m 24 oktober 2014

vpro gids bijlage

bij #42 van 18 oktober t/m 24 oktober 2014

5 T/M 9 NOVEMBER 2 014

Cappella Amsterdam zingt Bach | Mozart | Pärt | Rachmaninov | Vivier | Messiaen | Ton de Leeuw www.cappellaamsterdam.nl

Tijdens November Music zingen we Luther van Boudewijn Tarenskeen o.l.v. Daniel Reuss met Michel Poels en Titus Muizelaar, in regie van Paul Koek | Veenfabriek 8 nov Den Bosch | 12 nov Amsterdam | 13 nov Utrecht

De 22ste editie van November Music, het belangrijkste internationale festival voor actuele muziek in Nederland, vindt van 5 t/m 9 november plaats in ’s-Hertogenbosch. In deze bijlage besteedt de VPRO Gids aandacht aan een aantal hoogtepunten van het festival. www.novembermusic.net

6

Vragen om moeilijkheden In een strijkkwartet zitten de strijkers elkaar met alles op de huid

Bromtollencircus back in town Een nieuwe generatie musici herontdekt Peter Schat’s legendarische To You

10 12

Programma Programmering en locaties van November Music 2014

14

Welgemikte stilte De door Anouar Brahem bespeelde oed klinkt als een volwaardig jazzinstrument

COLOFON Hoofdredactie Hugo Blom Arne Leffring (adj.) Samenstelling Arne Leffring Tekst Angela van der Elst Martin Kaaij Tim Sprangers Jaïr Tchong Ilse van der Velden Mark van de Voort Beeld Carla van Thijn Vormgeving Roel Siebrand Eindredactie Maarten van Bracht Bladcoördinatie Gabrielle Hagedorn Lithografie Sarah Tames Advertentie-acquisitie AdNovus BV Drukwerk Roto Smeets, Weert Omslag Wendy van Santen

Vertigomuziek Tijdens November Music is Kate Moore componiste in focus

16 18 21 23

Werk naar leven In Half the horizon geven Paul en Menno de Nooijer de dood kunstzinnig vorm GERRIT SCHREURS

4

Haagse jongensclub slaat door Als artist-in-residence deelt Slagwerk Den Haag rake klappen uit

Het rommelen van de aarde Accordeonist Vincent van Amsterdam buigt zich over Sofia Goebaidoelina

Vernuftig en veelzijdig Jazzformatie The Bad Plus waagt zich aan Stravinsky’s Sacre du Printemps

3

door

M AR K va n de VO O RT

Sensuele klankstormen die in de onderbuik rondwoelen. Kate Moores composities verweven pure muziektheorie en ontembare natuurkrachten. Tijdens November Music is Moore componiste in focus.

4

G

OLF na verwoestende golf, moeder natuur smijt weer eens kwistig met haar krachten. YouTube wordt er letterlijk mee over- spoeld: enthousiast kraaiende Japanse DPDWHXUoOPHUVGLHGHYHUVFKULNNLQJHQ van de tsunami in 2011 vastleggen. De fascinatie is begrijpelijk. Het begint nog tamelijk onschuldig met traag kabbe- lend water in een idyllisch zeelandschap. Maar de kleine oceaangolfjes veranderen binnen luttele minuten in allesvernieti- gende waterkolossen. Een onontkoom- baar Hollywoodhorrorscenario waarin het alledaagse plotsklaps op zijn kop wordt gezet. De Nederlands/Australische componist Kate Moore (1979) is mateloos JHÁQWULJHHUGGRRUGH]HWVXQDPLoOPSMHV Voor wie haar muziek ooit live heeft on- dergaan is dat geen wonder. Ze klinkt als een manifestatie van natuurfenomenen. Soms ontplooien Kate Moores composities zich heel sereen, bijna meditatief als de stilte voor de storm. Maar vaker ben je als luisteraar overgeleverd aan in slow motion suizende donderwolken, aanzwellende draaikolken en boven alles uittorende vloedgolven van klank. Je zou er hoogtevrees van krijgen. ‘Het begint met een klein muzikaal idee, maar langzaam word je als een tornado in het stuk mee gezogen. Het Australische landschap heeft diezelfde ongenaakbaar- heid: eindeloos vlak en rauw. Dat klinkt allemaal door in mijn muziek,’ vergelijkt Kate Moore. Achter de frêle gestalte van Moore gaat een heuse powervrouw schuil. Haar aangrijpende, bijna fysieke onderbuikmuziek lijkt dit jaar wereldwijd aan te slaan. Op het gerenommeerde Duitse label ecm (bekend van Arvo Pärt, Keith Jarrett en Steve Reich) verschijnt dit najaar een album vol pianocompo- sities, in New York ging in april nieuw werk in première en tijdens November Music is ze componiste in focus.

JOHAN NIEUWENHUIZE

Vreugdedansjes Zelf is Kate Moore nog een beetje beduusd dat ecm werk van haar gaat uitbrengen. ‘Pure magie. Via pianist Wolfert Brede- rode die eerder voor ecm heeft gewerkt, kwam onze demo in handen van ecm en labelbaas Manfred Eicher. Hij was meteen enthousiast en we konden de cd opnieuw opnemen in Lugano. In die studio was werkelijk alles voorhanden, pure luxe. Op het eind maakte Manfred Eicher vreugdedansjes in de studio. Dat zal ik niet licht vergeten.’ De ecm-cd Dances & Canons bevat pianomuziek die Moore in samenwerking met pianiste Saskia

Lankhoorn heeft ontwikkeld, onder meer voor theatervoorstellingen met de onlangs overleden regisseur Matthias Mooij. Tij- dens November Music voert Lankhoorn de pianowerken uit in een speciaal aange- lichte theatrale setting, terwijl het publiek rondom de uitvoerder plaatsneemt. In 2002 verhuisde Kate Moore vanuit down under naar Nederland. Van oudsher voelt ze een band met het kikkerlandje. Haar moeder is van Nederlandse origine, om precies te zijn de Gelderse familie Teu- nissen. Kate Moore is geboren in het En- gelse Wallingford, Oxfordshire, maar haar vader vertrok met het gezin halverwege de jaren tachtig naar Australië. Als zevenja- rige schreef ze al ‘kleine wijsjes’ achter de piano. Toen ze eenmaal de cello ontdekte was het hek van de dam. De puberende Kate Moore had vastomlijnde plannen om musicus of componist te worden. ‘Ik kan me zo’n typisch wetenschapsproject op school herinneren. Ik wilde een windmo- len bouwen. Maar mijn vader is natuur- kundige en daagde me uit: “Breng het hele harmonische spectrum van de cello maar eens in kaart.” Ik heb me erin vastgebeten en er zelfs nog een prijs mee gewonnen. Dit helse schoolproject opende een nieuwe wereld voor me.’ Voor Moore draait componeren om twee tegengestelden. ‘Aan de ene kant ben ik op zoek naar pure muziektheorie of een wiskundig idee dat ik tot klinken wil brengen. Daarnaast wil ik openstaan voor een meer spontaan maakproces waarin improvisatie of persoonlijke verhalen op kunnen duiken.’ Twee docenten waren cruciaal in haar ontwikkeling. Componist Larry Sitsky liet haar aan de Australian National University intensief kennis maken met de RRVWHUVHoORVRoHC+LMZDVHHQVRRUWJRHURH voor me,’ herinnert Moore zich. Eenmaal in Nederland ging ze studeren aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. ‘Louis Andriessen had ook het aura van een wijze leermeester. Hij leerde me boven alles kritisch te zijn, en goed na te denken over de proporties van een compositie, en het structureren van tijd en ruimte. Onge- lofelijk belangrijk voor mijn latere werk.’ Beenderporselein In Kate Moores muziek hoor je invloeden terug van de minimal music. Passages ontvouwen zich langzaam waardoor climaxen extra hard binnenkomen. Haar muziek pendelt tussen de grootstede- lijke, hoekige Andriessen-stijl en een meer meditatief, pastoraal idioom met lange, bezwerende noten. Een focus op

