IJzerzandsteen, een ijzersterke troef voor het Hageland IJzerzandsteen, of ook wel Diestiaan genoemd, is een roestbruine, grove steen met een hoog ijzergehalte, die in heel Noord‐Hageland opduikt. Van kerken en woonhuizen tot tuinmuurtjes,…, je vindt hem overal. De platte, kleine en sterke schollen die vaak voor het rapen liggen op de heuvels en in holle wegen, werden gebruikt in muurtjes en woningen. Grotere stenen werden ontgonnen in groeves en verwerkt in statige gebouwen, kerken en torens (Demergotiek). Deze stenen hebben een egaler uiterlijk, maar zijn vaak brozer en zachter dan schollen. Als bescherming werden muren vaak met leem of kalk bedekt. Zo was de Sint‐Catharinakerk in Diest vroeger wit gekalkt! IJzerzandsteen vind je terug op de Diestiaanheuvels. Dit zijn fossiele zandbanken die zo’n 5,4 miljoen jaar geleden bloot kwamen te liggen toen de Diestiaanzee zich terug trok. Het ijzerrijke zand oxideerde, klitte samen en vormde zo de ijzerzandsteen. Doordat deze heuvels minder verweerden, prijken ze nu boven het Hagelandse landschap. Deze getuigen van de Diestiaanzee worden ook getuigenheuvels genoemd. Fietstocht via het fietsknooppuntennetwerk 16 km: 58 ‐ 59 ‐ 57 ‐ 56 ‐ 18 ‐ 25 ‐58 24 km: 33 ‐ 34 ‐ 38 ‐ 93 ‐ 59 ‐ 57 ‐ 56 ‐ 18 ‐ 25 ‐58 ‐ 32 ‐ 33 40 km: 33 ‐ 34 ‐ 38 ‐ 93 ‐ 59 ‐ 58 ‐ 32 ‐ 33 De volgorde hierboven is slechts een voorbeeld. Er zijn verschillende vertrekpunten mogelijk. In de beschrijving die volgt wordt de lange route beschreven vanuit Diest. Het makkelijkste is om te vertrekken vanaf de parking van De Halve Maan. Start van de fietstocht FIETSKNOOPPUNT 33 ‐> 34 Bezienswaardigheden 1 t/m 4 liggen niet op het fietsnetwerk maar zijn makkelijk te vinden. 1. Begijnhof: Aan de rand van de historische binnenstad bevindt zich het Begijnhof, één van de 13 Vlaamse begijnhoven die deel uitmaken van de UNESCO‐lijst van het Werelderfgoed. Net zoals in andere steden werd het begijnhof gebouwd op goedkope, marginale gronden buiten het centrum, in dit geval het lage, drassige terrein aan de Begijnenbeek. Het begijnhof van Diest werd in 1253 gesticht door Arnold IV, Heer van Diest, en opgeheven in 1796 tijdens het Franse bewind. De meeste van de 90 huizen en conventen dateren uit de 17de en 18de eeuw. In enkele huizen hebben kunstenaars hun atelier ingericht. De vroegere infirmerie en het Apostelenconvent vormen vandaag, samen met CC Den Amer, het cultureel centrum van Diest. De Sint‐Catharinakerk is een typische begijnhofkerk gebouwd in ijzerzandsteen uit de 13de en 14de eeuw. Ze werd met eerder beperkte middelen opgetrokken en met een kleine vieringtoren gebouwd. De kerk is toegewijd aan de heilige Catharina, wiens hulp werd ingeroepen bij brand‐ en huidkwalen. Momenteel is de kerk gesloten wegens restauratie.
Rij het Begijnhof uit naar de Pesthuizenstraat. Je stuit dan op de parking van het zwembad. Rechts daarvan is er een pad dat je langs het Warandepark voert. Aan je rechterkant zie je de toegang van de Warande Groeve. 2. Groeve Warande: In deze groeve aan het Warandepark dat op een getuigenheuvel ligt, werd in 1939 gestart met de bouw van een amfitheater. Er werden heel wat arbeiders ingezet zodat niet naar Duitsland gedeporteerd werden. In 1942 vond een eerste voorstelling plaats, nl. ‘Beatrijs’. Keer terug naar de Pesthuizenstraat en sla rechtsaf. Aan de ring sla opnieuw rechtsaf, de Omer Vanaudenhovelaan. Links aan de overkant van de weg zie je de Lindenmolen. 