maak ijn Een culinaire reis door de Friese Wouden In dit nummer o.a. Activiteiten waar je trek van krijgt Bijna vergeten groenten

jaargang 1 | nummer 1 | 2012

mijn

smaak Een culinaire reis door de Friese Wouden De Wâldpyk

Maak kennis met de eigenzinnigste Fries

Lekkers voor het oprapen Koks die struinen door de tuinen

Bijna vergeten groenten

Smullen van groenten uit goede oude tijden

Activiteiten waar je trek van krijgt Zuidoost Fryslân staat bol van de activiteiten

Adviesprijs e 4,95

In dit nummer o.a.

Reizen door een uniek culinair landschap >>

Voorafje

De Smaak van de Friese Wouden

Nederland wordt wakker: media en trendwatchers geven eindelijk meer aandacht aan onze eigen culinaire tradities. Ook al zijn er nog steeds reacties van ‘We hebben geen eetcultuur’ of ‘Wat is nou die Nederlandse keuken?’ Natuurlijk hebben we die, maar je moet het wíllen zien. Een ideale plek om er naar op zoek te gaan is een streek als De Friese Wouden. Ik nodig u van harte uit om in dit onderschatte stukje Fryslân op culinaire (wereld)reis te gaan. Denkend aan de Friese Wouden... ben ik opeens terug bij het moment waarop ik in Fryslân begon met mijn kookboek de ‘Nieuwe Nederlandse Keuken’ voor Stenden Hogeschool. Op zoek naar mooie lokale streekproducten voor onze Hotelschool kwam ik in aanraking met de ‘Fryske wâldbeantsjes’. Fantastische mooie bonen, vanaf dat moment bij ons altijd op de kaart! (zie pagina 9) Reizend door de Friese Wouden stuit je op contrasten. Van arm en rijk, van bonen tot boerenboter. Geniet van de veenhistorie van de streek, die je hier op veel bijzondere plaatsen kunt opsnuiven. Breng eens een bezoek aan Openluchtmuseum It Damshûs in Nij Beets. Reis langs de kunst in museum Belvédère, wandel langs (bos-)rijke landgoederen, geniet op een streekmarkt vol (eet-)cultuur... Op ontdekkingstocht door de eetcultuur van de Friese Wouden vind je bovendien duurzaamheid. Dat past precies bij ons Restaurant.NL op Stenden dat voortkomt uit de ‘Nieuwe Nederlandse keuken’. U bent er net zo welkom als in de Friese Wouden! Albert Kooy - Executive Chef / F&B Manager SVH Meesterkok @ Stenden University Stenden University Hotel, Rengerslaan 8, 8917 DD Leeuwarden, T. (058) 244 11 88, www.stendenuniversityhotel.nl

Colofon

Jaargang 1, nummer 1 – 2012. Oplage 7.500 exemplaren. Mijn Smaak is een uitgave van Fryslân Marketing, Tourist Info Fryslân en Toeristisch Netwerk Friese Wouden. Het magazine is mede mogelijk gemaakt door de EU en provincie Fryslân. Fryslân Marketing, Heliconweg 62, 8914 AT Leeuwarden. Telefoon (058) 233 07 40, www.fryslanmarketing.nl. Concept en realisatie: WEDA Design & Advertising. Fotografiebijdragen van Bouwe Ruiter, teksten onder meer door Ytje Hoekstra (AOC Friesland) en projectondersteuning door Adri Ooms en Linda Timmerman. Dit is het eerste nummer van Mijn Smaak maar er komen er meer! Uiteraard komen in deze eerste uitgave lang niet alle branches, organisaties en Friese onderwerpen aan bod. Hebt u – als ondernemer of als inwoner van Fryslân – daarom suggesties voor de inhoud van de komende uitgaven? Deze zijn van harte welkom bij Fryslân Marketing! Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/of op enigerlei wijze worden gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van Fryslân Marketing.

In dit nummer: 5

Wâldpyk: de meest eigenzinnige Fries van Fryslân Bûter, brea en griene tsiis... Authentiek genieten van oer Friese lekkernijen

De smaakroute

door de Friese Wouden

Op zoek naar de smaken van het andere Fryslân

Ontdek wandelend of fietsend de mooiste verborgen plekjes in Zuidoost Fryslân Bijna vergeten groenten van de Cuynder

Deel je recept of belevenis en win een culinaire ervaring

Vergeten groenten kalender Knip uit en hang op!

22

Struinen door de tuinen

De keukenprinsen van Lauswolt koken met respect voor het product en met kennis van de oorsprong

8 10 14 16 18 19

Activiteiten waar je trek van krijgt Van mountainbiken tot golfen, van varen tot paardrijden: in Zuidoost Fryslân kun je je honger naar actie en avontuur beslist stillen! Lekker bijkomen in Herberg Het Volle Leven Een reis vol ontmoetingen...

27

4

Friese droge worst Elke slager heeft zijn eigen recept

Tegelwijsheid onderweg “A’j een aander schoppen willen he’j mar ien bien om op te staon” Omfietslekkernijen Eetlustopwekkende belevenissen Een snelle greep uit alle activiteiten die Zuidoost Fryslân u te bieden heeft

20 24 26 30 34

“Wat er zo bijzonder is aan Friese droge worst?” “Dat deze minder droog is dan die uit Drenthe en dat er – in tegenstelling tot Groningse droge worst – heel weinig of zelfs geen kruidnagelen in zitten. Maar vooral: dat de lekkerste Friese droge worst wordt gerookt boven turf uit de Friese wouden én dat elke Friese dorpsslager zijn eigen geheime recept heeft.”

smaakroute

De door de Friese Wouden U bent nu op smaakreis door

Beleef de smaak van echte Friese turfgerookte droge worst bijvoorbeeld bij Natuurslagerij Roosendaal in Drachtstercompagnie. Neem een voorproefje op www.slagerijroosendaal.nl

de Friese Wouden. Even off-track in het Fryslân net naast de Elfstedenroute, de oude zandpaden op. Voorbij de wateren van zomerse zeilevenementen en Elfsteden ijs. In het sporenlandschap van oudere ijstijden.

