m de late woensdagavond 8 oktober 2014

Verslag VVN wijnstudiereis naar Jerez, van de vroege zondagochtend 5 oktober t/m de late woensdagavond 8 oktober 2014. Organisatie Verslag Foto’s Reis

: Anne Kok. : Ingrid Larmoyeur (dag 1 en 2), Loes van Kampen (dag 3), Ellen van de Schoor (dag 4). : Ruud Winkels, Gjalt Engwerda, Ellen van de Schoor. : Vliegtuig Schiphol - Sevilla vice versa, mooie bussen voor plaatselijk vervoer.

Bij Bodegas Hidalgo La Gitana in San Lucar de Barrameda. Fotograaf Ruud Winkels is linksboven vaag “ingeplakt”.

Korte karakteristiek van de reis Gedistingeerde sprekers en wijnmakers; ook jongere sprekers en marketingmanagers deden, hoewel nog niet op basis van anciënniteit, een gooi naar deze kwalificatie. We troffen eenmaal een Spaanse wijnmaakster aan, in een feminien wijnbedrijf, daarnaast een paar grote wijnbedrijven, en tweemaal een meer ambachtelijke bodega. Over het solera systeem zijn we uitgebreid bijgepraat! De groep werd met alle egards ontvangen – ja, ook bij La Gitana. Een big smile sierde daar het gezicht van Javier Hidalgo na afloop van het kaasschaafritueel. Gjalt Engwerda zorgde met een weergaloze galopimitatie in de paardenarena bij Williams & Humbert voor grote hilariteit; enkele reisgenoten misten groenten(s) bij de voortreffelijke diners en tapas en last but not least: reisgenoot Jan Vegter is Magister Vini geworden!

Xera – Ceret – Seris - Sherish - Xeres – Jerez. Als het maar Sherry is! 1

Inleiding De vlucht naar Sevilla verliep zonder complicaties. Behalve de VVN groep vlogen ook scholieren uit Amsterdam mee –met heel andere dingen bezig dan sherry. Zij namen deel aan een uitwisselingsprogramma, en zouden 6 dagen in Sevilla blijven. De economie van de autonome streek Andalusië draait naast de wijnbouw (D.O. Jerez: 7000 hectare wijngaarden) op de olijvenindustrie en het toerisme. Dat laatste onder andere door de flamenco en paardenshows. Sevilla is het dienstencentrum van Andalusië en biedt extra werkgelegenheid. En die bougainvilles zijn er niet alleen voor de vrolijke kleuren, ze houden ook buitenmuren van bodegas koel. Coto Doňana, een groot nationaal park aan de overkant van de Guadalquivir bij San Lucar de Barrameda is een belangrijk gebied voor trekvogels en trekt daarom een eigen publiek aan. Vogel- en wijnliefhebbers zitten echter elkaar niet in de weg, dat is ook bij de VVN gebleken (hoewel vermoedelijk weinig groepsgenoten deze opmerking kunnen plaatsen). Sherry Park Hotel had kunstuilen op het dak staan. Met bewegende nek en rollende ogen. Duiven zaten op een meter afstand en trokken een lange neus naar de uil.

Toren van de Cathedraal van Sevilla

Bij een van de oude toegangspoorten in Sevilla

2

Caroline, Giel Rutten – stadsgids Sevilla/bioloog en Loek

In Joodse wijk, alleen in naam

In het Alcazar

Eeuwenoud

We passeren een rommelmarkt tijdens de wandeling in Sevilla

3

Tuinen Alcazar

Zondag 5 oktober 2014 Sevilla 22 vinologen gingen op zondag 5 oktober 2014 in alle vroegte richting Sevilla voor een studietripje naar Jerez. Sherry is boeiend en veelzijdig, maar in Nederland tegenwoordig een verguisde en ondergewaardeerde wijn. We denken nog steeds aan verzuurde Zoetermeerse huisvrouwen die 's morgens om elf uur al aan de sherry zitten, Koningin Juliana die haar liefde voor sherry verborg in een theekopje, oma of het 'sherrydieet'. Sherry is stoffig, niet lekker en voor de goedkope flessen moet je in het supermarktschap door de knieën? Alle reden voor de Verenigde Vinologen Nederland om er een keertje naartoe te gaan en de beeldvorming recht te zetten. Want sherry kan zo mooi zijn! Bont De groep vinologen die organisatrice Anne Kok Koeleman heeft weten te mobiliseren, omvat zoals gebruikelijk naast wijnimporteurs, wijndocenten, wijnhandelaren, sommeliers en wijnspijs adviseurs ook een aantal 'particulieren' zonder professie in de wijn. Een bont gezelschap kortom met een diverse achtergrond, ervaring en kennis. Sherry Educator Maar ook qua voorliefde voor sherry is de achtergrond divers in de groep. Bij sommigen beginnen de oogjes te twinkelen als je het woord "manzanilla" zegt. Anderen drinken het zelden of nooit en willen hun kennis bijspijkeren. Paradijs Aangekomen op de luchthaven in Sevilla, stappen we bij chauffeur Manuel in de bus en hij brengt ons naar het centrum van Sevilla. Hier krijgen wij een stadswandeling begeleid door de Nederlandse bioloog Giel. Hij blijkt een boeiende verteller die ons meeneemt langs onder andere de Joodse wijk en het imposante Real Alcázar. Hij vertelt ons alles over het prachtige Moorse paleis van de christelijke koning, de diverse architectuurstijlen en bouwmaterialen en laat de tuin zien die een kopie van het paradijs zou moeten zijn. Pommerans, granaatappel, kapok, bougainville zijn er te vinden. Want het paradijs bestaat uit water, geur en kleur, maar ook eetbare dingen. De bioloog is in z'n nopjes. En wij ook.

