Maatschappelijk ondernemen?

Maatschappelijk ondernemen?

«

Inspiratie voor Ma Maatschappelijk ondernemers wonen • zorg • we welzijn • werken • leren

Wat is de waarde van visitatie?

»8 » 10

»6

jaargang 1 • nr 1 oktober 2008

Jongerenbestuur

Hilversum effectief?

Wat is er mis met de

gewone huurder?

Zolang mogelijk thuis blijven

wonen?

» 12

Belanghouders, daag elkaar uit!

Van aandachtswijk naar succeswijk, is dat mogelijk?

» 14

Pendrecht is een wijk die zich volop heeft ontwikkeld

»4

I n s p ir e r e n in M a a t s c h a p p e lijk O n dernemen

Inhoud

Dubbelinterview aandachtswijk Pendrecht ........................... 4

Wat is de waarde van visitatie? ........................... 6

Jongerenbestuur Hilversum effectief? ...................................... 8

Wat is er mis met de gewone huurder? ........... 10

Zolang mogelijk thuis blijven wonen? .................................... 14

Belanghouders, daag elkaar uit! ....................... 12

Colofon

BVV``Zcc^h bZi`lVa^iZ^i

Maatschappelijk Ondernemen? is een onafhankelijk magazine. Met dit tijdschrift willen we maatschappelijk ondernemers uit de keten wonen • zorg • welzijn • werken • leren inspireren bij hun maatschappelijk ondernemen. Het magazine is een uitgave van KWH (Kwaliteitscentrum Woningcorporaties Huursector). De inhoud en samenstelling is tot stand gekomen in samenwerking met diverse

partners: Quintis B.V., Gerrichhauzen en Partners, Atrivé en RIGO Research en Advies Ontwerp en opmaak: Ontwerpstudio Bosgra BNO - Baarn Druk: Drukkerij Atlas - Soest Oplage: 1.500 Foto's: Cor Vos (blz. 4), Arcurs (blz. 7), Karen Veldkamp (blz. 8) Erik de Graaf (blz. 9), Rob Huibers / Hollandse Hoogte (blz. 10), Oprey, Peters, Putmans (blz. 15), e.a.

Aan deze uitgave is de uiterste zorg besteed; ondanks deze zorgvuldigheid kan niet worden uitgesloten dat er onjuistheden in staan. Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. Bij de keuze van het fotomateriaal is zoveel mogelijk getracht de daarop berustende auteurs- en publiciteitsrechten te honoreren, de bron te vermelden en de bij de uitgever zijnde rechthebbenden te informeren.

Voorwoord

o k tob e r 20 0 8

Magic Johnson in Chuccilan En daar stonden we dan! Ine, Johan en ik tegenover de leraren van de school van Chuccilan te Ecuador. Met de zweetpareltjes op ons voorhoofd en ademend als een paard, op het schoolplein. Maar voordat ik verder vertel hoe we Magic Johnson tegen kwamen in Chuccilan, is het misschien goed om eerst te vertellen wie we zijn. Ine is de diepe spits. Ze is zeer trefzeker en weet zich elke keer vrij te lopen. Eigenlijk net als in haar dagelijks werk als marketingmanager en vrijwilliger van DCF (Danielle Childrens Fund). Zij kent de school in Chuccilan op haar duimpje en ze helpt de school met schoolmateriaal of werkzaamheden. Johan en ik (Erwin) zijn de back in het schoolplein. Als we niet basketballen zijn we werkzaam bij Kwaliteitscentrum Woningcorporaties Huursector (KWH). Wij ondersteunen DCF ook vanuit de back, op de achtergrond, met financiële middelen. DCF stampt daarmee goede projecten als het kindertehuis Clarita Luz uit de grond. Zij geven daarmee de straatkinderen van Ambato (ook in Ecuador) een kans op een beter leven. In augustus 2008 wilden we dit eens met eigen ogen zien.

Erwin Bel directeur KWH

Dit schoolplein ligt op 3700 meter hoogte, diep in het achterland van Quito. In dit bergachtige gebied wonen vooral arme boeren. De kinderen van deze school van Chuccilan komen van ver. Dagelijks enkele uurtjes lopen, daar draaien ze hun hand niet voor om. Op deze school krijgen de kinderen namelijk iets te eten. Dit is vaak genoeg om de kinderen en ouders uit de regio te overtuigen dat het goed is dat de kinderen naar school gaan. Ruim 300 kinderen zitten nu in hun rode schooluniformen op school; op tuinmeubilair, afgedankte lessenaren of gewoon met zijn drieën in de bank. In de nieuwe klaslokalen zitten nog geen ramen en hangt nog niets aan de muur. Toch zie je dat deze school flink aan de weg timmert. Ik ben echt verrast en diep onder de indruk van deze school. Zo krijgen kinderen krijgen bijvoorbeeld ’s morgens pap en ‘s middags een warme maaltijd. Lessen worden in schone en opgeruimde lokalen voorbereid gegeven aan gedisciplineerde en leergierige kinderen. De leraren zijn gedreven en organiseren veel voor de lokale bevolking. Nu lijkt dit vanuit ons perspectief normaal. Maar belangrijk om te weten is dat deze school al hun activiteiten zelf organiseert en dit grotendeels buiten de subsidiestroom van de overheid weet te realiseren. Dit kan alleen maar door hard werken, bezieling, bijzondere spirit en ondersteuning vanuit het DCF. Voor mij zijn de leraren en de directeur van de school de Magic Johnsons van Chuccilan en misschien wel van Ecuador. Weliswaar bij niemand bekend, maar ze kunnen echt ‘toveren’: ze geven de kinderen in Chuccilan een toekomst. U denkt misschien ‘waarom dit verhaal en van wie is dit blad eigenlijk?’. Dit verhaal is volgens mij hoe kwaliteit in maatschappelijk ondernemen in de praktijk van alledag eruit ziet. Ik had een moeilijk theoretisch verhaal kunnen houden. Dat doen anderen al genoeg. In dit blad vindt u dan ook de verhalen uit de praktijk. Over hoe u – dichter bij huis – maatschappelijk kunt ondernemen. Deze praktijkverhalen worden u verteld door het netwerk van partners van KWH. Dit blad is een uitgave van KWH en wij willen als vereniging van maatschappelijk ondernemers alle partijen rondom wonen, zorg, welzijn, werken, leren inspirerenbij hun maatschappelijk ondernemen. Ik nodig u dan ook uit: maak kennis met kwaliteit, maak kennis met KWH.