de kracht van klank is nooit ver weg. Tijdens het festival presenteert ze haar elektroakoestische klankinstallatie Bone China met hangende beenderporseleinen objecten. ‘Zeer fragiele instrumenten die op het punt staan te breken, maar waaruit ik de mooiste pure klanken kan toveren. De passerende wind maar ook leden van Slagwerk Den Haag bespelen straks live de instrumenten.’ Buitenissige muziekmachines of klank- sculpturen treden ook voor het voetlicht in enkele van haar grote orkestwerken, zoals in Days & Nature (2012) dat tijdens het festival klinkt. In ensemblewerk Klepsydra (2009) komt de componiste op de proppen met een subtiel rinkelend porseleinen waterinstrument. In haar recente Cello Concerto is een opvallende rol weggelegd voor de metalen klankobjec- ten van de Haagse kunstenaar Peter van Loon. ‘Lekker luide machines, daar houd ik wel van. De cello met zijn snerpende boventonen is een heus punk-instrument voor mij.’ Kate Moore zet het Orkest van de 21ste Eeuw bewust op scherp. ‘Het orkest ademt muziekgeschiedenis. Ik vergelijk het schrijven voor orkest en ensemble wel eens met het doorlopen van de ringen van een boom. In de oudste ringen tref je de strijkers en blazers van de klassiek en ba- rok aan. In de recentere ringen verschij- nen het slagwerk en elektronica van de twintigste- en 21ste eeuw. Als je eenmaal dieper in deze eeuw bent aanbeland, zal kunstmatige intelligentie een nieuwe stap betekenen. Klankmachines die zichzelf sturen of muziek met wind- en zonnelicht aangedreven instrumenten.’ Als componist kan Moore niet om de natuurelementen heen. ‘Terug in Aus- tralië ga ik bijvoorbeeld helemaal op in de soundscape van een natuurgebied. Je hoort het landschap ontstaan. De ruisen- de wind, de zoemende insecten, vogels, vallend gesteente. In mijn muziek wordt de roep van de natuur steeds sterker.’ Kate Moore: Synaethesia Suite door Pete Harden & Slagwerk Den Haag / Willem II Fabriek y DONDERDAG 6 NOVEMBER, 18.30 UUR Kate Moore: Days & Nature door philharmonie zuidnederland / Verkadefabriek y DONDERDAG 6 NOVEMBER, 20.00 UUR Kate Moore: Dances & Canons door Saskia Lankhoorn / Verkadefabriek y ZATERDAG 8 NOVEMBER, 21.00 UUR Kate Moore: Bone China / Wilem II Fabriek y WOE 5 T/M ZON 9 NOVEMBER, 11.00 UUR (DOORLOPEND)

5

door

M ARTIN KAA IJ

Vragen om moeilijkheden

HH

In een strijkkwartet zitten de strijkers elkaar met alles op de huid, dat is het verschil met heterogene ensembles. Toch hield het strijkkwartet in de muziekgeschiedenis moedig stand. Voor November Music komen liefst zeven strijkkwartetten naar Den Bosch.

6

I

QGHUHFHQWHVSHHOoOPA Late Quar- tet raakt een strijkkwartet in nood RPGDWGHFHOOLVWRPJH]RQGKHLGVUH- GHQHQEHVOXLWWHVWRSSHQ(UJHQVKDOYHU- ZHJHGHoOPYHU]LQWGH]H]LHNHFHOOLVWHHQ WUXFRPELMHHQEHYULHQGSLDQRWULRHHQ MRQJHFROOHJDDIWHWURJJHOHQ+LM]HJWGDW ]LMDOVHHQPDOLJHYHUYDQJVWHUDOEHZH]HQ KHHIWELM]LMQNZDUWHWWHSDVVHQHQRPGDW KHWJHPDNNHOLMNHULVRPHHQQLHXZHFHO- OLVWWHYLQGHQYRRUHHQSLDQRWULRGDQYRRU HHQVWULMNNZDUWHWOLJWKHWYRRUGHKDQG KDDUQDDUKHWNZDUWHWWHODWHQJDDQ ,QZHUNHOLMNKHLG]RXGHQPXVLFLQLHW]R GXUYHQRQGHUKDQGHOHQPDDUGHVOLPPH FHOOLVWKHHIWZHOHHQSXQW:DQWPHW]LMQ GULH½QVDPHQVSHOHQLVJHPDNNHOLMNHUGDQ PHW]LMQYLHUHQ%RYHQGLHQKRHYHQOHGHQ YDQHHQKHWHURJHHQHQVHPEOHPLQGHU LQWHOHYHUHQYDQZDWKXQKHWDOOHUGLHU- EDDUVWLV=REHPRHLWHHQYLROLVW]LFK ELMYRRUEHHOGQLHWRIQDXZHOLMNVPHWKHW SHGDDOJHEUXLNYDQHHQSLDQLVWHQODDW HHQEOD]HUHHQFHOOLVWVWULMNHQKRHKLMZLO 0DDUGHYLHUVWULMNHUVYDQHHQVWULMNNZDU- WHW]LWWHQHONDDUPHWDOOHVRSGHKXLG

9RRUWGXUHQGVSLWWHQ]LMLQHONDDUVWXLQWMH ZDDUELMRRNGHOLHYHOLQJVSODQWHQKHWPRH- WHQRQWJHOGHQRPGDWDOOHPRRLHWXLQWMHV VDPHQQRJJHHQIUDDLSDUNYRUPHQ 1HHPYLEUDWR'DWNDQRSDOOHUOHLPDQLH- UHQPRRLNOLQNHQHQKRHMHKHWJHEUXLNW LVHHQSHUVRRQOLMNH]DDN%LMNODVVLHNH VWULMNHUV]LMQGHRQGHUOLQJHYHUVFKLOOHQ QLHW]RJURRWDOVELMSRSXODLUH]DQJHUV PDDUGHQNX]LFKYRRUGHDDUGLJKHLG HHQVLQGDW%RXGHZLMQGH*URRW*RUGRQ +HUPDQYDQ9HHQHQ'RXZH%RELQHHQ YRFDDONZDUWHWKXQYLEUDWRRSHONDDU PRHWHQDIVWHPPHQ2IKRHKHW]RX NOLQNHQDOV]HGDWQLHW]RXGHQGRHQ(Q YRRUHONDQGHUIDFHWYDQPX]LHNqULWPH PHORGLHLQWRQDWLHVWUHHNNODQNWHPSR WLPLQJqNRPWHHQVWULMNNZDUWHWYHUJH- OLMNEDUHSUREOHPHQWHJHQ'DWLVYUDJHQ RPPRHLOLMNKHGHQ

Waas +HWLVQLHWWRHYDOOLJGDWMXLVWRYHUKHWZHO HQZHHYDQHHQVWULMNNZDUWHWHHQoOPLV JHPDDNWZDQWHULVJHHQDQGHUHQVHPEOH ZDDUYDQGHRQGHUOLQJHUHODWLHV]RWRWGH

YHUEHHOGLQJVSUHNHQ(UYHUVFKLMQHQDO- WKDQVPHWUHJHOPDDWURPDQVGHWHFWLYHV HQWRQHHOVWXNNHQRYHUHHQVWULMNNZDUWHW qYDQ6DQQH7HUORXZYLD$QQD(QTXLVW WRW(OPHU6FKÆQEHUJHUqWHUZLMOHUJHHQ YRRUEHHOGHQYDQHHQURPDQRYHUHHQ SLDQRWULREODDVNZLQWHWRIVODJZHUNJURHS WHELQQHQVFKLHWHQ:DDURP]DOGDW ]LMQ":DDUVFKLMQOLMNLVKHWGHVSDQQLQJ WXVVHQKHWFROOHFWLHYHHQKHWLQGLYLGXHOH GLHHHQqDOQDDUJHODQJMHLQYDOVKRHNq LQWHOOHFWXHOHSV\FKRORJLVFKHRIP\VWLHNH ZDDVRYHUKHWVWULMNNZDUWHWOHJW(HQ JRHGHVWULMNNZDUWHWVSHOHUEHKRXGW]LMQ SHUVRRQOLMNKHLGWHUZLMOKLMRSJDDWLQKHW JHKHHO*RHWKHGHRXGHPHHVWHUYDQGH LQWHOOHFWXHOHP\VWLHN]HLKHWDOELMHHQ VWULMNNZDUWHWOXLVWHUMHQDDUGHFRQYHU- VDWLHYDQYLHUYHUVWDQGLJHPHQVHQMH SURoWHHUWYDQKXQGLVFRXUVHQMHOHHUW GHELM]RQGHUHHLJHQVFKDSSHQYDQKXQ LQVWUXPHQWHQNHQQHQ'DDUNRPWQRJELM GDWHUJHZHOGLJYHHOYRRUWUHIIHOLMNHPX- ]LHNYRRUVWULMNNZDUWHWLVJHFRPSRQHHUG $OVGHYLHUPX]LNDQWHQYDQ*RHWKHHO- NDDUWRHVSUHNHQLQNURPPHFOLFKº]LQQHQ ]RXGHOROVQHOYDQKXQGLVFRXUVDI]LMQ ,Q*RHWKHVWLMGZDUHQ+D\GQ0R]DUW HQ%HHWKRYHQGHVWULMNNZDUWHWNDPSLRH- QHQ*HGULH½QSHQGHQ]LMHUHHQpLQNH KRQGHUGELMHONDDUGLHQRJVWHHGVRSGH SRGLDWHKRUHQ]LMQ,QGLHWLMGRQWVWRQG HHQVRRUWDOJHPHHQJHEUXLNGDWMHLQHHQ VWULMNNZDUWHWZDWGLHSJUDYHQGHURI]RX ZLOWYHUoMQGHUWHZHUNNRQJDDQGDQLQ HHQV\PIRQLHHHQEHHWMH]RDOVMHLQHHQ JHGLFKWGRRUJDDQVHHQJURWHUHGLFKWKHLG YDQXLW]RQGHUOLMNHZRRUGHQNZLMWNXQW GDQLQHHQURPDQ,QGHURPDQWLHNZHUG GLHJHZRRQWHGDSSHUYRRUWJH]HWPDDU >