4 nr.1 2012 Mijn Smaak

Eigen klanken Hier ontbreken de terpen, is de hoge zandgrond losser, de veengrond verender dan klei. Deze ‘andere helft’ van Fryslân, verscholen tussen de coulissen, is nét zo typisch Fries en toch… ook nét even anders! De bekende Friese tweetaligheid heeft in deze streek zeer eigen klanken, zowel in het karakteristieke Wâldfrysk als in het Nedersaksische Stellingwerfs.

Ontdek fietsend de smaken van het andere Fryslân Vergeten groenten, heerlijke worsten en kazen, geurende kruiden en opvallend goede restaurants: u komt het allemaal tegen onderweg. Dus hoe ver u ook gaat, een adres waar heerlijke typisch Friese streekproducten te verkrijgen zijn is altijd dichtbij. Laat u verrassen door de grenzeloze smaaksensaties van de Friese Wouden! >> nr.1 2012 Mijn Smaak 5

Smullen op de grens van Fryslân, Groningen en Drenthe

De uitgesproken smaak van

Tynjetaler Wie aan kenners van Friese streekproducten vraagt om een karakteristieke en smakelijke Friese boerenkaas, krijgt veel verschillende antwoorden, want er is heel veel variatie. Maar vrijwel altijd klinkt in het rijtje de naam Tynjetaler. Van De Gelder.

Fiets ook eens naar de Bessenboerderij De bessenboerderij Allardsoog van Hans en Klaartje Van Wijk bij Bakkeveen heet met recht een gemengd bedrijf. De verse melk wordt geleverd door koeien van gemengd ras, Holstein Frisian en Fleckvieh. Die krijgen grenzeloos lekker gras: de boerderij ligt in

De naam doet anders vermoeden, maar Kaasboerderij De Gelder ligt in hartje Fryslân. In Tijnje om precies te zijn. Hier maakt het familiebedrijf van Anne en Jenny Vogel hun inmiddels beroemde boerenkazen van de melk van de Friese zwartbonte koeien (Holstein Frisians).

Alle producten zijn te koop in de moderne boerderijwinkel van De Gelder. Kijk voor meer informatie, een rondleiding en proeverij op www.kaasboerderijdegelder.nl 6 nr.1 2012 Mijn Smaak

Heldin van de Smaak Er ontstaan ook steeds weer nieuwe variaties, want kaasmaakster Jenny Vogel is innovatief. Zij ontwikkelde de Tynjetaler, al was die naam er eerst nog niet. Een nieuwe jonge kaas smaakte zoet maar ook licht pittig en had grote luchtbellen. Iemand zei in het Fries: het lijkt wel een Emmentaler. ‘Mar dan út De Tynje’. Inmiddels is die Tynjetaler een hit en in 2011 verkozen tot ‘Lekkerste kaas van Nederland’. Jenny zelf werd ‘Friese Heldin van de Smaak 2011’. Bij steeds meer toprestaurants ontbreekt de Tynjetaler niet meer op de kaaswagen.

Handige reisgenoot

Fryslân, de grens met Groningen loopt achter de koeienstal en ook in Drenthe ligt nog wat grasland. Uit akkerbouw levert het bedrijf granen en maïs, er graast kerngezond vleesvee en sinds 2009 ligt hier ook een boomgaard met geweldige frambozen en blauwe, zwarte en rode bessen. Die milieuvriendelijke bessen­ teelt is door de Brabantse Klaartje geïntroduceerd op het familiebedrijf Van Wijk, in de buurt al generaties lang bekend als vooruitstrevend boer. Hans en Klaartje spelen samen in op actuele kansen. Deze grond is zeer geschikt en in het noorden zijn maar weinig bessentelers. Dit biedt volop perspectief.

De basis van de Streek- en Smaakroute Friese Wouden is het Fietsroute Netwerk Zuidoost Fryslân. Deze route leidt u – via een netwerk van fietsknooppunten – door de prachtige natuur die u in dit deel van Zuidoost Fryslân vindt. U kunt deze handige reisgids o.a. bestellen op www.friesestreekmarkt.nl/smaakroute.htm

Smaaksensatie: Blauwe bes met Gagel! Behalve de blauwe bes groeit in de boomgaard ook gagel, een inheemse struik met eigenschappen van hop. Zo werd een spannende combinatie geboren: Blauwe bessen met Gagel jam. Een bijzondere culinaire specialiteit met uitgesproken smaken. Neem een voorproefje op www.bessenboerderij.com

nr.1 2012 Mijn Smaak 7

Synoniem voor de meest eigenzinnige Fries van Fryslân:

deWâldpyk Een bewoner van de Friese Wouden staat in de rest van Fryslân al eeuwenlang bekend als ‘Wâldpyk’, letterlijk vertaald: woudkuiken. Vroeger was dit geen positief bedoelde aanduiding. Bedacht door de Friezen van het vruchtbare kleigebied voor de bewoners van de relatief arme, bosrijke oostkant van de provincie. Tegenwoordig is het een echte geuzennaam.

Een wâldpyk voelt zich ‘in frijbûtser, dwers, oars as oars, rûch’. Wat Fries is voor: vrijbuiter, lekker dwars, anders dan anderen en ongepolijst.

