Maatschappelijk ondernemen?

Maatschappelijk ondernemen?

«

Inspiratie voor Maatschappelijk ondernemers wonen • zorg • welzijn • werken • leren

Maatschappelijke prestaties van corporaties in beeld?  Het belang van wijkeconomie?  wil nu wetgeving?  maatschappij 

jaargang 2 • nr 3 maart 2009

» 6

» 8  Welke ondernemer

» 10  Belangeloos voor de

Mária van Veen nodigt corporaties uit voor samenwerking

» 12  Samenwerking leer-werktraject?  » 14

Profiteer van elkaar, maak gebruik van aanwezige kennis!

»4

I n s p i r e r e n i n M a a t s c h a p p e l i j k O ndernemen

Inhoud

Vluchtelingenwerk Amstel tot Zaan .......................................... 4 Maatschappelijke prestaties van corporaties in beeld? ............................................... 6

Het belang van wijkeconomie? ................................................... 8

Welke ondernemer wil nu wetgeving? . .......... 10

Belangeloos voor de maatschappij ......................................... 12

Samenwerking leer-werktraject? ..................... 14

Colofon

Maak kennis met kwaliteit

Maatschappelijk Ondernemen? is een onafhankelijk magazine. Met dit tijdschrift willen we maatschappelijk ondernemers in de keten wonen • zorg • welzijn • werken • leren inspireren bij hun maatschappelijk ondernemen. Het magazine is een uitgave van KWH (Kwaliteitscentrum Woningcorporaties Huursector). De inhoud en samenstelling is tot stand gekomen in samenwerking met diverse

partners: Deloitte , Gerrichhauzen en partners, Quintis, CBE Consultants Ontwerp en opmaak: Ontwerpstudio Bosgra BNO - Baarn Druk: Drukkerij Atlas - Soest Oplage: 1.500 Foto's: Rob Huibers /Hollandse Hoogte, Willem Masman, Bert Spoor (met dank aan Vluchtelingenwerk Amstel tot Zaan), e.a.

Aan deze uitgave is de uiterste zorg besteed; ondanks deze zorgvuldigheid kan niet worden uitgesloten dat er onjuistheden in staan. Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. Bij de keuze van het fotomateriaal is zoveel mogelijk getracht de daarop berustende auteurs- en publiciteitsrechten te honoreren, de bron te vermelden en de bij de uitgever zijnde rechthebbenden te informeren.

Voorwoord

Weer zo’n mooi voorbeeld ‘Maatschappelijk ondernemen in de keten’, wie spreekt er tegenwoordig niet over. Bijeenkomsten en websites schieten als paddenstoelen uit de grond. Een goed voorbeeld was de Manifestatie Buurtalliantie. Hier gaven eind 2008 meer dan 1.500 werkers uit de buurt acte de presence. Indrukwekkend waren de vele goede voorbeelden van hoe in de wijk, op buurtniveau allerlei maatschappelijke initiatieven ondernomen worden. En hoe deze met een groot aantal maatschappelijke organisaties in gezamenlijkheid en samenwerking worden uitgevoerd. Te veel goede voorbeelden om op te noemen. Voor inspiratie is ook dit magazine bedoeld. Inspiratie in maatschappelijk ondernemen. We zijn aan het derde nummer toe. En ik vind zelf dat het best goed gaat. Van iedere editie verspreiden we 1.500 gratis exemplaren. Het magazine bereikt maatschappelijk ondernemers in wijken en buurten van divers pluimage. Het bevat vele mooie artikelen die door professionals in het maatschappelijk ondernemen zijn geschreven. Ook u bent uitgenodigd om over uw maatschappelijk ondernemerschap te schrijven. Niet alleen met het magazine willen

Erwin Bel

we elkaar inspireren, maar ook door middel van een interactief platform dat hier perfect

directeur-bestuurder KWH

bij aansluit. Dit platform ‘Maatschappelijk Ondernemen?’ is te vinden op de netwerksite LinkedIn. Herkenbaar aan het wit-blauwe MO-logo. Meer dan 250 mensen discussiëren daar over de artikelen uit het magazine en over diverse actuele thema’s binnen het werkgebied van Maatschappelijk Ondernemen. Allemaal mooie voorbeelden van wat er in de wijken en buurten gebeurt. Fantastisch toch? In dit magazine staat weer zo’n mooi voorbeeld centraal. Mária van Veen, directeur van Vluchtelingenwerk Amstel tot Zaan, vertelt over haar werk. Hierin laat ze zien hoe onderwijs, wonen en opvang aan elkaar gelinkt worden. Belangrijk en inspirerend werk. Maar het gaat wat mij betreft niet alleen over het werk, maar ook over de professional die het doet. Nu doet Mária het zeker niet alleen. Daar heeft ze veel collega’s voor met wie ze dit samen doet. Maar belangrijk vind ik het om Mária er eens uit te lichten. Dit omdat dit soort werk alleen maar gedaan kan worden door mensen zoals zij. Mensen met hun hart op de juiste plek, vol gedrevenheid en passie voor mensen die een zwakke positie hebben in de samenleving, mensen met een doorzettingsvermogen en wilskracht waardoor maatschappelijke bergen verzet worden. Mária en haar verhaal, zijn voor mij weer zo’n mooi voorbeeld waar ik geïnspireerd door raak. Ik hoop u ook. Ik ben benieuwd wat u van de voorbeelden vindt. Discussieer met ons mee op de LinkedIngroep ‘maatschappelijk ondernemen?’!

