m 8 en Primuladuin 4, 6 en 8 te Leiden

Inspiratieboekje richting Nul op de Meter Energie Merenwijk Scilladuin 1 t/m 8 en Primuladuin 4, 6 en 8 te Leiden

ARiquitectura Advies in zelfvoorzienende, gezonde woningen en wijken

2

INHOUD INLEIDING ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................5 LEESWIJZER.............................................................................................................................................................................................................................................................................................5 STAPPEN OP WEG NAAR NUL................................................................................................................................................................................................................................................................6 WEGINGSFACTOREN .............................................................................................................................................................................................................................................................................7 UITGANGSPUNTEN BUDGET.................................................................................................................................................................................................................................................................8 VOORBEELDEN 5 stappen 10 stappen.................................................................................................................................................................................................................................................9 VERBRUIK - LABELS .............................................................................................................................................................................................................................................................................10 VERBRUIK - UITGESPLITST...................................................................................................................................................................................................................................................................11 SAMENVATTING ..................................................................................................................................................................................................................................................................................12 VOORWAARDEN..................................................................................................................................................................................................................................................................................13 OVERZICHT............................................................................................................................................................................................................................................................................................14 DAK........................................................................................................................................................................................................................................................................................................15 GEVEL....................................................................................................................................................................................................................................................................................................16 BEGANE GROND | FUNDERING...........................................................................................................................................................................................................................................................17 INSTALLATIE..........................................................................................................................................................................................................................................................................................18 EIGEN ENERGIE.....................................................................................................................................................................................................................................................................................19 INTEGRALE AANPAK............................................................................................................................................................................................................................................................................20 TOT SLOT .............................................................................................................................................................................................................................................................................................21

ARiquitectura Advies in zelfvoorzienende, gezonde woningen en wijken 3

4

INLEIDING HOE & WAT? We zijn halverwege het project Energie in de Merenwijk. Elke bewoner heeft een individueel rapport ontvangen over de eigenschappen en energiekwaliteit van de woning. Aanvullend is dit ideeënboekje ontwikkeld. Het laat in het kort zien welke mogelijkheden en oplossingen er zijn voor verbetering van de woningen aan de Scilladuin en Primuladuin . Dit boekje is met name bedoeld als inspiratie en praktische ondersteuning voor bewoners om keuzes te maken als zij mee willen doen in de stappen naar nul op de meter. Uitgangspunt is dat eenieder individueel een plan opstelt voor de verbetering van de woning. Daarbij staan de deelnemers elk voor zich voor de keuze om de verbeteringen snel of meer op termijn uit te voeren en om het zelfstandig te doen of om mee te doen aan gezamenlijke acties. De keuzes hangen af van de levensfase, beschikbaar budget, maar ook de verwachte duur dat mensen nog in de woning zullen wonen. Het ideeënboekje bevat zowel op technisch als op financieel vlak handvatten om de keuzes zo goed mogelijk te maken. Deze handvatten en mogelijkheden zijn lang niet uitputtend. In de vervolgstappen zullen we de verschillende mogelijkheden en financiële consequenties verder uit (laten) werken, bijvoorbeeld in offerteaanvragen. Het zal ook zeker vragen oproepen. Maak deze in het verdere traject kenbaar dan kunnen we daarop in bijeenkomsten dieper ingaan of een spreker uitnodigen. LEESWIJZER Als eerste wordt in dit boekje de uitgangssituatie besproken en wordt het maken van keuzes gestructureerd. De energierekeningen en energielabels van de woningen staan in een overzicht. Zij geven een indicatie van de huidige staat van de woningen en het energiegedrag van de bewoners. Verder is er aandacht voor de financiële kant van de zaak. Dit zijn tevens de wegingsfactoren bij het selecteren van aanbiedingen. Dit wordt gevolgd met een resumé van mogelijk aan te pakken onderdelen van de woningen. Het tweede deel van dit ideeënboekje beschrijft het keuzeproces en geeft verschillende technische mogelijkheden voor de zwakke onderdelen van de woningen. Achtereenvolgens komen de verschillende onderdelen van de woningen aan bod: het dak, de gevel, de begane grondvloer, de fundering en de installatie. Als sluitstuk is er aandacht voor de mogelijkheid om lokaal energie op te wekken. Voor verdere uitwerking bevat het ideeënboekje tot slot een invulformulier om het energieverbruik in de woning nog beter in beeld te brengen, vooral op het vlak van elektriciteitsverbruik, apparaten en verlichting.