Synomienen voor Wâldpyk zijn:

Eigenzinnige mensen verbouwen eigenzinnige gewassen. En dus vind je hier parels van ambachtelijke streek­ producten waaronder traditionele peulvruchtgewassen als ‘Wâldbeantsjes’ en ‘Reade Krobben’. Kijk maar op www.dewouden.com.

wâld sompe

wâldpringel wâldbokse wâldhipper wâldprikke wâldknyn... wâldklute 8 nr.1 2012 Mijn Smaak

Wâldpyk is hét streekmerk voor producten & diensten uit de Wâlden Criteria voor producten die onder dit streekmerk vallen zijn: - ze hebben een grote typiciteit voor de Friese Wouden - er is voldoende zaaigoed te realiseren -h  et gaat om een ras met een sterke binding met de Friese Wouden

Wâldbeantsjes met tempura van ui en prei Hoofdgerecht voor 4 personen Nodig: 400 gr giele Wâldbeantsjes, 1 eidooier, 1 dl ijswater, 50 gr bloem, 50 gr aardappelzetmeel, 2 uien, 1 prei, 200 gr uitgebakken plakjes spek of bacon, stroop. Bereiden: Wâldbeantsjes 24 uur in ruim water laten weken en daarna gaar koken met zeezout. Dan de wâldbeantsjes in boter aanfruiten met een gesnipperd sjalotje en het uitgebakken spek (bewaar 4 plakjes spek voor het opmaken van het bord). Frituur met schone olie verhitten op 180 gr C. De uien en de prei schoonmaken en in mooie repen/ ringen snijden en met de bloem bestuiven. Beslag maken van bloem, aardappelzetmeel, eidooier en ijswater: de groenten vervolgens één voor één door het beslag halen en frituren. De Wâldbeantsjes op een bord serveren met de tempura en streepjes stroop. Elk bord mooi opmaken met één plakje uitgebakken spek. nr.1 2012 Mijn Smaak 9

Grenzen, taal en eten Bûter, brea en griene tsiis (boter, roggebrood en groene kaas), wa’t dat net sizze kin is gjin oprjochte Fries’. Volgens overleveringsverhalen probeerde de (letterlijk grote) Friese vrijheidsstrijder Grutte Pier omstreeks 1515 met dit sjibbolet echte Friezen te onderscheiden van indringers als Hollanders en Saksen. Wie faalde voor de taaltest werd gedood. Pikant om te weten, als u nu door Zuidoost Fryslân reist en daar een oude taalgrens als die van de Tjongerrivier passeert. Daarboven spreekt men ‘Wâldfrysk’ (Woudfries), ten zuiden wordt het Nedersaksische Stellingwerfs gesproken. Overigens is het aan deze grens al eeuwen vredig. Opvallend aan deze taaltest is de sterke gelijkenis tussen het Fries en het Engels. Nu werd de huidige Engelse taal pas in de vroege Middeleeuwen in het Verenigd Koninkrijk geïntroduceerd. Onder meer vanuit Nederland, vanwaar destijds vooral de Friezen hun agrarische producten met veel succes exporteerden. Dit verklaart de verdacht grote gelijkenis met woorden als ‘butter, bread and green cheese’. Ook de Friese taal was dus exportproduct!

10 nr.1 2012 Mijn Smaak

Bûter, brea en griene Bûter, het Friese goud tsiis… Boter was volgens de Canon van de Friese Geschiedenis eeuwenlang een beeldbepalend Fries exportartikel. Ooit was de prijs van dit ‘Friese goud’ een soort AEX-index voor de Friese economie. Door de populariteit van Friese boter onder de Engelse elite bepaalde de Londense notering de marktprijs, wat direct effect had op het inkomen van Friese boeren.

Tot 1890 karnden boerinnen de Friese boter handmatig op de boerderij. Toen concurrent Denemarken halverwege de 19e eeuw begon met zuivelmechanisatie moest Fryslân snel volgen. Initiatiefrijke bewoners van de Friese Wouden bouwden in 1879 de eerste Friese zuivelfabriek: Freia in Veenwouden. Tien jaar later had Fryslân zijn internationaal befaamde zuivelschool te Bolsward en bijna 100 lokale zuivelfabrieken. nr.1 2011 Mijn Fryslân 11

Het slow food karakter van

brea

Brea is Fries voor roggebrood. Het eigenwijze geheim van ambachtelijk Fries roggebrood schuilt in een speciale receptuur. Brea bak je heel langzaam (dertig uur!) van gebroken roggekorrels, water en zout. Zonder gist. Zo krijg je een vast roggebrood van zachte textuur met een lichtzoete smaak. Grutte Pier werd er in de 16e eeuw al megasterk van!

“In Fries roggebrood proef je de smaak van puur natuur. Door het ultieme slow food bakproces van 30 uur proef je de pure natuurlijke omzetting van rogge, zemelen, water en zout.” Berend Bolhuis Bakkerij Bolhuis te Jubbega

Snel slow food recept >

Sandwich met oude kaas, appelstroop en roggebrood Lekkere zoet/hartige en frisse sandwich

Nodig: 1 snee volkorenbrood,
1 snee donker roggebrood,
1 eetlepel appelstroop,
 ½ appel,
1 theelepel kaneel,
roomboter,
 2 plakken oude Friese boerenkaas. TIP: vervang de appelstroop door dwergkweeappeljam van De Cuynder (blz. 16) 12 nr.1 2012 Mijn Smaak

Bereiden:

de volkoren boterham besmeren met roomboter en appelstroop.
De appel schillen, de helft daarvan in partjes snijden en die op de appelstroop leggen.
De appel met kaneel bestrooien.
 De oude kaas op de boterham leggen.
Het sneetje roggebrood met roomboter besmeren en deze bovenop de kaas leggen.
Snijd nu de sandwich voorzichtig diagonaal doormidden. Lekker ite!

Kom de geheimen ontdekken van

griene tsiis Nou goed, we verklappen alvast één geheimpje...: de meeste griene tsiis is niet meer groen! Grutte Pier bedoelde namelijk de voorloper van de wereldberoemde Friese nagelkaas. Die kaas werd op smaak (en kleur!) gebracht met groen sap van bijvoorbeeld peterselie. Later ontstond de gewoonte om specerijen als komijn en kruidnagelen toe te voegen in plaats van groene kruiden. Ontdek het zelf bij één van de kaasboerderijen in Zuidoost Fryslân: een heerlijk gezond uitstapje!

