Maatschappelijk ondernemen?

Maatschappelijk ondernemen?

«

Inspiratie voor Maatschappelijk ondernemers wonen • zorg • welzijn • werken • leren

Visitatie; verplicht nummertje? 

» 6

ACT biedt daklozen

» 8  Integriteit van maatschappelijke organisaties  » 10  Ontrommel bestuurlijke verhoudingen  » 12  Inhoud geven aan MO  » 14

nieuwe kans 

jaargang 2 • nr4 juni 2009

Waarom al je zekerheden opgeven?

Ine Martens kiest voor vrijwilligerswerk in Ecuador  4

»

I n s p i r e r e n i n M a a t s c h a p p e l i j k O ndernemen

Inhoud

Belangeloos voor de maatschappij ............................................ 4

Visitatie; een verplicht nummertje? . ................. 6

Terug in de maatschappij .............................................................. 8 Integriteit bij maatschappelijke organisaties .............................................................. 10

Ontrommel de bestuurlijke verhoudingen ........................... 12 Vallei Wonen geeft inhoud aan Maatschappelijk Ondernemen .......................... 14

Colofon

Maak kennis met kwaliteit

Maatschappelijk Ondernemen? is een onafhankelijk magazine. Met dit tijdschrift willen we maatschappelijk ondernemers in de keten wonen • zorg • welzijn • werken • leren inspireren bij hun maatschappelijk ondernemen. Het magazine is een uitgave van KWH (Kwaliteitscentrum Woningcorporaties Huursector). De inhoud en samenstelling is tot stand gekomen in samenwerking met diverse

partners: Deloitte, Laagland’advies, Quintis Ontwerp en opmaak: Ontwerpstudio Bosgra BNO - Baarn Druk: Drukkerij Atlas - Soest Oplage: 1.500 Foto's: RJC Company, Marilyn Barbone, e.a.

Aan deze uitgave is de uiterste zorg besteed; ondanks deze zorgvuldigheid kan niet worden uitgesloten dat er onjuistheden in staan. Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. Bij de keuze van het fotomateriaal is zoveel mogelijk getracht de daarop berustende auteurs- en publiciteitsrechten te honoreren, de bron te vermelden en de bij de uitgever zijnde rechthebbenden te informeren.

Voorwoord

Gracias! Op de rand van mijn bureau staat een kleurrijke kaart uit Ecuador. Getekend door Erika, 5 jaar. Ze glimlacht met haar diepzwarte ogen op de ingeplakte foto. Ze is een van de leerlingen van de school in Chugchilán. Vrolijk, blij dat ze naar school kan. Erika reist iedere dag vele uren met de openbare bus door de bergen om bij school te kunnen komen. Dat maakt haar niet uit, integendeel. Op school heeft ze veel vriendinnen en leert ze veel. Ze is trots, op haar rode school out-fit, op haar schriften, op alles. De kaart ontroert. Het contrast tussen Ecuador en Nederland is zo inmens. Zo voelbaar. Terwijl ik de foto van Erika op mij in laat werken, realiseer ik me dat ik onze Martijn en Robert, die qua leeftijd broertjes van Erika hadden kunnen zijn, nog ontzettend veel moet vertellen. Die leven in een wereld van Nintendo’s, MSM en Efteling-spaarzegels. De school in Chugchilán is een project van het Daniëlle Children’s Fund. Zij ondersteunen de school op tal van manieren. Vrijwilligers uit het buitenland zijn ter plaatse voor de begeleiding van de lokale mensen. Ine Martens is zo’n vrijwilliger. Een Nederlandse jonge vrouw die haar goed betaalde baan en vertrouwde veilige omgeving inruilt voor een ongewisse situatie in

mr. Sjoerd Hooftman

Ecuador. Die heel goed weet wat ze wil. En haar hart volgt. Geen inkomen (!), geen eigen huis,

directeur-bestuurder KWH

geen pensioen. Maar wel met vrolijke, pure kinderen om haar heen die haar veel energie teruggeven. Ine voelt dat ze iets toevoegt. Dat gevoel is voor Ine niet in geld of zekerheden uit te drukken. Ine inspireert en laat zich inspireren. En toont zich daarmee hét voorbeeld voor anderen. Ze is bijzonder. Het verhaal van Ine leest u verderop. KWH draagt het Daniëlle Children’s Fund een bijzonder warm hart toe en is een van de sponsoren namens de bij KWH aangesloten wooncorporaties. We hebben eind vorig jaar met eigen ogen kunnen zien welke resultaten er allemaal zijn geboekt. En we hebben gevoeld wat er allemaal nog moet gebeuren. Het lijkt soms een druppel op een gloeiende plaat. Maar met mensen zoals Ine worden er echt stappen gezet. Voor Erika. Ik kijk uit naar haar volgende kaart. En laat de Efteling-spaarzegels achter bij de verbaasde kassamevrouw.

3

4

zorg • welzijn • werken

I n s p i r e r e n i n M a a t s c h a p p e l i j k O ndernemen

De overstap naar vrijwilligerswerk

Belangeloos voor de maatschappij Zonder de inzet van vrijwilligers zouden veel maatschappelijke projecten niet kunnen bestaan. Zouden kansarme groepen niet de kansen en mogelijkheden krijgen die ze zo hard verdienen. De gedrevenheid en passie van deze vrijwilligers is hierbij essentieel. Ine Martens is zo’n vrijwilliger. Zij vertelt hoe zij tot de keuze is gekomen om de overstap te maken van een goedbetaalde baan in Nederland naar vrijwilligerswerk in Ecuador waarbij ze leeft van haar spaargeld. Tekst: KWH-Mariëlle Boogert

Hoe zag je leven er uit voordat je koos voor vrijwilligerswerk?

en het geld dat mijn etage had opgebracht, zou ik het zeker een tijd uit

Ik werkte als Marketing Communicatie manager bij een bedrijf dat

kunnen houden. In Peru ging ik aan de slag bij Stichting Wees Kind. Zij

software ontwikkelde. Het was een goedbetaalde, meer dan fulltime

zochten een coördinator voor hun vrijwilligersprogramma en projec-

baan. Ik ging met plezier naar mijn werk, was carrièregericht en

ten. Uiteindelijk heb ik dat twee jaar gedaan.

gedreven in de dingen die ik deed. Ik woonde op een mooie etage in Amsterdam.

