als een serie van onderling afhankelijke tweerichtingsrelaties (Crane & Matten, 2004). Freeman stelde de onderneming als het centrum van een wiel voor waarbij de stakeholders het einde van de spaken voorstelden (Frooman, 1990). De relatie tussen de onderneming en de stakeholders was een pijl in beide richtingen. Het meest voorkomende model had zeven stakeholders waarbij concurrentie, overheid en gemeenschappen werden toegevoegd aan het input-output model. Freeman (2003) voegde later nog andere stakeholders toe aan het model en splitste ze op in 5 interne stakeholders (klanten, leveranciers, werknemers, gemeenschappen en financiers) en 6 externe stakeholders (overheid, media, NGO’s, critici, milieuactivisten en andere). Dit wordt voorgesteld in onderstaande figuur.
Figuur 4: De aangepaste versie van het stakeholder model van Freeman (Freeman, 2003; Fassin 2008, p. 115)
Een onderneming kan dus enkel succesvol zijn als het waarde creëert voor klanten, leveranciers, werknemers, gemeenschappen en financiers. Je kunt geen van deze stakeholders apart of geïsoleerd bekijken, hun belangen moet samengaan en de taak van de entrepreneur of manager bestaat erin om alle belangen in dezelfde richting te laten evolueren. De stakeholders theorie zegt (Freeman, 2003): als je alleen maar focust op één van de stakeholders dan mis je waar het kapitalisme echt om draait, namelijk dat je door samen alles te integreren en samen te werken je iets kan creëren dat men elk afzonderlijk niet kan creëren. Deze theorie suggereert dat de enige manier om waarde te
3
Deze paragraaf is gebaseerd op Fassin, Y. (2008) The stakeholder model refined
14
creëren voor de aandeelhouders erin bestaat aandacht te besteden aan alle stakeholders tezelfdertijd (Freeman, 2003).
De stakeholder theorie kan als volgt omschreven worden (Donaldson & Preston, 1995):
De theorie is beschrijvend in die zin dat het een model aanbiedt van de onderneming
De theorie is instrumenteel in het aanbieden van een ‘framework’ voor het onderzoeken van de verbanden tussen de conventionele ondernemingsprestatie en de praktijken van stakeholder management
Hoewel de theorie beschrijvend en instrumenteel is, is het meer fundamenteel normatief. Stakeholders worden geïdentificeerd volgens hun belangen en al hun belangen worden intrinsiek waardevol beschouwd
De theorie is leidinggevend in die zin dat het de houdingen, de structuren en de praktijken aanbeveelt en het vereist tegelijkertijd dat er aandacht wordt geschonken aan de belangen van alle stakeholders
2.2.2 Het identificeren van stakeholders Stakeholder management is een proces dat erop gericht is om de verschillende stakeholders van een onderneming te identificeren en het opbouwen en verbeteren van de relaties met de stakeholders (Bryson, 2004). Zoals eerder aangehaald is stakeholder management een belangrijke stap in het welslagen van een onderneming. Bijgevolg is het belangrijk dat alle stakeholders geïdentificeerd en geclassificeerd worden naar hun belangrijkheid. Een eerste stap in de stakeholder analyse is het identificeren van alle stakeholders, alle organisaties of personen die een belang hebben bij het slagen of falen van een ondernemingsproject (Dutta & Burgess, 2003). Na de bepaling van alle stakeholders moet je ze classificeren naar de interesse en de macht die ze bezitten om een bepaald project te helpen of te blokkeren. De indeling van de stakeholders kan dus gebeuren op basis van de macht/interesse matrix zoals hieronder afgebeeld (Johnson & Scholes, 1999).
15
Figuur 5: Macht/interesse matrix (Bryson 2004, p. 30)
De matrix toont welke acties/strategieën een onderneming moet hanteren volgens de macht/interesse van een stakeholder (Dutta & Burgess, 2003). Er zijn vier mogelijke situaties:
Hoge macht – hoge interesse: deze stakeholders vereisen een hoge inspanning van de onderneming om ze tevreden te houden.
Hoge macht – lage interesse: hou deze stakeholders tevreden en verveel ze niet.
Lage macht – hoge interesse: hou deze stakeholders adequaat geïnformeerd over de stand van zaken.
Lage macht – lage interesse: hou toezicht op deze stakeholders.
Er dient wel opgemerkt te worden dat na de positionering de stakeholders na verloop van tijd een andere plaats in de matrix kunnen innemen door het veranderen van prioriteiten of activiteiten (Bryson, 2004).
2.2.3 Model van Mitchell, Angle and Wood (power, legitimacy and urgency, 1997)4 Mitchell, Angle and Wood (1997) beschreven een ander model om stakeholders te classificeren namelijk het model van macht, legitimiteit en urgentie. Mitchell et al. (1997) ontwikkelde een typologie van acht soorten stakeholders op basis van het al dan niet bezitten van drie kenmerken. De kern van de theorie bestaat erin dat hoe meer kenmerken een stakeholder bezit hoe prominenter de stakeholder is.
4
Deze paragraaf is gebaseerd op Mitchell, R. k., Angle, B. R. and Wood, D. J. (1997) Toward a theory of stakeholder identification and salience: Defining the principle of who and what really counts.
16
De drie kenmerken worden ook wel de stakeholder attributen genoemd en zijn (Mitchell et al., 1997):
Macht dat de stakeholders bezitten om een onderneming te beïnvloeden of de capaciteit dat hij bezit om zijn wil op te leggen aan andere belanghebbenden.
Legitimiteit van de acties van de stakeholders met de onderneming in termen van juistheid, wenselijkheid en gepastheid.
Urgentie van de eisen die stakeholders aan de organisatie stellen in termen van dringendheid.
In onderstaande figuur worden deze drie attributen voorgesteld door cirkels die elkaar overlappen met daarin de verschillende soorten stakeholders.
Figuur 6: “Stakeholder indeling: één, twee of drie attributen aanwezig” (Mitchell, Angle and Wood 1997, p.874)
Op basis van deze drie kenmerken kunnen de stakeholders ingedeeld worden in 8 types. Stakeholders die één van de drie kenmerken bezitten worden latente stakeholders genoemd en kunnen in volgende categorieën ingedeeld worden:
Dormant stakeholders (1): bezitten het kenmerk macht maar gebruiken deze niet, deze groep heeft amper contact met de onderneming.
Discretionary stakeholders (2): bezitten het kenmerk legitimiteit, ondernemingen moeten niet veel aandacht aan deze stakeholders besteden.
Demanding stakeholders (3): bezitten het kenmerk urgentie, vervelende stakeholders maar niet gevaarlijk voor de onderneming.
17
Stakeholders die twee van de drie kenmerken bezitten worden verwachtende stakeholders genoemd en kunnen in volgende categorieën ingedeeld worden:
Dominant stakeholders (4): bezitten de kenmerken macht en legitimiteit
Dangerous stakeholders (5): bezitten de kenmerken macht en urgentie
Dependent stakeholders (6): bezitten de kenmerken urgentie en legitimiteit, zijn van andere afhankelijk aangezien ze geen macht bezitten.
Stakeholders die alle drie de kenmerken bezitten worden definitieve stakeholders (7) genoemd. Ondernemingen of individuen die geen van de drie kenmerken bezitten zijn de potentiële stakeholders (8). Er dient opgemerkt te worden dat deze kenmerken dynamisch zijn, wat wil zeggen dat de kenmerken van stakeholders kunnen verschuiven in de tijd. Voor meer uitleg over dit model wordt verwijzen naar Mitchell, Angle & Wood (1997).
2.2.4 Relatie MVO en stakeholders Bestaand onderzoek wees uit dat MVO initiatieven succesvol waren voor het genereren van winst voor de onderneming in het geval dat zij sterke en langdurige relaties met hun stakeholders koesteren (Waddock & Smith 2000). Maignan & Ferrell (2004) echter beweren dat de mate waarin stakeholders een relatie aangaan met een bedrijf gebaseerd is op de omvang van de MVO initiatieven die de stakeholders belangrijk vinden. Stakeholders zijn dus essentieel bij het succesvol functioneren van een onderneming, op ondernemingsniveau (bijv. klanten, investeerders en werknemers), op bedrijfstak niveau (bijv. strategische bondgenootschap) en op sociaal politiek niveau (bijv. overheid), aangezien zij middelen leveren aan de onderneming (Post et al., 2002). Stakeholders gaan relaties met een onderneming aan voor het verkrijgen van voordelen en zelf bij te dragen tot de waardecreatie van de ondermening. Het doel van een onderneming gaat dus verder dan uitsluitend winst creëren voor zijn aandeelhouders, de onderneming moet ook een reeks voordelen kunnen bieden die waarde creëren voor de stakeholders (Post et al., 2002). De onderneming kan opgevat worden als een relatieband tussen de onderneming en de verschillende stakeholders met als doel een wederzijds voordeel tot stand te brengen (Bhattachary & Sen, 2008). De voordelen die de stakeholders genieten van het bedrijf kunnen zowel tastbaar als ontastbare en monetair of psychologisch van aard zijn (Sen et al., 2008). Er kan ook opgemerkt worden dat de voordelen geboden door de onderneming subjectief zijn, wat voor de ene stakeholder waardevol is betekent niet dat een andere stakeholder er waarde aan hecht. Dit komt doordat de perceptie van de MVO initiatieven niet uniform zijn en elke stakeholder andere beoordelingsmethodes ontwikkelt
18
en gebruikt (Sen et al., 2004). Het is algemeen aanvaard dat vandaag de dag stakeholder aspecten een belangrijke rol spelen in het waardecreatie proces van een onderneming. Er is dan ook een duidelijk verband tussen het stakeholder perspectief en een aantal concepten en praktijken die de niet-financiële aspecten van een onderneming beklemtonen zoals MVO, duurzame ontwikkeling en corporate governance (Zambon & Del Bello, 2005).
2.3
Duurzame ontwikkeling
Duurzame ontwikkeling is een term die de Verenigde Naties in 1987 introduceerde. Deze definitie werd ingevoerd door de rijzende vraag of er beperkingen zijn aan onze economische groei (Meadows et al. 1972). The World Commission on Environment and Development definieerde duurzame ontwikkeling in het Brundtland Rapport (Our common future, 1987) als volgt: “Duurzame ontwikkeling is de ontwikkeling die de behoeften van de huidige generatie tegemoet komt zonder het vermogen van de toekomstige generatie om in hun eigen behoeften te voorzien in gedrang te brengen”. Duurzame ontwikkeling tracht dus een evenwicht te bereiken tussen ecologische, sociale en economische belangen. Ondernemingen moeten dus hun triple bottom line (infra p.22) continu verbeteren binnen nieuwe en evoluerende governance systemen (Azapagic, 2003). Ondernemingen zijn immers de motor van de economie en zolang zij geen inspanningen leveren aangaande de milieuproblematiek, kan de maatschappij nooit tot een duurzame ontwikkeling komen (Bansal, 2002). Duurzame ontwikkeling verrijkt de oudere MVO concepten door het leveren van een bredere normatieve verankering en een begeleidende agenda (Van Marrewijk, 2006). Er
bestaan
verschillende
benaderingen
van
duurzame
ontwikkeling
die
een
aantal
gemeenschappelijke kernelementen bezitten (Rossy & Le Roy, 2007):
Een bepaalde waardeoriëntatie en principes
Behouden en beheren van natuurlijke hulpbronnen
Meervoudige opbrengsten voor de samenleving (niet enkel economisch)
Evenwicht in de triple bottom line
Gemeenschappelijke en maatschappelijke verantwoordelijkheid
Lange termijn perspectief, voor meerdere generaties
19
2.3.1
Duurzaam ondernemen
Duurzaam ondernemen is het tegemoet komen aan de behoeften van de huidige directe en de indirecte stakeholders zonder het vermogen van de toekomstige generatie stakeholders om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen (Dyllick & Hockerts, 2002). Duurzaam ondernemen is dus een ondernemingsbenadering waarbij de onderneming aandeelhouderswaarde creëert op lange termijn door opportuniteiten te benutten en risico’s te beheren op economische, ecologische en sociale dimensies (Dow Jones Sustainability indexes). Om tot duurzaam ondernemen te komen moeten ondernemingen hun economisch, sociaal en ecologisch kapitaal behouden of verhogen terwijl ze actief bijdragen aan duurzaamheid (Dyllick & Hockerts, 2002). Vanuit een pragmatische visie moet duurzaam ondernemen dus beginnen met de 3 dimensies van duurzame ontwikkeling (economie, ecologie en sociaal) of met andere woorden de triple bottom line (infra p.22). Een duurzame onderneming kan dus opgevat worden als een onderneming wiens kenmerken en acties ontworpen werden om bij te dragen tot een toekomstige duurzame samenleving (Funk, 2003). In tegenstelling tot de traditionele ondernemingsvisie kijken duurzame ondernemingen naar andere indicatoren buiten winst, ze gebruiken ook kwalitatieve, niet-financiële criteria om de ondernemingsprestatie te beoordelen (Lo & Sheu, 2007). Voorbeelden hiervan zijn: stakeholder relaties, reputatie, corporate governance structuren, milieubescherming, MVO en kwaliteit van het management. Duurzaam ondernemen bevat referenties naar de stakeholders benadering en betoogt voor een bredere ondernemingsduurzaamheid in plaats van een beperkt ondernemingsperspectief (van Marrewijk, 2006). Samenvattend kan gesteld worden dat duurzaam ondernemen gezien kan worden als een deelconcept van MVO (Kleine & von Hauff, 2009).
2.3.2 Meten van duurzaam ondernemen Universele ondernemingsindicatoren evenals kwantificeerbare en duurzaamheid prestatie indicatoren zijn er vooralsnog niet. Wel zijn er een aantal indicatoren die duurzame ontwikkeling trachten te meten (Schaltegger et al., 2003):
The Dow Jones Sustainability Index (DJSI)5 is een verzameling van indexen die de prestaties van de wereldleiders in duurzaamheid evalueert (Lo & Sheu, 2007). De DJSI rapporteert dus over de financiële prestaties van de meest op duurzaamheid gerichte ondernemingen (Hoti et al., 2005). De index is het referentiepunt voor beleggers en bedrijven die willen investeren in duurzame beleggingen. De Dow Jones indexes en
5
Meer informatie is te vinden op http://www.sustainability-index.com/
20
Sustainable Asset Management (SAM) beheren de DJSI, zij baseren hun analyse op economische, ecologische en sociale prestaties van de ondernemingen (Lo & Sheu, 2007). Ondernemingen die willen opgenomen worden in de DJSI worden geselecteerd en beoordeeld op basis van hun lange termijn economische, sociale en ecologische management plannen (Hoti et al., 2005). Elk jaar evolueren de selectiecriteria waardoor ondernemingen verbeteringen moeten aanbrengen aan hun lange termijnen SAM plannen om op de index te blijven.
Eco-efficiency is een management filosofie die ondernemingen aanmoedigt om producten milieuvriendelijker te maken en die tezelfdertijd economische voordelen biedt. Het focust zich op opportuniteiten en zorgt ervoor dat ondernemingen milieuvriendelijker en winstgevender worden (Lehni, 2000). The World Business Council For Sustainable Development (WBCSD) definieerde eco-efficiency als volgt: “Het leveren van concurrentiële goederen en diensten die de behoeften van de mens bevredigt en levenskwaliteit
met
grondstofintensiteit
zich
meebrengt,
terwijl
de
ecologische
doorheen de levenscyclus daalt tot
impact
en
een niveau dat
de in
overeenstemming is met de draagkrachten van de aarde”. Of anders verwoord: “Meer waarde creëren met minder impact” (Lehni, 2000).
De sociale voetafdruk (The social footprint)6 is een context gebaseerd instrument voor het meten en rapporteren van sociale duurzaamheidsprestaties van een onderneming (McElroy et al., 2008). De sociale voetafdruk is vergelijkbaar met de ecologische voetafdruk met als enige verschil dat de ecologische voetafdruk gericht is op natuurlijk kapitaal terwijl sociale voetafdruk gericht is op sociaal, menselijk en geconstrueerd kapitaal, ook wel antrokapitaal (door de mens gecreëerd kapitaal) genoemd (McElroy et al., 2008).
Sustainable Value7 is een op waarde gebaseerde (value based) methodologie die de duurzame prestaties van een economische entiteit in monetaire termen uitdrukt en beoordeeld.
Het
maakt,
net
zoals
de
financiële
markten,
gebruik
van
opportuniteitskosten (Ang & Van Passel, 2010). Sustainable Value gaat dus verder dan het louter beoordelen van het economische kapitaal, het integreert een hele bundel van economische, ecologische en sociale middelen (Ang & Van Passel, 2010).
6 7
Voor meer informatie omtrent de sociale voetafdruk verwijzen we naar McElroy et al., 2008 Voor meer informatie omtrent sustainable value verwijzen we naar Ang &Van Passel, 2010
21
2.3.3 Eerlijke handel (fair trade) Eerlijke handel is een term die gesitueerd kan worden binnen de duurzame ontwikkeling (Ims & Jakobsen, 2006). Ondanks dat er geen universele definitie voor handen is, definieerde FINE8 het als volgt: “Het is een handelspartnership gebaseerd op dialoog, transparantie en respect, dat meer gelijkheid in de internationale handel zoekt. Het draagt bij tot duurzame ontwikkeling door het aanbieden van betere handelsvoorwaarden en het veiligstellen van de rechten van producenten en arbeiders in ontwikkelingslanden. Fair trade organisaties zijn actief betrokken bij de ondersteuning van producten, bij het bewustmaken en bij het strijden voor veranderingen in de regels en de praktijken in de conventionele internationale handel”. Eerlijke handel bevordert de internationale handel meer in het bijzonder de export van arme landen (ontwikkelingslanden) naar rijke westerse landen (Steinrucken & Jaenichen, 2007). Eerlijke handel betekent dus dat arbeiders (bijv. boeren) een eerlijke prijs ontvangen voor hun exportproduct in termen van werkelijke productiekosten in plaats van de prijs die tot stand komt op de internationale markten. Consumenten van eerlijke handel zijn dus bereidt om meer te betalen dan de marktprijs (Steinrucken & Jaenichen, 2007). Een voorbeeld van een internationaal erkent keurmerk voor eerlijke handel is Max
Havelaar9 (aangesloten bij FLO-eV). Het
is een organisatie
die de
levensomstandigheden van de boeren in ontwikkelingslanden tracht te verbeteren. Een product met een Max Havelaar keurmerk is geproduceerd en verhandeld onder eerlijke voorwaarden en voldoet aan strenge milieueisen.
2.3.4 Triple bottom line (TBL) De term breidt het traditionele rapporteringskader uit door rekening te houden met ecologische en sociale prestaties in aanvulling op de financiële prestatie (Coffman & Umemoto, 2009). De triple bottom line werd bedacht door John Elkington (1998)10. Er wordt ook wel eens verwezen naar de drie P’s. De P’s staan voor People (sociaal), Planet (ecologie) en Profit (economie) en deze moeten op een evenwichtige manier gecombineerd worden om duurzaamheid (sustainability) te creëren (zie figuur 7).
8
FINE bestaat uit volgende organisaties: Fairtrade Labeling Organizations International (FLO); Word Fair Trade Organization (WFTO); Networking of European Worldshops (NEWS) and European Fair Trade Association (EFTA)) 9 Voor meer informatie omtrent Max Havelaar verwijzen we naar http://www.maxhavelaar.be/ 10 st Cannibals with forks: The triple bottom line of 21 century business
22
Figuur 7: Triple bottom line (Craig & Dale 2008, p.365)
Indien de drie elementen niet evenwichtig gecombineerd worden zullen andere elementen er de gevolgen van dragen (Slaper & Hall, 2008). Het concept eist dat de verantwoordelijkheid van de onderneming bij haar stakeholders ligt eerder dan bij haar aandeelhouders (Floran & Lenze, 2003). De triple bottom line wordt door vele ondernemingen als richtlijn voor maatschappelijk verantwoord ondernemen gehanteerd en wordt in de literatuur beschouwd als een framework dat duurzame ontwikkeling meet (Elkington 1998). De bedoeling is dus om de rol van de onderneming te herdefiniëren in een ecologisch en sociaal bewuste wereld (Coffman & Umemoto, 2009). Het probleem echter bij deze benadering is dat sociale en ecologische prestaties moeilijk meetbaar zijn in vergelijking met de financiële prestaties. Een voorbeeld van de drie P’s wordt gegeven door het Max Havelaar keurmerk (terug te vinden op de Max Havelaar website). Zij creëren zowel economische ontwikkeling, milieuverbetering en sociale vooruitgang door het garanderen van een eerlijke prijs. Het fairtrade systeem is daarom een uniek model voor duurzame ontwikkeling. De slogan van Max Havelaar luidt dan ook: “Duurzaamheid spellen wij met 3 P’s”.
2.3.5 Integrative sustainability triangle (Kleine and von Hauff, 2009) De
integrative
sustainability
triangle
vond
zijn
oorsprong
in
de
ingenieurs-
en
materiaalwetenschappen. Deze discipline moet echter vaak een combinatie van drie componenten op een tweedimensionaal medium (papier, etc.) trachten af te beelden, wat gebeurt aan de hand van de “Gibbs triangle”. Deze methode werd toegepast op de drie componenten (economisch, sociaal en ecologisch) van duurzame ontwikkeling. Een gelijkzijdige driehoek werd daarbij omgezet in een drie dimensionaal model van duurzame ontwikkeling (McDonough & Braungart, 2002). Het verschil met
23
de bestaande “sustainability triangles” wordt tot stand gebracht door het woord “integrative” (Dyllick & Hockerts, 2002).
Figuur 8: Integrative sustainability triangle (Kleine & von Hauff 2009, p. 523)
Elke hoek van de gelijkzijdige driehoek stelt één van de drie dimensies van duurzame ontwikkeling (economisch, ecologisch, sociaal) voor. De grote driehoek wordt vervolgens in kleinere gelijkzijdige driehoeken ingedeeld (sterke, gedeeltelijke en zwakke associatie) en bevat een vierkant in het centrum. Hoe verder men zich van een uiteinde/hoekpunt bevindt, hoe minder het geassocieerd wordt met de betreffende dimensie. Het centrale vierkant reflecteert dus de integratie van de drie dimensies van duurzame ontwikkeling. De kleinere driehoeken worden ingedeeld naar:
Sterke associatie duidt op een dominantie van één van de drie dimensies. De hoekpunten behoren hiertoe aangezien zij sterk geassocieerd kunnen worden met één van de drie dimensies van duurzame ontwikkeling.
Gedeeltelijke associatie duidt erop dat de driehoek beïnvloed wordt door meerdere dimensies. Een voorbeeld van zo een win-win relatie is de eco-efficiency (supra p.21) die zowel de economische als de ecologische dimensie aanspreekt.
Zwakke associatie duidt op een lage invloed van de desbetreffende dimensie. De primaire invloed op deze driehoek is afkomstig van één van de twee andere dimensies.
De integrative sustainability triangle brengt een dynamisch perspectief aan het triple bottom line concept, aangezien de drie dimensies van duurzame ontwikkeling gebundeld worden in een flexibel continuüm (Kleine & von Hauff, 2009).
24
2.4
Bedrijfsethiek
Bedrijfsethiek wordt gedefinieerd als de interactie tussen ethiek en ondernemen, dat naast een theoretisch doel ook een praktische toepassing heeft (De George, 1987). Het wordt ook gezien als een gespecialiseerd studiegebied in het moreel goede en het kwade en hoe morele standaarden toegepast worden op het ondernemingsbeleid, de instituties en hun gedrag (Velasquez, 2006). De aandacht in dit studiegebied gaat zowel naar het interne als het externe perspectief. Voorbeelden van interne thema’s zijn de ethische dimensies van de personeelsselectie, intermenselijke respectcodes, morele onmacht. Externe thema’s zijn gesitueerd in het ruimere kader van de maatschappij, zoals impact op milieu, impact op de staat of impact op mensen die niet intern betrokken zijn (Raes, 2009). Bedrijfsethiek houdt zich niet expliciet bezig met wettelijke verplichtingen, maar focust eerder op verwacht gedrag dat verder gaat dan de wet (Laczniack, 1983) of op gedrag dat verwacht wordt wanneer de wet niet van toepassing is of niet duidelijk is (Crane & Matten, 2004). Au fond vindt iedereen dat de strategische beslissingen van een onderneming hand in hand moeten gaan met ethische waarden. Echter, dikwijls zorgt deze ethiek voor vertraging en inperking van datgene men tracht te bereiken. In het verleden liet men deze waarden dan ook gemakkelijk links liggen. Lang kon dit niet blijven duren, zodat kritiek en weerstand zich begon te manifesteren vanuit alle hoeken: arbeiders, overheid, bevolking, milieuactivisten,… Het vakgebied bedrijfsethiek of ‘business ethics’ ontstond in de jaren 70, maar de grote belangstelling voor de ethische dimensies van het bedrijfsleven nam pas sterk toe vanaf de jaren 80 en 90, mede als reactie op ondernemingsschandalen uit die periode (Enderle and Georges, 1999). De academische wereld sprong mee op de kar en antwoorden op ethische vragen schoten als paddenstoelen uit de grond. Vaktijdschriften zoals ‘Journal of Business Ethics’, werden in het leven geroepen om verslag uit te brengen van de laatste onderzoeken, cases en theorieën. Niet enkel de academici toonden sterke interesse in de ethische discussie, ook de betrokkenen uit de praktijk voelden zich aangetrokken, aangezien hun beslissingen hoe langer hoe meer beoordeeld werden volgens bredere waarden en hun maatschappelijke verantwoordelijkheid meer en meer verbonden geraakten met het eigen imago. Om hun engagement te bewijzen begonnen de grote bedrijven ethische codes te implementeren die naast de overheidsreglementering hun werking in humane banen moet leiden (Raes, 2009). Hiernaast zijn er nog verscheidene ontwikkelingen in de economie die de belangstelling voor de ethiek vanuit de bedrijfswereld mee stimuleren en het ethische besef aanwakkeren (Raes, 2009):
25
De globalisering van de economie die aanleiding geeft tot een toenemende mobiliteit van kapitaal, goederen, informatie en mensen.
De verzadiging van de consumptiemarkt en de vele substitutieproducten dwingen bedrijven rekening te houden met
secundaire aspecten van hun product
(externaliteiten). Marketeers zoeken naar een ethische meerwaarde (morele externaliteiten) voor hun product en promoten de totaliteit van hun product. Ondernemingen trachten een imago te ontwikkelen gebaseerd op symbolische waarde in plaats van instrumentele waarde (bijv. bio labels of fair trade labels).
Het stijgende bewustzijn van de eindige hulpbronnen alsmede de irreversibele schade die we aan ons milieu toebrengen.
De verandering van het tijdspatroon van de mensen leidt er toe dat men veel meer tijd spendeert als consumptie- of informeringstijd, daar de arbeidsduur verkort is ten opzichte van het verleden. Dit in combinatie met een hoger scholingsniveau van de bevolking leidt tot een veel kritischer consumptiegebeuren.
De deregulering en flexibilisering door terugtrekking van de overheid op bepaalde gebieden, leidt tot een stijgende verantwoordelijkheid van de bedrijfswereld. Bedrijven kunnen nu bewijzen dat ze zelf in staat zijn om ethisch te ondernemen zonder dat een nieuwe wetgeving noodzakelijk is.
De wetenschappelijke expansie heeft de grenzen van de mens verlegd, maar het is niet langer zo dat elke grensverlegging aanvaard en doorgevoerd wordt, denk maar aan de controverse rond nieuwe gen- en kloontechnologieën. Deze discussies roepen op tot het zoeken naar nieuwe ethische codes.
De opkomst van de bedrijfsethiek bracht met zich mee dat het ethisch denken zich ook in andere takken van de economie heeft gemanifesteerd. Investeerders en beleggers hebben hun criteria sterk verruimd door er ethische waarden aan toe te voegen. Op die manier zijn ethische beleggingsfondsen ontstaan die aan de hand van ethische beoordelingsformulieren kunnen bepalen welke ondernemingen aanspraak maken op een belegging en welke niet. Hieruit ontstond ‘moral auditing’ oftewel het ethisch screenen van bedrijven door onderzoeksgroepen die rapporten publiceren zoals ‘The Ethical Investor’ (Raes, 2009).
26
2.4.1 Corporate Accountability Een term die zeker past in de wereld van de bedrijfsethiek is corporate accountability of de verantwoording van de onderneming. Accountability is een concept dat vele betekenissen kent en vaak als synoniem wordt gebruikt voor concepten als verantwoordelijkheid, aansprakelijkheid, betrouwbaarheid en andere termen die geassocieerd kunnen worden met het afleggen van verantwoording. In het geval van ondernemingen kan accountability gedefinieerd worden als: “De erkenning en veronderstelling van de verantwoordelijkheid voor eigen acties, producten, beslissingen en beleidsvoeringen, en de verplichting tot het rapporteren en verklaren van de resulterende consequenties” (Williams & Christopher, 2006). Verder kan het ook gezien worden als het vermogen van zij die beïnvloed worden door de onderneming om die onderneming haar operaties te controleren (Friends of the Earth, 2005). Dit laatste veronderstelt dus dat een onderneming niet alleen verantwoordelijk kan gesteld worden voor haar acties, maar dat haar acties ook moeten kunnen beïnvloed worden. In dit opzicht vraagt dit concept naar veranderingen in het wettelijk kader waarin ondernemingen werken. Op die manier worden verplichtingen op sociaal en milieu vlak (oftewel het ethisch handelen) afdwingbaar en strafbaar bij niet naleving. De argumentatie voor deze visie is dat MVO op vrijwillige basis faalt om de nodige veranderingen te leveren die noodzakelijk zijn voor duurzame ontwikkeling en rechtvaardigheid op sociaal en ecologisch vlak (Friends of the Earth, 2005). De druk tot het ontstaan van corporate accountability komt vanuit drukkingsgroepen zoals Greenpeace en Amnesty International die zich vooral richten op de impact van de onderneming op de ecologische omgeving. Vanaf de jaren zestig en zeventig kregen deze actiegroepen veel bijstand van de consumenten. De macht van de consument steeg, denk maar aan de boycot van Nestlé eind jaren zeventig. Dergelijke activiteiten bewezen dat consumentenbewegingen nuttig konden zijn en ze het gedrag van een onderneming kunnen beïnvloeden en de ondernemingen verantwoordelijk kunnen houden voor hun acties en de gevolgen ervan. Daarnaast was er ook de druk van sociale en ethische bewegingen die corporate accountability hoog in het vaandel dragen (Waddock, 2004). Het creëren van corporate accountability kent vele initiatieven en theorieën. Bedrijven profileren hun eigen standaarden, principes, rapporteringsregels en codes. Men argumenteert echter dat dit dreigt te leiden tot verwarring en een continu tekort aan implementatie, tenzij er een gemeenschappelijk pakket principes is die door allen wordt gedeeld. Deze grondprincipes kunnen gezien worden als een soort ondergrens waaronder praktijken ethisch onaanvaardbaar zijn. Ze dragen tevens de creatie van corporate accountability in zich (Waddock, 2004). Deze set basisprincipes wordt samengevat in onderstaande tabel.
27
Tabel 1: Basisprincipes voor ethisch handelen en corporate accountability (Waddock, 2004)
Sphere Economic
System goal Economizing
Respect for… Human dignity
Government
Power aggrandizing
Basic rights
Civil Society
Relationship
Community
Environment
Ecologizing
Future generations
2.5
Implies… Respect for employees, labor standards. Respect for product/service integrity. Respect for system integrity, transparency, and the rule of law. Respect for local traditions, context, and basic human values. Respect for ecological sustainability that supports human civilization.
Corporate Governance
Corporate governance omvat een reeks regels en gedragingen die bepalen hoe een onderneming gecontroleerd en bestuurd moet worden (Belgische corporate governance code, 2009). Om tot een goede corporate governance te komen dient er een balans gevonden te worden tussen leiderschap, ondernemerschap en ondernemingsprestatie enerzijds en controle, transparantie, verantwoording en conformiteit met de wetten en regels anderzijds (Huse, Van den Berghe & Louche, 2005). Corporate governance kan dus gedefinieerd worden als het systeem waardoor ondernemingen geleid en gecontroleerd worden. Het controle aspect omvat de begrippen nakoming, verantwoording en transparantie (Downing & Hillenbrad, 2004), en de manier waarop managers hun functie uitoefenen door de bestaande wetten en gedragscodes na te leven (Cadbury, 2000). De nadruk ligt op de controle van de doeltreffende werking van de controlesystemen, op het beheer van belangenconflicten en controle ter preventie van enig machtsmisbruik.
Samenvattend kan corporate governance als volgt gesynthetiseerd worden: corporate governance draait rond de verantwoording tegenover de aandeelhouders en andere stakeholders (Keasy & Wright, 1997), het creëren van mechanismen om het gedrag van de managers te controleren (Tricker, 1994), waarborgen dat de onderneming verantwoording aflegt tegenover alle stakeholders en dat de onderneming bestuurd wordt conform met de wet (Dunlop, 1998), garanderen dat rapporteringsystemen gestructureerd zijn zodat goed bestuur vergemakkelijkt wordt (Kendall, 1999), ontwerpen van een effectief leiderschap of strategisch management proces dat zowel rekening houdt met stakeholderswaarde als aandeelhouderswaarde (Tricker, 1994), en tenslotte het verhogen van accountability en ondernemingsprestaties (Keasy & Wright, 1997).