Ontdek de geheimen van griene tsiis bij

Kaasboerderij De Stelp in Oldeberkoop www.dekaasboerderij.nl Ook bij Kaasboerderij De Stelp bent u welkom voor een excursie of rondleiding. Maar u kunt hier nog verder tot de geheimen van griene tsiis doordringen... Met de workshop ‘Zélf kaasmaken’ gaat u namelijk uw eigen ‘griene’ kruidkaasje maken. Tussen de werkzaamheden door kunt u het bedrijf bekijken, gezellig koffiedrinken en kletsen met andere workshoppers. Na afloop is het genieten geblazen van een glas wijn (of een glas vruchtensap) en... boerenkruidenkaas! Op de site ontdekt u nog veel meer kaasbelevenissen die u op deze kaasboerderij kunt meemaken. nr.1 2012 Mijn Smaak 13

De onvergetelijke Selatuinen bij Appelscha Dichtbij Appelscha vindt u de Selatuinen. Dit schitterende tuincomplex is maar liefst 5.000 vierkante meter groot en heeft verschillende bodemtypen die een enorme rijkheid aan siergrassen en wilde bloemen voortbrengen. Vanaf het voorjaar kunt u de tuin op afspraak bezoeken. Een entreekaartje kost € 2,50. Het is ook mogelijk om een ‘open tuinkaart’ aan te schaffen: hiermee kunt u het hele jaar door van de tuin genieten. www.selatuinen.nl

De mooiste verborgen plekjes

in Zuidoost Fryslân

Het Flaeijelfeest in Nieuwehorne

Lekker wandelend of fietsend ontdek je in Zuidoost Fryslân de mooiste verborgen plekjes. Op sommige plekken lijkt de tijd zelfs stil te hebben gestaan, alsof we ze zijn vergeten... Wij nemen u graag mee naar belevenissen die niet in uw vergeetboek zullen belanden. Het enige dat u zult vergeten zijn uw dagelijkse beslommeringen.

Op de laatste zaterdag van september beleeft u op het landgoed De Horne in Nieuwehorne (bij Heerenveen) een dag uit het verleden. Het Flaeijelfeest is misschien wel het meest unieke plattelandsevenement van Nederland. De organisatie van het Flaeijelfeest heeft als doel om het vroegere leven op het platteland in de vorm van een “eendags” openluchtmuseum (rijdend en in bedrijf) tentoon te stellen. Een evenement voor jong en oud! www.flaeijel.nl

Ecokathedraal in Mildam Een ecokathedraal is ‘een werkplaats waar langdurige processen tussen mens en natuur worden bestudeerd’. Een hele mond vol voor een plek waar stoeptegels en ander bouwmateriaal op bijzondere wijze opeen zijn gestapeld zodat flora en fauna hun natuurlijke gang kunnen gaan. Dit bijzondere project is in de jaren zeventig gestart door landschapsarchitect en filosoof Louis le Roy. Zijn doel is om dit project tot het jaar 3000 te laten doorlopen, dus u hebt nog even tijd om een kijkje te nemen. Meer informatie en een routebeschrijving vindt u op www.stichtingtijd.nl

14 nr.1 2012 Mijn Smaak

Nationaal Vlechtmuseum Noordwolde Het Vlechtmuseum heeft een brede collectie van zowel traditioneel als eigentijds vlechtwerk. Naast het bekende mandwerk en meubilair kunt u er ook sieraden, kunstnijverheid, gebruiksvoorwerpen, designobjecten, verpakkingen en gebruiksvoorwerpen bewonderen. Vanaf de start in 2001 heeft het Vlechtmuseum in het bijzonder aandacht besteed aan stoelen: de pijler van de vlecht- en rotanindustrie in Noordwolde. In de vaste collectie staat een aantal bekende ontwerpen opgenomen. Daarnaast is geregeld in wisselexposities aandacht voor stoelen en aanverwante meubels. Bekijk de site voor alle actuele exposities, workshops en nieuws: www.vlechtmuseum.nl nr.1 2012 Mijn Smaak 15

Een greep uit het vergeten lekkers

Bijna vergeten groenten van de Cuynder Tuinderij & Camping de Cuynder is prachtig gelegen op een hoge zandrug langs het beekdal van het riviertje de Tjonger. De visie van deze oase van rust en ruimtelijkheid: proberen om mensen de ogen te openen voor de bio-diversiteit en de schoonheid van allerlei vergeten (groente)gewassen die nog wereldwijd beschikbaar zijn. Bij de Cuynder kunt u genieten van eerlijke producten met smaak, die liefdevol geproduceerd zijn zonder kunstmatige meststoffen en zonder bestrijdingsmiddelen. U kunt er bovendien heerlijk kamperen en recreëren! De Cuynder organiseert het hele jaar door activiteiten waaraan u kunt meedoen. U kunt er kamperen, maar bent er ook welkom voor workshops, rondleidingen, de plantjesmarkt, enzovoort. Kijk voor de actuele agenda op www.decuynder.nl 16 nr.1 2012 Mijn Smaak

Winterpostelein > is een klein gewas met sappig knapperige blaadjes op lange steeltjes en rijk aan vitaminen. De smaak van winterpostelein is iets zuur en het is erg lekker als salade.

Wortelpeterselie > is een variëteit van de gewone peterselie en wordt hoofdzakelijk gekweekt voor zijn 15 cm lange wortel. De smaak is zoetig en kruidig en lijkt op pastinaak en knolselderij. Lekker in de soep en stamppot.

Raapsteeltjes > In feite zijn raapsteeltjes de jonge blaadjes van een kool. Het is een typische voorjaarsgroente. De blaadjes hebben een frisse zachte smaak. Ze zijn erg lekker als salade maar ook in een stamppot zijn ze niet te versmaden.

Twee recepten om te onthouden Gekookte postelein Nodig: 1,5 kg postelein, ± 5 g zout, 15 g boter of margarine, ± 10 g aardappelzetmeel of maizena, citroensap. Bereiden: De postelein van onkruid ontdoen, een paar keer doorsnijden en goed wassen zonder de blaadjes te kneuzen. De postelein opzetten met het aanhangende water en het zout, vlug laten slinken en gaarkoken (± 10 min.; de postelein mag nog knapperig zijn). Zonodig een deel van het vocht afschenken; de boter toevoegen en de rest van het vocht binden met het aangemengde aardappelmeel of de aangemengde maizena. De groente desgewenst op smaak brengen met wat citroensap.