Wat ben je na die tijd gaan doen? Ik had al een tijd contact met Helma van der Hoeven, zij was in die tijd

Wat was het moment waarop je besloot te kiezen voor

bezig met het opzetten van een project in Ecuador voor het Daniëlle

vrijwilligerswerk?

Children’s Fund (DCF). Met DCF probeert zij kinderen in derde wereld-

Ik wilde graag naar Zuid-Amerika om daar vrijwilligerswerk te gaan

landen (met name in Ecuador en Nepal) op verschillende manieren te

doen en nam daar zes maanden onbetaald verlof voor op. Uiteindelijk

begeleiden. De nadruk ligt hierbij op medische zorg, onderwijs en het

ben ik drie maanden in Peru en drie maanden in Ecuador geweest. Toen

psychologische en sociale vlak. Vanaf eind november 2007 ben ik daar

ik terugkwam, ging ik me steeds meer afvragen waar het eigenlijk om

als vrijwilliger aan de slag gegaan vanuit Quito en Ambato.

ging. Ik werkte om de hypotheek van mijn etage te kunnen betalen en

Ik heb er bewust voor gekozen om met kinderen te werken, zij zijn de

verder zag iedere week er hetzelfde uit; elke werkdag tot laat aan het

toekomst. Ik denk dat er ook meer aandacht moet komen voor gezin &

werk en het weekend om uit te rusten en af en toe wat leuks te doen. Ik

kind. Dat kinderen zich binnen hun eigen familie moeten ontwikkelen.

besloot dat ik dit anders wilde. Ik verkocht mijn etage, zegde mijn baan

En wat je ziet, is dat families vaak maar een klein zetje in de goede rich-

op en vertrok naar Peru. Het lijkt een hele stap, maar zo voelde het niet.

ting nodig hebben om daarna zelfstandig te kunnen functioneren.

Ik had weinig om voor in Nederland te blijven en van mijn spaargeld

zorg • welzijn • werken

juni 2009

Kun je wat meer vertellen over de projecten waar je mee te maken

delen om goed onderwijs te kunnen bieden. Beetje bij beetje proberen

hebt?

we in overleg met de directeur en leraren de kwaliteit van het onder-

Waar ik direct betrokken bij ben geweest is een kindertehuis in Am-

wijs te verbeteren. Met name door het aanschaffen van inspirerend

bato, vlakbij Quito. Een project van de lokale bevolking voor de lokale

onderwijsmateriaal waarmee de leraren de leerlingen beter kunnen

kansarme kinderen. Doelstelling van dit project is het herenigen van

stimuleren in het ontwikkelen van hun kennis.

kinderen met hun eigen biologische familie. Dit kunnen de ouders zijn, maar ook grootouders, ooms en tantes. In Ecuador komt het vaak voor

Hoe ziet je toekomst eruit?

dat een kind niet bij de ouders leeft door economische redenen. Als het

Ondanks dat ik leef van mijn spaargeld en ik bijvoorbeeld geen zeker-

niet anders kan, worden de kinderen tijdelijk in het tehuis opgevan-

heden als pensioen opbouw, maak ik me geen zorgen over de toekomst.

gen. Maar uiteindelijk doel is om de ouders te stimuleren en te leren

De levensstandaard in landen als Ecuador en Peru ligt zo laag, dat ik

zelf voor hun kinderen te zorgen. Dankzij giften van onze sponsors

het met mijn spaargeld nog wel even uit kan houden. Stel dat dit op

(onze projecten worden uitsluitend gesteund door particulieren en

een gegeven moment niet meer toereikend is dan kan ik er bijvoor-

bedrijven) hebben we de leefbaarheid in dit kindertehuis flink kunnen

beeld voor kiezen om terug te gaan naar Nederland en een betaalde

verbeteren en kunnen we de programma’s operationeel laten draaien.

baan te zoeken in de liefdadigheidssector. Met de ruime ervaring die ik dan inmiddels heb opgebouwd, kan ik hier zeker een waardevolle

Verder zijn we nu ook bezig met de steun aan een plaatselijke school,

bijdrage aan leveren.