28
In navolging van de financiële schandalen in de jaren 90 werd in België de “Code Lippens”
11
geïmplementeerd. De Code Lippens is een code om de corporate governance van de Belgische beursgenoteerde bedrijven te verbeteren. Beursgenoteerde ondernemingen zijn onderworpen aan het Belgische vennootschapsrecht en de Belgische financiële wetgeving. De code is een aanvulling op de Belgische wetgeving en geen enkele bepaling mag geïnterpreteerd worden in afwijking van de Belgische wetgeving. De code is gestoeld op een “pas toe of leg uit”–systeem (“comply or explain”). Dit systeem stelt dat beursgenoteerde ondernemingen een verklaring inzake corporate governance moeten publiceren (Belgische corporate governance code, 2009). De code omvat drie regels (Belgische corporate governance code, 2009):
Negen principes die de pijlers van een goede corporate governance vormen en die door alle ondernemingen dienen toegepast te worden
Bepalingen die een beschrijving geven hoe de principes dienen toegepast te worden
Richtlijnen als leidraad voor ondernemingen voor het toepassen en interpreteren van de bepalingen van de code
De code streeft naar transparantie door openbaarmaking en tracht dit te bereiken aan de hand van twee documenten:
een corporate governance hoofdstuk in het jaarverslag
een corporate governance charter gepubliceerd op de website van de onderneming
De doelstelling van de code is waardecreatie op lange termijn te bevorderen. Een slechte bedrijfsvoering kan echter aanleiding geven tot verliezen die verder reiken dan enkel het verlies voor aandeelhouders. Een gecombineerd systeem van toezicht (raad van bestuur, aandeelhouders, commissaris en de CBFA) moet voor het toezicht en naleving van de code zorgen (Belgische corporate governance code, 2009). Voor een meer uitgebreide uitleg over de Code Lippens wordt verwezen naar de gespecialiseerde literatuur.
2.5.1 Corporate Governance en de OECD De OECD (Organisation for Economic Co-Operation and Development) is een internationale economische organisatie opgericht in 1961 en die bestaat uit 34 landen. De aangesloten landen trachten het internationaal en binnenlands beleid van de leden te coördineren en trachten gezamenlijke problemen te identificeren, te analyseren en een beleid uit te stippelen om ze op te lossen. 11
Deze paragraaf is gebaseerd op Belgische corporate governance code 2009
29
In 1999 keurde de OECD een aantal beginselen goed met betrekking tot corporate governance. Het zijn specifieke richtlijnen vooropgesteld voor wetgevende en regelgevende initiatieven zowel in OECD landen als in niet-OECD landen. Hieronder worden deze richtlijnen overlopen (het betreft de herziene versie van 2004): 1. Waarborgen van een effectief corporate governance framework Het framework moet de transparantie en efficiëntie bevorderen, consistent zijn met de wet en een duidelijke verdeling van verantwoordelijkheden articuleren tussen de toezichthoudende, regelgevende en handhavingsinstanties. 2. De verantwoordelijkheden van de Raad van Bestuur Het framework moet zorgen voor de strategische leiding van de onderneming, de effectieve controle van het management door het bestuur en de verantwoording van het bestuur aan de onderneming en aan de aandeelhouders. 3. Openheid en transparantie Het framework moet ervoor zorgen dat tijdige en accurate informatie beschikbaar is over de financiële situatie, het bestuur, de prestatie en de eigendom van de onderneming. 4. De rol van de stakeholders Het framework moet de rechten van de stakeholders zoals de wet het voorschrijft erkennen en de samenwerking tussen ondernemingen en stakeholders stimuleren in het creëren van banen, welvaart en een duurzame, financieel gezonde onderneming. 5. Gelijke behandeling van aandeelhouders Het framework moet zorgen voor een gelijke behandeling van alle aandeelhouders, waaronder minderheids- en buitenlandse aandeelhouders. Alle aandeelhouders moeten de kans krijgen in het verkrijgen van een schadeloosstelling wegens schending van hun rechten. 6. Beschermen van de rechten van de aandeelhouders Het framework moet de uitoefening van aandeelhoudersrechten beschermen en vergemakkelijken.
30
2.6
Verwarring rond de concepten en aanleiding van het onderzoek
Bovenstaande studie van de verschillende concepten toont aan dat er vele raakvlakken zijn tussen de concepten en dat ze dus moeilijk af te lijnen zijn. Ook in de literatuur wordt dit aangegeven. Zo demonstreerden Jamali, Safieddine en Rabbath (2008) dat MVO en corporate governance stilaan meer en meer beginnen te overlappen. Hoewel MVO en corporate governance zich ontwikkeld hebben in verschillende domeinen, wordt steeds meer overlapping tussen de twee concepten gepercipieerd (Morris et al., 2002). Verder werd door Painter-Morland (2006) aangegeven dat corporate governance, bedrijfsethiek en duurzame ontwikkeling onderling gerelateerd zijn en dat ze dus van mekaar afhangen. MVO en bedrijfsethiek worden in de academische literatuur vaak als twee identieke concepten aanschouwd door de kennelijke overlapping tussen deze twee concepten (Joyner & Payne, 2002). Een andere auteur die MVO en bedrijfsethiek aangeeft als gelijkaardige concepten is bijvoorbeeld Eberhard-Harribey (2006). De George (1987) stelde dat MVO een deel was van bedrijfsethiek. Carroll (1979) daarentegen geeft aan dat MVO bedrijfsethiek omvat. Staurer, Langer, Konrad en Martinuzzi (2005) hebben het over de sterke gelijkenissen tussen duurzame ontwikkeling en MVO. Wheeler, Colbert en Freeman (2003) stellen dat MVO, stakeholder management en duurzame ontwikkeling sterk verweven zijn met elkaar. Er heerst met andere woorden verwarring over de betekenis en de relatie tussen de verschillende concepten onderling. De concepten worden voortdurend verwisseld in termen van context, inhoud en standpunten (Attarça & Jacquot, 2005). Het resultaat is een zekere mate van verwarring die de theoretische ontwikkeling dreigt te belemmeren (Schwartz & Carroll, 2007). Zo gaven Fassin en Van Rossem (2009) aan dat bedrijven in hun brochures en websites de verschillende concepten kriskras door elkaar gebruiken en dat elk bedrijf een focus legt op bepaalde concepten. Deze willekeurige keuze van focus werkt de verwarring nog meer in de hand. Daarnaast vormen ook de verschillende kanalen (conferenties, boeken, gespecialiseerde pers,…) waarlangs de concepten zich verspreiden een extra oorzaak van inconsistentie. Immers elk kanaal geeft zijn eigen interpretatie en legt zijn eigen focus die tot verdere betekenisvervaging leidt (Abrahamson en Fairchild, 2001).
Dit wetende is het nuttig om onderzoek te doen naar hoe deze concepten effectief worden gepercipieerd in de praktijk en in welke mate ze als gelijkaardig worden beschouwd. In het vervolg van dit werkstuk zal dit onderzoek gevoerd worden, te beginnen met het opstellen van de de hypothesen in het volgende hoofdstuk.
31
Hoofdstuk 2
Hypothesen
1. Hypothese 1 De George (1987) stelde dat maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) een deel was van bedrijfsethiek. Carroll (1979) daarentegen definieerde MVO als categorieën van economische, wettelijke, ethische en filantropische verantwoordelijkheden. De ethische verantwoordelijkheid impliceert een gedrag of houding die niet opgelegd wordt door de wet, maar die sociaal wenselijk en ethisch verantwoord is (Fraedrich, 2002). Deze definitie van MVO omvat met andere woorden bedrijfsethiek. De concepten MVO en bedrijfsethiek worden in de academische literatuur vaak als twee identieke concepten aanschouwd door de kennelijke overlapping tussen deze twee concepten (Joyner & Payne, 2002). Kanji en Chopra (2010) definieerden MVO als een integraal deel van de activiteiten van een onderneming waarbij het vrijwillig bijdraagt tot de maatschappij in termen van economische, milieu, ethische en sociale investeringen. Zoals blijkt uit bovenstaande uiteenzetting zijn er verschillende opvattingen omtrent de relatie tussen MVO en bedrijfsethiek. Hierdoor kan er in hoofde van buitenstaanders wel eens verwarring optreden. In navolging van deze uiteenzetting wordt de eerste hypothese gedefinieerd. Hypothese 1.1: De respondenten zullen geen duidelijk onderscheid kunnen maken tussen maatschappelijk verantwoord ondernemen en bedrijfsethiek, m.a.w. zij percipiëren veel overlappingen.
In het literatuurgedeelte van deze thesis werden achtereenvolgens maatschappelijk verantwoord ondernemen, stakeholders, duurzame ontwikkeling, bedrijfsethiek en tenslotte corporate governance besproken. Uit de literatuur blijkt dat het moeilijk is om de verschillende concepten duidelijk en onafhankelijk van elkaar te definiëren. Het resultaat is een zekere mate van verwarring die de theoretische ontwikkeling dreigt te belemmeren (Schwartz & Carroll, 2007). Marrewijk & Werre (2003) stellen MVO en duurzaam ondernemen aan elkaar gelijk. Joyner & Payne (2002) definiëren MVO en bedrijfsethiek als twee identieke concepten. Wheeler, Colbert en Freeman (2003) stellen dat MVO, stakeholder management en duurzaam ondernemen sterk verweven zijn met elkaar. Hoewel MVO en corporate governance zich ontwikkeld hebben in verschillende domeinen, wordt steeds meer overlapping tussen de twee concepten gepercipieerd (Morris et al., 2002). In navolging van de eerste hypothese wordt getracht na te gaan in welke mate overlapping gepercipieerd wordt tussen maatschappelijk verantwoord ondernemen enerzijds en stakeholder management, duurzame ontwikkeling en corporate governance anderzijds.
32
Hypothese 1.2: De respondenten zullen veel overlapping percipiëren tussen maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzaam ondernemen. Hypothese 1.3: De respondenten zullen redelijke overlapping percipiëren tussen maatschappelijk verantwoord ondernemen en stakeholder management. Hypothese 1.4: De respondenten zullen redelijke overlapping percipiëren tussen maatschappelijk verantwoord ondernemen en corporate governance.
Wieland (2001) heeft op zijn beurt weer aangetoond dat bedrijfsethiek, corporate governance en duurzame ontwikkeling onderling afhankelijk zijn. Gibson (2000) stelt dat stakeholder managment opgenomen is door bedrijfsethiek. Demaerre (2003) stelde dan weer op zijn buurt dat stakeholder management en corporate governance een onderlinge relatie vertonen. Er heerst met andere woorden verwarring over de betekenis en de relatie tussen de verschillende concepten onderling. De concepten worden voortdurend verwisseld in termen van context, inhoud en standpunten (Attarça & Jacquot, 2005). Aansluitend op de eerste onderzoeksvraag wordt het onderzoek uitgebreid en een één-aan-één vergelijking gemaakt tussen de verschillende resterende concepten. Er wordt nagegaan in welke mate onze doelgroepen stakeholder management, duurzame ontwikkeling, bedrijfsethiek en corporate governance percipiëren in termen van overlapping. Aangezien uit de literatuur geen duidelijk inzicht bekomen kan worden voor de vooropgestelde relaties in termen van overlapping wordt de middelste optie (“redelijke overlapping”) als referentiewaarde aangenomen. Hypothese 1.5: De respondenten zullen redelijke overlapping percipiëren tussen bedrijfsethiek en corporate governance. Hypothese 1.6: De respondenten zullen redelijke overlapping percipiëren tussen bedrijfsethiek en stakeholder management. Hypothese 1.7: De respondenten zullen redelijke overlapping percipiëren tussen bedrijfsethiek en duurzaam ondernemen. Hypothese 1.8: De respondenten zullen redelijke overlapping percipiëren tussen duurzaam ondernemen en stakeholder management. Hypothese 1.9: De respondenten zullen redelijke overlapping percipiëren tussen duurzaam ondernemen en corporate governance.
33
Hypothese 1.10: De respondenten zullen redelijke overlapping percipiëren tussen stakeholder management en corporate governance.
2. Hypothese 2 Blowfield & Frynas (2005) definiëren MVO als een overkoepelende term waarbij ze verschillende aspecten van MVO onderscheiden die bedrijven moeten overwegen, zoals sociale en milieu aspecten en verantwoord gedrag in de omgang met andere bedrijven. Buchholz & Rosenthal (1997); Matten & Crane (2005) beschrijven maatschappelijk verantwoord ondernemen als een ruim concept dat kan opgevat worden als een soort parapluterm die alle andere concepten omvat. In volgende hypothese wordt nagegaan of ook de doelgroepen MVO aanzien als een overkoepelend concept, met andere woorden een concept dat de anderen omvat. Hypothese 2: De respondenten zien MVO als een overkoepelend concept.
3. Hypothese 3 MVO wordt gezien als een essentieel instrument in het promoten en verbeteren van het publieke imago van bedrijven (Kanji & Copra, 2010). Branco & Rodrigues (2006) argumenteren dat MVO bedrijven in staat stelt om hun reputatie te verbeteren bij diverse stakeholders. Phau et al. (2008) beweren dan weer dat het communiceren van MVO naar het brede publiek de geloofwaardigheid en de bedrijfsreputatie positief beïnvloedt. Door de hevige competitieve markten dienen bedrijven zich namelijk te differentiëren op andere manieren, waarbij MVO een belangrijk aspect kan zijn. Williams & Barrett (2000) leverden bewijs dat er een positief verband bestaat tussen filantropie en bedrijfsreputatie. Fombrun (1996) beweerde op zijn beurt dat bedrijven hun reputatie opbouwen en verbeteren door goed te doen (“doing good”). Kitchen en Laurence (2003) beweren dat de sleutelrol van corporate governance erin bestaat om de bedrijfsreputatie te verbeteren en te beschermen. Transparantie is een noodzakelijke voorwaarde voor corporate governance wat op zijn beurt leidt tot een goede reputatie (Ljubojevic, 2008). Hierdoor kan het bedrijf middelen aantrekken, de bedrijfsprestaties verhogen en een competitief voordeel opbouwen (Fombrun, 1996). Wu (2010) stelt dat stakeholder management helpt om een competitief voordeel te behouden door middel van een verbeterende capaciteit van de middelen van de onderneming. Stakeholder management kan immers een significante invloed hebben op de
34
“resource advantages”, aangezien stakeholders een belangrijke rol spelen in het waardecreatie proces van de onderneming (Wu, 2010). Stakeholder management genereert ook een aantal mechanismen om het competitief voordeel te behouden. Duurzame ontwikkeling wordt ook steeds meer als een kans voor bedrijven aanzien om een competitief voordeel te bekomen op lange termijn (Fust & Walker, 2007). Zoals blijkt uit bovenstaande uiteenzetting hebben de concepten een belangrijke impact op het competitief voordeel en de reputatie van het bedrijf. Wij wensen na te gaan welk concept de bedrijfsleiders als meest bijdragend tot het competitief voordeel en de reputatie van het bedrijf percipiëren. Aangezien uit de literatuur geen éénduidig concept aangeduid kan worden gaan wij er bij de nulhypothese van uit dat de respondenten geen duidelijk inzicht hebben welk concept meest en minst bijdraagt tot de reputatie en het competitief voordeel van het bedrijf. Hypothese 3.1: De respondenten zullen geen duidelijk inzicht hebben welk concept het meest en welk concept het minst bijdraagt tot de reputatie van het bedrijf. Hypothese 3.2: De respondenten zullen geen duidelijk inzicht hebben welk concept het meest en welk concept het minst bijdraagt tot het competitief voordeel van het bedrijf.
4. Hypothese 4 Vervolgens wordt nagegaan in welke mate de vijf concepten als klassieke of als mode concepten gepercipieerd worden door de drie doelgroepen. Kannekanti & Muddu (2009) haalden aan dat Europese bedrijven MVO in de 20ste eeuw implementeerden op basis van loutere liefdadigheid en mode overwegingen. Bac (2009) beweerde dat duurzame ontwikkeling een theoretisch mode concept geworden is aangezien het heel duur is om het in praktijk te brengen. Fassin et al. (2010) toonden aan dat de meeste concepten als klassiek beschouwd kunnen worden met uitzondering van MVO, dat het meest als mode concept wordt beschouwd. Buiten het onderzoek van Fassin et al. (2010) is er nog weinig gepeild naar de perceptie in termen van mode versus klassiek concept met betrekking tot bedrijfsethiek, corporate governance en stakeholder management. Wij zullen hieromtrent dan ook verder onderzoek doen. Om tot het gewenste resultaat te komen wordt een volgende gepaste hypothese gedefinieerd. Hypothese 4: De respondenten zullen een duidelijk inzicht hebben welk concept mode of klassiek is.
35
5. Hypothese 5 Het aantal vrouwen in de raad van bestuur heeft een positieve impact op MVO initiatieven binnenin het bedrijf (Bear et al 2010). Men concludeerde dat de MVO initiatieven stegen met de stijging van het aantal vrouwen in de raad van bestuur. Vrouwelijke leiders in Fortune 500 ondernemingen zijn gecorreleerd met hogere niveaus van filantropie (Soares et al., 2011). Onderzoek wijst uit dat maatschappelijk verantwoord ondernemen en vrouwelijk leiderschap gelinkt zijn bekeken door de lens van bedrijfsfilantropie (Soares et al., 2011). Lee (2011) concludeerde uit zijn onderzoek dat bedrijven met meer vrouwelijke leiders niet alleen actiever bezig zijn met MVO, maar dat ze er ook beter in zijn. Besluitend kan dus gesteld worden dat er een significante positieve relatie bestaat tussen de aanwezigheid van vrouwelijke bestuursleden en MVO (Bernardi & Threadgill, 2010). Meer algemeen tracht dit onderzoeken na te gaan of vrouwen effectief actiever bezig zijn met de vijf concepten binnenin het bedrijf in vergelijking met mannen. Deze hypothese heeft enkel betrekking op de bedrijfsleiders, daar deze vraag enkel aan deze doelgroep werd voorgelegd. Hypothese 5: vrouwelijke bedrijfsleiders zullen actiever bezig zijn met de 5 concepten (maatschappelijk
verantwoord
ondernemen,
stakeholders,
duurzame
ontwikkeling,
bedrijfsethiek en corporate governance) in hun bedrijf dan mannelijke bedrijfsleiders.
36
Hoofdstuk 3
Empirisch Onderzoek
1. Inleiding Om de hypothesen en onderzoeksvragen uit vorig hoofdstuk te beoordelen, werd gekozen om te werken via een vragenlijst. Bij aanvang van het onderzoek werden enkel bedrijfsleiders als doelgroep voor ogen gehouden. Echter door het feit dat enkel toegang verkregen werd tot een adressen database van het VBO en de responsgraad hier heel laag was, hebben we in overleg met de promotor onze doelgroep uitgebreid naar studenten en academici. Deze opsplitsing in verschillende doelgroepen stelt ons tevens in staat een kruiselingse analyse tussen de doelgroepen te maken. Vooraleer de definitieve versie van de vragenlijst klaar was, werd een vooronderzoek afgenomen bij een kleine groep studenten. De opzet en verwerking hiervan worden onder punt 2 besproken. Vervolgens wordt de methodologie van het kwantitatief onderzoek om de hypothesen te valideren of te falsifiëren besproken in punt 3. Ten slotte worden de uiteindelijke resultaten van dit kwantitatief onderzoek besproken onder punt 4.
2. Vooronderzoek 2.1
Een eerste feedback
Het eerste vooronderzoek (zie punt 1 bijlage) was erop gericht de gestelde vragen te beoordelen door de feedback van de bevraagde studenten te analyseren. De vragenlijst werd voorgelegd aan 19 studenten tussen 21 en 23 jaar (M = 22.165), waarvan 11 mannen en 8 vrouwen. Dit vooronderzoek gebeurde op papier, zodat er voldoende feedback verkregen zou worden, dewelke via een elektronische versie waarschijnlijk minder zou zijn. Er waren geen missing values merkbaar bij de gegevensverwerking. Na het analyseren van de eerste pretest kwamen we tot volgende conclusie. De eerste en de tweede vraagstelling werden door 84.21% van de studenten gepercipieerd als twee identieke vragen die louter op een andere manier verwoord werden. In navolging van deze feedback werd besloten vraag twee uit de definitieve vragenlijst te weren, aangezien de studenten “actief bezig” beter konden plaatsen dan “mate van belangrijkheid voor uw bedrijf”. In vraag vier werd de student gevraagd de matrix in te vullen door voor elke relatie een score in te vullen. De scores gingen van 1 tot 5 waarbij 1 stond voor “geen overlapping” en 5 voor “volledige overlapping”. Studenten vonden de matrix
37
structuur moeilijk te begrijpen en raadden ons aan om alle concepten één-aan-één te vergelijken (dus aan de hand van een Likert schaal). In de laatste vraag werden door 78.94% van de studenten meest en minst bijdragend tot de aandeelhouderswaarde en het competitief voordeel als gelijke uitspraken gepercipieerd. De studenten konden competitief voordeel beter beschouwen dan aandeelhouderswaarde waardoor we competitief voordeel opgenomen hebben in de definitieve vragenlijst. Tenslotte werd ook geopteerd om de vraagstelling in de vorm van een meerkeuzevraag te doen in plaats van een matrixvorm, aangezien dit andermaal beter te begrijpen viel.
2.2
Selectie van de items
Om te testen of de doelgroepen een voldoende inhoudelijk inzicht hebben in de verschillende concepten (betreft vraag 1 in de definitieve vragenlijst), werd er eerst geopteerd om een aantal definities te voorzien die de respondent aan de concepten konden toewijzen. Later, in samenspraak met de promotor, werd er besloten om de perceptiemeting naar de concepten op een andere manier te peilen, meer bepaald door de respondenten een aantal attributen/items te laten toewijzen aan de concepten. Dit bracht ons tot een tweede vooronderzoek waarin het de bedoeling was om te achterhalen hoeveel en welke items in het definitieve onderzoek zouden komen. Hiertoe werd een lijst van 35 attributen/items samengesteld (zie punt 2 bijlage). Om de lijst samen te stellen werd de academische literatuur afgespeurd op zoek naar attributen/items die vaak geassocieerd worden met een bepaald concept. We merken hier op dat deze lijst samenstellen geen exacte wetenschap is waardoor de lijst niet noodzakelijk compleet is, maar voor de perceptiemeting in deze masterproef voldoende is. De gevonden begrippen werden vervolgens vertaald in een Nederlandse en een Franse versie. De vraag werd gesteld aan de hand van een matrixstructuur waarbij elk begrip aan elk concept kan toegewezen worden. Er werd een bijkomende open vraag gesteld, meer bepaald hoeveel begrippen de studenten als ideaal beschouwen opdat de vraag niet te lang wordt. De tijd voor het toewijzen van de 35 attributen/items werd eveneens gemeten via een stopwatch.
Dit tweede vooronderzoek werd uitgevoerd bij 27 masterstudenten tussen 21 en 24 jaar (M = 22.887), waarvan 16 mannen en 11 vrouwen. Uit de resultaten bleek dat 81.48% van de studenten opteerde voor het interval 10 tot 15 begrippen (M = 13.65). Aangezien 15 begrippen toewijzen ons een duidelijker inzicht in de perceptie van de doelgroepen verschaft en gemiddeld 32.84 seconden langer duurde om ze toe te wijzen dan 10 begrippen, met een standaardafwijking van 3.96 seconden, besloten we 15 begrippen op te nemen in de definitieve vragenlijst (zie punt 2 bijlage voor de tijdstabel). Echter, de begrippen “vrijwillig” en “filantropie” werden een zelfde aantal keer
38
toegewezen (28.38%). We kunnen geen valide methode ontwikkelen om één van de twee uit de definitieve vragenlijst te weren, wat het totaal aantal items op 16 brengt. Tabel 2: Overzicht pretest - analyse van meest passende items Gewogen gemiddelde: aantal respondenten die item aan een concept toewees ***
percentage van de respondent die het item toewijst aan concept
MVO
SM
BE
CG
DO
AW
GC
Totaal aantal keer toegewezen aan alle concepten **
Communicatie Verantwoording Reputatie Verantwoordelijkheid Transparantie Eerlijkheid Waarden Betrouwbaarheid Verzeker de Toekomst
14 12 16 17 10 12 12 9 16
20 18 17 12 14 6 5 10 5
11 8 8 8 10 20 23 15 5
18 16 11 14 13 8 7 10 3
11 8 14 15 6 9 11 7 22
15 16 11 10 10 6 3 6 4
1 0 1 0 1 1 1 1 1
89 78 76 76 63 62 61 58 55
15 13 13 13 10 10 10 10 9
54,81% 47,89% 46,76% 46,76% 38,59% 37,97% 37,47% 35,60% 33,84%
Kwaliteit van het Milieu Deugdelijk Verplicht Gerechtigheid Evenwicht Vrijwillig
19 9 7 8 13 13
3 3 8 4 4 9
7 13 7 16 8 7
2 14 12 8 4 2
21 8 4 7 13 12
1 2 11 4 4 2
0 0 0 0 0 0
52 50 49 48 47 46
9 8 8 8 8 8
32,40% 30,66% 30,08% 29,46% 28,84% 28,38%
Filantropie
18
2
11
2
12
1
0
46
8
28,38%
Strategie Interesse/ Belang Maatschappelijke Gevolgen Vertrouwen Veiligheid Regulatie Goed Doen Controle Voorkom Schade Integriteit Zorg Risico
4 6
11 18
3 4
9 2
5 4
8 6
0 1
40 40
7 7
24,38% 24,38%
17 6 7 6 9 3 9 5 7 2
3 9 3 5 3 9 1 3 2 5
4 7 6 3 8 2 3 9 10 2
3 6 9 10 4 10 4 2 1 6
12 6 6 5 7 3 11 5 7 3
2 4 4 5 3 4 1 3 1 9
0 0 1 1 0 0 1 2 0 0
39 38 35 34 32 31 29 27 27 27
7 6 6 6 5 5 5 4 5 4
24,07% 23,46% 21,60% 20,99% 19,44% 18,83% 17,90% 16,36% 16,67% 16,36%
Zedelijkheid
6
3
11
1
3
2
1
26
4
16,05%
Item
Economische Welvaart 14 3 2 3 4 0 6 26 4 16,05% Leiderschap 3 7 1 6 2 5 8 24 4 14,81% sociale rechtvaardigheid 11 3 4 1 5 0 6 24 4 14,81% Sociaal contract 10 7 1 1 5 0 5 24 4 14,81% Deontologie 3 2 15 2 1 1 4 24 4 14,81% Code 4 2 4 8 0 0 11 18 3 11,11% Totaal (N = 27) 27 (*) MVO = maatschappelijk verantwoord ondernemen; SM = stakeholder management; BE = bedrijfsethiek; CG = corporate governance; DO = duurzaam ondernemen; AW = aandeelhouderswaarde; GC = geen concept (**) Voor de berekeningen in deze kolom werd geen rekening gehouden met de kolom “geen concept” (***) De waarden in deze kolom werden afgerond naar boven
39
Hierboven geeft tabel 2 de resultaten van de tweede test weer. Alles boven de eerste rode lijn werd opgenomen in de definitieve vragenlijst voor vraag 1, alles onder de eerste rode lijn en boven de tweede rode lijn werd opgenomen in de optionele vraag aan het einde van de vragenlijst. Tenslotte werd alles onder de tweede rode lijn uit de vragenlijst geweerd, omdat deze items veel werden toegewezen aan de “geen concept” kolom.
3. Kwantitatief onderzoek: methodologie Vooraleer van start gegaan wordt met de analyse van de resultaten, wordt hier de methodologie toegelicht van achtereenvolgens de gegevensverzameling, de vragenlijst en de gebruikte maatstaven.
3.1
Gegevensverzameling
De gegevensverzameling gebeurde aan de hand van een vragenlijst (zie punt 3 bijlage) die afgenomen werd bij studenten, academici en bedrijfsleiders. Om de vragenlijst te personaliseren werd voor elke doelgroep een aparte vragenlijst opgesteld. Zo werden de steekproef determinerende vragen (personalia) aangepast en werd ook de vraag die peilt naar de activiteitsgraad van de respondent aangaande de concepten weggelaten voor studenten en academici, aangezien dit voor hen niet relevant is. Vervolgens werd per vragenlijst een weblink gecreëerd die de respondent doorverwijst naar de vragenlijst. Deze weblink garandeert de anonimiteit van de respondenten, wat al dan niet een barrière kon zijn voor de respondent om de vragenlijst in te vullen. De weblink voor de vragenlijst van studenten werd doorgestuurd naar persoonlijke contacten en er werd hen telkens gevraagd om de vragenlijst op hun beurt door te sturen naar andere studenten, waardoor er een sneeuwbaleffect zou ontstaan. De vragenlijst naar academici werd verzonden aan de hand van een email met begeleidende brief en weblink naar de faculteiten Economie en Bedrijfskunde en Ingenieurswetenschappen en Architectuur van de Universiteit Gent. De brief werd opgesteld in het Frans, Nederlands en Engels om zoveel mogelijk respondenten te bereiken. Om bedrijfsleiders te bereiken werd ons een database van het VBO ter beschikking gesteld met 5000 adressen. Opnieuw werd de vragenlijst verzonden via een mail met een in drie talen opgestelde brief en weblink. Naar elke doelgroep werd na twee weken een rappel gestuurd. Bij het contacteren van de bedrijfsleiders dient wel nog opgemerkt te worden dat ongeveer 1300 emailadressen niet meer bestonden of niet werkten.
40
De vragenlijst werd door 454 personen (drie doelgroepen samen) gestart waarvan slechts 195 de vragenlijst afwerkten. Mannelijke respondenten zijn met 57.4% het best vertegenwoordigd in de steekproef, tegenover 42.6% vrouwen. Voor meer informatie en karakteristieken omtrent de steekproef verwijzen we naar punt 4.1 beschrijving steekproef (personalia).
3.2
Vragenlijst
De vragenlijst (zie punt 3 bijlage) werd opgesteld, verdeeld en verwerkt tot een gegevensdatabase met het online programma Qualtrics. Zoals eerder vermeld werd voor elke doelgroep een aparte vragenlijst opgesteld. Tevens werd de respondent de mogelijkheid geboden om bij aanvang van de vragenlijst een taalkeuze te maken tussen het Engels, Frans of Nederlands. De vragenlijst ziet er als volgt uit: na het selecteren van de gewenste taal, wordt de respondent gevraagd om 16 begrippen toe te wijzen aan de diverse concepten (verschillende antwoorden per concept zijn toegelaten). De doelstelling achter deze vraagstelling is de perceptie bij elke doelgroep na te gaan met betrekking tot de betekenis van de concepten. Op basis van de toegewezen begrippen aan de concepten kan nagegaan worden of de doelgroepen een duidelijk inzicht hebben in de concepten. Vervolgens wordt de respondent gevraagd of hij één van de concepten percipieert als overkoepelend. De doelstelling is om de stelling van Blowfield & Frynas (2005); Matten & Crane (2005) te verifiëren, meer bepaald dat MVO een overkoepelende term is. Bij de derde vraagstelling moet de respondent een één-aan-één vergelijking maken tussen de vijf concepten (10 vergelijkingen) en aangeven welke mate van overlapping hij/zij tussen de concepten percipieert. De doelstelling van deze vraagstelling is om na te gaan of er effectief veel verwarring heerst omtrent de vijf vooropgestelde concepten, of met andere woorden de concepten moeilijk eenduidig afgelijnd kunnen worden. Als voorlaatste vraag wordt er gepeild of de doelgroepen de concepten percipiëren als mode of als klassiek concept. Ten slotte wordt gepeild naar welke concepten het meest en het minst bijdragen tot de reputatie en het competitief voordeel van de onderneming.
3.3
Maatstaven
Enkel bij de vraag om de mate van overlapping tussen de vijf concepten te bepalen wordt gebruik gemaakt van een uitgebreide schaal. Er werd geopteerd voor de 5-punt Likertschaal (Likert, 1932) met als beginpunt “geen overlapping” en met als eindpunt “volledige overlapping”. Deze schaal leek meer geschikt, omdat een 7-punt Likertschaal te weinig nuanceverschil geeft tussen de antwoordmogelijkheden en aldus verwarrend en moeilijk te begrijpen kan zijn voor de respondent.
41
Er wordt vanuit gegaan dat de afstanden tussen de punten op de schaal even groot zijn, met andere woorden dat de afstanden in perceptie in een intervalschaal kunnen beoordeeld worden. Voor de inhoudelijke analyse van de concepten werd gebruik gemaakt van een pick any methode, waarbij de respondenten 16 items aan de concepten moesten toewijzen. Het voordeel van deze methode is dat er meer items aan de respondenten kunnen voorgelegd worden met minder kans op verveling en halo-effecten. Het nadeel van deze methode is dat er geen conclusies getrokken kunnen worden over de intensiteit van de associaties. Bij de vraag aangaande klassiek versus mode concept, wordt per concept de mogelijkheid gegeven om klassiek, dan wel mode aan te duiden. Hier werd dus niet gekozen voor een meer uitgebreide schaal. Voor de overige vragen wordt telkens een vraag gesteld met als antwoordmogelijkheid één van de vijf concepten. Dit zijn dus pure meerkeuzevragen waarbij uit 5 antwoorden moet gekozen worden.
In wat volgt worden de resultaten van het onderzoek geanalyseerd, waarbij eerst de steekproef wordt beschreven en vervolgens de hypothesen worden gevalideerd.
4. Kwantitatief onderzoek: resultaten 4.1
Beschrijving steekproef (personalia)
Studenten: binnen de populatie van studenten lag de focus op masterstudenten. De vragenlijst werd door 51 mannelijke studenten en 46 vrouwelijke studenten ingevuld (zie tabel 3). De meeste studenten (77%) waren tussen de 21 en 25 jaar (master studenten), de overige situeerden zich in het 18-21 leeftijdsinterval. 74% studeert aan de universiteit, 17% aan de hogeschool. Voorts bestond het studiedomein
voor
het
merendeel
van
de
studenten
uit
economie,
rechten
en
ingenieurswetenschappen. Academici: de vragenlijst werd ingevuld door 39 mannelijke academici en 18 vrouwelijke academici. De respondenten waren
voornamelijk zelfstandig academisch personeel (ZAP) en assisterend
academisch personeel (AAP). Van de academici was 52% lid van de faculteit economie en bedrijfskunde en 48% van de faculteit ingenieurswetenschappen en architectuur, beide aan de Universiteit Gent.