7

Bosch Requiem Vrijdag 7 november 2014 19.30 uur Sint-Janskathedraal ’s-Hertogenbosch www.bosch500.nl

Heinrich Biber Requiem

Johann Bach

Unser Leben ist ein Schatten

Johann Sebastian Bach Komm, Jesu komm

Dietrich Buxtehude

Jesu, meines Lebens Leben

Bas Heijne Essay

Nederlandse Bachvereniging Jos van Veldhoven dirigent

Lauren Armishaw sopraan

Marjon Strijk sopraan

Barnabás Hegyi contratenor

Toegangsprijzen inclusief programmaboekje € 17,50 / € 15,00 / € 10,00 / CJP vanaf € 5,00

Robert Buckland tenor

Jelle Draijer bas

Ragazze Kwartet

in de moderne tijd leek het strijkkwartet even in ruw vaarwater terecht te komen. Voor de omslag van romantische naar moderne muziek kun je altijd bij Stra- vinsky terecht, en kenners wijzen er dan graag op hoe hij in zijn Trois pièces uit 1914 alles wegliet wat iedereen zo mooi had gevonden in een strijkkwartet. In plaats daarvan bedacht hij bitse klanken, rare geluidjes en een eenvoudige vorm. Bovendien is er geen onderling discours, mengen de instrumenten nauwelijks en moeten de altist en tweede violist zelfs zonder diepgravende reden enkele nootjes in de cellohouding spelen. Als dat navolging krijgt is het einde nabij, somberde een Engelse criticus indertijd.

Fier Een ander gevaar was dat de avant-gar- decomponisten een grote liefde ontwik- kelden voor heterogene ensembles in alle soorten en maten. Een componist die op zoek is naar een avontuurlijk geluid zal immers eerder kiezen voor een kwartet van vier totaal verschillende instrumenten ODWHQZH]HJJHQJLWDDUPDULPEDpXLWHQ contrabas) dan voor een strijkkwartet. Inderdaad maakten in de vorige eeuw de heterogene ensembles een enorme bloei door, en verstokte modernisten als Carter, Penderecki en Ferneyhough gingen nog oneindig veel verder dan Stravinsky in het afbreken van het traditionele strijkkwartetgeluid. Maar WRFKKLHOGKHWVWULMNNZDUWHWoHUVWDQG'H kwartetten van Bartók, Sjostakovitsj en Britten zijn vaste gast op de grote podia en zelfs voor de allermodernste muziek is het een geliefd ensemble. Mensen die het weten kunnen zeggen dat ook in

de moderne tijd de strijkkwartetten de parels in het oeuvre van vele componisten zijn. Zij verklaren dat zo: het gemis aan de exuberante kleurmogelijkheden van een heterogeen ensemble heeft de vindingrijkheid eerder gestimuleerd dan onderdrukt. Waarvan akte. Bakkeleien Voor November Music komen liefst ]HYHQVWULMNNZDUWHWWHQQDDU'HQ%RVFK die alle een stevige staat van dienst hebben in het spelen van nieuwe muziek. We noemen ze in alfabetische volgorde, dan komt niemand tekort: Arditti, Boz- ]LQL%URGVN\'RHOHQ.URQRV5DJD]]H =$33'DW]LMQVWULMNHUVGLHHUOROLQ hebben om de nieuwe bedenksels van componisten in de vingers te krijgen, en met elkaar te bakkeleien over de juiste streek, klank, balans en vibrato, of ze er nu rijk van worden of niet. Niet het geld, maar de liefde voor het kwartetspel is hun voornaamste drijfveer, dat kan niet anders, anders houd je het niet vol. Hoe- veel uren zouden deze zeven kwartetten alleen al hebben besteed aan het zuiver krijgen van vierstemmige akkoorden, iets waar een pianist zich niet eens over hoeft te bekommeren? En wie zou het willen betalen als een strijkkwartet gelijk vier bouwvakkers elk uur in rekening zou brengen dat ze een instrument in handen hebben? Ieder strijkkwartetconcert van November Music heeft wel iets verrasends te bieden qQLHXZZHUNYDQ-RKQ=RUQ-DPHV'LO- ORQ0LFKD+DPHOHQ5R]DOLH+LUVHHQ bloemlezing van exotische kwartetcom- posities, improvisaties, muziek van de zestiende-eeuwse madrigalencomponist

Gesualdo, we nemen maar een greep uit KHWIHVWLYDOSURJUDPPD'DW*HVXDOGR blokje wordt gespeeld door het Brodsky Quartet – u weet wel, van The Juliet Letters met Elvis Costello. Hoe het er precies gaat uizien, is bij schrijven dezes nog niet bekend. Maar wie van tevoren exact wil weten waar hij aan toe is, moet niet naar November Music gaan. Er is iets wonderlijks aan de hand met deze strijkkwartettenserie. Afgezien van het Brodsky Quartet spelen alle kwartetten een of meer stukken met een gast. Zo zullen er kwintetten klinken met sopraan (3x), gitaar, klarinet, spreekstem en – als je dat een gast kunt noemen – elektronica. Voor die gasten is dat een buiten- kansje, want er is weinig heerlijker dan je eigen klank in het gespreide bedje van een goed strijkkwartet te vleien. Maar voor een strijkkwartet schuilt er ook een gevaar in zo’n samenwerking. Want het is maar afwachten of de gast zich ontpopt tot een genereus groepslid, een koekoeksjong, of een vijfde wiel aan de wagen. Of misschien ontwikkelt de gast dankzij zijn min of meer solistische rol wel zoveel invloed dat de machtsverhou- dingen binnen het kwartet gaan kantelen HQHHQVOXLPHUHQGFRQpLFWRQWSORIW+HW is alsof vier vrienden op vakantie opeens een vreemdeling in hun tentje toelaten. Ze weten niet of ze een nieuwe makker binnenhalen die gezellig meekaart, of HHQSURoWHXUGLHELMVOHFKWZHHUVQHOQDDU een hotel verkast. Zo ontstaat er ook bij een strijkkwartet-met-gast een nieuwe chemie in het repetitiehok en later op het SRGLXP'DWNXQMHKRUHQHQYRHOHQLQGH ]DDO'DDU]RX+ROO\ZRRGHHQVHHQoOP aan moeten wijden. Maar vooralsnog NXQWXLQ'HQ%RVFKGHQLHXZHFKHPLH in allerlei verbindingen live beleven.

Ragazze Kwartet & Jörg Widmann / De Toonzaal y VRĲDAG 7 NOVEMBER, 19.00 UUR Arditti Quartet & Sarah Sun / De Toonzaal y ZATERDAG 8 NOVEMBER, 12.30 UUR DoelenKwartet & Micha Hamel / Noordbrabants Museum y ZATERDAG 8 NOVEMBER, 14.00 UUR Brodsky Quartet / Noordbrabants Museum y ZATERDAG 8 NOVEMBER, 15.30 UUR Bozzini Quartet / De Toonzaal y ZATERDAG 8 NOVEMBER, 19.00 UUR ZAPP4 ft. Marc Ribot / Verkadefabriek y ZATERDAG 8 NOVEMBER, 19.30 UUR Kronos Quartet ft. Nora Fischer Verkadefabriek y ZONDAG 9 NOVEMBER, 21.00 UUR

9

door


Vertrek Amsterdams Electrisch Circus vanaf de Ruyterkade te Amsterdam, 1974

Bromtollencircus back in town M

y love they are trying to drive us mad. Zes levensgrote bromtollen zoemzingen het lied van de revolutie. Misschien wel het kleur- rijkste visioen dat componist en oer-No- tenkraker Peter Schat (1935-2003) ooit optekende. Zijn compositie To You (1972) ontstond midden in het bruisende hart van culturele en politieke omwentelingen. Een schreeuw om aandacht en een signaal voor een nieuwe toekomst, wat voor Schat uitmondde in een radicaal stuk voor mezzosopraan, vier piano’s, zes gitaren, drie basgitaren, twee elektronische orgels, elektronica en natuurlijk de fameuze manshoge tollen. De bezwerende liedtekst

10

Manshoge bromtollen, gierende gitaren en beukende piano’s. Een nieuwe generatie musici herontdekt het legendarische To You van Peter Schat.

van Adrian Mitchell loog er ook niet om. ‘Ik ben bang om gek te worden,’ orakelt Mitchell aan het eind. Chili, Cambodja, Vietnam, de verwarrende politieke tijden smeekten om een muzikaal manifest. To You is bovendien crossovermuziek avant la lettre: een eerste serieuze poging van Schat om de wereld van de klassiek venijnig te laten botsen met de populaire cultuur. Niet voor niets droeg Schat het werk op aan zanger Joe Cocker, ‘die zei dat hij anders iemand koud zou maken.’ Muziek die nog altijd verwondert en bewondering opwekt. De lokroep dat het anders kan is nog niet verstomd, want een jonge generatie musici herontdekt

de opruiende klankwereld van To You. De Tilburgse gitarist en componist Aart Strootman (27) voert samen met het ensemble fc jongbloed To You weer op. Met vier van de zes originele bromtollen die speciaal voor deze gelegenheid zijn gereviseerd.