3

4

Wonen • zorg • welzijn • werken • leren

I n s p i r e r e n i n M a a t s c h a p p e l i j k O ndernemen

Vluchtelingenwerk Amstel tot Zaan

Sociaal regisseur van vluchtelingen Politieke of godsdienstige overtuiging, nationaliteit, ras of sociale groep. Er zijn diverse redenen waarom iemand zijn land moet ontvluchten. Elk land heeft de plicht om vluchtelingen asiel te verlenen wanneer er vrees bestaat voor vervolging in zijn eigen land. Dit betekent ook dat de vluchteling deel uit gaat maken van de samenleving. VluchtelingenWerk Nederland helpt deze mensen bij het opbouwen van een nieuw bestaan. Goede samenwerking tussen verschillende maatschappelijke partijen is essentieel voor het slagen hiervan. Met Mária van Veen, directeur van Stichting VluchtelingenWerk Amstel tot Zaan (SVAZ) bekijken we hoe dit er in de praktijk uit ziet. Tekst: KWH – Mariëlle Boogert

Zodra een vluchteling in Amsterdam aankomt en daar gevestigd en

zijn. Dit Generaal Pardon geeft een deel van de doelgroep de

geregistreerd is, verricht SVAZ een zogenaamde ‘0’-meting. Hierbij

mogelijkheid om eindelijk de draad van hun leven weer op te pakken.

maken zij een analyse van kansen en risico’s op het gebied van taal,

Mária vertelt dat dit niet altijd eenvoudig is: ‘In totaal gaat het om

opleiding, werk, gezondheid, toekomstperspectief en participatie in

circa 1.200 Pardonners in Amsterdam van wie tweederde gehuisvest

de samenleving. Aan de hand hiervan wordt een persoonlijk plan van

is. Onder deze mensen bevinden zich daklozen. Deze krijgen – helaas

aanpak vastgesteld. ‘SVAZ is als het ware regisseur van het hele traject

– geen prioriteit bij het verlenen van huisvesting. In Amsterdam is

waar een vluchteling mee te maken krijgt,’ vertelt Mária. ‘We bieden de

afgesproken dat Pardonners eerst bij Vluchtelingenwerk een intake

cliënten praktische en doelgerichte ondersteuning. Van vestiging, juri-

hebben en vervolgens melden wij hen voor huisvesting aan bij de

dische ondersteuning, reïntegratie op de arbeidsmarkt tot uiteindelijk

Dienst Wonen. Deze dienst beoordeelt de aanvragen en onderhoudt

de zelfstandigheid. Het is een intensief traject, cliënten hebben vaak

de contacten met de corporaties en maakt met hen afspraken over

veel meegemaakt, moeten weer de baas worden van hun eigen leven,

de huisvesting van vluchtelingen. Pardonners krijgen een eenmalige

geloven in hun eigen kunnen en een heel nieuw bestaan opbouwen.’

aanbieding of kunnen zelf zoeken in woningnet. Gemiddeld heeft

Dat goede samenwerking met andere maatschappelijke organisaties

men dan binnen drie maanden een woning. Over het woningaanbod

hierbij erg belangrijk is, schetst Mária van Veen aan de hand van een

zijn wij redelijk te spreken. Ik wil wel een kanttekening plaatsen.

voorbeeld met de Pardonners.

Vluchtelingen zijn vaak al lang blij dat ze een dak boven hun hoofd hebben en zijn daarom minder kritisch. Corporaties moeten zich hier

Huisvesting

wel van bewust zijn. Zo kan er over een aantal jaren gezins­uitbreiding

De Pardonregeling kwam tot stand in juni 2007 en deze houdt in dat

door bijvoorbeeld gezinshereniging plaatsvinden, waardoor de

onder bepaalde voorwaarden een verblijfsvergunning wordt verleend

huisvesting misschien op dit moment wel voldoet, maar het geen

aan vluchtelingen die onder de oude vreemdelingenwet (voor april

lange termijn oplossing is.’

2001) een asielaanvraag hebben ingediend en nog altijd in Nederland

maart 2009

Wonen • zorg • welzijn • werken • leren

Twee kinderen, één verjaardag Op de vraag hou oud zijn dochter is, zegt Ali (38) zonder aarzelen: ‘Eén jaar, acht maanden en vier dagen.’ En zijn zoon? ‘Acht maanden en vier dagen.’ Osman werd precies een jaar na Een ander probleem als het gaat om huisvesting zijn de zogenaamde

zijn zus Sahar geboren. Bij de burgerlijke stand van Enschede

ex-AMA’s (Alleenstaande Minderjarige Asielzoekers). Er zijn onvol-

konden ze het bijna niet geloven!’ Elf jaar geleden kwam Ali

doende geschikte woonvoorzieningen en de jongeren moeten vaak

vanuit Noord-Irak naar Nederland. Hij en zijn Afghaanse

rond komen van het weinige geld dat ze krijgen. We maken ons zorgen

vrouw Yalda (27) waren dolblij dat hij onder het pardon viel.

om het toenemende aantal jonge moeders en hun kinderen. Ex-Ama’s

‘We zijn erg gelukkig met ons huis, maar waarschijnlijk wordt

die uitgeprocedeerd zijn, staan zonder geld op straat en belanden

de flat gesloopt. Dat komt eigenlijk niet zo slecht uit, want nu

aan de onderkant van de samenleving. Vluchtelingenwerk en SAMAH

we met ons vieren zijn, begint deze flat een beetje te klein te

(de landelijke belangenorganisatie voor jonge asielzoekers) ontwik-

worden. Ik huur nu nog een volkstuin, maar een eigen tuintje

kelen samen met de bestuursdienst van de gemeente Amsterdam een

zou natuurlijk fantastisch zijn.’ Ali mist zijn rechterhand en

aanpak waarbij contact met deze jongeren wordt onderhouden en

staat op de wachtlijst voor een sociale werkplaats. ‘Waar-

perspectief wordt geboden bij vrijwillige terugkeer.’

schijnlijk kan ik daar snel beginnen.’