42
Bedrijfsleiders: de vragenlijst werd door 22 mannelijke en 19 vrouwelijke bedrijfsleiders ingevuld. De helft van de bedrijfsleiders situeerde zich in het 41-50 jaar leeftijdsinterval, één-vierde bevond zich in het interval 31-40 jaar en de overige bevonden zich meer verspreid over de andere intervallen. 71% heeft een universitair diploma behaald, de overige een hogeschool diploma. Voorts zijn de meeste bedrijfsleiders tewerkgesteld in de service of de financiële sector, 37% staat aan het hoofd van een bedrijf van minder dan 50 werknemers en respectievelijk 29% en 26% aan het hoofd van minder dan 10 en 50-250 werknemers.
Tabel 3: steekproef personalia – opsplitsing naar geslacht en doelgroepen
Personalia: geslacht
Man Vrouw
Totaal
4.2
Aantal % van Totaal Aantal % van Totaal Aantal % van Totaal
Student 51 26,20% 46 23,60% 97 49,70%
Doelgroep Academici 39 20,00% 18 9,20% 57 29,20%
Bedrijfsleider 22 11,30% 19 9,70% 41 21,00%
Totaal 112 57,40% 83 42,60% 195 100,00%
Valideren van de hypothesen
Aangezien de analyse gebeurd is op basis van drie doelgroepen, wordt bij elke hypothese een opsplitsing gemaakt van de teststatistieken per doelgroep. Ook worden per hypothese mannen en vrouwen met elkaar vergeleken. Echter door het feit dat de steekproef voor bedrijfsleiders en academici te klein is om op te splitsen in mannen en vrouwen (en toch nog een betrouwbare uitspraak te doen kunnen voor de volledige populatie) werden studenten, academici en bedrijfsleiders geïntegreerd in één dataset. Mannen en vrouwen worden dus vergeleken in het geheel en niet per doelgroep. De nulhypothese om mannen en vrouwen te vergelijken is overal dat ze dezelfde perceptie hebben. Alle output aangaande het vergelijken van mannen en vrouwen is terug te vinden onder punt 4.11 van de bijlage. De statistische analyse gebeurde in het programma SPSS 19 en de relevante output hiervan is terug te vinden onder punt 4 van de bijlage.
43
4.2.1
Hypothese 1
4.2.1.1
Doelgroepen apart beschouwd
Om de tien subhypothesen (H1.1-H1.10) aangaande de één-aan-één vergelijking van de concepten te valideren, werd telkens gebruikt gemaakt van een one-sample T-test met een significantieniveau van 5%. De vermelde teststatistieken zijn dus allen hiervan afkomstig. De volledige output van de testen voor hypothese 1.1 - 1.10 is respectievelijk terug te vinden onder de punten 4.1 - 4.10 van de bijlage. Na de bespreking van de tien hypothesen wordt een overzichtstabel gegeven van alle besluiten.
Hypothese 1.1: De respondenten zullen geen duidelijk onderscheid kunnen maken tussen maatschappelijk verantwoord ondernemen en bedrijfsethiek, m.a.w. zij percipiëren veel overlappingen. Studenten: de teststatistieken verwerpen de nulhypothese H1.1 (t =-4.914; p=0.000; M=3.57) op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. We kunnen niet besluiten dat de studenten veel overlapping percipiëren tussen MVO en bedrijfsethiek. Echter het gemiddelde bedraagt 3.57, wat getest wordt tegenover een testwaarde van 4 (veel overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg 0.429 waaruit we kunnen afleiden dat de perceptie significant lager is dan veel overlapping. Studenten percipiëren MVO en bedrijfsethiek dus tussen redelijk en veel overlappend. Academici: de teststatistieken verwerpen de nulhypothese H1.1 (t=-4.599; p=0.000; M=3.44) op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. We kunnen dus niet besluiten dat de academici veel overlapping percipiëren tussen MVO en bedrijfsethiek. Echter het gemiddelde bedraagt 3.44, wat getest wordt tegenover een testwaarde van 4 (veel overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg 0.560 waaruit we kunnen afleiden dat de perceptie significant lager is dan veel overlapping. Academici percipiëren MVO en bedrijfsethiek dus tussen redelijk en veel overlappend. Bedrijfsleiders: de teststatistieken verwerpen de nulhypothese H1.1 (t=-2.685; p=0.011; M=3.68) op 5% significantieniveau, p-waarde < 0.05. We kunnen dus niet besluiten dat de bedrijfsleiders veel overlapping percipiëren tussen MVO en bedrijfsethiek. Echter het gemiddelde bedraagt 3.68, wat getest wordt tegenover een testwaarde van 4 (veel overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg 0.320 waaruit we kunnen afleiden dat de perceptie significant lager is dan veel overlapping. Bedrijfsleiders percipiëren MVO en bedrijfsethiek dus tussen redelijk en veel overlappend.
44
Totaal: de teststatistieken verwerpen de nulhypothese H1.1 (t=-7.198; p=0.000; M=3.56) op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. We kunnen niet besluiten dat alle respondenten veel overlapping percipiëren tussen MVO en bedrijfsethiek. Echter het gemiddelde bedraagt 3.56, wat getest wordt tegenover een testwaarde van 4 (veel overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg 0.440 waaruit we kunnen afleiden dat de perceptie significant lager is dan veel overlapping. Alle respondenten percipiëren MVO en bedrijfsethiek dus tussen redelijk en veel overlappend. Vergelijking mannen en vrouwen: op 5% significantieniveau dient de nulhypothese verworpen te worden volgens de teststatistieken (t=-3.176; p=0.002; Mmannen=3.39; Mvrouwen=3.76), omdat p-waarde < 0.05. We kunnen dus besluiten dat mannen en vrouwen een andere perceptie hebben aangaande de overlapping tussen MVO en bedrijfsethiek. Vrouwen neigen eerder naar veel overlapping tussen MVO en bedrijfsethiek (M
vrouwen
= 3.76), terwijl mannen meer richting redelijke overlapping
overhellen (M mannen = 3.39).
Hypothese 1.2: De respondenten zullen veel overlapping percipiëren tussen maatschappelijk verantwoord ondernemen en duurzaam ondernemen. Studenten: de teststatistieken (t=-1.627; p=0.107; M=3.86) geven aan dat de nulhypothese H1.2 kan behouden worden op 5% significantieniveau, omdat p-waarde > 0.05. We kunnen concluderen dat de studenten veel overlapping percipiëren tussen MVO en duurzaam ondernemen. Academici: de teststatistieken (t=-0.216; p=0.830; M=3.98) geven aan dat de nulhypothese H1.2 kan behouden worden op 5% significantieniveau, omdat p-waarde > 0.05. We kunnen concluderen dat de academici veel overlapping percipiëren tussen MVO en duurzaam ondernemen. Bedrijfsleiders: de teststatistieken (t=-1.135; p=0.263; M=3.80) geven aan dat de nulhypothese H1.2 kan behouden worden op 5% significantieniveau, omdat p-waarde > 0.05. We kunnen concluderen dat de bedrijfsleiders veel overlapping percipiëren tussen MVO en duurzaam ondernemen. Totaal: de teststatistieken (t=-1.900; p=0.059; M=3.88) geven aan dat de nulhypothese H1.2 kan behouden worden op 5% significantieniveau, omdat p-waarde > 0.05. We kunnen concluderen dat alle respondenten veel overlapping percipiëren tussen MVO en duurzaam ondernemen. Vergelijking mannen en vrouwen: op 5% significantieniveau dient de nulhypothese verworpen te worden volgens de teststatistieken (t=-2.964; p=0.003; Mmannen=3.72; Mvrouwen=4.09), omdat p-waarde < 0.05. We kunnen dus besluiten dat mannen en vrouwen een andere perceptie hebben aangaande
45
de overlapping tussen MVO en duurzaam ondernemen. Vrouwen zijn eerder geneigd meer dan veel overlapping te percipiëren tussen MVO en duurzaam ondernemen (Mvrouwen=4.09 > 4), terwijl mannen minder dan veel overlapping percipiëren (Mmannen=3.72 < 4).
Hypothese 1.3: De respondenten zullen redelijke overlapping percipiëren tussen maatschappelijk verantwoord ondernemen en stakeholder management.
Studenten: de teststatistieken (t=0.201; p=0.841; M=3.02) geven aan dat de nulhypothese H1.3 kan behouden worden op 5% significantieniveau, omdat p-waarde > 0.05. We kunnen concluderen dat de studenten redelijke overlapping percipiëren tussen MVO en stakeholder management. Academici: de teststatistieken (t=-1.347; p=0.184; M=2.80) geven aan dat de nulhypothese H1.3 kan behouden worden op 5% significantieniveau, omdat p-waarde > 0.05. We kunnen concluderen dat de academici redelijke overlapping percipiëren tussen MVO en stakeholder management. Bedrijfsleiders: de teststatistieken (t=2.267; p=0.029; M=3.34) geven aan dat de nulhypothese H1.3 verworpen wordt op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. We zien dat het gemiddelde 3.34 bedraagt wat getest wordt tegenover een testwaarde van 3 (redelijke overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg 0.341 waaruit we kunnen afleiden dat de overlapping significant hoger is dan redelijke overlapping. Met andere woorden, bedrijfsleiders percipiëren MVO en stakeholder management tussen redelijk en veel overlappend. Totaal: de teststatistieken (t=0.428; p=0.669; M=3.03) geven aan dat de nulhypothese H1.3 kan behouden worden op 5% significantieniveau, omdat p-waarde > 0.05. We kunnen concluderen dat alle respondenten redelijke overlapping percipiëren tussen MVO en stakeholder management. Vergelijking mannen en vrouwen: op 5% significantieniveau dient de nulhypothese behouden te worden volgens de teststatistieken (t=-1.642; p=0.102; Mmannen=2.92 ; Mvrouwen=3.18), omdat pwaarde > 0.05. Met andere woorden, mannen en vrouwen hebben dezelfde perceptie aangaande de overlapping tussen MVO en stakeholder management.
46
Hypothese 1.4: De respondenten zullen redelijke overlapping percipiëren tussen maatschappelijk verantwoord ondernemen en corporate governance.
Studenten: de teststatistieken (t=-1.040; p=0.301; M=2.90) geven aan dat de nulhypothese H1.4 kan behouden worden op 5% significantieniveau, omdat p-waarde > 0.05. We kunnen concluderen dat de studenten redelijke overlapping percipiëren tussen MVO en corporate governance. Academici: de teststatistieken (t=-3.128; p=0.003; M=2.58) geven aan dat de nulhypothese H1.4 verworpen wordt op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. We zien dat het gemiddelde 2.58 bedraagt wat getest wordt tegenover een testwaarde van 3 (redelijke overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg -0.420 waaruit we kunnen afleiden dat de overlapping significant lager is dan redelijke overlapping. Met andere woorden, academici percipiëren MVO en corporate governance tussen weinig en redelijk overlappend. Bedrijfsleiders: de teststatistieken (t=-2.221; p=0.032; M=2.71) geven aan dat de nulhypothese H1.4 verworpen wordt op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. We zien dat het gemiddelde 2.71 bedraagt wat getest wordt tegenover een testwaarde van 3 (redelijke overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg -0.293 waaruit we kunnen afleiden dat de overlapping significant lager is dan redelijke overlapping. Met andere woorden, bedrijfsleiders percipiëren MVO en corporate governance tussen weinig en redelijk overlappend. Totaal: de teststatistieken (t=-3.418; p=0.001; M=2.77) geven aan dat de nulhypothese H1.4 verworpen wordt op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. We zien dat het gemiddelde 2.77 bedraagt wat getest wordt tegenover een testwaarde van 3 (redelijke overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg -0.253 waaruit we kunnen afleiden dat de overlapping significant lager is dan redelijke overlapping. Met andere woorden, alle respondenten percipiëren MVO en corporate governance tussen weinig en redelijk overlappend. Vergelijking mannen en vrouwen: op 5% significantieniveau dient de nulhypothese behouden te worden volgens de teststatistieken (t=-1.259; p=0.210; Mmannen=2.68; Mvrouwen=2.85), omdat p-waarde > 0.05. Met andere woorden, mannen en vrouwen hebben dezelfde perceptie aangaande de overlapping tussen MVO en corporate governance.
47
Hypothese 1.5: De respondenten zullen redelijke overlapping percipiëren tussen bedrijfsethiek en corporate governance.
Studenten: de teststatistieken (t=-2.131; p=0.036; M=2.76) geven aan dat de nulhypothese H1.5 verworpen wordt op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. We zien dat het gemiddelde 2.76 bedraagt wat getest wordt tegenover een testwaarde van 3 (redelijke overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg -0.236 waaruit we kunnen afleiden dat de overlapping significant lager is dan redelijke overlapping. Met andere woorden, studenten percipiëren corporate governance en bedrijfsethiek tussen weinig en redelijk overlappend. Academici: de teststatistieken (t=-2.435; p=0.019; M=2.61) geven aan dat de nulhypothese H1.5 verworpen wordt op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. We zien dat het gemiddelde 2.61 bedraagt wat getest wordt tegenover een testwaarde van 3 (redelijke overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg -0.388 waaruit we kunnen afleiden dat de overlapping significant lager is dan redelijke overlapping. Met andere woorden, academici percipiëren corporate governance en bedrijfsethiek tussen weinig en redelijk overlappend. Bedrijfsleiders: de teststatistieken (t=-1.896; p=0.065; M=2.66) geven aan dat de nulhypothese H1.5 kan behouden worden op 5% significantieniveau, omdat p-waarde > 0.05. We kunnen concluderen dat de bedrijfsleiders redelijke overlapping percipiëren tussen bedrijfsethiek en corporate governance. Totaal: de teststatistieken (t=-3.719; p=0.000; M=2.70) geven aan dat de nulhypothese H1.5 verworpen wordt op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. We zien dat het gemiddelde 2.70 bedraagt wat getest wordt tegenover een testwaarde van 3 (redelijke overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg -0.302 waaruit we kunnen afleiden dat de overlapping significant lager is dan redelijke overlapping. Met andere woorden, alle respondenten percipiëren corporate governance en bedrijfsethiek tussen weinig en redelijk overlappend. Vergelijking mannen en vrouwen: op 5% significantieniveau dient de nulhypothese behouden te worden volgens de teststatistieken worden worden (t=1.209; p=0.228; Mmannen=2.79; Mvrouwen=2.59), omdat p-waarde > 0.05. Met andere woorden, mannen en vrouwen hebben dezelfde perceptie aangaande de overlapping tussen bedrijfsethiek en corporate governance.
48
Hypothese 1.6: De respondenten zullen redelijke overlapping percipiëren tussen bedrijfsethiek en stakeholder management.
Studenten: de teststatistieken (t=-4.441; p=0.000; M=2.57) geven aan dat de nulhypothese H1.6 verworpen wordt op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. We zien dat het gemiddelde 2.57 bedraagt wat getest wordt tegenover een testwaarde van 3 (redelijke overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg -0.429 waaruit we kunnen afleiden dat de overlapping significant lager is dan redelijke overlapping. Met andere woorden, studenten percipiëren stakeholder management en bedrijfsethiek tussen weinig en redelijk overlappend. Academici: de teststatistieken (t=-4.696; p=0.000; M=2.40) geven aan dat de nulhypothese H1.6 verworpen wordt op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. We zien dat het gemiddelde 2.40 bedraagt wat getest wordt tegenover een testwaarde van 3 (redelijke overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg -0.600 waaruit we kunnen afleiden dat de overlapping significant lager is dan redelijke overlapping. Met andere woorden, academici percipiëren stakeholder management en bedrijfsethiek tussen weinig en redelijk overlappend. Bedrijfsleiders: de teststatistieken (t=-4.371; p=0.032; M=2.43) geven aan dat de nulhypothese H1.6 verworpen wordt op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. We zien dat het gemiddelde 2.43 bedraagt wat getest wordt tegenover een testwaarde van 3 (redelijke overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg -0.659 waaruit we kunnen afleiden dat de overlapping significant lager is dan redelijke overlapping. Met andere woorden, bedrijfsleiders percipiëren stakeholder management en bedrijfsethiek tussen weinig en redelijk overlappend. Totaal: de teststatistieken (t=-7.681; p=0.000; M=2.47) geven aan dat de nulhypothese H1.6 verworpen wordt op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. We zien dat het gemiddelde 2.47 bedraagt wat getest wordt tegenover een testwaarde van 3 (redelijke overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg -0.527 waaruit we kunnen afleiden dat de overlapping significant lager is dan redelijke overlapping. Met andere woorden, alle respondenten percipiëren stakeholder management en bedrijfsethiek tussen weinig en redelijk overlappend. Vergelijking mannen en vrouwen: op 5% significantieniveau dient de nulhypothese behouden te worden volgens de teststatistieken (t=-0.477; p=0.634; Mmannen=2.45; Mvrouwen=2.51), omdat p-waarde > 0.05. Met andere woorden, mannen en vrouwen hebben dezelfde perceptie aangaande de overlapping tussen bedrijfsethiek en stakeholder management.
49
Hypothese 1.7: De respondenten zullen redelijke overlapping percipiëren tussen bedrijfsethiek en duurzaam ondernemen.
Studenten: de teststatistieken (t=1.627; p=0.107; M=3.14) geven aan dat de nulhypothese H1.7 kan behouden worden op 5% significantieniveau, omdat p-waarde > 0.05. We kunnen concluderen dat de studenten redelijke overlapping percipiëren tussen bedrijfsethiek en duurzaam ondernemen. Academici: de teststatistieken (t=1.385; p=0.172; M=3.18) geven aan dat de nulhypothese H1.7 kan behouden worden op 5% significantieniveau, omdat p-waarde > 0.05. We kunnen concluderen dat de academici redelijke overlapping percipiëren tussen bedrijfsethiek en duurzaam ondernemen. Bedrijfsleiders: de teststatistieken (t=-0.777; p=0.442; M=2.88) geven aan dat de nulhypothese H1.7 kan behouden worden op 5% significantieniveau, omdat p-waarde > 0.05. We kunnen concluderen dat de bedrijfsleiders redelijke overlapping percipiëren tussen bedrijfsethiek en duurzaam ondernemen. Totaal: de teststatistieken (t=1.396; p=0.164; M=3.09) geven aan dat de nulhypothese H1.7 kan behouden worden op 5% significantieniveau, omdat p-waarde > 0.05. We kunnen concluderen dat de alle respondenten redelijke overlapping percipiëren tussen bedrijfsethiek en duurzaam ondernemen. Vergelijking mannen en vrouwen: op 5% significantieniveau dient de nulhypothese behouden te worden volgens de teststatistieken (t=0.408; p=0.684; Mmannen=3.12 ; Mvrouwen=3.06), omdat p-waarde > 0.05. Met andere woorden, mannen en vrouwen hebben dezelfde perceptie aangaande de overlapping tussen bedrijfsethiek en duurzaam ondernemen.
Hypothese 1.8: De respondenten zullen redelijke overlapping percipiëren tussen duurzaam ondernemen en stakeholder management.
Studenten: de teststatistieken (t=-2.927; p=0.004; M=2.73) geven aan dat de nulhypothese H1.8 verworpen wordt op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. We zien dat het gemiddelde 2.73 bedraagt wat getest wordt tegenover een testwaarde van 3 (redelijke overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg -0.275 waaruit we kunnen afleiden dat de overlapping significant lager
50
is dan redelijke overlapping. Met andere woorden, studenten percipiëren stakeholder management en duurzaam ondernemen tussen weinig en redelijk overlappend. Academici: de teststatistieken (t=-2.614; p=0.012; M=2.62) geven aan dat de nulhypothese H1.8 verworpen wordt op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. We zien dat het gemiddelde 2.62 bedraagt wat getest wordt tegenover een testwaarde van 3 (redelijke overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg -0.380 waaruit we kunnen afleiden dat de overlapping significant lager is dan redelijke overlapping. Met andere woorden, academici percipiëren stakeholder management en duurzaam ondernemen tussen weinig en redelijk overlappend. Bedrijfsleiders: de teststatistieken (t=-0.644; p=0.523; M=2.90) geven aan dat de nulhypothese H1.8 kan behouden worden op 5% significantieniveau, omdat p-waarde > 0.05. We kunnen concluderen dat de bedrijfsleiders redelijke overlapping percipiëren tussen stakeholder management en duurzaam ondernemen. Totaal: de teststatistieken (t=-3.745; p=0.000; M=2.74) geven aan dat de nulhypothese H1.8 verworpen wordt op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. We zien dat het gemiddelde 2.74 bedraagt wat getest wordt tegenover een testwaarde van 3 (redelijke overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg -0.264 waaruit we kunnen afleiden dat de overlapping significant lager is dan redelijke overlapping. Met andere woorden, alle respondenten percipiëren stakeholder management en duurzaam ondernemen tussen weinig en redelijk overlappend. Vergelijking mannen en vrouwen: op 5% significantieniveau dient de nulhypothese behouden te worden volgens de teststatistieken (t=-0.154; p=0.878; Mmannen=2.73; Mvrouwen=2.75), omdat p-waarde > 0.05. Met andere woorden, mannen en vrouwen hebben dezelfde perceptie aangaande de overlapping tussen stakeholder management en duurzaam ondernemen.
Hypothese 1.9: De respondenten zullen redelijke overlapping percipiëren tussen duurzaam ondernemen en corporate governance.
Studenten: de teststatistieken (t=-2.457; p=0.016; M=2.78) geven aan dat de nulhypothese H1.9 verworpen wordt op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. We zien dat het gemiddelde 2.78 bedraagt wat getest wordt tegenover een testwaarde van 3 (redelijke overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg -0.225 waaruit we kunnen afleiden dat de overlapping significant lager
51
is dan redelijke overlapping. Met andere woorden, studenten percipiëren corporate governance en duurzaam ondernemen tussen weinig en redelijk overlappend. Academici: de teststatistieken (t=-3.720; p=0.010; M=2.49) geven aan dat de nulhypothese H1.9 verworpen wordt op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. We zien dat het gemiddelde 2.49 bedraagt wat getest wordt tegenover een testwaarde van 3 (redelijke overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg -0.510 waaruit we kunnen afleiden dat de overlapping significant lager is dan redelijke overlapping. Met andere woorden, academici percipiëren corporate governance en duurzaam ondernemen tussen weinig en redelijk overlappend. Bedrijfsleiders: de teststatistieken (t=-5.782; p=0.000; M=2.32) geven aan dat de nulhypothese H1.9 verworpen wordt op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. We zien dat het gemiddelde 2.32 bedraagt wat getest wordt tegenover een testwaarde van 3 (redelijke overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg -0.683 waaruit we kunnen afleiden dat de overlapping significant lager is dan redelijke overlapping. Met andere woorden, bedrijfsleiders percipiëren corporate governance en duurzaam ondernemen tussen weinig en redelijk overlappend. Totaal: de teststatistieken (t=-6.169; p=0.000; M=2.59) geven aan dat de nulhypothese H1.9 verworpen wordt op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. We zien dat het gemiddelde 2.59 bedraagt wat getest wordt tegenover een testwaarde van 3 (redelijke overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg -0.408 waaruit we kunnen afleiden dat de overlapping significant lager is dan redelijke overlapping. Met andere woorden, alle respondenten percipiëren corporate governance en duurzaam ondernemen tussen weinig en redelijk overlappend.
Vergelijking mannen en vrouwen: op 5% significantieniveau dient de nulhypothese behouden te worden volgens de teststatistieken (t=-0.251; p=0.802; Mmannen=2.57; Mvrouwen=2.61), omdat p-waarde > 0.05. Met andere woorden, mannen en vrouwen hebben dezelfde perceptie aangaande de overlapping tussen corporate governance en duurzaam ondernemen.
Hypothese 1.10: De respondenten zullen redelijke overlapping percipiëren tussen stakeholder management en corporate governance.
Studenten: de teststatistieken (t=3.730; p=0.000; M=3.34) geven aan dat de nulhypothese H1.10 verworpen wordt op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. We zien dat het gemiddelde
52
3.34 bedraagt wat getest wordt tegenover een testwaarde van 3 (redelijke overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg 0.344 waaruit we kunnen afleiden dat de overlapping significant hoger is dan redelijke overlapping. Met andere woorden, studenten percipiëren stakeholder management en corporate governance tussen redelijk en veel overlappend. Academici: de teststatistieken (t=-1.044; p=0.302; M=2.85) geven aan dat de nulhypothese H1.10 kan behouden worden op 5% significantieniveau, omdat p-waarde > 0.05. We kunnen concluderen dat de academici redelijke overlapping percipiëren tussen stakeholder management en corporate governance. Bedrijfsleiders: de teststatistieken (t=2.533; p=0.015; M=3.41) geven aan dat de nulhypothese H1.10 verworpen wordt op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. We zien dat het gemiddelde 3.41 bedraagt wat getest wordt tegenover een testwaarde van 3 (redelijke overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg 0.415 waaruit we kunnen afleiden dat de overlapping significant hoger is dan redelijke overlapping. Met andere woorden, bedrijfsleiders percipiëren stakeholder management en corporate governance tussen redelijk en veel overlappend. Totaal: de teststatistieken (t=3.177; p=0.002; M=3.23) geven aan dat de nulhypothese H1.10 verworpen wordt op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. We zien dat het gemiddelde 3.23 bedraagt wat getest wordt tegenover een testwaarde van 3 (redelijke overlapping). Het gemiddeld verschil is bijgevolg 0.229 waaruit we kunnen afleiden dat de overlapping significant hoger is dan redelijke overlapping. Met andere woorden, alle respondenten percipiëren stakeholder management en corporate governance tussen redelijk en veel overlappend. Vergelijking mannen en vrouwen: op 5% significantieniveau dient de nulhypothese verworpen te worden volgens de teststatistieken (t=-2.311; p=0.022; Mmannen=3.08; Mvrouwen=3.41), omdat p-waarde < 0.05. We kunnen dus besluiten dat mannen en vrouwen een andere perceptie hebben aangaande de overlapping tussen corporate governance en stakeholder management. Vrouwen zijn eerder geneigd om corporate governance en stakeholder management tussen redelijk en veel overlapping te percipiëren (Mvrouwen=3.41), terwijl mannen eerder redelijke overlapping percipiëren (Mmannen=3.08).
In de tabel op de volgende bladzijde wordt een overzicht gegeven van alle besluiten die hierboven werden besproken.
53
Tabel 4 : Samenvatting hypothese 1 voor de drie doelgroepen Studenten
Academici
Bedrijfsleiders
M
Mean dif
P
Overlappend**
M
Mean dif
P
Overlappend**
M
CG en SM
3,34
0,344
0,000
Redelijk-Veel
2,85
-0,145
0,302
Redelijk
DO en BE
3,14
0,144
0,107
Redelijk
3,18
0,180
0,172
Redelijk
CG en MVO
2,90
-0,102
0,301
Redelijk
2,58
-0,420
0,003
CG en DO
2,78
-0,225
0,016
Weinig-Redelijk
2,49
-0,510
0,001
CG en BE
2,76
-0,236
0,036
Weinig-Redelijk
2,61
-0,388
0,019
Totaal
Mean dif
P
Overlappend**
Mean dif 0,229
P 0,002
Overlappend**
Redelijk-Veel
M 3,23
3,41
0,415
0,015
2,88
-0,122
0,442
Redelijk
3,09
0,094
0,164
Redelijk
Weinig-Redelijk
2,71
-0,293
Weinig-Redelijk
2,32
-0,683
0,032
Weinig-Redelijk
2,77
-0,235
0,001
Weinig-Redelijk
0,000
Weinig-Redelijk
2,59
-0,408
0,000
Weinig-Redelijk
Weinig-Redelijk
2,66
-0,341
0,065
Redelijk
2,70
-0,302
0,000
Weinig-Redelijk
-0,264
0,000
Weinig-Redelijk
Redelijk-Veel
DO en SM
2,73
-0,275
0,040
Weinig-Redelijk
2,62
-0,380
0,012
Weinig-Redelijk
2,90
-0,098
0,523
Redelijk
2,74
DO en MVO
3,86
-0,143
0,107
Veel
3,98
-0,200
0,830
Veel
3,80
-0,195
0,263
Veel
3,88
-0,120
0,059
Veel
SM en BE
2,57
-0,429
0,000
Weinig-Redelijk
2,40
-0,600
0,000
Weinig-Redelijk
2,43
-0,659
0,000
Weinig-Redelijk
2,47
-0,527
0,000
Weinig-Redelijk
3,03
0,033
0,669
SM en MVO
3,02 0,022 0,841 Redelijk 2,80 -0,200 0,184 Redelijk 3,34 0,341 0,029 Redelijk-Veel Redelijk 3,56 -0,440 0,000 BE en MVO 3,57 -0,429 0,000 Redelijk-Veel 3,44 -0,560 0,000 Redelijk-Veel 3,68 -0,317 0,011 Redelijk-Veel Redelijk-Veel CG = corporate governance; SM = stakeholder management; DO = duurzaam ondernemen; BE = bedrijfsethiek; MVO = maatschappelijk verantwoord ondernemen (*) M = gemiddelde; Mean dif = mean difference met andere woorden de afwijking tegenover het gemiddelde (**) Deze kolom geeft een overzicht hoe de doelgroepen de overlapping percipiëren, Redelijk-Veel betekent dat de doelgroep de concepten percipieert tussen redelijk en veel overlappend. Het gemiddelde en de mean difference tonen dan aan naar welke richting de afwijking gepercipieerd kan worden. (***) De gekleurde cellen duiden aan dat de doelgroepen voor de betreffende vergelijking een andere perceptie hebben.
54
4.2.1.2
Doelgroepen onderling vergeleken
Om na te gaan of er een significant verschil is tussen de percepties van studenten, academici en bedrijfsleiders onderling werd een One-Way Anova test uitgevoerd. In deze test kunnen de gemiddelden van meer dan twee groepen, in dit geval drie, met elkaar vergeleken worden. De nulhypothese bij deze test is telkens dat de gemiddelden van de doelgroepen niet van elkaar verschillen. Voor een één-aan-één vergelijking van de drie doelgroepen, wordt dit: De gemiddelde percepties van studenten en academici verschillen niet van elkaar De gemiddelde percepties van studenten en bedrijfsleiders verschillen niet van elkaar De gemiddelde percepties van academici en bedrijfsleiders verschillen niet van elkaar Een belangrijke voorwaarde voor het testen van deze hypothesen met One-Way Anova is dat de gegevens afkomstig zijn van populaties met gelijke varianties. Om dit na te gaan wordt eerst een Levene test uitgevoerd die de homogeniteit van varianties controleert. De nulhypothese bij deze test stelt dat de varianties van twee populaties gelijk zijn. In tabel 5 zien we in de kolom van Levene’s test dat de nulhypothese overal behouden wordt (p-waarde > 0.05), behalve in het geval van de combinatie duurzaam ondernemen en MVO (F = 8.649; p = 0.000). Aangezien de p-waarde < 0.05 wordt voor deze relatie de nulhypothese van gelijke varianties verworpen op een 5% significantieniveau. Om in dit geval de Anova test toch te kunnen uitvoeren, wordt de Games-Howell statistiek gebruikt waarbij geen gelijke varianties worden verondersteld. In alle andere gevallen wordt de Tukey statistiek toegepast die wel gelijke varianties verondersteld. De Anova test zal nu telkens twee groepen met elkaar vergelijken, zoals te zien is in de kolommen (I) en (J) in de tabel. Merk op dat bij de relatie duurzaam ondernemen en MVO enkel gekeken wordt naar de GamesHowell statistiek vanwege de ongelijke varianties.
55
Tabel 5: Overzicht Levene’s test en One-Way Anova test One-Way Anova Dependent Variable Corporate Governance en Stakeholder Management
Statistic
Sig.