Escuela Juan José Flores, waar zo’n 300 kinderen uit de arme omgeving naar school gaan. De enthousiaste directeur doet er alles aan om zo

Meer informatie over de projecten of wilt u een donatie doen? Kijk op

goed mogelijk onderwijs te bieden. Toch missen vaak de juiste mid-

www.daniellechildrensfund.org

5

6

Wonen

I n s p i r e r e n i n M a a t s c h a p p e l i j k O ndernemen

Visitatie; een verplicht nummertje… Of een instrument dat corporaties inspiratie biedt? Beoordelingsgesprekken roepen uiteenlopende reacties op: van frustrerend, nutteloos, ‘ik hoor niets nieuws’, zonde van de tijd tot een goed gesprek dat inspirerende perspectieven biedt voor de toekomst. Visitatie is ook een soort beoordelingsgesprek. Sinds 2007 is iedere corporatie volgens de Aedescode verplicht eens per vier jaar een visitatie uit te laten voeren. Alle visitaties moeten plaatsvinden op basis van het beoordelingskader Maatschappelijke visitatie woningcorporaties. De baas is ‘de maatschappij’ vertegenwoordigd in een visitatiecommissie. De gevisiteerde corporatie is ‘de medewerker’ die kritisch onder de loep wordt genomen. Visitatie als verplicht nummertje dat veel geld en tijd kost? Of heeft het meer te bieden? Tekst adviseur Laagland’advies – Annet de Klerk

De corporatie heeft het zelf in de hand

bewust inzet. Hoe dan? Mijn advies is om over de inzet van visitatie al

De vraag of visitatie de corporatie meer te bieden heeft dan een

goed na te denken vóórdat de visitatieoffertes worden aangevraagd.

verplicht nummertje, heeft niet alleen te maken met de kwaliteit van

Benut visitatie als een van de schakels in een continu proces van

de visitatie(commissie). Uiteraard is dit belangrijk, maar minstens

verandering en verbetering. Visitatie kan dan een onderdeel gaan

zo belangrijk is hoe de corporatie zelf met het instrument visitatie

vormen van de totale planning- en beleidscyclus, kan een aanzet zijn

omgaat. Visitatie is een kritisch traject dat corporaties niet alleen

voor organisatieveranderingen, kan input geven om in gesprek te

verplicht tot maatschappelijke verantwoording van prestaties,

gaan met belanghouders en kan tot slot input geven om het interne

maar eveneens kan uitdagen, stimuleren en doen leren. Visitatie

toezicht aan te scherpen. In dit artikel zijn allerlei mogelijke doelen

kan waardevol en inspirerend zijn, mits de corporatie het hiervoor

van een visitatie op een rij gezet.

Wonen

juni 2009

Visitatie als onderdeel van de planning- en beleidscyclus Een door organisaties veelgebruikte planningsmethode is de Demingcyclus (zie figuur). Planning doorloopt hier een continu proces van Plan, Do, Check, Act en weer terug naar Plan. Los van het feit dat aspecten uit deze cyclus in de visitatie zelf ook beoordeeld worden, kan het uitvoeren van de visitatie ook benut worden als onderdeel van

check

plan

act

do

deze cyclus. Visitatie is makkelijk in de plannings- en beleidscyclus in te bedden. Visitatie kan gezien worden als Check: > om de effecten van beleid te meten; > om beleid te evalueren; > om beleid bij te stellen;

borging

> om bestaand beleid beter uit te gaan voeren; > als inventarisatie van toekomstige opgaven;

ing

rbeter

ue ve contin

> als input voor nieuw beleid of een nieuw ondernemingsplan.

figuur: Deming Cyclus

Visitatie als aanzet voor een organisatieverandering

belanghouders of om bijvoorbeeld afspraken te concretiseren en op

Een visitatie kijkt van buiten naar binnen. Zijn de prestaties voor ver-

papier te zetten.

betering vatbaar of klagen veel belanghouders over de samenwerking, dan geeft dit aanleiding om na te denken over het functioneren van

Als basis om het interne toezicht te verscherpen

de interne organisatie. Een paar voorbeelden van kritische geluiden

Visitatie is een instrument waarbij toezichthouders ‘op afstand’ toe-

van belanghouders: ‘Door de fusie is de afstand zo groot geworden’; ‘ze

zicht kunnen houden en toch feeling kunnen houden met de belang-

komen hun afspraken niet na’; ‘het besluitvormingsproces verloopt zo

houders. Toezichthouders van corporaties worden steeds vaker gecon-

traag’; ‘huurders worden niet serieus genomen’; ‘ze willen heel veel,

fronteerd met de eis dat zij hun oor te luisteren moeten leggen bij hun

maar hebben er de mensen niet voor’. Een visitatie levert vaak veel

belanghouders voor het bepalen van de strategische koers. Ook wordt

signalen op die te maken hebben met het functioneren van de organi-

verwacht dat corporaties zich naar belanghouders verantwoorden

satie. Is een cultuuromslag nodig? Is de besluitvormingprocedure wel

over de geleverde prestaties. Good Governance kan alleen wanneer je

efficiënt en effectief ingericht? Moeten er nieuwe mensen aangetrok-

weet wat je belanghouders beweegt en wat zij vinden. Als je dat weet

ken worden of huren we tijdelijk in? Dit zijn vragen waar een corpora-

is het mogelijk een goede vertaalslag te maken naar een strategische

tie mee aan de slag kan na een visitatie.

koers, effectieve inzet van het vermogen en de kaders waarbinnen met het bestuur afspraken worden gemaakt. Een maatschappelijke visi-

Visitatie als basis om in gesprek te gaan met belanghouders en

tatie is bij uitstek een instrument dat hiervoor benut kan worden. En

afspraken te maken

een goede timing van visitatie is van belang wanneer er sprake is van

De corporatie werkt aan haar maatschappelijke taak samen met haar

wisseling van de wacht. Vindt de visitatie onder de oude samenstelling

belanghouders. Corporaties en belanghouders hebben elkaar nodig;

van toezichthouders plaats of onder nieuwe samenstelling? De keuze

ze kunnen niet om elkaar heen. Zonder elkaar geen prestaties; geen

hangt af van de doelen.

keten van bijvoorbeeld wonen-welzijn-zorg of wonen-werken-leren. Met visitatie heeft de corporatie een verantwoordingsinstrument