Kennis delen Mária pleit voor een intensievere samenwerking tussen maatschap-

beschikbaar stellen voor twintig vluchtelingen/pardonners. Wat ik

pelijke partijen en het ontwikkelen van nieuwe netwerken: ‘SVAZ

dus belangrijk vind, is dat we de meerwaarde van samenwerking zien

heeft in samenwerking met partners diverse projecten opgezet voor

en benutten, afspraken maken en van elkaar leren. Daar hebben alle

haar klanten. Zo zijn er projecten die de maatschappelijke participatie

partijen uiteindelijk profijt van. Om het voorbeeld te nemen van de

voor vrouwen bevorderen en om het isolement van oudere vluchte-

Pardonners; wij kennen de vluchtelingen, hebben intensief contact

lingen te doorbreken. Ook zijn er succesvolle projecten uitgevoerd om

met ze en zijn deskundig in het begeleiden van de doelgroep. De corpo-

vluchtelingen te begeleiden naar stage en werk. Dit jaar willen we een

raties kunnen gebruik maken van deze kennis en via ons veel over hun

project opstarten waarbij de Amsterdamse corporaties een stageplaats

klanten te weten komen.’

5

6

Wonen

I n s p i r e r e n i n M a a t s c h a p p e l i j k O ndernemen

Maatschappelijke prestaties van corporaties in beeld gebracht Maatschappelijke prestaties zijn de grondslag voor iedere corporatie. Maar investeren in de samenleving kost geld en keuzes moeten gemaakt worden. Waar een afweging op financiële prestaties redelijk rechttoe rechtaan is, blijkt dit voor de maatschappelijke prestaties een stuk moeilijker. Daarnaast bestaat ook nog de vraag hoeveel die maatschappelijke prestaties dan wel mogen kosten. Om dit objectief te beoordelen zullen woningcorporaties goed moeten definiëren wat ze willen bereiken en hoe de balans moet liggen tussen de twee vormen van rendement. Tekst: Deloitte – Arjan de Ridder

Wonen

maart 2009

Er is bij woningcorporaties het laatste decennium een duidelijke trend ingezet van professionalisering. Hierin stonden echter voornamelijk de financiële prestaties van de corporatie centraal. Dit

Nieuwbouw

kenmerkte zich bijvoorbeeld door het aangaan van meer lucratieve commerciële activiteiten. Dit werd uitgelegd als extra geldbron om de maatschappelijke doelstellingen te bewerkstelligen, maar dat

Stadscentrum

Financieel rendement

gebeurde niet altijd.

Buitenwijk

Pre

sta

tie

-ei

s

Achterstandswijk

Sturing en verantwoording Recentelijk is de focus teruggekeerd op de maatschappelijke prestaties.

Maatschappelijk rendement

Dat is volledig terecht; het betreft immers het bestaansrecht van de corporatie. De vraag waar corporaties mee worstelen is echter hoe ze hierop moeten sturen en hoe ze de keuzes kunnen verantwoorden. In de praktijk gebeurt dit veelal door een verhalende onderbouwing

De figuur geeft grafisch en gesimplificeerd weer hoe dit werkt.

waarin de financiële consequenties buiten beschouwing worden

De maatschappelijke en financiële rendementen hebben beiden een

gelaten. Op deze manier is de objectiviteit moeilijk te beoordelen en is

eigen as. De corporatie definieert zelf waar ze de prestatiegrens legt.

vergelijking tussen initiatieven erg lastig.

Uit de illustratie blijkt dat de buitenwijk weinig opbrengt en ook weinig

Daar waar wel gekeken wordt naar de financiële aspecten, gebeurt

bijdraagt aan de maatschappelijke doelstellingen. De woningen hier

dit vaak door te kijken naar het economisch offer. Simpel gezegd is

kunnen dan bijvoorbeeld verkocht worden of een aangepast beleid kan

dit het rendementsverlies ten opzichte van de markt. Dit offer zou

zorgen voor betere prestaties.

moeten aangeven hoeveel de organisatie investeert in de maat­ schappij. Het grote nadeel hiervan is dat ook de gemiste opbrengsten

Bij een afweging kan men het als volgt zien: een corporatie twijfelt tus-

door inefficiënt te opereren worden verbloemd als maatschappelijke

sen de investering in een stadcentrum en die in een nieuwbouwwijk.

investering.

Financieel is het stadscentrum een stuk minder aantrekkelijk, maar maatschappelijk is het een heel stuk beter. Aangezien het stadscen-

Momenteel besteden zowel corporaties als andere organisaties veel

trum verder van de prestatiegrens ligt, heeft dit de voorkeur. Beide

tijd en moeite in het meetbaar en inzichtelijk maken van het maat-

prestatieaspecten moeten bekeken worden in vergelijking met elkaar,

schappelijk rendement, maar ook in een betere methodiek om de

het gehele portfolio en de prestatiedoelen die de corporatie zich heeft

bijbehorende financiële aspecten beter te belichten. Het is nog een

gesteld.

hele exercitie, maar organisaties als de SEV, KWH en de aeDex hebben de eerste stappen al gezet. Dit is een houvast voor verdere ontwik-

Er zijn al enkele partijen bezig deze filosofie door te voeren in de orga-

keling. Meetbaarheid is essentieel om effectief beleid te maken en te

nisatie, voornamelijk bij ontwikkelingsprojecten. Het meten zelf blijft

beoordelen.

