m 26 augustus 2012 Bestuursverslag

Performing Arts Festival Groningen 16 t/m 26 augustus 2012 Bestuursverslag

02 10 18 26 34 42 49

Artistiek en Netwerk Financieel Communicatie Organisatie Vooruitblik 2013 Resumé periode 2009 – 2012 Facts & Figures

Bestuursverslag Stichting Noorderzon Groningen organisator van Noorderzon performing arts festival Groningen editie 2009 donderdag 20 t/m zondag 30 augustus editie 2010 donderdag 19 t/m zondag 29 augustus editie 2011 donderdag 18 t/m zondag 28 augustus editie 2012 donderdag 16 t/m zondag 26 augustus

Einde & begin Deze jaarverantwoording is niet alleen een terugblik op de 22e editie van Noorderzon Performing Arts Festival Groningen, maar ook een korte reflectie op de cultuurnotaperiode 2009-2012. Een avontuurlijke periode waarin Stichting Noorderzon Groningen – eigenlijk op alle fronten – flinke stappen vooruit, naar links en naar rechts zette. Het festival groeide daarin niet per se in kwantitatieve zin, maar wel qua kwaliteit, waardering en verankering. Wij hebben veel plezier en genoegen beleefd aan het organiseren van deze vier festivals en aan het kunnen aanbieden van een breed palet aan voorstellingen aan ons publiek. Iedere editie kende zijn geheel eigen dynamiek, complexiteit en verhaal. Na een uitputtende en unheimische periode van (politieke en financiële) crisis en onrust die ook zijn weerslag op de culture sector heeft gehad, mogen wij in 2013-2016 weer het vertrouwen genieten van drie overheden: provincie en gemeente Groningen en het Fonds podiumkunsten. Wij zijn deze overheden zeer erkentelijk dat men zich in deze tijden zo sterk heeft gemaakt voor ons. Daarnaast willen wij daarin niet onbelicht laten dat meer dan 50% van onze inkomsten uit publiek, leveranciers, vrijwilligers, sponsoren en andere vrienden en relaties wordt gegenereerd. Het stof van de onrust in de culturele sector is nog niet neergedaald; over de aankomende jaren zal het culturele landschap zich nog veel roeren. Samen met al die partners, relaties, vrienden, met ons publiek gaan wij met vertrouwen, plezier en nieuwe energie een volgende periode in.

Bert Bruggeman (voorzitter Stichting Noorderzon Groningen) Femke Eerland (algemeen directeur) Mark Yeoman (artistiek directeur)

Artistiek en netwerk

Zoals wij al schreven, is iedere editie ook voor ons als organisator, weer uniek in zijn verschijningsvorm. We kunnen de eerste 80% ‘voorspellen’ en in scenario’s vatten. Daarna is het aan onze bezoekers, aan het weer, aan alle variabelen die ons festival kleuren. Op de openingsavond van Noorderzon 2012, donderdag 16 augustus, viel er veel op zijn plaats. Een magische avond, met een opperbeste stemming op het festivalterrein, publiek dat overdag verkoeling had gezocht in zwembaden en meren en ’s avonds elkaar opzocht op ‘ons’ terrein. De temperatuur was hoog – de voorbode van een ware hittegolf die het gehele weekend aan zou houden en de overige festivaldagen zich uitrolde als een aangename warme deken over het festival. Jan Zoet (directeur Rotterdamse Schouwburg) opende ons festival met ontroerende, persoonlijk woorden, en het Franse gezelschap Compagnie Camille Boitel opende op spectaculaire wijze met de voorstelling L’Immédiat. En het viel op zijn plaats afgelopen jaar; het festival werd bezocht door het recordaantal van circa 150.000 blije bezoekers en wij verkochten meer dan 52.000 (grote en kleine) kaartjes. Het hoofdprogramma kende een bezettingspercentage boven de 85%.

Noorderzon DOCS Noorderzon heeft niet de ambitie om groter te worden. Het is ons doel om datgene dat wij doen steeds beter te doen en tegelijkertijd spannend te houden. De hedendaags performing arts weerspiegelen de tijd waarin wij leven en dat bleek binnen het hoofdprogramma van Noorderzon uit een aanzienlijke focus op onderwerpen die je doorgaans niet zou aantreffen in de context van een meer ‘klassiek’ zomerfestival. In het eerste weekend presenteerden wij voorstellingen over (de impact van)

heroïneverslaving in Ierland (THEATREclub, Dublin), over kindsoldaten (LOD, Antwerpen), een beruchte Vlaamse moordzaak (BERLIN, Antwerpen) en over de genocide in Rwanda (IIPM, Berlijn). De Volkskrant schreef hierover: “Na deze aftrap ’s middags van Noorderzon, internationaal theater-, dansen muziekfestival in Groningen, sleurt de avond je in volle vaart de afgrond in... Het zijn weinig opwekkende keuzes, maar wel keuzes die ertoe doen.” De keuze voor dit soort voorstellingen past bij ons uitgangspunt dat wie het acht uur journaal begrijpt, ook geconfronteerd kan en mag worden met hedendaagse podiumkunsten. Passend bij onze missie.

Onze missie 2009 – 2012 Noorderzon is een jaarlijks terugkerend 11-daags performing arts festival. Met een onderscheidend hoogwaardig artistiek profiel en als basis een internationale en lokale programmering op het scherpst van de snede, in combinatie met een zeldzaam lage drempel, spreekt Noorderzon een uiterst breed en divers publiek aan: van professional tot beginneling.

Vormexperiment, prachtige beelden en humor Maar natuurlijk was het inhoudelijk niet allemaal kommer en kwel op Noorderzon, integendeel; aansluitend bij onze missie, zorgen wij ook voor een balans in ons programma. Het programma stond bol van de originele vormexperimenten, prachtige beelden en natuurlijk een gezonde dosis hilariteit. Grote namen uit de internationale podiumkunsten waren te zien naast beginnende makers. Noorderzon presenteerde onder andere de eerste Europese show van de Australische choreograaf Luke George en Nederlandse premières van gerenommeerde makers als Camille Boitel (Frankrijk), Pichet Klunchun (Thailand), Béla Pintér (Hongarije), BERLIN (Antwerpen) en Blind Summit Theatre (Verenigd Koninkrijk).

Co-producties en residencies Een onderdeel van onze plannen voor deze festivalperiode was het versterken van onze rol als co-producerende partner in de internationale festivalsector. Ook in 2012 hebben wij weer deelgenomen aan het mogelijk maken van een aantal mooie projecten, die eveneens te zien waren tijdens het festival. Dat betreft de indrukwekkende locatievoorstelling Land’s End, over de beruchte pannenkoekenmoord, van het vlaamse gezelschap BERLIN, die wij konden presenteren op het desolate terrein van het voormalige suikerbieten verwerkingsbedrijf Suikerunie. Het eveneens Vlaamse LOD maakte onder regie van Inne Goris een aangrijpende theatrale installatie getiteld Hoog Gras over kindsoldaten, die te zien was in Theater de Machinefabriek. Het co-produceren gaat soms gepaard met een residentie van een gezelschap. Zo was dit jaar het Ierse THEATREclub in Groningen te gast om te werken aan een ge-update en ondertitelde versie van hun Ierse festivalhit HEROIN. Zowel HEROIN als Land’s End waren co-producties in samenwerking met onze partner Grand Theatre Groningen.

Noorderzon DownTown Natuurlijk is het festivalhart in het Noorderplantsoen een verzameling van vele grote en klein festivallocaties; van een podium voor 440 mensen tot eenpersoons locaties. Noorderzon DownTown waaierde echter ook weer uit over de stad. Ons programma was te zien in meer dan 15 (partner-)locaties in Groningen, van grotere zalen als de Noorderkerk, Theater de Machinefabriek en het Grand Theatre tot aan kleine plekjes als Bed & Breakfast de Drie Vlasbloemen en de Torens van de Noorderkerk. De opvallendste nieuwe locatie was de Suikerunie. Een uniek industrieel complex op de rand van de stad. De Gemeente Groningen is momenteel aan het bekijken welke bestemming de Suikerunie zou kunnen krijgen. Noorderzon heeft aangegeven geïnteresseerd te zijn om samen met overige culturele partners dit terrein te gebruiken de aankomende jaren.

Artistiek

Werk uit Nederland en uit het noorden Hoewel Noorderzon in de kern een internationaal festival is, presenteerden wij in de context van het hoofdprogramma een aantal Nederlandse makers. De wereldpremière van Lotte van den Bergs Pleinvrees was te zien, net als de festivalvoorstelling Het Spookhuis der Geschiedenis van het Rotterdamse Wunderbaum. Tenslotte was ook de Grand Theatre productie Je Sens un Deuxième Coeur te zien tijdens Noorderzon, in een regie van niemand minder dan Pierre Audi (De Nederlandse Opera en het Holland Festival). Daarnaast laat Noorderzon ieder jaar vele projecten zien ‘uit het Noorden’ die floreren in een festivalcontext. Dit betrof in 2012 onder meer nieuw werk van PeerGrouP (Drenthe, in samenwerking met het Amerikaanse LAPD), Pavlov E-lab (Groningen), Salon Sur+ (Groningen), Theatergroep NiznO (Drenthe), De Noorderlingen (Groningen) en de Theaterwerkplaats Groningen. In ‘zeecontainers’ langs de Leliesingel stonden eveneens veel kleine projecten, voorstellingen en presentaties van lokale creatievelingen. Een ander voorbeeld van hoe Noorderzon ingebed is in de lokale culturele infrastructuur is het project AValanche dat wij voor het tweede jaar op rij realiseerden. AValanche is een coachingstraject waarin wij jonge noordelijke makers die actief zijn op het gebied van audiovisuele kunsten de mogelijkheid geven om een project te ontwikkelen voor het festival. Onderdeel van AValanche was dit jaar een tussentijdse preview, op 24 mei in Grand Theatre Groningen. Deze avond werd in samenwerking met de Popfabryk (Leeuwarden) georganiseerd en trok ondanks het bloedmooie weer 176 mensen. In totaal waren vier AValanche projecten te zien tijdens Noorderzon 2012, sommigen al echt ‘af’ en klaar voor de vervolgstap, sommigen nog zoekende naar de beste presentatiewijze of –vorm.