4

Tapas en verdejo Na de standswandeling lunchen we uitgebreid en proberen we daarbij de stevige zon zoveel mogelijk te vermijden. Inktvisjes, schnitzeltjes, tortilla, manchego en ibericoham worden begeleid door een smakelijke verdejo. Beter dan een kantoorlunch met bekertjes melk en boterhammen met kaas! Bewerkelijke wijn Terug in de bus vertelt Loek Kampinga ons in het kort het verhaal van sherry. Hij is net als ik Certified Sherry Educator (formeel heet dat: Formador Homologado del Vinos de Jerez; die mooie titel krijg je als je de officiële sherry-opleiding van het Consejo Regulador hebt gevolgd). Loek importeert met zijn bedrijf Flor del Vino zelf sherry, en wel van El Maestro Sierra. We bezoeken die bodega woensdag ook. Sherry is, zegt hij in navolging van Hubrecht Duijker, een van de meest bewerkelijke wijnen, net als champagne. Begrijpelijk dus dat veel mensen, inclusief veel vinologen er niet het fijne van weten. Fijn om Loek er deze reis ook bij te hebben. Niet alleen spreekt hij Spaans, maar hij heeft het sherrygebied al zo'n 15 à 20 keer bezocht en beschikt over veel kennis. Sherry Park Na de lunch rijden we naar Jerez en hebben even tijd om in ons Sherry Park Hotel bij te komen. Toepasselijke naam en het hotel ligt handig vlakbij het Consejo Regulador en het centrum. Altijd een goede uitvalsbasis als je hier bent en ik ken het nog van mijn vorige bezoek aan Jerez. "Hay fino en rama" 's Avonds genieten de meesten in de tegenovergelegen tapasbar van wat typerende hapjes en sherry en wijn. Het wijnaanbod roept hilariteit op. Wijnen zijn er niet of na een of twee flessen alweer op. "Hay fino en rama", staat er op een bord. Helaas blijkt dat dit bijzondere type sherry toch op is. Die houden we dus nog tegoed! Het effect is wel dat ik midden in de nacht wakker wordt, me afvraag wat dat is en er meteen een blogje over schrijf op mijn blog vinissima.nl (http://bit.ly/1xxevef). Maar ook dat ik de dagen erna telkens uitzie naar 'fino en rama'. Gelukkig krijgen we die nog een paar keer. Fino direct uit het vat. Ongefilterd en zonder stabilisatie is deze fino een ruwe bolster met karakter!

5

Tapas en verdejo

Tijdens lunch in Sevilla, het was warm

Op het terras bij het Sherry Park Hotel

Tapas bij Ajonegro Winebar and Tapasrestaurant, tegenover Sherry Park Hotel, op zondagavond

6

Maandag 6 oktober 2014 Consejo Regulador, González Byass en restaurant Carboná Consejo Regulador Onze tweede dag begint na het ontbijt met een korte wandeling naar het Consejo Regulador. De regelgevende instantie is een toezichtsraad en heet formeel: El Consejo Regulador de las Denominaciones de Origen "Jerez-Xérès-Sherry" - "Manzanilla-Sanlúcar de Barrameda" y "Vinagre de Jerez". Een hele mond vol, maar dan heb je ook wat. Het gaat dan om twee oorsprongsbenamingen: "Jerez-Xérès-Sherry" (jawel, altijd in drie talen) en "Manzanilla - Sanlúcar de Barrameda". Dan heb je het wel over zeven stijlen sherry! En daarnaast is er ook toezicht op azijn uit de streek (vinagre de Jerez). En er is trouwens ook nog Brandy de Jerez. Het Consejo bestaat al sinds 1933 en is de eerste toezichtsraad voor een Spaanse wijn. Beltran Domecq Bij het Consejo worden we ontvangen door niemand minder dan voorzitter Beltran Domecq. Deze oude rot in het sherryvak geeft ons tijdens zijn masterclass niet alleen een korte geschiedenis van sherry en een overzicht van de belangrijkste wetenswaardigheden van sherry, maar hij laat ons ook de verschillende sherrystijlen proeven. We krijgen achtereenvolgens een stille basiswijn van de belangrijkste druif voor de sherry (palomino fino) en daarna een manzanilla, fino, amontillado, oloroso, cream en PX. We missen dan voor alle zeven stijlen alleen nog de zeldzame palo cortado, maar die proefden we later bij de bodegas, net als de oude sherrywijnen. Nog even een paar sherryfeiten op een rijtje: •Spanjaarden zeggen 'jerez'. De Engelsen en de rest van de wereld noemt deze wijn 'sherry'. •De officiële naam van de DO is: DO Jerz - Xérèz - Sherry y Manzanilla de San Lucar de Barrameda. De ziltige manzanilla uit vissersplaatsje San Lucar heeft dus een eigen oorsprongsbenaming. •De druiven voor sherry mogen uit heel Spanje komen, maar de wijnen moeten opgevoed worden in de zogenaamde 'Gouden Driehoek' tussen de plaatsen Jerez de la Frontera, San Lucar de Barrameda en El Puerto de Santa Maria. •Het sherrygebied heeft zo'n 300 dagen zon met een gemiddelde regenval van 630 liter per m2. Er zijn milde winters en hete zomers.

