MONTESQUIEU PUBLICATIE Augustus 2014 Door: Angelique Paulissen, CFA - Partner Montesquieu & Voäs Brouns - Partner Panta Rhei
Professioneel Riskmanagement bij Woningcorporaties Bittere Noodzaak! Het nieuwe risicobeoordelingsmodel van het WSW als opmaat voor een verdere professionalisering van het riskmanagement De kredietcrisis heeft er de
jaren ook de kapitaalmarkt
tie haar bedrijfsvoering (“Business
afgelopen jaren voor gezorgd
voor
structureel
Risks”) “In Control” heeft. Naast
dat banken, verzekeringsmaat-
gewijzigd. Deze zaken gaan de
het WSW zal ook iedere bank die
schappijen,
pensioenfondsen,
mogelijkheden van corporaties
een niet-geborgde kredietaanvraag
en vermogensbeheerders door
sterk beïnvloeden en effect
in behandeling neemt op een
hun
hebben
vergelijkbare wijze de bedrijfsvoe-
toezichthouders
(DNB,
AFM) strenger worden geregu-
corporaties
op
het
(succesvol)
functioneren ervan.
ring
van
de
woningcorporatie
leerd. Zij zullen zich meer
beoordelen. Men wil er immers
richten op de belangen van hun
zeker van zijn dat de woningcorpo-
klanten, waarbij een hogere
De beschikbaarheid van financie-
ratie in alle situaties aan haar rente
professionaliteit en transparan-
ring is niet meer zo vanzelfspre-
- en aflossingsverplichtingen kan
tie worden geëist. Een kernele-
kend voor de woningcorporatie.
voldoen. De gevraagde informatie
ment om dit te realiseren is een
Dit geldt niet alleen voor geborgde
onafhankelijk en hoogwaardig
leningen maar evenzeer voor niet-
riskmanagement. Ook de corpo-
geborgde leningen. De beschik-
ratiesector wordt nu met deze
baarheid
ontwikkelingen geconfronteerd,
afhankelijk
door met name de beoogde
positie van de corporatie, nu en in
herziening van de Woningwet
de toekomst. Het WSW noemt dit
(focus,
toe-
de Financial Risks. Naast de cijfers
zicht, transparantie) en het
wordt het bedrijfsrisicoprofiel van
nieuwe
risicobeoordelingska-
iedere woningcorporatie onder
der van het WSW. Het zijn de
een vergrootglas gelegd. Binnen
gevolgen
de corporatie worden de risico´s
professionaliteit,
van
onomkeerbare
van
financiering
van
de
is
financiele
maatschappelijke ontwikkelin-
geanalyseerd
gen. Daarnaast is de laatste
beoordelen of de woningcorpora-
© Copyright Montesquieu
om
te
KIJK REGELMATIG OP ONZE WEBSITE VOOR MEER NIEUWS EN PUBLICATIES
kunnen
1
PUBLICATIE Augustus 2014
zal naar verwachting in belangrijke mate al bij de corporaties voorhanden zijn. Elementaire aandachts-
directe invloed op de financie-
WSW risico
ringsmogelijkheden en dus op de
beoordelingsmodel
volkshuisvestelijke mogelijkheden van de corporatie. Anderzijds
punten hierbij zijn:
∎
∎
∎
∎
Zo vraagt het risicobeoordelings-
ondersteunt een dergelijk kader
kader van het WSW om een aanpak
het bestuur en het interne toezicht
Is de informatie altijd up-to-
die verder gaat dan alleen het
bij de daadwerkelijke beheersing
date en consistent?
verstrekken van informatie door
van de risico’s. Naar aanleiding
Is een onafhankelijk profes-
de woningcorporatie. Als “hoeder
van de ervaringen in de commer-
sioneel
van de borg” ziet het WSW objec-
ciele sector, zijn in die sector
ingericht en komen rappor-
tief
nieuwe professionele structuren
tages
kerntaak. De doelstelling van haar
ontwikkeld
wijze tot stand?
riskmanagementstrategie is zowel
worden ingezet bij een corporatie.