Equal variances assumed
0,680
0,508
Tukey HSD
Levene's Test
Duurzaam Ondernemen en Bedrijfsethiek
0,919
Corporate Governance en MVO
0,754
Corporate Governance en Duurzaam Ondernemen
1,318
Corporate Governance en Bedrijfsethiek Duurzaam Ondernemen en Stakeholder Management
0,581
0,945
8,649
0,401
0,472
0,270
0,561
0,391
0,000
Duurzaam Ondernemen en MVO
Tukey HSD
Tukey HSD
Tukey HSD
Tukey HSD
Tukey HSD
Tukey HSD GamesHowell (no equal variances)
Stakeholder Management en Bedrijfsethiek
0,145
Stakeholder Management en MVO
0,656
Bedrijfsethiek en MVO
0,544
0,865
0,520
0,582
Tukey HSD
Tukey HSD
Tukey HSD
(I) Doelgroep
(J) Doelgroep
Mean Difference (IJ)
p-waarde
student
academici
0,490
0,011
academici
bedrijfsleider
-0,560
0,016
bedrijfsleider
student
0,070
0,917
student
academici
-0,036
0,973
academici
bedrijfsleider
0,302
0,253
bedrijfsleider
student
-0,266
0,263
student
academici
0,318
0,124
academici
bedrijfsleider
-0,127
0,786
bedrijfsleider
student
-0,190
0,514
student
academici
0,285
0,157
academici
bedrijfsleider
0,173
0,616
bedrijfsleider
student
-0458
0,016
student
academici
0,152
0,714
academici
bedrijfsleider
-0,046
0,978
bedrijfsleider
student
-0,106
0,865
student
academici
0,105
0,804
academici
bedrijfsleider
-0,282
0,337
bedrijfsleider
student
0,177
0,583
student
academici
-0,123
0,690
academici
bedrijfsleider
0,176
0,594
bedrijfsleider
student
-0,052
0,944
student
academici
-0,123
0,593
academici
bedrijfsleider
0,176
0,640
bedrijfsleider
student
-0,052
0,960
student
academici
0,171
0,545
academici
bedrijfsleider
0,059
0,952
bedrijfsleider
student
-0,230
0,386
student
academici
0,222
0,439
academici
bedrijfsleider
-0,541
0,035
bedrijfsleider
student
0,319
0,227
student
academici
0,131
0,637
academici
bedrijfsleider
-0,243
0,343
0,111
0,752
bedrijfsleider student (*) Deze tabel is gebaseerd op de output van de anova test (zie punt 4.12 in de bijlage)
Wanneer we de p-waarden van de Anova test bekijken, zien we dat deze slechts in vier gevallen kleiner zijn dan 0,05 (zie gekleurde cellen in de tabel). Dit betekent dat in deze vier gevallen de betreffende nulhypothese (één van de drie hierboven) verworpen wordt:
56
1. In het eerste geval zijn studenten en academici het niet met elkaar eens wat betreft de relatie stakeholder management en corporate governance. Met een p-waarde van 0,011 is hun mening betreffende de overlapping tussen deze concepten significant verschillend op het 5% significantieniveau. Wanneer we naar de beschrijvende statistieken kijken in tabel 4 dan betekent dit dat de perceptie van studenten dat stakeholder management en corporate governance redelijk tot veel overlappen (M=3.34) significant verschillend is van de perceptie van academici dat deze twee concepten redelijk overlappen (M=2.85). 2. Het tweede geval betreft eveneens de relatie stakeholder management en corporate governance, echter hier zijn bedrijfsleiders en academici het niet met elkaar eens. Met een p-waarde van 0,016 is hun perceptie significant verschillend op het 5% significantieniveau. Dit brengt exact dezelfde conclusie als in het eerste geval met zich mee, namelijk dat de perceptie van bedrijfsleiders dat stakeholder management en corporate governance redelijk tot veel overlappen (M=3.41) significant verschillend is van de perceptie van academici dat deze twee concepten redelijk overlappen (M=2.85). 3. In het derde geval zijn studenten en bedrijfsleiders het niet eens over de relatie corporate governance en duurzaam ondernemen. Een p-waarde 0,016 betekent dat hun perceptie significant verschilt op het 5% significantieniveau. In de beschrijvende tabel 4 zien we dat beide groepen weinig tot redelijke overlapping percipiëren, maar als we naar de gemiddelden kijken kunnen we zeggen dat studenten eerder overhellen naar redelijke overlapping (M=2,78) en bedrijfsleiders naar weinig overlapping (M=2,32). 4. In het laatste geval zijn academici en bedrijfsleiders het niet eens wat betreft de relatie stakeholder management en MVO. De p-waarde bedraagt 0,035 en verwerpt dus de nulhypothese dat de perceptie van beide groepen gelijk is op het 5% significantieniveau. Uit de beschrijvende tabel 4 kunnen we concluderen dat de perceptie van de academici dat stakeholder management en MVO redelijk overlappen (M=2.80) significant verschilt van de perceptie van bedrijfsleiders dat deze concepten redelijk tot veel overlappen (M=3.34).
Besluitend kan gesteld worden dat studenten, academici en bedrijfsleiders er een zelfde perceptie op nahouden voor de overlappingsgraad tussen de diverse concepten met uitzondering dat bedrijfsleiders een veel grotere overlapping percipiëren tussen stakeholder management & MVO dan academici, dat studenten veel meer overlapping percipiëren tussen corporate governance & duurzaam ondernemen dan bedrijfsleiders en dat tenslotte academici veel minder overlapping percipiëren tussen corporate governance & stakeholder management dan studenten en bedrijfsleiders.
57
4.2.1.3
Inhoudelijke betekenis en overlapping van de concepten
Aansluitend op bovenstaand onderzoek, wordt in dit gedeelte de perceptie en de overlappingspatronen van de concepten op een inhoudelijke manier onderzocht. Om na te gaan of de respondenten een duidelijk inzicht hebben wat de concepten inhouden/betekenen moesten de respondenten 16 items (supra p.38) aan de concepten toewijzen. Tabel 6 geeft een overzicht van de antwoorden van de respondenten. De resultaten worden in percentages uitgedrukt zodat de doelgroepen onderling vergeleken kunnen worden. Uit de tabel valt op dat aan MVO de meeste items werden toegewezen door alle respondenten (Mtotaal = 41%) gevolgd door bedrijfsethiek (Mtotaal = 36%), duurzaam ondernemen (Mtotaal = 35%), corporate
governance
(Mtotaal
=
28%),
stakeholder
management
(Mtotaal
=
27%)
en
aandeelhouderswaarde (Mtotaal = 21%). Als we naar de totaal kolom kijken, valt op dat de items waarden (76%), eerlijkheid (71%), gerechtigheid (54%) en betrouwbaarheid (50%) vooral aan bedrijfsethiek worden toegewezen. Veel items die aan MVO worden toegewezen, worden ook aan duurzaam ondernemen toegewezen, zoals reputatie, evenwicht, verantwoordelijkheid, kwaliteit van het milieu en vrijwillig. Dit is niet verwonderlijk, aangezien in tabel 4 reeds werd aangegeven dat tussen deze concepten veel overlapping wordt gepercipieerd. Filantropie (62%) wordt dan weer eerder tot MVO gerekend, terwijl verzeker de toekomst (78%) vooral aan duurzaam ondernemen wordt toegeschreven. Communicatie en transparantie worden beide het meest geassocieerd met corporate governance en stakeholder management. Verplicht (45%) wordt voornamelijk aan corporate governance toegewezen. Verantwoording
kunnen
we
vooral
toewijzen
aan
stakeholder
management
(58%),
aandeelhouderswaarde (55%) en corporate governance (52%). Als we kijken naar de kolommen van de studenten, academici en bedrijfsleiders onderling, dan valt op dat het merendeel van de items aan dezelfde concepten worden toegewezen en dat ze dus vrij gelijklopende percepties hebben. Om dit visueel voor te stellen worden in punt 5 van de bijlage de verschillende concepten grafisch voorgesteld door middel van spinnenwebgrafieken. Hier zien we dat de vormen van de spinnenwebdiagrammen bij studenten, academici en bedrijfsleiders vrij gelijkaardig zijn, wat het hierboven gestelde bevestigt.
Hierboven werd reeds een eerste indruk gegeven van de inhoudelijke perceptie van de verschillende concepten. Men zou echter kunnen vervallen in een eindeloos opsommen van percentages. Om tabel 6 op een systematische en diepgaande manier verder te analyseren en om eventuele patronen te kunnen ontdekken, wordt gebruik gemaakt van een correspondentie-analyse. De bespreking hiervan is terug te vinden na tabel 6.
58
Tabel 6: Overzicht items - aantal keer toegewezen (in %) aan de concepten bekeken per doelgroep Studenten
Academici
Bedrijfsleiders
Totaal
Items Reputatie
MVO SM BE CG DO AW 55% 57% 27% 36% 46% 35%
GC 2%
MVO SM BE CG DO AW 40% 40% 23% 35% 39% 35%
GC 7%
MVO SM BE CG DO AW 68% 49% 17% 44% 71% 15%
GC 5%
MVO SM BE CG DO AW 53% 50% 24% 37% 49% 31%
GC 4%
Waarden
38% 15% 77% 24% 34% 11%
3%
46%
2%
24%
5%
2%
37% 11% 76% 16% 33%
9%
3%
Verantwoording
39% 61% 26% 56% 26% 55%
1%
47% 46% 33% 40% 23% 53%
5%
22% 68% 17% 61% 12% 59%
5%
38% 58% 26% 52% 22% 55%
3%
Evenwicht
40% 14% 21% 14% 42% 12% 15% 49% 18% 23%
5%
49%
7%
12% 54% 37% 17%
7%
51% 10%
7%
46% 20% 21% 10% 46% 10% 13%
Filantropie
61%
4%
7%
65%
2%
30%
0%
14% 61%
0%
22%
0%
17% 62%
Transparantie
32% 48% 32% 44% 15% 35%
5%
28% 39% 32% 42% 11% 33%
20% 61% 27% 66%
7%
44%
Gerechtigheid
28% 13% 44% 28% 15% 14% 16% 40% 14% 54% 12% 23% 14% 14% 20%
Vrijwillig
38% 19% 22%
Verzeker de Toekomst
49% 15% 16% 11% 82% 14%
3%
Betrouwbaarheid
31% 31% 52% 35% 23% 21%
Eerlijkheid Deugdelijk Verantwoordelijkheid
57% 39% 27% 47% 51% 35%
Kwaliteit van het Milieu
59%
8%
34%
5%
33%
5%
4%
75% 11% 39%
35%
7%
5%
7%
0%
37%
7%
22%
5%
35%
2%
11%
5%
28% 48% 31% 48% 12% 36%
5%
30% 12% 54% 19% 14% 12% 13%
76%
7%
0%
5%
5%
26% 63% 29% 37%
5%
59%
0%
10% 44% 22% 25%
47% 12% 21% 12% 81% 12%
7%
32% 15%
17% 66% 22%
6%
40% 19% 53% 23% 21% 11%
9%
40% 22% 68% 27% 29% 21%
3%
56% 21% 74% 18% 25% 12%
31% 11% 43% 38% 25%
12% 37% 11% 42% 37% 26%
5%
34%
8%
31% 39% 21% 23%
7%
33%
4%
5%
76%
3%
5%
25%
5%
45% 14% 15% 13% 78% 15%
5%
10% 46% 44% 44% 12% 32%
0%
29% 31% 50% 33% 20% 20%
6%
2%
6%
30%
39%
2%
17% 41% 73% 29% 12% 24%
0%
40% 26% 71% 25% 24% 19%
2%
7%
9%
17% 17% 34% 51% 20% 15%
2%
30% 12% 41% 41% 24%
9%
9%
1%
63% 35% 44% 28% 47% 25%
2%
56% 29% 22% 34% 49% 24%
0%
58% 36% 31% 39% 49% 30%
1%
3%
60%
2%
56%
0%
2%
78%
0%
5%
58%
3%
Verplicht
20% 21% 24% 42% 12% 27% 21% 18% 25% 18% 40% 12% 37% 18%
5%
15% 20% 59%
2%
27% 17% 16% 21% 21% 45% 10% 30% 19%
Communicatie
48% 69% 35% 61% 38% 49%
2%
32% 63% 25% 44% 23% 46% 11% 32% 73% 20% 63% 32% 46%
0%
40% 68% 29% 56% 32% 48%
4%
Gemiddelde
42% 28% 35% 30% 37% 22%
8%
44% 24% 38% 23% 35% 19%
5%
41% 27% 36% 28% 35% 21%
8%
3%
16%
3%
82%
8% 3%
7%
32%
5%
84%
2%
9%
17%
35% 31% 33% 31% 32% 20%
4%
21%
4%
82%
2%
(*) CG = corporate governance; SM = stakeholder management; DO = duurzaam ondernemen; BE = bedrijfsethiek; MVO = maatschappelijk verantwoord ondernemen; GC = geen concept (**) De tabel worden uitgedrukt in percentages zodat de doelgroepen onderling vergeleken kunnen worden, het voorstellen van absolute aantallen zou weinig betekenis hebben door het verschil in steekproefgrootte van de drie doelgroepen.
59
Correspondentie-analyse Om de relatie tussen de items en de verschillende concepten te onderzoeken werd gebruikt gemaakt van de correspondentie-analyse. Deze techniek gaat de correspondentie na tussen de variabelen in de rijen en kolommen van een tabel. Met rijen worden hier dus de verschillende items bedoeld, met kolommen de verschillende concepten. De procedure die hier werd toegepast is de Anacor techniek, omdat deze toepasbaar is op nominale variabelen. De correspondentie tussen de variabelen wordt gemeten door het berekenen van scores op basis van de antwoordfrequenties uit het onderzoek. Aan de hand van deze scores worden vervolgens plots gecreëerd. Het interpreteren van de plots gebeurt door middel van volgende richtlijnen:
In de eerste plaats dient gelet te worden op de afstand ten opzichte van de oorsprong. Naarmate deze afstand groter is, is de afwijking van het betreffende rij- of kolomprofiel ten opzichte van het profiel van de totale groep groter. Een rij- of kolomprofiel is de proportionele verdeling binnen die rij of kolom. Anders gezegd, hoe verder een rij- of kolompunt (item of concept) verwijderd is van de oorsprong, hoe meer respondenten hier zo over denken in vergelijking met het respondententotaal van die rij of kolom. Of nog anders gezegd, als bijvoorbeeld een concept ver van de oorsprong ligt, dan wil dit zeggen dat de perceptie van dit concept sterker afgelijnd is, dan een concept dat dichter bij de oorsprong ligt.
Ten tweede wordt er gekeken naar de afstand tussen rijpunten (items) onderling en kolompunten (concepten) onderling. Naarmate de afstand tussen deze punten kleiner is, lijken deze punten meer op elkaar. Met andere woorden, als twee items dicht bij elkaar liggen, dan wil dit zeggen dat ze ongeveer aan dezelfde concepten werden toegewezen. Als twee concepten dicht bij elkaar liggen, dan wil dit zeggen dat ze ongeveer dezelfde items toegewezen kregen.
Ten slotte dient gekeken te worden naar de afstand tussen de items en de concepten. Als een item dicht bij een concept staat, dan wil dit zeggen dat het item sterk gerelateerd is aan het concept, en omgekeerd. Zoals vermeld moet hierbij eveneens naar de afstand tot de oorsprong gekeken worden om te weten in hoeverre de vastgestelde relatie tussen het item en het concept eruit springt ten opzichte relaties tussen het item en andere concepten.
Samenvattend, als twee punten dicht bij elkaar liggen, vertonen ze correspondentie. Naarmate ze verder van de oorsprong liggen, is de correspondentie des te sterker ten opzichte van andere relaties met de betrokken punten.
60
Vervolgens worden de resultaten van de analyse besproken voor achtereenvolgens studenten, academici en bedrijfsleiders. Voor alle duidelijkheid, in de legende van de plotgrafieken staat “columns” voor de concepten en “rows” voor de items. Om het overzicht te bewaren, worden de items in de plots met nummers aangegeven. Hieronder worden deze opgesomd:
1. Reputatie 2. Waarden 3. Verantwoording 4. Evenwicht 5. Filantropie 6. Transparantie 7. Gerechtigheid 8. Vrijwillig 9. Verzeker de toekomst 10. Betrouwbaarheid 11. Eerlijkheid 12. Deugdelijk 13. Verantwoordelijkheid 14. Kwaliteit van het milieu 15. Verplicht 16. Communicatie
Studenten: in de plotgrafiek (zie figuur 9) merken we op dat stakeholder management en aandeelhouderswaarde heel dicht bij elkaar liggen, wat dus wil zeggen dat studenten ongeveer dezelfde items hierbij belangrijk vinden. In de beschrijvende tabel (zie tabel 7) worden deze concepten dan ook samengenomen. We kunnen stellen dat corporate governance, stakeholder management en aandeelhouderswaarde vrij dicht bij elkaar liggen en vooral geassocieerd worden met communicatie, transparantie, verantwoording, verplichting, reputatie, verantwoordelijkheid en betrouwbaarheid. Verder zien we dat duurzaam ondernemen en MVO dicht bijeen liggen met als belangrijkste items evenwicht, filantropie, vrijwilligheid, verzekeren van de toekomst, kwaliteit van het milieu, reputatie, verantwoordelijkheid en deugdelijkheid. Ten slotte is er de bedrijfsethiek waar vooral de begrippen waarden, gerechtigheid, eerlijkheid, deugdelijkheid, filantropie en betrouwbaarheid worden aan toegewezen.
61
Figuur 9: output plotgrafiek correspondentie-analyse voor studenten Tabel 7: Inhoudelijke item analyse - studenten
Studenten
MVO Evenwicht, vrijwilligheid Filantropie Verzeker de toekomst, kwaliteit v/h milieu, deugdelijkheid Verantwoordelijkheid, reputatie Duurzaam ondernemen Verzeker de toekomst, kwaliteit v/h milieu Evenwicht, vrijwilligheid Filantropie Bedrijfsethiek Waarden Gerechtigheid, eerlijkheid, deugdelijkheid Betrouwbaarheid Filantropie Corporate governance Verplicht Transparantie Communicatie, verantwoording Betrouwbaarheid, verantwoordelijkheid, reputatie Stakeholder management & aandeelhouderswaarde Verantwoording Communicatie Reputatie, transparantie Verplicht Verantwoordelijkheid
Sterkte van de toewijzing van het item aan het concept vergeleken met andere concepten (= afstand tot concept)
Aantal toewijzingen van het item aan het concept t.o.v. totaal aantal toewijzingen van het item aan alle concepten (= afstand tot oorsprong)
Heel sterk Redelijk
Weinig Heel veel
Minder
Heel veel
Redelijk
Redelijk
Sterk Sterk Minder
Heel veel Weinig Heel veel
Heel sterk Heel sterk Redelijk Minder
Heel veel Veel Redelijk Heel veel
Super sterk Heel sterk Redelijk Redelijk
Redelijk Redelijk Veel Redelijk
Super sterk Heel sterk Sterk Sterk Sterk
Veel Redelijk Veel Redelijk Weinig
62
Academici:
opnieuw
liggen
corporate
governance,
stakeholder
management
en
aandeelhouderswaarde vrij dicht bij elkaar en opnieuw worden ze vooral geassocieerd met communicatie, transparantie, verantwoording, verplichting, reputatie en verantwoordelijkheid. Verder zien we dat duurzaam ondernemen en MVO overlapping vertonen met als voornaamste gemeenschappelijke kenmerken evenwicht en vrijwilligheid. Duurzaam ondernemen wordt verder samen gezien met het verzekeren van de toekomst en de kwaliteit van het milieu, terwijl MVO meer aanleunt bij filantropie, verantwoordelijkheid en deugdelijkheid. Bedrijfsethiek ten slotte kent vooral de eigenschappen eerlijkheid, waarden, gerechtigheid, betrouwbaarheid, deugdelijkheid en filantropie. Tabel 8: Inhoudelijke item analyse - academici
Academici
MVO Filantropie, evenwicht Vrijwillig Verantwoordelijkheid Deugdelijkheid Duurzaam ondernemen Verzeker de toekomst, kwaliteit v/h milieu Evenwicht Vrijwillig Bedrijfsethiek Eerlijkheid Waarden, gerechtigheid, betrouwbaarheid Deugdelijkheid Filantropie Corporate governance Transparantie Verantwoording Verplicht Communicatie Reputatie Stakeholder management Communicatie Verantwoording Verplicht, transparantie Reputatie Verantwoordelijkheid Aandeelhouderswaarde Verplicht, communicatie Verantwoording, transparantie Reputatie
Sterkte van de toewijzing van het item aan het concept vergeleken met andere concepten (= afstand tot concept)
Aantal toewijzingen van het item aan het concept t.o.v. totaal aantal toewijzingen van het item aan alle concepten (= afstand tot oorsprong)
Sterk Heel sterk Heel sterk Sterk
Heel veel Redelijk Weinig Redelijk
Heel sterk Heel sterk Sterk
Heel veel Veel Redelijk
Super sterk Heel Sterk Sterk Redelijk
Heel veel Veel Redelijk Heel veel
Super sterk Heel sterk Sterk Redelijk Redelijk
Heel veel Veel Heel veel Heel veel Redelijk
Heel sterk Heel sterk Sterk Sterk Redelijk
Heel veel Veel Heel veel Redelijk Weinig
Super sterk Sterk Redelijk
Heel veel Veel Redelijk
63
Figuur 10: output plotgrafiek correspondentie-analyse voor academici
Bedrijfsleiders: in de plotgrafiek (zie figuur 11) merken we op dat corporate governance en aandeelhouderswaarde heel dicht bij elkaar liggen, wat dus wil zeggen dat bedrijfsleiders ongeveer dezelfde items hierbij belangrijk vinden. In de beschrijvende tabel (zie tabel 9) worden deze concepten dan ook samengenomen. Ook bij de bedrijfsleiders worden corporate governance, stakeholder management en aandeelhouderswaarde dicht bij elkaar geplaatst. Eveneens worden ze geassocieerd met communicatie, transparantie, verantwoording, verplichting en verantwoordelijkheid. Echter reputatie komt hier minder aan bod, terwijl betrouwbaarheid en deugdelijkheid wel meer van belang zijn. Duurzaam ondernemen en MVO worden alweer dicht bij elkaar geplaatst met als gemeenschappelijke kenmerken evenwicht, vrijwilligheid, reputatie, verzeker de toekomst, kwaliteit van het milieu en verantwoordelijkheid. Enkel filantropie wordt vooral aan MVO toegewezen. Bedrijfsethiek staat opnieuw vrij geïsoleerd met als voornaamste eigenschappen waarden, gerechtigheid, eerlijkheid, filantropie, betrouwbaarheid en deugdelijkheid.
64
Tabel 9: Inhoudelijke item analyse - bedrijfsleiders
Bedrijsleiders
MVO Vrijwillig Reputatie, evenwicht, verantwoordelijkheid Filantropie, verzeker de toekomst, kwaliteit v/h milieu Duurzaam ondernemen Verzeker de toekomst, kwaliteit v/h milieu Evenwicht Vrijwillig, reputatie Verantwoordelijkheid Bedrijfsethiek Waarden, gerechtigheid Eerlijkheid, filantropie Betrouwbaarheid Deugdelijkheid Corporate governance & aandeelhouderswaarde Verantwoording, transparantie Verplicht Communicatie Betrouwbaarheid Deugdelijkheid Stakeholder management Communicatie Verantwoording, transparantie Verplicht Betrouwbaarheid Verantwoordelijkheid, deugdelijkheid
Sterkte van de toewijzing van het item aan het concept vergeleken met andere concepten (= afstand tot concept)
Aantal toewijzingen van het item aan het concept t.o.v. totaal aantal toewijzingen van het item aan alle concepten (= afstand tot oorsprong)
Super sterk Heel sterk
Veel Redelijk
Sterk
Heel veel
Heel sterk Heel sterk Sterk Sterk
Heel veel Veel Veel Redelijk
Super sterk Sterk Redelijk Redelijk
Heel veel Veel Veel Redelijk
Super sterk Heel sterk Heel sterk Sterk Sterk
Veel Heel veel Veel Veel Redelijk
Super sterk Heel sterk Sterk Sterk Sterk
Veel Veel Heel veel Veel Redelijk
Figuur 11: output plotgrafiek correspondentie-analyse voor bedrijfsleiders
65
Besluit: ten eerste valt op dat zowel bij studenten, academici en bedrijfsleiders de concepten stakeholder management, corporate governance en aandeelhouderswaarde dicht bij elkaar staan. Ze worden dus min of meer als gelijkaardige concepten gepercipieerd. De kenmerken die zowel voor studenten, academici als bedrijfsleiders gemeenschappelijk zijn voor deze drie concepten zijn communicatie, transparantie, verplichting, verantwoordelijkheid, betrouwbaarheid en reputatie. Echter voor bedrijfsleiders is reputatie hier minder van belang en voor academici is betrouwbaarheid minder aanwezig. Verder zitten alle drie de groepen hier op dezelfde golflengte. Dit kan misschien verklaard worden door het feit dat corporate governance, stakeholder management en de aandeelhouderswaarde drie zaken zijn die cruciaal zijn voor het voortbestaan van een onderneming, meer nog dan de andere concepten. Daarom misschien dat ze zo close zijn en dezelfde eigenschappen toegewezen krijgen. Ten tweede kan voor zowel studenten, academici als bedrijfsleiders vastgesteld worden dat MVO en duurzaam ondernemen relatief dicht bijeen worden gepositioneerd en dat ze dus een gelijkaardige perceptie hebben. Bij het testen van hypothese 1 werd die hoge graad van overlapping reeds bevestigd (supra p.45). Het is dus niet verwonderlijk dat ze ook inhoudelijk dicht bijeen liggen. Begrippen die hier vooral worden aangeduid zijn evenwicht, vrijwilligheid, reputatie, verzeker de toekomst, kwaliteit van het milieu, filantropie, verantwoordelijkheid en deugdelijkheid. Opvallend is wel dat als we kijken naar de percentagetabel van het onderzoek (tabel 6) bijna dubbel zoveel bedrijfsleiders duurzaam ondernemen en MVO als vrijwillig aanduiden in vergelijking met studenten en academici. Ten slotte merken we op dat bedrijfsethiek bij studenten, academici en bedrijfsleiders telkens ver verwijderd staat van de andere concepten. Ook staat het steeds ver van de oorsprong wat er op wijst dat dit concept een sterk afgelijnde perceptie heeft. De begrippen die hier vooral naar voor komen zijn waarden, gerechtigheid, eerlijkheid, deugdelijkheid, filantropie en betrouwbaarheid. Het besluit met betrekking tot bedrijfsethiek is enigszins tegenstrijdig met de resultaten bekomen in hypothese 1 (supra p.54). In hypothese 1 werd echter besloten dat bedrijfsethiek en MVO redelijk tot veel overlappend waren (M totaal = 3.56), voor bedrijfsethiek en duurzaam ondernemen werd een redelijke overlapping gepercipieerd (M
totaal
= 3.09), voor de relatie tussen bedrijfsethiek en stakeholder
management (M totaal = 2.47) en bedrijfsethiek en corporate governance (M totaal = 2.70) werd weinig tot redelijke overlapping gepercipieerd. De oorzaak van de afwijking van de resultaten uit hypothese 1 en de correspondentieanalyse is te wijten aan de opgenomen items in de vragenlijst. Waarden, gerechtigheid, eerlijkheid en betrouwbaarheid zijn immers items die specifiek tot bedrijfsethiek behoren en minder tot de andere concepten gerekend kunnen worden (wat we ook zien in tabel 6). Besluitend kunnen we stellen dat de resultaten van de correspondentieanalyse voor bedrijfsethiek met voorzichtigheid geïnterpreteerd moeten worden.
66
Extra items: ten slotte worden bij deze inhoudelijke analyse nog kort de items besproken die in de bijvraag van de vragenlijst zaten. In totaal werd deze extra vraag 46 maal ingevuld door respectievelijk 26 studenten, 15 academici en 5 bedrijfsleiders. Aangezien de doelgroepen apart vergelijken weinig zin heeft, door de lage responsgraad, bekijken we hier alle respondenten samen op basis van de responspercentages (zie tabel 10) en niet op basis van een correspondentie-analyse. Tabel 10: Overzicht extra items - aantal keer toegewezen (in %) aan de concepten Totaal Items
MVO
SM
BE
CG
DO
AW
GC
Risico
13%
37%
11%
26%
17%
61%
2%
Controle
20%
30%
9%
59%
15%
37%
4%
Zorg
39%
17%
48%
4%
52%
0%
9%
Interesse/ Belang
24%
48%
20%
20%
17%
43%
15%
Integriteit
26%
22%
61%
24%
28%
13%
13%
Regulatie
24%
17%
13%
57%
22%
22%
11%
Vertrouwen
28%
46%
41%
30%
30%
28%
4%
Voorkom Schade
48%
17%
24%
26%
50%
11%
7%
Maatschappelijke Gevolgen
80%
24%
28%
17%
54%
17%
0%
Goed Doen
65%
24%
54%
20%
48%
17%
2%
Zedelijkheid
22%
4%
50%
7%
17%
0%
24%
Strategie
30%
63%
15%
59%
35%
41%
2%
Veiligheid
51%
11%
35%
33%
35%
17%
11%
Gemiddelde 36% 28% 31% 29% 32% 24% 8% (*) CG = corporate governance; SM = stakeholder management; DO = duurzaam ondernemen; BE = bedrijfsethiek; MVO = maatschappelijk verantwoord ondernemen; GC = geen concept
Uit tabel 10 valt andermaal op dat aan MVO de meeste items werden toegewezen door alle respondenten (Mtotaal=36%), gevolgd door duurzaam ondernemen (Mtotaal=32%), bedrijfsethiek (Mtotaal=31%), corporate governance (Mtotaal=29%), stakeholder management (Mtotaal=28%) en aandeelhouderswaarde (Mtotaal=24%). Als we tabel 10 va naderbij bekijken valt op dat de items integriteit (61%) en zedelijkheid (50%) vooral aan bedrijfsethiek worden toegewezen. Veel items die aan MVO worden toegewezen worden ook aan duurzaam ondernemen toegewezen, zoals voorkom schade, maatschappelijke gevolgen en goed doen. Veiligheid (51%) kunnen we dan weer enkel tot MVO rekenen. Controle (59%) en regulatie (57%) worden voornamelijk aan corporate governance toegewezen. Interesse/belang (48%) kunnen we dan weer toewijzen aan stakeholder management. Strategie is een item dat veel geassocieerd wordt met stakeholder management (63%) en corporate governance (59%). Risico op zijn beurt wordt vooral aan aandeelhouderswaarde (61%) toegewezen. In volgende paragraaf gaan we over tot de analyse van hypothese 2.
67
4.2.2
Hypothese 2
Hypothese 2: De respondenten zien MVO als een overkoepelend concept. Bij de analyse van deze hypothese, maar ook bij hypothese 3 en 4, wordt gebruik gemaakt van de one-sample Chi-kwadraat test. De reden hiervoor is omdat we bij al deze hypothesen te maken hebben met nominale variabelen. Deze test gaat na of de verdeling van de respondenten een bepaalde verdeling volgt die op voorhand verwacht wordt. Voor hypothese 2, 3 en 4 zal deze verwachte verdeling ingesteld worden als een gelijke verdeling. Met andere woorden, de nulhypothese van de Chi-kwadraat test zal telkens zijn dat elk concept evenveel kans maakt om gekozen te worden (die kans is 20%, aangezien er vijf concepten zijn). Vervolgens zal de teststatistiek uitmaken of deze nulhypothese geldt of niet. Zoniet (p-waarde < 0.05), dan wil dit zeggen dat bepaalde concepten meer gekozen worden dan andere. Om na te gaan naar welk(e) concept(en) een bepaalde trend bestaat, wordt er gekeken naar de betreffende frequentietabel van de respondenten. Verdere assumpties die in acht moeten genomen worden voor het gebruik van de Chi-kwadraat test zijn:
De gegevens moeten in frequentie vorm staan
Het moet gaan over een representatieve steekproef (random)
De som van de waargenomen frequenties moet gelijk zijn aan de som van de verwachte frequenties
De steekproef moet groot genoeg zijn
De test mag enkel worden toegepast als alle frequenties in de theoretische tabel minstens 5 bedragen
Het gebruik van de Chi-kwadraat test bij de analyse van hypothese 2 brengt met zich mee dat de nulhypothese enigszins moet herwerkt worden. Voor de Chi-kwadraat test luidt die dus dat elke concept evenveel kans maakt om gekozen te worden als overkoepelende term. Voor het observeren van de trend wordt verwezen naar tabel 11. Studenten: de teststatistieken (χ²=68.559; p=0.000) verwerpen de herwerkte nulhypothese op 5% significantieniveau. Er wordt met andere woorden aan een bepaald concept voorkeur gegeven als zijnde de overkoepelende term. De frequentietabel toont aan dat 54% van de studenten MVO aanziet als overkoepelende term. Dit resultaat is echter niet veralgemeenbaar naar de volledige populatie, aangezien er gewerkt werd met nominale variabelen.
68
Academici: de teststatistieken (χ²=29.333; p=0.000) verwerpen de herwerkte nulhypothese op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. Er wordt met andere woorden aan een bepaald concept voorkeur gegeven als zijnde de overkoepelende term. De frequentietabel toont aan dat 51% van de academici MVO aanziet als overkoepelende term. Dit resultaat is echter niet veralgemeenbaar naar de volledige populatie, aangezien er gewerkt werd met nominale variabelen. Bedrijfsleiders: de teststatistieken (χ²=66.439; p=0.000) verwerpen de herwerkte nulhypothese op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. Er wordt met andere woorden aan een bepaald concept voorkeur gegeven als zijnde de overkoepelende term. De frequentietabel toont aan dat 71% van de bedrijfsleiders MVO aanziet als overkoepelende term. Dit resultaat is echter niet veralgemeenbaar naar de volledige populatie, aangezien er gewerkt werd met nominale variabelen. Totaal: de teststatistieken (χ²=162.12; p=0.000) verwerpen de herwerkte nulhypothese op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. Er wordt met andere woorden aan een bepaald concept voorkeur gegeven als zijnde de overkoepelende term. De frequentietabel toont aan dat 59% van alle respondenten MVO aanziet als overkoepelende term. Dit resultaat is echter niet veralgemeenbaar naar de volledige populatie, aangezien er gewerkt werd met nominale variabelen. Vergelijking mannen en vrouwen: bij mannen is de perceptie naar een overkoepelende term meer verdeeld, 49% van de mannen percipiëren MVO immers als een overkoepelende term, terwijl 70.1% van de vrouwen dat doen. Tabel 11: Perceptie drie doelgroepen met betrekking tot overkoepelend concept Bedrijfsleiders Verwach Aantal t Duurzaam Ondernenen Stakeholder Management MVO Corporate Governance Bedrijfsethie k Totaal
41
Chi-Square df
Academici %
Verwach Aantal t
Studenten %
Verwach Aantal t
Totaal %
Verwach Aantal t
%
4
8,2
10%
8
9
18%
12
18,6
13%
24
35.8
14%
2
8,2
5%
2
9
4%
6
18,6
6%
10
35,8
5%
29
8,2
71%
23
9
51%
50
18,6
54%
102
35,8
59%
2
8,2
5%
6
9
13%
15
18,6
16%
23
35,8
11%
4
8,2
10%
6
9
13%
10
18,6
11%
20
35,8
11%
100 %
45
100 %
93
100 %
179
66,43 9 4
29,33 3 4
68,55 9 4
100 %
162.1 2 4
P 0,000 0,000 0,000 0,000 (*) Verwacht stelt het gemiddelde voor waartegen de geobserveerde aantallen getoetst werden.