STAPPEN OP WEG NAAR NUL

Als perspectief voor ons project hebben we gekozen voor het concept van Nul-Op-De-Meter. Een Nul-Op-De-Meter woning is zo verbouwd en ingericht dat zo weinig mogelijk energie nodig is om er comfortabel in te leven. Dat kleine beetje energieverbruik wordt met voorzieningen aan of in de directe omgeving van de woning duurzaam opgewekt. Er wordt geen energie meer afgenomen van een energiebedrijf: nul op de meter dus.

De stappen in het kort zijn :

Het in kaart brengen van de stappen om dat te bereiken geeft elke bewoner op zijn eigen manier en tempo de mogelijkheid om energieneutraal te gaan leven. Dat kan door in kleine stappen telkens een verbetering aan te brengen of door grotere slagen te maken. Het kan individueel uitgevoerd worden of door de handen in een te slaan en gezamenlijk kortingen voor maatregelen te bedingen. In de nabije toekomst kan het zelfs door in één klap met z’n allen een Nul-Op-De-Meter verbouwing te bestellen.

Met het in kaart brengen van de bouwkundige eigenschappen van de woningen hebben we een flinke stap gezet in de analyse van het energieverbruik. In het algemeen vormt warmteopwekking driekwart van het energieverbruik in een woning. Aanvullend kan het elektriciteitsverbruik in de woningen nader in kaart gebracht worden. Daarvoor hebben we verbruiksmeters en een inventarisatielijst beschikbaar voor onze groep bewoners.

Het begint echter met een plan. En een goed plan is gebaseerd op een goede analyse en zicht op mogelijke oplossingen. Dit ideeënboekje helpt bij het ontwikkelen van zo’n plan.

1. METEN & ANALYSEREN Inzicht in het eigen en gezamenlijke verbruik voor installatie Inzicht in het verbruik van de huishoudelijke apparaten

2. BESPAREN (apparatuur, installatie, energetische verbetering) Schilverbetering per ruimtelijk deel : dak - gevel - fundering - glas - kierdichting en geluid) Modernisering van de woninginstallatie : verwarming , ventilatie, koeling, verlichting In het project gaat veel aandacht uit naar het verbeteren van de isolatie, het terugdringen van koudebruggen en verbeteren van kierdichtheid. Dit levert een lagere energierekening en een beter wooncomfort op. Bij het luchtdicht maken en isoleren moet ook gekeken worden naar de ventilatie van de woning. Dat is nodig om voldoende verse lucht in de woning te krijgen en om vocht af te voeren. Vocht in de binnenlucht verhoogt het energieverbruik, voelt onprettig en kan zelfs tot gezondheidsklachten leiden. Ook in de bouwkundige constructie is vocht een aandachtpunt omdat verkeerd aangebrachte isolatie tot condensvorming kan leiden, die op termijn woningonderdelen kan aantasten. 3. ZELF OPWEKKEN Met een eigen energiecentrale voor zelf opwekken en opslaan van energie wordt de resterende energievraag gedekt. Hiermee wordt een Nul-Op-De-Meter woning gerealiseerd. Dat kan op of aan de eigen woning, maar ook op niveau van een buurt. 4. TOTAAL CONCEPT Een grote stap die steeds haalbaarder wordt is de ontwikkeling van een totaalconcept voor woningen. Bouwbedrijven richten zich hierbij op naoorlogse woningen tussen 1950 en 1980. Die zijn seriematig gebouwd en momenteel, ook op energievlak sterk verouderd, waardoor het wooncomfort afneemt en de woonlasten toenemen. Het totaalconcept voert alle verbeteringen in één keer door en wordt betaald uit de besparing op de energierekening, de waardestijging van de woning en eventueel beschikbare financiële bijdragen van de overheid.

6

Wegingsfactoren

ecologisch

woonplezier slim uitvoeringstijd persoonlijk budget alleen

langzaam

onafhankelijk

gezamenlijk budget levensfase

snel rendabel

gedrag

samen haalbaar

stabiele vaste lasten comfort

Wat wil je bereiken en hoe snel?


FINANCIËLE ASPECTEN Voor het betalen van de maatregelen aan de woning zijn drie bronnen beschikbaar. Dat zijn een lagere energierekening, een hogere waarde van de woning en beschikbare subsidies van de gemeente Leiden. Voor het bepalen van het beschikbare budget vanuit een lagere energierekening zijn hier onder twee rekenvoorbeelden opgenomen. Voor de waardestijging van de woning kan een vuistregel gehanteerd worden. Woningen met een energielabel A of B zijn € 5.000,- meer waard dan vergelijkbare andere woningen en worden sneller verkocht. Daarnaast zijn er subsidies voor woningverbetering gericht op energiebesparing. Subsidiemogelijkheden gemeente Leiden De gemeente Leiden biedt een regeling voor het verkrijgen van een subsidie van 25% van de investeringskosten, met een maximum van €1.000,-, bij het aanbrengen van: • dakisolatie • vloerisolatie • gevel- of spouwmuurisolatie • isolatieglas • bodemisolatie • zonneboiler • houtgestookte kachels met een rendement van of hoger dan 80 procent’. Voor deze hoogrendement kachels wordt een vaste bijdrage van € 450,- gegeven. • pelletkachel (€ 450,- subsidie) • warmtepomp (warm water of combi lucht of bodem € 1.000,- subsidie).

