Logistiek vastgoed in cijfers 2014

Logistiek vastgoed in cijfers 2014 Statistiek van de Nederlandse markt voor distributiecentra en opslagruimten Drs. R.L. Bak

Colofon Samenstelling R.L. Bak Grafische vormgeving en illustraties Kaartbeeld, Scherpenzeel Omslag Atelier van GOG, Amsterdam Fotografie Prologis, Amsterdam ISBN/EAN: 978-94-90915-08-7 © copyright 2015 Bronvermelding is verplicht Bestelinformatie Verkrijgbaar bij: NVM Business Fakkelstede 1 3431 HZ Nieuwegein Telefoon: (030) 608 51 85

Woord vooraf Voor u ligt de tweede uitgave van Logistiek vastgoed in Cijfers, waarin is getracht op systematische wijze een groot aantal gegevens over de markt voor distributiecentra en grootschalige opslagruimten bijeen te brengen. Ten aanzien van de inhoud dient te worden vermeld dat een belangrijk deel van de opgenomen cijfers is gebaseerd op door de auteur zelf verzamelde data. Net als de vorige uitgave is een woord van dank verschuldigd aan NVM Business, die deze publicatie wederom mogelijk heeft gemaakt. Met dankbaarheid mag ook gewag worden gemaakt van het feit dat vastgoedonderneming Prologis bereid was om fotomateriaal beschikbaar te stellen. Het is de wens van de auteur dat voorliggende publicatie tegemoet komt aan de toenemende vraag naar bruikbare informatie over de markt van logistiek vastgoed. Drs. R.L. Bak

3

4

Inhoud Woord vooraf

3

Lijst van tabellen

7

Voorraad 9 Bouwkosten 27 Vraag 31 Aanbod 43 Huurprijzen 51 Beleggingen 55 Rendementen 61 Bijlage Grote gemeenten in Nederland Indeling van Nederland in Corop-gebieden

65 66

Trefwoordenregister 67

5

Lijst van tabellen Voorraad 1 Voorraad logistiek vastgoed per provincie 2 Voorraad logistiek vastgoed per landsdeel 3 Nieuwbouw van logistiek vastgoed per provincie 4 Voorraad logistiek vastgoed per gemeente 5 Voorraad logistiek vastgoed per woonkern Bouwkosten 1 Richtprijzen nieuwbouw 2 Richtprijzen nieuwbouw exclusief fundering Vraag 1 Vraag naar logistiek vastgoed per provincie 2 Vraag naar logistiek vastgoed per landsdeel Aanbod 1 Aanbod van logistiek vastgoed per provincie 2 Aanbod van logistiek vastgoed naar leeftijd per provincie 3 Aanbod van logistiek vastgoed per landsdeel Huurprijzen 1 Gemiddelde huurprijs van logistiek vastgoed per landsdeel Beleggingen 1 Beleggingen in logistiek vastgoed per provincie 2 Beleggingen in logistiek vastgoed naar type belegger Rendementen 1 Gemiddelde bruto aanvangsrendementen van bedrijfsgebouwen

7

Voorraad Als basismateriaal voor de statistiek over de voorraad logistiek vastgoed dienen data die zijn verkregen door eigen waarneming, waarbij de grootte van de voorraad alsmede de samenstelling ervan door een inventarisatie per woonkern is vastgesteld. Een belangrijk hulpmiddel is de Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG), een door het Kadaster beheerde objectendatabase. Alleen gebouwen met een oppervlakte boven de 2.500 vierkante meter worden geïnventariseerd. Als oppervlakte-eenheid wordt het verhuurbaar vloeroppervlak (v.v.o.) genomen. Ultimo 2013 telde Nederland 1.545 logistieke gebouwen. In tabel 4 en 5 van deze publicatie zijn uitsluitend die gemeenten en woonkernen opgenomen met een logistieke voorraad van 10.000 vierkante meter en meer. Tegen de ‘voorraad’ kunnen ook andere statistische gegevens worden afgezet, zoals het ‘aanbod’ voor de berekening van de leegstand en de ‘vraag’ voor de vaststelling van de verhuisdynamiek. Begripsomschrijvingen Concentratiegetal De regionale spreiding van logistiek vastgoed kan worden berekend met behulp van concentratiegetallen. Een score van 100 betekent dat het aandeel dat een gemeente in logistiek vastgoed heeft, gelijk is aan het nationaal gemiddelde. Een score lager dan 100

duidt op een ondervertegenwoordiging en een score hoger dan 100 op een oververtegenwoordiging. Het concentratiegetal ontstaat door vermenigvuldiging van de concentratieindex met 100. De concentratie-index is hier berekend volgens de formule: [voorraad COROP X/voorraad Nederland]/ [oppervlak COROP X/oppervlak Nederland]