Raapstelenstampot met gebakken appel (hoofdgerecht voor 4 personen) Nodig: 400 g raapstelen, 1.5 kg aardappelen, 200 g blokjes mager spek, 2 stevige appels, citroensap, ongeveer 1.5 dl melk, peper en zout. Bereiden: kook de aardappelen met een snufje zout gaar. Was de raapstelen en laat ze goed uitlekken of droog ze in een slacentrifuge. Bak de blokjes mager spek in een koekepan op een laag vuur bruin en knapperig. Schil de appels en verwijder de klokhuizen met een appelboor. Snij elke appel in 4 plakken en besprenkel deze met citroensap. Giet de aardappelen af en maak er met de melk, peper en zout een luchtige puree van. Voeg de spekjes samen met het vet en de raapstelen aan de aardappelpuree toe. Schep alles goed door elkaar en houd de stamppot warm. Verhit het klontje boter of margarine in een koekepan en bak de appelschijven aan beide kanten goudbruin. Serveer de stamppot in een schaal en leg de gebakken appelschijven erop. nr.1 2012 Mijn Smaak 17

jan

feb

raapsteel

mrt

apr

mei

•

•

•

jun

aug

sep

okt

nov

dec

•

•

•

mosterdsla

•

•

•

groenselderij

•

•

hertshoornweegbree

•

•

•

•

•

op plekken waar je tot nu toe alleen maar van kon dromen...

•

•

•

•

langs de vele ateliers in de door de historie van de Friese Wouden Turfroute/Friese Wouden

•

•

postelein

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

wortelpeterselie

•

•

pastinaak

•

•

•

winterpostelein

•

•

•

schorseneer

•

•

aardpeer

•

•

•

•

langs de uitbundige exposities in museum Belvédère en museum Drachten

Varen Slenteren Zwemmen

•

•

wâldbeantsje

op de Friese Streekmarkt

Mountainbiken Drentelen

ijskruid

palmkool

Schuifelen

Golfen

in de bossen van Beetsterzwaag

veldsla

raapjes

jul

Activiteiten waar je trek van krijgt

•

•

•

•

•

Deze kalender geeft de verkrijgbaarheid weer van vergeten groenten. Scheur uit en hang op!

in zwemcentrum De Welle te Drachten

Schaatsen

Kanoën

op het prachtige ijs van schaatsmekka Thialf in Heerenveen

door wijken en Compagnonsbossen

Joggen

Struinen

in de koninklijke bossen van Oranjewoud

Wandelen in de eindeloos mooie bossen van Appelscha, Bakkeveen en Beetsterzwaag

op de Open Stal in Oldeberkoop

Kuieren

in knikkende straatjes van eeuwenoude dorpjes

Abseilen klimmen tokkelen Hollen Dolen bij Appelscha Outdoor

,

over de duinen in Appelscha

Galopperen

en

op het Fochteloërveen

in het Drents-Friese Wold 18 nr.1 2012 Mijn Smaak

nr.1 2012 Mijn Smaak 19

Onderweg bijkomen in Herberg Het Volle Leven Reizen maakt moe en hongerig. Gelukkig vindt u op een uurtje wandelen van Willemstad – in de bossen van Appelscha – een oase van rust. In Herberg Het Volle Leven kunt u terecht voor een volledig verzorgd verblijf en voor een altijd dagvers vegetarisch menu, samengesteld van lokale biologische ingrediënten en streekproducten. De chef-kok geeft met liefde gehoor aan speciale wensen of uw dieet. Yt van der Ploeg begon hier in 2004 aan de verwezenlijking van haar droom. “Ik wilde gasten ontvangen midden in de natuur, ze laten genieten van stilte en hen aan tafel verrassen met echt en liefdevol bereid vegetarisch eten. Vooral met veel seizoensgroenten uit een eigen biologische groentetuin.” Inmiddels lukt haar dat hier allemaal. Een voormalig boerderijtje aan de Oude Willem bleek de uitgelezen plek, met de perfecte grond voor die beoogde tuin. ‘Vooral zomers is de tuin natuurlijk heerlijk voor onze

20 nr.1 2012 Mijn Smaak

gasten, maar ook in de verstilling van de winter is het hier mooi en zelfs dan levert onze tuin nog groente op.’ Culinair feestje “Ik kook mijn eigen dagverse biologische menu’s. Daarmee probeer ik iedereen aan tafel te verrassen, inclusief mezelf. De beschikbare verse groenten zijn altijd mijn basis voor mooie combinaties. Liefst natuurlijk die uit onze tuin of onverwarmde kas. De groente bepaalt wat er op het bord komt. Daarin schuilt de kracht van mijn maaltijden. Als chef-kok word ik geprikkeld door de vegetarische keuken, uitgedaagd om creatiever met (streek-)producten te werken en te experimenteren met smaak, textuur en compositie.”

impuls geven aan bewust en milieuvriendelijk leven. Gasten voelen zich prettig in de sfeer van deze herberg. Enthousiaste doorvertellingen leveren steeds meer nieuwe, blij verraste gasten op. Gastvrijheid betekent voor mij dat ik bezoekers uitnodig mijn levensfilosofie en kookkunst te ervaren. Waar ik het meest trots op ben is dat het gelukt is mijn droom van ‘het volle leven’ helemaal neer te zetten en dat mensen nu terugkomen uit waardering voor mijn manier van leven en eten. Blijkbaar klopt het.”

www.hetvolleleven.com

Levensfilosofie, kookkunst en gastvrijheid “Onze herberg draait voor negentig procent op ecologische producten en de keuken is volledig vegetarisch. Ik wil daarmee niemand mijn overtuiging opdringen, maar wel zelf een positieve

nr.1 2012 Mijn Smaak 21

Deel je favoriete recept of belevenis

Voorproefje? Eigentijdse keuken met een vleugje nostalgie

Herberg van Smallingerland

en win een culinaire ervaring!