De richtlijnen kunnen op de site worden nagelezen: http://gemeente.leiden.nl/over-de-stad/duurzaamleiden/investeer-in-thuis/ Kijk ook op http://www.onshuisverdienthet.nl

8

Voorbeelden Voorbeeld berekening in 5 stappen naar een betaalbare rekening

voorschot stap in % bedrag

besparing € / jaar

Voorbeeld berekening in 10 stappen naar een nul rekening

besparing in %

voorschot stap in % bedrag

besparing € / jaar

besparing in %

€ 190 € 171 € 152 € 133 € 114 € 95 € 76 € 57 € 38 € 19 € 0

€ 0 € 228 € 456 € 648 € 912 € 1.140 € 1.368 € 1.596 € 1.824 € 2.052 € 2.280

0 -10 -20 -30 -40 -50 -60 -70 -80 -90 -100

jaar 0 € 190 100% € 0 0% jaar 1 € 160 84% € 360 -16% jaar 2 € 130 69% € 720 -31% jaar 3 € 100 53% € 1.080 -47% jaar 4 € 70 37% € 1.440 -63% jaar 5 € 50 25% € 1.680 -75%

jaar 0 jaar 1 jaar 2 jaar 3 jaar 4 jaar 5 jaar 6 jaar 7 jaar 8 jaar 9 jaar 10

totaal besparing in 10 jaar totaal besparing bij maatraatregelen in eens

totaal besparing in 5 jaar € 5.280 totaal besparing bij maatregelen in eens € 8.400

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

€ 12.504 € 22.800

Dit bedrag kan als voorinvestering ingebracht worden om de woning verder te verbeteren of naar woonwensen aan te passen.


Verbruik - LABELS

45%**"16%&$( 45%**"16%&$8 45%**"16%&$: 45%**"16%&$= 45%**"16%&$9 45%**"16%&$< >.%'6*"16%&$< >.%'6*"16%&$? 45%**"16%&$? >.%'6*"16%&$= 45%**"16%&$7

!"#$%&$'( ()* )(/ +/+, +/-4 ++/( +-+, +,,/ 2/// 2/*) 22// 244-

+ 45%**"16%&$( 2 45%**"16%&$: - 45%**"16%&$8 4 >.%'6*"16%&$< ( >.%'6*"16%&$= ) 45%**"16%&$7 5 45%**"16%&$? , >.%'6*"16%&$? * 45%**"16%&$< +/ 45%**"16%&$= ++ 45%**"16%&$9

)*+,-."$%&$,/0 7897 (;;< (:<; ((9; (<:? (8:7 (@?? <;;; <;;@ <(<7 8888

+ 45%**"16%&$( 2 45%**"16%&$8 - 45%**"16%&$: 4 >.%'6*"16%&$? ( 45%**"16%&$= ) 45%**"16%&$< 5 >.%'6*"16%&$< , 45%**"16%&$7 * 45%**"16%&$? +/ 45%**"16%&$9 ++ >.%'6*"16%&$=

'""&12+1."3!""#$%&#"' 011111111,-.// 0111111111**).// 011111+//.// 0111111+32//.// 011111+-).// 0111111+3)-2.// 011111+4/.// 0111111+3),/.// 011111+(4.// 0111111+3,4,.// 011111+5+.// 011111123/(2.// 011111+5(.5) 011111123+/*.+2 011111+,(.// 01111112322/.// 011111+*/.// 0111111232,/.// 011111+*(.// 011111123-4/.// 0111112+(.// 011111123(,/.//

Energieverbruik en voorschotbedragen Met de gedachte dat maatregelen bij het moderniseren van de woningen betaald kunnen worden uit een lager voorschotbedrag, zijn ook de voorschotbedragen in kaart gebracht. Uit het overzicht en de energielabelkaart valt af te lezen dat het energielabel niet eenduidig correspondeert met het energieverbruik. Met name bewonersgedrag en leefgewoonten hebben invloed op het verbruik. In de uitwerking van het project zal hier ook aandacht voor zijn.