7

•Twee winden beïnvloeden het klimaat. De westelijke poniente is fris en vochtig en brengt koelte. De oostelijke levante is warm en droog. •De beste bodem is de kalkrijke albariza. Daarnaast is er mindere barros (klei) en arenas (zand). •De meeste sherry(soorten) worden van slechts één druivenras gemaakt, namelijk de vrij neutrale palomino fino. Daarnaast is er in Chipiona moscatel en wordt de suikerrijke Pedro Ximenez (PX) gebruikt voor het aanzoeten van blendsherry zoals medium en cream of om 'PX' van 100% PX te maken. •De sherrybodegas hebben vaak prachtige hoge kathedraalachtige gebouwen. Ze zijn naar de wind gericht en bevatten open ramen met rieten gordijnen ervoor. Hierdoor waait de wind erdoor en fungeert het gebouw als een natuurlijke airco. De temperatuur is er in de snikhete zomers vaak heel aangenaam. In San Lucar geeft de ziltige zeelucht de kurkdroge manzanilla hierdoor iets ziltigs mee en manzanilla is hierdoor te onderscheiden van de fino. •Belangrijk voor de productie van sherry en het onderscheid in stijlen is de 'flor', letterlijk Spaans voor bloem. Flor is een laagje gistcellen dat de wijn afdekt en oxidatie en verkleuring van de wijn verhindert. Fino en manzanilla zijn helemaal onder dat florlaagje gerijpt en hebben daardoor een amandelsmaak en zijn bleekgeel. Amontillado is maar gedeeltelijk onder flor gerijpt, maar de gist is na verloop van tijd afgestorven. Oloroso heeft nooit flor gehad en is meteen versterkt tot een wijn met 17% alc. •De sherrystijlen zijn de droge fino en manzanilla, de amontillado, de palo cortado, de oloroso, de blendwijnen medium en cream en de zoete PX van 100% PX-druiven. •Sherry rijpt op oude 600-liter vaten van Amerikaans eiken. •Sherry rijpt in een solerasysteem, dat zijn rijen vaten van 3 à 4 vaten hoog. De onderste serie vaten heet 'solera', de 2e rij heet de 1e criadera, de 3e rij heet 2e criadera etc. •De wijn die je wilt bottelen, wordt gehaald uit de onderste rij vaten. Vervolgens wordt de wijn uit de bovenliggende criadera bijgevuld. In de bovenste rij komt vervolgens jonge wijn. Zo krijg je door vermenging van wijn uit alle lagen een constante smaak en kwaliteit. •Alleen sherry van palomino fino wordt via het solerasysteem gerijpt. PX wordt van ingedroogde druiven gemaakt! Een heel ander proces dus. •Sherry heeft geen jaaraanduiding. Er bestaat wel oude sherry. Die is te herkennen aan VOS (Vinum Optimum Signatum, in het Engels heeft men er Very Old Sherry van gemaakt, dat is sherry die meer dan 20 jaar gerijpt heeft) of VORS (Vinum Optimum Rare Signatum, ofwel Very Old Rare Sherry, sherry van meer dan 30 jaar oud). •Er bestaat geen VOS of VORS fino of manzanilla! De aanduiding is er alleen voor amontillado, oloroso, palo cortado en PX!

8

•Waaruit drink je sherry? Er is ons op het hart gedrukt om een glas te gebruiken dat je tot een derde vult zodat je voldoende ruimte overhoudt voor walsen, ruiken en de wijn wat lucht geven. Gastronomie Sherry & spijs zijn een topcombi! Sherry is een gastronomische wijn. Manzanilla is geweldig bij haring of sushi. Manzanilla en fino passen goed bij noten en olijven. Amontillado gaat goed bij oude kaas of ibericoham. Palo cortado kun je inzetten bij wild. Oloroso past bij paddenstoelen en gevogelte. Medium kun je serveren bij Aziatische gerechten. En PX past bij vanille-ijs, chocolade(taart) en spekkoek. Beltran Domecq en Anne na afloop van de masterclass/proeverij bij Consejo Regulador. Absoluut stijl, nietwaar?

9

Bodegas González Byass Na dit nuttige begin, sleepte Anne ons de hele stad door naar Gonzáles Byass, het meest bekend van zijn fino Tio Pepe. We lopen door het centrum, langs de kathedraal en langs het standbeeld van Tio Pepe en komen aan bij de eerste indrukwekkende sherrybodega van onze trip: Gonzáles Byass. Tio Pepe We worden verwelkomd en rondgeleid door Alvaro Plato. González Byass is een uniek familiebedrijf, geleid door de vijfde generatie in de persoon van Pedro Rebuelta Gonzalez. De nazaten van de Engelse agent van de oprichter (Byass) zijn inmiddels uit het bedrijf. Het bedrijf bestaat al sinds 1835. De bodega gebruikt uitsluitend druiven van de 860 hectare eigen wijngaarden. Vlaggenschip is de befaamde Tio Pepe, een beendroge fino sherry, genoemd naar Manuel Maria Gonzalez, oom van de oprichter, ofwel zijn 'Tio Pepe' (Oom Piet) die zijn neef hielp en inwijdde in het sherry maken. Tio Pepe is in Spanje de meest gedronken fino. Naast een brede range sherrysoorten (inclusief oude sherry), maakt Gonzáles Byass ook azijn, olijfolie en brandy (de laatste onder de namen Soberano en Lepanto). Eiffel Daarna leidt Alvaro Plato ons rond door diverse bodegas, waaronder het imposante halfronde gebouw La Concha. Real Bodega de la Concha (de Schelp) is ontworpen door de Engelse ingenieur Joseph Coogan, en het dak door niemand minder dan Gustave Eiffel! Het gebouw uit 1869 bevat 214 vaten, waaronder 115 met vlaggen van landen waarmee het sherryhuis zaken doet. We zien meer bodegas, met klinkende namen als Bodega los Reyes (koningsbodega, vanwege alle koninklijke namen op de diverse vaten) en Los Apóstoles Bodega met een gigavat 'El Christo' (met een inhoud van 33 normale vaten, verwijzend naar de sterfdatum van Christus). Allemaal ook uitstekend geschikt voor feesten, partijen en huwelijksplechtigheden, verzekert Plato ons! Dus wie nog op zoek is naar een leuke locatie, kan hier terecht! Dat geldt overigens ook voor vele andere grote sherrybodegas, zien we later. Een mooie bijverdienste. Muis Bij een bodega stopt Alvaro even bij een sherryglas op de grond waartegen een piepklein trappetje gezet is. Het is bedoeld voor de muizen die 's nachts stiekum van de sherry snoepen! En inderdaad hangen tegen de pilaar enkele foto's van muisjes die op het trapje staan en van het glas nippen. Heel snoezig!