een uitdaging, maar is niet onoverkomelijk. Daarnaast helpt de manier van denken om keuzes te maken tussen projecten. Er wordt zelfs al

Meten rendement

geprobeerd het risico gewogen rendement te gebruiken, aangezien dit

Sturen en verantwoorden is het centrale thema aan het worden op

een nog betere inschatting geeft van de verwachte resultaten.

de bestuursagenda van de corporaties. Om hier echter een heldere en

Aangezien de gemeenschap steeds kritischer wordt, zullen corporaties

omvattende invulling aan te geven zullen corporaties af moeten van de

beter moeten kunnen uitleggen welke keuzes ze maken en waarom.

scheiding tussen maatschappelijk en financieel denken. Een inte-

Een duidelijke en transparante afweging waarin rekening gehouden

grale visie waarbij de combinatie van financieel en maatschappelijk

wordt met de balans tussen het financiële aspect en het maatschap-

rendement de centrale rol speelt blijkt de sleutel te zijn om efficiënter

pelijke aspect is hiervoor essentieel. Eens te meer reden voor corpora-

de doelstellingen te bereiken. Het maakt het sturen objectiever en het

ties om veel energie te steken in het meten en transparant maken van

verantwoorden van keuzes aan de maatschappij helderder.

maatschappelijke prestaties en beslissingen.

7

8

Wonen • welzijn • werken

I n s p i r e r e n i n M a a t s c h a p p e l i j k O ndernemen

Wijkeconomie: werk aan de winkel! In de aanpakstrategie van de aandachtswijken is het begrip wijkeconomie in opkomst. Wijkeconomie functioneert enerzijds als een systeem in de wijk, maar is ook een verzamelnaam voor het stimuleren van ondernemerschap en arbeidsparticipatie in de wijk. De gedachte is dat het stimuleren van wijkeconomie een positieve invloed heeft op leefbaarheidsthema’s als sociale cohesie, emancipatie, integratie en niet in de laatste plaats, een betere sociaal economische positie van de bewoners. Lange tijd is er weinig aandacht geweest voor wijkeconomie in de wijk. Economie is nu eenmaal moeilijk te sturen en wijkvernieuwers hebben vaak nog onvoldoende kennis van het begrip. Dit resulteert vaak in het negeren of onderschatten van wijkeconomie. Tekst: Gerrichhauzen en Partners - Tom Meulendijks

De wijkeconomische situatie verandert in veel aandachtswij-

de wijkvernieuwing te helpen bij het onderzoeken van de

ken in Nederland. De ‘traditionele’ vormen van wijkeconomie,

wijkeconomische situatie in de wijk en het vinden van de juiste

de winkels voor dagelijkse boodschappen, zijn onder druk

oplossing voor wijkeconomische problemen is de ‘checklist

van de markt hun buurtfunctie aan het verliezen. De zakelijke

wijkeconomie’ opgesteld.

dienstverlening en het aan-huis-werken zijn daarentegen weer sterk in opkomst. De positieve invloed van wijkeconomie

De checklist (zie schema) is een analyse die bestaat uit

op leefbaarheidsthema’s en de sociaal economische positie

4 stappen die telkens op 3 aspecten (fysieke ruimte, sociaal-

leiden tot verdere kansen in de wijk. Wijkeconomie kan een

economisch en draagvlak) worden gecheckt. De eerste stap is

duurzame investering voor de wijk zijn.

een inventarisatie van het gebied (hoe is de wijkeconomische situatie?). De tweede stap is het nagaan van het (passende)

Toch is het belang van economisch denken nog niet door-

ambitieniveau van de initiatiefnemer. De derde stap is een

gedrongen bij partijen die actief zijn in de wijkvernieuwing.

analyse van de haalbaarheid van de ambitie (is er genoeg

Wijkeconomische projecten worden vaak alleen opgepakt

economisch draagvlak? Welke partijen kunnen worden betrok-

door EZ afdelingen die minder aansluiting vinden bij andere

ken?). De laatste stap zijn algemene randvoorwaarden waar

partijen zoals corporaties of ontwikkelaars.

rekening mee moet worden gehouden bij het realiseren van een wijkeconomisch initiatief.

Checklist wijkeconomie

Na het toepassen van de checklist heeft de gebruiker een beeld

Wijkvernieuwers willen vaak wel ‘iets’ aan de wijkeconomie

van de wijkeconomische situatie in de wijk, het bijpassende

doen, maar zijn hier nog terughoudend in wegens onvol-

initiatief en houdt hij rekening met belangrijke randvoorwaar-

doende kennis van het onderwerp. Om professionals binnen

den, knelpunten en valkuilen.

Wonen • welzijn • werken

maart 2009

Fysieke ruimte

Sociaal Economisch

Draagvlak

Inventarisatie Checklist wijkeconomie Ambitie

Mogelijkheden

Randvoorwaarden

Als voorbeeld wordt hier de wijkeconomische aanpak in de Haagsche wijk Mariahoeve beschreven. Mariahoeve is een wederopbouwwijk aan de noordoost rand van Den Haag met ruim 13.500 inwoners. Mariahoeve is een wijk die qua ontwikkeling vanuit bepaald opzicht stagneert. Op fysiek en sociaal gebied lopen verschillende programma’s om de wijk omhoog te helpen. Maar er is ook nadrukkelijke aandacht voor het versterken van de wijkeconomie. Doorgaans worden de winkels en de grotere bedrijven in de zakelijke dienstverlening gezien als de belangrijkste economische pijlers van de wijk. Daarmee wordt een grote groep kleine zelfstandigen over het hoofd gezien. Zij hebben vaak vanuit hun eigen woning een onderneming. Uit onderzoek naar deze ‘verborgen economie’ blijkt dat op

en door ondernemers, ondernemersbijeenkomsten en gesprekken met

ongeveer 800 adressen in Mariahoeve een bedrijf is gevestigd. Het gaat

ondernemers voor mogelijke samenwerkingsverbanden.

hier om ongeveer 500 ondernemers die vanuit huis een bedrijf hebben.