Delirium Het blijkt een fraaie samenloop van omstandigheden. De Zwolse musicus Gertjan Adema is naast klassiek gitarist ook actief als samensteller van muzikale kindermiddagen. ‘Op een van mijn strooptochten naar gekke instrumentjes stuitte ik op de bromtollen. Niet veel later zag ik op het internet Peter Schats immense tollen. Die moest ik absoluut zien. Via Muziekcentrum Nederland kwam ik in contact met zijn zoon Bas Schat en met de ontwerper van de bromtollen, Floris Guntenaar. Bas had drie complete tollen bewaard, en Floris had zelfs nog een transparante tol met pulserend licht in de opslag. De alumi- nium tolschalen waren in slechte staat en die heb ik vervolgens uitgedeukt, opgeschuurd en in laagjes gelakt.’ Adema reviseerde de klank door de accordeon- tongen in de tollen wat bij te stellen. ‘Deze oude bromtollen hadden veel bij- geluiden.’ Via crowdfunding kon Adema ]LMQSURMHFWoQDQFLHUHQC,NKHEGHWROOHQ nu in bruikleen gekregen van Bas Schat HQ)ORULV*XQWHQDDU,QHHQODWHUVWDGLXP plan ik zelfs eigen muziekvoorstellingen URQGRPGH]HPDJQLoHNHLQVWUXPHQWHQ Maar eerst To You.’ Adema kwam in contact met Aart Strootman via Guntenaar. ‘Toen is het balletje snel gaan rollen. Aart had al zoveel voorbereid.’ Voor Aart Strootman is To You een droomproject. Als vijftien- jarige voerde hij het stuk al uit met een

Vlnr Peter Schat, Bas Schat en Floris Guntenaar, 1972

ensemble van het Rotterdams Conser- vatorium. ‘Een hondsmoeilijk karwei. Het werk mondt uit in een delirium, een wervelwind van effecten, krioelende gitaren en bonkende piano’s.’ Gitarist en componist Aart Strootman is actief in crossover ensembles als Luna- park, Stargaze en Temko. To YoupLUWWH succesvol met de kruisbestuiving tussen pop en klassiek. Strootman ziet het als een sleutelstuk. Samen met het ensemble fc jongbloed, samengesteld uit studen- ten van het Tilburgs conservatorium en elders, blaast Strootman het werk nieuw leven in. Daarnaast klinken er oudere composities van Schat. ‘Zulke historische composities als To You moeten telkens aan de vergetelheid worden ontrukt. Aanvankelijk wilde ik alle zes tollen opnieuw laten bouwen, tot ik in contact kwam met Gertjan. Nu klinken er straks twee tollen op band en vier tollen horen we live. Grote hoop is om ooit de live- versie met zes tollen nog te doen.’

JOOST GUNTENAAR

Douane

Floris Guntenaar

Voor de originele ontwerper Floris Gun- tenaar is het een verademing dat jonge musici de muziek van Peter Schat weer oppikken. ‘Ze spelen het zoveel beter.’ Guntenaar stond samen met elektronica- specialist Rob van der Poel en Schat aan de wieg van het Amsterdams Elektrisch Circus waarin de bromtollen zo’n pro- minente rol vervulden. Dit rondreizend

theater bestaande uit een grote plastic koepel, diende van 1972 tot 1978 als po- dium voor Schats extravagante composities, maar ook gelijkgestemde ensembles als De Volharding en icp werden uitge- nodigd. ‘Als brandweermannen trokken we met onze muziek de wijde wereld in,’ glimlacht Guntenaar. ‘De vele gitaren in To You waren bijvoorbeeld een reactie op de gitaarrazzia’s destijds: talloze gitaren van straatmuzikanten werden zomaar in beslag genomen.’ Het Elektrisch Circus hield uiteindelijk op te bestaan toen Schat de mogelijkheden van het klassieke orkest ontdekte. ‘Geen kleine ensembles meer maar grote orkesten. Zijn opera Houdini verhuisde naar Carré en dat was het startpunt van Peters liefde voor opera en symfonieorkesten.’ Dat oude tijden herleven en de bromtollen weer door het land toeren vervult Guntenaar met trots. ‘Ooit trad het Circus op in het Londense Roundhouse. Bij de douane in Oostende zagen ze onze vracht. “Wat is dat?” Waarop wij antwoordden: “Dat zie je toch? Bromtol- len!” Die grap konden ze niet waarderen. Ze werden in beslag genomen en na een lange borgperiode kregen we ze terug. Die tollen konden onmogelijk een muziekinstrument zijn.’ fc jongbloed: To You van Peter Schat / Grote Kerk y ZONDAG 9 NOV, 15.00, 16.00 EN 17.00 UUR

11

12

November Music vindt plaats op diverse locaties in de historische binnenstad van 's-Hertogenbosch. Niet alleen het muzikale aanbod, maar ook de concertlocaties zijn zeer gevarieerd. Het festivalhart van November Music ligt in de Verkadefabriek. Kijk voor meer informatie over concerten, kortingstarieven en overnachtingen op www.november music.net 20

.30

21

.30

22

.30

23

.30

24

.30

Locaties

De Muzerije Atrium

Aan Barrels (NAP, Reza Namavar e.a.)

.30

Bank van Leening

HEX (Dyane Donck)

19

Noordbrabants Museum Statenzaal

Brodsky Quartet (Robin de Raaff e.a.)

zaterdag 8 november avond

W2 Poppodium

Locaties

De Muzerije Pleitzaal

.30

Marc Ribot Trio

18

The End of Desire (Ties Mellema, Ian Wilson)

.30


17

Pand 18

.30

Nous Deux (DoelenKwartet, Micha Hamel)

16

Willem II Fabriek

.30

Susie, tell me a story! (Susanna Borsch)

15

Installatie Expeditie - Willem II Fabriek

.30

Kruithuis

14

Verkadefabriek Matzer

.30

Installatie Expeditie - Kruithuis

13

Delirium Still (David Dramm, Big House)

.30

De Toonzaal

12

Arditi Quartet (John Zorn, James Dillon e.a.)

zaterdag 8 november middag

Verkadefabriek Grote Zaal

Steve Reich’s Drumming (Slagwerk Den Haag)

Locaties

Kruithuis (tot 01.00 uur)

.30

Verkadefabriek KleineZaal

22

Plug (SchnAAk e.a.)

.30

Buenos Aires (Simon Steen-Andersen)

21


.30

Verkadefabriek Clubzaal

20

The Rite of Spring (The Bad Plus)

.30

Franz von Chossy Quintet ft. Wu Wei

19

Locaties

De Toonzaal

.30

.30

Willem II Fabriek

18

23

Ragazze Kwartet & Jörg Widmann

.30

.30


17

22

Kruithuis

.30

.30


vrijdag 7 november

16

21


.30

Locaties

philharmonie zuidnederland (Valgeir Sigurdsson e.a.)

