Kerstreis ‘Plant een olijfboom’ van 22-12-2012 t/m 2-1-2013 Eerste aflevering Vooraf. Waarom gaat iemand die zelfs zijn moedertaal met moeite kan verstaan, laat staan Engels, op een studiereis naar de West Bank? Ik was in de zomers van 1963 en1965 in Israël, de tweede keer ook op de West Bank dat toen nog Jordaans grondgebied was. Ik was onder de indruk van wat de Joden van het land gemaakt hadden, van de veelzijdigheid van het landschap en de heilige plaatsen. Ik raakte in 1997 bevriend met Johke, die er in 1963 een jaar lang geweest was en daarna nog verschillende keren was terug gegaan. Zij heeft niet alleen Joodse, maar ook Palestijnse vrienden gemaakt. Zo langzamerhand drong het tot me door dat er ook een ander verhaal is. Hoe meer ik daarvan hoorde, vooral na haar studiereis in 2005, hoe meer ik me ging afvragen hoe het toch mogelijk is dat een volk dat eeuwenlang onderdrukt geweest is, met een dramatisch hoogtepunt in de tweede wereldoorlog, nu een ander volk is gaan onderdrukken. Daar kwamen nog vragen bij, zoals hoe het komt dat deze tweede tragedie in de westerse wereld zo lang onbekend gebleven is. De antwoorden hebben velen bezig gehouden en ik heb er veel over gelezen. Iedereen die het lot van deze twee volken ter harte gaat, kan de overvloedige informatie raadplegen, die zowel in boekvorm als op internet te vinden is. Aan het eind van dit verslag staan veel verwijzingen naar boeken en websites. Als ik dit verslag alleen moest maken, zou er niets van terecht komen. Dat heeft alles te maken met mijn slechte oren. Ik was me bij het nemen van het besluit om met de reis mee te gaan natuurlijk bewust van mijn beperking. Ik kan wel zien, fotograferen, de sfeer proeven en proberen te begrijpen. De reis is voor mij een vanzelfsprekend vervolg na het opdoen van alle kennis over het onderwerp. Maar door mijn handicap heb ik veel gemist. Wat zou ik graag met de mensen die ik ontmoette in gesprek gegaan zijn. Naast mijn eigen waarneming kan ik putten uit het reisdagboek op de website ‘Plant een olijfboom’ dat verslag doet van alle gebeurtenissen en de uitleg die we kregen. Ik verwijs daarnaar met (1), een artikel uit Trouw (2) en afbeeldingen uit de website van Brabosh.(3). Ik vul het aan met foto’s van mijzelf of foto’s van andere deelnemers en wat er vooral toe doet: mijn eigen beleving.
Bethlehem Het programma van de groep waarmee we de reis maakten, zou pas in de avond van 22 december beginnen, maar wij (Johke en ik) waren al een dag eerder in Beit Sahour, een stadje dat tegen Bethlehem aan ligt en dat onze uitvalsbasis zou worden. Wij hadden daardoor de gelegenheid om op de 22e , voordat het progamma zou beginnen naar Bethlehem te gaan en daar wat rond te wandelen. We begonnen op het centrale plein ‘Manger Square’ genoemd, het plein van de kribbe. Daar staat de geboortekerk. We bezochten de geboortekerk niet, maar draaiden ons om naar de moskee die aan de andere kant van het plein staat. Aan weerszijden daarvan beginnen twee winkelstraatjes die evenwijdig aan elkaar lopen. We liepen door het rechter straatje omhoog en door het linker straatje terug. Daar zagen we het levendige oosterse marktgebeuren, dat zich voor de helft op straat afspeelt en voor de helft in de winkels.