10

Verbruik - Uitgesplitst Scilladuin 1 t/m 8 Scilladuin 1

Scilladuin 2

Scilladuin 4

Scilladuin 5

Scilladuin 6

Scilladuin 8

Primuladuin 6

Primuladuin 8

Primuladuin 4, 6 en 8 Primuladuin 4


Samenvatting RESUME INVENTARISATIE

1) De aansluiting van de fundering en de begane grondvloer zijn slecht geïsoleerd waardoor warmte uit de woonkamer weglekt naar buiten. Bij na-isolatie dient er aandacht te zijn voor voldoende ventilatie van de kruipruimte; 2) De getimmerde borstwering van het keukenraam en de aansluitingen rondom zijn matig isolerend. De luchtdichtheid van de aansluitingen kunnen verbeterd worden; 3) De betonnen borstweringen van de slaapkamers vormen een koudebrug en zijn slecht isolerend. Tevens kan de luchtdichtheid van de aansluitingen verbeterd worden; 4) De kopgevels en de 1,20 m verspringing halverwege het blok zijn slecht geïsoleerd. Vermoedelijk volstaat de (na)isolatie van 50 mm spouw niet of onvoldoende. Mogelijk is de aanwezige na-isolatie in een kopgevel in zijn oorspronkelijke kwaliteit achteruit gegaan; 5) Diverse deuren en kozijnen, inclusief de ramen zijn van een onvoldoende kwaliteit. De luchtdichtheid kan verbeterd worden door een betere kierdichting; 6) De doorvoeren in het dak (dakkapellen, dakvensters en rookgaskanalen) zijn bij de aansluitingen op het dak van onvoldoende kwaliteit. Bij de aansluiting op het dak kan de kierdichting verbeterd worden; 7) De getimmerde gootelementen zijn nauwelijks isolerend en vormen een koudebrug. Bij na- isolatie van het dak dient voldoende aandacht besteed te worden aan goede kierdichting en isolerend vermogen; 8) De aansluitingen van de woningscheidende muren ter plaatse van het dak hebben een slechte aansluiting. De aansluitingen kunnen qua isolatie verbeterd worden. Tevens dient aandacht te zijn voor verbetering in de detaillering voor brandoverslag; 9) In de oorspronkelijke indeling ter plaatse van de meterkast, gang en het toilet is de buitenschil van onvoldoende kwaliteit waardoor er veel warmte weglekt en de hal en toilet bij kouder weer onaangenaam koud zijn; 10) Enkele bewoners hebben een uitbouw geplaatst aan de voor- en/of achterzijde. In de verdere stappen dient dit speciale aandacht te krijgen. Er ontstaan hier extra energieverliezen ter plaatse van het dak, de vloer en ook in de gevel. Daarnaast lijkt de ventilatie van de kruipruimte onvoldoende mogelijk te zijn.

isoleren

comfort luchtdicht

12

ventileren

KEUZES MAKEN Uitgangspunten In ons project staat de individuele keuzevrijheid voorop. Elke bewoner kiest zelf hoever hij of zij wil gaan en welk tempo daarbij aangehouden wordt. In het verlengde daarvan is het zaak om juist voordeel te halen uit een gezamenlijke aanpak voor de vrijwel identieke woningen. Nu aan de orde is het formuleren van een einddoel, eerst individueel, daarna voor de onderdelen die we gezamenlijk willen uitvoeren. Dit einddoel vertalen we naar zo concreet mogelijk geformuleerde prestatie-eisen aan het energieverbruik van de woning(en). Daarbij zetten we de volgende stappen: stap 1 grens stellen van de te behalen maximale energievraag voor ruimteverwarming stap 2 grens stellen aan de totale energievraag stap 3 haalbaar maken in tijd: langzaam dan wel snel stappen zetten stap 4 het individuele en gezamenlijke investeringsbudget bepalen Opties voor maatregelen uitgewerkt Het tweede deel van dit ideeënboekje biedt op tal van onderdelen een overzicht van de mogelijkheden voor verbeteringen aan de woningen. Daarin zijn voor alle behandelde woningonderdelen telkens drie mogelijkheden uitgewerkt: A) Individueel en direct aan de slag B) Samen aan de slag - per onderdeel C) Samen aan de slag - totaal concept Ze bieden houvast bij het maken van de individuele keuzes en het overleggen over mogelijkheden om maatregelen samen op te pakken. Als aanname geldt dat bij een gezamenlijke aanpak de kosten voor een maatregel per bewoner lager zal zijn en dat sommige maatregelen meer besparing opleveren als we ze met z’n allen uitvoeren. Enkele maatregelen zijn alleen in een gezamenlijk plan te realiseren. Op basis van dit individuele en gezamenlijke eindbeeld gaan we daarna een uitvraag aan bouwondernemingen formuleren. De offertes die daar uitrollen geven nader invulling aan de mogelijkheden die er zijn om de woningen naar Nul-Op-De-Meter te brengen en de kosten die daaraan verbonden zijn.