Bij de Herberg van Smallingerland worden bij het bereiden van de authentieke Nederlandse gerechten geraffineerde combinaties gemaakt van groenten en ingrediënten. Alhoewel buitenlandse invloeden merkbaar zijn, blijft de keuken dicht bij de Nederlandse oorsprong. www.herbergvansmallingerland.nl

Verantwoord culinair genieten op het hoogste niveau Mooie Friese (streek)producten gecombineerd met Mediterrane invloeden, pure smaken en een op het ‘Fifteen-concept’ van Jamie Oliver gebaseerde maatschappelijke betrokkenheid. Hier krijgen jaarlijks tien tot vijftien jongeren uit de Wajong de kans een mbo horecadiploma te halen. www.restaurant-hetambacht.nl

Natuurlijk vertellen wij u graag hoe lekker u kunt eten in Zuidoost Fryslân en wat u hier allemaal kunt beleven. Maar we zijn ook erg nieuwsgierig naar uw ervaringen en ideeën. Daarom deze oproep: deel uw favoriete belevenis of recept met ons en maak kans op een heerlijk vijfgangendiner t.w.v. e 125,bij restaurant Herberg van Smallingerland te Rottevalle of restaurant Het Ambacht te Heerenveen. Het Ambacht

Zo deelt u uw recept of belevenis met ons

“Kunst bewonderd in een huiskameratelier”

“Hazenpeper van de boswachter”

“De zon onder zien gaan vanaf de rug van een paard”

“Geitenbrie uit Makkinga op een bedje van rucola” 22 nr.1 2012 Mijn Smaak

1) Omschrijf uw belevenis of recept De hoeveelheid tekst mag u zelf bepalen: als uw recept of belevenis maar duidelijk overkomt!

“Kalfssucade met giele wâldbeantsjes”

2) Maak er een foto van Maak een foto van het eindresultaat van uw recept of van uw belevenis in Zuidoost Fryslân.

3) Mail uw recept of belevenis naar [email protected] Wat u in uw mailtje in elk geval moet vermelden : • uw voor- en achternaam + uw geslacht (m/v) • uw woonplaats • de naam van uw recept / de locatie van uw belevenis • vergeet de foto niet! Met uw inzending geeft u Fryslân Marketing – de maker van dit magazine – toestemming uw bijdrage te gebruiken voor haar communicatieactiviteiten. Kijk voor de actievoorwaarden op www.beleeffriesland.nl/smaak nr.1 2012 Mijn Smaak 23

Een reis vol ontmoetingen... ...met Friese Sfeermakers Koken, vergaderen of trouwen in Parklandschap Oranjewoud

Stel: u kreeg trek van deze culinaire wereldreis door de Friese Wouden en u staat al in de startblokken om af te reizen naar deze mooie streek, maar zoekt in uw agenda nog naar een juiste gelegenheid… Wellicht brengen de Kwartiermakers u op een goed idee. Zij kennen de sfeer en de smakelijke geheimen van deze wouden als geen ander. Kwartier Noord ligt centraal in Noord-Nederland, in Katlijk. Dichtbij Heerenveen en Mexico.

Zin om te koken met de heerlijke streekproducten die u al voorbij zag komen? Waarom dan niet in deze super professionele kookstudio onder begeleiding van gepassioneerde topkoks? Kwartier Noord werkt met duurzaam en lokaal voedsel van topkwaliteit uit deze regio. Iets te vieren met vrienden of te delen met collega’s? Eerst een spannende outdooractiviteit of toch een vergadering? Kan allemaal. Of trouwen? Kwartier Noord is een perfecte (officiële!) trouwlocatie: naast een 16e eeuws monumentaal kerkje én het prachtige parklandschap Oranjewoud. Alle sferen, van trendy tot traditioneel, van hip tot klassieke grandeur zijn hier binnen handbereik. Op www.kwartiernoord.nl vertellen Caroline Sutherland en Paul van Koppen u graag meer. Kwartier Noord, Work & Cooking W.A. Nijenhuisweg 7, 8455 JS Katlijk (Frl) T. 0513-541977 [email protected] www.kwartiernoord.nl 24 nr.1 2012 Mijn Smaak

...met Friese Smaakmakers Makkinga bij Egypte & de Franse Smaeck van Spa

Makkinga vindt u in de Friese Wouden net zuidoostelijk van Egypte. De duizend dorpsbewoners boffen hier met elkaar: samen verbouwen ze verse biologische groenten en fruit in de vruchtbare dorpstuin.

Groen geluk Maar ook reizigers kunnen het groene geluk van Makkinga beproeven, want de heerlijkheden uit de dorpstuin zijn ook te vinden op de menukaart van restaurant De Smaeck van Spa. Wim en Patricia Spa, patroncuisinier en gastvrouw, hebben hier gastronomische gastvrijheid hoog in het vaandel staan. Ze willen hun bezoekers voortdurend verrassen met een pure Franse keuken waarin regionale en biologische ingre­ diënten de hoofdrol spelen. Zilt gras en eerlijk vlees Behalve mooie groenten, gelooft Wim ook in een goed aanbod van eerlijk, prachtig vlees op het bord. Patricia: “We hebben altijd wild van vertrouwde jagers. En Wims broer houdt voor ons sinds kort bijzondere Bonte Bentheimer varkens, op zilte grond in het Noord-Groningse Uithuizermeden. We zijn benieuwd hoe dat zilte gras terugkomt in de smaak van het vlees.” Na de slacht doet Wim het uitbenen graag helemaal zelf: “Elk dier verdient het respect dat je niks onnodig weggooit. Daarom verwerken we alles, tot en met jus van de botten. Ook dat daagt je weer uit tot creatieve gerechten en smaakvariatie.”

Restaurant De Smaeck van Spa Wim en Patricia Spa, Brink 1 8423 TE Makkinga T: 0516 516810 www.desmaeckvanspa.nl nr.1 2012 Mijn Smaak 25

De keukenprinsen van Lauswolt Wie zuukt naor een levensdoel verspilt daor teveul uren mit Et leven is krek jow neuze ie moe’n d’r uuthaelen wat as d’r in zit

Een meensk nemt niet zo gauw tevule huj op ‘e vorke hi’j stikt alliend somstieden de vorke in et verkeerde huj

[Wie zoekt naar een levensdoel, verspilt daar vaak teveel uren aan. Want het leven is net als je neus: je moet er gewoon uithalen wat erin zit]

Tegelwijsheid onderweg In het erfs Stellingw Stellingwerfs is een streektaal – onderdeel van de Nedersaksische taal – van een klein gebied in Zuidoost Fryslân, westelijk Drenthe en de kop van Overijssel.