1
Manger Square
Op de achtergrond de geboortekerk, nu versierd met een kerstboom
Ongeveer dezelfde plek in de avond (Sylvia)
In de winkelstraat
Een etalage met poppen, maar de man is echt
De jongeren die hier rondlopen zijn waarschijnlijk werkeloos
2
Als je honger hebt en geen geld voor een eetgelegenheid, kun je goedkoop eten krijgen bij een van de vele karretjes. Dat kun je op straat opeten .
De wandeling door Bethlehem gaf mij de indruk van een kleine stad. Ik had niet verwacht dat het er zo welvarend leek. In Zuid-Europa zag ik de armoede op straat, zoals bedelaars, verkrotte huizen, pakezels, mensen die zich hebben volgehangen alsof zijzelf pakezels zijn... In Bethlehem is er niets van te zien. De onzichtbare werkelijkheid is heel anders! Ik laat hier een deel van een artikel in Trouw van 25 december 2012 volgen. Als de webpagina nog bestaat, kun je het hele artikel met de link aan het eind van het verslag nalezen (2): Critici trekken in twijfel of Jezus werkelijk in Bethlehem is geweest, laat staan of hij er geboren is. Toch is de stad inmiddels uitgegroeid tot een drukbezochte bestemming voor pelgrims en toeristen. De kerk die over de mogelijke geboorteplaats van Jezus is gebouwd, dient als voornaamste trekpleister. Zeker rond de Kerst pakt de stad groots uit. Overal hangen gekleurde lampjes, rijk versierde kerststallen zijn her en der opgesteld en op het plein voor de geboortekerk staat een metershoge kerstboom. De tientallen bussen vol toeristen blijven dit jaar echter weg. "Normaal gesproken is dit de drukste tijd van het jaar", zegt Ellen Samaan, een verkoopster van traditioneel borduurwerk. "Maar als er oorlog is geweest, zakt de toestroom altijd in elkaar." Samaan heeft het over de wederzijdse beschietingen tussen Israël en Gaza van vorige maand. Bethlehem ligt weliswaar op de Palestijnse Westelijke Jordaanoever - hemelsbreed meer dan 60 kilometer van de Gazastrook verwijderd - veel reizigers vinden het risico te groot. Een forse tegenvaller voor de inwoners van de stad die veelal teren op toeristeninkomsten. "De meeste mensen zien een soort sprookje voor zich als ze aan Bethlehem denken", zegt de 50-jarige maatschappelijk werker Hoessein al-Hroeb. "Maar het leven van de meesten hier is weinig sprookjesachtig." Van een kwaadaardige Romein die het op hun leven heeft voorzien, is geen sprake meer. Maar beproevingen zijn er te over voor de kinderen van Bethlehem. Het centrum van de stad ziet er piekfijn uit, mede dankzij Noorse, Italiaanse en Belgische projecten: opgeknapte huizen, schone straten waar 's avonds de straatverlichting aanspringt en een stel grote hotels iets verderop. Maar bijna een kwart van de rond 30.000 inwoners van Bethlehem zit zonder werk. Diegenen die wel een baan hebben, verdienen gemiddeld zo'n honderd sjekel (twintig euro) per dag. Een werkelijkheid die voor veel bezoekers verborgen blijft. Noors project (eigen foto)
3
Ik zet een kanttekening bij het artikel in Trouw. De straten in het centrum mogen dan redelijk schoon zijn, maar elders liggen bergen vuilnis. Gedeeltelijk komt dat door de slordige mentaliteit, die je ook in andere oosterse landen tegenkomt, zelfs in Israël. Maar ik hoorde ook dat de vuilnisophaaldienst door geldgebrek slecht functioneert.