OVERZICHT DAK Opties: • Kierdichting en luchtdichte aansluitingen • Na-isoleren binnenzijde • Na-isoleren buitenzijde • Gehele kap vervangen

GEVEL

Opties: • Kierdichting en luchtdichte aansluitingen • Verbeteren glas • Vervangen gevel delen (kozijnen incl ramen en deuren, metselwerk, borstwering)

BEGANE GROND EN FUNDERING

Opties: • Kierdichting en luchtdichte aansluitingen • Na-isoleren kruipruimte • Na-isoleren fundering

D

B

A

Voor alle opties geldt aandacht voor de installatie i.c.m. de ventilatie !

A+

NB: Alle genoemde waardes zijn met zorg berekend, echter dienen als indicatief beschouwd te worden. Energiebesparing op basis van gebouwgebonden verbruik. (voorbeeld PlusRenoveren Volker Wessels)

14

Dak direct aan de slag

Hoewel je het niet direct verwacht gaat de meeste warmte in een huis verloren via het dak. Daarom is het slim om te onderzoeken of het haalbaar is om het dak als eerste aan te pakken. Met een betere isolatiewaarde en betere luchtdichtheid zal er zeker zo’n 30% op de gasrekening bespaart kunnen worden bij een zelfde stookgedrag. Bij uitvoering dient aandacht te zijn voor het damp-open zijn van de constructie zodat het vocht voldoende uit het materiaal weg kan stromen. In het oorspronkelijke ontwerp is er al een dakplaat voorzien van een Polystyreen Schuim (tempex). Vermoedelijk is deze plaat circa 30 mm dik. Het oorspronkelijke dak is een warmdakconstructie wat betekent dat de isolatie aan de buitenzijde zit. Als dakpannen zijn betonnen sneldekpannen gebruikt. Een overweging is dat de geschatte levensduur van deze pannen bijna bereikt is (45 jaar).

• verbeteren kierdichting en luchtdichtheid rondom dakkapellen en dakvensters • De doorvoeren voorzien van luchtdichte manchetten • nalopen ventilatiecapaciteit en deze verbeteren.

Bij de overweging van de na-isolatie van het dak is het verstandig om te laten beoordelen of de bestaande dakplaat kan blijven of beter verwijderd kan worden zodat de nieuwe kap optimaal isoleert en ventileert. Het voordeel van een totaal nieuwe dak is dat alle aansluitingen op de dakdoorvoeren, vensters, dakkapellen, de woningscheidende wand en de aansluiting op de verhoogde gootelementen goed aangepakt kunnen worden. Een manier om de keuze tussen de opties mogelijk te maken is voor beide varianten goede offertes te laten maken. Dan kunnen kosten, besparingen en terugverdientijden goed op een rij gezet worden.

samen aan de slag per onderdeel • Verbeteren kierdichting en luchtdichtheid rondom kanalen, dakkapellen en dakvensters. • ventilatie moderniseren • buitenzijde voor zien van extra pakket isolatie eventueel in combinatie met het vervangen van de dakpannen

Rekening dient te worden gehouden bij individuele uitvoering dat er mogelijk hoogteverschillen ontstaan tussen de daken. Bij de overweging van de dakrenovatie is het investeren in zonnepanelen ook een optie. Er komen steeds betere panelen op de markt, zelfs integreerbaar in de dakpan.

Informatie : http://www.isolerendoejezo.nl http://www.zonnepanelendakpannen.nl

samen aan de slag totaal concept • De totale kap vervangen door een prefab module waarbij aandacht is voor een goede moderne isolatie, aansluiting kierdichting en luchtdichtheid. Bestaande dakkapellen, dakvensters en doorvoeren dienen in het totaalconcept meegenomen te worden. Tevens veel aandacht voor moderne ventilatie methode in de gehele woning.


Gevel De gevelschil bestaat uit verschillende onderdelen (kozijnen, wanden, borstwering, dak). Onderling sluiten deze vaak niet goed aan doordat materialen zich verschillend gedragen gedurende omstandigheden waardoor er kieren ontstaan. Denk aan hout wat door vocht uitzet en weer krimpt als het droogt. Door deze kieren lekt warmte naar buiten waardoor een woning lastiger constant op temperatuur te houden is. Het verbeteren van de kierdichting in de gevel is een eenvoudige maar effectieve maatregel om de warmtevraag van de woning omlaag te brengen. Nadat kieren en naden gedicht zijn dient er extra aandacht te zijn voor het ventileren van de woning.