Distributiecentrum Onder een distributiecentrum wordt verstaan een grootschalige bedrijfsruimte voorzien van laad- en loskuilen waarin verschillende logistieke diensten worden uitgevoerd, zoals opslag, overslag en groupage. Logistiek vastgoed Bedrijfsruimten geschikt voor logistieke functies. Hiertoe worden gerekend distributiecentra en (grootschalige) opslagruimten. Verhuurbaar vloeroppervlak Dit is het bruto vloeroppervlak minus technische ruimten, verticale stijgpunten en dragende binnenwanden. De omschrijving van het verhuurbaar vloeroppervlak is vastgelegd in de NEN 2580. Voorraad Met voorraad wordt bedoeld het totaal van leegstaande en in gebruik zijnde distributiecentra en opslagruimten. Ook gebouwen die op het moment van registratie nog in aanbouw zijn, worden tot de voorraad gerekend. Distributiecentra die nog kunnen worden gebouwd, worden buiten de statistiek gehouden.

9

Voorraad logistiek vastgoed naar eigendomssituatie %

%

40

Huur Koop

39

60

61

2003

2013

Voorraad

10

Voorraad logistiek vastgoed naar gebouwgrootte % 2 25

% 2

16

36

21

15

26

36

21

2003

m2 minder dan 5 000 5 000 - 10 000 10 000 - 20 000 20 000 - 30 000 meer dan 30 000

2013

Voorraad logistiek vastgoed naar bereikbaarheid %

% 13

14

13

15

6

5

19

48

2003

17

50 2013

Afstand tot snelweg minder dan 1 km 1 tot 3 km 3 tot 5 km 5 tot 7 km meer dan 7 km

1 Voorraad logistiek vastgoed per provincie, 31 december 2005 x m2

2007

2009

2011

2013

170.500 299.500 311.500 826.000

185.000 322.500 329.500 839.000

208.000 335.500 329.500 927.000

208.000 335.500 361.000 1.029.000

208.000 335.500 367.000 1.036.000

Gelderland Utrecht Flevoland Noord-Holland

2.388.500 1.144.500 464.000 2.570.500

2.468.500 1.213.000 482.500 2.821.000

2.884.000 1.221.500 581.000 3.013.000

2.947.500 1.302.500 587.000 3.208.000

3.051.000 1.328.000 573.000 3.274.000

Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg

2.731.000 180.500 5.291.000 1.696.500

2.983.000 189.500 5.874.000 2.077.500

3.374.000 189.500 6.646.000 2.435.000

3.495.000 189.500 6.921.500 2.593.000

3.567.000 210.000 7.397.000 2.814.500

18.074.000

19.785.000

22.144.000

23.177.000

24.161.000

Groningen Friesland Drenthe Overijssel

Nederland

9

% 5

8 11

37 30

voor 1970 1970 - 1979 1980 - 1989 1990 - 1999 2000 - 2009 2010 - 2013

Ontwikkeling van de voorraad logistiek vastgoed 31 december

25

x miljoen m2

20 15 10 5 0

2003 ’04 ’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13

Voorraad

Voorraad logistiek vastgoed naar bouwperiode 31 december 2013

11

Nieuwbouw van logistiek vastgoed naar eigendomssituatie 800

x 1 000 m2 Huur Koop

600

400

200

Voorraad

12

0

2003 ’04 ’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13

Nieuwbouw van logistiek vastgoed naar gebouwgrootte 600

x 1 000 m2 minder dan 5 000 5 000 - 10 000 10 000 - 20 000 20 000 - 30 000 meer dan 30 000