Zijn de rapportages inzichte-
de risico’s van het borgstelsel als
lijk en wordt er goed en
geheel, als bij de individuele
tijdig gerapporteerd?
corporaties
riskmanagement op
onafhankelijke
Worden de risico’s inherent aan deze informatie adequaat in beeld gebracht ?
riskmanagement
te
als
haar
beheersen.
De
individuele corporatie zal het WSW ervan moeten overtuigen dat er sprake is van een gestructureerde wijze van risico-identificatie en gepaste beheersing van de risico’s.
Voor het inrichten van de processen en de beoordeling van de financiele informatie alsmede de voortgang omtrent de implementatie van de geaccordeerde strategie, laten management en toezichthouders, met name ook binnen de vastgoedsector, zich ondersteunen door een professionele risk manager,
die
risico
inventariseert,
voorstellen doet voor beheersing en
de
implementatie
monitort.
© Copyright Montesquieu
daarvan
die
goed
kunnen
In deze publicatie richten wij ons vooral op wat dit voor de individuele corporatie betekent. De twee pijlers uit het risicobeoordelingskader van het WSW worden op een transparante wijze toegelicht. De berekening en normering voor de Financials en Business Risks
Met de nieuwe werkwijze en het
zijn vastgelegd. Met de 24 vragen
risicobeoordelingskader streeft het
en de toelichting op deze vragen
WSW ernaar dat de individuele
geeft het WSW de corporaties
corporaties inzicht krijgen in hun
voorts een duidelijke handleiding
eigen risico’s. Het is haar maat-
over hoe de woningcorporaties de
schappelijke doelstelling om het
vragen moeten interpreteren. Het
riskmanagement
gehele
is niet alleen zo dat een van de 24
corporatiesector verder te profes-
vragen specifiek over de positio-
sionaliseren. Het moet natuurlijk
nering gaat van de riskmanage-
ook
waarde
mentfunctie binnen de organisatie
betreffende
(zie figuur 1). Ook alle andere
corporatie. Enerzijds heeft een
vragen worden qua rating positief
goed risicobeheersingskader een
beïnvloedt door een goed en
een
hebben
in
de
toegevoegde voor
de
2
PUBLICATIE Augustus 2014 onafhankelijk functionerend risk-
het systeem van sturen en beheer-
Alles wordt getoetst op basis van
management.
sen van risico’s door corporatie en
de voorhanden strategie, meerja-
specifiek de financiering. Kortom
renraming, portefeuille, financie-
het WSW moet ervan overtuigd
ringen, processen, en track record.
De rode draad door de beoordelingssystematiek
is
steeds
de
meting in welke mate een corporatie haar risico’s op strategisch-, tactisch-, en operationeel niveau “in control” heeft en de gehanteerde methodiek juist, betrouwbaar, en consistent in elkaar zit. Dit wordt voornamelijk getoetst in het onderdeel van de Business Risk. Het WSW kijkt hier naar elementen
zijn dat de corporatie “in control” is. Door de interne processen van
Riskmanagement
de organisatie te toetsen op gover-
binnen de corporatie
nance,
financiele
sturing
c.q.
beheersing, en strategische vast-
Ervaring leert dat iedere corpora-
goedportefeuille
hier
tie op delen hiermee bezig is. Vaak
invulling aan. Daarnaast is het
echter als onderdeel van andere
belangrijk in welke mate de corpo-
functies.
ratie kan reageren op externe
riskmanagement functie is voor
ontwikkelingen.