direct aan de slag • luchtdichtheid verbeteren bij aansluitingen • kierdichting verbeteren • modern (drie)dubbelglas plaatsen

Veel woningen hebben al dubbelglas. De onderlinge diversiteit is groot en geplaatst in verschillende jaren. De laatste stand van modern dubbelglas is dat dit enorm in kwaliteit is toegenomen. HR++ glas isoleert 5 maal beter dan enkelglas en 2,5 maal beter dan gewoon dubbelglas. De mate van energie besparen verschilt sterk. Tenminste HR++ plaatsen is het meest efficiënt. Het plaatsen van modern dubbelglas verbetert het comfort, zorgt voor minder energiekosten en vermindert het geluid van buiten. Er zijn verschillende soorten dubbelglas en zelfs drievoudig glas. Voor het vervangen van enkelglas door dubbelglas, moet vaak het kozijn en raam worden aangepast (glassponning uitgefreesd). Zijn kozijnen, ramen of deuren in slechte staat en moeten ze toch eerdaags vervangen worden, combineer dat dan met het plaatsen van dubbelglas.

samen aan de slag per onderdeel • gezamelijk modern dubbelglas plaatsen • gezamenlijke luchtdichtheid verbeteren • gezamenlijk kierdichting verbeteren

Het verbeteren van de gevel zou ook als totaalplan bekeken kunnen worden. Zeker de aanpak van de borstwering, de kozijnen en het glas, alsmede de totale kierdichting van de gevels passen het beste in een totaalplan.

samen aan de slag totaal concept • Een totaal plan voor de gevel gericht op verbeterde luchtdichtheid, kierdichting, isolerend vermogen en een vermindering van de koude bruggen. In dit plan wordt ook de borstweringen onderzocht (verbeteren of vervangen).

Het aanpassen van de huidige borstwering is door de prefab-constructie lastig en zal alleen door vervanging goed verbeterd kunnen worden. Vervanging zal betekenen dat het gevelbeeld van de woning verandert. Een goed herontwerp is hier de te nemen stap. Deze ingreep leent zich het beste voor een gezamenlijke aanpak. Informatie : http://www.isolerendoejezo.nl http://passiefhuisbouwer.nl/isoleren/hr-dubbel-isolatieglas/

16

Overzicht potentiële energiebesparing ten opzichte van een houten raam met enkel glas zonder kierdichting : Dubbel glas zonder kierdichting 10% Kierdichting zonder isolerende beglazing 12% Kierdichting met warmte reflecterende coating 20% Kierdichting met dubbele beglazing 28% Achterzetraam 30%

begane grond | FUNDERING Uit de opname met de warmtescan is gebleken dat veel warmte weglekt via de aansluiting van de fundering op de begane grondvloer. Dit is eenvoudig op te lossen met het aanbrengen van een strook drukbestendig isolatiemateriaal aan de buitenzijde van de fundering. Materiaal dat geschikt is om toe te passen moet gesloten cellen bevatten zodat het materiaal geen vocht opneemt, bijvoorbeeld EPS, XPS of PUR platen. Dit zorgt ervoor dat de warmte die door de vloer verloren gaat bij de fundering tegen wordt gehouden. De kruipruimte zal hierdoor warmer zijn waardoor er minder energieverlies is. Deze aanpak heeft alleen goed effect als in de rij woningen het gehele blok meedoet. Zo niet, dan lekt de warmte onder de vloer via de buren alsnog weg. De optie is daarom het meest geschikt om samen aan de slag te gaan.

direct aan de slag

Voor na-isoleren van de vloer is het advies om dit tegen de onderzijde van de betonnen vloer aan te brengen. Als bijvoorbeeld tonzon of een isolatiemateriaal als vlas is aangebracht dan zal het effect in de woonkamer voelbaar zijn door minder koude voeten en een comfortabel binnenklimaat. Een terugkomend aandachtspunt is dat de ventilatie van de kruipruimte goed gecontroleerd moet worden. Het vermoeden bestaat dat deze verbeterd kan worden. Bij de na-isolatie van de fundering moet deze zeker aangepakt worden. Gezien de hoogte van het maaiveld is een zogenaamde koekoek een oplossing om de kruipruimte voldoende te ventileren.

samen aan de slag per onderdeel

Informatie : http://www.isolerendoejezo.nl/

• • • •

na isoleren van de fundering en kruipruimte de luchtdichtheid verbeteren de kierdichting verbeteren Kruipruimte ventilatie check en aanbrengen

• na isoleren van de van de fundering en kruipruimte • gezamenlijke luchtdichtheid verbeteren • gezamenlijk kierdichting verbeteren • Kruipruimte ventilatie check en aanbrengen

samen aan de slag totaal concept • In het totaal concept zou bij de aanpak van de installatie het aanleggen van elektrische vloerverwarming in combinatie met zonnepanelen kunnen worden overwogen om optimaal gebruik te maken van passieve bronnen.