Literatuur, wetenschap, parachuterende beren en Alt-J En natuurlijk waren er weer vele subprogramma’s onderdeel van Noorderzon. Wij presenteerden in samenwerking met Buro05 een dagelijks literair programma (Literaturia) mede ondersteund door het Nederlands letterenfonds, een containerprogramma met vele kleine voorstellingen in het park en ook wetenschap vormde een belangrijke pijler (in een eigen, metershoog paviljoen; ‘Qu3’). Op de zuidelijke kant van ons terrein in het Noorderplantsoen ‘De speelweide’ waren duizenden kinderen druk met het maken van kijkdozen, het schrijven van de Speelweide Courant en stond er altijd een lange rij om je eigen knuffel te laten parachutespringen (1.096 knuffels maakten de sprong). Het uitgebreide (gratis) muziekprogramma werd dit jaar weer uiterst goed bezocht. Mede dankzij het mooie weer was de sfeer bij vijverpodium Het Dok af en toe magisch. Bezoekers brachten eigen rubberbootjes mee om zo dichter bij de band te komen.

Heel veel partnerschappen Met name de concerten van Of Monsters and Men waar het publiek woord voor woord meezong, het (door autopech) korte maar krachtige optreden van Alt-J (inmiddels winnaar van de prestigieuze Britse Mercury Prize met een plaat die door muziekkrant Oor is uitgeroepen tot het beste album van het jaar) en de door koperblazers versterkte Nederlandse Blaudzun, mogen geroemd worden. Een festival is een agglomeraat van vele partnerschappen, festivals zijn veelal sterk lokaal verankerd. Zo ook Noorderzon. Omdat Noorderzon een programmerend festival is in een internationale context, zijn onze partnerschappen veelal internationaal en lokaal.

Artistiek

Ons profiel en onze programmatische keuzes zijn over de afgelopen jaren uitgekristalliseerd en worden internationaal gewaardeerd. In 2011 zijn wij uitgenodigd ons aan te sluiten bij NXTSTP the second generation, sinds november 2012 maken wij er deel van uit. NXTSTP is een Europees netwerk ter bevordering van de circulatie en productie van werk van nieuwe Europese makers. Projectleider van NXTSTP is het toonaangevende Kunstenfestivaldesarts in Brussel, de andere partners voor de periode 2012-2017 zijn: Alkantara Festival (Lissabon), Baltoscandal Festival (Rakvere), Dublin Theater Festival (Dublin), Göteborgs Dans & Teater Festival (Göteborg), steirischer herbst festival (Graz) en Théâtre National de Bordeaux en Aquitaine (Bordeaux). In 2013 presenteren wij de eerste projecten die voortkomen uit NXTSTP, in de vooruitblik in dit boekje lichten wij al een tipje op van de sluier. Over de afgelopen jaren is er ook een informele samenwerking gegroeid met internationale festivals die zich afspelen rond de periode van Noorderzon en in programmatische keuzes overeenstemmen. Zo brengen wij met Kampnagel Sommerfestival (augustus, Hamburg) en Zürcher Theaterspektakel (augustus en september, Zürich) veelal intercontinentale gezelschappen naar Europa voor korte tournees, zoals Pichet Klunchun Dance Company (Thailand, 2012). Daarnaast zijn wij al jaren gelieerd aan het aan Noorderzon verwante internationale festival De Keuze van de Rotterdamse Schouwburg. In 2012 kreeg deze samenwerking een extra impuls omdat artistiek directeur van Noorderzon Mark Yeoman is toegetreden tot het programmateam van De Keuze. Wij vinden het interessant om te zien wat een dergelijke constructie voor de beide festivals kan betekenen. Noorderzon is lid van de festivalsectie van de Vereniging van Schouwburg- en Concertgebouw Directies (VSCD). Een sectie die wij momenteel gezamenlijk verder proberen te ontwikkelen tot een sterker collectief. Daarnaast zijn wij lid van belangenbehartiger Kunsten ’92 en het Europese Informal European Theatre Meeting (IETM).

De Utvalgte - The Art of Being Tamed (Noorwegen)

Het lokale netwerk van Noorderzon is groot en divers en dat koesteren wij. Een festival is een infrastructuur op zich, maar kan niet in autonomie bestaan – een feest van de kunsten organiseer je samen. Uit het grote aandeel van lokale (podium-)kunsten op Noorderzon als presenterende of curerende partner en de aanwezigheid van Noorderzon in de ‘huizen’ van partners, blijkt wel dat wij samenwerken met een grote hoeveelheid lokale gezelschappen en podia. Daar hechten wij veel belang aan, Noorderzon ziet zichzelf niet als een festival wat ‘op’ de stad en omgeving wordt gelegd, maar een festival wat dit het liefste in innige samenwerking doet, met stad en omgeving. Lokaal zijn we verenigd in de G7; een informeel verband van de instellingen: Noorderzon, Grand Theatre Groningen, EuroSonic Noorderslag, ForumImages, Noorderlicht, Jonge Harten en Vera. De agenda van de G7 is losjes en de vergaderfrequentie naar gelang er behoefte is. Het is net zo belangrijk om eens met de benen op tafel met elkaar te praten, als strategische plannen te smeden.

THEATREclub - HEROIN (Ierland)

Camille Boitel - L’Immédiat (Frankrijk)

Financieel Bij het aantreden van het kabinet Rutte 1 (2010 – 2012), werden er grote hervormingen en bezuinigingen afgekondigd. Uiteraard zou daarin het departement Onderwijs, Cultuur en Wetenschap ook niet buiten schot blijven. De ongemeen grote discussie die echter volgde over dat relatief kleine, onderdeel van dit departement– Cultuur – heeft zijn sporen nagelaten. In november 2010 organiseerden we gezamenlijk in Groningen een manifestatie die op een zeer hoge opkomst mocht rekenen, om de liefde aan Kunst & Cultuur te verklaren. De discussie over nut, noodzaak en status van Kunst & Cultuur woedde in alle hevigheid op alle lagen en in alle media, voort. En de toon van het debat was scherp. De G7 (7 kunstorganisaties in Groningen) breidde zich tijdelijk uit naar G17 (alle rijks gefinancierde kunstinstellingen in Noord Nederland), we voerden een intensieve lobby niet alleen op rijksniveau, maar ook op gemeentelijk en provinciaal niveau. Er verscheen een eindeloze reeks aan rapporten, rapportages en onderzoeken over de economische waarde van kunst en cultuur, in een poging in de taal van het scherpe debat te participeren. In april 2012 werd het kabinet ontbonden, een politiek onrustige tijd volgde in aanloop naar kabinet Rutte 2. De toon van het debat over kunst & cultuur is met het aantreden van dit nieuwe kabinet gematigd, enige pijnlijke maatregelen – zoals de BTW op entreekaartjes van 6% naar 19% - zijn teruggedraaid. De grote bezuinigingen op de budgetten van het Fonds Podiumkunsten of de BIS (Basisinfrastructuur), echter niet. De eerste contouren van de uitkomst van deze rondes, hebben zich al afgetekend; er zijn collega – instellingen opgeheven, collega’s ontslagen, het aanbod kunst & cultuur is getemperd. De komende jaren van de voorliggende nieuwe periode zullen de middellange termijn effecten van de ingrijpende veranderingen laten zien. In deze onrustige tijden schreven wij achtereenvolgens voor de Provincie Groningen (december 2010) de Gemeente Groningen (december 2011) en het Fonds Podiumkunsten (maart 2012) een aanvraag voor de periode 2013-2016.

Beoordelingen & perspectief 2013-2016 De huidige ondersteunende overheden, hebben onze aanvraag voor 2013-2016, tot onze grote blijdschap, allen positief beoordeeld. Voor de periode 2013-2016 hebben wij in onze aanvragen ingezet op consolidatie van onze activiteiten, waarin de kosten voor het organiseren van deze activiteiten echter zijn gestegen. Van kosten inhuur security tot toiletvoorzieningen. Zowel de Gemeente als Provincie Groningen, als het Fonds Podiumkunsten hebben deze positieve beoordelingen inmiddels allen vastgesteld. Het Fonds Podiumkunsten zag zijn totale beschikbare budget met bijna 40% afnemen en legde nieuwe drempelcriteria en voorwaarden neer. In de categorie festivals ontving het Fonds, voor meerjarige ondersteuning, 48 aanvragen terwijl er slechts 14 gehonoreerd konden worden. Noorderzon is een van deze 14, die voor 2 x 2 jaar ondersteuning in de categorie ‘festivals groot’ mag ontvangen. De aangescherpte criteria zijn daartoe: minimaal 100 voorstellingen, minimaal 7 dagen en minimaal 50% eigen inkomsten. De bijbehorende ondersteuning betekent een teruggang van Euro 311.166 (niveau 2012) naar Euro 250.000. De inhoudelijke beoordeling door de commissie van het Fonds over Noorderzon, is prachtig. In 2014 dienen wij opnieuw een verzoek in voor de vervolgjaren; dit verzoek wordt intern door fondsmedewerkers beoordeeld. De Kunstraad Groningen beoordeelde de aanvragen voor zowel Provincie als Gemeente Groningen. Van de Kunstraad ontvingen we eveneens mooie en constructieve beoordelingen. De provinciale bijdrage wordt voortgezet, met als enige mutatie dat het niveau wordt teruggebracht naar het niveau van 2009, ofwel van Euro 117.400 (niveau 2012) naar Euro 111.100. De gemeentelijke bijdrage voor 2013-2016 stijgt naar Euro 490.000. Wij zijn de overheden zeer erkentelijk dat men Noorderzon zowel in woord in de beoordelingen, als in ondersteuning waardeert. In 2012 kregen wij tevens een positieve beoordeling op een Europese Unie aanvraag, in het kader van zijn cultuurprogramma. In 2011 werden wij gevraagd de plaats van festival De (Internationale) Keuze Rotterdam in te nemen in het NXTSTP netwerk. NXTSTP is een

samenwerking van 7 Europese partnerfestivals, om gezamenlijk avontuurlijke independant artiesten te ondersteunen in hun ontwikkeling. De aanvraag beslaat de tweede periode van NXTSTP, van 2012 tot 2017. De NXTSTP partners presenteren en coproduceren gezamenlijk; de financiële middelen vanuit de EU zijn maximaal 45% van de kosten. De middelen zijn specifiek bedoeld voor (de ondersteuning van) de geselecteerde artiesten.