3. Lindenmolen: Het is een houten windmolen uit de 18de eeuw met een voet in ijzerzandsteen. Eerst stond hij in Schaffen, daarna verhuisde hij naar Assent en tenslotte werd hij door Felix Alen aan stadsarchivaris Gilbert van der Linden geschonken. Vandaar de naam ‘Lindenmolen’. Van der Linden schonk de molen op zijn beurt in 1959 aan Diest. Op 4 april 1944 werd hij als monument beschermd. Sinds 1953 werd hij niet meer gebruikt, want de molenaar ‐ eigenaar had een elektrische maalderij opgericht. De Lindenmolen werd vroeger ook Moedermolen genoemd (opgericht in 1816). Moedermolen was de kenmerkende benaming voor dikke molens. De Lindenmolen heeft een abnormaal grote molenkast wat hem heel goed herkenbaar maakt. Dit is het enige resterende exemplaar met die afmetingen, vandaar dat het zeker de moeite loont deze molen in een zo goed mogelijke staat te bewaren. Voor 1800 werden bijna alle standaardmolens zo groot gebouwd. Rij verder langs de Omer Vanaudenhovelaan en sla rechtsaf over het fietsbruggetje de Parklaan in. Je arriveert bij de ruïne van de Sint‐Jan de Doperkerk 4. Ruïne Sint‐Jan de Doperkerk: Het koor van de Sint‐Jan‐de‐Doperkerk werd in de 13de eeuw opgetrokken in ijzerzandsteen. Vandaag rest nog de ruïne. Deze parochiekerk werd tijdens de godsdienstperikelen op het einde van de 16de eeuw in brand gestoken. Omdat de parochie nog maar weinig parochianen telde, werd nadien enkel het koorgedeelte gerestaureerd. Zo bleef de kerk tot 1823 in gebruik. Enige tijd later stortte het dak boven het koor in. Rij de Sint‐Jansstraat naar links in. Steek de ring over en rij rechtdoor de Vervoortstraat in. Na het water linksaf de onverharde weg op. Aan het einde rechtsaf (Halve Maanstraat). Je rijdt nu op het Fietsnetwerk Vlaams‐Brabant. FIETSKNOOPPUNT 34 ‐> 38 Bij knooppunt 34 zie je links de Sint‐Trudokerk 5. Sint‐Trudokerk Webbekom: Dateert van 1790, opgetrokken uit baksteen met sierelementen van arduin en zandsteen op een basis van ijzerzandsteen. Vroeger behoorde Webbekom toe aan de abdij van Sint‐Truiden, vandaar de naam.
De heuvel die je vanaf de Reustraat aan de rechterkant ziet liggen is de Kloosterberg 6. Kloosterberg: getuigenheuvel in Diestiaan ijzerzandsteen (53m hoog) FIETSKNOOPPUNT 38 ‐> 93 7. Basiliek van Onze‐Lieve‐Vrouw Scherpenheuvel: De zijkapellen die rond de koepel tot op halve hoogte gebouwd zijn, werden opgetrokken in ijzerzandsteen die in het naburige Langdorp ontgonnen werd. FIETSKNOOPPUNT 93 ‐> 59 8. Maagdentoren: De Maagdentoren in Zichem is gebouwd in ijzerzandsteen door Reinier van Schoonvorst II in de 14e eeuw (1383‐1430). De toren wordt ook Markentoren, Lanteerntoren of Vat van Zichem genoemd. De functie die de toren had is tot op heden niet duidelijk. Het kan zowel een verdedigingstoren (‘donjon’) als een woontoren met veel status zijn geweest. Maagdentoren zou verwijzen naar een legende terwijl een studie in 1969 wijst op het feit dat de toren een verdedigingstoren zou zijn geweest. Markentoren (mark=grens) verwijst hiernaar. FIETSKNOOPPUNT 59 ‐> 57 Let op ! Bij punt 59 kan je 2 routes kiezen: de lange (40km): richting punt 57 de kortere (24km): richting punt 58 en dan 32 Voorbij de markt van Zichem zie je rechts de Sint‐Eustachiuskerk. 9. Sint‐Eustachiuskerk Zichem: De oudste vermelding dateert van 1134, de voltooiing volgde in 1557. De kerk is toegewijd aan Sint‐ Eustachius en gezellen. Het gebouw is opgetrokken in de typische demergotiek, d.w.z. in ijzerzandsteen die plaatselijk ontgonnen werd. Pronkstuk van de kerk is het glasraam, midden vooraan in het koor. Dit glasraam is het oudste van ons land, doch slechts gedeeltelijk oorspronkelijk. Het stelt Christus aan het kruis voor en onderaan vindt men het wapenschild van de schenker, Reinier van Schoonvorst, die het in 1387 in het koor deed plaatsen. FIETSKNOOPPUNT 57 ‐> 56 Op weg naar 56 rij je in Testelt de brug over de Demer over. Links zie je de watermolen (nr. 10) liggen. Rij echter eerst rechtdoor en dan in de haakse bocht rechts de Wijngaardstraat in. Steek het spoor over, de Voortberggroeve vind je direct links na het spoor, via een klein paadje achter het electriciteitshuisje. 10. Groeve Voortberg: De Voortberg werd op de oude kaarten ‘Wijngaardberg’ genoemd omwille van de talrijke wijngaarden die de zuidelijke flanken van deze heuvel sierden. Deze heuvel is 50 meter hoog en onderaan vloeit de Demer en haar bijrivieren. Er werd aan de zuidflank ijzerzandsteen ontgonnen voor o.a. de abdij van Averbode en andere gebouwen.