500 400 300 200 100 0

2003 ’04 ’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13

Nieuwbouw van logistiek vastgoed naar bereikbaarheid 800

x 1 000 m2

700 600 500 400 300 200 100 0

2003 ’04 ’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13


2 Voorraad logistiek vastgoed per landsdeel, 31 december 2007

2009

2011

2013

Noord-Nederland Coevorden Heerenveen Veendam

57.000 166.000 91.000

75.000 166.000 91.000

75.000 166.000 114.000

75.000 166.000 114.000

81.500 212.000 114.000

Oost-Nederland Apeldoorn Ede Enschede Montferland Nijmegen Tiel Wijchen Zwolle

130.000 167.500 174.000 124.000 207.000 223.000 185.500 160.000

143.500 177.500 174.000 131.000 207.000 244.000 185.500 160.000

168.500 177.500 189.000 213.000 207.000 399.000 250.000 205.000

168.500 183.500 189.000 234.000 207.000 405.500 264.000 205.000

168.500 185.000 189.000 234.000 207.000 440.500 264.000 205.000

Midden-Nederland Almere Amersfoort Nieuwegein Utrecht Zeewolde

217.000 139.000 106.000 400.000 145.000

236.000 139.000 106.000 416.000 145.000

334.000 158.000 106.000 405.500 145.000

334.000 158.000 149.500 422.500 145.000

334.000 164.000 149.500 422.500 131.000

West-Nederland Alphen aan den Rijn Amsterdam Haarlemmermeer Rotterdam Waddinxveen Westland

321.000 756.500 818.500 992.000 209.500 73.500

321.000 807.500 948.500 1.077.500 251.000 150.000

326.000 859.000 1.005.000 1.230.000 258.500 221.000

335.000 1.039.000 1.012.000 1.296.500 303.000 221.000

335.000 1.039.000 1.023.500 1.296.500 314.000 265.000

Zuid-Nederland Breda Eindhoven Moerdijk Oosterhout Tilburg Veghel Venlo Venray Waalwijk

490.500 539.000 517.500 349.000 841.500 400.000 619.000 331.500 169.000

516.000 575.500 607.500 377.500 1.071.500 408.000 753.500 418.000 183.000

599.000 575.500 607.500 440.000 1.192.000 517.500 907.000 492.000 308.000

604.000 577.500 646.000 440.000 1.242.000 517.500 950.000 548.500 366.000

604.000 614.000 654.500 476.000 1.296.000 531.500 949.000 605.000 423.000

13

Voorraad

2005 x m2

3 Nieuwbouw van logistiek vastgoed per provincie 2005 x m2

2007

2009

2011

2013

12.500

22.500 18.000 -

13.000 64.500

7.000 52.500

-


124.000 6.500 5.500 129.500

29.000 59.500 8.500 146.000

186.000 6.500 64.000 111.500

43.000 101.000 16.000

25.000 19.500 16.000


143.500 92.500 93.000

166.500 9.000 402.000 276.000

87.500 455.000 136.000

93.500 135.000 7.000

61.000 8.500 174.000 132.000

Nederland

607.000

1.137.000

1.124.000

455.000

436.000


Voorraad

14

Ontwikkeling van de voorraad in de belangrijkste gemeenten 240

2000=100

Amsterdam Haarlemmermeer Rotterdam Tilburg Venlo Nederland

220 200 180 160 140 120 100

2003 ’04

’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

Ontwikkeling van de voorraad in de belangrijkste provincies 260

2000=100

Gelderland Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Zuid-Holland Nederland

240 220 200 180 160 140 120 100

2003 ’04

’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

Concentratie van logistiek vastgoed per Corop-gebied 31 december 2013 Concentratiegetal minder dan 50 50 tot 100 100 tot 200 200 tot 300 300 tot 400 400 en meer

15

Voorraad

0

50 km

4 Voorraad logistiek vastgoed per gemeente, 31 december 2013 voorraad logistiek vastgoed m2 Aa en Hunze Aalsmeer Aalten Achtkarspelen

Voorraad

aandeel nieuwbouw

aandeel leegstand

26.500 19.500 14.500 12.000

100 100

-

27 49

139.000 39.000 334.000 335.000

33 100 77 25

-

22 13

164.000 25.000 1.039.000 168.500

89 65 52

4 -

19 18 -

31.000 38.500 51.500 72.000

55 23 74 76

12

32 12 -

74.000 16.000 44.500 309.500

86 28 41

56 -

29 4

20.000 78.000 74.500 43.000

58 83 58

-

15 29 -

15.500 52.000 15.000 604.000

59 48 100 76

41 -

32 12 18

28.500 63.000 81.500 26.500

100 77

8 -

31 56 35

Culemborg Dalfsen De Ronde Venen Den Bosch

145.000 12.500 65.000 268.500

25 100 45

2

19 23

Den Haag Deurne Deventer Diemen

51.000 122.500 171.500 43.000

23 15 78 100

85 -

11 15 11 63

Doesburg Doetinchem Dordrecht Duiven

24.500 47.000 60.500 117.000

74 75 65

-

57 4

Echt-Susteren Ede

118.000 185.000

100 60

64 6

18 43

Alkmaar Almelo Almere Alphen aan den Rijn

16

aandeel huursector %

Amersfoort Amstelveen Amsterdam Apeldoorn Arnhem Assen Barendrecht Barneveld Beek (L) Bergambacht Bergen (L) Bergen op Zoom Berkelland Best Beuningen Beverwijk Binnenmaas Bodegraven-Reeuwijk Boxtel Breda Bunschoten-Spakenburg Buren Coevorden Cuijk