Van verplicht nummertje naar inspirerend instrument voor

in handen waarmee zij de transparantie naar haar belanghouders

betere prestaties

vergroot en uitlegt waarom ze doet wat ze doet. Maar visitatie kan

Als je als corporatie je eigen doelen van visitatie benoemt, zelf de

meer zijn dan dat. Het kan ook benut worden om de belanghouders te

­timing bepaalt en hierover communiceert met je belanghouders,

horen. Wat zien zij bijvoorbeeld als de opgaven? Wat vinden zij van de

kan visitatie voor de organisatie een nieuwe betekenis krijgen: van

prestaties van de corporatie? Hoe vinden zij de samenwerking lopen?

verplicht nummertje naar een inspirerend instrument dat leidt tot

Een visitatie kan inzicht geven in ‘blinde vlekken’ in de samenwerking

een ­beter functionerende organisatie en betere maatschappelijke

en dat biedt vervolgens aanknopingspunten om in gesprek te gaan met

prestaties.

7

8

Wonen •zorg • welzijn

I n s p i r e r e n i n M a a t s c h a p p e l i j k O ndernemen

Terug in de maatschappij ACT biedt daklozen nieuwe kans

Dakloos, psychiatrisch patiënt, vaak slechte ervaringen met hulpverlening en achterdochtig. Toch is er voor deze mensen een kans om terug te keren in de maatschappij. Sinds juli 2005 biedt het Amsterdamse rehabilitatieteam dak- en thuisloze psychiatrische patiënten een eigen woning met intensieve zorg aan. Een groot succes, zo blijkt. Van de veertig daklozen die aan een woning geholpen zijn, wonen er nu nog 39 zelfstandig.

Tekst: KWH-Mariëlle Boogert

Het is niet gebruikelijk om een dakloze, psychiatrische patiënt een

Het begin van de samenwerking

eigen huis aan te bieden. Vaak komen ze terecht is een sociaal pension,

Ruud: ‘Drie jaar geleden zijn we begonnen met het Rehab ACT-team

beschermd wonen of een andere vorm van groepswonen. Hier zitten

We zagen dat de corporatie erg sceptisch was tegenover het huisves-

echter nadelen aan; het is een omgeving waar veel mensen zitten

ten van psychiatrisch patiënten. Nadat we uitleg hadden gegeven over

met uiteenlopende (psychische) problemen. Dit zorgt onherroepelijk

de intensieve begeleiding van deze mensen, reageerden ze positiever.

voor conflicten. Ook slepen bewoners elkaar mee in hun drugsgebruik

We kregen uiteindelijk drie woningen toegewezen en een proefperiode

of andere problemen. Een deel van de daklozen wil of kan niet in een

van 3 jaar.’

pension slapen. Het zogenaamde Rehab ACT-team (assertive community treatment)

Angelique: ‘We hadden inderdaad onze twijfels bij het huisvesten van

benadert daklozen actief, op straat en bij de inloopcentra voor daklo-

daklozen met psychiatrische problemen, omdat het een behoorlijke

zen. Wanneer het lukt om contact te leggen en het vermoeden bestaat

uitdaging is om bewoners direct van de straat zo een woning aan te

dat de cliënt tot de doelgroep behoort, dan wordt geprobeerd tot een

bieden. Ook met de begeleiding van deze mensen ging het niet altijd

samenwerking te komen. Dit is dikwijls een moeilijk traject, daklozen

goed, was onze ervaring. Totdat Rehab ACT teams in een presenta-

zitten vaak niet te wachten op behandeling van een psychiatrische

tie uitleg gaf over de aanpak. We waren erg onder de indruk van de

ziekte. Als er echter praktische hulp als een slaapplaats, douche,

multidisciplinaire begeleiding vanuit één team. We krijgen van veel

schone kleding tegenover staat, is het vaak een ander verhaal. Met een

instellingen verzoeken, maar we zien dat lang niet alle organisaties

eigen huis en begeleiding, in combinatie met behandeling van de psy-

toegerust zijn om de cliënt op zo’n breed vlak begeleiding en behande-

chiatrische problemen krijgt de dakloze de mogelijkheid om een eerste

ling te bieden.’

stap te zetten bij zijn terugkeer in de samenleving. Het succes van de samenwerking. Bij het project is de samenwerking tussen woningcorporatie en

Angelique: ‘Het is belangrijk dat je vertrouwen hebt in elkaar. En dat

gezondheidsinstelling belangrijk. Angelique Josefa – de Haard, senior

is er vanuit onze kant zeker. Als corporatie stellen we onszelf het doel

medewerker bewonerszaken bij corporatie Stadgenoot en Ruud

om kwaliteit in wonen te bieden voor iedereen; daar horen dus ook de

Zuidmeer, hoofd Rehab ACT teams te Amsterdam vertellen over de

meest zwakke groepen uit de samenleving bij. Samen met Rehab ACT

samenwerking.

teams zoeken we naar de juiste oplossing. We krijgen een globaal beeld van de cliënt en kijken welk stadsdeel de voorkeur heeft. Aan de hand hiervan stemmen we vraag en aanbod af. Ook andersom kunnen we op

juni 2009

Wonen •zorg • welzijn

Rehab ACT teams rekenen. Als wij bijvoorbeeld het vermoeden hebben

evalueren de samenwerking twee keer per jaar en verder hebben we

dat een van onze klanten psychische problemen heeft dan kunnen we

vaak telefonisch contact of contact per e-mail. We hopen dat we de

hiervoor bij Rehab ACT teams terecht. We proberen allebei verder te

samenwerking in de toekomst steeds verder uit kunnen bouwen. Voor

kijken dan onze eigen mogelijkheden, op deze manier kun je tot crea-

2009 hebben we van Stadgenoot tien woningen toegewezen gekregen.

tieve vormen van samenwerking komen.’