3

4

Wonen • zorg • welzijn

I n s p ir e r e n in M a a t s c h a p p e lijk O n dernemen

Volop kansen voor aandachtswijk Pendrecht De Rotterd Rotterdamse deelgemeente Charlois is een dynamische deelgemeente met veel variatie, in bevolking en in wijken. Bijna alle wijken van Charlois zijn zogenoemde ‘Vogelaar-wijken’ en maken deel uit van het ‘Pact op Zuid’, het samenwerkingsverband tussen corporaties, gemeente en drie deelgemeenten om Rotterdam Zuid in een periode van 10 jaar er bovenop te helpen met grootscheepse investeringen. Een van deze wijken is Pendrecht. In de ontwikkeling van deze wijk werken veel verschillende partijen samen. De deelgemeente Charlois en de wooncorporatie die onder andere actief is in dit gebied spelen in dat continue proces van wijkontwikkeling een belangrijke rol. We vroegen aan Ed Goverde, bestuurder in deelgemeente Charlois en Dennis Lausberg, regiomanager bij Woonstad Rotterdam, hoe de verschillende partijen gezamenlijk tot succesvolle resultaten komen in deze aandachtswijk. Tekst: Mariëlle Boogert - KWH

Over de samenwerking…

nicatie rondom het project in één hand, zo kun je met een eenduidige

Ed Goverde: ‘De samenwerking kwam tot stand door het project ‘Pend-

boodschap naar buiten treden.’

recht Zet Door’, afgeleid van het programma dat al in Rotterdam liep, ‘Rotterdam Zet Door’. Het project dat in 2005 startte in Pendrecht, posi-

Ook volgens Dennis Lausberg zit het succes van het project in de inte-

tioneerde zich duidelijk op wijkniveau en gericht op de problemen die

grale aanpak: ‘Het project heeft een aantal peilers als uitgangspunt; so-

toen speelden. De herstructurering liep al enige jaren en het probleem

ciaal, fysiek, economisch, veiligheid en communicatie. Op peilerniveau

dat je toen zag, was dat aan de ene kant de wijk opnieuw opgebouwd

hebben we afspraken met elkaar gemaakt. Ik ervaar deze aanpak zeker

werd, terwijl je aan de andere kant veel sociale problemen bleef tegen-

niet als verstikkend. Binnen deze aanpak weet iedereen duidelijk wat

komen en zag toenemen bij kwetsbare doelgroepen, met als gevolg een

er van hem verwacht wordt. Wat wel belangrijk is, is dat je met elkaar

zich handhavend slecht imago van de wijk. Een integrale aanpak met

concrete afspraken durft te maken over de resultaten. En wat nog

een focus op de totale wijk was dus nodig. Een samenwerking tussen

belangrijker is; elkaar durven aanspreken op deze resultaten, ook als

deelgemeente Charlois, welzijnsorganisatie, corporatie en bewonersor-

ze tegenvallen. Ik denk ook dat je erg sterk staat samen. Zo stagneerde

ganisatie waarbij wonen-werk-welzijn centraal staan was geboren.’

onlangs de bouwproductie, waardoor je in de problemen komt. Op dat moment ontstaat er druk bij verschillende partijen. Door een sterke

In deze samenwerking spant iedere partij zich vanuit zijn eigen rol in

samenwerking kun je hier goed uit komen. ’

op basis van een integraal concept. Partijen zitten ook als front-office in één loket. Dat maakt het mede uniek. Voor de bewoners zijn ze ook

Over de resultaten…

echt als één geheel zichtbaar in de wijk. Dit hebben we kunnen realise-

Dennis Lausberg: ‘Als corporatie hebben we inmiddels een groot deel

ren door het optuigen van het wijkservicepunt. Bewoners kunnen hier

van onze woningvoorraad gerenoveerd of herbouwd. Dat is mooi, maar

terecht met al hun vragen op het gebied van wonen, werk en welzijn.

het is uiteraard maar een deel van de oplossing. Het gaat er uiteindelijk

Op deze manier hebben ze één aanspreekpunt. Ook is al onze commu-

om dat je mensen een veilige woonomgeving kunt bieden met een

Wonen • zorg • welzijn

o k tob e r 20 0 8

« Ed Goverde (links) en Dennis Lausberg

goed toekomstperspectief. Dit doen we bijvoorbeeld door maatregelen

wijk ook. Randstadrail krijgt hier in 2009 haar beginpunt en dan ben je

te nemen als het gaat om de instroom in de wijk. Diversificatie is hierbij

met krap drie kwartier, zonder overstappen, in hartje Den Haag. Ook dit

belangrijk. Dus bijvoorbeeld een deel koopwoningen en een deel huur-

biedt kansen om het gebied er omheen verder te ontwikkelen.’

woningen of spreiding aan de hand van het inkomen. Maar ook hele praktische zaken zoals het juist toewijzen van een woning; een te groot

Dennis Lausberg: ‘Naast de sloop en de nieuwbouw van woningen die

gezin in een te kleine woning staat garant voor overlast. We kunnen dit

komende jaren wordt afgerond, gaat onze aandacht ook uit naar Plein

dus al op voorhand voorkomen door juiste toewijzing.’

1953. Dit plein ligt centraal in de wijk en biedt nog volop kansen voor bijvoorbeeld het ontwikkelen van winkels en werkgelegenheid .’

Ed Goverde geeft kort aan welke concrete, meetbare resultaten tot nu toe zijn behaald: ‘Als we naar de veiligheidsindex kijken dan lag deze in

Over de toekomst…

2002 op een 3,9 (schaal 1-10). Nu, zes jaar later, gaat deze richting de 6.