Eigen inkomsten In 2012 werd 64,74% van de totale baten, verkregen uit de zogeheten ‘eigen inkomsten’. Eigen inkomsten zijn alle niet–overheidsbijdragen, zoals sponsoring, entreegelden, opbrengsten uit verkoop merchandising, relatieavonden, bijdrages uit private fondsen (waarover verderop meer). Noorderzon vindt het belangrijk dat niet alleen overheden onze activiteiten waarderen, maar ook andere belanghebbenden, zoals het publiek, het bedrijfsleven En daar slagen wij– gezien het hoge percentage eigen inkomsten – goed in. Het is merkbaar dat het bedrijfsleven het zwaar heeft; iedereen lijdt onder de aanhoudende crisis. In de periode 2009-2012 zijn wij er niet in geslaagd onze inkomsten uit sponsoring te vergroten naar het zoals in 2009 voorgenomen niveau. In 2012 zagen wij ons niveau zelfs zeer fors afnemen, doordat halverwege het jaar zowel het Dagblad van het Noorden, als Essent B.V. als Human Capital Group zich genoodzaakt zagen hun bijdrages terug te trekken. Meerjaren contracten en – afspraken zijn daarin ook niet (meer) leidend. In 2012 hebben we een aantal nieuwe, kleinere sponsoren bereid gevonden een partnerschap aan te gaan met ons. Daarnaast ondersteunt een eindeloze rij van loyale leveranciers ons met vriendelijke deals die niet gekapitaliseerd worden maar wel van cruciaal belang zijn voor het realiseren van onze activiteiten. Voor de komende jaren verwachten we dat de economie zich maar langzaam zal herstellen en meer partners – de culturele sector wordt immers en masse richting bedrijfsleven ‘gewezen’ – zich in een smalle markt gaan begeven. Sponsoring zal daarom toegewijde aandacht van een organisatie nodig hebben. We richten ons op een aantal middelgrote sponsoren en

Financieel meer kleinere sponsoring. Duurzame relaties opbouwen en behouden met onze leveranciers, publiek en het bedrijfsleven is daarin leidend, en dat wij bij voorkeur relaties behouden en opbouwen met partners in onze directe omgeving.

Kaartverkoop In 2011 werd het BTW percentage op podiumkunsten verhoogd naar 19%. Op de drempel van de zomer – 1 juli - is deze maatregel teruggedraaid en is het 6% tarief weer van toepassing, waardoor wij in 2012 onze prijzen op hetzelfde peil als 2011 konden houden. Onze missie blijft een festival te zijn met programmering op het scherpst van de snede, voor professional tot beginneling. Daarom willen wij onze drempels laag houden, ook van de entreeprijzen. Een internationale (top-)voorstelling kan bezocht worden voor een maximumprijs van Euro 15. Noorderzon biedt ook andere service en comfort dan een schouwburg; ons publiek zit vaak op houten bankjes, in een geur van vers gras in een tent. Onze prijzen gevoelen daarom passend. Daarnaast kan ons publiek door een vriendelijk prijzenbeleid, ook meerdere voorstellingen bezoeken. In 2012 beleefden wij voor het eerst een echte hittegolf tijdens de eerste vijf dagen festival. De kaartverkoop bleef deze dagen daardoor wat achter op voorgaande jaren. In de dagen daarna werd dit echter ruimschoots goedgemaakt. Ten opzichte van onze voorgenomen prestaties 2009-2012 zoals ingediend in januari 2009, hebben wij ieder jaar ruimschoots boven deze norm gepresteerd.

Sociale noorderzon Wat eveneens erg belangrijk is voor Noorderzon, is het koesteren van die bijzondere combinatie van een groot social evenement en een artistieke manifestatie. Daarin zien wij ook een belangrijke plaats voor het wegnemen van drempels. Ons terrein is gratis toegankelijk, en voor elke portemonnee is er iets te doen. De gemiddelde leeftijd van een ‘Noorderzonner’ is laag in vergelijking met de leeftijd van de meer ‘traditionele’ theaterbezoeker:

37,4 jaar, wees ons publieksonderzoek uit. We zien dat ons publiek met ons meegroeit en zichzelf vernieuwt, dat maakt Noorderzon toekomstbestendig. Daarnaast koesteren wij ons no-nonsense imago. Daar bedoelen we mee: iedereen is welkom, een bezoeker van een internationale voorstelling is niet een ‘betere’ bezoeker dan een bezoeker van een zeecontainervoorstelling. De hittegolf van de eerste dagen, zorgde voor zeer zwoele avonden en nachten. Het was merkbaar dat ons publiek langer bleef hangen dan anders – thuis is het te warm! – en daardoor zijn onze horeca inkomsten ook gestegen. Opvallend en goed om te zien, was de gelijkmatige spreiding van de drukte over alle festivaldagen: de weekenden waren niet drukker dan andere jaren, juist de dagen door de week vertoonde de stijging in bezoeken. Door het grote en diverse aanbod in eten en drinken en door bijvoorbeeld het kinderprogramma dat zich overdag afspeelt zien wij dat bezoekers steeds meer tijd doorbrengen op het festivalterrein. Omdat onze eigen inkomsten het grootste gedeelte van onze totale baten vormen, worden deze altijd conservatief begroot, zodat eventuele tegenvallers binnen de marges vallen. Afgelopen jaar was dit niet nodig en sluiten we af met een positief resultaat.

Bijdrages private middelen In 2012 is gestart met het ontwikkelen van relaties met private fondsen en is een aantal fijne partnerschappen aangegaan met: SNS REAAL Fonds (een algemene bijdrage voor het gehele festival) en het Prins Bernhard Cultuurfonds / Van Lange Fonds (een bijdrage voor coproduceren en presenteren van Hoog Gras van LOD en Land’s End van BERLIN). Daarnaast werd Noorderzon dit jaar onverwacht geselecteerd voor een pilot van de Bank Giro Loterij als een van de vijf Nederlandse topfestivals die men wilde ondersteunen met een bijdrage. Dankzij deze eenmalige bijdrage konden wij als grote openingsvoorstelling de Nederlandse première van de circustheatervoorstelling L’Immédiat van Camille Boitel (Frankrijk) laten zien.

Financieel

Resultaat Dankzij de bijdragen van de Bank Giro Loterij, SNS REAAL Fonds en Prins Bernhard Cultuurfonds, de hogere omzetten in de horeca en kaartverkoop en dat een deel van de laat weggevallen sponsoring toch nog is opgevangen door nieuwe sponsoren, is het percentage eigen inkomsten dit jaar nog net iets hoger dan in de afgelopen jaren. In 2009 bedroegen de eigen inkomsten 55,4% van de totale baten, in 2010 bedroeg dit percentage 56,47%, in 2011 was dit 59,27% en in dit laatste jaar bedroeg het percentage eigen inkomsten 64,74% van de totale baten. Zoals gezegd, wordt dit jaar met een positief resultaat afgesloten, waarvan conform handboek een evenredig deel afgezonderd wordt in het bestemmingsfonds Fonds Podiumkunsten en het restant batig saldo wordt toegevoegd aan de algemene reserve. De algemene reserve bedroeg bij aanvang van deze cultuurnotaperiode d.d. 1 januari 2009 Euro 97.631. Het bestemmingsfonds Fonds Podiumkunsten bedroeg bij aanvang van deze cultuurnotaperiode d.d. 1 januari 2009 Euro 5.668. Over de jaren 2010 en 2011 werd een negatief resultaat behaald wat ten laste is gebracht van respectievelijk de algemene reserve en het bestemmingsfonds Fonds Podiumkunsten. Na toevoeging van het batig saldo van Euro 89.125 van 2012, bedraagt de algemene reserve per 1 januari 2013 Euro 149.537 en het bestemmingsfonds Euro 11.455. Het eigen vermogen is de algemene reserve en het bestemmingsfonds samen en is vrij besteedbaar.

Reflectie In onze aanvragen voor 2009-2012 schreven wij op een kantelpunt te zijn beland. Ons succes leek bijna onze ondergang te worden, zagen we. De structurele basis onder Noorderzon was ontoereikend, schreven wij, en het risicoprofiel nam toe. We wilden de toegankelijkheid van ons festival borgen, de organisatie versterken en zagen een ‘einde’ aan de hoeveelheid eigen inkomsten die we nog extra konden genereren. Onze aanvragen

Béla Pintér and Company - Muck (Hongarije)

voor 2009-2012 voor meer structurele ondersteuning van de drie overheden, zijn destijds ten dele gehonoreerd en betekenden al een wezenlijke vooruitgang. We hebben ons toegankelijke profiel kunnen waarborgen, hebben onze organisatie wat versterkt en merkten door de rust van een wat stevigere basis dat we onze eigen inkomsten op peil konden houden, zonder dat het risicoprofiel verder toenam. Festivals blijven een ‘eigenaardig’ fenomeen, in vaak zeer korte tijd moet niet alleen ‘alles op zijn plaats vallen’, maar ook ‘alles worden verdiend’. Het toewerken naar een grande finale is uitputtend, maar leuk. En er is niets leuker dan dat alles wat op papier is bedacht, ook zo wordt en wordt gewaardeerd als is bedacht en gehoopt. In die gecondenseerde periode van een festival waarin honderden ideeën bewaarheid moeten worden en honderden mensen een heel groot feest gaan maken met elkaar, kan er van alles misgaan. De algemene reserve is per 1 januari verstevigd en dat geeft wat ruimte en weerstand voor als er iets niet volledig verloopt als bedacht of gehoopt.