69
Besluit: in navolging van Blowfield & Frynas (2005); Buchholz & Rosenthal (1997); Matten & Crane (2005) werd er nagegaan welk concept bedrijfsleiders, academici en studenten percipiëren als overkoepelende term. De statistische analyse gebeurde via een one-sample Chi-square test, maar stelde ons in gebreken om op een statistisch significante basis een overkoepelende term aan te duiden. Doch uit de frequentietabel kunnen we besluiten dat zowel student, academici als bedrijfsleiders vooral MVO als overkoepelende term zien. Meer statistisch bewijs voor deze trend zou kunnen bekomen worden in verder onderzoek.
Een extra onderzoek: ten slotte wordt nog kort de relatie onderzocht tussen hypothese 3 en hypothese 1.2. De reden hiervoor is dat bij hypothese 1.2 werd vastgesteld dat MVO en duurzaam ondernemen als zeer overlappende concepten worden gepercipieerd. Het lijkt interessant om hier na te gaan in hoeverre MVO als overkoepelend wordt gezien als de overlapping met duurzaam ondernemen in rekening wordt gebracht. Onderstaande tabel toont een overzicht van gefilterde data op basis van respondenten die MVO en duurzaam ondernemen als overkoepelende term percipiëren. Respondenten die duurzaam ondernemen als overkoepelende term percipiëren en die de relatie tussen MVO en duurzaam ondernemen als veel overlappend percipiëren kunnen in principe bij de analyse van MVO als overkoepelende term gevoegd worden. Bij bedrijfsleiders komen we dan tot 75.60% van de respondenten die MVO als overkoepelend term aanziet. Voor studenten wordt dat 64.51% en voor academici 64.44%. Wanneer we dus rekening houden met de sterke overlapping tussen MVO en duurzaam ondernemen, kunnen we concluderen dat MVO door 67.59% van de respondenten als overkoepelend wordt aanschouwd. Tabel 12: Overlapping nagegaan met overkoepelend concept
Studenten Academici Bedrijfsleiders Totaal
Overkoepelend concept
Relatie
Geen overlapping
Weinig overlapping
MVO DO MVO DO MVO DO MVO
MVO en DO MVO en DO MVO en DO MVO en DO MVO en DO MVO en DO MVO en DO
0 0 0 0 0 0 0
1 0 0 0 0 0 1
Redelijk Veel Volledige Gemiddelde overlapping overlapping overlapping 7 1 1 1 4 1 12
DO MVO en DO 0 0 3 (*) MVO = Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen; DO = Duurzaam Ondernemen (**) De getallen in de overlapping kolommen zijn het aantal respondenten
28 10 16 6 10 3 54
13 1 9 0 13 0 35
4,08 3,91 4.31 3.86 4.33 3,75 4,24
19
1
3,84
Verder toont tabel 12 aan dat respectievelijk studenten, academici en bedrijfsleiders die MVO als overkoepelende
term
aanduiden,
een
hogere
overlappingsscore
geven
(Mstudenten=4.08,
70
Macademici=4.31, Mbedrijfsleiders=4.33) tussen MVO en duurzaam ondernemen in vergelijking met alle andere studenten, academici en bedrijfsleiders (Mstudenten=3.86, Macademici=3.96, Mbedrijfsleiders=3.80). We kunnen dus concluderen dat alle respondenten die MVO als overkoepelende term percipiëren een groter verband (veel-volledige overlapping) zien tussen MVO en duurzaam ondernemen (Mtotaal = 4.24). We merken nog op dat 34.31% van de totale respondenten die MVO als overkoepelende term aanzien MVO en duurzaam ondernemen als identieke concepten (Mtotaal = 5). Deze conclusie kunnen we niet trekken voor respondenten die duurzaam ondernemen als overkoepelende term percipiëren. Voor deze respondenten bekomen we gelijkaardige uitkomsten als tabel 4, zij percipiëren MVO en duurzaam ondernemen als veel overlappend (Mtotaal = 3.84).
4.2.3
Hypothese 3
Om na te gaan welk concept de respondenten percipiëren als meest en minst bijdragend tot de reputatie en het competitief voordeel van het bedrijf, werd deze hypothese opgesplitst in twee delen. Hypothese 3.1 handelt over meest en minst bijdragend tot de reputatie, terwijl hypothese 3.2 handelt over meest en minst bijdragend tot het competitief voordeel. Hypothese 3.1: De respondenten zullen geen duidelijk inzicht hebben in welk concept het meest bijdraagt tot de reputatie van het bedrijf.
Studenten: de teststatistieken (χ²minst=29.830; pminst=0.000; χ²meest=50.172; pmeest=0.000) verwerpen de nulhypothese voor de twee gevallen op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. Er wordt met andere woorden aan een bepaald concept voorkeur gegeven als zijnde meest of minst bijdragend tot de reputatie van het bedrijf. Uit onderstaande tabel is af te leiden dat studenten vooral bedrijfsethiek als minst bijdragend tot de reputatie van het bedrijf percipiëren en vooral MVO als meest bijdragend. Academici: de teststatistieken (χ²minst=25.234; pminst=0.000; χ²meest=18.875; pmeest=0.001) verwerpen de nulhypothese voor de twee gevallen op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. Er wordt met andere woorden aan een bepaald concept voorkeur gegeven als zijnde meest of minst bijdragend tot de reputatie van het bedrijf. Uit onderstaande tabel is af te leiden dat academici vooral stakeholder management als minst bijdragend tot de reputatie van het bedrijf percipiëren en vooral MVO als meest bijdragend.
71
Bedrijfsleiders: de teststatistieken (χ²minst=34.244; pminst=0.000; χ²meest=34.976; pmeest=0.000) verwerpen de nulhypothese voor de twee gevallen op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. Er wordt met andere woorden aan een bepaald concept voorkeur gegeven als zijnde meest of minst bijdragend tot de reputatie van het bedrijf. Uit onderstaande tabel is af te leiden dat bedrijfsleiders vooral corporate governance als minst bijdragend tot de reputatie van het bedrijf percipiëren en vooral MVO als meest bijdragend. Totaal: de teststatistieken (χ²minst=65.348; pminst=0.000; χ²meest=94.967; pmeest=0.000) verwerpen de nulhypothese voor de twee gevallen op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. Er wordt met andere woorden aan een bepaald concept voorkeur gegeven als zijnde meest of minst bijdragend tot de reputatie van het bedrijf. Uit onderstaande tabel is af te leiden dat alle respondenten vooral bedrijfsethiek en corporate governance als minst bijdragend tot de reputatie van het bedrijf percipiëren en vooral MVO als meest bijdragend. Tabel 13: Overzicht perceptie meest en minst bijdragend tot reputatie van het bedrijf Studenten
Academici
Bedrijfsleiders
Totaal
Minste bijdragend tot reputatie
Meest bijdragend tot reputatie
Minste bijdragend tot reputatie
Meest bijdragend tot reputatie
Minste bijdragend tot reputatie
Meest bijdragend tot reputatie
Minste bijdragend tot reputatie
Meest bijdragend tot reputatie
Bedrijfsethiek MVO Duurzaam Ondernemen Corporate Governance Stakeholder Management Totaal
Aantal 35 6 9 25 19 94
Aantal 11 46 12 7 18 94
Aantal 10 3 1 13 21 48
Aantal 9 20 11 2 6 48
Aantal 14 2 1 20 4 41
Aantal 6 21 12 1 1 41
Aantal 59 11 11 58 44 183
Aantal 26 87 35 10 25 183
Chi-square
29,83
50,172
25,234
18,875
34,244
34,976
65,348
94,967
p
0.000
0.000
0.000
0,001
0.000
0.000
0.000
0.000
Uit de resultaten van dit onderzoek blijkt dat zowel studenten, academici als bedrijfsleiders vooral MVO aanzien als meest bijdragend tot de reputatie van het bedrijf. De meningen zijn echter verdeeld wanneer het gaat over minst bijdragend tot de reputatie van het bedrijf. Voor studenten is het vooral bedrijfsethiek, voor academici vooral stakeholder management en voor bedrijfsleiders vooral corporate governance die het minst bijdraagt tot de reputatie van het bedrijf. Als alle respondenten samen worden beschouwd, dan valt op dat 47.54% van de respondenten MVO als meest bijdragend tot de reputatie percipiëren, terwijl bedrijfsethiek (32.22%) en corporate governance (31.59%) als minst bijdragend tot de reputatie worden gepercipieerd.
72
Onderlinge vergelijking van de doelgroepen Hieronder worden de doelgroepen onderling vergeleken aangaande hypothese 3.1. Om de resultaten van de twee groepen onderling te vergelijken maken we opnieuw gebruik van een Chi-kwadraat test. Echter hier wordt de verdeling van de ene groep vergeleken met de verdeling van de andere groep. Er wordt dus in tegenstelling tot de vorige testen geen gelijke verdeling vooropgesteld. De nulhypothese luidt als volgt: De resultaten van de ene groep wijken niet af van de resultaten van de andere groep Er wordt gebruik gemaakt van een kruistabel om de twee nominale variabelen onderling te vergelijken. Door gebruik te maken van een kruistabel kan enkel de samenhang of de associatie tussen de variabelen geconstateerd worden, er kan evenwel niets gezegd worden over de causaliteit. De test werd opnieuw gedaan voor de twee gevallen, namelijk minst en meest bijdragend tot de reputatie. Tabel 14 geeft een overzicht van de belangrijkste bevindingen van de analyse tussen de drie groepen. Vergelijking academici en studenten: de teststatistieken (χ²minst=9.223; pminst=0.056; χ²meest=5.250; pmeest=0.263) behouden de nulhypothese voor de twee gevallen op 5% significantieniveau, omdat pwaarde > 0.05. Echter voor het geval minst bijdragend tot de reputatie is de p-waarde een grensgeval (0.056). Indien tabel 13 van naderbij bekeken wordt, dan kan duidelijk afgeleid worden dat academici en studenten er toch een verschillende perceptie op nahouden en dat in dit geval de nulhypothese wel kan verworpen worden. We kunnen met andere woorden concluderen dat studenten en academici hetzelfde concept toewijzen als meest bijdragend tot de reputatie van het bedrijf, namelijk MVO, maar dat ze een verschillende mening hebben aangaande het concept dat het minst bijdraagt, namelijk bedrijfsethiek voor studenten en stakeholder management voor academici. Vergelijking academici en bedrijfsleiders: de teststatistieken (χ²minst=11.888; pminst=0.018; χ²meest=3.650; pmeest=0.455) verwerpen de nulhypothese voor het geval minst bijdragend en behouden de nulhypothese voor het geval meest bijdragend op 5% significantieniveau. Met andere woorden, academici en bedrijfsleiders wijzen hetzelfde concept toe als zijnde meest bijdragend tot de reputatie van het bedrijf, namelijk MVO, maar ze hebben een verschillende mening aangaande het concept dat het minst bijdraagt, namelijk stakeholder management voor academici en corporate governance voor bedrijfsleiders. Vergelijking bedrijfsleiders en studenten: de teststatistieken (χ²minst=8.194; pminst=0.085; χ²meest=11.454; pmeest=0.022) verwerpen de nulhypothese voor het geval meest bijdragend en
73
behouden de nulhypothese voor het geval minst bijdragend op 5% significantieniveau. Indien echter de resultaten uit tabel 13 van dichterbij bekeken worden, valt op dat bedrijfsleiders en studenten er enkel een andere perceptie op nahouden voor minst bijdragend tot de reputatie van het bedrijf, namelijk bedrijfsethiek voor studenten en corporate governance voor bedrijfsleiders. Anderzijds kiezen ze beide voor MVO als meest bijdragend tot de reputatie. Voorzichtigheid is dus geboden om de resultaten van onderstaande tabel te veralgemenen voor de relatie tussen bedrijfsleiders en studenten, het is aangeraden om tabel 13 en tabel 14 in de analyse te betrekken. Studenten-Academici Chi square df P
Academici-Bedrijfsleider Chi square df P
Bedrijfsleiders-Student Chi square df P
Minste bijdragend tot reputatie
9,223
4
0,056
11,888
4
0,018
8,194
4
0,085
Meest bijdragend tot reputatie
5,250
4
0,263
3,650
4
0,455
11,454
4
0,022
Tabel 14: Overzicht onderlinge vergelijking van de drie doelgroepen met betrekking tot meest en minst bijdragend tot reputatie
Besluitend kan gesteld worden dat zowel studenten, academici als bedrijfsleiders MVO percipiëren als meest bijdragend tot de reputatie van het bedrijf. Op het vlak van minst bijdragend tot de reputatie zijn de drie groepen minder eensgezind. Studenten kiezen eerder voor bedrijfsethiek, academici voor stakeholder management en bedrijfsleiders voor corporate governance.
Hypothese 3.2: De respondenten zullen geen duidelijk inzicht hebben in welk concept het meest bijdraagt tot het competitief voordeel van het bedrijf.
Studenten: de teststatistieken (χ²minst=46.638; pminst=0.000; χ²meest=35.763; pmeest=0.000) verwerpen de nulhypothese voor de twee gevallen op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. Er wordt met andere woorden aan een bepaald concept voorkeur gegeven als zijnde meest of minst bijdragend tot het competitief voordeel van het bedrijf. Uit onderstaande tabel is af te leiden dat studenten vooral bedrijfsethiek als minst bijdragend tot het competitief voordeel van het bedrijf percipiëren en vooral stakeholder management als meest bijdragend. Academici: de teststatistieken (χ²minst=12.208; pminst=0.016; χ²meest=26.723; pmeest=0.000) verwerpen de nulhypothese voor de twee gevallen op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. Er wordt met andere woorden aan een bepaald concept voorkeur gegeven als zijnde meest of minst bijdragend tot het competitief voordeel van het bedrijf. Uit onderstaande tabel is af te leiden dat
74
academici vooral bedrijfsethiek als minst bijdragend tot het competitief voordeel van het bedrijf percipiëren en vooral stakeholder management als meest bijdragend. Bedrijfsleiders: de teststatistieken (χ²minst=22.049; pminst=0.000; χ²meest=49.854; pmeest=0.000) verwerpen de nulhypothese voor de twee gevallen op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. Er wordt met andere woorden aan een bepaald concept voorkeur gegeven als zijnde meest of minst bijdragend tot het competitief voordeel van het bedrijf. Uit onderstaande tabel is af te leiden dat academici vooral bedrijfsethiek als minst bijdragend tot het competitief voordeel van het bedrijf percipiëren en vooral stakeholder management als meest bijdragend. Totaal: de teststatistieken (χ²minst=75.935; pminst=0.000; χ²meest=99.207; pmeest=0.000) verwerpen de nulhypothese voor de twee gevallen op 5% significantieniveau, omdat p-waarde < 0.05. Er wordt met andere woorden aan een bepaald concept voorkeur gegeven als zijnde meest of minst bijdragend tot het competitief voordeel van het bedrijf. Uit onderstaande tabel is af te leiden dat academici vooral bedrijfsethiek als minst bijdragend tot het competitief voordeel van het bedrijf percipiëren en vooral stakeholder management als meest bijdragend. Tabel 15: Overzicht perceptie meest en minst bijdragend tot competitief voordeel van het bedrijf Studenten
Bedrijfsethiek MVO Duurzaam Ondernemen Corporate Governance Stakeholder Management Totaal Chi-square p
Academici
Bedrijfsleiders
Totaal
Minste bijdragend tot competitief voordeel
Meest bijdragend tot competitief voordeel
Minste bijdragend tot competitief voordeel
Meest bijdragend tot competitief voordeel
Minste bijdragend tot competitief voordeel
Meest bijdragend tot competitief voordeel
Minste bijdragend tot competitief voordeel
Meest bijdragend tot competitief voordeel
Aantal 45 9
Aantal 5 15
Aantal 19 6
Aantal 2 6
Aantal 18 2
Aantal 5 2
Aantal 82 17
Aantal 12 23
15
17
9
5
11
2
35
24
13
16
8
12
8
6
29
34
12
41
6
23
2
26
20
90
94
94
48
48
41
41
183
183
46,638
35,763
12,208
26,723
22,049
49,854
75,935
99,207
0.000
0.000
0,016
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
Uit de resultaten van dit onderzoek blijkt dat zowel studenten, academici als bedrijfsleiders bedrijfsethiek aanzien als minst bijdragend tot het competitief voordeel van het bedrijf en stakeholder management als meest bijdragend. Als alle respondenten samen beschouwd worden, valt op dat 49.18% ervan stakeholder management als meest bijdragend tot het competitief voordeel percipieert en 43.71% bedrijfsethiek als minst bijdragend.
75
Onderlinge vergelijking van de doelgroepen Hieronder worden de doelgroepen onderling vergeleken aangaande hypothese 3.2. De werkwijze is analoog als bij hypothese 3.1. Voor de uitleg rond de gebruikte test wordt naar daar verwezen (supra. p. 72-73). De resultaten van de test zijn terug te vinden in onderstaande tabel 16. Vergelijking academici en studenten: de teststatistieken (χ²minst=1.104; pminst=0.894; χ²meest=2.408; pmeest=0.661) behouden de nulhypothese voor de twee gevallen op 5% significantieniveau, omdat pwaarde > 0.05. We kunnen met andere woorden concluderen dat studenten en academici hetzelfde concept toewijzen als meest bijdragend tot het competitief voordeel van het bedrijf, namelijk stakeholder management, en ook hetzelfde concept toewijzen als minst bijdragend, namelijk bedrijfsethiek. Vergelijking
academici en bedrijfsleiders: de teststatistieken (χ²minst=4.103;
pminst=0.392;
χ²meest=7.539; pmeest=0.110) behouden de nulhypothese voor de twee gevallen op 5% significantieniveau, omdat p-waarde > 0.05. We kunnen met andere woorden concluderen dat academici en bedrijfsleiders hetzelfde concept toewijzen als meest bijdragend tot het competitief voordeel van het bedrijf, namelijk stakeholder management, en ook hetzelfde concept toewijzen als minst bijdragend, namelijk bedrijfsethiek. Vergelijking bedrijfsleiders en studenten: de teststatistieken (χ²minst=4.927; pminst=0.295; χ²meest=10,736; pmeest=0.030) behouden de nulhypothese voor het geval minst bijdragend, maar verwerpen de nulhypothese voor het geval meest bijdragend op 5% significantieniveau. Indien echter de resultaten uit tabel 15 van dichterbij bekeken worden, valt op dat bedrijfsleiders voor 63.41% stakeholder management percipiëren als het concept dat het meest bijdraagt tot het competitief voordeel, terwijl dit bij studenten 43.61% is. Ondanks de lage p-waarde kunnen we stellen dat studenten en bedrijfsleiders hetzelfde concept percipiëren als meest bijdragend tot het competitief voordeel. We kunnen met andere woorden concluderen dat studenten en bedrijfsleiders hetzelfde concept toewijzen als meest bijdragend tot het competitief voordeel van het bedrijf, namelijk stakeholder management, en ook hetzelfde concept toewijzen als minst bijdragend, namelijk bedrijfsethiek.
76
Tabel 16: Overzicht onderlinge vergelijking van de drie doelgroepen met betrekking tot meest en minst bijdragend tot competitief voordeel Studenten-Academici Academici-Bedrijfsleider Bedrijfsleiders-Student Chi square df P Chi square df P Chi square df P Minste bijdragend tot competitief voordeel
1,104
4
0,894
4,103
4
0,392
4,927
4
0,295
Meest bijdragend tot competitief voordeel
2,408
4
0,661
7,539
4
0,110
10,736
4
0,030
Besluitend kan gesteld worden dat zowel studenten, academici als bedrijfsleiders stakeholder management percipiëren als meest bijdragend tot het competitief voordeel van het bedrijf en bedrijfsethiek als minst bijdragend.
4.2.4
Hypothese 4
Hypothese 4: De respondenten zullen een duidelijk inzicht hebben welk concept mode of klassiek is.
Zoals vermeld bij hypothese 2 wordt ook hier gebruik gemaakt van de one-sample Chi-kwadraat test. Voor de uitleg hierrond wordt naar daar verwezen (supra p.68). Hier hebben we echter wel te maken met een andere vooropgestelde testverdeling. De verwachte verdeling hier is dat elk concept evenveel kans heeft om als klassiek dan wel als mode gepercipieerd te worden (m.a.w. 50% kans). De nulhypothese verbonden aan de Chi-kwadraat test luidt dan ook: Het concept heeft evenveel kans (50%) om gepercipieerd te worden als mode of als klassiek concept. De resultaten van de analyse zijn terug te vinden in tabel 17. Studenten: de teststatistieken (alle p-waarden < 0.05) geven aan dat voor alle concepten de nulhypothese verworpen wordt op het 5% significantieniveau en dat dus de verdeling voor alle concepten significant afwijkt van de vooropgestelde verdeling. Voor elk concept wordt dus een voorkeur gegeven aan mode of klassiek. Uit tabel 17
blijkt dat studenten enkel duurzaam
ondernemen percipiëren als modeconcept en de rest als klassiek concept. Academici: de teststatistieken geven aan dat enkel voor MVO de nulhypothese moet behouden worden (χ² = 0.320; p = 0.572). Voor de andere concepten wordt de nulhypothese verworpen (pwaarde < 0.05). Academici hebben dus geen duidelijk inzicht of MVO een klassiek of een mode
77
concept is. Voor de andere concepten percipiëren ze duurzaam ondernemen als modeconcept en de rest als klassiek concept. Bedrijfsleiders: de teststatistieken geven aan dat enkel voor MVO de nulhypothese moet behouden worden (χ² = 1.195; p = 0.274). Voor de andere concepten wordt de nulhypothese verworpen (pwaarde < 0.05). Bedrijfsleiders hebben dus geen duidelijk inzicht of MVO een klassiek of een mode concept is. Voor de andere concepten percipiëren ze duurzaam ondernemen als modeconcept en de rest als klassiek concept.
Totaal: de teststatistieken (alle p-waarden < 0.05) geven aan dat voor alle concepten de nulhypothese verworpen wordt op het 5% significantieniveau en dat dus de verdeling voor alle concepten significant afwijkt van de vooropgestelde verdeling. Voor elk concept wordt dus een voorkeur gegeven aan mode of klassiek. Uit tabel 17 blijkt dat alle respondenten samen enkel duurzaam ondernemen percipiëren als modeconcept en de rest als klassiek concept.
Tabel 17: perceptie doelgroepen naar mode of klassiek concept MVO 56
DO 28
SM 75
CG 68
BE 70
37
65
18
24
23
Chi square
3,882
14,720
34,935
21,043
23,753
P
0,049
0,000
0,000
0,000
0,000
27
17
39
35
44
Klassiek – aantal Studenten
Mode – aantal
Klassiek – aantal Academici
Bedrijfsleiders
Totaal
23
34
13
16
8
Chi square
0,320
5,667
13,000
7,078
24,923
P
0,572
0,017
0,000
0,008
0,000
Klassiek – aantal
24
6
36
37
39
Mode – aantal
17
35
5
4
2
Chi square
1,195
20,512
23,439
26,561
33,390
P
0,274
0,000
0,000
0,000
0,000
Mode – aantal
Klassiek – aantal
107
51
150
140
153
Mode – aantal
77
134
36
44
33
5,251
36,543
71,486
51,415
76,546
Chi square
0,022 0,000 0,000 0,000 0,000 P (*)DO = duurzaam ondernemen; SM = stakeholder management; CG = corporate governance; BE = bedrijfsethiek; MVO = maatschappelijk verantwoord ondernemen
Besluitend kan gesteld worden dat studenten, academici en bedrijfsleiders stakeholder management, corporate governance en bedrijfsethiek als klassieke concepten percipiëren, terwijl duurzaam ondernemen aanzien wordt als een modeconcept. Voor maatschappelijk verantwoord ondernemen kan er geen sluitend besluit getrokken worden. Hoewel er bij de drie doelgroepen een tendens zichtbaar is richting klassiek concept, kan dit resultaat niet veralgemeend worden.
78
4.2.5
Hypothese 5
Hypothese 5: vrouwelijke bedrijfsleiders zullen actiever bezig zijn met de 5 concepten in hun bedrijf dan mannelijke bedrijfsleiders.
Deze hypothese is enkel van toepassing op bedrijfsleiders, aangezien ze niet relevant is voor studenten en academici. Om deze hypothese te kunnen analyseren moeten twee zaken gecombineerd worden: enerzijds de vraag die peilt naar hoe actief de respondent bezig is met elk concept en anderzijds het geslacht van de respondent. Een overzicht wordt gegeven in tabel 18 waar duidelijk te zien is dat vrouwelijke bedrijfsleiders actiever bezig zijn met de vijf concepten. Zo is bijvoorbeeld 32% van de vrouwen voltijds bezig met stakeholder management, tegenover 5% bij de mannen. 47% van de vrouwen is veel bezig met MVO en stakeholder management, terwijl dit slechts 18% is bij de mannen. Met duurzaam ondernemen houdt 68% van de vrouwen zich redelijk bezig, tegenover 32% bij de mannen. Voor corporate governance en bedrijfsethiek kan hetzelfde besluit getrokken worden, ook hier geven vrouwelijke bedrijfsleiders aan dat ze (procentueel) actiever bezig zijn dan mannelijke bedrijfsleiders. Tabel 18: Overzicht (in %) mate van actief bezig zijn met concepten opgesplitst voor geslacht MVO
SM
DO
BE
CG
Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Mannen Vrouwen Niet Actief
31,82%
0,00%
13,64%
0,00%
18,18%
5,26%
13,64%
0,00%
22,73%
10,53%
Weinig Actief
31,82%
10,53%
31,82%
5,26%
31,82%
10,53%
31,82%
36,84%
27,27%
26,32%
Redelijk Actief
18,18%
42,11%
31,82%
15,79%
31,82%
68,42%
31,82%
36,84%
27,27%
15,79%
Veel Actief
18,18%
47,11%
18,18%
47,37%
13,64%
15,79%
18,18%
15,79%
13,64%
42,11%
Voltijds Actief 0,00% 0,00% 4,55% 31,58% 4,55% 0,00% 4,55% 10,53% 9,09% 5,26% (*) CG = corporate governance; SM = stakeholder management; DO = duurzaam ondernemen; BE = bedrijfsethiek; MVO = maatschappelijk verantwoord ondernemen (**) Het percentage mannen en vrouwen slaan uitsluiten op bedrijfsleiders, aangezien deze vraag enkel aan deze doelgroep werd voorgelegd
Om dit nu statistisch na te gaan, wordt gebruik gemaakt van een Independent-Sample T-test. Deze techniek gaat de gelijklopendheid tussen twee verdelingen na en de nulhypothese stelt dat de verdeling voor de twee groepen gelijk is. Om deze test toe te passen op hypothese 5, wordt deze laatste enigszins herwerkt: Vrouwelijke bedrijfsleiders zijn even actief bezig met de vijf concepten als mannelijke bedrijfsleiders. Een belangrijke voorwaarde bij het uitvoeren van de Independent-Sample T-test is dat de gegevens afkomstig zijn van populaties met gelijke varianties. Om dit na te gaan wordt eerst en vooral een
79
Levene’s test voor gelijke varianties uitgevoerd. De nulhypothese bij deze test stelt dat de varianties van twee populaties gelijk zijn. In tabel 19 zien we in de kolom van Levene’s test dat de nulhypothese zowel voor duurzaam ondernemen (F=7.723; p=0.008), als voor MVO (F=4.933; p=0.032) verworpen wordt op 5% significantieniveau. In deze twee gevallen dient voor de T-test gekeken te worden naar de statistieken die geen gelijke varianties veronderstellen (equal variances not assumed).
De teststatistieken in tabel 19 wijzen uit dat de herwerkte hypothese 5 verworpen wordt voor MVO (t=-3.886; p=0.000; Mmannen=2.23; Mvrouwen=3.37) en stakeholder management (t=-3.063; p=0.004; Mmannen=3.00; Mvrouwen=4.05) op 5% significantieniveau. Dit wil dus zeggen dat voor deze twee concepten de verdelingen van mannen en vrouwen significant afwijken. Wanneer dan gekeken wordt naar tabel 18 kan geconcludeerd worden dat vrouwelijke bedrijfsleiders actiever bezig zijn met MVO en stakeholder management dan mannelijke bedrijfsleiders. Ondanks het feit dat tabel 18 aantoont dat vrouwelijke bedrijfsleiders ook actiever bezig zijn met bedrijfsethiek, duurzaam ondernemen en corporate governance, kan dit op statistisch significante basis niet veralgemeend worden naar de volledige populatie. Tabel 19: Overzicht Levene’s test en Independent sample T-test
MVO Stakeholder Management Duurzaam ondernemen Bedrijfsethiek Corporate Governance
Independent Samples Test Levene's Test F Sig. Equal variances assumed 4,933 0,032 Equal variances not assumed Equal variances assumed 3,535 0,068 Equal variances not assumed Equal variances assumed 7,723 0,008 Equal variances not assumed Equal variances assumed 0,646 0,427 Equal variances not assumed Equal variances assumed 0,048 0,828 Equal variances not assumed
t-test for Equality of Means t df Sig. (2-tailed) -3,886 39 0,000 -4,019 35,519 0,000 -3,063 39 0,004 -3,153 36,801 0,003 -1,366 39 0,180 -1,41 36,165 0,167 -0,97 39 0,338 -0,976 38,821 0,335 -1,206 39 0,235 -1,212 38,734 0,233
Besluitend kan gesteld worden dat vrouwelijke bedrijfsleiders significant actiever bezig zijn met MVO en stakeholder management dan mannelijke bedrijfsleiders en dat er ook een dergelijke trend waarneembaar is voor bedrijfsethiek, duurzaam ondernemen en corporate governance.
In onderstaand gedeelte wordt nog een korte analyse gevoerd rond de relatie tussen enerzijds hoe actief bedrijfsleiders bezig zijn met MVO en anderzijds hoe sterk MVO en duurzaam ondernemen als overkoepelend worden gezien, hoe sterk ze bijdragen tot de reputatie en hoeveel overlapping
80
ertussen wordt gezien. Er wordt tevens een onderscheid gemaakt tussen mannelijke en vrouwelijke bedrijfsleiders. Tabel 20 moet hierbij meer duidelijkheid brengen. Eerst en vooral valt uit de tabel op dat 0% van de vrouwelijke bedrijfsleiders aanduidde dat ze niet actief bezig zijn met MVO, terwijl bij de mannen 35% dit aangaf. 55% van de vrouwen is veel actief bezig met MVO, terwijl dit bij de mannen slechts 20% is.
Verder valt op te merken dat naarmate zowel vrouwelijke als mannelijke bedrijfsleiders actiever bezig zijn met MVO, ze meer overlapping percipiëren tussen MVO en duurzaam ondernemen en dat MVO meer als overkoepelend concept wordt gezien12. Bedrijfsleiders die MVO als ‘veel actief’ aanduiden, percipiëren duurzaam ondernemen en MVO als quasi identieke concepten (Mvrouwen=4.67 en Mmannen=4.50). Door bovenstaand besluit werden de resultaten voor meest bijdragend tot de reputatie van het bedrijf en voor overkoepelend concept met als antwoorden duurzaam ondernemen en MVO samen bekeken. Er valt op in tabel 20 dat voor redelijk en veel actief de antwoorden voor overkoepelende term en meest bijdragend tot de reputatie van het bedrijf sommeert tot 100% (met uitzondering voor veel actief bij vrouwelijke bedrijfsleiders waar de som 90% bedraagt). Tabel 20: Overzicht perceptie mannen en vrouwen in relatie met actief bezig zijn met MVO Vrouwelijke Bedrijfsleiders Mannelijke Bedrijfsleiders MVO DO overlapping MVO DO overlapping MVO % MBR Paraplu MBR Paraplu DO en MVO % MBR Paraplu MBR Paraplu DO en MVO Niet Actief 0 32 43% 43% 0% 14% 2,71 Weinig Actief 11 67% 67% 0% 33% 4,20 32 33% 33% 33% 17% 3,00 Redelijk Actief 42 40% 80% 60% 20% 4,30 18 67% 100% 33% 0% 4,33 Veel Actief 47 70% 90% 20% 0% 4,67 18 75% 100% 25% 0% 4,50 Voltijds Actief 0 0 (*) MBR = meest bijdragend tot de reputatie van het bedrijf; DO = duurzaam ondernemen; paraplu = overkoepelende/paraplu term (**) In de overlapping kolom worden de gemiddelden weergegeven die berekent werden voor de overlappingrelatie tussen duurzaam ondernemen en MVO
Besluitend kunnen we stellen dat hoe actiever (mannelijke en vrouwelijke) bedrijfsleiders bezig zijn met MVO, hoe meer ze MVO en duurzaam ondernemen als identieke concepten percipiëren. Verder kan geconcludeerd worden dat bedrijfsleiders MVO aanzien als meest bijdragend tot de reputatie van het bedrijf en MVO aanzien als overkoepelend concept indien ze actiever bezig zijn met MVO binnenin hun bedrijf.
12
Merk op dat in hypothese 2 (supra p.70) al werd aangetoond dat studenten, academici en bedrijfsleiders een grotere overlapping percipiëren tussen MVO en duurzaam ondernemen indien zij MVO als overkoepelende term aanzien.