20

.30

Willem II Fabriek Benedenruimte

.30

22

Synaethesia Suite (Kate Moore)

19

.30

Willem II Fabriek

.30

21


18

.30

Kruithuis

.30

20


donderdag 6 november

17

.30


19

Verkadefabriek Kleine Zaal

.30

Anouar Brahem Quartet

18

Half the Horizon (Jorrit Tamminga / De Nooijers)

.30

Willem II Fabriek

17


.30 Kruithuis

16


woensdag 5 november

blokschema woensdag 5 t/m zondag 9 november

13

Op www.vpro.nl/vrijegeluiden video-interviews, kritische beschouwingen, alle concertopnamen on demand. Meer weten? Mail [email protected]

Vrije Geluiden y vrijdag 7 november, Radio 6, 22.00-0.00 (mogelijk 21.00-0.00) live van November Music y zaterdag 8 november, Radio 4, 23.00-0.00 live van November Music y zaterdag 8 november, Radio 6, 20.00-0.00 live van November Music

November Music op radio, tv en internet 20 .30

21 .30

22

.30

.30

23 .30

23 .30

12 .30

13 .30

14 .30

15 .30

16 .30

17 .30

.30

14

.30

15

.30

16

.30

17 .30 18

19

.30

20

.30

21

.30

22

De Heus Willem II Fabriek Benedenruimte Citadel

OOG (Marc Alberto, Lucas de Man)

#10 (Jochem van Tol)

Curvices (Rozalie Hirs, vanaf 9.00 uur)

Verkadefabriek Serre

Kroonluchter Gallery

H2O (Dyane Donck)

FuChair (Strijbos & Van Rijswijk)

Willem II fabriek Benedenruimte

Bone China (Kate Moore)

.30 Locaties

W2 Poppodium

.30


Club Guy & Roni / Kytopia

13

Verkadefabriek Matzer

Lunatree & guests

11 .30 12

Willem II Bovenruimte

Hammer Music (Ralph van Raat)

Bank van Leening

Willem II Benedenruimte

MC De Toonzaal

HEX (Dyane Donck)

Ronald van der Meijs


Evan Parker / Sten Sandell

Kroonluchters Gallery

Kapel Reinier van Arkel

Joris Roelofs / Mats Eilertsen

Jochem van Tol

Kapel Reinier van Arkel

Colin Stetson

Willem II Benedenruimte

De Toonzaal

Wu Wei

H20 (Dyane Donck)

De Muzerije Hofzaal

Mark Feldman / Sylvie Courvoisier

Kruithuis

Museum Slager

Michiel Stekelenburg trio

Bone China (Kate Moore)

De Muzerije Pleitzaal

Vincent van Amsterdam

SM’s

Pand 18

Nordic Affect

Kruithuis Collectief

Stadsbibliotheek

Susie, tell me... (Susanna Borsch)

Grote Kerk

ZuiderZinkerk

Mijke Sekhuis / Micha Hamel

Batdetection (Marc Alberto e.a.)


Bram Stadhouders Trio

Peter Schats’ ‘To You’ (fc Jongbloed)

Azijnfabriek

Locaties

Rosa Ensemble ft. Eefje de Visser

.30

Sun*Sun*Sun orkestra ft. Roosbeef

installaties - wo 5 t/m zo 9 nov

slagwerk den haag route

installatie route

route

perfomance

sax route

eastern route

oud & nieuw route

songs route

11


Kronos Quartet ft. Nora Fischer

zo 9 nov


Amsterdam Sinfonietta (Sofia Goebaidoelina, Dimitri Shostakovich)

Locaties


Dances & Canons (Kate Moore, Saskia Lankhoorn) .30

Theater aan de Parade Pleinzaal

Words & Beyond II (Seung-Ah Oh, Slagwerk Den Haag)

19


zondag 9 november

De Toonzaal

Colours of Improvisation (The Bad Plus, Tigran, Marc Ribot e.a.)

Grote Kerk

Luther (Cappella Amsterdam, Boudewijn Tarenskeen)

Bozzini Quartet (Rozalie Hirs e.a.)


Soselo in Siberia (Rosa Ensemble ft. Eefje de Visser)

Intro in situ tijdens November Music! “Batdetection” Zondag 9 november 14:00 / 15:00 / 16:00 Bezoek ons in Maastricht! Ontdek elke dinsdagavond nieuwe muziek tijdens onze gratis concerten. En op speciale woensdagen paradijsvogels zoals: 29/10 Bart Maris, 05/11 Cast Glass, 26/11 Daisy Bell en meer.

m uz i e k i n co n tex t

www.introinsitu.nl

TROMP Concours Finale

International Percussion Competition & Festival

Asko|Schönberg en de 3 grootste slagwerktalenten presenteren het nieuwe werk ‘Tapdance’ van Louis Andriessen Lezers van dit blad krijgen 50% korting op de entree met de code TROMP14.* Meer info en kaarten via tromppercussion.nl. 16 NOVEMBER 2014 MUZIEKGEBOUW EINDHOVEN * korting is exclusief €1,50 servicekosten en geldt niet i.c.m. andere kortingsregelingen.

door

JA ÏR TCH O N G

Welgemikte

stilte

De door Anouar Brahem bespeelde Arabische luit ofwel oed klinkt als een volwaardig jazzinstrument. Tijdens November Music staat het repertoire van zijn laatste album The Astounding Eyes of Rita centraal.

D

PRZEMEK WOZNY

An o

E Tunesische oed-speler Anouar Brahem, geboren in de wijk Half- aouine in Tunis, benoemde ooit in een interview het grote voordeel van zijn geboorteplek. Juist omdat hij afkomstig is uit een land met een relatief onbeken- de oed-traditie kon hij zich ontplooien buiten belemmerende factoren, zoals een puristische opvatting van wat oed-muziek zou moeten zijn. Of de dwingende labels ‘traditionele’, ‘folklore’ of ‘wereld- muziek’, mottige vlaggen die musici uit niet-westerse muziektradities eerder teisteren dan vooruithelpen. Vanuit de relatieve periferie van Tunis

u

e ah Br r a

m

weet Brahem een overtuigend pleidooi te laten klinken voor de eigentijdse oed, losgeweekt van clichés. Bij Brahem klinkt de Arabische luit als een volwaardig jazzinstrument deserving wider recogni- tion – zoals de bekende categorie onder Amerikaanse jazzjournalisten luidt. Samen met Rabih Abou-Khalil en Dafer Youssef vormt Brahem de voorhoede van de modernisering van dit instrument, waarvan de microtonaliteit voor de niet- geïnitieerde luisteraar misschien even wennen is. Tegelijk is het na gewenning een verslavende klankrijkdom, waarbij vergeleken de westerse gitaar (die overi- gens ooit uit deze luit ontstond) ineens vlak klinkt: zo rijk en gedetailleerd zijn de expressieve mogelijkheden van de oed.

Schemergebied Als jonge student kreeg Brahem les van de in die tijd enige gitaarleraar van Tu- nesië. Toen die plotseling vertrok verkoos Brahem de oed boven de gitaar. Brahem studeerde aan het conservatorium van Tunis en verhuisde in 1981 naar Parijs, waar hij gestaag naam maakte, onder an-

dere door het verzorgen van soundtracks ELM7XQHVLVFKHoOPV,QEHJRQYRRU Brahem een vruchtbare verbintenis met het wereldberoemde Duitse label ecm,QGDWMDDUQHHPWKLMKHWDOEXP Barzakh op, in de bezetting oed, viool en percussie. De muziek van Anouar %UDKHPSDVWQDDGORRVLQKHWSURoHOYDQ ecm, dat vooral bekend is geworden door Keith Jarretts Köln Concert (1975). Ook Brahem zoekt met een bijna esoterisch te noemen sound de schemergebieden tussen hedendaags, jazz en niet-westerse muziek op. Niet voor niks speelt hij een belangrijke rol in Sounds and Silence GHGRFXPHQWDLUHRYHUKHWecm- label waarin Brahem zelfverzekerd oJXUHHUWQDDVWJURRWKHGHQDOV$UYR3¶UW en Eleni Karaindrou.

Doorbraak Op al zijn albums is het de kunst van de welgemikte stilte waarin Brahem excelleert. Critici roemen de minimalistische wijze waarop Brahem het gemoed weet te raken een ‘skelet-achtige’ benadering waarin iedere noot ertoe doet. Zijn internationale doorbraak kwam met het album Thimar (1998), waarop hij de oed in gloedvol samenspel met bassist Dave Holland en rietblazer John Surman triomfantelijk laat klinken als een eigen- tijds en bijzonder wendbaar instrument. +LHU]LMQZHGHoQLWLHIYHUZLMGHUGYDQ eventuele oriëntalistische clichés van de Arabische muziek. Met Frankrijk als springplank wist Bra- hem sinds 1998 een internationale carri- ère op te bouwen, die hem in spraakma- kende artistieke samenwerkingen brengt. Grootheden zoals choreograaf Maurice Béjart, accordeonist Richard Galliano en saxofonist Jan Garbarek werken graag met Brahem. Voor Le voyage de Sahar (ecm HHQ hoogtepunt in zijn oeuvre, kreeg hij een Edison Award. Tijdens November Music zal het repertoire van zijn laatste album The Astoun- ding Eyes of Rita (ecm FHQWUDDOVWDDQ'LWDOEXPLV opgedragen aan de Palestijnse schrijver en dichter Mahmoud Darwish.