Jow bin niet verantwoordelik veur et heufd da’j kregen hebben mar wel veur et gezicht da’j trekken

[Je bent niet verantwoordelijk voor het hoofd dat je hebt gekregen, maar wel voor het gezicht dat je trekt]

[Een mens neemt niet snel teveel hooi op zijn vork; hij steekt alleen soms zijn vork in de verkeerde hooiberg]

A’j alliend mar praoten mit meensken die et mit jow iens bin ku’j krek lieke goed kommuniceren mit een echoputte

[Als je alleen maar praat met mensen die het met je eens zijn, kun je net zo goed communiceren met een echoput]

A’j een aander schoppen willen he’j mar ien bien om op te staon

[Als je iemand anders wilt schoppen, heb je maar één been om op te staan]

26 nr.1 2012 Mijn Smaak

Struinen door de tuinen

De bossen rond Beetsterzwaag ademen wereldgeschiedenis. Welvarende historie, af te lezen aan schilderachtige huizen en verstilde buitenverblijven. Hier ligt het wondermooie landgoedhotel Bilderberg Lauswolt dat door heel Nederland werd ontdekt met de

‘geheime’ formatiebesprekingen voor het kabinet Balkenende IV. Een culinaire wereldreis door de Friese Wouden kan niet zonder een bezoek aan toprestaurant de Heeren van Harinxma, genoemd naar eerdere landgoedeigenaren. Chef de cuisine Geert-Jan

Vaartjes (31) is telg uit een Friese koks-familie uit Wergea, aan de rand van de Wâlden. Voordat hij hier in 2007 ‘wer thús’ kwam, verdiende hij zijn strepen in prestigieuze, internationaal georiënteerde restaurantkeukens onder befaamde chef-koks. nr.1 2012 Mijn Smaak 27

Zelf sprokkelen en oogsten “Uiteraard gebruiken we alleen de beste streekproducten en lokale ingrediënten in onze keuken. Groenten, bloemen en kruiden komen dauwvers uit onze eigen biologische tuin. Of van De Cuynder, via onze tuinman Aat Oosenbrug die ook zijn waardevolle kennis deelt met onze keukenbrigade. Ik wil dat mijn koks exact weten waar ze mee werken, met absoluut respect voor een product en kennis van de oorsprong. Dan prachtige gerechten maken voor de kaart. Ik vertel ze dat we iets moois gaan maken, met kleefkruid bijvoorbeeld en stuur ze langs de waterkant om zelf te sprokkelen en te oogsten.”

Geert-Jan Vaartjes 28 nr.1 2012 Mijn Smaak

Struinen als teamspirit Jan Smink, boerenzoon uit de Stellingwerven, is talentvol kok en als 23-jarige al souschef op Lauswolt. Als Vaartjes wordt weggeroepen vervolgt hij naadloos het gesprek. Met dezelfde passie voor kwaliteit en pure smaken: “Kleefkruid doen we in de sapcentrifuge. Een frisse groene smaak. Met wat olijfolie en een balsamico maak je een voortreffelijke jusdressing. Perfect bij de snoekbaars die we vanaf april serveren, zodra visser Everen de Vries ze weer kan vangen in het Sneekermeer. Een goede kok moet de natuur en de seizoenen kennen en weten wat je veilig uit de natuur mag gebruiken. Daarom gaan we met de chef de weilanden en de bossen in. Samen struinen! Ook goed voor de teamspirit. We vinden de meest geweldige verse producten, gewoon op het landgoed

of in het bos. Zo leer je zelf de goede oogstplekken te spotten, onderweg naar je werk. Het begint al bij iets simpels als brandnetel. Van de jonge topjes maken wij onze pesto. Van paardenbloem maken we jam, heerlijk op de kaaswagen.” Eetbare bloemen en eekhoorntjesbrood “’s Zomers plukken we vóór de lunchopmaak eerst bloemen. We hebben eetbare viooltjes in vijf kleuren en van de Oost-Indische kers bijvoorbeeld gebruiken we het blad en de bloemen. Super bij een blauwschimmelkaas als de Bleu de Wolvega!” Het enthousiasme spat er af, als Jan vertelt. “O ja, Verveine! Heet ook wel ijzerkruid. Die verwerken we in een fijne granit.” “In de herfst vind je hier uiteraard kastanjes en eetbare paddenstoelen. Ook die moet je leren vinden en plukken. Hier groeit veel eekhoorntjesbrood. Natuurlijk oogst je zo dat je niet alles wegneemt, zodat ze terugkomen. Ik heb inmiddels zelf wat mooie plekjes gevonden. Geweldig om even te kunnen gaan zoeken op een vrije dag.”

Restaurant De Heeren van Harinxma gelegen in Bilderberg Landgoed Lauswolt Patron Cuisinier Marc van Gulick Van Harinxmaweg 10 9244 CJ Beetsterzwaag t 0512 - 381 245 f 0512 - 381 496 e [email protected]

Recept voor kleefkruid jus Nodig • 500 gram sap van kleefkruid • 100 gram olijfolie • 20 gram witte Aceto • 250 gram blus • 20 gram unique binder Bereiden Alles mengen op de olie na: voeg de olie pas toe als de binder is opgelost. Eet smakelijk! nr.1 2012 Mijn Smaak 29

Streekproductenwijzer

Kaas • Kaasboerderij De Gelder Heawei 42, 8406 AW Tijnje www.kaasboerderijdegelder.nl • Kaasboerderij De Stelp Wolvegasterweg 49, 8421 PS Oldeberkoop www.dekaasboerderij.nl • Kaasboerderij De Deelen Warrewei 43, 8406 AD Tijnje www.kaasboerderijdedeelen.nl