10

Masterblender Na de rondleiding wacht ons een uitgebreide proeverij met wijnmaker en masterblender Antonio Flores; wat mij betreft de beste proeverij van onze trip. Goed voorbereid, alle glazen ingeschonken en op een groot vel met de juiste benamingen erop. Spuugbakjes erbij, water, pennen en uitgebreide documentatie. We kunnen zitten en rustig proeven en onze notities maken. En niet in de laatste plaats een gepassioneerde wijnmaker die met verve vertelt over zijn creaties! Zo hoort het! Echt geweldig, en professioneel aangepakt. We proeven maar liefst tien wijnen, waaronder enkele oude: Tio Pepe, fino. Natuurlijk om mee te beginnen. Meer dan 4 jaar gerijpt. Minder dan 1 gram suiker. 15% alc. Lichtgeel met groenreflectie. Pittig. Gedroogd fruit. Gedroogde bloemen. Gist. Vers brood. Fris en mineralig. Droog. Bijna ziltig. Voor velen dé referentie van een fino. Viña AB amontillado. 16,5% alc. Goudgeel/amber. Strakdroog. Wat flortonen naast wat houtaroma. Meer dan 10 jaar gerijpt en minder dan 4 gram suiker. Alfonso oloroso seco. 18% alc. Meer dan 8 jaar gerijpt. Minder dan 4 gram suiker. Midbruin. Zoete neus. Dik en vol. Caramel, gedroogd fruit. Smakelijk. Cristina medium. 17,5% alc. Van de druiven palomino fino (87%) en 13% PX. Cream is oloroso aangezoet met PX. 4 gram suiker. Solera 1847 cream. 18% alc. Van 75% palomina fino en 25% PX. Meer dan 8 jaar gerijpt. Fris en zoet, maar heel verteerbaar en elegant, ondanks de 128 gram suiker. Wellicht door de 5,7 gram zuren per liter. Nectar PX. 15% alc. en van 100% ingedroogde PX-druiven. Meer dan 9 jaar gerijpt. Mist voor mij wat zuren (2,9 gram / liter). Dadels, vijgen en 370 gram suiker. En toen kwamen bij het oudere spul. Del Duque VORS amontillado. VORS heeft meer dan 30 jaar gerijpt. De wijn is van 100% palomino fino en heeft 21,5% alc. Goudgeel. Notig. Rijp. Zoete caramelneus, maar absoluut droog in de mond. Zuurgraad 4,7 gram. Suikergehalte 5 gram.

11

Apostoles VORS medium palo cortado. Van 87% palomino fino met 13% PX. 20% alc. Mahoniekleurig. Weinig floraroma's. Caramel. Vol. Dik. Complex. De blend van palomino met PX is na 12 jaar gemaakt. De wijn heeft meer dan 30 jaar gerijpt (VORS) en heeft een zeer lage zuurgraad en 50 gram suiker per liter. Matusalem VORS cream. Van palomino en PX. Met 20,5% alc., 6 gram zuren en 130 gram suiker. Houttonen. Bittertje. Chocolade. Niet extreem zoet. Geconcentreerd. NOE VORS PX. Meer dan 30 jaar oud. Zuurgraad 5,3 gram, maar met een waanzinnige 400 gram suiker! Ondanks dat een mooie fraicheur! Vijgen. Dadels. Koffietonen. Prachtige afsluiting! Lunchen met Tio Pepe We krijgen nog een lekkere tapaslunch bij Gonzáles Byass met drie van hun wijnen erbij: Tio Pepe fino, Viña AB amontillado seco, Leonor palo cortado 12 años en de Solera 1847 cream. Winnaar bij de meeste combinaties is voor mij de 12 jaar oude palo cortado. Ik twitter later die dag over dit mooie bezoek...en ontdek de dag erop dat zowel Alvaro Plato als Antonio Flores me inmiddels volgen op twitter. En hebben m'n tweets al opgemerkt. Leuk! Middagje Jerez We krijgen het middagje vrij om even door het gezellige centrum van Jerez te slenteren, een glaasje sherry te nemen of te zwemmen bij ons Sherry Park Hotel. 's Avonds staan de taxi's klaar om ons naar restaurant La Carboná te brengen. Anne heeft de reis al eerder ter plaatse voorbereid (!) en we krijgen van haar voor elke taxi exact het juiste bedrag mee. Dat is nog eens klasse. In het restaurant krijgen we de Tio Diego amontillado van Valdespino bij zalmtartaar. De fino van Sanchez Romate (in feite een 'fino en rama', eindelijk! Hoewel het niet op het etiket vermeld staat) bij een blauwvintonijn-achtige vis met pasta. De Romate oloroso bij een mooi runderstoofje. En tenslotte de cream van Romate bij chocoladetaart. Sherry is een culinair inzetbare wijn die je prima bij allerlei gerechten in elke gang kunt inzetten! Hoewel niet iedereen aan tafel alle combi's even naadloos op elkaar vond aansluiten, bewees het diner wel dat je met een veelzijdig product als sherry alle kanten op kunt! Een prima afsluiting van onze eerste dag dus. Voor dag 3 neemt een ander groepslid de pen van mij over, nota bene Loes van Kampen, van wie ik ooit mijn eerste wijncursus heb gehad! Leuk om haar hier weer te zien. Ik zeg dus hier: ¡Salud! Ingrid Larmoyeur 12

V.l.n.r. wijnmaker Antonio Flores, Alvaro Plato en Arnauld

13

Proeverij bij Gonzalez Byass

Diner in restaurant La Carboná, prima ambiance

14

Dinsdag 7 oktober 2014 Bodegas Lustau, Bodegas Hidalgo la Gitana en een proeverij van Delgado Zuleta Bodegas Lustau Op onze derde dag gaan wij per bus naar de vermaarde Bodegas Lustau. Deze bodegas in het hart van Jerez bestaan sinds 1896. Bij aankomst worden we enthousiast ontvangen door Juan Mateos, de PR man van deze bodega. Vol trots leidt hij ons rond door de 150 jaar oude kelders. Ook hier geen airco, maar vloeren van zand, kalk en ijzeroxide om de luchtvochtigheid hoog te houden. In de zomer worden de vloeren twee keer per week doordrenkt met water, waardoor de kelders relatief koel blijven doordat het verdampende water er warmte aan onttrekt. De muren van de kelders zijn aan de buitenkant bewust begroeid om de warmte zoveel mogelijk buiten de deur te houden. Juan vertelt, dat Lustau naast 48 verschillende typen sherry ook Brandy produceert. In 1940 beginnen ze met het exporteren van hun wijnen. India en Zuid Amerika zijn belangrijke afnemers. Tijdens de rondleiding komen we een apparaat tegen, dat gebruikt wordt om de sherry te blenden. Hier geen rijen vaten van 2e criadera, 1e criadera en solera op elkaar gestapeld, maar een heel gangpad met alleen vaten 2e criadera en een ander gangpad met alleen vaten van de 1e criadera. Via het blendapparaat wordt de sherry van de ene naar de andere kant van de kelder gepompt. We lopen door de verschillende kelders van Lustau. Wat ons als vinologen direct opvalt als we de kelders van de Oloroso binnengaan, is de verandering van geur. Eén van hun Oloroso’s heet East India, sherry gemaakt voor de export naar India. Omdat de wijn vroeger 4 maanden op zee was hebben ze deze kelder gemaakt in de vorm van een schip. Voor we aan de proeverij beginnen krijgen we van Juan nog enkele wapenfeiten:   

In 2005 heeft Lustau de prijs van beste Oloroso ter wereld ontvangen. International Wine Challenge heeft hun wijnmaker Manual Lazano uitgeroepen tot beste wijnmaker van het Sherrygebied in de afgelopen 6 jaar. In 2011 ontvangt Lustau de prijs “Best Spanish Producer, bij de International Wine & Spirit Competition”. 15



In 2012 de titel winningest winery in Spain.