We liepen uit Bethlehem terug naar het aangrenzende Beit Sahour. Tenminste, dat dachten wij. Er was wel een dwaalpartij voor nodig om de weg naar het ‘Catholic Guesthouse’ (onze stek voor de komende dagen) terug te vinden. Als we de weg vroegen, werden we soms de verkeerde kant op gestuurd. Dat was geen kwade wil. In tegendeel, de mensen willen graag helpen, maar wie onbekend is met de goede weg, wil dat niet laten merken en dan zegt men maar wat, liever dan er voor uit te komen de weg niet te weten. Soms werden we goed geholpen. Daarbij viel het mij op dat er veel mensen waren die Engels spraken. Dit waren mijn indrukken van onze eerste wandeling. Goed en wel op onze stek aangekomen, konden we met onze mede-groepsleden kennismaken. In de avond kregen we te horen hoe het programma zou verlopen. Daarmee was de eerste dag ten einde.
Shepherd Fields, Har Homa In Beit Sahour hebben de herders de boodschap van de engelen over de geboorte van Jezus vernomen. Er zijn maar liefst drie plaatsen waar dat gebeurd zou zijn. Drie christelijke kerken, de rooms-katholieke, de orthodoxe en de protestantse hebben ieder hun eigen ‘shepherd field’. Daardoor is er in dit dorp een uitgebreide toeristenindustrie rondom de ‘shepherd fields’ ontstaan. Ik bezocht alleen het katholieke shepherd field. Vooral nu, rondom kerstmis, wordt het druk bezocht door pelgrims uit vele landen. Er is een kapel, waar wij niemand zagen. In de buurt is een bouwwerk, niet meer dan een primitief dak, dat wel bezocht werd. Misschien was dat omdat daar ‘de’ grot is waar de herders 2000 jaar geleden overnachtten. Op de foto zie
4
je pelgrims na een godsdienstoefening op deze heilige plaats. Mijn aandacht ging vooral uit naar een heuvel die te zien is als je met je rug naar de pelgrims in het gebouw met de grot staat. Daar voltrekt zich een drama dat aan de pelgrims ontgaat, zo vlak bij! Daar is de Israëlische nederzetting Har Homa gebouwd op grond die eigendom was van Palestijnen uit Beit Sahour, maar zonder compensatie geconfisqueerd werd.
In de hoge huizen op de voorgrond wonen nog wel Palestijnen. Zij hebben bericht gekregen dat zij ook zullen moeten vertrekken. Vlak achter deze huizen (bij ) loopt het hek dat hen scheidt van Har Homa en waar zij niet meer mogen komen. Daar loopt een patrouilleweg langs om het hek te bewaken. Dat hek is een deel van wat ik de afscheidings muur noem. Die muur loopt over de hele West Bank als een barrière tussen Joden en Palestijnen. Op andere plaatsen is het echt een hoge betonnen muur. Niet de muur zelf, maar wel de plaats waar hij gebouwd wordt, is in strijd met het internationale recht: De grens tussen Israël en het gebied dat Israël in 1967 bezette, heet ‘de Groene Lijn’. Het gebied ten oosten daarvan was Jordanië. De afscheidingsmuur loopt niet over de Groene Lijn, maar doorsnijdt de West Bank zo diep dat een groot deel daarvan in feite door Israël geannexeerd is. Op het kaartje hiernaast is dat met blauw aangegeven. Het Jerusalem van voor 1967 is nu omringd door Israëlische nederzettingen op oorspronkelijk Palestijns gebied. Zij breiden zich ver buiten die Groene Lijn uit en groeien aan elkaar vast. Die nederzettingen worden nu door Joden wijken van Jerusalem genoemd, alsof ze in de stad wonen. Wie in Har Homa woont, in Jerusalem werkt en dagelijks over de brede autoweg (alleen voor Joden) heen en weer rijdt, weet vaak niet eens dat hij op de West Bank woont en niet in Israël. 5
Joden hebben veel manieren om de Palestijnse bewoners uit hun woonplaats te verdrijven. De beschrijvingen daarvan zijn talrijk en die zijn in de literatuur te vinden. Een van de meest gebruikte methodes is de toepassing van een wet die misschien al honderd jaar oud is. Die wet zegt dat wie zijn land drie jaar lang zijn grond niet gebruikt, er geen recht meer op heeft. Dan vervalt die grond aan de staat. Wat Joden dan doen is de grond onbereikbaar maken voor de eigenaar, bijvoorbeeld door een muur te bouwen tussen zijn woning en zijn grond die gewoonlijk buiten zijn dorp ligt. Dan kan hij er niet bij.