Het huurcontract komt het eerste jaar op naam van Rehab ACT teams te staan. Als alles goed verloopt dan komt het contract na een jaar

Ruud: ‘Wij zijn blij dat we dit vertrouwen hebben kunnen krijgen.

op naam van de huurder. Dit betekent dat we weer tien mensen een

Het gaat er vooral ook om dat je waarmaakt wat je belooft. We

mooie nieuwe kans in de samenleving kunnen bieden.’

Intensieve begeleiding draagt bij aan het succes van het project.

9

10

Wonen • zorg • welzijn • werken • leren

I n s p i r e r e n i n M a a t s c h a p p e l i j k O ndernemen

Integriteit bij maatschappelijke organisaties is momenteel een veelbesproken onderwerp. De laatste jaren zijn verschillende incidenten aanleiding geweest voor zowel de wetgever, als brancheorganisaties om meer eisen te stellen aan het integriteitbeleid van onder andere woningcorporaties. De trend van aanscherping van bestuurlijk toezicht ter bevordering van integriteit sluit aan bij het politieke debat rondom waarden en normen. Steeds meer brancheverenigingen besteden tijd aan het waarborgen van integriteit onder hun leden. Verschuivende waarden en normen zorgen voor de nodige aandacht rond integriteitvraagstukken. Stakeholders eisen steeds meer van organisaties, zoals openheid en transparantie over investeringsprogramma’s, het voeren van integer bestuur en in toenemende mate wordt het belangrijk om aan te tonen hoe het integriteitbeleid is ingericht. Tekst: Deloitte - Sacha le Feber en Sylvie Bleker-van Eyk

Integriteit bij maatschappelijke organisaties

Wonen • zorg • welzijn • werken • leren

juni 2009

>> figuur: Integriteitdriehoek

Managers en bestuurders zijn zich in toenemende mate bewust van

t lisa na

Dr uk

tio Ra

Waarom integriteit?

ie

het belang van een integere organisatie. Er zijn drie goede redenen om aan integriteit te werken:

Gelegenheid

> Het moet. Wetgeving verplicht hiertoe en branchecodes (de Aedes code en de Governance code) schrijven dit voor. > Het loont. Het voorkomen van financiële en emotionele schade, het beschermen van de reputatie van de organisatie en het behoud van

Om gedrag te kunnen managen moet eerst nagegaan worden wat

het vertrouwen van stakeholders, zijn belangrijke motieven om aan

gedrag beïnvloedt. De drie factoren die invloed uitoefenen op gedrag

integriteit te werken en de continuïteit van een organisatie te waar-

zijn: gelegenheid, druk en rationalisatie. Integriteitbeleid begint bij

borgen.

de bron: het begrijpen van de normen en het willen nakomen van die

> U wilt het zélf. U wilt een organisatie waar mensen werken met in-

normen, vaak gestimuleerd door voorbeeldgedrag (rationalisatie ofwel

nerlijke beschaving en fatsoen. U wilt kunnen bouwen op de eigen

rechtvaardiging van goed, maar ook van fout gedrag). Vaak staat het na-

verantwoordelijkheid van uw medewerkers.

komen van de normen op het spel als andere belangen met de normen conflicteren. Denk aan geldgebrek, het behalen van targets of concur-

Een concrete aanpak voor integriteit die de gehele organisatie op

rentie-overwegingen (druk). Daarnaast doen zich omstandigheden voor

een positieve manier betrekt in de discussie over integriteit en over

die toelaten dat de normen niet worden nageleefd (gelegenheid). In

praktijkdilemma’s is een goede manier om aan het werk te gaan met

bovenstaande figuur staat dit weergegeven in de integriteitdriehoek.

integriteit. Beheersing van integriteitrisico’s De Integriteitdriehoek

Een goed integriteitbeleid houdt rekening met elke norm in het kader

De term ‘integriteit’ is niet zo ‘transparant’ als het op het eerste oog

van deze drie elementen. Het beleid voorziet in preventieve, detectieve

lijkt. De invulling van het begrip integriteit verschilt van mens tot

en bevorderende/ handhavende maatregelen per element. De drie ele-

mens. Daarnaast moet integriteit worden bezien binnen de context

menten die verklarend zijn voor een opzettelijke integriteit­inbreuk zijn

van de groep, de samenleving en de tijd. Ieder mens en iedere groep

vergelijkbaar met de componenten brandstof, zuurstof en ontsteking:

beleeft integriteit binnen zijn of haar eigen context. De parameters

als één van de componenten ontbreekt is de kans op vuur nihil. Echter,

passen zich aan, aan de omgeving waarbinnen degene die de definitie

als alle drie componenten in enige mate aanwezig zijn, is de kans op

opstelt, opereert. Vaak wordt integriteit gelijkgeschakeld met waarden

vuur groot. In theorie zou het daarom mogelijk zijn om bij beheersing

en normen. Maar integriteit is meer dan alleen waarden en normen.

aandacht te besteden aan slechts één component. De praktijk leert dat

Integriteit behelst meer dan gedragscomponenten zoals onkreukbaar-

het niet mogelijk blijkt één component geheel buiten spel te zetten.

heid of eerlijkheid. Integriteit geeft aan welk gedrag er van de mede-

Er is bijna altijd een gelegenheid om een motief te realiseren of een

werkers wordt verwacht. Integriteitinbreuken zijn de inbreuken op het

mogelijkheid om een gelegenheid te creëren.