De rondleiding wordt afgesloten met een proeverij. De volgende elf wijnen staan voor ons op de proeftafel: 1. Manzanilla Papirusa, 15%. 2. Puerto Fino, 15%. 3. La Ina Fino, 15%. 4. Amontilla Almacenenista 17,5%. 5. Peninsula Palo Cortado , 19%. 6. Oloroso Emperatriz Eugenia, 20%. 7. Oloroso Anada 1997, 20,5%. 8. East India, Cream, 20%. 9. Moscatel Emilin, 17%. 10. PX San Emilio, 17%. 11. PX, VORS. Het is een zeer gevarieerde proeverij. Aan het eind van de proeverij krijgen we van Juan de tip mee: “Ga vooral meer sherry drinken”. Dat gaan we zeker doen.

Juan Mateos ontvangt de kaas uit handen van Jacqueline

Twee belangrijke bodemsoorten, waaronder albariza

Bodegas Hidalgo la Gitana De tweede door ons te bezoeken bodega ligt in Sanlúcar de Barrameda aan de kust, ongeveer 22 km van Jerez. Deze plaats is niet alleen bekend van zijn Manzanillas, maar ook door Columbus die in 1498 vanuit hier vertrok voor zijn derde reis naar Amerika. We gaan met de bus en onderweg zien we voor het eerst druivenstokken. Want in heel Jerez, was geen druivenstok te bekennen. Omdat Sanlúcar dichter bij zee ligt, in dit geval de Atlantische Oceaan, is het hier koeler en vochtiger dan in de rest van het sherrygebied. In zinderend hete en droge zomers is het soms wel tien graden koeler dan in Jerez. Het gevolg is dat zich hier een ander type flor ontwikkelt. De laag flor is in Sanlúcar ook vaak dikker. Het gevolg hiervan is dat de wijnen 16

wat frisser, licht ziltig en delicater zijn. SanLúcar heeft zijn eigen DO, voluit heet deze: DO Manzanilla-Sanlúcar de Barrameda. Bij Bodegas Hidalgo La Gitana worden we ontvangen door Javier Hidalgo, de eigenaar. Hier krijgen we geen verhaal van een jonge vlotte PR man, maar van een rustige, wat oudere Spaanse aristocraat. Hij vertelt ons dat het bedrijf in 1792 is opgericht door Don José Pantaleón en dat de 8e generatie nu aan het roer staat. Het bijzondere aan Bodegas Hidalgo La Gitana is dat ze eigen wijngaarden hebben. Voor het sherrygebied is dit niet gebruikelijk. De rondleiding door de bodega en de proeverij worden gecombineerd. Het bedrijf is wat kleinschaliger dan de vorige bodega’s die we hebben bezocht. De proeverij is bijzonder en er komt geen fles aan te pas want we proeven alles direct uit het vat. Met zijn zelf gemaakte houten venencia haalt Javier de sherry’s steeds voor ons uit het vat. In vaten met flor wordt eerst een draaibeweging gemaakt, zodat we geen flor in ons glas krijgen. We proeven 6 zeer verschillende wijnen: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Manzanilla La Gitana. Fino Marsala. Amontillado, Napoleon VORS. Oloroso Viejo Faraon VORS. Palo Cortado. PX Triana VORS.

La Gitana Manzanilla is het vlaggenschip van de firma. De internationale wijnpers is zeer lovend over deze Manzanilla. De sherry’s van Hidalgo de Gitana worden maar mondjesmaat naar Nederland geëxporteerd. Volgens de eigenaar zijn hun wijnen wat te kostbaar voor ons Nederlanders.

Javier Hidalgo met zijn venencia

17

Proeverij Delgado Zuleta Deze proeverij vindt plaats in restaurant Casa Juan aan de Bajo de Guia in Sanlúcar de Barrameda. We kijken uit over de baai met aan de overzijde een National Park met een zeer boeiend uitzicht. Maar tot mijn verbazing komt er ook bier !!!!!!! op tafel, getapt in sapkannen. En sterker nog….. er wordt nog van gedronken ook. Pelayo Garcia, de export-manager van Delgado Zuleta arriveert en geeft ons tekst en uitleg. Ook deze bodega is een familiebedrijf en bestaat sinds 1744. La Goya Manzanilla Een mooie wijn om mee te beginnen, kurkdroog en licht ziltig. Manzanilla is een ideale begeleider van alles wat uit zee komt, met name schaal- en schelpdieren. Maar bij een Hollandse Nieuwe zou deze wijn ook goed tot zijn recht komen. Wij krijgen er vongole en garnalen bij geserveerd, een uitstekende combinatie. La Goya XL is onze tweede wijn. Het is een manzanilla en rama, dus niet gefilterd en tien jaar oud, met een alcoholpercentage van 15%. Hierbij krijgen we drie vissoorten: de picota, pijota en acidyes. De vissen zijn door een beslagje gehaald en gefrituurd en worden puur, zonder saus geserveerd. Bij gefrituurde vis denk ik niet in de eerste plaats aan een manzanilla en rama, maar het glas was snel leeg en de vissen waren heerlijk. De derde wijn die op tafel komt is een Amontillado van 17,5 %. Op de fles staat vermeld: dry, light en fresh. De wijn is acht jaar oud en heeft eerst vijf jaar een biologische rijping (met flor) ondergaan gevolgd door een oxidatieve rijping van drie jaar. Het gerecht dat hierbij wordt geserveerd bestaat uit een dikke rode soep gevuld met rijst, garnalen en andere vissoorten. De bediening sprak over paella, maar het is er een variant op, want het gerecht was vloeibaar en de rijst wit. De vierde wijn in ons glas is een Moscatel Monteagudo. Hierbij wordt geen gerecht geserveerd. Tot slot krijgen we een PX Monteagudo. Hierbij wordt ijs met rozijnen geserveerd. De combinatie is helemaal top. We moesten een kuiltje in ons ijs maken en hierin een slok PX gieten. De wijn heeft nogal wat restzoet, zo´n 420 gram per liter, maar wat een prachtige afdronk. De lunch duurt wat langer dan gepland, dus vertrekken we na de lunch direct met de bus naar ons hotel.