Ed Goverde: ‘Een groene, ontspannen woonwijk. Geen trendsettende

Ook de buurttevredenheid is toegenomen. Van 61% in 2004, naar 68%

wijk of een kunstenaarswijk, maar een wijk waar jong en oud in goede

in 2008. Natuurlijk liggen er nog grote opgaven, maar door de integrale

harmonie samenleven met alle stedelijke voorzieningen binnen hand-

aanpak verwacht ik dat we deze stijgende lijn door kunnen zetten.

bereik.’

Wat hier ook aan bijdraagt, is dat problemen vroeg gesignaleerd worden. Waar een corporatie voorheen mensen vooral voorzag van een

Dennis Lausberg: ’Deze wijk is ooit neergezet met als basisprincipe

woning en zich verder niet meer zo met bewoners bemoeide, wordt

‘licht, lucht en ruimte’. Ik hoop dat we over 15 jaar weer terug zijn

tegenwoordig –zonder daarin te ver te gaan- weer iets meer achter de

bij deze basis. Ik zie Pendrecht als een gezinswijk met veel groen en

voordeur gekeken en kunnen problemen hierdoor al vroeg gesigna-

ruimte voor ontwikkeling. Het belangrijkste hierbij is dat het een flexi-

leerd worden. Juist in relatie tot de herhuisvesting doet Woonstad

bele wijk is, een wijk die met zijn tijd mee kan gaan.’

Rotterdam goed werk door ook te kijken naar oplossing van andere problemen dan alleen het verhuizen’.

Ed Goverde:’Wat nu belangrijk is en waar zeker nog kansen liggen, is het

Een aantal succesvolle initiatieven in de wijk:

versterken en eenduidig krijgen van het imago van Pendrecht. We wil-

> Pendrecht Universiteit; bewoners als docenten, professionals

Over de kansen…

len de mensen laten zien dat Pendrecht een wijk is die zich volop ontwikkelt. Een letterlijk groene, figuurlijk kleurrijke wijk, met een centrale ligging in Rotterdam vlakbij belangrijke uitvalswegen. Een kansrijke

als studenten. Het doel is om kennis van de bewoners over te dragen aan professionals over onderwerpen die hen bezighouden. > Kindercampus Pendrecht; een breed palet aan naschoolse acitiviteiten, een project waarbij meerdere scholen actief mee doen. > Pendrecht theater; wijktheatervoorstellingen en debatten waarin de problemen van de wijk bespreekbaar worden gemaakt. > Wijkservicepunt; één centraal punt waar bewoners terecht kunnen met al hun vragen op het gebied van wonen-werk-welzijn. > Een groot aantal wijkactiviteiten; Olympische Spelen van Pendrecht, rommelmarkten, Zuiderparkspelen, enz.

5

6

Wonen

I n s p ir e r e n in M a a t s c h a p p e lijk O n dernemen

Wat is de waarde van visitatie?

“Gezellig, we hebben bezoek!” Nog nooit was het maatschappelijk bewustzijn van organisaties zo groot als in deze tijd. En nog nooit was de wens vanuit de politiek en maatschappij zo groot om grip te krijgen op het handelen van corporaties. Transparantie, verantwoording en resultaatgerichtheid als kernwoorden. Corporaties worden vanwege hun maatschappelijke vermogens en brede taakopvatting kritisch bekeken door politiek en media. Branchevereniging Aedes heeft afgesproken dat haar leden zich eens in de vier jaar laten visiteren. Een aantal corporaties heeft zich inmiddels laten visiteren, maar de komende twee jaar zullen de meeste corporaties hun visitatie nog moeten organiseren. Is visitatie het antwoord op de vraag naar meer openheid en verantwoording? Tekst: Guus Terlingen / Gertjan Arts, Gerrichhauzen en Partners

Wat is visitatie en waar kan visitatie zich op richten?

vooral een eye-opener zijn en organisaties wakker schudden. Het al-

In een visitatie wordt, oorspronkelijk door vakgenoten, bekeken hoe

leen al deelnemen aan een visitatie zet een organisatie op scherp en

een organisatie presteert. Prestaties op diverse inhoudelijke dimen-

stimuleert het lerend vermogen. Een verplichte reflectie op wat men de

sies, zoals financieel, bedrijfsmatig, sociaal. Kern van een visitatie is

afgelopen jaren heeft gepresteerd, hoe men dat heeft gedaan en of dat

op de eerste plaats te beoordelen of een corporatie zich bewust is

tegemoet kwam aan de wensen en noden van het werkgebied is een

van hetgeen er in haar omgeving gebeurt en of zij daar adequaat op

bijzonder nuttige exercitie. Het uitvoeren van een zelfevaluatie dwingt

reageert. Op de tweede plaats richt visitatie zich op het gegeven of een

organisaties eens goed in de spiegel te kijken, voordat het bezoek

corporatie zicht heeft op wat zij wil bereiken en of zij het resultaat van

plaatsvindt.

haar inspanningen actief volgt. Ten slotte staat de vraag centraal of dit alles voldoende efficient en doelmatig gebeurt.

Wat gebeurt er met de uitkomsten van een visitatie? Wat dan te doen met de resultaten van een visitatie? Is visitatie

Leidt visitatie tot beter maatschappelijk ondernemen?

primair een zaak van de corporatie (de leerfunctie) zelf of is het ook

Visitatie is het toverwoord van de afgelopen jaren en mogelijk een

een toezichtinstrument (beoordelend)? Door resultaten te vergelijken

remedie tegen de kritiek van politiek en media op de prestaties van

met andere organisaties kan een ‘prestatieladder’ ontstaan die een

corporaties. Maar leidt visitatie tot beter maatschappelijk ondernemen

disciplinerende werking heeft. Een visitatieoordeel is echter nooit voor

of is het een uitwas van de huidige controle-cultuur? Het maakt voor de

eeuwig; doordat de visitatie eens in de vier jaar plaats vindt, heeft een

Aedes leden in elk geval deel uit van de verantwoordingsinstrumenta-

organisatie een nieuwe kans en nieuw ijkpunt om zijn presteren te

rium aan de maatschappij.