Amouar Brahem Quartet: The Astounding Eyes of Rita / Verkadefabriek y WOENSDAG 5 NOVEMBER, 20.30 UUR

15

door

ANG E LA va n de r E LST

N

A een lange reis vanuit het hart van het land naar Baarsdorp, de naam waaronder een paar hoeves en omliggende weides in de zak van Zuid-Beveland vallen, is Hofstede Heuvelhof de eindbestem- ming. In deze boerderij, een van de oudste van Zeeland, wonen sinds acht jaar Paul de Nooijer (71) en zijn vrouw Françoise met hun zoon Menno (47) en diens gezin. In de twee buitenste delen hebben de verschillende ge- neraties ieder een eigen woondeel, het middenstuk bestaat uit een atelier. Aan een van de wanden van de hoge ruimte waar vroeger koeien liepen, hangen grote afdrukken van foto’s uit de decennialange carrière van de De Nooijers. Vrienden en familieleden, onder wie Menno, waren en zijn mo- GHO1DDVWIRWRJUDoHEUHLGGHGHSURGXFWLH]LFKLQGHORRSGHUWLMGXLWPHW YRRUQDPHOLMNNRUWHoOPVqZDDURQGHUYLGHRFOLSVHQFRPPHUFLDOVZDDUYDQ HHQGHHOGRRUKHW)LOPPXVHXPRSWZHHYHU]DPHOGYG VLVXLWJHEUDFKWq en performances. Paul is kunstzinnig actief sinds de jaren zestig, Menno werkt vanaf Nobody had informed me uit 1989 nauw met hem samen. Wat ze ook maken, het is altijd fraai vormgegeven, speels en vervreemdend. Op dit moment zijn ze doende met de multimediale muziektheatervoorstelling Half the horizon die tijdens November Music de première beleeft. Over ziekte en dood, over leven en liefde. Paul heeft sinds 2006 prostaat- kanker. Voor hem, altijd al puttend uit wie en wat hem omringt, is het niet meer dan logisch dat zijn werk nu daarover gaat.

Werk naar

leven

Geluidsaanstuurder ‘We zijn een beetje aan het klungelen,’ zegt Menno wanneer we arriveren. Met componist Jorrit Tamminga (41), die ook medeverantwoordelijk was voor het in stijl enigszins verwante JANE in concert uit 2010, probeert hij iets uit. Wat levert het op wanneer ze een stukje karton aan een projec- torspoel plakken en daar een muziekinstrument vlakbij houden tijdens KHWDIGUDDLHQYDQHHQoOP"+HWZHUNWGHJLWDDUVQDUHQZRUGHQEHURHUG evenals de metalen schijfjes van de tamboerijn, er klinkt iets van muziek. Jorrit: ‘Dit had ik thuis bedacht, nu maar eens kijken of we er echt wat mee kunnen.’ Menno: ‘Die projectoren maken van zichzelf al veel lawaai, misschien is dit een manier om ze ook als geluidsaanstuurder van iets anders te gebruiken.’ Aldus valt Half the horizon, waar het vandaag aanwezige trio inmiddels

16

Met de multimediale muziektheatervoorstelling Half the horizon geven vader en zoon Paul en Menno de Nooijer de naderende dood kunstzinnig vorm. ‘Maar het is geen therapie hoor’.

drie jaar af en aan mee bezig is, in elkaar. Behalve uit projecties (onder andere op ontblote bovenlijven) bestaat de YRRUVWHOOLQJXLWPX]LHNEORNpXLWLVW(ULN %RVJUDDIHQJLWDULVW,]KDU(OLDVqPHW wie Paul, Menno en Jorrit in wisselende samenstellingen al veel vaker hebben JHZHUNWqFRPSOHWHUHQRSKHWSRGLXP het vijfmanschap) en tekst. Paul: ‘Die is geschreven door journalist Matt Dings, KHPNHQLNYDQYURHJHUXLW(LQGKRYHQ We hebben dezelfde ziekte en hij houdt daarover een blog bij. Als ik iets over mijn situatie vertel wordt het drama, Matt maakt er poëzie van. Zijn woorden lees ik deels voor en leer ik deels uit mijn hoofd. Ik ben geen beroepsacteur, dus dat laatste vind ik lastig. Wil je soep?’

No-budget Soep ja. Uit de tuin. Paul gaat naadloos over van zijn huidige medische stand (‘de nieuwe pillenkuur slaat goed aan, chemotherapie stel ik uit zolang het kan’) naar de oogst waarmee hij in de keuken aan de slag is gegaan. Tussendoor gaat het over de ‘no-budgetproductie’ die Half the horizon is;; ondanks hun zowel nationale als (vooral) internationale staat van dienst kregen de De Nooijers geen subsidie voor wat misschien Pauls laatste YRRUVWHOOLQJ]DO]LMQ(ULVGDDURPHYHQ gedacht aan een soort the best of, zodat er veel archiefmateriaal gebruikt zou kun-

nen worden dat niks kost. Menno: ‘Maar dat wordt het helemaal niet, vrijwel alles is nieuw, alleen gemaakt met beperkte middelen.’ Zoals de opnamen van zijn vader in de sneeuw, twee winters geleden. Paul: ‘Ik wist dat dat mooi beeld zou op- leveren, dus daar stond ik, na een tijdje zonder enig gevoel in mijn voeten. Pas na een half uur onder de hete douche hield ik op met klappertanden.’ Alles voor de kunst? ‘Ach, ik heb mijn werk altijd heel erg leuk gevonden, door de naderende dood vind ik het nu helemaal super. Maar Half the horizon is geen therapie hoor. Het is een beleving. We maken steeds wat we zelf graag willen zien.’

Schepping Om te kunnen sterven moet iets eerst ontstaan, ergens beginnen. Menno heeft ]ZDUWHPPoOPGRRUVQHGHQPHWZLWWH beeldjes. Zeven projectoren spelen deze pLNNHULQJHQDIZDDURS-RUULWVFRP- puterprogramma reageert met geluid. ‘Zo combineren we oude en nieuwe techniek,’ verklaart Jorrit hun repetitie- activiteiten nader, ‘met een asynchroon WRHYDOVDVSHFWLQWRRQWRWJHYROJ (ON optreden bevat aldus altijd verrassingen voor alle betrokkenen. ‘Maar hoe maken we het publiek duidelijk dat het hier over de zeven dagen van de schepping gaat?,’ vraagt Menno zich af. Volgens Jorrit moet het juist niet te letterlijk worden.

‘Dat is zo Mickey Mouse-achtig.’ Ondanks niet geringe hindernissen als geldgebrek en gezondheidsproblemen lijkt het plezier van creëren de boventoon te voeren. Menno heeft onlangs een kastje met antiek krantenpapier beplakt, dat brengt Jorrit op een compositie-ideetje, Paul vraagt of zijn teksten niet op die manier op een decorstuk aangebracht kunnen worden. Hij vertelt over de regels waarop hij ooit per toeval in een biblio- theek stuitte, geschreven door Horace Walpole, een achttiende-eeuwse edelman. ‘Ik was als door de bliksem getroffen, ik las in een notendop mijn hele leven.’ Zinsdelen eruit hebben hij en Menno sindsdien gebruikt, in de volgorde waarin ze geschreven werden, voor verschillende YDQKXQoOPVWHEHJLQQHQPHWNobody had informed me. ‘Nu zijn we bij het fragment “half the horizon”,’ zegt Paul, ‘en dat geeft meer ruimte dan de titel The last show, waaraan we eerder dachten. Want hoe mooi zal die andere helft wel niet zijn?’ Menno vindt een afdruk van het oorspronkelijke citaat in een vitrinekastje. Dat laat zien dat ze nog niet aan het einde van Walpole’s woorden zijn. ‘Mogelijk vormt dit de afsluiting van onze samenwerking. Maar we hopen op een PS.’ Jorrit Tamminga / Paul en Menno de Nooijer: Half the horizon / Verkadefabriek y WOENSDAG 5 NOVEMBER, 20.00 UUR

Paul de Nooijer in Half the Horizon

17

ELISABETH MELCHIOR

door

18


Sinds 1977 timmeert Slagwerk Den Haag zich een weg door het Nederlandse muzieklandschap. Als artist-in-residence deelt de formatie tijdens November Music weer rake klappen uit.

