m 4

4vwo – les1

4vwo – les1

Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones Paragraaf 1 t/m 4 - Leerlingenlijst controleren - De onderwerpen dit jaar - De opzet van het boek en werkboek (o.a. BOX en CHECK IT OUT opdrachten) - Knipbladen - Werkoverzichten - intro hoofdstuk 1 - Hoofdstuk 1 §1 en gedeelte van §2

1

domein aarde Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones

buiteNLand Boek blz. 5 en 6

inhoud • • • •

Inleiding: klimaatverandering in de tijd (par. 1) Energiebalans van de aarde (par. 2) Luchtstromen rond de aarde (par. 3) Wet van Buys Ballot, ITCZ, passaten, moessons, fronten en depressies (par. 4)

buiteNLand Boek blz. 5 en 6 Denk in viertallen na over onderstaande introductiefoto. Noteer de begrippen die jullie kennen als je het over het klimaat hebt. Zet de begrippen vervolgens in een samenhangend schema

Lees paragraaf 1 voor je zelf (anderhalve minuut) Vul jullie begrippenschema daarna verder aan

Samenstelling van de atmosfeer

Ook: • Waterdamp en wolken • Aërosolen: zwevende vaste deeltjes (bijv. roet)

2

Opbouw van de atmosfeer

Hier speelt het weer zich af Toelichting Stratosfeer door middel van een videofragment uit de serie EARTH – Power of the Planet: Atmosphere (helaas offline ivm auteursrechten)

Toelichting Stratosfeer door middel van een videofragment uit de serie EARTH – Power of the Planet: Atmosphere

AK 4vwo – vrijdag 19 september

Einde les 1 Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones Volgende week, dus week 2 is er geen AK-les in verband met de werkweken

14:20 Hoofdstuk 1 §2 “De energiebalans van de aarde”

14:30 Hoofdstuk 1 §3 “Wereldwijde luchtstromen”

14:40 BOX 1 – Zon en aarde

14:55 te verwerken stof // nakijken // aftekenen

15:12 [einde]

Zorg dat je bij blijft met de te verwerken stof, waar je nu aan kunt beginnen In week 3 behandelen we de ozonlaag, het broeikaseffect, de wereldwijde luchtstromen én volgt er een BOX pc-opdracht over de relatie tussen zon en aarde

uitstraling

3. Wereldwijde luchtstromen

instraling Een deel van de UV-straling van de zon zet zuurstof om in ozon

• Het weer speelt zich af in de troposfeer. Tot 18 km rond de evenaar… tot 6 km rond de polen… (tropopauze)

reflectie broeikaseffect

absorptie warmtestraling

Uit je Boek bron 7: Energiebalans van de aarde

3

Weerkaart van Europa

Weer en klimaat • Het weer is: de toestand van de lucht op een bepaalde plaats en een bepaald moment. • Het klimaat is: het gemiddelde weer over 30 jaar berekend.

Luchtstromen op aarde

Hogedrukgebieden en lagedrukgebieden

• Luchtdruk Teleblik 1110030 (een code zodat je teleblik-filmpjes zelf thuis kan bekijken, kun je van mij krijgen) Dit filmpje is toevallig ook zonder inlogcode te bekijken. Klik op onderstaande link:

• Hogedrukgebied (maximum) • Lagedrukgebied (minimum)

http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20060209_luchtstromen01

Mondiale luchtdrukverdeling Opstijgende lucht koelt af, krimpt in en daalt.

Verwarmde lucht zet uit, wordt lichter en stijgt op, koelt dan af en er treedt condensatie op.

Hoge druk

Hoge druk

Wind

Lage druk

Wind

evenaar Steenbokskeerkring

Kreeftskeerkring

Zuidoost passaat Noordoost Passaat Intertropische Convergentie Zone

4

Wind

• Luchtstroom van een hogedrukgebied naar een lagedrukgebied TROPEN

GEMATIGDE ZONE

ARCTISCHE ZONE

• Langs het aardoppervlak • Hoe groter het luchtdrukverschil, hoe sterker de wind

NO. Passaat Lage druk Evenaar

Westenwind Hoge druk

Kreeftskeerkring

NO. Poolwind Lage druk

Poolcirkel

Hoge druk

• Wet van Buys Ballot (volgende week – week 4)

Noordpool

BOX 1 – Zon en aarde •Pak per tweetal een laptop •Ga naar johanvandergaag.nl, >4Vwo •Klik op de

•Klik op START •Maak de 3 opdrachten bij hoofdstuk 1 – BOX 1 Zon en aarde •Noteer je belangrijkste bevindingen in je schrift Immers, de BOX-opdrachten zijn onderdeel van de leerstof!