verbeteren en het rendement van deze verbeteringen onafhankelijk te laten toetsen. Daarmee is visitatie zowel nuttig in de (horizontale en

Een visitatie is een instrument om een organisatie te prikkelen; om

verticale) verantwoording als in de eigen groei en ontwikkeling.

ze beter, maar vooral bewuster te laten presteren. Als het zuiver om controle gaat, heeft visitatie de keerzijde dat het leidt tot presteren om

Wooncorporaties als voorbeeld voor het openbaar bestuur

het presteren. Afrekenen op prestaties kan leiden tot ‘window-dressing’

Met het invoeren van het visitatiesysteem heeft de corporatiesector

en het uit het zicht verliezen van de werkelijkheid. Visitatie kan echter

zich in de frontlinie gepositioneerd. Natuurlijk was het visiteren al

o k tob e r 20 0 8

normaal in onderwijskringen, maar de acties van corporaties op dit vlak lijken nu vooral ook overheden extra te stimuleren om ook tot het invoeren van visitatie-achtige systemen over te gaan. Ook daar is de afgelopen jaren een cultuur en structuur gegroeid die het meten op prestaties en resultaten als onderlegger heeft. Gemeenten werken met een programmabegroting waarin op output en – als het even kan – outcome prestaties worden vastgelegd, die onderdeel worden van het politieke spel tussen College van BenW en gemeenteraad. Nadeel hiervan is dat het politieke spel de cijfers te absoluut gaat beoordelen: haal je het wel of haal je het niet en wat voor politieke consequenties heeft dit. Nuances zijn daarbij vaak ver te zoeken.

Ook in het openbaar bestuur zou een (eventueel aangepast) visitatiesysteem wonderen kunnen verrichten, met name om het samenspel tussen College van BenW, gemeenteraad en ambtelijke organisatie te verbeteren. En vervolgens hoe in z’n totaliteit ‘de gemeente’ (in al haar geledingen) door haar bewoners en bedrijven als een goed maatschappelijk ondernemer wordt gezien. Daarbij komen aspecten kijken als hoe bewoners en bedrijven gelegenheid krijgen te participeren in beleid en uitvoering en of bewoners en bedrijven vinden dat de gemeente de juiste dingen doet en die ook goed doet. Dan tellen niet altijd en alleen resultaten, maar vooral ook of bewoners (en bedrijven) en lokale overheid elkaar serieus nemen, goede omgangsvormen hebben, verantwoordelijkheid willen nemen en bereid zijn gezamenlijk te gaan voor resultaten.

Wonen

7

8

Wonen • welzijn

I n s p ir e r e n in M a a t s c h a p p e lijk O n dernemen

Jongerenbestuur schudt Hilversum wakker Actief burgerschap een wensbeeld? Niet in Hilversum. In de mediastad is een heus Jongerenbestuur actief dat jongeren mobiliseert en hun belangen op de agenda weet te krijgen. Maar volgens ingewijden doet het Jongerenbestuur ('Powered by Dudok Wonen') meer dan dat: het gesprek wordt niet langer gevoerd over maar met jongeren. De jongeren krijgen het in Hilversum zelf voor elkaar. Tot tevredenheid van de corporatie, de gemeente en natuurlijk de jongeren zelf.

Tekst: Martijn van der Linden, Quintis b.v.

Wonen • welzijn

o k tob e r 20 0 8

Bestuurslid Frank van Wilgenburg legt uit dat hij vanaf het eerste

het jongerenbestuur ook op lange termijn kan rekenen op bestuurlijke

moment een goed gevoel had over het Jongerenbestuur, dat is gestart

betrokkenheid blijkt als Hammer schrijft: 'De afspraak is gemaakt: in de

naar aanleiding van het Gooise Jongerenjaar 2008. 'Het plan van

loop van het jaar ga ik met het Jongerenbestuur weer om de tafel'.

aanpak is goed doordacht; we hebben bij Dudok Wonen een vast contactpersoon en een eigen coach en begeleider: Frans de Jong (Quintis). De woningcorporatie is dan wel maatschappelijk ondernemer maar geen charitatieve instelling. We moeten zakelijk en realistisch omgaan met onze plannen. Haalbaarheid is belangrijk, streng zijn voor onszelf. Dat stelt ons in staat prioriteiten te stellen en onafhankelijk te functioneren'. Binnen het jongerenbestuur heeft ieder een eigen specialisatie. De bestuurlijke kwaliteiten zijn volgens Frank complementair. 'We zijn een echt team. Dat is ook nodig omdat we veel activiteiten organiseren'.

Op de website van Dudok Wonen wordt in het kader van het Jongerenjaar 2008 met een thermometer bijgehouden hoeveel procent van de woningen de laatste maand aan jongeren zijn verhuurd. Maar de Generatie Einstein is niet alleen actief op het web (tip: google 'jongerenbestuur'). Frank: 'We gaan jongeren met een starterskit informeren over

Actief burgerschap

hoe ze zich kunnen inschrijven bij de corporatie. Ook onderzoeken we

Het Jongerenbestuur toont daarmee aan meer te zijn dan een hob-

of het mogelijk is dat jongeren in ruil voor het leveren van een maat-

byproject of pressiegroep. Het begrip actief burgerschap wordt hier

schappelijke dienst aan ouderen korting kunnen krijgen op hun huur.

ingevuld. 'We worden overal serieus genomen', zegt Frank, 'zo kunnen

We zijn zichtbaar voor de jongeren en we gaan komende maanden

wij onze belangen behartigen en hebben de bestuurders eerstehands

werken aan onze bestuurlijke connecties'.

informatie van hun doelgroep. Een Jongerenbestuur zou ook in andere dorpen en steden heel goed kunnen werk kunnen afleveren. En het is

Boven verwachting

nog leuk ook'. Ook al loopt het Gooise Jongerenjaar 2008 alweer bijna

Leon Bobbe, directeur-bestuurder van Dudok Wonen kon een jaar ge-

ten einde: het Jongerenbestuur heeft Hilversum definitief veranderd.

leden, toen het idee van een Jongerenbestuur uit een brainstormsessie met een aantal jongeren voortvloeide, niet vermoeden wat voor impact het bestuur zou hebben: 'Het Jongerenbestuur heeft mijn stoutste verwachtingen overtroffen. Niet alleen komen ze met creatieve ideeën hoe de problematische woningmarkt voor jongeren aangepakt kan worden, ze voeren ze vervolgens ook zelf uit. En zo maken ze daadwerkelijk verschil.'