11. Watermolen Testelt: Over deze molen is reeds vroeg sprake. In de 12de eeuw werd de olie‐ en graanmolen eigendom van de Norbertijnenabdij van Averbode. Aanvankelijk was de molen aan beide zijden van de Demer gebouwd. In de 17de eeuw werd de molen vernieuwd. Momenteel is hij in privé‐bezit. 12. Sint‐Pieterskerk Testelt: De oudste delen van de kerk dateren uit de 15e en 16e eeuw en werden opgetrokken in ijzerzandsteen volgens de Demergotiek. Rond de kerk loopt er een middeleeuwse kerkhofmuur, eveneens in ijzerzandsteen. De vierkante toren van de kerk is 38 meter hoog. De kerk bezit een merkwaardig orgel van de hand van de Luikse orgelbouwer Joseph Colin. Het werd geplaatst in 1803. Tussen 1985 en 2000 werd de kerk in verschillende fasen gerestaureerd. FIETSKNOOPPUNT 56 ‐> 18 Als je aankomt bij 56 kan je eventeel nog ong. 150m rechtdoor rijden waarna je rechts een pad ziet dat het bos in gaat. Daar ligt de Oude Groef verborgen. Voorlopig is deze niet toegankelijk. 13. Groeve ‘Oude Groef’: oude groeve waarvan de ijzerzandsteen in de 16‐17de eeuw diende o.a. voor de Abdij van Averbode, de kerk van Langdorp en de Sint‐Sulpitiuskerk in Diest. Rij verder zo’n 3 km richting 18 tot op het kruispunt met de Nieuwstraat: verlaat even het fietsnetwerk en sla rechtsaf. Ontdek na 250m tegenover de Sportstraat de Weefberggroeve. Keer hierna terug naar het kruispunt en rij naar 18. 14. Groeve Weefberg: oude ijzerzandsteengroeve waarvan de steen gebruikt werd in bouwwerken in de buurt, o.a. voor de abdij. De eerste meldingen van deze heuvel in archieven dateren reeds van 1228, toen nog ‘Mons de Wehu’ genoemd. FIETSKNOOPPUNT 18 ‐> 25 15. Abdij Averbode: De Norbertijnenabdij van Averbode werd omstreeks 1134‐1135 gesticht op initiatief van Arnold II, graaf van Loon. Op deze heuvel stond toen reeds een Sint‐Jan de Doper‐kapel van de Benedictijnenabdij van Sint‐Truiden. Het oudste nog bestaande deel van deze abdij is het monumentale poortgebouw uit de 14de eeuw dat opgetrokken is uit de typische ijzerzandsteen die zeer plaatselijk ontgonnen werd. FIETSKNOOPPUNT 25 ‐> 58 FIETSKNOOPPUNT 58 ‐> 32 Aan de andere kant van het spoor tegen de zuidhelling van de ijzerzandsteenheuvel (getuigenheuvel) ligt de Grasbosgroeve verborgen. Deze is niet‐toegankelijk. 16. Groeve Grasbos: Deze groeve is gelegen op privé‐terrein, wat ertoe heeft geleid dat het een van de best bewaarde groeves in het Hageland is. De groeve is tot 7 meter hoog en 150 meter lang. De ligging is typisch: in een zuidflank en dicht bij de Demer, wat belangrijk was voor het transport van de gedolven stenen. FIETSKNOOPPUNT 32 ‐> 33
Net voorbij 32 ga je aan de rotonde rechtdoor naar het Monument aan de Weerstand. 17. Monument aan de Weerstand: Het monument is opgericht door de beeldhouwers Renaat Braem en Marck Macken als eerbetoon aan negen gesneuvelde leden van het Geheim Leger ‘Schuiloord Jachttijger’ in opdracht van de plaatselijke weerstandsvereniging. Op 8 september 1946 werd dit verzetsmonument plechtig ingehuldigd door de communistische minister van Openbare Werken, Jean Borremans. Er is zowel ijzerzandsteen als witte Euvillesteen gebruikt. Je kan terugkeren naar de rotonde en verder naar 33 rijden. Maar niets belet om het centrum van Diest verder te verkennen. Daar zijn immers heel wat gebouwen en monumenten in ijzerzandsteen. Eén van de meest markante is de Sint‐Sulpitiuskerk op de Grote markt. FIETSKNOOPPUNT 33 ‐> 34 18. Sint‐Sulpitiuskerk: Op de Grote Markt prijkt de statige Sint‐Sulpitius‐ en Dionysiuskerk, genoemd naar twee heiligen, respectievelijk bisschop van Bourges en bisschop van Parijs. In 1312 besloot men de oude romaanse kerk te vervangen door een nieuwe gotische kerk dat gelijke tred hield met de toenemende macht van Diest. Men deed beroep op de Franse bouwmeester Pierre de Savoye om een ontwerp te maken naar model van de Franse gotische kathedralen. In het hoogkoor van de Sint‐Sulpitiuskerk bevindt zich het graf van Prins Filips Willem van Oranje‐Nassau. De kerk is niet alleen opgebouwd uit ijzerzandsteen maar ook uit de blekere gobertangesteen. Om terug naar je vertrekpunt te fietsen, ga je van de Grote Markt via de Koning Albertstraat. Op het einde rechts en met de bocht mee naar links (bemerk de O.L.V.‐kerk op de hoek recht) naar het Begijnhof en zo naar je vertrekpunt.