De Carrousel in het Noorderplantsoen

Boyzie Cekwana & Panaibra Canda (Zuid-Afrika/Mozambique)

Communicatie

Zoals gezegd konden wij ook dit jaar weer rekenen op veel kwalitatieve en kwantitatieve media-aandacht. Van NRC, Volkskrant, Trouw, AD, NOS Radio en Telegraaf, tot aan lokale kranten en bladen als Dagblad van het Noorden, Gezinsbode, buurtkranten enzovoort. Alles is even belangrijk voor een festival als Noorderzon dat zo steunt op een sterke internationale en nationale uitstraling, maar ook een sterke lokale. De totale advertentiewaarde van de media-aandacht in de geprinte pers bedroeg meer dan EUR 2,5 miljoen. Over Noorderzon wordt eveneens heel veel geschreven en gesproken in diverse online media, blogs en via de social media als Twitter en Facebook.

Diepgang en maatwerk, gekwetter en ‘dove donderdag’ Het breed inzetten van marketing is van groot belang voor Noorderzon. Naast de wat meer traditionele maar zeker niet minder belangrijke middelen als een magazine (oplage 30.000), affiches (verspreiding in drie noordelijke provincies) en de website (meer dan 1 miljoen pageviews en bijna 170.000 unieke bezoekers dit jaar) zijn wij steeds op zoek naar diepgang en maatwerk en innovatieve manieren om (potentieel) publiek nog beter te informeren of te werven. Zo voorzien wij sinds 2010 elke voorstelling uit het hoofdprogramma van een filmpje van artistiek directeur Mark Yeoman die zijn keuze voor een bepaalde voorstelling zelf toelicht. Dit geeft extra informatie niet alleen over zijn keuze – het waarom - , maar ook over de voorstelling zelf

en hoe deze zich verhoudt tot de andere voorstellingen. In 2012 werkten we ook weer samen met het testpanel van het Clubhuis voor Doven Groningen aan het selecteren en vervolgens communiceren van een programma binnen het festival dat ook geschikt is voor deze groep. Die selectie wordt voorzien van een eigen icoontje. Daarnaast werd het fenomeen ‘dove donderdag’ ingevoerd bij de dagelijkse talkshow van Arno van der Heyden. Twee donderdagen werden live getolkt in samenwerking met het Clubhuis. Uit de ervaringen van de kassamedewerkers van Noorderzon blijkt evident dat het aantal doven en slechthorenden die aan de kassa een kaartje komt kopen, steeds verder groeit. Voor verdieping van bezoekers van een voorstelling, maken wij ook programme notes bij een flink aantal voorstellingen. Dit zijn veelal uitgeschreven interviews met de makers, waarin meer verteld wordt over de achtergronden van de betreffende voorstelling. Deze interviews worden online gepubliceerd op de website van Noorderzon en uitgedeeld op de betreffende voorstellingslocaties. Ook hebben wij dit jaar na een pilot in 2011 het Noorderzon(web-)log uitgebreid; informatievoorziening die niet voorafgaand aan het festival wordt gemaakt, maar juist tijdens het festival, bovenop de actualiteit. Dagelijks kon de bezoeker op het blog een kijkje achter de schermen van het festival nemen, interviews met makers lezen en recensies en door 3voor12 Groningen opgenomen muzieksessies bekijken. Op het blog zijn door een toegewijd team van 9 bloggers onder leiding van stagiaire Annedore van Zalen, dagelijks meerdere artikelen en foto’s gepubliceerd. Het blog is direct toegankelijk vanuit onze website.

Digitale schil Sinds een aantal jaren bouwen we met publiek en digitale partners ook aan een ‘digitale schil’ rond het festival. Dit bestaat uit het steeds grotere wordende bereik van de social media waarop wij actief zijn en de inzet, de zichtbaarheid en de toegankelijkheid daarvan. In de twee maanden voorafgaand aan de afgelopen festivaleditie, is bijvoorbeeld het aantal Facebook-vrienden gegroeid van 6.500 naar over de 10.000. Op Twitter hebben wij meer dan 5.500 volgers. Op deze netwerken wordt er enorm veel over Noorderzon gesproken door bezoekers op het terrein en door de mensen die thuis of elders meelezen en meepraten. Ook werken deze media bij het versterken van de voor- en napret van een festival. Dit levert ons veel bruikbare bezoekersinformatie op, en is eveneens een goed kanaal om veel mensen snel te bereiken. Dit jaar lanceerden wij vlak voorafgaand aan het festival eveneens een (gratis) programma-app voor smartphones. Hier bleek veel vraag naar te zijn, getuige het aantal downloads: de noorderzon 2012- app werd bijna 5.000 keer gedownload en erg veel gebruikt.

Communicatie

In samenwerking met het IT-bedrijf Clockwork proberen wij sinds een pilot van 2010, de sociale media activiteiten rond Noorderzon in kaart te brengen door middel van een website – genaamd Pulse - die alle tweets over Noorderzon verzamelt en rangschikt op onderwerp. Daarnaast werkten wij samen met Clockwork aan het invullen van een Layar. Layar is augmented reality die toegankelijk en zichtbaar wordt door het gebruik van een gratis applicatie. Samen met het Gronings kunstenaarscollectief WERC maakten wij de eerste stappen naar een digitaal festival dat alleen door de Layar te zien was. Ofwel: een extra dimensie en beleving die alleen virtueel bestaat, wordt toegevoegd aan het reeds bestaande.

Duurzaam, Green Key en maatschappelijk betrokken In 2009 zijn wij gestart met een uitgebreide duurzaamheidscampagne. Op vele niveaus proberen wij binnen het festival duurzame maatregelen toe te passen en om deze maatregelen zo goed mogelijk te communiceren. Van stille en zuinige aggregaten tot biologische crewkleding, van cradle to cradle kantoorpapier tot de duurzame productie van dit inhoudelijk verslag. Wij werken met de vier door ons opgestelde pijlers: educatie, bewustwording, betrokkenheid en ‘keuzes maken’. Ook dit jaar hebben wij getracht het festival duurzamer te maken en onze bezoeker hierop te wijzen. Dat resulteerde voor het derde jaar op rij in een positieve beoordeling van de keurmeester van de Green Key, goed genoeg voor het op een na hoogste niveau, zilver. Uiteraard zijn we daar weer erg trots op. Voor de periode 2013 -2016 wordt ons plan en bijbehorende duurzame doelstellingen geëvalueerd en opnieuw geformuleerd.

Duurzaamheid in een festival betekent echter méér, duurzaamheid is ook maatschappelijke betrokkenheid tonen en uitvoeren. In 2012 hebben wij bijvoorbeeld op ons initiatief samen met onze partner Rabobank Stad en Midden Groningen alle kinderen van de Voedselbank in Groningen, een pakket gegeven waarmee ze met hun ouders een bezoek konden brengen aan Noorderzon. Ons pakket heeft twee bedoelingen: enerzijds alle (financiële) drempels wegnemen als deze er nog waren, anderzijds mensen informeren over ons festival, dat we er 11 dagen zijn en er heel veel gratis en voor kleine prijsjes te doen is. De reacties waren erg positief vanuit de Voedselbank. Wij hopen hiermee een mooie samenwerking gestart te zijn. Ook hebben we ons laten ‘onderzoeken’ door de organisatie Stichting Festival 5D, gespecialiseerd in evenementen en voorzieningen voor mensen met een beperking. Met de handreikingen uit hun bevindingen gaan wij stapsgewijs aan de slag, waar mogelijk en nodig. Voor de doven – en slechthorenden gemeenschap, hebben wij reeds een innige samenwerking, zoals eerder beschreven.

Communicatie

Tot slot hebben we onze medewerking en ‘terrein’ verleend aan een sympathieke inzamelingsactie voor het Beatrix kinderziekenhuis Groningen. En hebben we op onze woensdag tijdens het festival, voor deze patiëntjes een kindermiddag georganiseerd, met een deel van onze kinderactiviteiten. In het ziekenhuis zijn er dus ook knuffelberen geparachuteerd! Wij willen de komende jaren trachten deze interessante initiatieven voort te zetten en verder te ontwikkelen zoals onze samenwerking met de Voedselbank en het Clubhuis voor Doven, de kindervoorstellingen in het ziekenhuis en de verdere ontwikkeling van ons vrijwilligersbeleid.

De Speelweide voor Jonge Gasten De Suikerunie

Compagnie Par Terre/Anne Nguyen - Promenade Obligatoire (Frankrijk)

Of Monsters and Men (IJsland)

Organisatie

Noorderzon rust op een kleine, slagvaardige organisatie. Met een kernteam van vijf mensen (directie, productie, coördinatie), ondersteund door het officemanagement en administratie. Daarnaast bestaat de organisatie uit vele los-vaste krachten die belast zijn met (de uitvoering van) diverse projecten en plannen. Om iedereen op een zo prettig mogelijke en makkelijk mogelijke wijze op de hoogte te houden van al onze activiteiten, informeren we iedereen onder het genot van maandelijkse lunches en via voortgangsgesprekken. Rond de lente – wanneer wij de eerste vrijwilligers gaan werven en wij de voorlopige vergunningsaanvraag rond maken – begint de gehele festivalmachine op volle snelheid te draaien. Noorderzon is bij uitstek een organisatie waarin veel geleerd kan worden. Wij hopen elk jaar een aantal enthousiaste stagiaires of beginnende professionals een praktische en vaak ook theoretische leerplek aan te bieden. Afgelopen jaar hebben Annedore van Zalen (Kunst, Cultuur en Media (KCM), Rijksuniversiteit Groningen) en Thomas Datema (Instituut voor Media en Informatiemanagement, Hogeschool van Amsterdam) zich ingezet voor de communicatie-afdeling van Noorderzon. Daarnaast meldde de reeds afgestudeerde Lotte Dijkstra (eveneens KCM) zich voor een meeloopstage. Zij zette zich in voor de productie van AValanche op 24 mei en werkte tijdens het festival in het productieteam als artiestenbegeleider.