81
Hoofdstuk 4
Algemeen besluit
Dit onderzoek had aanvankelijk tot doel een perceptiemeting uit te voeren bij bedrijfsleiders aangaande maatschappelijk verantwoord ondernemen en aanverwante concepten. Later, werd de doelgroep uitgebreid naar studenten en academici. De reden voor deze perceptiemeting is dat er een alomtegenwoordige verwarring bestaat tussen verschillende concepten die de link leggen tussen maatschappij en ondernemen. De concepten die in deze studie onderzocht worden zijn maatschappelijk verantwoord ondernemen, bedrijfsethiek, duurzaam ondernemen, corporate governance en stakeholder management. Literatuur en onderzoek ter zake geeft aan dat er een gebrek is aan uniforme zingeving en consensus rond deze materie, waardoor verwarring in de hand wordt gewerkt. De hierboven vermelde concepten zijn moeilijk eenduidig te definiëren en zijn soms interdependent, wat een bepaalde graad van overlapping met zich meebrengt. Dit onderzoek tracht deze evolutie in beeld te brengen door de perceptie van studenten, academici en bedrijfsleiders te analyseren. Concreet betreft het volgende punten:
De mate van overlapping tussen de concepten.
Het bestaan van een overkoepelend concept.
Welk concept het meeste en welk het minste bijdraagt tot de reputatie van een onderneming.
Welk concept het meeste en welk het minste bijdraagt tot het competitief voordeel van een onderneming.
Het klassiek of mode zijn van een concept.
Hier zou nog een laatste punt moeten aan toegevoegd worden, maar aangezien dit enkel geldt voor bedrijfsleiders, vermelden we het apart. Dit laatste onderzoekspunt betreft namelijk de vraag of vrouwelijke bedrijfsleiders actiever bezig zijn met de vermelde concepten dan mannelijke bedrijfsleiders.
Resultaten Het onderzoek wijst uit dat studenten, academici en bedrijfsleiders een heel gelijkaardige mening hebben wat betreft de overlapping van de concepten. Algemeen kan gesteld worden dat tussen alle concepten een bepaalde graad van overlapping wordt gepercipieerd, wat dus wil zeggen dat geen enkel concept uniek is. De hoogste graad van overlapping werd gevonden tussen MVO en duurzaam ondernemen. De kenmerken die aan beide concepten werden toegewezen zijn evenwicht, vrijwilligheid, reputatie, verzekeren van de toekomst, kwaliteit van het milieu, filantropie,
82
verantwoordelijkheid en deugdelijkheid. Verder zijn er twee relaties die als redelijk tot heel overlappend worden aanzien. Ten eerste de relatie tussen bedrijfsethiek en MVO. Wanneer we echter naar de inhoudelijke analyse kijken, zien we dat naast filantropie en deugdelijkheid tussen deze twee concepten weinig echt gemeenschappelijke kenmerken worden beschouwd. De tweede relatie met redelijk tot veel overlapping is degene tussen corporate governance en stakeholder management. Gemeenschappelijke kenmerken zijn hier communicatie, transparantie, verplichting, verantwoordelijkheid, betrouwbaarheid en reputatie. Tot slot vermelden we nog de relatie met de minst gepercipieerde overlapping, zijnde stakeholder management en bedrijfsethiek. De graad van overlapping ligt hier tussen weinig en redelijk.
Wat betreft het bestaan van een overkoepelend concept, liggen de meningen van studenten, academici en bedrijfsleiders opnieuw op dezelfde lijn. Het onderzoek toont aan dat vooral MVO als overkoepelend wordt beschouwd. Dit bevestigt het werk van Blowfield & Frynas (2005); Buchholz & Rosenthal (1997); Matten & Crane (2005) die reeds stelden dat MVO als een overkoepelende term of parapluterm kan gezien worden. Aansluitend op bovenstaande conclusies over de relatie tussen MVO en duurzaam ondernemen en MVO als overkoepelend concept, werd hier een bijkomende analyse gedaan. Hieruit bleek dat respondenten die MVO als overkoepelend aanduiden een nog sterkere overlapping percipiëren tussen MVO en duurzaam ondernemen dan andere respondenten.
Aangaande de vraag welk concept het meest/minst bijdraagt tot de reputatie van een onderneming kunnen we het volgende besluiten. Zowel studenten, academici als bedrijfsleiders duiden vooral MVO aan als meest bijdragend tot de reputatie van het bedrijf. Echter wat betreft het concept dat het minst bijdraagt bestaat er onenigheid tussen de doelgroepen. Voor studenten is het bedrijfsethiek, voor academici is het stakeholder management en voor bedrijfsleiders is het corporate governance die het minst bijdraagt tot de reputatie. Een eensgezinde conclusie kan hier dus niet getrokken worden. Echter wat betreft het competitief voordeel van een onderneming, toont het onderzoek aan dat studenten, academici en bedrijfsleiders het over de hele lijn eens zijn met elkaar. Allen duiden zij stakeholder management aan als meest bijdragende tot het competitief voordeel en bedrijfsethiek als minst bijdragend.
Bij het onderzoek naar het klassiek of mode zijn van de concepten, kan besloten worden dat studenten, academici en bedrijfsleiders ongeveer dezelfde percepties hebben. Er kan gesteld worden dat stakeholder management, corporate governance en bedrijfsethiek als klassieke concepten
83
worden gepercipieerd, terwijl duurzaam ondernemen aanzien wordt als een modeconcept. Wat betreft maatschappelijk verantwoord ondernemen kan er geen sluitend besluit getrokken worden. Hoewel er bij de drie doelgroepen een tendens zichtbaar is richting klassiek concept, kan dit resultaat niet veralgemeend worden, omdat het niet sterk genoeg is.
Lee (2011) gaf al aan dat vrouwelijke bedrijfsleiders actiever bezig zijn met MVO dan mannelijke bedrijfsleiders. Onze resultaten bevestigen deze stelling. Vervolgens kunnen we ook stellen dat hetzelfde geldt voor stakeholder management. Echter voor bedrijfsethiek, corporate governance en duurzaam ondernemen kunnen we niet besluiten dat vrouwelijke bedrijfsleiders er actiever mee bezig zijn dan mannelijke bedrijfsleiders. Het gaat wel die richting uit, maar het is niet significant.
Beperkingen van het onderzoek en aanbevelingen toekomstig onderzoek Een eerste beperking van dit onderzoek is het geringe aantal respondenten per doelgroep. Onderzoek op grotere schaal zou de betrouwbaarheid van de resultaten en de veralgemeenbaarheid van de conclusies voor de populatie vergroten. Bij toekomstig onderzoek zou het dus aan te raden zijn om grotere steekproeven te nemen. Vervolgens zou verder onderzoek moeten uitwijzen of de resultaten en conclusies met betrekking tot de perceptiemeting veralgemeenbaar zijn naar een internationale context. Een tweede beperking van het onderzoek is dat er gebruik gemaakt wordt van een vragenlijst. Alle nadelen van het hanteren van een vragenlijst zijn op dit onderzoek van toepassing zoals onder andere de subjectiviteit en de mogelijke invaliditeit van sommige antwoorden. Voor het verspreiden van de vragenlijst werd gebruik gemaakt van een anonieme link waardoor de respondent niet gepersonaliseerd kan worden. Door het hanteren van meerkeuzevragen in plaats van scoringsschalen voor een aantal onderzoekspunten is de statistische analyse hier enigszins beperkt. Verder onderzoek zou de vraagstelling in de vragenlijst kunnen aanpassen tot scoringsschalen wat een diepgaandere statistische analyse toelaat. Tenslotte kunnen we nog opmerken dat ons onderzoek enkel gebruik maakt van vijf concepten, terwijl er in de academische literatuur veel meer concepten ontwikkeld werden. De keuze voor deze vijf concepten is gebaseerd op vorig onderzoek rond dit onderwerp, waarin deze vijf vaak naar voor komen en waar ook wordt aangegeven dat zij de belangrijkste concepten vormen (Fassin & Van Rossem, 2009). Verder internationaal onderzoek kan ook nog nagaan of de Nederlandse en de Franse vertalingen van de concepten duidelijker zijn dan het Engelse equivalent.
84
Referentielijst
Abrahamson, E. and Fairchild, G. (2001) Knowledge industries and idea entrepreneurs. In: Schoonhoven, B. C. and Romanelli, E. (eds.) The Entrepreneurship Dynamic: Origins of Entrepreneurship and the Evolution of Industries, 147–77. Stanford University Press, Stanford, CA. Aguilera, R. V., Williams, C. A. and Rupp D. E. (2006) Corporate governance and social responsibility: A comparative analysis of the UK and the US, Corporate Governance: An International Review, 14: 147-158. Ang, F. and Van Passel, S. (2010) The sustainable value approach: A clarifying and constructive comment, Ecological Economics, 69: 2303-2306. Arenas, D., Lozano, J.M. and Albareda, L. (2009), ‘The Role of NGOs in CSR: Mutual Perceptions Among Stakeholders’, Journal of Business Ethics, 88: 175–197. Arora, P. and Dharwadkar, R. (2011) Corporate governance and corporate social responsibility (CSR): The moderating roles of attainment discrepancy and organisation slack, corporate governance: An international Review, 19(2): 136-152. Azapagic, A. (2003) Systems approach to corporate sustainability: A general management framework, Trans IChemE, 81: 302-316. Barnea, A. and Rubin, A. (2010) Corporate social responsibility as a conflict between shareholders, Journal of Business Ethics, 97: 71-86. Bear, S., Rahman, N. and Post, C. (2010) The impact of board diversity and gender composition on corporate social responsibility and firm reputation, Journal of Business Ethics, 97: 207-221. Belgische corporate governance code 2009. Available at <www.corporategovernancecommittee.be>. Bernardi, R. and Threadgill, V. (2010) Woman directors and corporate social responsibility, Journal of Business Ethics and Organization Studies, 15: 15-21. Bhattacharya, C. B., Korschun, D. and Sen, S. (2009) Strengthening stakeholder-company relationships through mutual beneficial corporate social responsibility initiatives, Journal of Business Ethics, 85: 257-272. Brammer, S. and Pavelin, S. (2004) Building a good reputation, European Management Journal, 22: 704-713. Bryson, J. M. (2004) What to do when stakeholders matter: Stakeholder identification and analysis techniques, Public Management Review, 1: 21-53. Callan, S. J. and Thomas, J. M. (2009) Corporate financial performance and corporate social performance: An update and reinvestigation, Corporate Social Responsibility and Environmental Management, 16: 61-78. Carrol, A.B. (1991), ‘The Pyramid of Corporate Social Responsibility: Toward the Moral Center for Corporate Citizenship, available at URL:
Charreaux, G and Desvrières, P (2001) Corporate Governance: stakeholder value versus shareholder value, Journal of Management and Governance, 5: 107-128. Chung, K.Y., Eicheseher, J.W. and Taniguchi, T. (2008), ‘Ethical Perceptions of Business Students: Differences Between East Asia and the USA and Among ‘‘Confucian’’ Cultures’, Journal of Business Ethics, 79: 121–132. Coffman, M. and Umemoto, K. (2010) The triple bottom-line: Framing of trade-offs in sustainability planning practice, Environ Dev Sustain, 12: 597-610. Craig, R. C. and Dale, S. R. (2008) A framework of sustainable supply chain: Moving toward new theory, International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, 5: 360-387. D’Aquila, J.M., Bean D.F. and Procario-Foley, E. G. (2004), ‘Students’ Perception of the Ethical Business Climate: A Comparison With Leaders in the Community’, Journal of Business Ethics, 51: 155–166.
XI
Dahlsrud, A. (2008) How corporate social responsibility is defined: An analysis of 37 definitions, Corporate Social Responsibility and Environmental Management, 15: 1-13. DE PELSMACKER P. & P. VAN KENHOVE (2007), ‘Marktonderzoek methoden en toepassingen’, Pearson Education, Amsterdam. Denni, L. A. and Lasmono, H. K. (2010), ‘Consumers’ perception of corporate social responsibility in a developing country’, International Journal of Consumer Studies, 34, 46-51. Donaldson, T. and Preston, L. (1995) The stakeholder theory of the corporation: Concepts, evidence and implications, Academy of Management Review, 20: 65-91. Dow Jones Sustainability Indexes, available at URL: http://www.sustainability-index.com Eberhard-Harribey, L. (2006) Corporate social responsibility as a new paradigm in the European policy: How CSR comes to legitimate the European regulation process, Corporate Governance, 6: 358–68. Fassin, Y. (2008) The stakeholder model refined, Journal of Business Ethics, 84: 113-135. Fassin, Y. and Van Rossem, A. (2009), Corporate Governance in the debate on CSR and ethics: sensemaking of social issues in management by authorities and CEOs, corporate governance: An international Review, 17(5): 573-593. Fassin, Y., Van Rossem, A. and Beulens, M. (2011), Small-business owner-managers’ perceptions of business ethics and CSR-related concepts, Journal of Business Ethics, 98: 425-453. Fassin, Y., Van Rossem, A. and Buelens, M. (2007), ‘A small business leader’s perception of corporate responsibility and business ethical concepts’, Vlerick Leuven Gent Working Paper Series, 32. Ferrell, O. (2004) Business ethics and customer stakeholders, Academy of management Executive, 18: 126-129. Freeman, R. E. and Reed, D. L. (1983) Stockholders and stakeholders: A new perspective on corporate governance, California Management Review, 3: 88-106. Garriga, E. and Mele, D. (2004), ‘Corporate Social Responsibility Theories: Mapping the Territory’, Journal of Business Ethics, 53: 51–71. Hahn, T. and Scheermesser, M (2006) Approaches to corporate sustainability among German companies, Corporate Social Responsibility and Environmental Management, 13: 150-165. Greenwashingindex – About Greenwashing, geraadpleegd op 24 oktober 2011 op URL: Hameed, S. K. (2010) Corporate social Responsibility (CSR) theory and practice in Pakistan, available at URL: Harjoto, M. A. and Jo, H (2010) Corporate governance and CSR nexus, Journal of Business Ethics, 100: 45-67. Harris, J. D. and Freeman, R.E. (2008) The impossibility of the separation thesis, Business Ethics Quarterly, Vol. 18 Iss:4, P.541-548. Hg, M. (2007) An essay on social responsibility and the limits of the corporate form: A perspective on environmental protection, Journal of Environmental Law and Practice, 17: 115139 Hoti, S., McAleer, M. and Pauwels L. (2005) Modelling environmental risk, Environmental Modelling & software, 20: 1289-1298. Huse, M. (2005) Accountability and creating accountability: A framework for exploring behavioural perspectives of corporate governance, Journal of Management, 16: 65-79. ISO 26000 – Social Responsibility, Discovering ISO 26000, geraadpleegd op 29 oktober 2011 op URL: Jamali, D. (2006) Insights into triple bottom line integration from a learning organization perspective, Business Process Management Journal, 12: 809-821.
XII
Jamali, D., Safieddine, A. M. and Rabbath, M. (2008) Corporate governance and corporate social responsibility synergies and interrelationships, Corporate Governance: An Iinternational Review, 16: 443-459. Jesover, F. and Kirkpatrick, G. (2005) The revised OECD principles of corporate governance and their relevance to non-OECD countries, Corporate Governance: An International Review, 13: 127136. Jeurissen, R. (2004) Institutional conditions of corporate citizenship, Journal of Business Ethics, 53 :87-96. Jo, H. and Harjoto, M. A. (2011) Corporate governance and firm value: The impact of corporate social responsibility, Journal of Business Ethics, 103: 351-383. Joss, S. (2010) Accountable governance, accountable sustainability? A case study of accountability in the governance for sustainability, Environmental Policy and Governance, 20: 408-421. Joyner, B. E. and Payne, D. (2002) Evolution and implementation: A study of values, business ethics and corporate social responsibility, Journal of Business Ethics, 41 :297-311. Juščius, V. and Snieška, V (2008) Influence of corporate social responsibility on competitive abilities of corporations, Engineering Economics, 3: 33-44. Kanji, G. K. and Chopra, P. K. (2010) Corporate social responsibility in a global economy, Total Quality Management, 21(2): 119-143. Kannekanti, S. and Muddu, V. (2009) Corporate space for social sciences through corporate social responsibility initiatives rising trend of corporate social responsibility is a boom for Asia’s social sciences from theory and practice perspective, Asian Social Science, 4: 149-155. Kerr, G., Johnston K. and Beatson A. (2008) A framework of corporate social responsibility for advertising accountability: The case of Australian government advertising campaign, Journal of Marketing Communications, 14: 155-169. Kleine, A. and Von Hauff, M. (2009) Sustainability-driven implementation of corporate social responsibility: Application of the integrative sustainability triangle, Journal of Business Ethics, 85: 517-533. Kline, W. (2006) Business Ethics from the internal point of view, Journal of Business Ethics, 64: 5767. Likert, R. (1932) A technique for the measurement of attitudes, Archives of Psychology, 140:1-55. Ljubojevic, C. (2008) Building corporate reputation through corporate governance, Management 3, 3:221-233. Lo, S. F. and Sheu, H. J. (2007) Is corporate sustainability a value-increasing strategy for business?, Corporate Governance: An International Review, 15: 345-358. Lopez, M. V., Garcia, A. And Rodriguez, L (2007) Sustainable development and corporate performance: A Study based on the Dow Jones Sustainability index, Journal of Business Ethics, 75: 285-300. Luthar, H.K. and Karri, R. (2005), Exposure to ethics education and the perception of linkage between organizational ethical behavior and business outcomes, Journal of Business Ethics, 61, 353-368. Magness, V. (2007) Who are the Stakeholders now? An empirical examination of the Mitchell, Angle and Wood theory of stakeholder salience, Journal of Business Ethics, 83 :177-192. Mahoney, L. S. and Thome, L. (2005) Corporate social responsibility and long-term compensation: Evidence from Canada, Journal of Business Ethics, 57: 241-253. Management of Organizational Stakeholders’, Business Horizons, July-August 1991. Max Havelaar Het Keurmerk Voor Fairtrade, geraadpleegd op 6 november 2011, URL: McElroy, M. W., Jorna, R. J. and van Engelen, J. (2008) Sustainability quotients and the social footprint, Corporate Social Responsibility and Environmental Management, 15: 223-234.
XIII
Mitchell, R. k., Angle, B. R. and Wood, D. J. (1997) Toward a theory of stakeholder identification and salience: Defining the principle of who and what really counts, Academy of Management Review, 4: 853-886. Mitchell, R. K., Angle, B. R. and Woord D. J. (1997) Toward a theory if stakeholder identification and salience: Defining the principle of who and what really counts, Academy of Management Review, 4:853-886. Murillo, D. and Lozano, J. M. (2006) ’SMEs and CSR: An Approach to CSR in their Own Words’, Journal of Business Ethics, 67: 227–240. MVO Nederland, Waarom MVO als standaard voor het ondernemen in de 21ste eeuw? geraadpleegd op 21 oktober 2011 op URL: Neville, B. A., Bell, S. J. and Whitwell, G. J. (2011) Stakeholder salience revisited: Refining, redefining and refuelling an underdeveloped conceptual tool, Journal of Business Ethics, 102: 357-378. OECD (2004) OECD principles of corporate governance 2004, Available at URL: OECD History, geraadpleegd op 28 oktober 2011 op URL: Ojala, J. and Luoma-aho, V. (2008) Stakeholder relations as social capital in early modern international trade, Business History, 6: 749-764. Olander, S. and Landin, A. (2005) Evaluation of stakeholder influence in the implementation of construction projects, International Journal of Project Management, 23: 321-328. Painter-Morland, M. (2006) Triple bottom-line reporting as social grammar: integrating corporate social responsibility and corporate code of conduct, Business Ethics: A European Review, 15: 352364. Palacios, J. J. (2004) Corporate Citizenship and social responsibility in a globalized world, Citizenship Studies, 8: 383-402. Pearson, R. (2007) Beyond women workers: gendering CSR, Third World Quarterly, 28: 731-749. Pedersen, E. R. and Neergaard, P. (2009) What matters to managers? The whats, whys and hows of corporate social responsibility in a multinational corporation, Management Decision, 47: 12611280. Perrini, F. and Tencati, A. (2006) Sustainability and stakeholder management: The need for new corporate performance evaluation and reporting systems, Business Strategy and the Environment, 15: 296-308. Potts, S. and Maluszewski, I. (2004) Ethics and corporate governance, Corporate Governance: An International Review, 12: 177. Raes, K. (2009) ‘Ethiek bedrijven? Ethische dimensies van bedrijf en management’, Academia Press, Gent. Rose, C. (2004) Stakeholder orientation vs. shareholder value – a matter of contractual failures, European Journal of Law and Economics, 18: 77-97. Rossy, A. and Le Roy, D. (2007) Maatschappelijk verantwoord ondernemen: van goede indruk maken, naar duurzame indruk maken, available at URL: Shuili, D., Bhattacharya, C. B. And Sen, S (2010) Maximizing business return to corporate social responsibility (CSR): The role of CSR communication, International Journal of Management Reviews, 12: 8-19.
XIV
Shum, P. K. and Yam, S. L. (2011) Ethics and law: Guiding the invisible hand to correct corporate social responsibility externalities, Journal of Business Ethics, 98: 549-571. Staurer, R., Langer, M., Konrad, A. and Martinuzzi, A. (2005) Corporations,stakeholders and sustainable development: A theoretical exploration of business-society relations, Journal of Business Ethics, 61: 263–81. Steinrucken, T. and Jaenichen S. (2007) The fair trade idea: Towards an economics of social labels, J Consum Policy, 30: 201-217. Steurer, R. (2010) ‘The role of governments in corporate social responsibility: characterising public policies on CSR in Europe’, Policy Sci, 43: 49–72. Stevens, B. (2004) ‘The Ethics of the US Business Executive: A Study of Perceptions’, Journal of Business Ethics, 54: 163–171. the Perception of Linkage Between Organizational Ethical Behaviour and Business Outcomes’, Journal of Business Ethics, 61: 353–368. Valentine, S. & G. Fleischman, A. (2004) ‘Ethics Training and Businesspersons’ Perceptions of Organizational Ethics’, Journal of Business Ethics, 52: 381–390. Van Marrewijk, M. (2003) Concepts and definitions of CSR and corporate sustainability: Between agency and communion, Journal of Business Ethics, 44 :95-110. Veleva, V. R. (2010) Managing corporate citizenship: A new tool for companies, Corporate Social Responsibility and Environmental Management, 17: 40-51.
Visser, W. (2006) Revisiting Carroll’s CSR Pyramid: An African Perspective, In E.R. Pedersen & M. Huniche (eds.), Corporate Citizenship in Developing Countries, Copenhagen: Copenhagen Business School Press, 29–56
Waddock, S. (2004) Parallel Creating corporate Accountability foundational principles to make corporate citizenship real, Journal of Business Ethics, 50: 313-327. Waddock, S. (2004) Parallel universes: companies academics, and the progress of corporate citizenship, Business and Society Review, 109: 5-42. Watson, M. and MacKay, J. (2003) Auditing for the environment, Managerial Auditing Journal, 8:625-630. WBCSD (World business council for sustainable development) (2010) Eco-efficiency: creating more value with less impact, WBCSD, Switzerland. Wheeler, D., Colbert, B. and Freeman, E. (2003) Focusing on value: Reconciling corporate social responsibility, sustainability, and a stakeholder approach in a network world, Journal of General Management, 28: 1–23. Wines, W. A. (2007) Seven pillars of business ethics: Toward a comprehensive framework, Journal of Business Ethics, 79 :483-499. Wood, D. J. (2010) Measuing corporate social performance: A review, International Journal of Management Reviews, 12: 50-84. Zambon, S. and Del Bello, A. (2005) Towards a stakeholder responsible approach: the constructive role of reporting, Corporate Governance, Vol. 5 Iss: 2, p.130 – 141.
XV
Bijlage 1. Pretest 1 In volgende enquête zal u een aantal vragen gesteld worden betreffende maatschappelijk verantwoord ondernemen en aanverwante concepten. Wij vragen u vriendelijk hierop in alle eerlijkheid te antwoorden. Uw anonimiteit wordt te allen tijde gewaarborgd.
Vraag 1: Met welke concepten bent u actief bezig in uw bedrijf? Met actief bedoelen we dat het concept geïmplementeerd wordt en dat het de werking van de onderneming zeker beïnvloedt. Een voorbeeld van implementatie is het informeren en opleiden van management en medewerkers naar deze concepten. 1 = niet actief 2 = weinig actief 3 = redelijk actief 4 = heel actief 5 = voltijds actief 1
2
3
4
5
MVO Bedrijfsethiek Corporate governance Stakeholder management Duurzame ontwikkeling
Vraag 2: Welke score zou u geven aan de concepten naar belangrijkheid voor uw bedrijf? MVO Corporate governance Bedrijfsethiek Duurzame ontwikkeling Stakeholder management
1 1
2 2
3 3
4 4
5 5
6 6
7 7
8 8
9 9
10 10
1 1
2 2
3 3
4 4
5 5
6 6
7 7
8 8
9 9
10 10
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
XVI
Vraag 3: Ziet u één van volgende concepten als overkoepelend? Met overkoepelend bedoelen we dat dit begrip de anderen in zich draagt.
Bedrijfsethiek Duurzame ontwikkeling MVO Corporate governance Stakeholder management Ander
Vraag 4: In volgende matrix staan de 5 concepten (mvo, bedrijfsethiek, corporate governance, duurzame ontwikkeling, stakeholder management) zowel in de rijen als kolommen. De bedoeling is om in elk leeg vak van de matrix via een score aan te geven in hoeverre u vindt dat 2 concepten overlappen. Deze score gaat van 1 tot 5 volgens volgende schaal 1 = geen overlapping 2 = weinig overlapping 3 = redelijk overlapping 4 = veel overlapping 5 = volledige overlapping De helft van de matrix is zwart gekleurd omdat het hier uiteraard om dezelfde relaties gaat in omgekeerde volgorde. MVO
Bedrijfsethiek
Corporate governance
Duurzame ontwikkeling
Stakeholder management
MVO Bedrijfsethiek Corporate governance Duurzame ontwikkeling Stakeholder management
Vraag 5: kan u voor elk concept aangeven of u dit percipieert als een klassiek concept, dan wel als een mode concept. Met mode concept wordt bedoeld dat het eerder gaat om een hype, dan om een blijvend basisconcept. Klassiek concept
Mode concept
Stakeholder management Bedrijfsethiek Duurzame ontwikkeling Corporate governance MVO
XVII
Vraag 6: hieronder krijgt u 3 stellingen, waarbij u moet antwoorden door één van de 5 concepten in te vullen in de voorziene ruimte. Invullen gebeurt aan de hand van de nummers die aan de concepten zijn toegewezen: 1 = Corporate governance 2 = Duurzame ontwikkeling 3 = MVO 4 = Bedrijfsethiek 5 = Stakeholder management Grootste competitief voordeel
Kleinste competitief voordeel
Draagt het meeste bij
Draagt het minste bij
Draagt het meeste bij
Draagt het minste bij
Welk concept geeft het grootste competitief voordeel voor de onderneming?
Welk concept draagt het meeste bij tot de reputatie van de onderneming?
Welk concept draagt het meeste bij tot de aandeelhouderswaarde van de onderneming?
Steekproef determineren Wat is uw geslacht ? man vrouw Wat is uw leeftijd ? jonger dan 30 31-40 jaar 41-50 51-60 Ouder dan 60
XVIII
2. Pretest 2: items 1. In onderstaande tabel krijgt U 35 items voorgeschoteld, U dient het concept aan te duiden waarbij het item naar uw inziens bij past, U mag een item aan meerdere concepten toewijzen. Items
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
MVO
Stakeholder Corporate Duurzaam Aandeelhouders Geen Bedrijfsethiek Management Governance Ondernemen Waarde Concept
Betrouwbaarheid Code Communicatie Controle Deontologie Deugdelijk Economische Welvaart Eerlijkheid Evenwicht Filantropie/ Menslievendheid Gerechtigheid Goed Doen Integriteit
14 Interesse/ Belang Kwaliteit van het 15 Milieu 16 Leiderschap Maatschappelijke Gevolgen Regulatie Reputatie Risico Sociaal contract sociale 22 Rechtvaardigheid 23 Strategie Transparantie/ 24 Doorzichtigheid 17 18 19 20 21
25 Veiligheid 26 27 28 29
Verantwoordelijkheid Verantwoording Verplicht Vertrouwen Verzeker de 30 Toekomst 31 32 33 34 35
Voorkom Schade Vrijwillig Waarden Zedelijkheid Zorg
2. Hoeveel van deze bovenstaande items zou naar uw inziens ideaal zijn om in een enquête op te nemen?
XIX
Tijden voor het invullen pretest 2 Tijd invullen 35 items Tijd omgerekend 10 items 265 212 274 199 215 264 189 195 216 254 267 231 222 192 218 214 242 236 239 245 211 187 237 268 192 239 248 265
75,71 60,57 78,29 56,86 61,43 75,43 54,00 55,71 61,71 72,57 76,29 66,00 63,43 54,86 62,29 61,14 69,14 67,43 68,29 70,00 60,29 53,43 67,71 76,57 54,86 68,29 70,86 75,71
Tijd omgerekend 15 items
Verschil 10 en 15
Steekproefvariantie
113,57 90,86 117,43 85,29 92,14 113,14 81,00 83,57 92,57 108,86 114,43 99,00 95,14 82,29 93,43 91,71 103,71 101,14 102,43 105,00 90,43 80,14 101,57 114,86 82,29 102,43 106,29 113,57
37,86 30,29 39,14 28,43 30,71 37,71 27,00 27,86 30,86 36,29 38,14 33,00 31,71 27,43 31,14 30,57 34,57 33,71 34,14 35,00 30,14 26,71 33,86 38,29 27,43 34,14 35,43 37,86 32,84
25,20 6,51 39,77 19,43 4,50 23,79 34,07 24,80 3,92 11,90 28,15 0,03 1,26 29,25 2,87 5,13 3,01 0,77 1,71 4,68 7,26 37,48 1,04 29,69 29,25 1,71 6,72 25,20 15,73 **
(*) Alle kolommen zijn uitgedrukt in seconden (**) De standaardafwijking is de wortel van de steekproefvariantie
XX
3. Afgenomen vragenlijst (Frans, Engels, Nederlands) In welke taal wilt u de enquete invullen? In what language would you like to fill in the survey? Dans quelle langue voulezvous remplir le questionnaire?
Nederlands English Français
Franse versie L’enquête suivante propose une série de questions concernant la responsabilité sociale des entreprises (RSE) et des concepts liés. Nous vous invitons à y répondre en toute sincérité. Votre anonymat sera assuré à tout moment. Quels concepts vous préoccupent effectivement dans votre entreprise? Activement sous-entend que le concept est mis en œuvre et qu’il a une influence sur l’exploitation de l’entreprise. Un exemple est l’information et la formation des salariés. Inactif
Peu Actif
Modérément Actif
Très Actif
Actif à temps plein
Responsabilité sociale des entreprises
Gouvernement d'entreprise
Gestion des parties prenantes
Développement durable
Éthique des affaires
A quels concepts associez-vous les notions suivantes (plusieurs réponses sont admises)? Si vous ne pouvez associer la notion à aucune des six concepts, cochez (indiquez) la dernière colonne. Responsabilité sociale des entreprises
Gestion des parties prenantes
Éthique des affaires
Corporate Governance
Duurzaam Ondernemen
Valeur pour l' actionnaire
Aucun des concepts
Réputation
Valeurs
Responsabilisation
Equilibre
Philanthropie
Transparence
Justice
Volontaire
Assurer l'Avenir
Fiabilité
Honnêteté
Vertu
Responsabilité
Conformité
Qualité de l'Environnement
Communication
XXI
Quels concept(s), selon vous, englobe les autre concepts? Développement durable Gestion des parties prenantes Responsabilité sociale des entreprises Gouvernement d'entreprise Éthique des affaires Selon vous, quel lien existe-t-il entre les concepts suivants? Pas de Chevaucheme nt
Peu de Chevaucheme nt
Chevaucheme nt Partiel
Chevaucheme nt Important
Chevaucheme nt Total
Gouvernement d'entreprise et Gestion des parties prenantes
Développement durable et Éthique des affaires
Gouvernement d'entreprise et Responsabilité sociale des entreprises
Gouvernement d'entreprise et Développement durable
Gouvernement d'entreprise et Éthique des affaires
Développement durable et Gestion des parties prenantes
Développement durable et Responsabilité sociale des entreprises
Gestion des parties prenantes et Éthique des affaires
Gestion des parties prenantes et Responsabilité sociale des entreprises
Éthique des affaires et Responsabilité sociale des entreprises
Indiquez si vous percevez le concept comme un concept classique ou un concept à la mode. Concept Classique
Concept à la Mode
Responsabilité sociale des entreprises
Développement durable
Gestion des parties prenantes
Gouvernement d'entreprise
Éthique des affaires
Quel concept contribue le plus à la compétitivité de votre entreprise? Éthique des affaires Responsabilité sociale des entreprises Développement durable Gouvernement d'entreprise Gestion des parties prenantes
XXII
Quel concept contribue le moins à la compétitivité de votre entreprise? Éthique des affaires Responsabilité sociale des entreprises Développement durable Gouvernement d'entreprise Gestion des parties prenantes Quel concept contribue le plus à la réputation de votre entreprise? Éthique des affaires Responsabilité sociale des entreprises Développement durable Gouvernement d'entreprise Gestion des parties prenantes Quel concept contribue le moins à la réputation de votre entreprise? Éthique des affaires Responsabilité sociale des entreprises Développement durable Gouvernement d'entreprise Gestion des parties prenantes Personalia : sexe? Homme Femme Quel age avez-vous? Moins de 30 ans 31-40 ans 41-50 ans 51-60 ans Plus de 60 ans Quelle est votre nationalité? Belge Néerlandais Allemande Anglais Français Vous êtes? Directeur général Cadres Fonctionnaire Autre Quel est votre diplôme le plus important? Diplôme universitaire Diplôme d'études supérieures Diplôme d'études secondaires Autres
XXIII
Quel est le nombre d’employés dans votre entreprise? Moins de 10 Moins de 50 50 à 250 250 à 1000 Plus de 1000 Dans quel secteur travaillez-vous? Secteur des TIC Secteur de la Distribution Secteur des Services Secteur Manufacturier Secteur de la Construction Service public Secteur Financier Autres Voulez-vous associer encore 15 autres notions aux concepts? Oui Non A quels concepts associez-vous les notions suivantes (plusieurs réponses sont admises)? Si vous ne pouvez associer la notion à aucune des six concepts, cochez (indiquez) la dernière colonne. Responsabilité sociale des entreprises
Gestion des parties prenantes
Éthique des affaires
Corporate Governance
Duurzaam Ondernemen
Valeur pour l' actionnaire
Aucun des concepts
Risque
Contrôle
Soins
Intérêt/ Enjeu
Intégrité
Réglementation
Confiance
Sécurité
Stratégie
Moralité
Faire du Bien
Conséquences Sociales
Eviter un préjudice
Engelse versie In the following survey you will find some questions on corporate social responsibility and related concepts. We kindly ask you to answer the questions in all honesty. Your anonymity is guaranteed at all times.