Klaar met de BOX-opdracht? Ga verder met de te verwerken stof volgens het werkoverzicht – maken // nakijken // aftekenen

Einde les Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones Volgende week, week 4

- §4 Wet van Buys Ballot - §6 Oceaan- en zeestromen - BOX 2 -taakwerk

5

AK 4vwo – vrijdag 26 september Inter Tropische Convergentie Zone (ITCZ)

14:20 Hoofdstuk 1 §4 “Wereldwijde luchtstromen beter bekeken”

14:35 BOX 2 – De wet van Buys Ballot = Coriolis-effect

Verschuiving van de ITCZ met de seizoenen

Buys Ballot: 1817-1890, oprichter van het KNMI


15:12 [einde]

Wet van Buys Ballot

Inter Tropische Convergentie Zone

Lucht beweegt van een hogedrukgebied naar een lagedrukgebied, waarbij met de wind in de rug geldt dat op het noordelijk halfrond de wind een afwijking naar rechts heeft en op het zuidelijk halfrond een afwijking naar links heeft.

Routes van alle tropische cyclonen van 1985 - 2005

Youtube – Hurricane Katrina

Is deze satellietfoto van een orkaan op het noordelijk halfrond genomen of op het zuidelijk halfrond?

Deze foto is genomen op het ZUIDELIJK HALFROND! Uitleg Door de Coriolis-kracht heeft de lucht op het zuidelijk halfrond een kleine afwijking naar LINKS, zal dus iets LINKS van het 'centrum/het oog' aankomen en er links omheen stromen, en zo voor een draairichting met de klok mee zorgen (van bovenaf gezien) Voor het noordelijk halfrond geldt dus precies het tegenovergestelde! Zie volgende dia…

6

Deze satellietfoto van de orkaan Katrina is dus op het noordelijk halfrond genomen

Oefening Coriolis-effect / Wet van Buys Ballot Deel 1 klassikaal BOX 2

Uitleg Door de Coriolis-kracht heeft de lucht op het noordelijk halfrond een kleine afwijking naar RECHTS, zal dus iets RECHTS van het 'centrum/het oog' aankomen en er rechts omheen stromen, en zo voor een draairichting tegen de klok in zorgen (van bovenaf gezien)

BOX 2

Moessonsysteem in Azië en Oceanië

30°NB

Cirrus bewolking • Op een hoogte tussen 6 en 12 kilometer • Meestal in de straalstroom op 10 kilometer hoogte tussen de 30°en 55 ° (NB en ZB)

0°

L 30°ZB

Straalstroom Jetstream

BOX 2 – De wet van Buys Ballot verklaard •Pak per tweetal een laptop •Ga naar johanvandergaag.nl, >4Vwo •Klik op de

•Klik op START •Klik bij hoofdstuk 1 / BOX 2 op “het coriolis effect in de praktijk” •Noteer je belangrijkste bevindingen in je schrift Immers, de BOX-opdrachten zijn onderdeel van de leerstof! Met orkaankracht van west naar oost

7


Proefwerkdatum bekend! Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones §1 t/m §8

Woensdag 29 oktober het 1e uur

Einde les Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones !! De les van vrijdag 17 oktober wordt gegeven op DINSDAG 7 oktober het 3e uur in lokaal 309 !!

Volgende week, week 5

- §6 Oceaan- en zeestromen - §7 Circulatiesystemen gekoppeld

- taakwerk

AK 4vwo – vrijdag 3 oktober

14:20 Hoofdstuk 1 §4 “Wereldwijde luchtstromen beter bekeken” - Passaten en Moessons -

14:30 Hoofdstuk 1 §6 “Oceaan- en zeestromen”


15:12 [einde]

Passaten en moessons

8

9

§6

Waterkringloop

• buiteNLand boek Blz. 16-17 : Verdamping+verdamping door gewassen

§6 Oceaan- en zeestromen Water, waterdamp en ijs wisselen elkaar af

Zout water • zout en gassen • uit continentaal gesteente • via rivieren en grondwater naar zee • water verdampt • zout blijft achter

Waarom wordt zeewater niet steeds zouter? • evenwicht tussen aan- en afvoer van zouten • zout ‘verdwijnt’ uit kringloop • voorbeeld: indampen van binnenzee

Zeestromen (driften)

Zeestromen (driften)

De bewegende watermassa’s aan het oppervlak van de oceanen

De bewegende watermassa’s aan het oppervlak van de oceanen

Golfstroom Zeestromen onder invloed van passaten

Westenwinddrift

• aangedreven door de wind • water beweegt vooral horizontaal • verticaal menging door wind tot 100 meter diepte

10

Thermohaliene circulatie (‘diepzeepomp’) Stroming van het zeewater op grote diepte

Video-fragment over de oceaanstromen • DVD EARTH-OCEANS start±23:00min. – einde 32:55min.