verwachte, gewenste gedrag. Personele integriteit is niet meetbaar, grillig en ongrijpbaar. Daarentegen biedt organisatorische integriteit

Afsluiting

aanknopingspunten om actief te sturen, waardoor de organisatie er

Bij de implementatie van het integriteitbeleid (bijvoorbeeld door mid-

meer grip op kan krijgen en zij kan proberen methoden te ontwikkelen

del van workshops en trainingen) is het belangrijk om te onthouden

om integriteit te managen. Bij organisatorische integriteit moet de

dat een bewustwordingsprogramma alleen niet toereikend is. Integri-

aandacht niet worden gericht op de personele invulling van integriteit,

teit heeft onderhoud nodig, zodat de medewerkers zich ook bewust

maar op de wijze waarop de organisatie het gedrag van medewerkers

zijn en bewust blijven van het belang van integriteit in de dagelijkse

kan beïnvloeden. Dit om het gewenste gedrag te krijgen.

uitoefening van hun functie.

11

12

Wonen • zorg • welzijn

I n s p i r e r e n i n M a a t s c h a p p e l i j k O ndernemen

Uitdaging aan de MO: ontrommel de bestuurlijke verhoudingen Is de maatschappelijke onderneming nu een zelfstandige organisatie of een uitvoeringsorganisatie van de overheid? Heertje schreef ooit in een opruiende column over corporaties: ‘het wordt tijd dat deze onwillige uitvoeringsorganisaties eens worden aangepakt’. En ook de moderne burger zal zich afvragen waarom men toch zo moeilijk doet. Corporaties, zorginstellingen, welzijnsinstellingen, scholen… die werken toch met publiek geld? En de overheid regelt dat toch?

Tekst: Quintis – Frans de Jong

De overheid zou over de ingewikkelde verhouding tussen ‘staat, markt

derwaart gaat’ in zijn systeemanalyse nog het model van een sturende

en middenveld’ helderheid moeten verschaffen. Maar de vraag is of de

overheid, die zichzelf moet compliceren om de steeds ingewikkelder

overheid, de rijksoverheid en de gemeentelijke overheid, daar wel toe

samenleving te kunnen aansturen. Daarmee wordt door de commissie

in staat is.

Vonhoff de kiem gelegd voor rationalisatie van de overheidssturing tot

In dit artikel willen we een andere invalshoek kiezen. Verheldering van

‘planning en control’.

de bestuurlijke verhoudingen zien we ook als een verantwoordelijkheid

Voordien werd de maatschappelijke agenda bepaald door de vraag van

van de maatschappelijke onderneming. Een echte maatschappelijke

de samenleving zoals die werd geformuleerd in de zuilen – de politieke

ondernemer regelt zijn omgeving zo dat hij ‘goed’ wordt aangestuurd.

partijen zetten de agenda. Gedurende de kabinetten Lubbers en Kok,

Maar wat is goed?

wordt die benadering vervangen door een pragmatischer, probleemgerichte benadering. Pragmatische agendabouw, gevolgd door sturing

Veranderende sturingsfilosofie

met Planning en Control!

Een van de oorzaken van de verwarring is te vinden in de voortdurende verandering van de sturingsfilosofie van de overheid. Nog in 1981 han-

Van zorgen voor naar zorgen dat…

teert de Commissie Vonhoff in het briljante rapport ‘Elk kent de laan die

Rond de millenniumwisseling ontstaat er behoefte aan een nieuw

Model 1

Model 2

Politieke vraagsturing

Planning & control

Politiek evenwicht tussen

Activering door

zuilen, bevochten door

vertegenwoordiging

voormannen

> Belangengroepen > Politieke kleur > Afweging door macht > Participatie in zuil/organisatie

> Economie > Probleemstelling > Pragmatische besluitvorming > Participatie door vertegenwoordigers in functionele organisaties

Wonen • zorg • welzijn

juni 2009

stuurmodel. Het pragmatische model is ‘zielloos’ geworden. Sinds de

Aan de haren uit het moeras?

komst van Balkenende in 2002 geldt binnen de overheid niet langer

Ontrommeling van de bestuurlijke verhoudingen zou ongelukken

‘zorgen voor’ maar ‘zorgen dat’. In 2004 wordt die sturingsfilosofie ex-

kunnen voorkomen en het vertrouwen van burgers moeten bevor-

pliciet gemaakt en uitgewerkt in het rapport van de RMO met de titel:

deren. Maar wie moet dat doen? De overheid als scheidsrechter in

“Bevrijdende Kaders”. In dat model daagt de overheid Maatschappelij-

het bestuurlijke veld is de eerst aangewezen partij. De rijksoverheid

ke Ondernemingen, markt en burgers uit om samen te werken binnen

neemt die rol echter niet. Mogelijk is de ideologische verdeeldheid van

kaders ter realisatie van een maatschappelijk doel. De sturingsfilosofie

Balkenende IV daarvan de oorzaak (CU/CDA: model 3; PvdA: model 2).

bestaat uit twee componenten: ten eerste een stevige, uitdagende ka-

Maar belangrijker zal zijn dat de problematiek van de sturing van het

derstelling; ten tweede het ‘uitlokken’ tot horizontalisering. Een nieuw

middenveld met name door de Wmo is verschoven naar het gemeente-

woord dat slaat op die ‘horizontale samenwerking’ tussen maatschap-

lijke niveau.

pelijke partijen. Met de komst van dit sturingsparadigma is er weer een familie van denkmodellen bijgekomen voor communicatie en sturing

De gemeenten hebben voor sanering van de bestuurlijke verhoudin-

tussen overheid en samenleving.