XXIV
With which concepts are you actively involved in your company? By active we mean that the concept is implemented and that it affects the operation of the company. Inactive
Little Active
Quite Active
Very Active
Full-time Active
CSR
Stakeholder Management
Sustainable development
Business Ethics
Corporate Governance
To which concepts do you associate the following notions (multiple answers are allowed)? If you cannot associate a concept with a notion, please cross the last column. CSR
Stakeholder Management
Business Ethics
Corporate Governance
Duurzaam Ondernemen
Shareholder Value
No Concept
Reputation
Value
Accountability
Balance
Philanthropy
Transparency
Justice
Voluntary
Ensure Future
Reliability
Honesty
Virtue
Responsability
Environmental Quality
Compliance
Communication
Do you see any of these concepts as an umbrella concept? Sustainable Development Stakeholder Management CSR Corporate Governance Business Ethics
XXV
What is the relationship between the following concepts? No Overlap
Little Overlap
Partial Overlap
Great Overlap
Complete Overlap
Corporate Governance and Stakeholder Management
Sustainable Development and Business Ethics
Corporate Governance and CSR
Corporate Governance and Sustainable Development
Corporate Governance and Business Ethics
Sustainable Development and Stakeholder Management
Sustainable Development and CSR
Stakeholder Management and Business Ethics
Stakeholder Management and CSR
Business Ethics and CSR
Can you indicate for each concept if you perceive it as a classical concept or as a fashion concept? Classical Concept
Fashion Concept
CSR
Sustainable Development
Stakeholder Management
Corporate Governance
Business Ethics
Which concept contributes most to the competitivity of the company? Business ethics CSR Sustainable Development Corporate Governance Stakeholder Management Which concept contributes the least to the competitivity of the company? Business ethics CSR Sustainable Development Corporate Governance Stakeholder Management Which concept contributes most to the reputation of the company? Business ethics CSR Sustainable Development Corporate Governance Stakeholder Management
XXVI
Which concept contributes least to the reputation of the company? Business ethics CSR Sustainable Development Corporate Governance Stakeholder Management Personalia: gender? Male Female What is your age? Younger than 30 31-40 41-50 51-60 Older than 60 What is your nationality? Belgian Dutchman German Englishman Frenchman Are you? General Manager Cadre Functionary Other What is your highest achieved degree? University Degree College Degree High School Degree Other What is the size of your company in number of employees? Less than 10 Less than 50 50-250 250-1000 More than 1000 In which sector do you work? ICT Sector Distribution Sector Service Sector Production Sector Construction Sector Government Financial Sector Other Would you like to assign 15 items more to the concepts? Yes No
XXVII
To which concepts do you associate the following notions (multiple answers are allowed)? If you cannot associate a concept with a notion, please cross the last column. MVO
Stakeholder Management
Bedrijfsethiek
Corporate Governance
Duurzaam Ondernemen
Aandeelhouders Waarde
Geen Concept
Risk
Control
Care
Interest/ Stake
{CHOICE 5}
Integrity
Regulation
Trust
Avoid Harm
Social Impact
Do Good
Morality
Strategy
Safety
Nederlandse versie In volgende enquête zal u een aantal vragen gesteld worden betreffende maatschappelijk verantwoord ondernemen en aanverwante concepten. Wij vragen u vriendelijk hierop volgens uw aanvoelen te antwoorden. Uw anonimiteit wordt ten allen tijde gewaarborgd. Met welke concepten bent u actief bezig in uw bedrijf? Met actief bedoelen we dat het concept geïmplementeerd wordt en dat het de werking van de onderneming beïnvloedt. Een voorbeeld van implementatie is het informeren en opleiden van medewerkers. Niet actief
Weinig actief
Redelijk actief
Heel actief
voltijds actief
Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO)
Stakeholder Management
Duurzaam ondernemen
Bedrijfsethiek
Corporate Governance
XXVIII
Met welke concepten associeert U volgende begrippen (meerder antwoorden zijn mogelijk/toegestaan)? Indien U de begrippen niet kunt associëren met een concept kruist u de laatste kolom aan. MVO
Stakehold er Managem ent
Bedrijfseth iek
Corporate Governanc e
Duurzaam Ondernem en
Aandeelho uders Waarde
Geen Concept
Reputatie
Waarden
Verantwoording
Evenwicht
Filantropie/ Menslievendheid
Transparantie/ Doorzichtigheid
Gerechtigheid
Vrijwillig
Verzeker de Toekomst
Betrouwbaarheid
Eerlijkheid
Deugdelijk
Verantwoordelijkheid
Kwaliteit van het Milieu
Verplicht
Communicatie
Ziet u één van volgende concepten als overkoepelend, een concept dat de andere omvat? Duurzaam Ondernenen Stakeholder Management MVO Corporate Governance Bedrijfsethiek
XXIX
Welk verband bestaat er tussen volgende concepten? Geen Overlapping
Weinig Overlapping
Redelijke Overlapping
Veel Overlapping
Volledige Overlapping
Corporate Governance en Stakeholder Management
Duurzaam Ondernemen en Bedrijfsethiek
Corporate Governance en MVO
Corporate Governance en Duurzaam Ondernemen
Corporate Governance en Bedrijfsethiek
Duurzaam Ondernemen en Stakeholder Management
Duurzaam Ondernemen en MVO
Stakeholder Management en Bedrijfsethiek
Stakeholder Management en MVO
Bedrijfsethiek en MVO
Kan u voor elk concept aangeven of u dit percipieert als een klassiek concept, dan wel als een mode concept? Klassiek Concept
Mode Concept
MVO
Duurzaam Ondernemen
Stakeholder Management
Corporate Governance
Bedrijfsethiek
Welke van deze concepten draagt het meest bij tot het competitief voordeel voor de onderneming? Bedrijfsethiek MVO Duurzaam Ondernemen Corporate Governance Stakeholder Management Welke van deze concepten draagt het minst bij tot het competitief voordeel voor de onderneming? Bedrijfsethiek MVO Duurzaam Ondernemen Corporate Governance Stakeholder Management Welk concept draagt het meeste bij tot de reputatie van de onderneming? Bedrijfsethiek MVO Duurzaam Ondernemen Corporate Governance Stakeholder Management
XXX
Welk concept draagt het minste bij tot de reputatie van de onderneming? Bedrijfsethiek MVO Duurzaam Ondernemen Corporate Governance Stakeholder Management Personalia: geslacht? Man Vrouw Wat is uw leeftijd? Jonger dan 30 31-40 jaar 41-50 jaar 51-60 jaar Ouder dan 60 Wat is uw nationaliteit? Belg Nederlander Duitser Engelsman Fransman Bent U? Bedrijfsleider Kaderlid Ambtenaar Andere Wat is uw hoogste diploma? Universitair Diploma Hoge School Diploma Middelbaar Diploma Andere Hoeveel werknemers telt uw bedrijf? Minder dan 10 Minder dan 50 50-250 250-1000 Meer dan 1000 In welke branche werkt u? ICT Sector Distributie Sector Service Sector Productie Sector Bouw Sector Overheid Financiële Sector Andere
XXXI
Wil U graag nog 15 begrippen aan de concepten toewijzen? Ja Nee Met welke concepten associeert U volgende begrippen (meerder antwoorden zijn mogelijk/toegestaan)? Indien U de begrippen niet kunt associëren met een concept kruist u de laatste kolom aan. MVO
Stakeholder Management
Bedrijfsethiek
Corporate Governance
Duurzaam Ondernemen
Aandeelhouders Waarde
Geen Concept
Risico
Controle
Zorg
Interesse/ Belang
Integriteit
Regulatie
Vertrouwen
Voorkom Schade
Maatschappelijke Gevolgen
Goed Doen
Zedelijkheid
Strategie
Veiligheid
XXXII
De enquête voor studenten en academici is dezelfde als hierboven, enkel de personalia zijn anders en worden hieronder weergegeven: Personalia studenten Frans
Engels
Nederlands
Personalia : sexe? Homme Femme
Personalia: gender? Male Female
Personalia: geslacht? Man Vrouw
Quel age avez-vous? Moins de 18 ans 18-21 ans 22-25 ans Plus de 25 ans
What is your age? Younger than 18 18-21 22-25 Older than 25
Wat is uw leeftijd? Jonger dan 18 18-21 jaar 22-25 jaar Ouder dan 25
Quelle est votre nationalité? Belge Néerlandais Allemande Anglais Français Autre
What is your nationality? Belgian Dutch German English French Other
Wat is uw nationaliteit? Belg Nederlander Duitser Engelsman Fransman Andere
Maintenant je fais des études Universitaires Supérieures Autres
I study at University Tertiary School Other
Bent U? Universitair Student Hoge School Student Andere
Quel est votre domaine d'étude? Economie Droits Sciences Ingénieurs Sciences Politiques Sciences Medicals Sciences Pharmaceutiques Sciences Psychologie Phylosophie Journalisme Langues Autre
What do you study? Economics Law Engineering Sciences Political Sciences Medical Sciences Farmaceutical Sciences Science Psychology Philosophy Journalism Languages Other
Wat is uw studierichting? Economie Rechten Ingenieurswetenschappen Politieke Wetenschappen Medische Wetenschappen Farmaceutische Wetenschappen Wetenschappen Psychologie Filosofie Journalistiek Talen Andere
XXXIII
Personalia academici Frans Personalia : sexe? Homme Femme Quel age avez-vous? Moins de 25 ans 25-35 ans 36-45 ans Plus de 45 ans Quelle est votre nationalité? Belge Néerlandais Allemande Anglais Français Autre A quel faculté appartenez-vous? Economie et Administration des Affaires Sciences de l'Ingénieur et l'Architecture Autre A quel départment appartenezvous? Economie Générale Economie Financière Economie Sociale Comptabilité et Financement des Entreprises Marketing Systèmes d'Information de Gestion et la Gestion Opérationelle Management, Innovation et l'Esprit d'Entreprise Aucun
A quel départment appartenezvous? Architecture et Planification Urbaine Mécanique de Courant, Chaleur et Incinération Construction Mécanique et Production Technologie de l'Information Electronique et Systèmes d'Information Telecommunication et Traitement de l'Information Energie Electrique, Systèmes et Automatisation Sciences des Matériaux Appliqués Textiles Proces Chimique et Chimie Technique Constructions Architecturals Technique Civil Analyse Mathématique Physique Appliquée Opérations Commerciales Techniques Aucun Quel est votre statut? Personnel Administratif et Technical Personnel Indépendant Académique Personnel Assistant Académique Personnel Spécial Académique
Engels Personalia: gender? Male Female What is your age? Younger than 25 25-35 36-45 Older than 45 What is your nationality? Belgian Dutch German English French Other To which faculty do you belong? Economics and Business Administration Engineering and Architecture None of the above To which department do you belong? General Economics Financial Economics Social Economics Accountancy and Corporate Finance Marketing Management Information Science and Operations Management Management, Innovation and Entrepreneurship None of the above
XXXV
To which department do you belong? Architecture and Urban Planning Flow, Heat and Combustion Mechanics Mechanical Construction and Production Information Technology Electronics and Information Systems Telecommunications and Information Processing Electrical Energy, Systems and Automation Materials Science and Engineering Textiles Chemical Engineering and Technical Chemistry Structural Engineering Civil Engineering Mathematical Analysis Applied Physics Industrial Management None of the above What is your status? Administrative and Technical Personnel Independent Academic Personnel Assisting Academic Personnel Special Academic Personnel
Nederlands Personalia: geslacht? Man Vrouw Wat is uw leeftijd? Jonger dan 25 25-35 jaar 36-45 jaar Ouder dan 45 Wat is uw nationaliteit? Belg Nederlander Duitser Engelsman Fransman Andere Tot welke faculteit behoort U? Economie en Bedrijfskunde Ingenieurswetenschappen en Architectuur Geen van bovenstaande Tot welke vakgroep behoort U? Algemene Economie Hoge School Student Sociale Economie Accountancy en Bedrijfsfinanciering Marketing Beleidsinformatica en Operationeel Beheer Management, Innovatie en Ondernemerschap Geen van bovenstaande
Tot welke vakgroep behoort U? Architectuur en Stedenbouw Mechanica van Stroming, Warmte en Verbranding Mechanische Constructie en Productie Informatietechnologie Elektronica en Informatiesystemen Telecommunicatie en Informatieverwerking Elektrische Energie, Systemen en Automatisering Toegepaste Materiaalwetenschappen Textielkunde Chemische Proceskunde en Technische Chemie Bouwkundige Constructies Civiele Techniek Wiskundige Analyse Toegepaste Fysica Technische Bedrijfsvoering Geen van bovenstaande Wat is uw statuut? Administratief en Technisch Personeel (ATP) Zelfstandig Academisch Personeel (ZAP) Assisterend Academisch Personeel (AAP) Bijzonder Academisch Personeel (BAP)
XII
4. Statistische toetsen 4.1.
Hypothese 1.1
Studenten One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 91
Std. Deviation
3,57
Std. Error Mean
,832
,087
tussen volgende concepten?-Bedrijfsethiek en MVO
One-Sample Test Test Value = 4 95% Confidence Interval of Mean t Welk verband bestaat er
df
-4,914
Sig. (2-tailed) 90
Difference
,000
the Difference Lower
-,429
Upper -,60
-,26
tussen volgende concepten?Bedrijfsethiek en MVO
Academici One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 50
Std. Deviation
3,44
Std. Error Mean
,861
,122
tussen volgende concepten?-Bedrijfsethiek en MVO
One-Sample Test Test Value = 4 95% Confidence Interval of Mean t Welk verband bestaat er
-4,599
df
Sig. (2-tailed) 49
,000
Difference -,560
the Difference Lower
Upper -,80
-,32
tussen volgende concepten?Bedrijfsethiek en MVO
XXXVII
Bedrijfsleiders One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 41
Std. Deviation
3,68
Std. Error Mean
,756
,118
tussen volgende concepten?-Bedrijfsethiek en MVO
One-Sample Test Test Value = 4 95% Confidence Interval of Mean t Welk verband bestaat er
df
-2,685
Sig. (2-tailed) 40
Difference
,011
the Difference Lower
-,317
Upper -,56
-,08
tussen volgende concepten?Bedrijfsethiek en MVO
4.2.
Hypothese 1.2
Studenten One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 91
Std. Deviation
3,86
Std. Error Mean
,838
,088
tussen volgende concepten?-Duurzaam Ondernemen en MVO One-Sample Test Test Value = 4 95% Confidence Interval of Mean t Welk verband bestaat er
-1,627
df
Sig. (2-tailed) 90
,107
Difference -,143
the Difference Lower
Upper -,32
,03
tussen volgende concepten?-Duurzaam Ondernemen en MVO
XXXVIII
Academici One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 51
Std. Deviation
3,98
Std. Error Mean
,648
,091
tussen volgende concepten?-Duurzaam Ondernemen en MVO
One-Sample Test Test Value = 4 95% Confidence Interval of the Difference
Mean t Welk verband bestaat er
df
-,216
Sig. (2-tailed) 50
Difference
,830
Lower
-,020
Upper -,20
,16
tussen volgende concepten?-Duurzaam Ondernemen en MVO
Bedrijfsleiders One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 41
Std. Deviation
3,80
Std. Error Mean
1,100
,172
tussen volgende concepten?-Duurzaam Ondernemen en MVO
One-Sample Test Test Value = 4 95% Confidence Interval of Mean t Welk verband bestaat er
-1,135
df
Sig. (2-tailed) 40
,263
Difference -,195
the Difference Lower
Upper -,54
,15
tussen volgende concepten?-Duurzaam Ondernemen en MVO
XXXIX
4.3.
Hypothese 1.3
Studenten One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 91
Std. Deviation
3,02
Std. Error Mean
1,043
,109
tussen volgende concepten?-Stakeholder Management en MVO
One-Sample Test Test Value = 3 95% Confidence Interval of the Difference
Mean t Welk verband bestaat er
df
,201
Sig. (2-tailed) 90
Difference
,841
Lower
,022
Upper -,20
,24
tussen volgende concepten?-Stakeholder Management en MVO
Academici One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 50
Std. Deviation
2,80
Std. Error Mean
1,050
,148
tussen volgende concepten?-Stakeholder Management en MVO
One-Sample Test Test Value = 3 95% Confidence Interval of Mean t Welk verband bestaat er
-1,347
df
Sig. (2-tailed) 49
,184
Difference -,200
the Difference Lower
Upper -,50
,10
tussen volgende concepten?-Stakeholder Management en MVO
XL
Bedrijfsleiders One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 41
Std. Deviation
3,34
Std. Error Mean
,965
,151
tussen volgende concepten?-Stakeholder Management en MVO
One-Sample Test Test Value = 3 95% Confidence Interval of the Difference
Mean t Welk verband bestaat er
df
2,267
Sig. (2-tailed) 40
Difference
,029
Lower
,341
Upper ,04
,65
tussen volgende concepten?-Stakeholder Management en MVO
4.4.
Hypothese 1.4
Studenten One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 88
Std. Deviation
2,90
Std. Error Mean
,923
,098
tussen volgende concepten?-Corporate Governance en MVO One-Sample Test Test Value = 3 95% Confidence Interval of Mean t Welk verband bestaat er
-1,040
df
Sig. (2-tailed) 87
,301
Difference -,102
the Difference Lower
Upper -,30
,09
tussen volgende concepten?-Corporate Governance en MVO
XLI
Academici One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 50
Std. Deviation
2,58
Std. Error Mean
,950
,134
tussen volgende concepten?-Corporate Governance en MVO
One-Sample Test Test Value = 3 95% Confidence Interval of the Difference
Mean t Welk verband bestaat er
df
-3,128
Sig. (2-tailed) 49
Difference
,003
Lower
-,420
Upper -,69
-,15
tussen volgende concepten?-Corporate Governance en MVO
Bedrijfsleiders One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 41
Std. Deviation
2,71
Std. Error Mean
,844
,132
tussen volgende concepten?-Corporate Governance en MVO
One-Sample Test Test Value = 3 95% Confidence Interval of Mean t Welk verband bestaat er
-2,221
df
Sig. (2-tailed) 40
,032
Difference -,293
the Difference Lower
Upper -,56
-,03
tussen volgende concepten?-Corporate Governance en MVO
XLII
4.5.
Hypothese 1.5
Studenten One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 89
Std. Deviation
2,76
Std. Error Mean
1,045
,111
tussen volgende concepten?-Corporate Governance en Bedrijfsethiek
One-Sample Test Test Value = 3 95% Confidence Interval of Mean t Welk verband bestaat er
df
-2,131
Sig. (2-tailed) 88
Difference
,036
the Difference Lower
-,236
Upper -,46
-,02
tussen volgende concepten?-Corporate Governance en Bedrijfsethiek
Academici One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 49
2,61
Std. Deviation 1,115
Std. Error Mean ,159
tussen volgende concepten?-Corporate Governance en Bedrijfsethiek
XLIII
One-Sample Test Test Value = 3 95% Confidence Interval of the Difference
Mean t Welk verband bestaat er
df
-2,435
Sig. (2-tailed) 48
Difference
,019
Lower
-,388
Upper -,71
-,07
tussen volgende concepten?-Corporate Governance en Bedrijfsethiek
Bedrijfsleiders One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 41
Std. Deviation
2,66
Std. Error Mean
1,153
,180
tussen volgende concepten?-Corporate Governance en Bedrijfsethiek
One-Sample Test Test Value = 3 95% Confidence Interval of Mean t Welk verband bestaat er
-1,896
df
Sig. (2-tailed) 40
,065
Difference -,341
the Difference Lower
Upper -,71
,02
tussen volgende concepten?-Corporate Governance en Bedrijfsethiek
XLIV
4.6.
Hypothese 1.6
Studenten One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 91
Std. Deviation
2,57
Std. Error Mean
,921
,097
tussen volgende concepten?-Stakeholder Management en Bedrijfsethiek
One-Sample Test Test Value = 3 95% Confidence Interval of Mean t Welk verband bestaat er
df
-4,441
Sig. (2-tailed) 90
Difference
,000
the Difference Lower
-,429
Upper -,62
-,24
tussen volgende concepten?-Stakeholder Management en Bedrijfsethiek
Academici One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 50
2,40
Std. Deviation ,904
Std. Error Mean ,128
tussen volgende concepten?-Stakeholder Management en Bedrijfsethiek
XLV
One-Sample Test Test Value = 3 95% Confidence Interval of the Difference
Mean t Welk verband bestaat er
df
-4,696
Sig. (2-tailed) 49
Difference
,000
Lower
-,600
Upper -,86
-,34
tussen volgende concepten?-Stakeholder Management en Bedrijfsethiek
Bedrijfsleiders One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 41
Std. Deviation
2,34
Std. Error Mean
,965
,151
tussen volgende concepten?-Stakeholder Management en Bedrijfsethiek
One-Sample Test Test Value = 3 95% Confidence Interval of Mean t Welk verband bestaat er
-4,371
df
Sig. (2-tailed) 40
,000
Difference -,659
the Difference Lower
Upper -,96
-,35
tussen volgende concepten?-Stakeholder Management en Bedrijfsethiek
XLVI
4.7.
Hypothese 1.7
Studenten One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 90
Std. Deviation
3,14
Std. Error Mean
,842
,089
tussen volgende concepten?-Duurzaam Ondernemen en Bedrijfsethiek
One-Sample Test Test Value = 3 95% Confidence Interval of the Difference
Mean t Welk verband bestaat er
df
1,627
Sig. (2-tailed) 89
Difference
,107
Lower
,144
Upper -,03
,32
tussen volgende concepten?-Duurzaam Ondernemen en Bedrijfsethiek
Academici One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 50
3,18
Std. Deviation ,919
Std. Error Mean ,130
tussen volgende concepten?-Duurzaam Ondernemen en Bedrijfsethiek
XLVII
One-Sample Test Test Value = 3 95% Confidence Interval of the Difference
Mean t Welk verband bestaat er
df
1,385
Sig. (2-tailed) 49
Difference
,172
Lower
,180
Upper -,08
,44
tussen volgende concepten?-Duurzaam Ondernemen en Bedrijfsethiek
Bedrijfsleiders One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 41
Std. Deviation
2,88
Std. Error Mean
1,005
,157
tussen volgende concepten?-Duurzaam Ondernemen en Bedrijfsethiek
One-Sample Test Test Value = 3 95% Confidence Interval of Mean t Welk verband bestaat er
-,777
df
Sig. (2-tailed) 40
,442
Difference -,122
the Difference Lower
Upper -,44
,20
tussen volgende concepten?-Duurzaam Ondernemen en Bedrijfsethiek
XLVIII
4.8.
Hypothese 1.8
Studenten One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 91
Std. Deviation
2,73
Std. Error Mean
,895
,094
tussen volgende concepten?-Duurzaam Ondernemen en Stakeholder Management
One-Sample Test Test Value = 3 95% Confidence Interval of Mean t Welk verband bestaat er
df
-2,927
Sig. (2-tailed) 90
Difference
,004
the Difference Lower
-,275
Upper -,46
-,09
tussen volgende concepten?-Duurzaam Ondernemen en Stakeholder Management
Academici One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 50
2,62
Std. Deviation 1,028
Std. Error Mean ,145
tussen volgende concepten?-Duurzaam Ondernemen en Stakeholder Management
XLIX
One-Sample Test Test Value = 3 95% Confidence Interval of the Difference
Mean t Welk verband bestaat er
df
-2,614
Sig. (2-tailed) 49
Difference
,012
Lower
-,380
Upper -,67
-,09
tussen volgende concepten?-Duurzaam Ondernemen en Stakeholder Management
Bedrijfsleiders One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 41
Std. Deviation
2,90
Std. Error Mean
,970
,151
tussen volgende concepten?-Duurzaam Ondernemen en Stakeholder Management
One-Sample Test Test Value = 3 95% Confidence Interval of Mean t Welk verband bestaat er
-,644
df
Sig. (2-tailed) 40
,523
Difference -,098
the Difference Lower
Upper -,40
,21
tussen volgende concepten?-Duurzaam Ondernemen en Stakeholder Management
L
4.9.
Hypothese 1.9
Studenten One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 89
Std. Deviation
2,78
Std. Error Mean
,863
,091
tussen volgende concepten?-Corporate Governance en Duurzaam Ondernemen
One-Sample Test Test Value = 3 95% Confidence Interval of Mean t Welk verband bestaat er
df
-2,457
Sig. (2-tailed) 88
Difference
,016
the Difference Lower
-,225
Upper -,41
-,04
tussen volgende concepten?-Corporate Governance en Duurzaam Ondernemen
Academici One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 49
2,49
Std. Deviation ,960
Std. Error Mean ,137
tussen volgende concepten?-Corporate Governance en Duurzaam Ondernemen
LI
One-Sample Test Test Value = 3 95% Confidence Interval of the Difference
Mean t Welk verband bestaat er
df
-3,720
Sig. (2-tailed) 48
Difference
,001
Lower
-,510
Upper -,79
-,23
tussen volgende concepten?-Corporate Governance en Duurzaam Ondernemen
Bedrijfsleiders One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 41
Std. Deviation
2,32
Std. Error Mean
,756
,118
tussen volgende concepten?-Corporate Governance en Duurzaam Ondernemen
One-Sample Test Test Value = 3 95% Confidence Interval of Mean t Welk verband bestaat er
-5,782
df
Sig. (2-tailed) 40
,000
Difference -,683
the Difference Lower
Upper -,92
-,44
tussen volgende concepten?-Corporate Governance en Duurzaam Ondernemen
LII
4.10. Hypothese 1.10 Studenten One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 90
Std. Deviation
3,34
Std. Error Mean
,876
,092
tussen volgende concepten?-Corporate Governance en Stakeholder Management
One-Sample Test Test Value = 3 95% Confidence Interval of the Difference
Mean t Welk verband bestaat er
df
3,730
Sig. (2-tailed) 89
Difference
,000
Lower
,344
Upper ,16
,53
tussen volgende concepten?-Corporate Governance en Stakeholder Management
Academici One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 48
2,85
Std. Deviation ,967
Std. Error Mean ,140
tussen volgende concepten?-Corporate Governance en Stakeholder Management
LIII
One-Sample Test Test Value = 3 95% Confidence Interval of the Difference
Mean t Welk verband bestaat er
df
-1,044
Sig. (2-tailed) 47
Difference
,302
Lower
-,146
Upper -,43
,14
tussen volgende concepten?-Corporate Governance en Stakeholder Management
Bedrijfsleiders One-Sample Statistics N Welk verband bestaat er
Mean 41
Std. Deviation
3,41
Std. Error Mean
1,048
,164
tussen volgende concepten?-Corporate Governance en Stakeholder Management
One-Sample Test Test Value = 3 95% Confidence Interval of the Difference
Mean t Welk verband bestaat er
2,533
df
Sig. (2-tailed) 40
,015
Difference ,415
Lower
Upper ,08
,75
tussen volgende concepten?-Corporate Governance en Stakeholder Management
4.11. Vergelijken mannen en vrouwen
LIV
T-test ter vergelijking man-vrouw “overlappingsvraag” Group Statistics Std. Error Personalia: geslacht? Welk verband bestaat er
Man
tussen volgende
Vrouw
N
Mean
Std. Deviation
Mean
102
3,08
1,050
,104
78
3,41
,813
,092
102
3,12
,915
,091
80
3,06
,891
,100
100
2,68
1,014
,101
80
2,85
,797
,089
101
2,57
,920
,092
79
2,61
,838
,094
101
2,79
1,080
,107
79
2,59
1,092
,123
103
2,73
,992
,098
80
2,75
,893
,100
103
3,72
,821
,081
81
4,09
,854
,095
103
2,45
,957
,094
80
2,51
,886
,099
concepten?-Corporate Governance en Stakeholder Management Welk verband bestaat er
Man
tussen volgende
Vrouw
concepten?-Duurzaam Ondernemen en Bedrijfsethiek Welk verband bestaat er
Man
tussen volgende
Vrouw
concepten?-Corporate Governance en MVO Welk verband bestaat er
Man
tussen volgende
Vrouw
concepten?-Corporate Governance en Duurzaam Ondernemen Welk verband bestaat er
Man
tussen volgende
Vrouw
concepten?-Corporate Governance en Bedrijfsethiek Welk verband bestaat er
Man
tussen volgende
Vrouw
concepten?-Duurzaam Ondernemen en Stakeholder Management Welk verband bestaat er
Man
tussen volgende
Vrouw
concepten?-Duurzaam Ondernemen en MVO Welk verband bestaat er
Man
tussen volgende
Vrouw
concepten?-Stakeholder Management en Bedrijfsethiek
LV
Welk verband bestaat er
Man
tussen volgende
Vrouw
103
2,92
1,091
,107
80
3,18
,952
,106
103
3,39
,877
,086
80
3,76
,716
,080
concepten?-Stakeholder Management en MVO Welk verband bestaat er
Man
tussen volgende
Vrouw
concepten?-Bedrijfsethiek en MVO
Independent Samples Test Levene's Test for Equality of Variances
t-test for Equality of Means 95% Confidence Interval of the
Sig. (2F Welk
Equal
verband
variances
bestaat er
assumed
tussen
Equal
volgende
variances
concepten?-
not assumed
2,253
Sig. ,135
t
df -
Mean
Std. Error
Difference
tailed) Difference Difference Lower
Upper
178
,022
-,332
,144
-,615
-,048
- 177,967
,018
-,332
,139
-,606
-,058
180
,684
,055
,135
-,211
,322
,410 171,829
,683
,055
,135
-,211
,321
,222
-,170
,139
-,443
,103
2,311
2,390
Corporate Governance en Stakeholder Management Welk
Equal
verband
variances
bestaat er
assumed
tussen
Equal
volgende
variances
concepten?-
not assumed
,035
,852
,408
Duurzaam Ondernemen en Bedrijfsethiek Welk
Equal
verband
variances
bestaat er
assumed
9,141
,003
-
178
1,227
LVI
tussen
Equal
volgende
variances
concepten?-
not assumed
- 177,955
,210
-,170
,135
-,436
,096
178
,802
-,033
,133
-,296
,229
-,254 173,851
,800
-,033
,131
-,293
,226
178
,228
,197
,163
-,125
,519
1,208 166,824
,229
,197
,163
-,125
,519
181
,878
-,022
,142
-,301
,258
-,156 177,046
,876
-,022
,140
-,298
,254
182
,003
-,368
,124
-,613
-,123
- 168,683
,004
-,368
,125
-,614
-,122
1,259
Corporate Governance en MVO Welk
Equal
verband
variances
bestaat er
assumed
tussen
Equal
volgende
variances
concepten?-
not assumed
,843
,360 -,251
Corporate Governance en Duurzaam Ondernemen Welk
Equal
verband
variances
bestaat er
assumed
tussen
Equal
volgende
variances
concepten?-
not assumed
,750
,388 1,209
Corporate Governance en Bedrijfsethiek Welk
Equal
verband
variances
bestaat er
assumed
tussen
Equal
volgende
variances
concepten?-
not assumed
1,301
,255 -,154
Duurzaam Ondernemen en Stakeholder Management Welk
Equal
verband
variances
bestaat er
assumed
tussen
Equal
volgende
variances
concepten?-
not assumed
,010
,922
2,964
2,950
LVII
Duurzaam Ondernemen en MVO Welk
Equal
verband
variances
bestaat er
assumed
tussen
Equal
volgende
variances
concepten?-
not assumed
,523
,471 -,477
181
,634
-,066
,138
-,338
,207
-,482 175,483
,631
-,066
,137
-,336
,204
181
,102
-,253
,154
-,556
,051
- 178,519
,097
-,253
,151
-,551
,046
181
,002
-,374
,121
-,613
-,136
- 180,532
,002
-,374
,118
-,607
-,142
Stakeholder Management en Bedrijfsethiek Welk
Equal
verband
variances
bestaat er
assumed
tussen
Equal
volgende
variances
concepten?-
not assumed
,479
,490
1,642
1,671
Stakeholder Management en MVO Welk
Equal
verband
variances
bestaat er
assumed
tussen
Equal
volgende
variances
concepten?-
not assumed
10,031
,002
3,097
3,176
Bedrijfsethiek en MVO
LVIII
4.12. One-Way Anova ter vergelijking van academici, studenten en bedrijfsleiders voor hypothese 1
Descriptives N
Welk verband
Student
Mean
Std.
Std.