B

OEM, plof, roffel, gons, dreun…. mouwen opstropen, ruggen recht en de beuk erin. Slagwerk Den Haag is een echte jongensclub. Zes tot op het bot getalenteerde musici die van aanpakken weten en wonderwel weten te overleven in de culturele ratrace. Tijdens November Music zijn de slagwerkers ensemble-in-residence. Een beproefd per- cussiestuk als Steve Reichs meesterwerk Drumming opent straks het bal. ‘Een minimal ijkpunt dat we inmiddels ra- zendsnel kunnen uitvoeren,’ vertelt artis- tiek leider en lid, Fedor Teunisse. ‘De laatste tijd gaan we weer terug naar de klank en de kern van Drumming. We sleuren het publiek mee in steeds langzamere, spanningsvollere uitvoeringen.’ Slagwerk Den Haag blinkt uit in multidisciplinaire projecten. Tijdens November Music geven de slagwerkers een proeve van bekwaam- heid. Van nieuw muziektheatraal werk van Dyane Donck en Seung-Ah Oh tot een samenwerking met danscollectief Club Guy & Roni en Kytopia. Sinds 1977 is de aan het Haagse conservatorium ontstane slagwerkgroep een van de onverwoestbare pijlers onder het Nederlandse eigentijdse muzieklandschap. Eerst nog onder de naam Slagwerkgroep Den Haag, vanaf 2009 onder het lekkerbekkende Slagwerk Den Haag. Het gaat goed met de Haagse slagwerkers, getuige de grote diversiteit aan projecten die op stapel staan tijdens November Music.

gezelschappen zijn we visueel aantrekke- lijk, maar ook puur muzikaal gezien is de bandbreedte van ons instrumentarium verder opgerekt. We delen allemaal een fascinatie voor nieuw slagwerkmateriaal HQH[SHULPHQWHOHNODQNHQ+HWLVHHQ tijd geleden dat we bijvoorbeeld een stuk voor gewoon marimba’s hebben gespeeld.’ Een van de opvallende projecten tijdens November Music is de concertinstallatie Bone China van festivalcomponiste Kate Moore. Meditatieve slagwerkséances op objecten van beenderporselein. ‘Als groep moet je onbevreesd zijn en buiten je paden treden.’ De huidige groep slagwerkers verschilt van de Slagwerkgroep die in de jaren tachtig en negentig furore maakte. ‘Destijds was de groep in de presentatie heel erg een collectief met een dirigent, nu voelt het meer aan als een bandje met uitgesproken performers. We werken zonder dirigent om juist de synergie in stand te houden,’ vertelt Teunisse. In de hoogtijdagen van de Slagwerkgroep werden er tussen de twintig en dertig premières per jaar afgeleverd. ‘Ontzet- tend veel natuurlijk. Nu komen we tot zes compositieopdrachten per jaar, vaak in combinatie met een dans- of thea- tervoorstelling.’ Mooie voorbeelden zijn KHWVODJZHUNVH[WHWTimber van Michael

Gordon en het recente Naked Lunch van Yannis Kyriakides. Beide zijn avondvul- lende programma’s met danscollectief Club Guy & Roni. ‘Stukken groeien omdat we zoveel spelen tijdens tournees. We werken er keihard aan om de relatie met de componist te verstevigen. Zij tekenen de toekomst van de muziek uit.’

Slagwerk Den Haag: Synaethesia Suite van Kate Moore / Willem II Fabriek y DONDERDAG 6 NOVEMBER, 18.30 UUR Slagwerk Den Haag: Drumming van Steve Reich / Verkadefabriek y VRĲDAG 7 NOVEMBER, 22.00 UUR Slagwerk Den Haag / Silbersee: HEX door Dyane Donck / Bank van Leening y ZATERDAG 8 NOVEMBER, 15.30 UUR Slagwerk Den Haag: Words & Beyond II door Seung-Ah Oh / Theater aan de Parade y ZATERDAG 8 NOVEMBER, 21.00 UUR Slagwerk Den Haag / Ralph van Raat: Hammer Music door Peter Adriaansz / Verkadefabriek y ZONDAG 9 NOVEMBER, 14.30 & 15.30 UUR Slagwerk Den Haag / Lunatree: Micro Brute / Verkadefabriek y ZONDAG 9 NOVEMBER, 11.30, 13.00, 14.00 & 15.00 UUR Slagwerk Den Haag / Club Guy & Roni / Kytopia / W2 Poppodium y ZONDAG 9 NOVEMBER, 16.30 UUR

Simon Steen-Andersen

Bandbreedte Hoe heeft Slagwerk Den Haag weten te RYHUOHYHQ"C9HHO]LMGLJKHLGHQpH[LELOLWHLW zijn onze belangrijkste troeven. Boven- dien werden wij tien jaar geleden al gekort op de subsidie waardoor we onze werkwijze op tijd hebben aangepast,’ vertelt Teunisse. ‘We willen voor alles openstaan. Jonge slagwerkers stromen in en zorgen voor nieuwe invloeden. Dat kan popmuziek zijn, of juist wereldmu- ziek. Dat past bij het karakter van een slagwerkgroep. Voor ballet- en theater-

Nu komt hij terug met de kameropera BueHet Lynchiaanse muziekdomein van Simon nos Aires. Steen-Andersen richt ditmaal zijn Steen-Andersen betreed je niet zonder gevlijmscherpe pijlen op operazangkunst en al vaar. Deze jonge Deense componist excelleert in het theater van het absurde. Theatraal haar eigenaardigheden. Het koor Neue Vocalaangeklede composities waarin buitenissige solisten Stuttgart en ensemble Asamisimasa wacht een schone taak. speeltechnieken, slapstick, film- en klankexperiment een magisch verbond aangaan. Tijdens November Music 2012 deed Steen-An- Simon Steen-Andersen: Buenos Aires / dersen bezoekers versteld staan met zijn Verkadefabriek heerlijk maffe muziektheatrale uitspattingen. y VRĲDAG 7 NOVEMBER, 21.00 UUR

19

de nieuwe klassieker

dirigent Bas Wiegers elektrische gitaar Stian Westerhus live elektronica Valgeir Sigurdsson Rozalie Hirs Roseherte Stian Westerhus The Redundance 40 (Nederlandse première) Kate Moore Days & Nature Valgeir Sigurdsson No Nights Dark Enough (Nederlandse première)

dirigent Dmitri Liss cello Alexander Kniazev Sjostakovitsj Celloconcert nr 1 Sjostakovitsj Symfonie nr 7

piano Ronald Brautigam dirigent Daniel Smith viool Joe Puglia Henkemans Passacaglia en gigue Mozart Pianoconcert nr 26 Van Vlijmen Omaggio a Gesuldo Mozart Symfonie nr 35 ‘Haffner’

contrabas Rick Stotijn dirigent David Danzmayr De Falla El sombrero de tres picos Rota Divertimento concertante Elgar Enigma variaties

November Music

Een Russische spagaat

Vrijdag van Vredenburg

De raadsels van de contrabas

donderdag 6 november / 20.00 uur ’s-Hertogenbosch Verkadefabriek

zaterdag 17 januari / 13.30 uur Maastricht Theater aan het Vrijthof zondag 18 januari / 14.15 uur Eindhoven Muziekgebouw Eindhoven

vrijdag 30 januari / 20.15 uur Utrecht Tivoli Vredenburg

donderdag 26 februari / 20.30 uur Chassé Theater vrijdag 27 februari / 20.15 uur Eindhoven Muziekgebouw Eindhoven zaterdag 28 februari / 20.00 uur Maastricht Theater aan het Vrijthof zondag 1 maart / 14.15 uur Eindhoven Muziekgebouw Eindhoven

www.philharmoniezuidnederland.nl

door

I LSE va n de r V E L D E N

Het

rommelen van de

aarde

Kende je de muziek van Goebaidoelina al? Vincent van Amsterdam: ‘Jazeker, ik ken haar als zijnde een grote componist die hele mooie werken voor de accordeon heeft geschreven.’ Een opmerkelijk instrument, voor een klassieke componist. ‘Misschien voor een klassieke componist wel, maar in de moderne klassieke muziek niet. De accordeon is, net als de saxofoon, zó’n expressief instrument, en als modern componist moet je een beetje de randjes opzoeken;; pianotrio’s en dergelijke zijn er al zoveel. Er is al veel geschreven voor de accordeon, en daarin is Goebaidoelina wel een van de grote impulsen geweest in de jaren zeventig. Zij is nu natuurlijk een wereldster, maar ook toen behoorde ze tot de groten, en ze heeft ook bij componisten als Denisov en Luciano Berio de blik weten te richten naar de accordeon. Niet gelijk hoor, want dat stuk van Berio, de Sequenzas, is pas in 1996 in première gegaan, maar toch.’ Hoe zou je Goebaidoelina’s muziek beschrijven? ‘Beeldend. En dan niet in de zin van dat je foto’s voor je ziet, maar kleuren en

JOSTIJN LIGTVOET

Accordeonist Vincent van Amsterdam (25) studeerde cum laude af en won afgelopen jaren zo’n beetje alle concoursen die er te winnen vallen. Nu buigt hij zich over de muziek van grande dame Sofia Goebaidoelina.