Wat opvalt is dat het hek (met de patrouilleweg) aan weerskanten van de nederzetting door ongebouwd land loopt. Op de linker foto slingert hij naar boven, vlak langs Bethlehem. Rechts is hij bij de pijl te zien. Het land achter het hek is nu onbereikbaar geworden voor de Palestijnse eigenaars, vervalt dan aan de staat en is beschikbaar voor uitbreiding van de nederzetting. De verwachting is dan ook dat het gebied vroeg of laat vol woningen staat, uitsluitend voor Joden. De graftombe van Rachel Het bijbelse verhaal van Rachel hoef ik niet te vertellen omdat daarover staat geschreven in het verslag wat ‘Plant een olijfboom’ ervan maakte. Klik op de link onderaan mijn verslag bij (1). Ik zal de lezer alleen bezig houden met mijn indrukken, aanvullingen en foto’s. De afbeelding hiernaast en het kaartje vond ik op de website van Brabosh. Het gebouw is volgens die website (3) nu helemaal omgeven en zelfs overkoepeld door zware versterkingen.
6
De afscheidingsmuur die de West Bank doorsnijdt, loopt nog eens om de tombe met de versterking heen, met heel vreemde kronkels. Op het kaartje is tracé van het kaartje te zien (het bebouwde gedeelte onder en rechts is Bethlehem). Door een smalle doorgang kunnen de Joden bij hun heiligdom komen.
De muur
Hierboven zie je de acht meter hoge muur waarachter de graftombe van Rachel verborgen ligt. De Israëlische soldaten in de wachttoren op de afbeelding linksboven houden alles in de gaten. De muur is vol van veelzeggende grafitti (linksonder). De straat op de afbeelding rechtsboven was eertijds het levendige toneel van toeristen en winkeltjes, die door de muur verdwenen zijn. Nu is er nog één winkeltje dat kan bestaan dankzij de verkoop van ‘muursouvenirs’ die gekocht worden door toeristen zoals wij (linksonder). 7
Op de muur is een reeks van borden aangebracht met verhalen van Palestijnen, zoals op de afbeelding links. De borden zijn betaald door buitenlandse organisaties, waaronder ook verschillende Nederlandse, zoals deze.
Lees over het huis hieronder het verhaal dat op de website van ‘Plant een olijfboom’ staat (1) We zien het huis van Claire Anastas en haar familie, van drie zijden omsloten door de muur. ‘Op een dag, de kinderen waren naar school, werd in een paar uur tijd deze muur rond ons huis opgetrokken. Toen de kinderen uit school kwamen, was het al gebeurd. Hier achter ligt de parkeerplaats voor de joodse bezoekers van Rachels tombe. Wij mogen niet meer op het dak van onze woning komen en we moeten alle luiken op de tweede verdieping dichthouden. Vlak naast ons zitten de Israëlische militairen in de wachttoren. Rachels tombe is ook voor christenen en moslims een heilige plaats maar die wordt nu de toegang ontzegd.’
Dit zijn de websites waarheen ik verwijs 1. http://www.planteenolijfboom.nl/index.phtml?p=Dagboek1 2. http://www.trouw.nl/tr/nl/4496/Buitenland/article/detail/3368426/2012/12/25/Hoegroeien-de-kinderen-van-Bethlehem-tegenwoordig-op.dhtml 3. http://brabosh.com/2009/03/05/graftombe-van-rachel-bethlehem-politiek-hangijzer-in-degeschiedenis-van-de-joodse-staat/ Wordt vervolgd (aflevering 2)
8