Het Jongerenbestuur is inmiddels ook bekend in het gemeentehuis. Afgelopen zomer fietste PvdA-Wethouder Hammer op uitnodiging van de jongeren mee langs plekken in Hilversum om mogelijke woonlocaties te bekijken in het kader van het programma 'Spot the spot'. Hammer prijst de betrokkenheid van de jongeren en Dudok Wonen: 'De jongeren tonen op creatieve wijze invulling te willen geven aan hun wens: meer jongerenhuisvesting in Hilversum. Ik steun die wens. En creatieve ideeën van de jongeren zelf zijn daarbij altijd welkom.' Dat

« Het jongerenbestuur, van links naar rechts: Bibi Vos, Fatih Demirkan, Juliette van Gaalen, Wies Klarenbeek..

De promotieposter van het project.

9

10

Wonen

I n s p ir e r e n in M a a t s c h a p p e lijk O n dernemen

Gewone huurders, de meest bijzondere doelgroep Vanuit de corporaties is er een grote betrokkenheid te zien richting de zwakkere groepen in onze samenleving. De meest fantastische initiatieven voor bijzondere huurdersdoelgroepen worden dan ook gelanceerd. Maar waar is de aandacht voor de gewone huurder gebleven? Ziet de corporatie deze hele grote groep ‘gewone’ mensen wel staan?

Tekst: Klaas Mulder - Laagland’advies

Ik heb niet doorgeleerd voor de volkshuisvesting (ik studeerde filosofie

van de corporatie. En de corporatie is, net als elke organisatie, gewoon

en muziek), maar kwam zo’n 15 jaar geleden met dit werkveld in aan-

een meneer of een mevrouw die sommige dingen belangrijk vindt, en

raking toen ik uitwisselingen mocht organiseren voor Zuid-Afrikaanse

andere minder. Dat noemen we dan een ‘missie’. In die missie is meestal

bewonersvertegenwoordigers en lokale ambtenaren. In het kader van

wel iets te vinden over ‘vraagsturing’ en ‘maatschappij’; maar of de

een stedenband kwamen die naar Eindhoven en Tilburg en gingen op

missie zelf nog voortkomt uit vragen van de maatschappij, dat is eigen-

bezoek bij onderwijsinstellingen, corporaties en bewonerscommissies.

lijk nauwelijks te achterhalen. Er wordt wel gesproken met belanghou-

“Wanneer houden jullie verkiezingen”, wilden ze weten, want ten tijde

ders, maar die komen steevast uit dezelfde gremia van not for profit

van de Apartheid vormden bewonersorganisaties de enige democra-

professionals met een middenlinkse signatuur, een middelbare leeftijd,

tische instellingen in de townships.

een hogere opleiding en een Nederlandse nationaliteit. Met andere

“Wij zijn al blij als we een paar mensen kunnen strikken om dit werk te

woorden, je moet goed zoeken voor je tien huurders hebt gevonden die

doen”, vonden de Nederlandse bewonersvertegenwoordigers.

maar enigszins lijken op de ‘belanghouders’ die – overigens even vrij-

“Maar dan hebben jullie zeker wel grote massabijeenkomsten?”

blijvend als de bewonerscommissie – genoeglijk mogen meebabbelen

“Welnee, we zijn al blij als er tien mensen naar de jaarvergadering

over missie en beleid van de corporatie.

komen”. “Dan hoeft de corporatie toch niet naar jullie te luisteren”, vonden onze

Dat wil overigens niet zeggen, dat bestuurders van corporaties en hun

bezoekers. Zonder democratie geen verantwoordelijkheid.

maatschappelijke partners het hart niet op de goede plaats hebben zitten. Er is wel degelijk een grote betrokkenheid bij de zwaksten in

Corporatie van de corporatie

de samenleving, naast een groot committment om ruimte te maken

Sinds verenigingen stichtingen werden, zijn de corporaties niet meer

voor starters en stijgers. In de ondernemingsplannen die ik heb gezien

van de bewoners. Je moet wel heel veel tijd over hebben om nog in

wordt steevast ingezet op het vergroten van de doorstroming, het

een bewonerscommissie te stappen, want er is geen enkele garantie

ontwikkelen van levensloopbestendige woningen, het vergroten van

dat je in belangrijke zaken ook echt iets te vertellen hebt. En sinds de

de leefbaarheid, het versterken van het voorzieningenniveau, en soms

brutering heeft de overheid ook niet veel meer te beslissen over de

zelfs op het bieden van stageplaatsen, beschermde woonvormen,

volkshuisvesting. Met andere woorden, de corporatie is alleen nog

foyers de jeunesse etc.

Wonen

o k tob e r 20 0 8

Markt die geen markt is

Ook in ons bedrijf denken we bij maatschappelijk ondernemen vaak

Dit leidt wel eens tot schuldgevoelens of jaloezie bij corporaties die

aan de onderkant van de woningmarkt. Koken op de Keileweg, dam-

‘gewoon woningen verhuren’. De teneur is, dat maatschappelijk onder-

men met dementen: dat vinden wij maatschappelijk.

nemen betekent dat corporaties naast hun volkshuisvestelijke opgave

Ik niet. Ik ben er niet tegen, maar ik word er ook niet warm van.

ook sociale taken moeten oppakken. Natuurlijk zijn er ook zelfbewuste

Tussen de cliënt en de pseudoklant ligt een heel groot terrein van ge-

weigeraars, die erop wijzen dat het een beetje raar is als de huisbaas

wone huurders. Ze wonen noch in het souterrain, nog op het dakterras.