!! De les van vrijdag 17 oktober wordt aanstaande DINSDAG 7 oktober het 3e uur gegeven in lokaal 309

Voor nu, taken volgens werkoverzicht > maken/nakijken/aftekenen 14:50 – 15:12

Ook deze les was weer…

Einde les Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones Volgende week, week 6 = dinsdag 7 oktober, 3e uur, lokaal 309 -§8 Klimaten wereldwijd - BOX 3 “Klimaatsysteem van Köppen” – (§7 Circulatiesystemen gekoppeld)

- taakwerk

11

Mondiale klimaatgebieden volgens Köppen

A

AK 4vwo – dinsdag 7 oktober B

10:30 Hoofdstuk 1 §8 “Klimaten wereldwijd”

10:50 BOX 3 – Klimaatsysteem van Köppen C

11:15 te verwerken stof // nakijken // aftekenen D

11:27 [einde]

Mondiale klimaatgebieden volgens Köppen

E

Klimaatgebieden volgens Köppen

Natuurlijke vegetatiezones

BOX 3 – Klimaatsysteem van Köppen


•Login op de vaste pc •Ga naar johanvandergaag.nl, >4Vwo •Klik op de •Klik op START •Maak hoofdstuk 1 – BOX 3 Klimaatsysteem van Köppen •Noteer je belangrijkste bevindingen in je schrift Immers, de BOX-opdrachten zijn onderdeel van de leerstof!

12

Einde les Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones Àanstaande vrijdag 10 oktober

AK 4vwo – vrijdag 10 oktober

14:20 Hoofdstuk 1 §7 “Circulatiesystemen gekoppeld”

14:35 Herhaling – aandachtspunten proefwerk 29 oktober

14:45 te verwerken stof // nakijken // aftekenen // controle voortgang

15:12 [einde]

– §7 Circulatiesystemen gekoppeld – El Nino - §10 Examentraining - taakwerk

Circulatiesystemen gekoppeld: fysisch-geografische zones

Circulatiesystemen gekoppeld • natuurlijk broeikaseffect • uitwisseling van lucht en warmte tussen evenaar en polen • verdeling temperatuur en neerslag • fysisch-geografische zones (bron 26) • ‘boreale zone’: zone met naaldwoud/taiga in het noorden van Rusland en Canada/VS

Geologische tijdschaal El Niño Tijdschaal hoef je niet uit je hoofd te leren

Een ‘onregelmatige’ equatoriale tegenstroom.

13

El Niño is een zeestroom die niet jaarlijks voorkomt.

El Niño

Het is een afwijking van de normale zeestroom in de Pacifische Oceaan.

• westenwind i.p.v. passaten • warm water naar de Amerika’s • gevolgen: droogte, extreem weer

Op het zuidelijk halfrond van de Pacifische Oceaan komt normaal een koude zeestroom voor. De zogenaamde von Humboldtstroom, genoemd naar een Duits onderzoeker. (zie foto) Deze zeestroom ontstaat door dat het rond het hogedrukgebied circulerende water in oostelijke richting wordt gestuwd, zoals de volgende dia schematisch laat zien.

Wind waait van hoge druk naar lage druk met een afbuiging naar rechts op het Noordelijk Halfrond en naar links op het Zuidelijk Halfrond als je de wind in de rug hebt! Evenaar

Lage druk (ITCZ)

Steenbokskeerkring

Hoge druk

Hoge druk

Koude zeestroom

ZO Passaat De richting van de circulatie wordt bepaald door de “Wet van Buys Ballot”, genoemd naar een Nederlandse natuurkundige.(zie foto)

Warme zeestroom

Wat is het effect van deze westwaartse stuwing van het oceaanwater?

Andesgebergte

Aan de Westkust van Zuid-Amerika is de wind aflandig. Het oceaanwater wordt in westelijke richting gestuwd.

Normale situatie Hoge druk gebied

ITCZ Lage druk gebied

Wat gebeurt er met het water?

Oceaanbodem

Het wordt opgestuwd. De waterspiegel wordt daardoor aan de kust lager! Er ontstaat dus een gradiënt.

Evenaar

Steenbokskeerkring

Hoge druk gebied

wind

Dit hoogteverschil wordt aangevuld van uit de diepte: COASTAL UPWELLING (zie §6) Dit opwellende oceaanbodemwater is koud en zuurstofrijk. Het water wordt langs de kust richting evenaar gestuwd.