voorraad logistiek vastgoed m2


Eersel Eijsden-Margraten Eindhoven Emmen

38.500 11.500 614.000 39.000

100 75 -

6 -

20 -

Enkhuizen Enschede Epe Etten-Leur

17.500 189.000 35.500 170.000

100 73 66 61

-

16 34 12

Geertruidenberg Geldermalsen Geldrop-Mierlo Gennep

196.000 168.500 30.000 73.500

66 13 68

100 -

20 13 -

45.000 12.500 59.000 20.500

100 46 100 -

-

30 20 -

Haaksbergen Haarlemmermeer Halderberge Hardenberg

12.000 1.023.500 210.000 51.500

81 66 -

2 10 -

7 12 -

Harderwijk Harlingen Heerenveen Heerhugowaard

69.500 24.000 212.000 31.000

54 16 18

22 -

9 25 -

Heerlen Hellevoetsluis Helmond Hendrik Ido Ambacht

69.000 23.500 242.000 20.000

32 78 -

2 -

25 2 -

Hengelo Heumen Heusden Hilvarenbeek

31.000 19.000 24.500 28.500

30 26 -

23 -

13 26 -

Hilversum Hollands Kroon Hoogeveen Hoogezand-Sappemeer

40.000 14.000 54.000 14.000

100 41 -

-

-

Hoorn Houten Hulst Kampen

89.500 38.000 69.500 78.500

76 37 37

-

16

Kapelle Katwijk Kerkrade Koggenland

23.500 20.500 35.000 10.500

100 100 -

-

100 28 -

18.000 190.500

71

-

10

Langedijk Lansingerland

aandeel leegstand

17

Voorraad

Gilze en Rijen Goirle Gorinchem Gouda

aandeel nieuwbouw


Voorraad

18


aandeel nieuwbouw

aandeel leegstand

Leeuwarden Leiden Leidschendam-Voorburg Leudal

27.000 25.500 32.000 37.500

100 100 14

-

47 14 14

Leusden Lisse Maasdriel Maastricht

24.500 49.000 42.000 66.000

100 71 -

22

12

Medemblik Meppel Middelburg Midden-Delfland

183.500 38.000 18.500 22.000

6 32 -

15 -

7 49 88

Midden-Drenthe Moerdijk Montferland Neder-Betuwe

70.500 654.500 234.000 13.000

100 73 30 100

1 -

18 3 -

Neerijnen Nieuwegein Nijkerk Nijmegen

78.000 149.500 97.000 207.000

68 92 73 59

-

8 11

Noordenveld Noordoostpolder Oldenzaal Ommen

19.000 107.500 113.000 41.000

4 57 -

-

100 7 -

Oost Gelre Oosterhout Opsterland Oss

33.500 476.000 42.000 287.000

37 71

33 8 6

12 14

Oude IJsselstreek Ouder-Amstel Overbetuwe Peel en Maas

22.000 14.500 102.000 197.000

100 100 30 54

23

19 -

81.000 34.500 36.500 14.500

7 42 100 -

13 -

-

209.500 14.000 35.000 101.500

82 100 57

-

7 -

305.000 1.289.000 22.000 29.500

58 73 73 100

7 -

26 10 68

301.000 11.000

59 -

2 -

8 -

Pijnacker-Nootdorp Putten Raalte Renswoude Ridderkerk Rijssen-Holten Roerdalen Roermond Roosendaal Rotterdam Schiedam Schijndel Sittard-Geleen Sliedrecht