De belangrijkste uitdaging in het project is dat de plannen eigendom

Een groep die een belangrijk onderdeel is van Mariahoeve, maar nage-

blijven van de ondernemers in de wijk. De ondernemers beheren het

noeg onzichtbaar is in de wijk.

ondernemershuis en zorgen ervoor dat dit een centrum is voor onder­ nemerschap in de wijk. De tweede uitdaging is om Mariahoeve als

De ondernemers die vanuit huis werken zijn in kaart gebracht: wie zijn

ondernemende wijk op de kaart te zetten, zodat ondernemers weten

het, waar zitten ze en wat doen ze? Ook zijn er gesprekken gevoerd met

dat ze in een ondernemende wijk actief zijn: goed ondernemerschap

de ondernemers. Uit gesprekken kwam naar voren dat ze elkaar niet

trekt ondernemerschap aan.

kennen en dat een aantal van hen zoekt naar bedrijfsruimte, bijvoorbeeld voor de opslag van goederen, of om gesprekken te kunnen voeren

Kenmerkend voor de casus van Mariahoeve is het zorgvuldig meene-

of te vergaderen. Een werkgroep met de naam ‘Mariahoeve werkt!’ is

men van de partijen in het proces. Er is begonnen met kleine stappen:

bezig om ondernemers met elkaar in contact te brengen, zodat ze ook

Er is goed geluisterd naar de ondernemers. Hier is vervolgens op inge-

bij elkaar kunnen aankloppen voor diensten.

speeld door hen een op maat gesneden ondersteuning te bieden. Door

Startende ondernemers in Mariahoeve zijn ook veel mensen die graag

te beginnen met kleine stappen kan men gedurende het project nog

een eigen bedrijf willen starten, maar nog wat kennis missen om aan

allerlei kanten op en wordt er veel draagvlak gecreëerd. Tevens maakt

de slag te kunnen. Om (aankomende) ondernemers te ondersteunen,

het de ondernemers niet afhankelijk van subsidies en geeft het ze ver-

is de werkgroep ‘Mariahoeve werkt!’ bezig om plannen te ontwikkelen.

trouwen in hun eigen kunnen. Het gehele project wordt gedragen door

Dat gebeurt uiteraard in samenwerking met de ondernemers zelf. Het

de ondernemers. De gemeente kan zich zo over 3 jaar met een gerust

gaat hierbij bijvoorbeeld om een ondernemershuis, een website voor

hart terugtrekken uit het project.

9

10

Wonen • zorg • welzijn • werken

I n s p i r e r e n i n M a a t s c h a p p e l i j k O ndernemen

Welke ondernemer wil nu wetgeving? Bij een maatschappelijke ondernemer stroomt ondernemersbloed door de aderen. Dit ondernemerschap verdient een herwaardering om goed te doen voor de gemeenschap. Het moet de corporatie weer gegund worden, maar dan moet de regering geen vreemde voorstellen indienen. Tekst: Quintis – Theo Stubbe

Het kabinet heeft in haar regeerakkoord vastgelegd dat er een nieuwe

dienstverlening, dialoog met de burgers en een goed evenwicht tussen

rechtspersoon moet worden ontwikkeld voor de maatschappelijke

zorgvuldigheid en slagvaardigheid. Invoering van de maatschappelijke

onderneming. In het coalitieakkoord staat:

onderneming draagt bij aan een vernieuwing van publieke taken en diensten.

De overheid laat burgers ruimte om initiatief te nemen en rust hen toe om voluit mee te doen. Vertrouwen ligt aan de basis van een goed

Opmerkelijk om deze tekst, met driemaal het woord ‘vertrouwen’, te

functionerende overheid. De overheid schenkt vertrouwen aan burgers

lezen midden in de kredietcrisis, waar alles draait om een gebrek aan

en aan professionals en uitvoerders in de publieke sector, wier vakkennis

vertrouwen. Waarom zou de burger vertrouwen krijgen in een nieuwe

van cruciaal belang is. De overheid verdient vertrouwen door een goede

rechtsvorm voor maatschappelijk ondernemerschap, terwijl die vorm

Wonen • zorg • welzijn • werken

maart 2009

van ondernemerschap nog niet herkend wordt in de samenleving.

in de Nederlandse maatschappij had een ander label dan de oude

Zolang de overschrijdingen van budgetten bij stoomboten zo breeduit

zuilen; daar zette men zich juist tegen af. Over een jaar of tien zullen

in de media komen, heeft deze vorm van bouwen aan vertrouwen meer

wij terugkijken op deze jaren als een herwaardering van deze nieuwe

weg van dweilen met de kraan open.

smeerolie in onze maatschappij.