18

Carla mag de kaas en -schaaf uitdelen aan Pelayo Garcia

19

Met een rasta op de foto

Fraaie waterkant, lekker windje

’s Avonds gaan we dineren bij Hermanos Carrasco in Jerez Het is een sfeervol restaurant met mooie wijnkasten bij de entree. We krijgen hier het volgende menu: Entrantes: Queso de cabra caramelizado, Pulpu a la gallega, Ccroquetas de jamón, Copa de huevos rotos con chistorras Hierbij wordt de fino van Tio Pepe geschonken. 1e Plato: Lomitos de lubinas con crema de langostinos al ajillo Bij deze gang kunnen we kiezen de Tio Pepe door te drinken of over te gaan naar een Rueda. 20

Zelf vond ik de Rueda beter passen bij deze zeebaarsfilet. 2e Plato: Cola de toro deshuesadas con crème de boletus Een Rioja Crianza 2011 van Beronia begeleidde ons taartje van ossestaartvlees. Postres: Bizcocho de nueces con toffee, helado de vainilla y crujiente de canela Deze gang moesten we helaas zonder wijn doen. Het was een gevarieerd menu met goede begeleiders. We vermaakten ons prima en het was al na twaalven voordat we weer naar ons hotel werden gereden.

Mooi geserveerd. De start verliep niet direct vlekkeloos qua wijnen inschenken (meteen rood), maar de sfeer leed er niet onder, en Anne trof meteen een aantal ferme maatregelen. De vriendelijke bediening deed verder erg zijn/haar best en liep zich de benen uit het lijf voor een dergelijk “demanding” gezelschap.

21

Woensdag 8 oktober 2014 Vroege stress Met vertraging starten we de laatste dag van de reis. Een flink verlate bus en een ochtendspits in de smalle straten van de stad zijn de boosdoeners. Loek wordt met gezwinde spoed per taxi vooruitgestuurd naar: Bodega El Maestro Sierra, desde 1830 Ana Cabestrero Ortega ontvangt ons hartelijk. Ze is geen familielid van dit door vrouwen geleid bedrijf dat in 1830 is opgericht door kuiper J.A. Sierra, maar heeft het er zeer naar haar zin. Loek Kampinga vertaalde soepel het Spaans van Ana naar het Nederlands, of hij nooit iets anders doet. In sneltreinvaart worden we door kelders geloodst, en naar de kleine kuiperij, waar vaten worden gerepareerd met ouderwetse gereedschappen. Lucht en wind, en het zand op de vloer van de kelders vormen belangrijke ingrediënten voor de temperatuurbeheersing in de kelders. El Maestro Sierra ligt op een van de hoogste punten in de stad Jerez en vangt daarom veel wind. Het zand wordt regelmatig besprenkeld met water waarna verdamping zorgt voor afkoeling. Gebotteld wordt in een kleine bottelarij waar etiketten handmatig met lijm op de flessen worden geplakt. Daarnaast is een bescheiden etiketteermachine aanwezig, en met een hamertje kan de kurk op de fles worden getimmerd. Bij binnenkomst van een order wordt de botteldatum op het etiket geschreven. Mag officieel niet, maar ze doen het hier gewoon – overigens alleen bij een fino. Het oversteken van de wijnen vindt niet plaats met pompen en kilometerslange slangen, maar heel ambachtelijk met een soort emmers en een klein stukje slang. Er wordt niet geblend (in tegenstelling tot in andere bodegas) en daarom is elk “vat” toch even anders, aldus Ana. Via een binnenplaats met een bladerdak van druivenranken komen we in de proefruimte uit, die voorheen werd verhuurd voor flamenco uitvoeringen. Maar wegens wanbetaling zijn de dansers de deur uit gezet en biedt de ruimte nu mooi gelegenheid voor proeverijen. Wij genieten achtereenvolgens van El Maestro Sierra: 1. Fino. 15% alcohol, gemiddeld 7 jaar oud. Geurig, structuur. 2. Amontillado. 17,5% alcohol. 1900 flessen per jaar. Notig. 3. VORS Amontillado. Vinos Viejo. Veel ouder dan de vereiste 30 jaar die bij een VORS hoort. 19% alcohol. De (jaar) nummers van de flessen worden er met de hand opgeschreven. Prachtig. Wijnen 1 t/m 3 zijn niet gefiltreerd. 22

4. Palo Cortado. 20% alcohol. 280 flessen per jaar. Wij proefden uit fles nummer 0372013. Deze Palo Cortado is minstens 40 tot 50 jaar oud, maar omdat het niet is aangevraagd staat er geen VORS op. Geurig, aromatisch. 5. VORS Oloroso, 22% alcohol. 1 van 11 flessen. (Wal)noten, noten, noten, om met de woorden van Anne te spreken. Pittig. 6. PX. Uit fles met nummer 19-2014. 10 % alcohol. Jawel, maar 10%. Mag formeel niet, maar toch is het een D.O. Jerez. En in het glas wordt een hoger percentage ook niet gemist! 7. VORS Oloroso. Vinos Viejo. 22% alcohol. 100 jaar oud. Vorig jaar 98 flessen gebotteld, dit jaar 7 flessen. Ondanks de voorgaande PX proeven we een intens extract, veel power. De afdronk is drogend. Ana gaat voor Anne op de knieën, als enig slachtoffer tijdens deze reis, voor het kaasschaafritueel, waarna afscheid wordt genomen van een ambachtelijk, prachtig en prettig recalcitrante bodega. Loek heeft een dag na terugkomst in Nederland voor de groep een assortiedoos El Maestro Sierra samengesteld zodat iedereen nog kan gaan nagenieten.