voorraad logistiek vastgoed m2 Slochteren Smallingerland Soest Someren


aandeel nieuwbouw

aandeel leegstand

38 59 100

-

10 17

Son en Breugel Spijkenisse Staphorst Steenwijkerland

132.500 93.000 12.000 23.000

76 78 -

43 -

4 4 100 -

Stichtse Vecht Sudwest Fryslan Terneuzen Teylingen

59.500 13.000 15.000 55.500

100 100 51

-

46 -

440.500 1.296.000 51.500 215.000

62 82 14 23

8 4 14 -

15 13 8

Utrecht Veendam Veenendaal Veghel

422.500 114.000 81.500 531.500

80 75 94 49

3

21 16

Veldhoven Velsen Venlo Venray

35.500 99.500 949.000 605.000

16 13 79 84

11 9

36 10 16

Vianen Vlissingen Voorschoten Waalwijk

105.500 75.500 33.000 423.000

45 40 100 53

19 16 14

19 7

Waddinxveen Weert Weesp Westland

314.000 88.000 12.000 265.000

85 33

4 17

9 5

Wijchen Woerden Woudrichem Zaanstad

264.000 113.500 24.000 164.000

88 73 35

3

15 10

Zaltbommel Zeewolde Zeist Zevenaar

129.000 131.000 26.000 77.000

69 78 73

37 -

17 7

Zoetermeer Zuidhorn Zuidplas Zwijndrecht

82.500 15.000 13.000 34.500

58 100 43 74

-

46

204.500

28

-

-

Tiel Tilburg Uden Uithoorn

Zwolle

19

Voorraad

56.500 44.500 34.000 71.000

5 Voorraad logistiek vastgoed per woonkern, 31 december 2013

Voorraad

20



Aalsmeer Aduard Alkmaar Almelo

19.500 15.000 139.000 39.000

100 33 100

-

27 -

Almere-Buiten Almere-Haven Almere-Stad Alphen aan den Rijn

52.500 86.000 195.500 335.000

76 88 72 25

-

45 25 13

164.000 25.000 1.039.000 168.500

89 65 52

4 -

18 18 -

31.000 38.500 51.500 72.000

55 23 74 76

12

32 12 -

Beilen Bergambacht Bergen (L) Bergen op Zoom

70.500 16.000 44.000 309.500

100 28 41

-

4

Bergschenhoek Beringe Best Beuningen

15.000 152.500 78.000 74.500

100 41 58 83

-

100 15 29

Beverwijk Bleiswijk Bodegraven Borculo

43.000 168.000 52.000 20.000

58 72 48 -

-

3 12 -

Born Botlek Rotterdam Boxtel Breda

281.000 358.000 15.000 356.000

63 75 100 79

2 -

9 30

34.500 18.000 28.500 81.500

100 100 -

8

79 31 -

Cuijk Culemborg De Kwakel De Lier

10.500 145.000 207.000 35.500

100 25 20 38

-

88 19 4 -

De Meern Dedemsvaart Delfgauw Den Bosch

39.000 34.000 70.500 262.000

44 8 46

2

17 21

26.000 51.000

23

-

11

Amersfoort Amstelveen Amsterdam Apeldoorn Arnhem Assen Barendrecht Barneveld

Breukelen Broek op Langedijk Bunschoten Coevorden

Den Dolder Den Haag

aandeel nieuwbouw

aandeel leegstand


aandeel nieuwbouw

aandeel leegstand

122.500 171.500 12.500 43.000

15 78 100

85 -

15 11 63

Diessen Dinxperlo Doesburg Doetinchem

28.500 14.500 24.500 47.000

74

-

-

Dordrecht Drachten Drachten-Azeven Drunen

60.500 44.000 42.000 18.000

75 38 -

-

57 10 -

Duiven Duivendrecht Echt Eck en Wiel

117.000 14.500 118.000 19.500

65 100 100 -

64 -

4 19 18 100

Ede Eersel Eindhoven Elst

185.000 38.500 614.000 47.000

60 100 75 55

6 6 -

43 20 -

Emmeloord Emmen Enkhuizen Enschede

107.500 39.000 17.500 189.000

4 100 73

-

16

Epe Erp Etten-Leur Gameren

12.000 31.000 170.000 25.500

100 61 100

-

100 12 39

Geldermalsen Geldrop Giessen Gieten

160.500 30.000 24.000 27.000

8 100

100 -

8 -

Gilze Goirle Gorinchem Gouda

45.000 12.500 59.000 20.500

100 46 100 -

-

30 20 -

Groenlo Gronsveld Haaften Haaksbergen

33.500 11.500 61.500 12.000

87 -

33 -

-

Hardenberg Harderwijk Harlingen Hazeldonk

17.500 69.500 24.000 248.000

54 71

-

9 2

Hedel Heerenveen

42.000 212.000

71 16

22

25

Deurne Deventer Didam Diemen

21

Voorraad


voorraad logistiek vastgoed m2 Heerhugowaard Heerlen Heijen Hellevoetsluis

Voorraad

aandeel nieuwbouw