Rechtsvorm

Legitimiteit

Is het idee dan een speeltje van de juristen? In het themanummer over

Hebben de maatschappelijke ondernemers eigenlijk een nieuwe

Maatschappelijk Ondernemen van het juristenblad ‘ondernemersrecht’

rechtsvorm nodig om te doen wat zij willen doen? Welnee, zij hebben

van een jaar geleden eindigt P.J. Dortmond zijn betoog met de tekst:

behoefte aan vertrouwen; aan de legitimiteit van hun handelen. Dan

‘Alle bestaande rechtsvormen kunnen een MO zijn, mits zij voldoen aan

rijst de vraag hoe zij die legitimiteit verkrijgen. De enige duurzame

de regels opgenomen in de MO-wet.’ Hiermee bedoelde hij een wet

legitimiteit ligt in de overtuiging van huurders en andere stakeholders

die een MO keurmerk legitimeert, zoals de Belgische wetgeving: de

dat de corporatie de goede dingen doet. Alleen als deze groepen zich

Vennootschap met Sociaal Oogmerk (VSO). Wat hij niet beschrijft is dat

gehoord voelen en begrijpen wat de corporatie doet, zelfs als zij geen

in Nederland een corporatie een vereniging of een stichting moet zijn.

gelijk krijgen, dan pas ontstaat duurzame acceptatie en daarmee de

Ik zou een pleidooi willen houden om daarnaast als derde mogelijkheid

legi­timiteit van het handelen. Corporaties moeten goed luisteren

de coöperatie te mogen gebruiken. Volgens de Nederlandse wet ‘dient

naar de gemeenschap (dit betekent dus dat de corporatie bij uitstek

een coöperatie te voorzien in bepaalde stoffelijke behoeften van haar

een lokale borging heeft) en deze informatie toetsen aan de eigen

leden’. Dit wordt door de rechtsgeleerden als volgt uitgelegd: de coöpe-

strategie. Deze toetsing maakt besluitvorming transparant, waarover

ratie komt op voor de economische belangen van haar leden. Dit is in

gecommuni­ceerd kan/moet worden met de gemeenschap. De organi-

tegenstelling met de ideële belangen van een gewone vereniging. Deze

satie van de corporatie moet in al haar poriën signalen opvangen uit

economische belangen passen daardoor veel beter bij de corporatie als

de gemeenschap. Deze signalen zijn vaak tegenstrijdig. De corporatie

maatschappelijke onderneming. Hieronder beschrijf ik nog een ander

zal hier hapklare brokken van moeten maken; wij noemen dit sociëtal

argument voor deze rechtsvorm voor corporaties: legitimiteit.

intelligence (gelijk business intelligence).

Daarvoor ga ik eerst terug naar het streven van het kabinet: Welk

Midden in de maatschappij staan, betekent dat er beleid gemaakt

probleem willen zij nu oplossen? Vertrouwen is het kernthema, maar

moet worden op basis van verschillende meningen. Als corporatie is

los je dat nu op met een juridische constructie? Volgens mij denkt de

het lastig als je als enige die meningen aanhoort en daar moeizaam

gemiddelde Nederlander bij juridische constructies eerder aan ‘trucjes’,

chocolade van moet maken. De rechtsvorm van de coöperatie zou

dan aan ‘vertrouwen’. De echte behoefte ligt volgens mij dan ook bij

daar een positieve bijdrage aan kunnen leveren. Er zou meer draag-

het vraagstuk van de legitimiteit. Waarom mag ik doen wat ik doe

vlak ontstaan als huurders en belanghouders een vorm van stoffe-

als corporatie? De (historische) achtergrond van dit vraagstuk wordt

lijke partici­patie nemen in een corporatie – coöperatie. De directeur

prima beschreven in het eerste essay van de SEV over MO onder de

bestuurder zal dan in de ledenvergaderingen met de verschillende

titel: ‘Corporaties, eigenaardig volwaardig’. Kort samengevat bepaalde

belanghouders in discussie treden over zaken die veel wezenlijker zijn

40 jaar geleden de dominee, de pastoor of de vakbondsman waar een

dan waarover de meeste participatie nu gaat. Immers, de leden zijn

trapveldje moest worden aangelegd. De Nederlandse bevolking of de

op één of andere manier materieel gebonden aan deze coöperatie en

overheid stelde dit soort besluiten in die tijd niet ter discussie. Na jaren

zij hebben de taak er samen uit te komen. Elk besluit is daarmee per

van pamperen in de jaren ’70-’80 en calculeren in de jaren ’80-’90 zijn

definitie gelegi­timeerd.

wij nu aangeland in een soort synthese van die twee. De overheid heeft ontdekt dat pamperen niet de gewenste bijdrage levert aan maat-

De laatste alinea gaat u te ver? U denkt dat dit een Poolse Landdag

schappelijke ontwikkelingen en de markt (met de calculerende burger)

wordt? Prima, maar u kunt wel morgen beginnen uw organisatie in

ziet geen brood in onrendabele investeringen. De maatschappelijke

te richten met het verwerken van informatie tot sociëtal intelligence.

onderneming is naar onze mening geen hybride vorm tussen overheid

Zo werkt u concreet aan legitimiteit. Het goede werk wordt de corpo-

en markt, maar een eigen entiteit. Immers, de werkzaamheden die de

ratie niet opgedragen, maar het wordt de corporatie gegund om goede

corporatie / maatschappelijke onderneming de laatste 40 jaar invulde

dingen te doen. Daar gaat het volgens mij om.

11

12

Zorg • welzijn

I n s p i r e r e n i n M a a t s c h a p p e l i j k O ndernemen

Belangeloos voor de maatschappij Het belangeloos inzetten voor de medemens is een mooi goed. Zeker in tijden van verdere individualisering. Terwijl technische aspecten verder bijdragen aan deze individualisering, is een kentering zichtbaar richting hang naar familiaal gedrag en meer fysiek samen zijn. Corporaties in de rol van maatschappelijk ondernemer vinden hierin voor hun eigen doelgroepen steeds vaker hun eigen weg.

Tekst: KWH – Sonja Timmermans

Zorg • welzijn

maart 2009

« De heer Wortel van de Stichting Seniorenbus ontvangt de Forta Award 2008 uit handen van Ben Meijering, directeur Forta.