23

Decanter In de Decanter van september wordt de Fino van El Maestro Sierra met 96 punten als beste beoordeeld: ‘Superb delicacy and precision; extraordinary character and subtlety.’ Een topprestatie. Een korte busrit brengt ons naar: Bodega Jose Estevez, S.A., desde 1804 Een bedrijf van geheel andere orde en grootte. De officiële ontvangst vindt plaats door Sylvia van de exportafdeling, de rondleiding wordt echter verzorgd door de Nederlandse Marieke. Tijdens de proeverij komt Miguel Montero, directielid en onder andere verantwoordelijk voor de export naar Nederland, langs om kennis te maken.

24

Van de druif wordt hier niets verspild. Want naast sherry wordt onder andere ook azijn geproduceerd, en de allerlaatste restanten van wat ooit een druif was gaan naar de geiten. We bewonderen nabij de ingang van het complex La Sacristia, een ruimte waar de vloer bestaat uit Noord-Afrikaans eiken op de kopse kant. En waar VOS en VORS vaten staan voor sherry’s van meer dan 20 en 30 jaar oud. De in het bedrijf gebruikte vaten van 600 liter zijn van Amerikaans eiken en hebben een levensduur van minstens 40 jaar door een recycling procedure met Schotse whisky distilleerderijen. Want als de Schotten voor de rijping van hun whisky zijn uitgekeken op de sherry vaten worden ze weer naar Jerez getransporteerd, helemaal schoongemaakt en opnieuw ingezet. En zoals bijna overal krijgen ook hier beroemdheden en hoogwaardigheidsbekleders de gelegenheid hun signatuur in krijt achter te laten op de verschillende vaten.

Via twee flinke bottellijnen worden grote hoeveelheden flessen per jaar er doorheen gejaagd en de vatenkelder met 25.000 vaten is immens en daardoor fotogeniek. In de kelder van de Tio Mateo vaten, waar de Tio minstens 6 jaar in het solera systeem doorbrengt, is de vloer van beton en niet van zand, zodat je er ook zou kunnen tapdansen. Marieke demonstreert dit onbedoeld in twee korte stapjes. Tevens draait hier ieder uur 20 minuten een muziekje. Na 5 jaar is gebleken dat de gistlaag (levende organismen) het goed doet op klassieke deunen. Daar zal vermoedelijk iedereen het hare/zijne van denken, feit is dat de kwaliteit van de sherry verbeterd is. Estevez heeft zelf 800 hectare wijngaarden in bezit, de rest komt van coöperaties. De ingekochte druiven worden wél op het complex geperst, terwijl we van andere bodega’s 25

weten dat daar de basiswijn wordt ingekocht. Vorig jaar steeg op dit bedrijf de omzet met 18%, dit jaar lijkt een daling te laten zien, maar ze staan nog op de 4e of 5e plaats qua omzetcijfers. Naast mixen als medium dry en cream sherry, en moscatel als cepage rollen er tevens brandy’s en wodka van de band.

Valdespino Van de in totaal 4 “lijnen” proeven wij sherry’s uit de Valdespino lijn. Het is zelfbediening, maar desgewenst geven Marieke of de aangeschoven Miguel – die diverse groepsleden aanspreekt - tekst en uitleg! 1. Manzanilla, La Guita. 15% alcohol. Fris, crispy en salty. Verkrijgbaar in Nederland bij Gall & Gall. 2. Inocente, Fino. 15% alcohol. Van een single vineyard. Mineralig, structuur, gist. 3. Tio Diego, Amontillado. 18% alcohol. Ook van een single vineyard. 4. Contrabandisto, Medium Dry. 18% alcohol. Notig, mineralig/pittig, wel een zoetige afdronk. 5. Tres Cortadis, Medium Dry. 17,5% alcohol. Zoetige afdronk. 6. Ideal Pale Cream. 17,5% alcohol. 7. Isabela, Cream sherry. 17,5% alcohol. Mooi! 8. Moscatel Promesa. 17% alcohol. Druivige tonen. Dit lijkt een allemansvriend te kunnen zijn. 9. PX El Candado. 17% alcohol. Zouden de zuren nog iets meer aanwezig mogen zijn? Marieke neemt achter de toonbank een mooi stuk kaas in ontvangst en we verlaten Estevez via de imposante ontvangsthal. De busrit naar de volgende bestemming was ultrakort. Toch miste Anne tijdens deze busrit even twee “kleintjes”, ze zaten achterin. Na hertelling kon Anne weer gerust ademhalen. De nu met “Turista” gestickerde groep mocht zich eindelijk als toerist gedragen, en dat liet ze zich in de paardenarena geen twee keer zeggen. De stemming werd daar uitbundig.

26

Bodegas Williams & Humbert, desde 1877 Jaco, de echtgenoot van Marieke wacht ons op. Concurrentiebedingen via echtelijke partners zijn blijkbaar niet van toepassing. Jaco verzorgt geheel ontspannen de rondleiding, en om te beginnen staan we stil bij een maquette van het 75.000 m2 grote complex. We laten ons vertellen dat het daarmee de grootste overdekte bodega ter wereld is met 50.000 vaten van 600 liter. De langste diagonaal in de bodega bedraagt 982 meter. Van de buitenkant lijkt het een lelijk complex, toch zijn er prijzen voor weggegeven. Dat komt hoofdzakelijk door de ingenieuze structuur van parapludaken, waarmee regenwater wordt opgevangen dat via kolommen ondergronds wordt bewaard. In de zomer wordt dit water gebruikt voor temperatuurregulatie. Ook hier treffen we een enorme flessenlijn aan, met eenzelfde capaciteit als bij Estevez. Als het fulltime in werking is zijn 5 personeelsleden voldoende, maar toen ik een kijkje nam zag ik toch wel meer dan 5 personen in de ruimte. In totaal 450 hectare wijngaard heeft dit bedrijf in eigen bezit, verspreid over 2 “stukken”. Amusement In de arena krijgt onze groep rond 12:00 uur een plaats op de eerste rang aangewezen. Twee paardenkuren volgen (wat denkt Caroline ervan?), maar niet nadat Gjalt de show steelt met galopperen en foto’s maken, ook voor andere groepen. Hoezo een serieuze wijnstudiereis?