Bestuurszaken Het bestuur van Noorderzon werkt met de 23 aanbevelingen voor goed cultureel bestuur, zoals geformuleerd door de Stichting Kunst & Zaken (cultural governance). Er is een bestuur+directie mode, waarin het bestuur op afstand functioneert en de directie is gemandateerd de door het bestuur vastgestelde meerjarenbeleidsplannen te implementeren. In december trad Bert van Slochteren na twee periodes van vier jaar (2005 t/m 2012) af als voorzitter van Noorderzon. Wij gaan het bevlogen, maar ook ‘Gronings nuchtere’ leiderschap van Bert missen. Bert heeft Noorderzon en de zittende directie met name in de moeilijke eerste survivaljaren van het festival onder Mark Yeoman enorm gesteund. Hij heeft ons laten zien hoe een bestuur óók kan functioneren en daar zijn wij hem erg dankbaar voor.

De voorzittershamer werd in de bestuursvergadering van 10 december overgedragen aan een andere Bert, namelijk Bert Bruggeman. Bruggeman was ruim 25 jaar bestuurder bij het Academisch Ziekenhuis Groningen (AZG), later het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). In juli 2012 nam hij afscheid als voorzitter van de Raad van Bestuur. Bij zijn vertrek kreeg hij vele onderscheidingen voor zijn inzet en verdiensten waaronder de erepenning van de stad Groningen. Wij hebben in Bert Bruggeman een waardig opvolger voor Bert van Slochteren gevonden. Per 01/01/2012 bestond het bestuur van Stichting Noorderzon Groningen uit: voorzitter Bert van Slochteren (afgetreden 10 december 2012), voorzitter Bert Bruggeman (toegetreden en aanvang eerst termijn 10 december 2012) en de algemene leden Baukje Jensma (einde tweede en laatste termijn augustus 2014), Rob Janssen (einde tweede en laatste termijn mei 2016), Dirk Nijdam (einde eerste termijn, aanmerking voor herbenoeming augustus 2015) en Hans Gerritsen (einde eerste termijn, aanmerking voor herbenoeming augustus 2015). Het bestuur vergaderde in 2012 op 6 februari, 26 maart, 21 mei, 9 augustus, 15 oktober en 10 december.

Organisatie

723 vrijwilligers, 5500 diensten en 29.038 uren! De trots van Noorderzon: ‘onze’ vrijwilligers. In 2012 werkten maar liefst 723 mensen belangeloos mee aan het slagen van Noorderzon (in 2011 waren het er ook al veel, meer dan 600). Er wordt in totaal zo’n 5500 diensten gewerkt, met een urenteller die over de 29.000 gaat. In een tijd waarin de vrijwilligerssector het moeilijk heeft, zien wij dat een korte, intensieve periode als een festival aantrekkelijk blijft. Cijfers zeggen natuurlijk niet alles. De goede onderlinge sfeer en de grote inzet van deze grote vrijwilligersgroep, zelfs bij de extreme warmte in het eerste weekend van het festival, is opvallend en ontroerend. Men werkt zich graag – en afgelopen jaar ook letterlijk! - in het zweet. Prettig-verbazend is dan ook dat een van de belangrijkste opmerkingen uit de evaluaties met ons vrijwilligersklankbordgroep dit jaar was dat sommige vrijwilligers zo ‘weinig’ konden werken. Een trots makend luxeprobleem.

De klankbordgroep is een initiatief dat wij in 2011 hebben ingevoerd. Omdat het voor ons onmogelijk is om op individueel niveau tevredenheidsgesprekken te voeren, hebben wij een groep vrijwilligers uit alle lagen en functies van de operatie gevraagd om onze oren en ogen te zijn, zodat wij ons vrijwilligersbeleid steeds beter kunnen maken. De sub-chefs, zoals barhoofden, stagemanagers en locatiemanagers, worden in groepsverband meerdere malen bij elkaar geroepen. De klankbordgroep is er juist voor alles en iedereen die daar weer onder ‘hangt’, zoals technici, horecamedewerkers, publieksbegeleiders. In 2012 hebben wij drie keer bij elkaar gezeten (voor, tijdens en na het festival) en hebben wij weer heel veel gehad aan de constructieve feedback van deze club. In 2012 heeft Harmen Poelman voor zijn afstudeerproject (HRM, Hanze Hogeschool Groningen) een handboek voor vrijwilligersbeleid ontwikkeld op basis van het bestaande beleid van Noorderzon. In dit handboek geeft hij handvatten over hoe vrijwilligers te werven en te behouden. Dit handboek is te vinden op de website van Noorderzon. Omdat Noorderzon jaarlijks heel veel vragen krijgt over vrijwilligersbeleid is dit voor ons een goede manier om andere organisaties op gang te helpen.

Organisatie

Noorderzon als kenniscentrum Dit laatste is onderdeel van een ontwikkeling die Noorderzon heeft doorgemaakt, de ontwikkeling tot kenniscentrum op allerlei gebieden. Jaarlijks krijgen wij tientallen vragen en interviewverzoeken over bijvoorbeeld vrijwilligersbeleid, duurzaamheid, marketing, ondernemerschap, productiekennis, festivalmanagement etc. Wij merken dat dit een functie is die wij op natuurlijke wijze zijn gaan vervullen en waarvoor wij waar mogelijk de nodige instrumenten ontwikkelen. Onze website staat inmiddels bol en vol van allerhande informatie die wij graag delen – van beleidsplannen en jaarverslagen tot tips & tricks.

IIPM - Hate Radio (Duitsland, Zwitserland)

Blind Summit Theatre - The Table (Verenigd Koninkrijk)

Kobalt Works & Amrita Performing Arts - Crack (Cambodja, België)

Vooruitblik 2013

De grijze waas van alle politieke en lobbydrukte is wat opgetrokken, er kan weer met een heldere blik naar de toekomst worden gekeken. Noorderzon heeft het vertrouwen gekregen van publiek, partners en subsidiënten om de komende vier jaar voort te gaan op de ingeslagen weg. De ietwat curieuze combinatie van een internationaal podiumkunstenfestival en een grote, lokale sociale happening staat ook in 2013, 2014, 2015 en 2016 op de culturele agenda.

NXTSTP 2013 Inmiddels zijn wij alweer een eind op weg met de programmering van Noorderzon 2013 (15 t/m 25 augustus) en dat geeft ons veel energie. Het is het eerste jaar van NXTSTP en in dat kader presenteren en co-produceren wij een aantal interessante Europese projecten. Zoals de nieuwe voorstelling Germinal van de Franse makers Antoine Defoort en Halory Goerger, die in eerdere edities van Noorderzon al drie keer met andere voorstellingen of projecten te zien waren; soms solo, soms samen. In samenwerking met Dublin Theatre Festival en Kunstenfestivaldesarts in Brussel coproduceren wij in het kader van NXTSTP de nieuwe voorstelling van het Britse gezelschap Quarantine (ook Noorderzon 2011 en 2010) in samenwerking met het jonge Ierse THEATREclub (Noorderzon 2012), voorlopig getiteld The Dyas Sisters. Beide gezelschappen waren eerder te gast bij Noorderzon en van de stad Groningen, voor een korte werkperiode.

Create to Connect Eind 2012 hebben wij eveneens deelgenomen aan een gezamenlijke Europese projectaanvraag getiteld Create to Connect. Doel van het project is de verdere inbedding van internationale makers in de lokale context van de verschillende festivals. Wij willen daarmee de huidige routine (invliegen-optreden-uitvliegen) doorbreken, door activiteiten met makers, publiek en lokale professionals te ontwikkelen die de makers en het werk meer verbinden met de lokale situaties in de verschillende Europese steden. En zo meer een context bieden. In de loop van 2013 horen wij of deze aanvraag wordt gehonoreerd. Het project wordt geleid door productiehuis Bunker in Ljubljana en samenwerkende partners zijn toonaangevende instituten uit Europa. In 2013 gaan wij ongeacht de toekenning van de Europese Commissie binnen Noorderzon een pilot proberen te realiseren. Studium Generale in Groningen is hier een interessante partner voor; het eerste gesprek met Studium heeft al plaatsgevonden.

Vooruitblik

Kosten en maatregelen, verschuivingen In het komende jaar krijgen we te maken met een aantal beleidsveranderingen en andere maatregelen en ook met de ingrijpende verschuivingen die hebben plaatsgevonden in het culturele landschap. Zo is het voor Noorderzon vanaf 2013 helaas niet meer toegestaan in glas te schenken in het Noorderplantsoen. Een mooie traditie – zonder incidenten – die ophoudt te bestaan. Ook wordt de horecawet aangescherpt. Het moet nog blijken welke gevolgen dit gaat hebben voor Noorderzon. De nieuwe cultuurnotaperiodes, verhoogde eigen inkomstennormen, andere subsidies; dit heeft niet alleen effect op Noorderzon, maar ook op al onze partners. De eigen inkomstennorm voor festivals van onze omvang is vastgesteld op minimaal 50%. Tenslotte geven wij ons ook rekenschap van het feit dat de recessie in Nederland nog voortduurt en ons loyale publiek, leveranciers, sponsors en partners – en ook wij daar gevolgen van kunnen ondervinden.

‘Never a dull moment’ ‘Never a dull moment’ in het organiseren van een festival. En dat is maar goed ook.

Meest gelezen tweets en Posts van Noorderzon 2012!