gen niet de vereiste competenties. Eerst omdat er simpelweg over die bestuurlijke verhoudingen nog onvoldoende bewustzijn bestaat –

Kloof tussen filosofie en praktijk

sanering van de bestuurlijke verhoudingen is simpelweg nooit een taak

Die stuurmodellen worden echter zelden consistent toegepast. Die

van de gemeente geweest – en men dus vertrouwt op de oude routines

filosofie van kaderstelling en horizontalisering vormde bijvoorbeeld

vanuit het politieke denken van model 1; soms met de zakelijkheid

het decor waarin de Wet maatschappelijke ondersteuning werd gefor-

van model 2. Er is eenvoudigweg nauwelijks ervaring met het nieuwe

muleerd. Maar in de uitvoering werden daar nog elementen van het

model 3. Bovendien is de verhouding tussen Raad en College een blok-

aloude verticale ‘planning en control-model’ ingevoerd: de inkoop van

kade op weg naar nieuwe modellen van sturing. De gemeenten gaan

diensten bijvoorbeeld. En als gevolg van een slecht begrip van dat neo-

dit zonder hulp niet trekken…

logisme ‘horizontalisering’, werden in de uitvoeringspraktijk ook nog restanten verwerkt van de oeroude sector/zuilensturing uit de jaren

Uitdaging aan de maatschappelijke ondernemer

zestig en zeventig. Resultaat: verwarring in de verhoudingen.

Die hulp moet komen van de maatschappelijke ondernemingen. Dat is simpelweg een ondernemersuitdaging. Zo goed als een markton-

Al met al zien we dat in het werkveld van de maatschappelijke on-

dernemer zijn commerciële verhoudingen in de markt gezond moet

derneming drie stuurmodellen door elkaar lopen: de aloude politieke

houden, moet een maatschappelijke ondernemer zich bekommeren

vraagsturing, de probleemgerichte planning en control en de nog

om de verhoudingen met het bestuur. Daarbij is het model ‘kader-

onvoldragen benadering van kaderstelling en horizontalisering. Dat

stelling en horizontalisering’ dé context voor de MO – het leefmilieu

leidt tot ongelukken, met name in die domeinen waar de overheid de

waarin ondernemerschap kan gedijen. Maak dat eens expliciet richting

planning en control niet durft los te laten: zorg en welzijn. Maar ook in

gemeente. Als de gemeente dat niet wil? Maak dan concrete afspraken

de sfeer van het wonen is de situatie verrommeld. Een en ander leidt

over toepassing van ofwel model 1 ofwel model 2 – maar maak het

tot concrete ongelukken bijvoorbeeld in de thuiszorg, maar ook tot een

stuurmodel bespreekbaar en doe alleen al zodoende aan ‘ontromme-

algemeen verlies aan vertrouwen bij burgers ‘men rommelt maar wat

ling van de bestuurlijke verhoudingen’!

aan daar in die bestuurskamers’.

Model 3 Kaderstelling en

Het risoco op

horizontalisering

een ongeluk:

Uitdagende kaders

- Een filosofie van

lokken horizontale communicatie uit

kaderstelling - Een praktijk van planning & control - Met ook nog een beetje sturing via politieke organisaties

> Dynamiek van de samenleving > Opgave > Mate van effectiviteit van de uitdaging > Participatie door samenwerking van mensen en organisates

Leidt tot onoverzichtelijkheid en verlies aan vertrouwen

13

14

Wonen • zorg • welzijn • werken • leren

I n s p i r e r e n i n M a a t s c h a p p e l i j k O ndernemen

“De resultaten van deze twee projecten stimuleren ons om samen met onze partners nieuwe initiatieven te ontwikkelen.” Bart Rozemeijer, directeurbestuurder Vallei Wonen

Vallei Wonen geeft inhoud aan Maatschappelijk Ondernemen

Waar een kleine corporatie groot in kan zijn Een ambitieuze corporatie in het midden van het land, die in 5 jaar tijd twee grote projecten realiseert voor de Woudenbergse samenleving. Dat kenmerkt het maatschappelijk verantwoord en betrokken ondernemen van Vallei Wonen. Deze twee projecten laten zien dat je als kleine corporatie ook heel goed inhoud kunt geven aan Maatschappelijk Ondernemen. Tekst: Vallei Wonen – Astrid Dijkstra

Maatschappelijk betrokken

Schans opgeleverd. Een prestigieus project, dat Vallei Wonen in

Vallei Wonen is een corporatie die midden in de samenleving staat. We

samenwerking met de gemeente Woudenberg heeft gerealiseerd. Na

zien onszelf als een maatschappelijke onderneming met als belang-

jarenlange voorbereiding werd in juni 2006 gestart met de bouw van

rijkste taak: zorgen voor goede huisvesting voor iedereen, en met name

het multifunctionele centrum, dat in april 2008 als eerste fase werd

voor mensen die zelf niet kunnen voorzien in hun eigen woningbe-

opgeleverd. In dit centrum is een praktijk voor fysiotherapie en fysio

hoefte, met een lager inkomen of uit bijzondere doelgroepen. Wij

fit gevestigd, een huisartsen- en tandartsenpraktijk en het kantoor

onderscheiden ons door projecten in combinatie met zorg en welzijn.

van Vallei Wonen. De gemeente Woudenberg heeft in het centrum een

Door intensieve samenwerking met gemeente en zorgaanbieders is het

WMO-loket en een activiteitencentrum met kantoren voor de Stichting

mogelijk om projecten als De Schans en De Tuinen te realiseren.