aandeel leegstand

31.000 56.000 73.500 23.500

18 27 68 -

-

26 -

242.000 20.000 31.000 35.000

78 30 100

2 23 -

2 13 -

50.000 40.000 28.500 13.000

100 56

-

20

14.000 50.000 109.500 54.000

20 70 41

-

13 -

Hoogezand Hoogvliet Rotterdam Hoorn Houten

14.000 12.000 46.000 38.000

100 76

-

78 -

IJsselmuiden Ittervoort Kampen Kapelle

29.000 21.500 49.000 23.500

100 25 100

-

43 25 -

Katwijk Kerkrade Klundert Kolham

10.000 35.000 33.000 56.500

100 73 -

-

28 7 -

Leeuwarden Leiden Leidschendam Leusden

27.000 25.500 32.000 24.500

100 100 -

-

47 14 -

Lienden Lijnden Lisse Maarssen

16.000 20.000 49.000 25.000

100 100 100

-

100 -

Maasbree Maasdijk Maasland Maastricht

44.500 155.000 22.500 66.000

100 36 -

100 24 22

8 88 12

Maastricht-Airport Maasvlakte Rotterdam Maurik Meppel

74.000 315.000 27.500 38.000

86 76 32

33 -

29 18 -

18.500 14.000

-

-

49 -

Helmond Hendrik Ido Ambacht Hengelo Herkenbosch

22


Heteren Hilversum Hoek van Holland Hoensbroek Holten Honselersdijk Hoofddorp Hoogeveen

Middelburg Middenmeer



Mijdrecht Moerdijk Monster Nederasselt

65.000 400.000 10.000 19.000

69 100 -

-

14 -

Neer Nieuwegein Nieuwleusen Nieuw-Vennep

16.000 149.500 12.500 45.500

92 100 88

-

12

Nijkerk Nijmegen Nootdorp Obdam

97.000 207.000 10.500 10.500

73 59 -

100 -

8 11 -

Ochten Oldenzaal Ommen Oosterhout

13.000 113.000 41.000 476.000

100 57 37

8

7 12

Oostrum Oss Oud Gastel Oude Meer

226.000 287.000 197.000 83.000

59 71 70 95

25 6 11 8

14 12 13

Oudenbosch Peize Pernis Rotterdam Putten

13.000 19.000 46.000 34.500

100 42

-

100 -

Raalte Raamsdonksveer Renswoude Ridderkerk

37.000 196.000 14.500 209.500

100 66 82

-

20 7

Rijnsburg Ritthem Roermond Roosendaal

20.500 75.500 89.000 305.000

100 40 51 58

16 7

100 36

Rotterdam Rotterdam-Albrandswaard Rotterdam Vondelingenplaat

282.500 184.000 55.000

59 77 100

-

9 19 5

Rozenburg Sas van Gent Sassenheim Schiedam

12.500 15.000 22.000 22.000

100 100 73

100 -

-

Schijndel Schiphol Schiphol-Rijk s-Heerenberg

29.500 453.500 299.500 221.500

100 84 74 32

-

68 3 10 3

44.000 20.000

-

-

-

aandeel leegstand

23

Voorraad

Sint Jansteen Sittard

aandeel nieuwbouw

voorraad logistiek vastgoed m2 Sliedrecht Sneek Soesterberg Someren

Voorraad

aandeel nieuwbouw

aandeel leegstand

11.000 13.000 19.500 71.000

100 100

-

17

132.500 93.000 12.000 23.000

76 78 -

43 -

4 4 100 -

12.000 12.500 440.500 1.296.000

100 100 62 82

8 4

49 15 13

Uden Utrecht Vaassen Varsseveld Veendam Veenendaal Veghel Veldhoven

51.500 384.000 23.000 22.000 114.000 81.500 500.500 35.500

14 84 100 100 75 94 46 16

14 3 -

21 51 10 36

Velsen-Noord Venlo Venray Vianen Voorhout Voorschoten Waalwijk Waardenburg

99.500 936.500 379.000 105.500 33.500 33.000 423.000 16.500

13 78 99 45 84 100 53 -

11 19 14 -

10 26 19 7 -

Waddinxveen Walsoorden Weert Weesp

314.000 25.500 88.000 12.000

85 100 -

4 -

9 -

Wijchen Woerden Wognum Zaandam

264.000 113.500 55.500 153.000

88 73 33

50 -

15 11

Zaltbommel Zeewolde Zevenaar Zevenbergen

103.500 131.000 77.000 221.500

62 78 73 79

46 4

11 7 27

Zevenhuizen Zoetermeer Zwaag Zwaagdijk

13.000 82.500 44.000 121.500

43 58 9

-

10

Zwijndrecht Zwolle

34.500 204.500

74 28

-

46 -

Son Spijkenisse Staphorst Steenwijk

24


Surhuisterveen Swalmen Tiel Tilburg

Voorraad logistiek vastgoed naar gemeentegrootte 31 december 2013 12

% 4 10 000 - 20 000 20 000 - 50 000 50 000 - 100 000 100 000 - 150 000 150 000 - 250 000 meer dan 250 000