Luke George NOW NOW NOW (Australië)

Op Zuid in het Noorderplantsoen

OMSK/Lotte van den Berg - Pleinvrees (Nederland) Public in Private - Allege (Frankrijk)

Resumé periode 2009 – 2012

De afgelopen vier jaren voelden als, op zijn goed Amerikaans: een ‘Rollercoaster’. Er is ontzettend veel gebeurd, in een korte tijd en in hoog tempo. In dit hoofdstukje willen wij nog even terugblikken op een aantal doelen die wij ons hadden gesteld en wat daarvan terecht is gekomen.

Relevantie versterkt Ook ten tijde van het vorige beleidsplan was het uitgangspunt: ‘voortgaan op de ingeslagen weg’ en het daarbij verstevigen van de positie van het festival. Dat is zonder meer gelukt. Wij hebben onze lokale en (inter-) nationale relevantie flink versterkt en onze laagdrempeligheid behouden. Wij hebben onze jaar-rond operatie verstevigd, waardoor wij in het gehele jaar zichtbaar zijn. Hoewel Noorderzon complexer is geworden, blijven wij als organisatie benaderbaar en persoonlijk. Wij zien dit als een van onze sterkste punten en denken dat wij dankzij deze instelling een prettige partner zijn.

Internationale co-producties We brachten bij het schrijven van het vorige beleidsplan in 2008 een aantal accenten aan. Een daarvan was de wens om ons internationale netwerk te versterken door voorstellingen te gaan co-produceren in samenwerking met partners als Grand Theatre Groningen en Noord Nederlands Toneel. In de afgelopen jaren hebben wij maar liefst 16 gezelschappen en makers van overal ter wereld ondersteund bij het maken van nieuw werk of het herwerken van bestaand werk. Vaak in samenwerking met het Grand Theatre, soms aangevuld met andere partners, zoals met het NNT soms alleen met andere partners, maar ook door het mogen gebruiken van montageruimte van het Prinsentheater of van het NNT. De voorstellingen hebben vervolgens uitgebreid getoerd in (hun eigen) binnen-en buitenland, sommigen zijn ook bekroond met prijzen. Coproducties 2009 – 2012 Lola Arias – Mi Vida Después (Argentinië, 2009) Stalker Theatre – MirrorMirror (Australië, 2009) Zachary Oberzan – Your Brother. Remember? (Verenigde Staten, 2009) Aphids – System Building (Australië, 2009) Claudio Stellato – L’Autre (Italië, 2010) Amirali Navaee – The Funeral (Iran, 2010) chelfitsch – We Are the Undamaged Others (Japan, 2010) MaisonDahlBonnema & Needcompany – Ricky and Ronny and Hundred Stars (België, 2010) Phantom Limb Company - 69° S. (Verenigde Staten, 2011) Gob Squad & CAMPO – Before Your Very Eyes (België, 2011) Quarantine – Entitled (Verenigd Koninkrijk, 2011) Brokentalkers – The Blue Boy (Ierland, 2011) Maria Jerez – The Perfect Alibi (Spanje, 2011) LOD – Hoog Gras (België, 2012) BERLIN – Land’s End (België, 2012) THEATREclub – HEROIN (Ierland, 2012)]

Beamers, beamers en nog eens beamers Daarnaast zagen wij in Noorderzon ook een uitstekend podium voor het presenteren van videowerk. Praktisch heeft dit vorm gekregen in grotere projecten als Format GAVA (2008 t/m 2010), AValanche (2011 en 2012) en in samenwerkingen met vele noordelijke partners en leveranciers zoals ForumImages, Stichting GAVA, WERC, Rocket Industries en MyFacilites. In 2010 besloten wij – ter ere van ons 20-jarig bestaan - een gratis grote, interactieve projectieroute door de stad te organiseren in samenwerking met vele kunstenaars.

Internationale bezoekers en hospitality Mede door het grotere aandeel van coproducties, werd het programma almaar ‘nieuwer’. Veel voorstellingen zijn erg nieuw als ze op Noorderzon te zien zijn. Een festival dat veel cutting edge actueel werk laat zien, trekt logischerwijs ook steeds meer bezoekers van heinde en verre om voorstellingen te scouten. Het beter faciliteren van deze bezoekers was een doel voor de afgelopen jaren en blijft een doel voor de komende jaren. In 2009-2012 hebben wij een grote groei gezien van bezoekers, die ook soms in groepsverband het festival bezochten. Zo werd Noorderzon onder meer bezocht door de prestigieuze Amerikaanse Director’s Circle, door het NXTSTP netwerk en door het Franse netwerk Onda. Wij hebben onze hospitality operatie in de laatste jaren behoorlijk uitgebreid waardoor deze groepen goed konden worden opgevangen. Wij houden een bezoek aan Noorderzon echter zo informeel mogelijk. Dat vinden wij het beste passen bij ons; Noorderzon is in de eerste plaats een publieksfestival, professionele bezoekers kunnen daardoor informeel en relatief anoniem, zich onderdompelen in Noorderzon.

Resumé

20-jarig bestaan Het eerder genoemde jubileum in 2010 was tevens een van de hoogtepunten van de afgelopen jaren. Wij hebben ter ere hiervan – naast de projectieroute in de stad - in de lente van dat jaar al een bijzondere voorstelling van Theater Tuig georganiseerd in de prachtige Voormalige Zakkencentrale en in het traject naar het festival toe interviewden wij vele (oud)-Noorderzonners over hun ervaringen. Ook de Human Library werkte geweldig. Een menselijke bibliotheek waar je ter ere van het jubileum Noorderzon-vrijwilligers en artiesten kon ‘lenen’ voor een uurtje, om samen een gesprek te hebben of het verhaal van de boeken te horen. De reacties hierop waren zeer positief.

Duurzaamheid 2009 t/m 2012 en verder Wij zijn erg trots op de realisatie van een duurzaamheidsbeleid dat staat als een huis. Zonder een ‘duurzaamheidsfestival’ te worden hebben we het voor elkaar gekregen om iedereen in de organisatie bewust te maken van hun eigen rol. Bij de gehele organisatie zit duurzaamheid inmiddels tussen de oren, wat zich vertaalt in nuttige, interessante en soms ook gewoon leuke initiatieven en in een gevoel dat wij kunnen overbrengen op onze omgeving en publiek. In 2013 gaan wij de balans opmaken en ons beleid gezamenlijk herijken.

Een aantal opvallende hoogte- en diepte- en andere punten: • 2011: Legendarische danser en acteur Mikhail Baryshnikov te zien met vier voorstellingen • 2009: Openingsdag afgelast vanwege slecht weer en een weeralarm • 2012: Eerste hittegolf in de geschiedenis van Noorderzon • 2010: 20-jarig jubileum met speciaal programma en geschiedschrijving 20 jaar Noorderzon • 2010: Eerste toekenning van het duurzaamheidskenmerk Green Key ooit voor een festival • 2009: Eerste Noorderzon in jaren zonder een geografische accent of thema • 2012: Prachtige beoordelingen van de Kunstraad en het Fonds Podiumkunsten • 2010: De mooie, eensgezinde ‘Schreeuw voor Cultuur’ in Groningen • 2012: Toetreding tot NXTSTP • vanaf 2009: Het enorme succes van de Speelweide voor Jonge Gasten • 2013: Verbod op het gebruik van glaswerk in het plantsoen • 2011: Bezoek van de prestigieuze Director’s Circle • De enorme inzet van vrijwilligers in alle jaren (350 mensen in 2008, 723 in 2012) • Meer dan 10.000 diners voor artiesten en crew zijn bereid in een zeecontainer • De (internationale) gezelschappen die altijd graag weer terugkomen naar Noorderzon in alle jaren • De legendarische sfeer in het park bij o.a. concerten van Of Monsters and Men (2012) en Edward Sharpe and the Magnetic Zeros (2011) • De introductie van vele nieuwe internationale makers in Nederland

2013 – 2016 HERE WE COME! Ach, eigenlijk is er in dit boekje nooit genoeg ruimte om alle mooie Noorderzon-verhalen te vertellen. Wij danken al die fantastische mensen, bedrijven, instellingen en instituties die hebben meegewerkt en bijgedragen aan deze vier prachtige Noorderzon-edities.

Facts and Figures

Resumé

Baryshnikov Arts Center & Dmitry Krymov Laboratory - In Paris - a play (Rusland, VS - Noorderzon 2011)

Lola Arias - Mi Vida Después (Argentinië - Noorderzon 2009)

Internationale co-producties

Voorstellingen

BERLIN Land’s End (Antwerpen, België) 5 - Suikerunie LOD Hoog Gras (Gent, België) 11 - Theater de Machinefabriek THEATREclub HEROIN (Dublin, Ierland) 4 - Grand Theatre Internationaal main programme overig Béla Pintér and Company Muck (Boedapest, Hongarije) Camille Boitel L’Immédiat (Parijs, Frankrijk) Boyzie Cekwana & Panaibra Canda The Inkomati (Dis)cord (Durban, Zuid Afrika/Maputo, Mozambique) Kobalt Works & Amrita Performing Arts Crack (Leuven/Brussel, België en Phnom Penh, Cambodja) IIPM Hate Radio (Berlijn, Duitsland/Zürich, Zwitserland) Compagnie Par Terre/Anne Nguyen Promenade Obligatoire (Charenton-le-pont, Frankrijk) De Utvalgte The Art of Being Tamed (Nesodden, Noorwegen) Blind Summit Theatre The Table (Londen, Verenigd Koninkrijk) Wunderbaum Het Spookhuis der Geschiedenis (Rotterdam, Nederland) Pichet Klunchun Dance Company Black and White (Bangkok, Thailand) Ranters Theatre Intimacy (Melbourne, Australië) Luke George NOW NOW NOW (Melbourne, Australië) GETINTHEBACKOFTHEVAN Big Hits (Londen, Verenigd Koninkrijk) Compagnie Non Nova Afternoon of a Foehn – Version 1 (Nantes, Frankrijk) OMSK/Lotte van den Berg Pleinvrees (Dordrecht, Nederland) Roswitha Bergmann/Pierre Audi Je Sens un Deuxième Coeur (Amsterdam, Nederland) Public in Private/Clément Layes Allege (Berlijn, Duitsland) Ant Hampton Elsewhere, Offschore (part 1 – Cue China) (Londen, Verenigd Koninkrijk) Hans Rosenström Mikado (Helsinki, Finland/Stockholm, Zweden) Janek Turkowski Margarete (Szczecin, Polen) Michel Groisman & Gabriela Duvivier Transferência (Rio de Janeiro, Brazilië) The Freak and the Showgirl Apocastrip Wow! (New York, VS en Londen, VK) Jigalov Jigalov! (Berlijn, Duitsland)