veel corporaties dan ook nog
geeft
zij
als het strategisch vastgoedbeleid,
Een
onafhankelijke
nieuw. Deze functie zou aandacht moeten hebben voor het integrale
Figuur 1: Business Risk: vraag 23
overzicht en de samenhang van alle processen op strategisch,
In vraag 23 van de WSW check classificeert het WSW een corporatie als laag risico als ze aan de volgende elementen voldoet: 1. De corporatie heeft een sterke risicocultuur. Er is een gezonde verhouding tussen het sturen op “het realiseren van prestaties” en het sturen op “de beheersing van risico’s”. Het bestuur is zeer proactief op het gebied van risicomanagement, streeft naar “best in class” risicomanagement en betrekt de Raad van Commissarissen op een goede manier bij het onderwerp. 2. De ”three lines of defense” zijn duidelijk belegd binnen de organisatie. Onafhankelijkheid van de risicomanagement functie is gewaarborgd. De risicomanagement functie heeft een directe escalatielijn naar de RvC. 3. De corporatie heeft een gestructureerd en integraal overzicht van de strategische en operationele risico’s die het bereiken van de doelstellingen van de corporatie kunnen bedreigen. Dit overzicht wordt jaarlijks herijkt als onderdeel van de planning en control cyclus. 4. De corporatie heeft een duidelijke risicostrategie. De risicobereidheid van de corporatie is vastgelegd en meetbaar. De corporatie heeft een gestructureerd proces voor het identificeren, analyseren en beheersen van risico’s. De corporatie hanteert methodes als scenario’s en stress testen om risico’s met een potentieel grote impact in beeld te brengen en daarop te anticiperen. Het volwassenheids-niveau van het risicomanagement binnen de corporatie is aan te merken als “risico intelligent”.
© Copyright Montesquieu
tactisch, en operationeel niveau . Zo wordt de risicobereidheid in het nastreven van de volkshuisvestelijke
doestelling
van
de
corporatie op strategisch niveau bepaald. Vervolgens dient het hele riskmanagement
degelijk
en
deugdelijk verankerd te zijn in onder meer de planning & control cyclus. Dit betekent concreet dat riskmanagement ex ante adviseert over de risico’s met betrekking tot de strategie, het jaarplan, en specifieke (des)investeringen / financieringen met bijbehorende beheers-
3
PUBLICATIE Augustus 2014 maatregelen. De monitoring van de
∎
realisatie en relevante ontwikkelingen worden gerapporteerd per
∎
kwartaal. Hier zit met name de interactie tussen strategie, tactiek,
∎
en operations. Dit moet het management en het interne toezicht
∎
in staat stellen risico’s ex ante te identificeren en te beheersen maar
Interne integriteit en
nitord en wat de mogelijke bijstu-
compliance
ringsmaatregelen zijn. Figuur 2
Objectieve formulering
bevat een voorbeeld van een
strategie
riskmatrix.
Analyse interne en extern omgeving
Inrichten van de risk-
Risico analyse
managementfunctie
(Risk Assessment) ∎
ook deze risico’s ex post te monito-
Risico tolerantie
De woningcorporatie kan ervoor
(Risk tolerance)
kiezen de riskmanagementfunctie intern of extern te organiseren. Op
ren. Dit in tegenstelling tot de pure
∎
Control maatregelen
ex post audits/visitaties. Op deze
∎
Informatie en communicatie
wijze worden ook de door het
∎
Monitoring
WSW nagestreefde “three lines of
het moment dat men ervoor kiest de functie intern te organiseren, betekent dit dat deze functionaris
Het doel van een ERMF is het
een diepgaande expertise moet
maximaliseren van de waarde van
hebben van alle aspecten die
de
Waarde
hierbij een rol spelen. Van vast-
wordt gemaximaliseerd als het
goed tot financiering & derivaten
Een uniform referentiekader voor
management
tot aan organisatorische en fiscaal
risicomanagement is de COSO/
doelstellingen
ERMF (enterprise riskmanagement
doelen stelt om een optimale
bevat
framework) methodiek. Dit is een
balans tussen groei, resultaat en
mogelijke risico hoofdcategorieen
driedimensionaal kader dat de
gerelateerde risico’s te realiseren
waar een interne functionaris
verschillende elementen van een
en daarbij op een effectieve en
diepgaande
intern
be-
efficiente wijze middelen inzet om
hebben om zijn rol naar behoren
schrijft en definieert. Bovendien
de volkshuisvestelijke doelstellin-
te kunnen uitvoeren.
benadert het kader integraal de
gen te realiseren.
defense” (management, riskmanagement, interne en externe audit) ingevuld.