van de armste bewoners onrendabel investeert in voorzieningen waar

Ze zijn niet mislukt, maar ook niet geslaagd. Ze zijn niet kansarm of

rijke eigenaarbewoners ook gratis gebruik van kunnen maken. Die

kansrijk: ze doen gewoon niet mee aan de loterij des levens. Ze pro-

hun geld liever in nieuwe huizen en goed beheer steken dan in brede

beren te houden wat ze hebben. Voor die huurder kunnen corporaties

scholen of maatschappelijk werk. Maar zo’n corporatie heeft iets uit

heel veel betekenen:

te leggen. Aan belanghouders en politiek. Aan de eigen organisatie. En

> ze kunnen zorgen dat een gezin met acht kinderen niet in een drieka-

aan de huurders? Dat zou best eens mee kunnen vallen.

merflat hoeft te wonen ( in Slotervaart staan portiekflats met ruim 50 bewoners per portiek van acht woningen)

Bij de meeste corporaties valt het grootste deel van de huurders in de

> ze kunnen zorgen dat ouderen kunnen verhuizen naar een gelijk-

‘primaire doelgroep’. Er zijn wel veel scheefwoners, of mensen die recht

vloerse woning zonder in de financiële problemen te raken dankzij

wonen in een dure huurwoning, maar zeker in een enigszins ontspan-

de kosten van vloerbedekking en gordijnen (om nog maar te zwijgen

nen woningmarkt wonen vooral mensen met weinig inkomen in de

over de kosten aan de woning die ze verlaten)

woningen die daarvoor bedoeld zijn. Zij zijn klanten die geen klant zijn in een markt die geen markt is. Nu wil de politiek graag marktwerking introduceren in het maatschappelijk middenveld. Dat betekent niet, dat een huurder in Doesburg voortaan kan kiezen uit zes corporaties die huurwoningen aanbieden. Bij mijn weten is het alleen in Eindhoven mogelijk om te kiezen uit drie

> ze kunnen zorgen voor de mogelijkheid om, net als in Zweden, te kiezen voor een gestoffeerde woning met ijskast en fornuis > ze kunnen woningen verhuren met een ruime verwarmde schuur waar plaats is voor een bedrijf of een zinvolle dagbesteding > ze kunnen bij huishoudens die dat willen op vrijdag de huur ophalen en een praatje maken.

totaal verschillende systemen van woonruimteverdeling (en daar heb-

Dat kost misschien wat, maar aan een jongerenproject, een kulturhus

ben veel bestuurders kritiek op).

of een stoomschip zit ook een prijskaartje.

Maatschappelijke organisaties zijn er voor klanten die geen klant zijn in een markt die geen markt is. Als je daar marktwerking gaat introdu-

Stabiel

ceren ligt het voor de hand om eerst te kiezen voor de huurders die nog

Maatschappelijk ondernemen is, zorgen dat je een heel goede maat-

het meest op klanten lijken. Huurders die net geen huis kunnen kopen,

schappelijke organisatie bent. Je moet daarvoor luisteren naar de

tenzij met korting. Wijkbewoners die meepraten tijdens bewoners-

latente vraag van zwijgende huurders, en daarbij, voor eigen rekening

overleg. Doorstroommodellen voor scheefwoners die best iets meer

en risico, producten ontwikkelen. In de toekomst zal dat zich uitbe-

zouden kunnen verwonen.

talen. Niet in klinkende munt, maar in stabiele woonbuurten met bewoners die redelijk in hun vel zitten. Niet in euro’s maar in respect,

Doe maar gewoon

van anderen en van jezelf. Dat is maatschappelijk ondernemen. De Ne-

Omdat we ons realiseren dat er huurders zijn die volledig berooid en

derlandse corporatiesector kan dat als geen ander. Maar dan moeten

onmondig zijn, hebben we nu ook de onderkant (het souterrain) van de

we ophouden, de ‘sociale huurwoning’ als een prijsklasse te zien. Het is

woningmarkt ontdekt. Verslaafden, dementerende ouderen en

bij uitstek een sociaal product, voor gewone mensen met gewone ta-

zwakbegaafden zijn geen klant, maar cliënt, en hebben professionals

lenten en gewone problemen. Niet alleen de ‘bijzondere doelgroepen’,

die hun zaak waarnemen. Deze zaakwaarnemers geven hun cliënten

maar juist gewone huurders hebben behoefte aan sociaal intelligente

(of patiënten) een stem in een systeem dat helemaal niet op een markt

en fysiek competente verhuurders. Want ze kunnen niet ‘de markt op’

wil lijken. Er gebeuren in die wereld fantastische dingen, en Nederland

en het vangnet is ook niet voor hen bedoeld. Daarom moeten corpora-

mag trots zijn op het vangnet dat we aan de onderkant van de

ties laten zien hoe bijzonder ze het vinden om voor gewone mensen te

woningmarkt organiseren. Maar met een markt heeft het niet zoveel te

mogen werken.

maken.

11

12

Wonen • zorg • welzijn • leren

I n s p ir e r e n in M a a t s c h a p p e lijk O n dernemen

Zolang mogelijk thuis blijven wonen?

Wonen, zorg en service in de wijk Ondanks alle speciale verzorgingshuizen en woongemeenschappen, willen mensen toch het liefst zo lang mogelijk in hun eigen huis blijven wonen. Helaas lukt dit niet altijd, omdat mensen bijvoorbeeld ondersteuning nodig hebben bij hun dagelijkse bezigheden. Om te zorgen dat deze mensen toch in hun huis kunnen blijven wonen, is een aantal jaren geleden het project WZSW van start gegaan; Wonen, Zorg en Service in de Wijk.

Tekst: Mariëlle Boogert - KWH

Het project heeft een brede opdracht: bewoners, die behoefte hebben

De 500 klanten die inmiddels gebruik maken van WZSW zijn zeer te

aan ondersteuning in zorg, in contact brengen met andere wijkbe-

spreken over de service. ‘Met dit project hebben de mensen weer het

woners. Deze woonzorgserviceverleners zijn vaak wijkbewoners die

gevoel dat ze de regie over hun leven in eigen hand hebben’, vertelt Mar-

(weer) aan de slag willen of die vrijwilligerswerk willen doen. Het

jel. ‘Ze kunnen zelf aangeven wanneer ze ergens hulp bij nodig hebben

project is in 2001 in de gemeente Tilburg gestart. Inmiddels loopt het

en hoeven bijvoorbeeld ook niet iedere keer een beroep te doen op hun

project ook in Midden-Brabant en zijn er in deze regio veel gemeenten

kinderen. Op deze manier kunnen ze langer zelfstandig blijven wonen.’

geïnteresseerd in het project. Marjel Bloem is Projecleider in Tilburg. Samen met haar bekijken we 7 jaar WZSW.