Vlees

Omfiets lekkernijen De lekkerste streekproducten op fietsafstand Nu we toch op reis zijn is het geen straf een eindje om te fietsen. Integendeel. Want juist op de fiets kom je in dit deel van Fryslân veel lekkers en moois tegen. Van bos tot coulissenlandschap, van boerenkaas tot asperge: elke fietskilometer biedt u wat nieuws. Alle in deze streekproductenwijzer genoemde adresjes zijn een fietstochtje waard. Fiets smakelijk! 30 nr.1 2012 Mijn Smaak

• Natuurslagerij Roosendaal Fallaetswei 19, 9222 NM Drachtstercompagnie www.slagerijroosendaal.nl • Boerderijwinkel De Singel Zuideinde 41, 8428 HE Fochteloo www.boerderijwinkeldesingel.nl • Boerderijwinkel Romsicht Riperwalden 4, 8406 ET Tijnje www.debioboer.nl • Slagerij Biesma Commissieweg 113, 9218 PD Opeinde E-mail: [email protected]

Wijn • Biologische wijngaard Waskemeer Leidijk 42, 8434 NC Waskemeer, www.wijndomeinfrederique.nl

nr.1 2012 Mijn Smaak 31

Streekproductenwijzer

Streekproductenwijzer

Groenten, kruiden, vruchten

Nog meer lekkers • Honing: Imkerij De Delleburen Oosterwoldseweg 47, 8421 RP Oldeberkoop www.imkerijdedelleburen.nl • IJs: IJsboerderij De Saks, Steggerdaweg 87, 8395 PK Steggerda www.desaks.nl • Streekproducten divers: Boerderijwinkel bij minicamping Singel, Singel 23, 8411 CJ Jubbega www.singel-jubbega.nl www.debioboer.nl

• De Cuynder, minicamping, tuinderij en zorg ‘t Hoogezand 3, 8435 VR Donkerbroek www.decuynder.nl • Bessenboerderij Allardsoog Jarig van der Wielenwei 1, 9243 SG Bakkeveen www.bessenboerderij.com • Cranberryfarm De Hoeve IJkenweg 13, 8394 TA De Hoeve, www.cranberryfarmdehoeve.nl • Aspergetelers Maatschap Hoekstra-Bosma Schoterlandseweg 15, 8455 JD Katlijk, [email protected]

Brood & banket

Culinair rustpunt

• Bakkerij Bolhuis Jelle van Damweg 25, 8411 XA Jubbega, t. (0516) 46 13 12 • Banketbakkerij Boonstra Zuiderbuurt 38, 9203 CX Drachten www.boonstrabanket.nl • Bakker Vliegendehond Van Harenstraat 74, 8471 JG Wolvega www.bakkerijvliegendehond.nl

• Golden Tulip Tjaarda Oranjewoud Koningin Julianaweg 98, 8453 WH, Oranjewoud,

32 nr.1 2012 Mijn Smaak

Moe geworden van het fietsen en geen zin om te koken? Kom lekker lunchen of dineren bij Tjaarda Oranjewoud. Zowel in het restaurant ‘de Oranjetuin’ als in het Grand Café Tjaarda kunt u genieten van culinaire verrassingen waarin streekproducten belangrijke smaakmakers zijn. Kijk voor de andere culinaire rustpunten op www.beleefFriesland.nl/smaak nr.1 2012 Mijn Smaak 33

Een greep uit eetlust opwekkende belevenissen in Zuidoost Fryslân

• Crossen op een mountainbike: gooi al uw remmen los in het Drents-Friese Wold. Hier hebben bikers een eigen route. Een goed startpunt is het bezoekerscentrum van het nationaal park in Appelscha • Golfen op Lauswolt, Beetsterzwaag, op de grens van bos en open natuur, www.golfclublauswolt.nl • Schaatsen en zwieren, Thialf Heerenveen, schaats­ plezier voor jong en oud, www.thialf.nl • Heerlijk slenteren langs kunst in woningen, winkels, de kerk, de school, garages maar ook tuinen, groenstroken en bos: Open Stal te Oldeberkoop, www.openstal.nl • Uitbundig klimmen en varen; eerst onder begeleiding klimmen in het klimbos en daarna heerlijk varen in de compagnonsbossen, www.appelscha-outdoor.nl

34 nr.1 2012 Mijn Smaak

Uitgelicht

Cranberryfarm De Hoeve Hier worden met respect voor de natuur verschillende soorten cranberry’s gekweekt. De cranberryvelden zijn omzoomd met klaprozen, zonnebloemen, aardperen en frambozen.
Kom de cranberryvelden bekijken, proef de cranberrylekkernijen, hoor het gezoem van de bijen en onderga de rust van de prachtige omgeving. IJkenweg 13, 8394 TA De Hoeve www.cranberryfarmdehoeve.nl

• Paardrennen en paardrijden: Zuidoost Fryslân heeft een uitgebreide hippische infrastructuur met alleen al rond Appelscha ruim 120 kilometer ruiterpad! • Urenlang dolen door bossen en langs velden... Kies uit vele bewegwijzerde wandelroutes vanuit onder meer Bakkeveen, Beetsterzwaag, Fochteloërveen en Oranjewoud • Scheuren op een Quad door de bossen in de modder! Begin uw avontuur in Vinkega via www.outdoorvinkega.nl

Uitgelicht

IJsboerderij De Saks De Saks is een monumentale saksische boerderij uit 1731 en onderdeel van een modern melkveebedrijf. Een gedeelte van de melk wordt hier volgens oud recept verwerkt tot ijs, zonder toevoeging van kleur- en smaakstoffen. Deze ambachtelijke bereidingswijze levert onweerstaanbaar lekker ijs op: kom maar proeven! Steggerdaweg 87, 8395 PK Steggerda www.desaks.nl

nr.1 2012 Mijn Smaak 35

Kom genieten van de afwisseling

Heerlijk eten, lekker fietsen, kostelijk wandelen, verrukkelijk shoppen, smakelijk sporten, zalig varen en met volle teugen genieten van nog veel meer verrukkelijke activiteiten en belevenissen: u bent het hele jaar door van harte welkom in de Friese Wouden!