95% Confidence
Deviation Error
Interval for Mean Lower
Upper
Bound
Bound
Minimum Maximum
90
3,34
,876
,092
3,16
3,53
1
5
48
2,85
,967
,140
2,57
3,14
1
5
41
3,41
1,048
,164
3,08
3,75
1
5
179
3,23
,965
,072
3,09
3,37
1
5
90
3,14
,842
,089
2,97
3,32
1
5
bestaat er tussen academici
50
3,18
,919
,130
2,92
3,44
1
5
volgende
41
2,88
1,005
,157
2,56
3,20
1
5
181
3,09
,905
,067
2,96
3,23
1
5
88
2,90
,923
,098
2,70
3,09
1
5
bestaat er tussen academici
50
2,58
,950
,134
2,31
2,85
1
5
volgende
41
2,71
,844
,132
2,44
2,97
1
4
179
2,77
,918
,069
2,63
2,90
1
5
89
2,78
,863
,091
2,59
2,96
1
4
bestaat er tussen academici
49
2,49
,960
,137
2,21
2,77
1
5
volgende
41
2,32
,756
,118
2,08
2,56
1
4
179
2,59
,884
,066
2,46
2,72
1
5
89
2,76
1,045
,111
2,54
2,98
1
5
bestaat er tussen academici
49
2,61
1,115
,159
2,29
2,93
1
5
volgende
41
2,66
1,153
,180
2,29
3,02
1
5
bestaat er tussen academici volgende
bedrijfsleider
concepten?Corporate Governance en
Total
Stakeholder Management Welk verband
Student
bedrijfsleider
concepten?Duurzaam Ondernemen en
Total
Bedrijfsethiek Welk verband
Student
bedrijfsleider
concepten?Corporate Governance en
Total
MVO Welk verband
Student
bedrijfsleider
concepten?Corporate Governance en
Total
Duurzaam Ondernemen Welk verband
Student
bedrijfsleider
LIX
concepten?Corporate
179
2,70
1,085
,081
2,54
2,86
1
5
91
2,73
,895
,094
2,54
2,91
1
5
bestaat er tussen academici
50
2,62
1,028
,145
2,33
2,91
1
5
volgende
41
2,90
,970
,151
2,60
3,21
1
5
182
2,74
,950
,070
2,60
2,88
1
5
91
3,86
,838
,088
3,68
4,03
1
5
bestaat er tussen academici
51
3,98
,648
,091
3,80
4,16
2
5
volgende
41
3,80
1,100
,172
3,46
4,15
1
5
183
3,88
,856
,063
3,75
4,00
1
5
91
2,57
,921
,097
2,38
2,76
1
5
bestaat er tussen academici
50
2,40
,904
,128
2,14
2,66
1
5
volgende
41
2,34
,965
,151
2,04
2,65
1
5
182
2,47
,926
,069
2,34
2,61
1
5
91
3,02
1,043
,109
2,80
3,24
1
5
bestaat er tussen academici
50
2,80
1,050
,148
2,50
3,10
1
5
volgende
41
3,34
,965
,151
3,04
3,65
1
5
182
3,03
1,040
,077
2,88
3,19
1
5
91
3,57
,832
,087
3,40
3,74
1
5
50
3,44
,861
,122
3,20
3,68
1
5
41
3,68
,756
,118
3,44
3,92
2
5
182
3,56
,824
,061
3,44
3,68
1
5
Governance en
Total
Bedrijfsethiek Welk verband
Student
bedrijfsleider
concepten?Duurzaam Ondernemen en
Total
Stakeholder Management Welk verband
Student
bedrijfsleider
concepten?Duurzaam Ondernemen en
Total
MVO Welk verband
Student
bedrijfsleider
concepten?Stakeholder Management en
Total
Bedrijfsethiek Welk verband
Student
bedrijfsleider
concepten?Stakeholder Management en
Total
MVO Welk verband
Student
bestaat er tussen academici volgende
bedrijfsleider
concepten?Bedrijfsethiek en
Total
MVO
LX
Test of Homogeneity of Variances Levene Statistic
df1
df2
Sig.
Welk verband bestaat er tussen volgende concepten?-Corporate
,680
2
176
,508
,919
2
178
,401
,754
2
176
,472
1,318
2
176
,270
,581
2
176
,561
,945
2
179
,391
8,649
2
180
,000
,145
2
179
,865
Governance en Stakeholder Management Welk verband bestaat er tussen volgende concepten?-Duurzaam Ondernemen en Bedrijfsethiek Welk verband bestaat er tussen volgende concepten?-Corporate Governance en MVO Welk verband bestaat er tussen volgende concepten?-Corporate Governance en Duurzaam Ondernemen Welk verband bestaat er tussen volgende concepten?-Corporate Governance en Bedrijfsethiek Welk verband bestaat er tussen volgende concepten?-Duurzaam Ondernemen en Stakeholder Management Welk verband bestaat er tussen volgende concepten?-Duurzaam Ondernemen en MVO Welk verband bestaat er tussen volgende concepten?-Stakeholder Management en Bedrijfsethiek
LXI
Welk verband bestaat er tussen volgende concepten?-Stakeholder
,656
2
179
,520
,544
2
179
,582
Management en MVO Welk verband bestaat er tussen volgende concepten?-Bedrijfsethiek en MVO
ANOVA Sum of
df
Mean Square
F
Sig.
Squares Welk verband bestaat er
Between Groups
9,356
2
4,678
tussen volgende
Within Groups
156,253
176
,888
Total
165,609
178
2,511
2
1,255 ,814
5,269
,006
1,542
,217
2,038
,133
4,379
,014
,342
,711
1,008
,367
,538
,585
concepten?-Corporate Governance en Stakeholder Management Welk verband bestaat er
Between Groups
tussen volgende
Within Groups
144,892
178
Total
147,403
180
3,398
2
1,699 ,834
concepten?-Duurzaam Ondernemen en Bedrijfsethiek Welk verband bestaat er
Between Groups
tussen volgende
Within Groups
146,747
176
Total
150,145
178
6,600
2
3,300 ,754
concepten?-Corporate Governance en MVO Welk verband bestaat er
Between Groups
tussen volgende
Within Groups
132,629
176
Total
139,229
178
,812
2
,406 1,187
concepten?-Corporate Governance en Duurzaam Ondernemen Welk verband bestaat er
Between Groups
tussen volgende
Within Groups
208,897
176
Total
209,709
178
1,819
2
,910 ,902
concepten?-Corporate Governance en Bedrijfsethiek Welk verband bestaat er
Between Groups
tussen volgende
Within Groups
161,522
179
Total
163,341
181
,793
2
,396
132,562
180
,736
concepten?-Duurzaam Ondernemen en Stakeholder Management Welk verband bestaat er
Between Groups
tussen volgende
Within Groups
LXII
concepten?-Duurzaam Ondernemen en MVO
Total
133,355
182
1,857
2
,929 ,858
Welk verband bestaat er
Between Groups
tussen volgende
Within Groups
153,505
179
Total
155,363
181
6,627
2
3,313 1,057
1,083
,341
3,135
,046
,996
,372
concepten?-Stakeholder Management en Bedrijfsethiek Welk verband bestaat er
Between Groups
tussen volgende
Within Groups
189,176
179
Total
195,802
181
1,351
2
,676 ,679
concepten?-Stakeholder Management en MVO Welk verband bestaat er
Between Groups
tussen volgende
Within Groups
121,484
179
Total
122,835
181
concepten?-Bedrijfsethiek en MVO
Multiple Comparisons Dependent Variable
(I)
(J)
Personalia
Personalia
Mean
Std.
Difference
Error
Sig.
95% Confidence Interval
(I-J)
Lower
Upper
Bound
Bound
academici
,490
*
,168
,011
,09
,89
bedrijfsleider
-,070
,178
,917
-,49
,35
-,490
*
,168
,011
-,89
-,09
-,560
*
,200
,016
-1,03
-,09
,070
,178
,917
-,35
,49
,200
,016
,09
1,03
Student
Welk verband bestaat er tussen
Tukey HSD
Student academici bedrijfsleider Student
volgende
bedrijfsleider
concepten?Corporate
Management
,560
academici
,490
*
,167
,012
,09
,89
bedrijfsleider
-,070
,188
,926
-,52
,38
Student
-,490
*
,167
,012
-,89
-,09
-,560
*
,215
,029
-1,07
-,05
,070
,188
,926
-,38
,52
academici
,560
*
,215
,029
,05
1,07
academici
-,036
,159
,973
-,41
,34
bedrijfsleider
,266
,170
,263
-,14
,67
Student
,036
,159
,973
-,34
,41
bedrijfsleider
,302
,190
,253
-,15
,75
Student
-,266
,170
,263
-,67
,14
academici
-,302
,190
,253
-,75
,15
academici
-,036
,157
,972
-,41
,34
,266
,180
,308
-,17
,70
Student
Governance en Stakeholder
academici
*
GamesHowell
academici bedrijfsleider Student bedrijfsleider
Welk verband bestaat er tussen volgende concepten?-
Student Tukey HSD
Duurzaam Ondernemen en Bedrijfsethiek
academici
bedrijfsleider GamesHowell
Student
bedrijfsleider
LXIII
academici
bedrijfsleider
Student
Welk verband bestaat er tussen
Tukey HSD
volgende
academici
bedrijfsleider
concepten?Corporate Governance en MVO
Student GamesHowell
academici
bedrijfsleider
Student Welk verband
Tukey
bestaat er tussen
HSD
volgende
academici
bedrijfsleider
concepten?Corporate
Student
Governance en Duurzaam
Games-
Ondernemen
Howell
academici
bedrijfsleider
Student
Welk verband bestaat er tussen
Tukey HSD
volgende
academici
bedrijfsleider
concepten?Corporate Governance en Bedrijfsethiek
Student GamesHowell
academici
bedrijfsleider Welk verband bestaat er tussen volgende
Tukey HSD
Student academici
Student
,036
,157
,972
-,34
,41
bedrijfsleider
,302
,204
,305
-,18
,79
Student
-,266
,180
,308
-,70
,17
academici
-,302
,204
,305
-,79
,18
academici
,318
,162
,124
-,06
,70
bedrijfsleider
,190
,173
,514
-,22
,60
Student
-,318
,162
,124
-,70
,06
bedrijfsleider
-,127
,192
,786
-,58
,33
Student
-,190
,173
,514
-,60
,22
academici
,127
,192
,786
-,33
,58
academici
,318
,166
,142
-,08
,71
bedrijfsleider
,190
,164
,482
-,20
,58
Student
-,318
,166
,142
-,71
,08
bedrijfsleider
-,127
,188
,778
-,58
,32
Student
-,190
,164
,482
-,58
,20
academici
,127
,188
,778
-,32
,58
academici
,285
,154
,157
-,08
,65
bedrijfsleider
,458
*
,164
,016
,07
,85
Student
-,285
,154
,157
-,65
,08
,173
,184
,616
-,26
,61
Student
-,458
*
,164
,016
-,85
-,07
academici
-,173
,184
,616
-,61
,26
academici
,285
,165
,199
-,11
,68
bedrijfsleider
,458
*
,149
,008
,10
,81
Student
-,285
,165
,199
-,68
,11
,173
,181
,608
-,26
,60
Student
-,458
*
,149
,008
-,81
-,10
academici
-,173
,181
,608
-,60
,26
academici
,152
,194
,714
-,31
,61
bedrijfsleider
,106
,206
,865
-,38
,59
Student
-,152
,194
,714
-,61
,31
bedrijfsleider
-,046
,231
,978
-,59
,50
Student
-,106
,206
,865
-,59
,38
academici
,046
,231
,978
-,50
,59
academici
,152
,194
,715
-,31
,61
bedrijfsleider
,106
,211
,872
-,40
,61
Student
-,152
,194
,715
-,61
,31
bedrijfsleider
-,046
,240
,980
-,62
,53
Student
-,106
,211
,872
-,61
,40
academici
,046
,240
,980
-,53
,62
academici
,105
,167
,804
-,29
,50
bedrijfsleider
-,177
,179
,583
-,60
,25
Student
-,105
,167
,804
-,50
,29
bedrijfsleider
bedrijfsleider
LXIV
concepten?-
bedrijfsleider
Duurzaam
bedrijfsleider
Ondernemen en Stakeholder
Student
Management GamesHowell
academici
bedrijfsleider
Student
Welk verband bestaat er tussen
Tukey HSD
volgende
academici
bedrijfsleider
concepten?Duurzaam Ondernemen en MVO
Student GamesHowell
academici
bedrijfsleider
Student
Welk verband bestaat er tussen
Tukey HSD
volgende
academici
bedrijfsleider
concepten?Stakeholder Management en Bedrijfsethiek
Student GamesHowell
academici
bedrijfsleider
Student Welk verband bestaat er tussen volgende
Tukey HSD
concepten?-
academici
bedrijfsleider
Stakeholder Management en MVO
GamesHowell
Student
academici
-,282
,200
,337
-,76
,19
Student
,177
,179
,583
-,25
,60
academici
,282
,200
,337
-,19
,76
academici
,105
,173
,816
-,31
,52
bedrijfsleider
-,177
,178
,583
-,60
,25
Student
-,105
,173
,816
-,52
,31
bedrijfsleider
-,282
,210
,374
-,78
,22
Student
,177
,178
,583
-,25
,60
academici
,282
,210
,374
-,22
,78
academici
-,123
,150
,690
-,48
,23
bedrijfsleider
,052
,161
,944
-,33
,43
Student
,123
,150
,690
-,23
,48
bedrijfsleider
,176
,180
,594
-,25
,60
Student
-,052
,161
,944
-,43
,33
academici
-,176
,180
,594
-,60
,25
academici
-,123
,126
,593
-,42
,18
bedrijfsleider
,052
,193
,960
-,41
,52
Student
,123
,126
,593
-,18
,42
bedrijfsleider
,176
,194
,640
-,29
,64
Student
-,052
,193
,960
-,52
,41
academici
-,176
,194
,640
-,64
,29
academici
,171
,163
,545
-,21
,56
bedrijfsleider
,230
,174
,386
-,18
,64
-,171
,163
,545
-,56
,21
,059
,195
,952
-,40
,52
Student
-,230
,174
,386
-,64
,18
academici
-,059
,195
,952
-,52
,40
academici
,171
,160
,534
-,21
,55
bedrijfsleider
,230
,179
,408
-,20
,66
-,171
,160
,534
-,55
,21
,059
,198
,953
-,41
,53
Student
-,230
,179
,408
-,66
,20
academici
-,059
,198
,953
-,53
,41
academici
,222
,181
,439
-,21
,65
bedrijfsleider
-,319
,193
,227
-,78
,14
Student
-,222
,181
,439
-,65
,21
*
,217
,035
-1,05
-,03
,319
,193
,227
-,14
,78
academici
,541
*
,217
,035
,03
1,05
academici
,222
,184
,454
-,22
,66
bedrijfsleider
-,319
,186
,205
-,76
,12
Student
-,222
,184
,454
-,66
,22
*
,212
,032
-1,05
-,04
Student bedrijfsleider
Student bedrijfsleider
bedrijfsleider Student
bedrijfsleider
-,541
-,541
LXV
bedrijfsleider
Student
,319
,186
,205
-,12
,76
academici
,541
*
,212
,032
,04
1,05
academici
,131
,145
,637
-,21
,47
bedrijfsleider
-,111
,155
,752
-,48
,25
Student
-,131
,145
,637
-,47
,21
bedrijfsleider
-,243
,174
,343
-,65
,17
Student
,111
,155
,752
-,25
,48
academici
,243
,174
,343
-,17
,65
academici
,131
,150
,656
-,22
,49
bedrijfsleider
-,111
,147
,729
-,46
,24
Student
-,131
,150
,656
-,49
,22
bedrijfsleider
-,243
,170
,329
-,65
,16
Student
,111
,147
,729
-,24
,46
academici
,243
,170
,329
-,16
,65
Student Tukey HSD
Welk verband bestaat er tussen
academici
bedrijfsleider
volgende concepten?Student
Bedrijfsethiek en MVO
GamesHowell
academici
bedrijfsleider *. The mean difference is significant at the 0.05 level.
4.13. Correspondentie-analyse van de items en concepten Studenten ANACOR Notes Output Created Comments Input Data Active Dataset Filter Weight Split File N of Rows in Working Data File Syntax
Resources
06-mei-2012 14:22:44 H:\Thesis\correspondentieanalyse .sav DataSet1 <none> <none> <none> 16 Anacor tables=all(16, 6) /variances=singular /dim=2 /plot=joint (2).
Processor Time
00 00:00:01,500
Elapsed Time
00 00:00:00,952
LXVI
A N A C O R - VERSION 0.4 BY DEPARTMENT OF DATA THEORY UNIVERSITY OF LEIDEN, THE NETHERLANDS The table to be analyzed: 1 2 3 4 5 6 MVO Stakehol Bedrijfs Corporat Duurzaam Aandeelh Margin 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
53 55 26 35 45 34 248 37 15 75 23 33 11 194 38 59 25 54 25 53 254 39 14 20 14 41 12 140 59 8 33 5 32 4 141 31 47 31 43 15 34 201 27 13 43 27 15 14 139 37 18 21 5 33 8 122 48 15 16 11 80 14 184 30 30 50 34 22 20 186 39 21 66 26 28 20 200 30 11 42 37 24 8 152 55 38 26 46 49 34 248 57 3 16 3 80 3 162 19 20 23 41 12 26 141 47 67 34 59 37 48 292 -------- -------- -------- -------- -------- -------- -------Margin 646 434 547 463 571 343 3004
Dimension Singular Value 1 2 3 4 5
,38066 ,26155 ,11017 ,07982 ,04446
Total
Inertia Proportion Cumulative Explained Proportion
,14490 ,620 ,620 ,06841 ,293 ,912 ,01214 ,052 ,964 ,00637 ,027 ,992 ,00198 ,008 1,000 --------- ---------- ---------,23379 1,000 1,000
Row Scores:
Row 1 2 3 4 5
Marginal Dim Profile 1
2
,083 -,165 -,456 ,065 ,198 1,023 ,085 -,713 -,473 ,047 ,541 -,195 ,047 ,849 ,383
LXVII
6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
,067 ,046 ,041 ,061 ,062 ,067 ,051 ,083 ,054 ,047 ,097
-,698 -,185 ,584 ,973 -,303 -,010 -,032 -,085 1,504 -,714 -,530
-,164 ,727 -,113 -,570 ,432 ,732 ,647 -,357 -,430 ,003 -,372
Contribution of row points to the inertia of each dimension:
Row 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Marginal Dim Profile 1
2
,083 ,006 ,066 ,065 ,007 ,259 ,085 ,113 ,072 ,047 ,036 ,007 ,047 ,089 ,026 ,067 ,086 ,007 ,046 ,004 ,093 ,041 ,036 ,002 ,061 ,152 ,076 ,062 ,015 ,044 ,067 ,000 ,137 ,051 ,000 ,081 ,083 ,002 ,040 ,054 ,320 ,038 ,047 ,063 ,000 ,097 ,072 ,051 -------- -------1,000 1,000
Contribution of dimensions to the inertia of each row point:
Row 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Marginal Dim Profile 1 ,083 ,065 ,085 ,047 ,047 ,067 ,046 ,041 ,061 ,062 ,067
,129 ,049 ,755 ,909 ,647 ,943 ,083 ,745 ,762 ,390 ,000
Total 2 ,679 ,904 ,229 ,081 ,091 ,036 ,883 ,019 ,180 ,546 ,926
,808 ,954 ,983 ,991 ,738 ,979 ,966 ,764 ,942 ,936 ,926
LXVIII
12 13 14 15 16
,051 ,083 ,054 ,047 ,097
,002 ,062 ,936 ,763 ,735
,621 ,744 ,053 ,000 ,249
,623 ,806 ,988 ,763 ,985
Column Scores:
Column
Marginal Dim Profile 1
2
1 MVO ,215 ,474 -,041 2 Stakehol ,144 -,618 -,444 3 Bedrijfs ,182 ,000 1,013 4 Corporat ,154 -,686 ,042 5 Duurzaam ,190 ,896 -,370 6 Aandeelh ,114 -,676 -,414 Contribution of column points to the inertia of each dimension:
Column
Marginal Dim Profile 1
2
1 MVO ,215 ,127 ,001 2 Stakehol ,144 ,145 ,109 3 Bedrijfs ,182 ,000 ,714 4 Corporat ,154 ,191 ,001 5 Duurzaam ,190 ,401 ,100 6 Aandeelh ,114 ,137 ,075 -------- -------1,000 1,000 Contribution of dimensions to the inertia of each column point:
Column
Marginal Dim Profile 1
Total 2
1 MVO ,215 ,780 ,004 ,784 2 Stakehol ,144 ,640 ,228 ,868 3 Bedrijfs ,182 ,000 ,986 ,986 4 Corporat ,154 ,815 ,002 ,817 5 Duurzaam ,190 ,858 ,101 ,959 6 Aandeelh ,114 ,753 ,195 ,947
Variances and Correlation Matrix of the singular values: Dim Variances 1 2,48E-004 2 3,41E-004
Correlations between dimensions 1,000 ,099 1,000
LXIX
Abbreviated Extended Name Name Aandeelh Aandeelhouderswaarde Bedrijfs Bedrijfsethiek Corporat Corporate_governance Duurzaam Duurzaam_ondernemen Stakehol Stakeholder_manageme
LXX
Academici ANACOR Notes Output Created Comments Input Data
06-mei-2012 14:23:37 H:\Thesis\correspondentieanalyse .sav DataSet1 <none> <none> <none> 16
Active Dataset Filter Weight Split File N of Rows in Working Data File Syntax
Anacor tables=all(16, 6) /variances=singular /dim=2 /plot=joint (2).
Resources
Processor Time
00 00:00:00,313
Elapsed Time
00 00:00:00,267
A N A C O R - VERSION 0.4 BY DEPARTMENT OF DATA THEORY UNIVERSITY OF LEIDEN, THE NETHERLANDS The table to be analyzed: 1 2 3 4 5 6 MVO Stakehol Bedrijfs Corporat Duurzaam Aandeelh Margin 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
23 26 27 28 37 16 23 22 27 23 32 21 36 34 10
23 3 26 10 2 22 8 12 7 11 12 6 20 4 14
13 43 19 13 20 18 31 13 12 30 42 24 25 18 10
20 6 23 3 1 24 7 4 7 13 10 21 16 3 23
22 22 13 28 17 6 13 19 46 12 14 15 27 48 7
20 121 4 104 30 138 4 86 0 77 19 105 8 90 2 72 7 106 6 95 7 117 4 91 14 138 1 108 21 85
LXXI
16
18 36 14 25 13 26 132 -------- -------- -------- -------- -------- -------- -------Margin 403 216 345 206 322 173 1665
Dimension Singular Value 1 2 3 4 5
,43048 ,25199 ,12486 ,08851 ,08005
Total
Inertia Proportion Cumulative Explained Proportion
,18531 ,665 ,665 ,06350 ,228 ,893 ,01559 ,056 ,949 ,00783 ,028 ,977 ,00641 ,023 1,000 --------- ---------- ---------,27864 1,000 1,000
Row Scores:
Row 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Marginal Dim Profile 1 ,073 ,062 ,083 ,052 ,046 ,063 ,054 ,043 ,064 ,057 ,070 ,055 ,083 ,065 ,051 ,079
2
-,478 ,396 ,651 -,754 -,720 ,094 ,590 ,515 ,965 -,274 -,863 -,151 ,231 -,623 ,412 ,272 ,645 ,910 ,071 -,598 ,253 -,758 ,036 -,418 -,002 ,104 1,024 ,694 -1,064 ,100 -,933 ,271
Contribution of row points to the inertia of each dimension:
Row 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Marginal Dim Profile 1 ,073 ,062 ,083 ,052 ,046 ,063 ,054 ,043 ,064
,039 ,061 ,100 ,042 ,100 ,109 ,007 ,017 ,062
2 ,045 ,141 ,003 ,054 ,014 ,006 ,083 ,013 ,209
LXXII
10 11 12 13 14 15 16
,057 ,001 ,081 ,070 ,010 ,160 ,055 ,000 ,038 ,083 ,000 ,004 ,065 ,158 ,124 ,051 ,134 ,002 ,079 ,160 ,023 -------- -------1,000 1,000
Contribution of dimensions to the inertia of each row point:
Row 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Marginal Dim Profile 1 ,073 ,062 ,083 ,052 ,046 ,063 ,054 ,043 ,064 ,057 ,070 ,055 ,083 ,065 ,051 ,079
,713 ,503 ,899 ,648 ,745 ,971 ,169 ,489 ,432 ,022 ,153 ,003 ,000 ,775 ,890 ,896
Total 2 ,286 ,395 ,009 ,289 ,035 ,017 ,719 ,124 ,504 ,910 ,807 ,246 ,387 ,208 ,005 ,044
,999 ,899 ,908 ,937 ,780 ,988 ,888 ,614 ,936 ,932 ,960 ,249 ,388 ,983 ,894 ,941
Column Scores:
Column
Marginal Dim Profile 1
2
1 MVO ,242 ,429 -,033 2 Stakehol ,130 -,732 ,240 3 Bedrijfs ,207 ,324 -,825 4 Corporat ,124 -,823 -,096 5 Duurzaam ,193 ,701 ,708 6 Aandeelh ,104 -1,057 ,220 Contribution of column points to the inertia of each dimension: Marginal Dim Column Profile 1
2
1 MVO ,242 ,104 ,001 2 Stakehol ,130 ,161 ,030 3 Bedrijfs ,207 ,050 ,560
LXXIII
4 Corporat ,124 ,195 ,005 5 Duurzaam ,193 ,221 ,385 6 Aandeelh ,104 ,269 ,020 -------- -------1,000 1,000 Contribution of dimensions to the inertia of each column point:
Column
Marginal Dim Profile 1
Total 2
1 MVO ,242 ,750 ,003 ,753 2 Stakehol ,130 ,768 ,048 ,816 3 Bedrijfs ,207 ,201 ,766 ,968 4 Corporat ,124 ,807 ,006 ,813 5 Duurzaam ,193 ,604 ,361 ,965 6 Aandeelh ,104 ,902 ,023 ,925
Variances and Correlation Matrix of the singular values: Dim Variances 1 4,30E-004 2 6,35E-004
Correlations between dimensions 1,000 ,105 1,000
Abbreviated Extended Name Name Aandeelh Aandeelhouderswaarde Bedrijfs Bedrijfsethiek Corporat Corporate_governance Duurzaam Duurzaam_ondernemen Stakehol Stakeholder_manageme
LXXIV
Bedrijfsleiders ANACOR Notes Output Created Comments Input Data Active Dataset Filter Weight Split File N of Rows in Working Data File Syntax
Resources
06-mei-2012 14:24:17 H:\Thesis\correspondentieanalyse .sav DataSet1 <none> <none> <none> 16 Anacor tables=all(16, 6) /variances=singular /dim=2 /plot=joint (2).
Processor Time
00 00:00:00,265
Elapsed Time
00 00:00:00,235
LXXV
A N A C O R - VERSION 0.4 BY DEPARTMENT OF DATA THEORY UNIVERSITY OF LEIDEN, THE NETHERLANDS The table to be analyzed: 1 2 3 4 5 6 MVO Stakehol Bedrijfs Corporat Duurzaam Aandeelh Margin 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
28 20 7 18 29 6 108 10 3 31 3 9 2 58 9 28 7 25 5 24 98 22 15 7 3 21 4 72 25 0 15 0 9 0 49 8 25 11 27 3 18 92 8 2 31 3 0 2 46 26 12 15 2 24 0 79 13 6 1 7 27 9 63 4 19 18 18 5 13 77 7 17 30 12 5 10 81 7 7 14 21 8 6 63 23 12 9 14 20 10 88 23 0 7 1 32 0 63 2 6 8 24 1 11 52 13 30 8 26 13 19 109 -------- -------- -------- -------- -------- -------- -------Margin 228 202 219 204 211 134
Dimension Singular Value 1 2 3 4 5
,52137 ,41617 ,17232 ,13689 ,08977
Total
1198
Inertia Proportion Cumulative Explained Proportion
,27182 ,542 ,542 ,17320 ,345 ,887 ,02969 ,059 ,947 ,01874 ,037 ,984 ,00806 ,016 1,000 --------- ---------- ---------,50151 1,000 1,000
Row Scores:
Row 1 2 3
Marginal Dim Profile 1
2
,090 -,320 ,499 ,048 -,460 -1,348 ,082 ,872 ,363
LXXVI
4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
,060 ,041 ,077 ,038 ,066 ,053 ,064 ,068 ,053 ,073 ,053 ,043 ,091
-,618 ,397 -1,163 -,567 ,867 ,157 -,196 -2,005 -,873 ,040 -,545 ,836 ,670 -,236 ,339 -,764 ,375 -,190 -,226 ,323 -1,436 ,481 1,094 -,002 ,557 ,398
Contribution of row points to the inertia of each dimension:
Row 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Marginal Dim Profile 1
2
,090 ,018 ,054 ,048 ,020 ,211 ,082 ,119 ,026 ,060 ,044 ,023 ,041 ,106 ,032 ,077 ,111 ,005 ,038 ,003 ,371 ,066 ,096 ,000 ,053 ,030 ,088 ,064 ,055 ,009 ,068 ,015 ,095 ,053 ,014 ,005 ,073 ,007 ,018 ,053 ,208 ,029 ,043 ,100 ,000 ,091 ,054 ,035 -------- -------1,000 1,000
Contribution of dimensions to the inertia of each row point:
Row 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Marginal Dim Profile 1 ,090 ,048 ,082 ,060 ,041 ,077 ,038 ,066 ,053
,298 ,123 ,811 ,621 ,658 ,955 ,012 ,922 ,268
Total 2 ,576 ,842 ,112 ,205 ,125 ,025 ,987 ,002 ,505
,874 ,965 ,923 ,825 ,783 ,981 ,998 ,924 ,773
LXXVII
10 11 12 13 14 15 16
,064 ,068 ,053 ,073 ,053 ,043 ,091
,854 ,177 ,314 ,319 ,871 ,718 ,673
,085 ,720 ,065 ,519 ,078 ,000 ,274
,938 ,897 ,378 ,838 ,949 ,718 ,947
Column Scores: Marginal Dim Column Profile 1
2
1 MVO ,190 -,790 ,121 2 Stakehol ,169 ,537 ,291 3 Bedrijfs ,183 -,121 -1,326 4 Corporat ,170 ,848 ,203 5 Duurzaam ,176 -,906 ,591 6 Aandeelh ,112 ,868 ,284 Contribution of column points to the inertia of each dimension:
Column
Marginal Dim Profile 1
2
1 MVO ,190 ,228 ,007 2 Stakehol ,169 ,093 ,034 3 Bedrijfs ,183 ,005 ,773 4 Corporat ,170 ,235 ,017 5 Duurzaam ,176 ,277 ,148 6 Aandeelh ,112 ,162 ,022 -------- -------1,000 1,000 Contribution of dimensions to the inertia of each column point:
Column
Marginal Dim Profile 1
Total 2
1 MVO ,190 ,839 ,016 ,854 2 Stakehol ,169 ,522 ,122 ,644 3 Bedrijfs ,183 ,010 ,984 ,994 4 Corporat ,170 ,795 ,036 ,832 5 Duurzaam ,176 ,690 ,234 ,925 6 Aandeelh ,112 ,819 ,070 ,889
Variances and Correlation Matrix of the singular values: Dim Variances 1 4,48E-004 2 8,83E-004
Correlations between dimensions 1,000 ,064 1,000
LXXVIII
Abbreviated Extended Name Name Aandeelh Aandeelhouderswaarde Bedrijfs Bedrijfsethiek Corporat Corporate_governance Duurzaam Duurzaam_ondernemen Stakehol Stakeholder_manageme
LXXIX
5. Spinnenwebgrafieken van de concepten
Reputatie 80,0% Communicatie Verplicht Kwaliteit van het Milieu
Waarden
60,0%
Verantwoording
MVO
40,0%
Evenwicht
20,0% Verantwoordelijkheid
Studenten
0,0%
Filantropie
Deugdelijk
Academici Bedrijfsleiders
Transparantie
Eerlijkheid
Gerechtigheid
Betrouwbaarheid Vrijwillig Verzeker de Toekomst
Reputatie Communicatie80,0% 60,0% Verplicht Kwaliteit van het Milieu
Stakeholder Management
Waarden
Verantwoording
40,0%
Evenwicht
Studenten
20,0% Verantwoordelijkheid
0,0%
Academici
Filantropie
Bedrijfsleiders Deugdelijk
Transparantie
Eerlijkheid
Gerechtigheid
Betrouwbaarheid Vrijwillig Verzeker de Toekomst
Reputatie Communicatie 80,0% Verplicht Kwaliteit van het Milieu
60,0%
Bedrijfsethiek
Waarden Verantwoording
40,0%
Evenwicht
20,0% Verantwoordelijkheid
0,0%
Filantropie
Studenten Academici Bedrijfsleiders
Deugdelijk Eerlijkheid
Transparantie Gerechtigheid
Betrouwbaarheid Vrijwillig Verzeker de Toekomst
LXXX
Reputatie Communicatie80,0% 60,0%
Verplicht
Corporate Governance
Waarden
Verantwoording
40,0%
Kwaliteit van het Milieu
Evenwicht
20,0% Verantwoordelijkheid
Studenten Academici
0,0%
Filantropie
Deugdelijk
Bedrijfsleiders
Transparantie
Eerlijkheid
Gerechtigheid
Betrouwbaarheid Vrijwillig Verzeker de Toekomst
Reputatie Communicatie100,0% 80,0% Verplicht 60,0% Kwaliteit van het Milieu
Waarden
Duurzaam Ondernemen
Verantwoording
40,0%
Evenwicht
20,0% Verantwoordelijkheid
0,0%
Filantropie
Studenten Academici
Deugdelijk
Transparantie
Eerlijkheid
Bedrijfsleiders
Gerechtigheid
Betrouwbaarheid Vrijwillig Verzeker de Toekomst
Reputatie Communicatie 60,0% 50,0% Verplicht 40,0% 30,0% Kwaliteit van het Milieu 20,0% 10,0% Verantwoordelijkheid 0,0%
Aandeelhouderswaarde Waarden Verantwoording Evenwicht Filantropie
Studenten Academici Bedrijfsleiders
Deugdelijk
Transparantie
Eerlijkheid
Gerechtigheid
Betrouwbaarheid
Vrijwillig Verzeker de Toekomst
LXXXI