Samenwerking Bij een project als WZSW is samenwerking met andere maatschappelijk

Start project

ondernemers van groot belang. ‘Zo hebben we in Tilburg een samen-

In 2001 was er al een groot tekort aan mensen die in de zorg wilden

werkingsverband tussen Thuiszorg Thebe, stichting De Wever, Stichting

werken. Er waren toen lange wachtlijsten bij de thuiszorg. Dat pro-

Bevordering Werkgelegenheid en WonenBreburg. Ook wordt het project

bleem zal in de toekomst alleen maar erger worden. De bevolking ver-

ondersteund door de gemeente Tilburg. Deze samenwerking zie je

oudert en er komen steeds minder jonge mensen bij. Tegen deze ach-

bijvoorbeeld terug bij een renovatieproject dat onlangs is uitgevoerd

tergrond ging het project in 2001 van start. Het project onderscheidt

door WonenBreburg, een corporatie die al vanaf het begin actief betrok-

zich van de reguliere Thuiszorg op het type zorgtaken. Bij WZSW gaat

ken was bij het project. WonenBreburg signaleert vaak al in een vroeg

het om het verlenen van zorg waarvoor je geen diploma nodig hebt om

stadium wanneer een bewoner bijvoorbeeld hulp nodig heeft bij het op-

het te mogen geven. Zorg waar echt een verpleger of verzorger voor

ruimen van een woning of het weghalen van spullen voor renovatie. Ook

nodig is, wordt dus niet gegeven. Marjel Bloem: ‘Voor veel woonzorg-

wijzen de woonconsulenten van de corporatie nieuwe buurtbewoners

serviceverleners betekent het werken bij het project een eerste stap

op het bestaan van het project. Daarnaast geeft zij woonzorgservice-

naar de arbeidsmarkt. Werkzoekenden en bijstandsgerechtigen krijgen

verleners de mogelijkheid om bijvoorbeeld met een huismeester mee te

een passend (reïntegratie)traject aangeboden om woonzorg-service te

lopen, zodat ervaring opgedaan kan worden.’

kunnen bieden. Een grote groep van deze mensen stroomt door naar

Het WZSW Concept heeft zich al bewezen in Tilburg en ook in andere

regulier of gesubsidieerd werk.’

delen van Brabant lijkt het een succes te zijn. Het project bevordert

o k tob e r 20 0 8

Wonen • zorg • welzijn • leren

niet alleen de sociale samenhang, het zorgt daarnaast economisch

rooskleurig uit:’ Er is grote belangstelling voor dit innovatieve project.

gezien voor een besparing. Dit omdat mensen langer thuis kunnen

Ik verwacht dat op korte termijn door heel Nederland meerdere van dit

wonen zonder gebruik te hoeven maken van (duurdere) reguliere

soort projecten opgestart worden. Wat zo mooi is bij WZSW, is dat het

zorg. Zeker met het oog op de toenemende vergrijzing een belangrijke

een samenwerking is van diverse regionale partijen. Iedere regio be-

factor. Daarnaast creëert het arbeidsplaatsen voor een doelgroep die

kijkt dus voor zichzelf welke maatschappelijke partijen erbij betrokken

normaal moeilijk aan het werk komt. Het is dus een mooie mix van

moeten worden en wat de precieze invulling zal worden. Het is geen

duurzame reïntegratie en het bieden van welzijns- en zorgdiensten

standaardpakket dat aangeboden wordt. En dat is wat WZSW volgens

op wijkniveau. De toekomst van WZSW? Deze ziet er volgens Marjel

mij een zeer dynamisch project maakt!’

« WZSW biedt mensen de zorg die ze nodig hebben, om langer thuis te kunnen blijven wonen.

13

14

Wonen

I n s p ir e r e n in M a a t s c h a p p e lijk O n dernemen

Corporaties zijn maatschappelijk ondernemers. Dit betekent dat ze in gesprek moeten gaan met die maatschappij om te achterhalen welke vragen de maatschappij heeft. En om te ontdekken of ze als corporatie de goede dingen goed doen. Kortom; de maatschappij als klant of ‘opdrachtgever’. Zeker in deze tijd krijgt de corporatie te maken met complexe opgaven. Het gaat al lang niet meer alleen over bouwen en verhuren, maar over kwaliteit van leven met onderwerpen als veiligheid, emancipatie, leefbaarheid. Daar kan een corporatie niet alléén het verschil maken. Samenwerking is nodig. Het staat dus niet ter discussie dat de corporatie de banden met de buitenwereld (de belanghouders) moet versterken. Tekst: Anne van Grinsven - RIGO Research en Advies

Kan belanghoudersparticipatie effectiever?

Daag elkaar uit! De Governancecode Woningcorporaties bepaalt dat corporaties ten-

Dé belanghouder bestaat niet

minste eens per jaar het gesprek met belanghouders moeten aangaan,

Onder belanghouders verstaan we hier: organisaties of personen die

waarbij bestuur en raad van commissarissen aanwezig zijn. Ook het

geraakt worden door datgene dat een corporatie doet (of laat) en vice

wetsvoorstel maatschappelijke onderneming geeft de belanghouders

versa. ‘Geraakt worden’ kan te maken hebben met iets afnemen van

een belangrijke positie en spreekt over een belanghebbendenvertegen-

een corporatie (klant zijn), samenwerken met de corporatie en/of een

woordiging, waarvan de samenstelling wordt vastgelegd in de statuten

belang hebben bij de bijdrage van de corporatie aan het oplossen van

van de corporatie. Deze bepalingen veronderstellen dat het zonder

maatschappelijke vraagstukken. Welke partijen of personen wanneer

meer duidelijk is wat een belanghouder is en wie ‘de’ belanghouders

relevant zijn, is afhankelijk van het onderwerp. Het mag duidelijk zijn

van een corporatie zijn. Het tegendeel is waar. Deze bepalingen roepen

dat de verzameling belanghouders bij een wijkvisie (ten minste gedeel-

ook een beeld op van een ‘Poolse landdag’. Waarom niet een gediffe-

telijk) een andere zal zijn dan die voor het opzetten van een woonwerk-

rentieerde aanpak, die recht doet aan de verschillen in (wederzijdse!)

voorziening voor jongeren. De groep betrokkenen bij visitatie verschilt

belangen en posities in de groep belanghouders?

van de groep waarmee wordt samengewerkt in de dienstverlening aan

Citaten

o k tob e r 20 0 8

zorgbehoevenden. Belanghouders variëren dus naar rol en naar thema.