Installatie Op weg naar Nul Aan de slag gaan in een woning naar energie neutraal is als eerste aan de slag gaan met Aan de slag gaan om een woning naar energieneutraal te brengen vraagt ook inzicht in het elektriciteitsverbruik in de woning. Door goed inzicht te hebben in het huishoudelijk elektriciteitsverbruik en hier op te letten zal al snel duidelijk worden hoe apparaten zich gedragen. Ook sluipverbruik is een belangrijk aandachtspunt. Met een slimme energiemeter krijg je een goed beeld van je energieverbruik. Door tevens alle energieverbruikers in de woning te inventariseren en te beoordelen kan nagegaan worden of het verstandig is om over te gaan op energiezuinigere apparaten.

direct aan de slag

Een woning voorzien van een slim Home Energy Management System zorgt voor energiebesparing op het gebruikersgedrag. Met een dergelijk kastje heb je nauwelijks omkijken bij het regelen van de luchtkwaliteit, de zonwering, de warmwatervoorziening, de verlichting en de veiligheid in de woning.

samen aan de slag per onderdeel

• Radiatorfolie plaatsen achter alle radiator • Moderne radiatorknoppen plaatsen ( individueel inregelbare kamers) icm de c.v. ketel opnieuw inregelen • verlichtingplan voor ombouw naar LED

• Cv. ketels inventariseren en opnieuw inregelen • Verlichting en huishoudelijke installaties plan voor ombouw naar LED en zuinige apparatuur om gezamelijk in te kopen / installeren.

De douchetimer helpt om nog maar 25 liter warm water in plaats van 80 liter te gebruiken, met daarnaast nog eens het Douche Warmte Terug Winning-systeem. Een WTW-systeem haalt warmte uit het afvoerwater en verwarmt het koude water. Vaatwasser en wasmachine zijn voorzien van een hot-fill-aansluiting. Verder heeft de woning standby-killers (dit bespaart per jaar zo’n 450 kWh), een auto-laadpaal, en werkt de LED-verlichting op basis van bewegingsmelders. Dit lijkt ver weg in ons dagelijkse leven, toch is dit de toekomst.

samen aan de slag totaal concept

Zo wordt de HR ketel op gas in de nabije toekomst vervangen door nieuwe technieken zoals infrarood panelen, elektrische vloerverwarming en een hele kleine energievraag binnen ons huishouden. Het klinkt allemaal ver weg maar wordt mede bereikt door de woning te isoleren.

• Het elektriciteitsverbruik in de woning is lastig om op te besparen. Door de eigen apparatuur inclusief de verlichting in kaart te brengen kan een plan worden gemaakt. In dit plan veel aandacht voor de laatste ontwikkelingen van LED verlichting en sensoren voor aan- en uitgaan om onnodig branden van lampen te voorkomen.

Verder is een goede optie om de woninginstallatie opnieuw te beoordelen. Met name de verlichting en alle losse huishoudelijke apparaten kunnen stappen terug doen in hun energieverbruik.


Informatie : http://passiefhuisbouwer.nl/energiezuinige-installaties/verwarming/ http://www.philips.nl/e/lighting-makeover/how-tos-overview/lightplan.html https://tilmar.nl/Shop/Producten/Ventilatoren_-_WTW_-_decentraal https://tilmar.nl/Shop/Producten/Vloer-_en_gevelventilatie http://www.lichtpartner.nl/

• De techniek en inzichten rondom ventileren zijn sinds de jaren ‘70 sterk veranderd. Zo ook de technieken. Decentraal ventilatie met warmteterugwinning kennen nieuwe ontwikkelingen. Het zelf signeleren en inregelen van apparaten tussen de juiste warmte in ruimte en de luchtkwaliteit zorgen voor een prettig woonklimaat.