veel voorkomen. En muzikaal gezien… wanneer je haar werk instudeert, denk je vaak: waar gaat dit in ’s hemelsnaam heen? Maar als je de noten eenmaal be- heerst en je het los kunt laten krijgt het ineens twintig verschillende gezichten. Dat heb ik geleerd van moderne muziek in het algemeen;; als je het loslaat, komen de kleuren tevoor- schijn die de componist er heeft ingelegd. Dat is vaak even wennen en het is ook eng. De Profundis ken ik nu wel zo voldoende dat ik kan zeggen dat dat is gelukt. Als ik me overgeef tot ik de uitput- ting nabij ben, maar zo dat ik nog nét controle heb, is het het best. Dat vergt oefening. En dan is het alleen maar genieten van de muziek, hoe zij die heeft geschreven, en die ik nu mag vertolken.’

sferen. De Profundis heet het, uit de diepte, naar de gelijknamige psalm. Als je dat een beetje in je achterhoofd houdt, kun je het wel thuisbrengen: je hoort er het rommelen van de aarde in, het bellen van de hemelklokken en de schreeuw van de mens naar boven. Je hoeft niet een heel geschoolde luisteraar te zijn om de portee mee te krijgen. Oergevoelens worden hier heel goed verklankt. Dat is ook een van de krachten van Goebaidoe- lina. Zij kan dat heel goed. Als speler heb ik gemerkt dat het ook heel dwingende muziek is. Het vergt veel. Je moet tot het uiterste gaan, en liefst er nog even RYHUKHHQ,NPHUNRRNGDWHUQDDpRRS minstens drie minuten stilte moet zijn om weer tot mezelf te komen.’ Goebaidoelina, die al op hoge leeftijd is, is aanwezig tijdens November Music. Ga je haar ontmoeten? ‘Ik heb het wel aangevraagd. Ik zou heel graag iets voor haar spelen als dat kan. Alleen al om met haar in een ruimte te kunnen zijn, is geweldig.’ Wat heb je van haar geleerd? ‘Zij schrijft bepaalde technieken voor die

De Profundis is geschreven voor de bayan, de Russische accordeon. Wat is daar anders aan? ‘De accordeon en de bayan zijn twee- lingbroertjes van elkaar. Het geluid is hetzelfde, hij is geloof ik net iets korter en dikker. Goebaidoelina’s muziek wordt ook op accordeon gespeeld, dus dat doe ik ook. Afgelopen zomer speelde ik het tijdens het Grachtenfestival, in de nieuwe metrolijn in aanbouw aan de Vij- zelgracht. Een betonnen kathedraal diep onder de grond. Ik dacht: De Profundis, uit de diepte, dat moet daar geprogram- meerd worden. Zo’n locatie geeft dan drie, vier keer zoveel kracht eraan. Het was geweldig.’

Sofia Goebaidoelina: De Profundis door Vincent van Amsterdam / Museum Slager y ZONDAG 9 NOVEMBER, 12.30, 13.30, 14.30 & 15.30 UUR Sofia Goebaidoelina: Why? door Amsterdam Sinfonietta / Verkadefabriek y ZONDAG 9 NOVEMBER, 19.00 UUR

21

MATCH GIRL PASSION ontwerp Esther Noyons / fotografie Annaleen Louwes

MYSTIEK MUZIEKTHEATER / EEN ZWIJGZAME OUDE MAN OMARMT EEN JONG MEISJE. DANSEND ZWERVEN ZE DOOR EEN DROOMLANDSCHAP. MET ADEMBENEMENDE MUZIEK VAN ANTHONY FIUMARA EN PULITZERPRIJSWINNAAR DAVID LANG / wo 17.12 Laurenskerk Rotterdam (première) / vr 19.12 Parkstad Limburg Theaters Heerlen / za 20.12 De Vereeniging Nijmegen / wo 07.01 Stadsgehoorzaal Leiden / do 08.01 Korzo Den Haag / vr 09.01 Muziekgebouw aan ’t IJ Amsterdam / za 10.01 Tivoli–Vredenburg Utrecht / zo 11.01 Remonstrantse Kerk Nieuwkoop / www.silbersee.com

www.sh-online.nl

’S-HERTOGENBOSCH STAAT VOOR U KLAAR

TI M S P RA NG E R S

B

EGIN dit jaar in het Amsterdamse Bimhuis: een hete zaal, juichend publiek en amicale sfeer. Het is een volle bak voor een van de populairste instru- mentale pianotrio’s van het afgelopen decennium: The Bad Plus. Maar dan, op het energieke hoogtepunt, de eerste contouren van een suf gesuikerde ballad? Als de piano rustig danst op een wollen tapijtje, de klanken mierzoet klinken en de brushes over het drumvel schuiven, beweegt bassist Reid Anderson zijn hoofd richting microfoon en zingt met lichtelijk geforceerd hoge stem: ‘Did I mention that we really like the Bimhuis. In fact it’s really the greatest jazz venue in the world. So next time we’re in Amsterdam, you know where you can oQGXV Het moment tekent het pianotrio, dat voor de tiende keer in tien jaar Amster- dam aandoet: The Bad Plus is de ideale jazzband en de natte droom van elke jazzprogrammeur. Ze weten hun publiek keer op keer in te pakken met charme en HHQpLQNHGRVLVKXPRU'DDUELMLVKXQ PX]LNDDOYHUPRJHQLPSRVDQW'UXPPHU 'DYLG.LQJHQEDVVLVW5HLG$QGHUVRQ zijn uitstekende muzikanten en vooral pianist Ethan Iverson behoort tot de virtuoze jazzsolisten van deze tijd.

Flirt Maar de grote gimmick van The Bad 3OXVOLJWLQGHRS]LFKWLJHpLUWPHWJHQUHV Nu gebeurt het vaak dat jazzmuzikanten refereren aan andere muziekstijlen, geïnspireerd raken door een Radiohead of Jimi Hendrix. Geïmproviseerde muziek is de meest open, transparante en persoonlijke muziek, waarin het moment bepaalt wat er gebeurt en waarin stijlgrenzen er zijn om doorbroken te worden. Zeker de laatste jaren waait er een frisse wind door het (Nederlandse) jazzlandschap en keren jonge jazzmuzikanten de geijkte jazzhokjes de rug toe. Steeds vaker worden er vraagtekens gezet bij de stugge, misschien zelfs achterhaalde leermethodes

Vernuftig en veelzijdig Jazzformatie The Bad Plus waagt zich tijdens November Music aan een interpretatie van Stravinsky’s Sacre du Printemps.

Erven

stenaar met een persoonlijke sound, die ook de gevoeligste kamermuziekwarmte uit zijn gitaar smoest. Nog meer uitkijken is het naar The Bad Plus’ interpretatie van Le Sacre du Printemps, het roemruchte stuk van Stravinsky. Eindelijk in Nederland, want eerder afgeblazen door Stravinsky’s erven (in Europa mocht het enkel door orkest of piano’s uitgevoerd worden). Le Sacre werd verfoeid en geadoreerd vanwege de ongekende ritmiek, explosiviteit en het taboedoorbrekende eclecticisme. Stra- vinsky zal hebben gesmuld nu The Bad Plus aan de haal gaat met zijn Sacre.

'LHYHUQXIWLJHYHHO]LMGLJKHLGNRPWLQ meerdere vormen naar voren op No- vember Music. In de combinatie met gitarist Anton Goudsmit ten eerste. Ook Goudsmit is een brutale jazzmu- zikant die snoeihard kan rocken of VXUIHQ´OD'LFN'DOH(QWHJHOLMNHUWLMG is hij een technisch zeer bedreven kun-

The Bad Plus: The Rite of Spring / Verkadefabriek y VRĲDAG 7 NOVEMBER, 20.45 UUR The Bad Plus ft. Anton Goudsmit / Verkadefabriek y ZATERDAG 8 NOVEMBER, 19.30 UUR

van conservatoria, die vooral leunen op muziek van ruim een halve eeuw terug. The Bad Plus is voor veel jazzmuzikanten daarom een voorbeeld. Met Radio- head of Hendrix kun je wel wegkomen;; hierin hoor je jazz-eigen structuren en improvisaties. Maar wat te zeggen van een over-de-top, poeslieve ballad? En wat te denken van het coveren van Black Sabbath, Blondie en Abba? En hierop vurig gespeelde, onregelmatige maatsoorten bombarderen? The Bad Plus gaat heel veel stappen verder.

JAY F RA M

door

Vlnr pianist Ethan Iverson, bassist Reid Anderson en drummer David King

23

NU IN DE WINKEL:

MEST #7

Bestel een gratis proefexemplaar via [email protected]! Mestmag.nl is de online community voor kunst en cultuur in Brabant. Kijk voor mee informatie, artikelen, achtergronden, vacatures, nieuws en opinie op Mestmag.nl en discussieer mee!

Asko|Schönberg ensemble in residence bij November Music 2015 ME E R INFO E N CON C E RTAG E N DA :

www.askoschoenberg.nl ! /askoschonberg

foto: Gerrit Schreurs

m 24 oktober 2014

Recommend Documents