« …? »

Om belanghoudersparticipatie leuk en effectief te houden, is het nodig

meerwaarde kan zijn van uitwisselen, afstemmen en samenwerken

« Het is een foute redenering dat het door veel economische activiteiten in de wijk ook beter gaat met de mensen. Bedrijven dragen wel bij aan de leefbaarheid, maar zijn vaak zo gespecialiseerd dat wijkbewoners niet aan de bak komen. Daarom zijn daarnaast persoonsgerichte projecten voor verbetering van arbeidsmarktkwalificaties van jongeren zo belangrijk. »

op strategisch niveau. Niet zelden wordt geroepen dat belanghou-

OTB-onderzoeker (onderzoeksinstituut TU Delft) André Ouwenhand

ders vooral interesse hebben in geld en dat gesprekken niet van een

in het NRC Handelsblad over de aanpak in aandachtswijken.

deze diversiteit te onderkennen. Het lijkt een open deur, maar wordt o zo vaak vergeten.

Vorm volgt functie: een gedifferentieerde aanpak Corporaties kennen een rijke historie aan samenwerking met derden op projectniveau. Naar mijn idee is nog te weinig sprake van ‘opwaardering’ van die relatie door na te gaan wat voor beide partijen de

hoog niveau zijn. Mijn ervaringen zijn anders. Ik ontken niet dat geld

Wederkerigheid is hierbij een belangrijk begrip: de gesprekspartner is

« Als je naar een betere maatschappelijke verankering wil, moet je ook voor de burgers in de stad uitdragen wat je eigenlijk allemaal in de stad voor elkaar krijgt, zeker gezien het negatieve imago dat corporaties een paar jaar geleden toch hadden. »

belanghouder van de corporatie én vice versa! Daag elkaar uit vanuit

Gerard Andriessen, directeur van Stadgenoot, in building business

beide perspectieven te denken. Over de vorm waarin dat kan gebeu-

over de lokale verankering van corporaties.

een belangrijke rol speelt; dat er veel meer achter steekt blijkt wel uit gesprekken met corporaties en belanghouders. Ik constateer dat het nodig is tijd te nemen om elkaars werelden te leren kennen en om de ruimte te zoeken voor een open en kritisch debat. Zeker als de afhankelijkheden groot zijn, is enig vertrouwen nodig voor een open debat.

ren is meer dan een artikel op zich te schrijven. Vorm volgt functie is

vind ik geen excuus om je dan maar afzijdig te houden. Het vraagt wel

« Ondanks de individualisering neemt de belangstelling voor groepswonen toe. Ook worden de woongroepen steeds diverser in samenstelling. Denk aan groepen voor homo-ouderen, woongroepen voor spirituele mensen, enz. »

om sterk leiderschap. Dan heb ik het over duidelijke keuzen (visie en

Wim Kromwijk, Projectleider van de Federatie Gemeenschappelijk

opvattingen, zie ook elders in deze uitgave) en het goed beargumen-

Wonen (FGW) in Aedes Magazine over de wederopstanding van de

teren daarvan. Een ander belang of een andere mening hoeft niet tot

woongroep.

daarbij het motto. Ander geluid is dat de corporatie een speelbal van belanghouders dreigt te worden. Belangen verschillen en zoeken naar compromissen leidt meestal niet tot optimale oplossingen, luidt het commentaar. Dit

een andere opvatting of aanpak te leiden. Het betekent wel dat keuzen

anderen begrijpelijk zijn.

« We hopen dat er een preventieve werking van uit gaat en dat we straks een lagere concentratie van kansarmen krijgen. »

Kortom: de populatie belanghouders is divers, naar thema en naar rol.

Eric van den Einden, vestigingsdirecteur Tilburg van Wonen-Breburg,

Dit onderscheid is cruciaal voor het organiseren van het debat met

in Aedes Magazine over de Kruidenbuurt in Tilburg die de komende

belanghouders. Niet in één gesprek per jaar, maar met variatie in vorm,

jaren op slot gaat voor woningzoekenden met een bijstandsuitkering.

(opnieuw) uitgelegd en gemotiveerd moeten worden zodat ze ook voor

samenstelling en frequentie; deels structureel, vaak projectmatig. Ik pleit niet voor een circus aan belanghoudersparticipatie. Mijn stelling is dat een goed uitgedacht plan voor belanghoudersparticipatie de effectiviteit en het plezier vergroot.

« Was het vroeger altijd de bedoeling te bouwen voor mensen met de laagste inkomens, zodat zij een betaalbare woning tot hun beschikking hadden; nu kijkt de corporatie waar de stad behoefte aan heeft. » Marien de Langen, algemeen directuer van Mitros, een corporatie die actief is in Utrecht, in het Utrechts Nieuwsblad over de gewone verhuurder die uitgroeit tot een maatschappelijke organisatie.

15

oktober 2008

Maatschappelijk ondernemen? is een uitgave van KWH en haar partnernetwerk. Heeft u een praktijkvoorbeeld waar u maatschappelijk ondernemers in het vakgebied wonen-zorg-welzijn-werken-leren mee wilt inspireren? Laat het ons weten! U kunt hiervoor contact opnemen met Mariëlle Boogert van KWH ([email protected], tel. 010 282 70 88)