2 - Theater de Machinefabriek 4 - Romeo Tent

2 - Grand Theatre

2 - Noorderkerk 3 - Grand Theatre

2 - Romeo Tent 3 - Theater de Citadel 4 - Ophelia Tent 2 - Romeo Tent 2 - Noorderkerk 6 - Prinsentheater 5 - Grand Theatre 3 - Grand Theatre 12 - Noorderkerk 3 - Pleinen in de stad 3 - Grand Theatre 2 - Ophelia Tent Dagelijks - Toren Noorderkerk Dagelijks - Toren Noorderkerk 12 -B&B de Drie Vlasbloemen 2 - De Lutherzaal 2 - Spiegeltent 6 - Ophelia Tent

Facts and Figures

Programma-overzicht 2012

Programma uit het noorden PeerGrouP & LAPD De Koude Oorlog | Brain Freeze (Donderen, Nederland en Los Angeles, VS) Pavlov E-lab Open Mind: Imagination Sparks Movement (Groningen, Nederland) Salon Sur+ Forget the king and dance with me (Groningen/Amsterdam, Nederland) Theatergroep NiznO Het had een mythe kunnen zijn (Assen, Nederland) De Noorderlingen Tongen (Groningen, Nederland) Theaterwerkplaats Groningen Mussengang, Aflevering 16: Ja, ik wil! (Groningen, Nederland) Arno van der Heyden Arno’s Aperitief (Groningen, Nederland) Arno van der Heyden Arno’s Dinnershow (Groningen, Nederland) Noorderzondag Voorbode van het culturele seizoen (Groningen, Nederland) Science Centre Groningen Qu3 (Groningen, Nederland) Noorderzon Nightclub Urban Academy e.a. Poetry Circle Groningen (Groningen, Nederland) CBK Groningen/Carolijn Slottje Vogels van het Plantsoen (Groningen, Nederland) VAD | Vuilnis Analyse Dienst De Afvalcentrale (Groningen, Nederland)

6 - De Oude Drukkerij 10 - De Oude Silo 4 - De Oude Silo 4 - EMG – Voormalige Graansilo 3 - Spiegeltent

14 - Prinsentheater 10 - Spiegeltent 1 - Spiegeltent 1 dag - Noorderplantsoen 11 dagen - Noorderplantsoen 10 nachten - Platformtheater 2 - Ophelia Tent Doorlopend kunstproject Noorderplantsoen 8 - Kruissingel

AValanche Sexton Creeps & Wim Jongedijk Alex’ Hotel (Groningen, Nederland) Gerrald van der Kolk/Viesueel Geweld Generative Sculpture (Groningen, Nederland) Stichting GAVA i.s.m. Francesca Bardaro, Sarah Janssen en Eleanor Grootoonk The Origin of Pace (Groningen, Nederland) Janine van Veen A quarium in de Muziekkoepel (Groningen, Nederland)

2 - Theater de Citadel 5 dagen - Leliesingel

5 dagen - Muziekkoepel 5 dagen - Muziekkoepel

Literaturia Buddy Wakefield (VS) • A.H.J. Dautzenberg en Joubert Pignon • Ontmoet een Vlaamse Dichter (BE) • Guard Avant Hoe begeerte autoriteit mismeestert (BE) • Annemarie de Gee Kamermensen • Oog op Nederland • NoorderZlam • De Jagers Thanatos & Eros • Spilt Milk Carnet de Voyage • Winterjong De paden op, de afgrond in • Jonge Heren Pelen met staal/maken er een potje van • Auke Hulst Kinderen van het ruige land Muziekprogramma (betaalde tickets)

Concerten

Doelenkwartet WTC 9/11 en Different Trains van Steve Reich (Rotterdam, Nederland) Amatorski (Gent, België) Anna Aaron (Basel, Zwitserland) Bowerbirds (Raleigh, VS) Jeff the Brotherhood (Nashville, VS) Ewert and the Two Dragons (Tallinn, Estland) Nordic (Stockholm, Zweden) Dan Mangan (Vancouver, Canada)

2 - Synagoge 1 - Spiegeltent 1 - Spiegeltent 1 - Spiegeltent 1 - Vera 1 - Spiegeltent 1 - Spiegeltent 1 - Spiegeltent

Håkon Kornstad en Ingebrigt Håker Flaten | Das Kapital (proloog ZomerJazzFietsTour) (Zweden, Noorwegen, Denemarken, Frankrijk, Duitsland) Case Mayfield (Amsterdam, Nederland) Bart Constant (Amsterdam, Nederland)

1 - Grand Theatre 1 - Spiegeltent 1 - Spiegeltent

Wishfulmusic (Groningen, Nederland) concertavonden in een container op de Leliesingel met: Town of Saints • Port 5 of Call • Alexander McKenzie & the Underpaid (CAN/NL) • Dakota • Tom Copson (VK) • Inge van Calkar • Lars Ludvig Löfgren (SE) • Theo Sieben • Mathijs Leeuwis • The Epstein (VK) • El Noré • Kin (VK/NL) • Uinko Eerenstein • Dirk Serries: Microphonics XXI-XXV (BE) • Pien Feith • Eisenhower • The Townhouses (AUS) • Saint Helena Dove • Wintercoats (AUS) • Bird People (AT) • Mr Richard • Tamar Lewis • Monokino • Dandelion Wine (Aus) • Hummingville Vera, Lepel Concerts en Owsum (Groningen, Nederland) 5 concertavonden in een container op de Leliesingel met: Dolphins Into The Future (BE) • Simon Karolis • The Vagary • Spilt Milk • The Secret Love Parade • Herrek • Mike Koldin • The Silhouettes • Les Trucs (DE) • Ignatz (BE) • The Subhuman • My Friend Television • Homemade Empire • Earth Control • Nouveau Vélo Muziekprogramma (vrij toegankelijk) Dok Dommelsch Muziekpodium: Elektro Guzzi (Wenen, Oostenrijk) • Blaudzun (Arnhem, Nederland) • Breton (Londen, VK) • Of Monsters and Men (Reykjavík, IJsland) • Alt-J (Leeds, VK) • Alberta Cross (New York, VS) • Boy & Bear (Sydney, Australië) • Deer Tick (Providence, VS) • Gabby Young & Other Animals (Londen, VK) • Of Montreal (Athens, VS) • Vadoinmessico (Londen, VK) • Convoi Exceptional (Rotterdam, Nederland) Muziek op de Werf: O-Bat & The Undead • Solidaritas presents: Martyn Ell, Sascha Elisah, Bad Mojo, The Tighropes en Eisenhower • Tarab • The Cool Quest • Orquestra Latina • Koi • De Meisjes • Dr. Remko’s Hoodoo Voodoo Experience • Missionary Men • Boogie Chillers • The Best of Fifteen Minutes • Stageband meets Rob Spelberg Jazz Orchestra • Avery Plains • Hoppah! Podium op Zuid: Jan Eise Fokkema Trio & Quintet • Davine • Jazzfanfare • Yellowhouse 21 • Mannen met Kleintjes • Windblok plays Mose Allison • Mr. Midje en Willie Darktrousers • Rudy & His Fascinators • Voske • Smederij Jazz Party • O’Ceallaigh Sessies • Five Brothers • Bluebird and the Bear • Mind the Gap • Songclub • Cutileiro & His Pupils of Pop • Bouwsma – van Olphen – Blinxma – De Wild • SaltSeven • Noordpool Composers Orchestra • Broken Brass Ensemble Programma voor Jonge Gasten Kijk! Karton! • Speelweide Courant • Draaimolen L’Imaginarium du Capitein Gustav II • De Drukfabriek • Filmpjes kijken: Grote kunst voor kleine mensen • Parachutesprong voor knuffels • Vogelspeurtocht • Het Containerkasteel • Judith Nab De grote reis • Arling&Arling De kleine nomade en de ufonaut • Theater de Citadel Nukka wil naar huis • ForumImages Reuze-mini medialab Overig programma in het plantsoen JeugdTheaterschool en het Peleton • Meindert Talma Eenmaal oranje • Alina Kiers & Frank den Hollander Echt genoten • Rocket Industries Rocket Science • Werktheater Môi Echo • Dame Flux Redders, Rovers en Ridders • De Groeten Zeikwijven&kakmadammen • Duo Diesel Met kerosine • Reysburo Zwaardekoper Musical Memories • Stichting Gered Gereedschap Demonstratiecontainer • Grunneger Power en Transition Town • Tineke Meirink Stop:watch • Het huis van waren • Judith Nab Night Shot • Vincent de Rooij Kijk • VJ Neef Mr. Rizzo • Junior Kamer Duckrace 2012 • Rocket Industries/WERC/MyFacilities BOOM! • Nyk de Vries De dingen gebeuren omdat ze rijmen