18

Eigen Energie Op weg naar onafhankelijkheid Een vraag stellen over eigen energie opwekken is direct een vraag stellen over hoe groot je ambitie is om onafhankelijk te worden van de bestaande energiemarkt. Eigen energie is alleen rendabel te krijgen als je enerzijds de eigen energievraag binnen het huishouden omlaag brengt. Anderzijds door de energie die jezelf opwekt direct voor eigen gebruik in te zetten. Bij een keuze voor de totaalaanpak zou dit vraagstuk het beste passen. De laatste ontwikkelingen in zelf energie opwekken geven ook een nieuwe kijk op het verwarmen van woningen. Zo is infraroodverwarming en verwarming via wanden en vloeren sterk in ontwikkeling. Verder zie je een grote ontwikkeling in de opslag van energie in de eigen woning. Deze mogelijkheden maken dat een keuze gemaakt zal worden tussen zonnecollectoren voor warmte of zonnepanelen voor het opwekken van elektriciteit. Op basis van de gekozen apparatuur in de woning wordt de mix op het dak bepaald. Gezamenlijk met wijkbewoners collectief daken van scholen, winkels, schuren bij boerderijen adopteren om energie op te wekken die direct lokaal weer ingezet wordt, zorgt ervoor dat geldstromen dichtbij bewoners blijven en niet de wijk uitstromen naar grote marktpartijen die zich niet verbonden voelen met de woonwijk. Met de geldstromen kan de wijk verzorgt worden. Ook dit heeft een kans en is een overweging waard voor Energie in de Merenwijk!

direct aan de slag • • • •

een verlichtingsplan maken zonnepanelen installeren de eigen energie vraag terugbrengen monitoring - weten is meten!

samen aan de slag per onderdeel • een totaal plan voor een nieuwe installatie in combinatie met opslag met als doel ditover 5 jaar bij minimaal 5 woningen te uit te voeren met een bijborend spaarplan


lees meer op http://www.energievoordetoekomst.nl http://blog.energieleveranciers.nl/energie-in-de-toekomst

• een plan om binnen omgeving gezamenlijk naar de mogelijkheden te kijken voor energie opwekken en opslag.


INTEGRALE AANPAK

TOT SLOT:

Een grote stap die steeds haalbaarder wordt is de ontwikkeling van een totaalconcept voor woningen. Bouwbedrijven richten zich hierbij op naoorlogse woningen tussen 1950 en 1980. Die zijn seriematig gebouwd en momenteel, ook op energievlak sterk verouderd, waadoor het wooncomfort afneemt en de woonlasten toenemen. Het totaalconcept voert alle verbeteringen in één keer door en combineert alle elementen: - verbetering van het dak, de gevel en de vloer in relatie tot isoleren, ventileren en luchtdichtheid;. - moderniseren van installaties en apparaten; - duurzame opwekking met installaties aan de woning; - aansturing dan het gebruik met slimme technieken. Daarmee wordt een woning gerealiseerd die klaar is voor de toekomst en voldoet aan de eisen van een klimaatneutrale samenleving. In dit totaalconcept is tevens veel aandacht voor onderhoud en beheer van de woning. Ook kunnen bestaande wensen meegenomen worden zoals een keukenverbouwing, een extra dakkapel, nieuwe badkamer etc. Omdat veel onderdelen prefab worden geproduceerd zou een korte verbouwingstijd haalbaar moeten zijn indicatief 2 à 3 weken.

Het woord is nu aan de bewoners. Jullie zijn aan zet om een aantal vragen voor jezelf te beantwoorden. Dit ideeënboekje is slechts een hulpmiddel om daar goed uit te komen. Dus als er nog vragen zijn: zet ze op de mail en we zoeken naar antwoorden. • Wat kan individueel • Wat is mijn financiële ruimte • Wat kan gezamenlijk • Waarom zou ik dat (niet) doen • Wat zijn drempels voor mij

Informatie : wijzijnom.com plusrenoveren.nl renovatief.com onshuisverdienthet.nl

20

DREMPELS BEPALEN • Welke drempels zie je om mee te doen? • Waarom zou je niet mee doen?

CHECK DRAAGVLAK • Heb je vertrouwen in voldoende draagvlak? • Denk je dat je voldoende budget hebt?

GEZAMENLIJKE UITVRAAG BEPALEN • Wat zouden jouw persoonlijke factoren zijn die bij een selectie van een marktpartij (aannemer installateur) het zwaarste wegen? • Welke verbouwwensen heb je nog meer?

Meten is weten Doe het zelf formulier - Inventarisatie formulier van de totale energievraag: installatie versus, verlichting en huishoudelijk apparaten En enkele handige site om alvast te bezoeken : wijzijnom.com onshuisverdienthet.nl bouwgarant.nl/zekerheid-garantie


Energie in de Merenwijk is een initiatief van Marc Koene samen met zijn buren! Het project wordt gesteund door : WijZijnØM! Gemeente Leiden Advies en opmaak: Ariane Lelieveld Tekst: Ariane Lelieveld en Marc Koene Voor vragen : E [email protected] W wijzijnom.com M 06 - 42 74 50 70 @EnergieMarc Energie-Merenwijk

ARiquitectura, advies in zelfvoorzienende, gezonde woningen en wijken

m 8 en Primuladuin 4, 6 en 8 te Leiden

Recommend Documents