beheersingssysteem
relatie tussen doelstellingen van de organisatie,
haar
beheersings-
componenten en de entiteiten/ eenheden waarvoor de beheersingsmaatregelen nodig zijn. controlecomponenten
van
De een
organisatie worden in het kader als volgt gedefinieerd:
© Copyright Montesquieu
woningcorporatie.
volkshuisvestelijke formuleert
en
juridische elementen. Figuur 2 een voorbeeld van de
kennis
van
moet
Een ander belangrijk element is Een van de belangrijkste tools om
dat
de risico’s expliciet en beheersbaar
volledig onafhankelijk zijn werk
te maken is een voor elke organisa-
moet kunnen doen. Daarnaast
tie specifiek opgestelde riskmatrix.
moet deze functionaris ook de
Hierin worden de risico’s benoemd
wereld buiten zijn/haar eigen
en wordt helder gemaakt wat een
corporatie overzien. Wij hebben
acceptabel niveau is. Verder wordt
gezien dat zich heel wat onvoor-
beschreven hoe ze worden gemo-
ziene risico’s hebben gemanifes-
een
interne
functionaris
4
PUBLICATIE Augustus 2014
Figuur 2: Risk Matrix Risico categorieën
Voorbeeld
Tolerantie
Bijsturingsmaatregelen
15% van financieringsportefeuille per jaar 3% van totaal aantal vhe’s
Analyse rentestructuur bij aantrekken nieuwe financiering Stopzetten nieuwe projecten/ verhuur koopwoningen Strengere procedures, betere toetsing nieuwe huurders, inzetten betalingsregelingen. Aanscherping AO, aanspreken gedrag Aanscherping of bijsturing procedures Jaarlijks toetsen alternatieven in de markt
Financiering- en renterisico
Renterisico
Marktrisico
Voorraad koopwoningen
Vastgoed specifiek risico
Omvang huurachterstand
3% van totale maandhuur
Managementrisico
Checks en balances
Bestaande AO en uitvoering
Operationeel risico
Te hanteren procedures
Tolerantie grenzen
Verzekeringsrisico
Vastgoed risico’s volledig afgedekt
Integriteitsrisico
Joint venture partijen
Juridisch/fiscaal risico
Belasting aangiften
Maximaal eigen risico/ jaarlijkse toetsing Corporate due diligence (CDD) onderzoek Acceptatie door de belastingdienst
Wijzigen samenwerking Verbeteren kwaliteit fiscale functie
teerd de afgelopen jaren. Neem
∎
continuïteit,
hiervoor
alleen bijvoorbeeld het derivaten-
∎
onafhankelijkheid,
aanpak ontwikkeld specifiek voor
dossier. Een externe riskmanage-
∎
professionaliteit op diverse
de corporatie gebaseerd op de
aspecten,
ervaringen in de commerciele
up-to-standard in een snel
sector.
ment functie kan hiervoor een oplossing bieden. In de commerciele
sector
∎
(pensioenfondsen,
vastgoedfondsen)
∎
kosten,
meer voor externe ondersteuning
∎
ingroei mogelijkheid;
riskmanagement
MONTESQUIEU
gekozen.
Corporaties kunnen bijvoorbeeld
Om een snelle implementatie te
een
directielid
verantwoordelijk bepaalde
aanwijzen
die
realiseren (ook van belang voor de
is,
maar
die
WSW beoordeling) kan ook geko-
van
het
zen
onderdelen
risicomanagement uitbesteed.
worden
management heeft de volgende voordelen:
© Copyright Montesquieu
voor
een
externe
implementatie/opstart van de risk management
Externe (ondersteuning bij) risico-
gestructureerde
ontwikkelend vakgebied,
steeds
in
wordt
een
functie die na een
periode van bijvoorbeeld
drie
jaar
Bezoekadres: Buitenplaats Vaeshartelt Weert 11 6222 PG Maastricht Postadres: Postbus 414 6200 AK Maastricht Tel: 043 - 325 50 50
[email protected] www.Montesquieu.nl
wordt geinsourced. De combinatie Montesquieu/Panta
Rhei
heeft
5