‘Als maatschappelijke onderneming streeft Forta naar kansen, kwaliteit

te gaan heeft Forta de Forta Award in het leven geroepen. Deze prijs

en keuzevrijheid voor al haar klanten. Hierbij is extra aandacht voor

wordt eenmaal per twee jaar uitgereikt aan een persoon of organi-

mensen in kwetsbare posities’, dat is de missie die Wooncorporatie

satie die zich op structurele wijze heeft ingezet voor de samenleving.

Forta zich voor de komende jaren heeft gesteld. Zo sprak de directeur-

Meijering: ‘De geboden diensten of producten moeten bestemd zijn

bestuurder van Forta, Ben Meijering, op de eindejaarsreceptie van

voor inwoners van de Drechtsteden. De Forta Award leidt tot doelge-

11 december jongstleden in Capital Sports in Zwijndrecht.

richte invulling van onze gereserveerde sponsorgelden en voorkomt

Volgens Meijering zal de economische crisis ons steeds meer treffen.

versnippering van het budget. Iedere twee jaar kunnen individuen en

‘Daarnaast worden essentiële zaken ten aanzien van de zorg binnen

organisaties zich inschrijven. De jury maakt hier uiteindelijk een selec-

Nederland langzamerhand steeds meer uitgekleed of zelfs helemaal

tie uit. Daarin zaten afgelopen jaar Corrie van Randwijk, regiodirecteur

afgeschaft. Bijvoorbeeld de gezinshulp, een belangrijk onderdeel

bij Philadelphia, Dick Uhlen, voorzitter van de huurdersorganisatie

binnen de AWBZ, komt per 1 januari 2009 te vervallen. Alle reden om

Combikoepel en ik zelf. Uiteindelijk kiezen de huurders van Forta de

elkaar de hand te reiken. Maar de kredietcrisis zorgt zeker ook voor

winnaar.’ Belangrijke criteria voor de jury zijn actief zijn in het werk-

goede zaken. Hoogmoed, gemakzucht in het ondernemen en het snelle

gebied van Forta, effect van het werk op mens en samenleving en of de

geld verdienen worden nu weer hersteld. Het is alleen soms pijnlijk dat

doelgroep van Forta wordt bereikt.

vaak de verkeerde mensen de rekening moeten betalen.’ De Forta Award wordt dit jaar voor de derde keer uitgereikt. De award Meer en meer komt Forta achter de voordeur bij huurders. Om mensen

is een mooi beeld van een gebeeldhouwde mens dat zijn of haar

kansen te bieden op werk, inkomen en zelfredzaamheid met als doel

drijfveren vangt. Daarnaast ontvangt de winnaar het geldbedrag van

haar meest kwetsbare klant te laten stijgen op de sociale ladder.

€ 5.000. Via het bewonersblad hebben de huurders van Forta hun

SAMEN werken in de samenleving is essentieel. En soms geheel belan-

stem uitgebracht. De winnaar van 2008 is de stichting Seniorenbus.

geloos. Meijering: ‘Veel vrijwilligers werken dagelijks aan het belang

Meijering: ‘De stichting biedt al 11 jaar oudere mensen passend vervoer

van ons allemaal. Ze worden er niet anders voor betaald dan met

van deur tot deur tegen een zeer lage prijs. Doelstelling is om hen niet

plezier en waardering. Zij zorgen er voor dat het leven van de ander

in een sociaal isolement te laten vervallen. Met 115 vrijwilligers en vier

een beetje makkelijker, mooier, betaalbaarder of leefbaarder wordt.

busjes zorgen zij ervoor dat ouderen hun huis uit kunnen.’

Zodoende vormen zij de belangrijke schakel in onze samenleving. Ze worden niet voor niks wel eens het cement van onze samenleving

De overige genomineerden, stichting Forever Fun en stichting

genoemd.’

Dierenambulance Zwijndrecht e.o. ontvangen een geldbedrag van € 500. Meer dan 500 huurders van Forta hebben hun stem

Steun in de rug Om die vrijwilligers te waarderen voor wat ze doen; om het belang te benadrukken van hun werk en bovenal ook om ze te stimuleren door

« Stichting Seniorenbus, vervoer van senioren van deur tot deur.

uitgebracht.

13

14

Werken • leren

I n s p i r e r e n i n M a a t s c h a p p e l i j k O ndernemen

Leer-werktraject:

renovatie van ‘Het Pand’

Amarantis leerlingen van het Technisch College Amsterdam (TeC) renoveren onder begeleiding van leermeesters van Woonstichting De Key woningen in de Westelijke tuinsteden. Dit leer-werktraject, genaamd ‘Het Pand’, is een project dat voortkomt uit de structurele samenwerking van Amarantis Onderwijsgroep en Woonstichting De Key. Voor deze samenwerking is er een programma ontwikkeld, getiteld ‘Betrokken bij de Stad’. Hierin werken de organisaties aan integraal maatschappelijk ondernemerschap en integrale gebiedsontwikkeling. Tekst: CBE Consultants – Arja Boon & Ed van den Berg

‘Het Pand’ biedt leerlingen een levensechte werkervaring: van het

technische vakmensen. Door het bieden van praktijkervaring, hebben

inventariseren van de renovatiewerkzaamheden tot en met de uitvoe-

de leerlingen straks een betere aansluiting op de arbeidsmarkt en een

ring. Zo krijgen zij goed inzicht in de beroepspraktijk van een woning-

aantrekkelijker opleidingstraject.

corporatie, én vergroten zij hun kansen op de arbeidsmarkt. Ook willen De Key en het TeC met dit project TeC-leerlingen en de bewoners van de

Verbeteren leefbaarheid Westelijke Tuinsteden

Westelijke Tuinsteden met elkaar in verbinding brengen.