14 37 15 18

25

x 1 000 m2 Tilburg Rotterdam Amsterdam Haarlemmermeer Venlo Moerdijk Eindhoven Venray Breda Veghel 0

200

400

600

800

1000

1200

1400

Bedrijfsterreinen met de grootste voorraad logistiek vastgoed 31 december 2013 x 1 000 m2 Trade Port West (Venlo) Westpoort (Amsterdam) Borchwerf II (Roosendaal/Halderberge) Haven (Waalwijk) Moerdijk Acht (Eindhoven) Smakterheide (Venray) Distripark Botlek (Rotterdam) Lageweide (Utrecht) Schiphol-Rijk (Haarlemermeer) 0

100

200

300

400

500

600

Voorraad

Gemeenten met de grootste voorraad logistiek vastgoed 31 december 2013

Bouwkosten Gemakkelijk hanteerbare kostengetallen waarmee men snel bouwkosten van distributiecentra kan bepalen, zijn te vinden in de taxatieboekjes van BIM Media. Daarin wordt een onderscheid gemaakt tussen vierkante distributiecentra en rechthoekige distributiecentra. Bij het bepalen van de kosten wordt uitgegaan van het principe dat 4 tot 5% van het gebouw inpandig kantoor is, 1,8% van de gevel uit gevelopeningen met aluminium kozijnen bestaat en dat de dichte gevel uit dubbelwandige gevelbeplating met metselwerk bestaat. Verder is 3% technische ruimte en is de betonvloer afgewerkt met coating en belijning. De technische installatie bestaat uit onder meer een aparte ketel voor het inpandige kantoor en gasgestookte luchtverhitters in het distributiecentrum, PVC-riolering, decentrale mechanische afzuiging en centrale licht- en krachtinstallatie. Een betrouwbaar beeld van de kostenontwikkelingen in de bouw geven de BDB-indexcijfers. Deze cijfers – al decennialang een standaard voor de bouwwereld – worden maandelijks berekend door het Bureau Documentatie Bouwwezen. De BDB-cijfers zijn zogeheten input-indexcijfers. Dat wil zeggen dat wordt uitgegaan van een pakket van vaststaande hoeveelheden materialen, manuren en indirecte kosten. Materiaalprijzen worden verkregen door een halfjaarlijkse materiaalenquête. Bij de berekening van de BDB-indexcijfers voor bedrijfsgebouwen wordt uitgegaan van een standaard stalen hal van 8.000 vierkante bruto vloeroppervlak en een kantoor van circa 3.000 vierkante meter bruto vloeroppervlak.

Begripsomschrijvingen Bouwkosten Bouwkosten zijn kosten die voortvloeien uit aangegane verplichtingen ten behoeve van de realisering van een bouwproject tot en met de oplevering van het gebouw. Bouwkosten omvatten directe kosten en indirecte kosten en zijn exclusief grondkosten, projectgebonden bedrijfskosten, losse inrichting en bedrijfsinstallaties, bijkomende bouw- en projectkosten en BTW. Directe kosten omvatten bouwkundige werken, inclusief bodemvoorzieningen en paalfundering van 9 meter, gebouwinstallaties en vaste inrichtingen. Indirecte kosten zijn algemene bouwplaatskosten, algemene bedrijfskosten, winst en risico Bruto vloeroppervlakte (bvo) De oppervlakte gemeten op vloerniveau langs de buitenomtrek van de opgaande scheidingsconstructies, die de desbetreffende ruimte of groep van ruimten omhullen. Netto vloeroppervlakte (nvo) Dit is de bruto vloeroppervlakte minus de oppervlakten van de begrenzende, opgaande scheidingsconstructies zoals muren.