27

Er zijn twee kuiperijen in Jerez. Na aankoop van nieuwe tonnen worden ze bij Williams & Humbert gevuld met basiswijn, of met PX, waarna na twee jaar de tonnen zwart gemaakt worden. Bij andere bodega’s zagen we zwarte vaten met groenige tonen, maar dat wordt veroorzaakt door jarenlange luchtvochtigheid. Nog een weetje: Albert Heijn heeft tot 2005 jarenlang 50% van de aandelen in bezit gehad, daarna is de meerderheid van de aandelen in handen van de Medina familie gekomen. Jaco mag alles inschenken wat beschikbaar is. En dat is veel. Want ook de brandy’s, gins en rums hebben een plekje op de proeftafel gekregen. Opnieuw bedienen we ons zelf. Paula, een wijnmaakster en een prachtige verschijning, komt langs om de proeverij te begeleiden. De brandy’s en andere producten heb ik laten voorbijgaan, maar van de diverse lijnen (Dry Sack, Williams & Humbert Collection, VOS en VORS, As You Like It) worden in hoog tempo door mij en Arnauld Risseuw als vliegende assistent diverse sherry’s geproefd. Zie de website van Williams & Humbert voor technische fiches: 1. Alegria – Manzanilla. 15% alcohol. Pittig, fris. 2. Dry Sack – Fino. 15 % alcohol. Droog, minder dan 1 gram suiker per liter (zegt de website). 3. Williams & Humbert Collection – Fino. 15% alcohol. Iets verfijnder dan de Dry Sack – Fino en ook iets frisser. 4. Williams & Humbert Collection – Amontillado 12 jaar. 18% alcohol. Noot, pittig. 5. Williams & Humbert Collection – Fino “en rama”. Kruidiger en pittiger dan wijn nummer 2. 6. Williams & Humbert Collection – Palo Cortado. 20,5% alcohol. VOS. Kruidig en mooi. Geen extreem lange afdronk. Veel noot! 7. Williams & Humbert Collection – Jalifa Amontillado. VORS van manzanilla. 19,5% alcohol. Krachtig maar ook zacht, complex, notig. Goede afdronk. 8. Dry Sack – Oloroso. 15 jaar oud. 20,5 %alcohol. Krachtig, zoet, maar ook goede zuren. Voor sherrydrinkers die van droog houden. 9. As You Like It – Medium Sweet. Amontillado blended. 20,5 % alcohol. Zoet, maar geen lange afdronk. 28

10. Williams & Humbert – Cream. Van Oloroso en PX. Zoeter dan wijn nummer 9 met 150 gram suiker per liter. Gemiddelde afdronk. 11. Dry Sack – Walnut Brown. 19½ % alcohol. Volgens Paula een blend van all kind of grapes (?). 12. Williams & Humbert Collection - PX. 18% Alcohol. 12 jaar oud. Gedroogd fruit, zoet, misschien te enkelvoudig? 13. Williams & Humbert – Don Guido PX. 18% alcohol. Prachtig, zoet, pittig. Lunch Aan twee van de vele ronde tafels onder het parapludak worden geserveerd: gedroogde ham, kaas, ei-aardappeltaart, gepaneerde kipstukjes, chips, olijven, mini-sandwiches en toastjes. Aan de tafel waar ik had plaatsgenomen werden de tapas begeleid door de Dry Sack Fino, de Williams & Humbert Amontillado en Palo Cortado, en de Dry Sack Oloroso. Met water uit de kraan. Tijdens de lunch voegt Mr. Butler van Williams & Humbert zich bij ons en maakt oprecht excuses voor zijn afwezigheid tijdens de proeverij. Het was vandaag extreem druk, onder andere met gasten van een grote Amerikaanse supermarkt. We zagen deze groep inderdaad voorbijkomen, en we tonen alle begrip. Iteke bedankt namens de groep Anne voor haar wederom excellente werk en overhandigt twee van Anne’s favoriete sherry’s. Daarna lopen we nog een eindje op met Jaco. De diagonaal van 982 meter is nu volledig zichtbaar want bijna alle groepen en gasten zijn uit het complex verdwenen.

29

W & H, Paula, wijnmaakster, en Loek

Toegift, extra tijd in Jerez Een paar uur wachten op het vliegveld, daar heeft niemand zin in. We worden gedropt in het centrum van Jerez. Iedereen gaat in grotere of kleinere groepen zijn of haar eigen gang. De Zara in de winkelstraat doet evenals een paar terrasjes goede zaken. Door minstens 4 groepsleden wordt de kathedraal bezocht, waar een tentoonstelling loopt over 750 jaar katholicisme in Jerez. Terugvlucht Anne heeft het grootste deel van de groep dinsdagavond al ingecheckt, een enkeling heeft zelf het initiatief genomen. Vanochtend lag de website van Transavia “ er uit” en daarom moeten een aantal personen vandaag nog wel het gehele proces door. Omdat er geen afzonderlijke drop-off balies zijn voor de bagage maakt het eigenlijk in tijd niets uit. Er staat een rij voor de security-check; maar waar niet tegenwoordig? Achter dit checkpoint heeft iedereen tijd genoeg om nog iets te eten of inkopen te doen. Met wind in de rug arriveert het vliegtuig driekwartier voor de geplande tijd op Schiphol. Rondom de bagagebanden wordt gezoend en afscheid genomen. Het was een prachtige, leerzame en vergeleken met andere VVN-reizen ondanks de versterkte wijnen toch een relatief relaxte wijnstudiereis. Dankzij de volgende personen en organisaties is de reis een groot succes geworden. Zij worden dan ook heel erg bedankt. Eerst en vooral: Anne Kok, reisleiding Loek Kampinga, Flor del Vino (El Maestro Sierra) Alicia Martinez, Vinos de Espana - Fedejerez Karel de Graaf / Mark van den Reek (Delgado Zuleta) 30