Bovendien willen Amarantis en De Key met ‘Het Pand’ bijdragen aan

Het bijzondere van de stage in ‘Het Pand’ is dat de leerlingen niet alleen

het verbeteren van de leefbaarheid in de Westelijke Tuinsteden van

meelopen met een huismeester bij onderhoudscontroles en reparaties,

Amsterdam. Dit gebied heeft veel last van vernielingen aan woningen

maar het gehele mutatietraject meemaken. Bovendien komen bij het

en in de openbare ruimte. Uit onderzoek blijkt dat vroegtijdige school-

opknappen van een mutatiewoning alle mogelijke soorten werk aan

verlaters en werkloze jongeren hier vaak bij betrokken zijn. Door de

bod. Bij andere projecten worden de grote klussen vaak uitbesteed aan

leerlingen woningen op te laten knappen, komen bewoners en jonge-

aannemers.

ren op een positieve manier met elkaar in contact. De jongeren kunnen straks trots zijn op de door hen gerenoveerde woning, en zich daardoor

Aanpak maatschappelijke problemen

meer betrokken voelen bij de buurt.

Met het leer-werktraject ‘Het Pand’ wordt een aantal maatschappelijke problemen tegelijk aangepakt. Zo kampen technische opleidingen als

Kinderdagverblijf in school

het TeC met een terugloop in leerlingen door een tekort aan instroom

Naast ‘Het Pand’ leidt ‘Betrokken bij de Stad’ tot het beter gebruik

en een te grote uitval. Dit wordt onder meer veroorzaakt door een ge-

maken van (bestaand) vastgoed voor de scholen en studentenhuis-

brek aan aantrekkelijke en levensechte stageplaatsen. Daarnaast is er

vesting. Dit door een betere aansluiting bij de flexibele behoeften. En

door deze terugloop in technische opleidingen een dreigend tekort aan

er staan nog andere leer-werktrajecten en leefbaarheidprojecten op

Citaten

maart 2009

« …? » « Huurwoningen zijn momenteel veel populairder dan koopwoningen. In goede tijden is kopen favoriet. Nu het minder gaat, zijn woningzoekers niet gerust op de toekomst. Ze stellen een hypotheek liever uit. » Hugo Priemus, emeritus hoogleraar volkshuisvesting aan de TU Delft in Trouw

stapel, waarbij de buurt meer betrokken wordt bij een school en vice

« Corporaties moeten niet zo bang zijn dat het te lang gaat duren als ze bewoners laten meebeslissen. In alle gevallen veroorzaken sloopplannen onrust, maar als de plannen kant-en-klaar worden neergelegd is de onrust groter. »

versa. Zo is in een ROC ASA school in Amsterdam Oud-Zuid een kinder-

Staf Depla, Tweede Kamerlid PvdA, portefeuille Volkshuisvesting in

dagverblijf geopend, waarin de leerlingen van de school stage lopen.

Aedes Magazine over het instemmen van bewoners met sloop

Uit een buurtonderzoek, uitgevoerd door ROC ASA leerlingen, bleek namelijk dat ‘zorg’ een bindende factor is. Buurtbewoners komen nu in

Op buurtniveau komen de partners elkaar overal in Amsterdam tegen:

« Verzoening is mijn motto. Niet door problemen weg te schuiven, maar door ze te lijf te gaan. Als nieuwkomers geen Nederlands willen leren is dat ‘bizar en onacceptabel’. Wie extra hulp nodig heeft kan die krijgen, maar moet die ook aanpakken. »

waar Amarantis scholen heeft, bezit De Key vastgoed. Ruimtelijk vallen

Eberhard van der Laan, minister voor Wonen, Wijken en Integratie in

hun activiteiten en doelgroepen op wonen, werken, leren, zorgen en

het Financiële Dagblad over integratie

de school en de leerlingen kunnen stage lopen in het kinderdagverblijf. Daarnaast zijn er binnen deze school allerlei vrijwilligersinitiatieven en wijkactiedagen georganiseerd. ‘Betrokken bij de Stad’

recreëren samen. Daarnaast hebben beide organisaties de ambitie om zich sterk te maken als maatschappelijk ondernemer. Vanuit deze over-

Kortom, met ‘Betrokken bij de Stad’ bloeit er iets moois in de

« We zagen de prijs als een goede manier om corporaties te leren zich beter te verantwoorden over de dingen die er voor de buitenwereld echt toe doen. Dus niet alleen over de jaarrekening en de activiteiten, maar vooral ook over hoe je met relaties bent omgegaan en welke maatschappelijke resultaten je hebt geboekt. »

Amsterdam!

Paul Doevendans, regisseur van het SEV-experimentenprogramma

eenkomsten zijn de partijen gestart met een intensieve en structurele stadsbrede samenwerking om kansen en problemen integraal aan te pakken, gezamenlijk doelgroepen te bedienen, en bestaande samenwerking met stakeholders te synchroniseren om zo de leefkwaliteit van buurt en bewoners te vergroten.

Vernieuwd! in Aedes magazine over het Glazen Huis, de prijs voor de Genoemde onderwijsinstellingen TeC en ROC ASA zijn onderdeel van Amarantis Onderwijsgroep

meest transparante corporatie

15

maart 2009

Maatschappelijk ondernemen? is een uitgave van KWH en haar partnernetwerk. Heeft u een praktijkvoorbeeld waar u maatschappelijk ondernemers in het vakgebied wonen-zorg-welzijn-werken-leren mee wilt inspireren? Laat het ons weten! U kunt hiervoor contact opnemen met Mariëlle Boogert van KWH ([email protected], tel. 010 282 70 88)