= Aflandige Passaatwind

Koude zeestroom

14

December. Zon boven Steenbokskeerkring. ITCZ verplaatst zich naar het zuidelijk halfrond. Dus NO. Passaat waait over Evenaar het zuidelijk halfrond op. En krijgt dus volgens de Wet van Buys Ballot een afbuiging naar links.

ITCZ = lage drukgebied

Het warme oceaanwater in de buurt van de Evenaar wordt door de wind weer richting de Westkust van Z.Amerika gestuwd. Deze warme tegenstroom wordt El Niño genoemd!

La Niña • La Niña is eigenlijk het tegenovergestelde van El Niño. In dit geval betekent een La Niña voor de kust van Peru voor een nog koudere zeestroom dan normaal. Je zou dus kunnen zeggen dat een La Niña een versterking is van de normale situatie.

De wereld in het Perm

1

o te gro

cea

De geologische geschiedenis • andere verdeling continenten, bijv. in Perm: - supercontinent Pangaea - één grote oceaan: Panthalassa - invloed op verdeling temperatuur/neerslag • optreden van ijstijden, bijv. Kwartair - interglacialen en glacialen - isolatie Antarctica op Zuidpool - isolatie Noordelijke IJszee door continenten (zeestromen minder invloed!)

Kwartair – 2,5 miljoen jaar geleden tot nu Tijdschaal hoef je niet uit je hoofd te leren

§7 Vraag 4 – WB blz. 13

an

1 supercontinent

15

§7 Vraag 4 §7 Vraag 4

Aandachtspunten eerste proefwerk tijdstip: woensdag 29 oktober

Leerstof: Hoofdstuk 1 extern systeem en klimaatzones §1 t/m §4 d

De wind is aan de westkust aflandig bij de evenaar. Het warme water stroomt daardoor van de kust weg. Zie de kaart. Het binnenland van het continent ligt ver van zee en zal daardoor droog zijn geweest. Doordat de wind bij de westkust bijna niet aanlandig is, zal het daar tot vlak bij de kust ook erg droog zijn geweest.

e f


§6 t/m §8


algemene tips

algemene tips

Checklist leerdoelen: WB blz. 29

Begrippenlijst achterin je buiteNLand boek op blz. 136/137

Bestudeer ook de BOX-opdrachten = onderdeel van de leerstof

Al je taken gemaakt hebben = leerstof oefenen en begrijpen

(online)

Hand-outs van de PowerPoints uit de lessen bestuderen. Ze staan online… Online = johanvandergaag.nl >4Vwo



Per paragraaf - §1

Per paragraaf - §2

bekijk de foto’s

bron 7: energiebalans van de aarde bron 8: temp. en luchtdruk atmosfeer Ken de verschillende lagen in de atmosfeer bij naam met bijbehorende hoogte!

box 1: beinvloeding instraling

16


Per paragraaf - §3 Weer en klimaat (verschil!) Hoge- en lagedrukgebieden Tip: videoclips en extra uitleg op johanvandergaag.nl

bron 11+12: mondiale luchtcirculatie


Per paragraaf - §4 Goed kunnen uitleggen:

Wet van Buys Ballot / Coriolis-effect (Box 2)

bron 11+12: mondiale luchtcirculatie ITCZ Passaten en Moessons



Per paragraaf - §6

Per paragraaf - §7

Ken de waterkringloop (bron 23)

De fysisch-geografische zones kennen (bron 26)

Driften (zeestromen) en de thermohaliene circulatie (diepzeepomp) kunnen uitleggen

ken dus de verschillende circulatiesystemen en welke invloed ze hebben op het weer en klimaat! Ken de geologische geschiedenis, met name de periode PERM en KWARTAIR m.b.t. de circulatiesystemen (bron 27, PowerPoint, leertekst blz. 19) Het verschijnsel El Niño kunnen omschrijven (PowerPoint)



Per paragraaf - §8 Ken de klimaatindeling van Köppen! (dus ook alle afkortingen) Bijvoorbeeld: Df = continentaal klimaat, droge periode ontbreekt

De tekst bij bron 30 én de tekst in het gele kader bij Box 3 kennen verband en verschil zien tussen de mondiale klimaatgebieden en vegetatiezones

Nog vragen? Week 7 – kom langs in Dalton, op maandag of vrijdag Mailen kan ook naar [email protected]

17

Het China probleem

Voor nu: Ga verder met de te verwerken stof volgens het werkoverzicht – maken // nakijken // aftekenen

the olympic nightmare

Einde les Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones Volgende week geen les – daarna is het herfstvakantie -Woensdag 29 oktober is het eerste proefwerk -Dus, succes met leren en alvast een fijne herfstvakantie!

18

m 4

Recommend Documents