Welzijn Ouderen, Beweging 3.0 (thuiszorg, maatschappelijk werk, ouder- en kindzorg) en Zorggroep Charim (thuiszorg, dagopvang voor

De Schans

ouderen). In de centrale ruimte vinden iedere dag allerlei activiteiten

Na drie jaar bouwen, is in mei 2009 de laatste fase van project De

plaats zoals biljarten, kaarten, gymnastiek, koersbal en handwerken.

Citaten

maart 2009

Cliënten met een verstandelijke beperking van Stichting Reinaerde verzorgen er de koffie. Daarnaast zijn zij werkzaam bij de overige partijen

« …? »

De Tuinen

« Het samenbrengen en samengaan van generaties moet uitgangspunt worden van planologie, architectuur, woningmarkt en voorziningenbeleid. Het kan nieuwe perspectieven bieden aan talloze te snel vergrijzende woongroepen voor 55-plussers. Het schept betere kansen op het duurzaam samen wonen en leven, van generaties die elkaars gebreken compenseren en elkaars sterke kanten versterken. »

Momenteel wordt er gebouwd aan project De Tuinen. In nauwe samen-

Prof. Dr. Jacques Allegro en Ger Tiele in Cobouw over wonen met een

werking met Zorggroep Charim ontstaat hier een uniek en duurzaam

mix van generaties

in het multifunctionele centrum. Ook in het kantoor van Vallei Wonen zijn zij in het afgelopen jaar zeer gewaardeerde collega’s geworden. Op het MFC zijn 30 huurappartementen gebouwd, waarvan 10 vrije sector en vier vrije sector koopappartementen. Ernaast staan nog twee gebouwen met ieder 14 huurappartementen, een 14-tal koopwoningen en 8 koopappartementen voor starters. De laatste fase is een kleinschalig gebouw met 10 vrije sector huurappartementen.

gebouwd complex, dat bestaat uit kleinschalige verpleeghuiszorg, ver-

grote overdekte en verwarmde binnentuin. Al deze gebouwen zijn ver-

« De invloed van profvoetballers als rolmodel op jongeren mag niet worden onderschat. Als ik op een school kom, zingen de jongeren braaf een liedje. Maar als een profvoetballer in de klas langskomt voor een praatje over normen en waarden in de sport, liggen ze een nacht van tevoren wakker van de spanning. »

bonden door een zogenaamde kasteelmuur die als binnengang dient,

Minister Eberhard van der Laan in Het Parool over de inzet van

zodat bewoners overal droog naartoe kunnen wandelen. In dit complex

profvoetballers in sociale projecten en probleemwijken

zorgingshuiszorg; een ontmoetingsplein met restaurant, bibliotheek, winkeltje, pedicure en kapper. Er komt een gebouw met 14 appartementen voor begeleid zelfstandig wonen voor cliënten van Stichting Philadelphia, een groot kinderopvangcentrum van Kwink en fysiotherapiepraktijk. Daarnaast verrijst een bijzonder gebouw van 44 appartementen met zorggarantie en een

wordt WKO (WarmteKoudeOpslag) toegepast, een systeem waarmee

reidingen getroffen voor het aanbrengen van op maat gesneden extra

« Het systeem van maatschappelijke stages is uiterst kwetsbaar. Er zijn vooral zorgen over goede begeleiding van de leerlingen, de juiste besteding van het beschikbare geld en of er voldoende stageplaatsen te vinden zullen zijn. Verder is er kans op commerciële makelaars in stages, die een graantje mee willen pikken. Ook de 72 uur die er voor staat wordt als te veel ervaren. »

voorzieningen voor de toekomstige bewoner. Een van de standaard-

Coclusies uit een onderzoek van onderzoeksbureau

voorzieningen is zorg op afstand via screen-to-screen communicatie.

Boontje & Oosterveen in opdracht van kennisinstituten Vilans en

Het videocontact is tweezijdig en zowel tussen zorgverleners, zorgvra-

Movisie naar verplichte maatschappelijk stages voor scholieren in

gers, mantelzorg en familieleden.

de zorg. Gepubliceerd in Dagblad Flevoland

Deze twee projecten laten zien dat je door samenwerking met andere

« In grote steden komt het vaker voor dan elders dat binnen een gezin meerdere problemen spelen: schulden, psychische problemen van ouders en drankmisbruik. De kans dat een jongere jeugdzorg nodig heeft, neemt namelijk exponentieel toe als er sprake is van zo’n opstapeling van problemen. »

de appartementen en alle overige voorzieningen zowel verwarmd als gekoeld kunnen worden. Deze duurzame warmtepomptechniek is vrij van CO2-uitstoot en dus goed voor ons milieu. Het bespaart niet alleen energie, maar is voor de afnemer ook voordeliger in verbruik. Een ander uniek aspect is de toepassing van domotica: elektronische toepassingen in de woning die het langer zelfstandig wonen mogelijk maken. Naast een standaardpakket zijn in de appartementen voorbe-

maatschappelijke partijen tot een mooi resultaat kunt komen waarin meerdere disciplines vertegenwoordigd zijn.

D e grootstedelijke regio’s Amsterdam, Rotterdam en Haaglanden pleiten in een brief aan de Tweede Kamer voor een nieuwe verdeling van het geld voor de jeugdzorg over de provincies en grootstedelijke regio’s

15

juni 2009

Maatschappelijk ondernemen? is een uitgave van KWH en haar partnernetwerk. Heeft u een praktijkvoorbeeld waar u maatschappelijk ondernemers in het vakgebied wonen-zorg-welzijn-werken-leren mee wilt inspireren? Laat het ons weten! U kunt hiervoor contact opnemen met Mariëlle Boogert van KWH ([email protected], tel. 010 282 70 88)