Noorderzon vliegt in Noorderzon presenteert veel werk van internationale artiesten, waar kwamen ze in 2012 allemaal vandaan? België BERLIN, Kobalt Works, LOD, Amatorski, Marie Follebout, Philip Volckaert, Bardthesque, Guard Avant, Dirk Serries: Microphonics XXI-XXV, Dolphins Into The Future, Ignatz Hongarije Béla Pintér and Company Frankrijk Camille Boitel, Compagnie Par Terre, Compagnie Non Nova Zuid Afrika Boyzie Cekwana Mozambique Panaibra Canda Cambodja Amrita Performing Arts Duitsland IIPM, Public in Private, Jigalov, Sarah Janssen, Les Trucs Noorwegen De Utvalgte Ierland THEATREclub Verenigd Blind Summit Theatre, Getinthebackofthevan, Ant Hampton, Koninkrijk Breton, Alt-J, Gabby Young & Other Animals, Vadoinmessico, Tom Copson, The Epstein, Kin Thailand Pichet Klunchun Dance Company Australië Ranters Theatre, Luke George, Boy & Bear, The Townhouses, Wintercoats, Dandelion Wine Finland Hans Rosenström Polen Janek Turkowski Brazilië Michel Groisman & Gabriela Duvivier Verenigde The Freak and the Showgirl, LAPD, Bowerbirds, Staten Jeff the Brotherhood, Alberta Cross, Deer Tick, Of Montreal, Buddy Wakefield Italië Francesca Bardaro Zwitserland Anna Aaron Estland Ewert and the Two Dragons Zweden Nordic, Lars Ludvig Löfgren Canada Dan Mangan, Alexander McKenzie & the Underpaid IJsland Of Monsters and Men Oostenrijk Elektro Guzzi, Bird People

Noorderzon vliegt uit Een overzicht van de festivals, evenementen en voorstellingen die de artistieke staf van Noorderzon afgelopen jaar heeft bezocht als inspiratie voor Noorderzon 2012 en 2013. De voorstellingen in de Nederlandse theaters zijn hier niet in opgenomen. Januari Under the Radar, New York (VS) Eurosonic/Noorderslag, Groningen (NL) Februari Voorstelling, London (UK) Maart young at art, Belfast (UK) Tweetakt, Utrecht (NL) April Voorstelling,Parijs (FR) Voorstelling,Kortrijk (BE) PAZZ festival, O ldenburg (DE) Into the Spring, Vlieland (NL) Voorstelling, Oldenburg (DE) Motel Mozaique, Rotterdam (NL) Mei Alkantara Festival, Lissabon (PT) Kunstenfestivaldesarts, Brussel (BE) NEO Festival, Barcelona (ES) Festival a/d Werf, Utrecht (NL) Fidena Festival, Bochum (DE) Juni Voorstelling, Ljubljana (SI) Oerol, Terschelling (NL) Juli Julidans, Amsterdam (NL) Over het IJ, Amsterdam (NL) Augustus Theater aan Zee, Oostende (BE) Zürcher Theater Spektakel, Zürich (CH) September Into the Great Wide Open, Vlieland (NL) Festival 5D, Amsterdam (NL) Voorstelling, Antwerpen (BE) De Keuze, R otterdam (NL) Oktober Cinekid, Amsterdam (NL) November Voorstelling, Helsinki (FI) Voorstelling, Glasgow (UK) Festivalprogramma, Buenos Aires (AR) Voorstelling, Frankfurt (DE) Bronks, Brussel (BE) Jonge Harten, Groningen (NL) Voorstelling, Hamburg (DE) December Winterwelvaart, Groningen (NL)

Noorderzon 2012 in cijfers Festivalbezoekers Voorstellingen en activiteiten 150.000 548 Festivaldagen

7.525

11

Tickets Jonge Gasten

2012 DownTown Partners

23

23.946 20.921

Tickets op locatie (hoofd en overig programma)

52.392

Tickets hoofdprogramma

Tickets totaal

Festivalbezoekers Voorstellingen en activiteiten 135.000 535 Festivaldagen

8.263

11



22

21.343 22.090 51.696



Tickets totaal


4.282

11



22

26.188 23.117


53.578

Tickets hoofdprogramma Tickets totaal


7.636

10,3*



18

18.250 21.573 47.459



Tickets totaal *Openingsdag deels afgelast

30.000

n.v.t.

217.407

171.518

95.500

n.v.t.

Magazine online pageviews (issuu)

‘09

‘12

‘11 ‘10

‘09

‘12

111.792

‘09

133.777

171.276

‘11 ‘10

155.278

1.073.293

Website unieke bezoekers

1.092.733

1.099.689

1.068.360

‘09

‘11 ‘10

Website pageviews

‘12

‘11 ‘10

7.087

‘12

4.529

7.383

Magazine online lezers (issuu)

40.000

‘12

40.000

Magazineoplage 30.000

Noorderzon en Media

‘11 ‘10

‘09

n.v.t.

6.000 ‘12

5.000

n.v.t. ‘09

‘11 ‘10

‘09

n.v.t.

186.000 ‘12

n.v.t.

n.v.t. ‘09

n.v.t.

n.v.t.

App pageviews

‘11 ‘10

n.v.t.

‘09

6.000

5.000

6.258

10.421 4.802 ‘12

‘11 ‘10

Digitale Nieuwsbriefabonnees

‘11 ‘10

App downloads

n.v.t.

‘12

1.985

5.716

‘09

4.000

n.v.t.

‘11 ‘10

Facebook friends

‘12

Twitter followers

n.v.t.

‘12

n.v.t.

10.683

Lezers Noorderzon blog

‘11 ‘10

‘09

‘12

1.025.714

‘09

938.581

n.v.t.

‘11 ‘10

2.549.725

445

12.493

15.885 ‘12

1.936.481

Mediawaarde (in euro’s)*

Vimeoviews Mark Talks video’s (helemaal afgespeeld)

‘11 ‘10

‘09

*Alleen artikelen in bezit van Noorderzon via Media Infogroep. Artikelen die op internet zijn verschenen of via internetmedia of waar Media Infogroep geen abonnement op heeft zijn niet meegenomen in deze telling. Radio- en televisieverslaglegging is ook niet meegenomen.

Nog meer cijfers! Aantal voorstellingsmomenten locatieprogramma in het plantsoen

Aantal concerten

Aantal literaire activiteiten

110

68

>50

14

2012 Aantal voorstellingsmomenten main programme

90

120 25 146 Aantal Internationale theatergezelschappen

Aantal bootjes in de vijver bij Dok - concerten

Aantal voorstellingsmomenten uit het Noorden

Aantal voorstellingsmomenten Jonge Gasten

Herkomst online kaartkopers Noorderzon 2012 64,4% Groningen-stad 16,4% Groningen (rest van de provincie) 8,4% Drenthe 2,5% Noord-Holland 2,4% Friesland 1,6% Utrecht 1,4% Zuid-Holland 0,8% Gelderland 0,8% Overijssel 0,5% Noord-Brabant 0,2% Limburg 0,1% Flevoland 0,4% Buitenland*

Groningen-stad Groningen (rest van de provincie) Drenthe Noord-Holland Friesland Utrecht Zuid-Holland Gelderland Overijssel Noord-Brabant Limburg Flevoland Rest van Nederland (telling 2009) Buitenland*

%

%

%

65,6 16,6 7,7 2,4 2,5 1,0 1,9 0,6 0,6 0,5 n.v.t. 0,1 n.v.t. 0,4

64,8 16,2 7,3 2,5 3,2 1,3 1,4 1,1 1,0 0,4 n.v.t. n.v.t. n.v.t. 0,7

72,0 15,0 5,0 n.v.t. 2,0 n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. 6,0 n.v.t.

2011

2010

2009

*Veel buitenlandse bezoekers melden zich via ons hospitality loket. Deze vaak professionele bezoekers zijn dan ook geen onderdeel van dit overzicht.

Duurzame informatie over dit boekje Dit boekje is in een oplage van 350 exemplaren gedrukt bij Drukkerij Tienkamp, een van de ‘groenste’ drukkerijen van Nederland. Tienkamp is een van de weinige drukkerijen in Nederland die drukwerk maken uitsluitend via het procédé van waterloos offset. Het boekje is gedrukt op FSC-gecertificeerd 120 g Arcoprint Milk.

COLOFON EN CONTACT Tekst en bijdragen Femke Eerland, Mark Hospers en het bestuur van Noorderzon (Groningen, februari/maart 2013) Fotografie

Pierre Borasci, Karel Zwaneveld, Ted Oonk

Ontwerp Mariska Boekhorst en Marise Friederichs www.mariskaboekhorst.nl www.marisefriederichs.nl Drukwerk Drukkerij Tienkamp www.drukkerijtienkamp.nl Papiersoort

120 g Arcoprint Milk

Oplage

350

Dit bestuursverslag is net als alle beleidsplannen, magazines en jaarverslagen van voorgaande jaren te downloaden of online te lezen via noorderzon.nl. Er is tevens een samenvatting in het engels beschikbaar. Stichting Noorderzon Groningen Postbus 1736 9701 BS Groningen NL +31 (0)50 314 02 78 [email protected] www.noorderzon.nl

Noorderzon 2013 donderdag 15 t/m zondag 25 augustus

Hemelbestormers Ieder jaar laten we nieuwe, jonge, Groningse vormgevingstalenten ‘los’ op ons verslag. Dit jaar zijn Marise Friederichs en Mariska Boekhorst verantwoordelijk voor dit mooie boekje – dank! We vragen deze jonge hemelbestormers zelf hun opvolgers voor het volgende jaar aan te wijzen. Zo leren wij elk jaar nieuwe mensen kennen, en zo krijgen jonge talenten een kans om zichzelf in de kijker te spelen. We hopen dat u – als u onze bestuursverslagen mooi vindt – aan deze jonge talentenpoule denkt bij vormgevingsopdrachten. In 2009 was de beurt aan Pim Klomp, in 2010 aan het collectief WERC, in 2011 waren Ellen Beck en Sandra Enting de ontwerpers.

keer bedankt aan 723 vrijwilligers met 1446 helpende handen in 2012!

m 26 augustus 2012 Bestuursverslag

Recommend Documents