27

1 Richtprijzen nieuwbouw

Bouwkosten

28

2012 bvo H / m²

nvo

2013 bvo

nvo

2014 bvo

nvo

Rechthoekige distributiecentra 6,5 meter hoog 3 750 m2

424

433

436

445

435

444

7,2 meter hoog 3 750 m2 8 400 m2

428 434

437 441

440 446

450 452

439 443

448 450

Vierkante distributiecentra 7,2 meter hoog 22 500 m2

398

401

408

411

405

409

8,5 meter hoog 22 500 m2

400

404

412

414

408

412

Bron: BIM Media; bewerking: Bak

2 Richtprijzen nieuwbouw exclusief fundering 2012 bvo H / m²

nvo

2013 bvo

nvo

2014 bvo

nvo

Rechthoekige distributiecentra 6,5 meter hoog 3 750 m2

311

318

320

327

319

325

7,2 meter hoog 3 750 m2 8 400 m2

315 336

322 341

324 345

331 350

323 342

330 347

Vierkante distributiecentra 7,2 meter hoog 22 500 m2

313

315

322

324

319

321

8,5 meter hoog 22 500 m2

315

318

324

327

321

324

Bron: BIM Media; bewerking: Bak

Bouwkosten bedrijfsgebouwen 140

2003=100 Materiaal Loon

130 120 110 100 90

’04

’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

Bron: Bureau Documentatie Bouwwezen

29

Bouwkosten

Vraag In tegenstelling tot de hier gepresenteerde cijfers geven de meeste statistieken ter zake van de vraag maar zeer beperkte informatie; men registreert namelijk uitsluitend de vraag op de vrije markt. In deze publicatie omvat de vraag naar logistiek vastgoed zowel ruimten die op de vrije markt worden verhuurd en verkocht als gebouwen die door gebruikers zelf voor eigen rekening worden neergezet, de zogenoemde eigenbouw. De vraag wordt geregistreerd in het jaar waarin tussen partijen wilsovereenstemming is bereikt of – in geval van nieuwbouw voor eigen gebruik – zodra de bouw daadwerkelijk is begonnen. De vraagcijfers die in deze publicatie worden vermeld, zijn totstandgekomen door integratie van gegevens uit verschillende bronnen, waarbij Vastgoedmarkt en PropertyNL als voornaamste bron hebben gefungeerd.

Begripsomschrijvingen Nieuwbouw Hiertoe worden gerekend distributiecentra en opslagloodsen die niet ouder zijn dan twee jaar, alsook ruimten die nog niet eerder in gebruik zijn geweest. Vraag Onder de vraag wordt verstaan het aantal vierkante meters logistiek vastgoed dat in gebruik wordt genomen voor opslag, overslag en groupage. Contractverlengingen en zogenoemde sale-and-leaseback transacties worden niet tot de vraag gerekend. Vraagcijfers hebben vrijwel altijd betrekking op ruimten van minimaal 1.000 vierkante meter. Vrije markt Dit is de markt waarin projectontwikkelaars, bouwers en beleggers ruimten aanbieden voor veelal nog onbekende gebruikers.

31

Vraag naar logistiek vastgoed naar eigendomssituatie 1 600

x 1 000 m2 Koop Huur

1 400 1 200 1 000 800 600 400 200 0

Vraag

32

2004 ’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

Vraag naar logistiek vastgoed naar gebouwtype 1 600

x 1 000 m2 Bestaande bouw Nieuwbouw

1 400 1 200 1 000 800 600 400 200 0

2004 ’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

Vraag naar logistiek vastgoed naar bereikbaarheid 800

x 1 000 m2


700 600 500 400 300 200 100 0

2004 ’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

49

17

59

Overig

14 16 2005-2009

2010-2014

Vraag naar logistiek vastgoed per type gebruiker 100

% Logistiek dienstverleners Producenten Retailers Overig

90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

33

2004 ’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13 ’14


16

16

53 15

Vraag naar logistiek vastgoed per landsdeel 800

x 1 000 m2 Zuid West Midden Oost Noord

700 600 500 400 300 200 100 0

2004 ’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

Vraag

Vraag naar logistiek vastgoed per type gebruiker 2004-2014

Vraag naar logistiek vastgoed naar grootteklasse

%

%

8

21

17

34

8 22

16 23

18

m2 minder dan 5 000 5 000 - 10 000 10 000 - 20 000 20 000 - 30 000 30 000 en meer

33 2010

2014

Vraag

34

Vraag naar logistiek vastgoed naar landsdeel

12

5

%

% 1

21 43

11

40 7

29

Zuid West Midden Oost Noord

31 2010

2014

Vraag naar logistiek vastgoed naar bereikbaarheid %

% 9

23

12

17

8 9

7 7

54 54 2010

2014


1 Vraag naar logistiek vastgoed per provincie 2010 x m2

2011

2012

2013

2014


47.000 59.500

58.500

56.000 16.500 67.000

19.000 35.000

14.000 37.500


45.500 88.500 6.000 97.500

79.500 85.500 5.000 212.000

112.500 6.000 48.000 55.500

47.500 63.500 8.000 43.000

204.000 48.500 36.000 146.500


158.000 208.000 156.000

156.500 20.000 482.000 121.000

183.500 12.000 553.000 212.000

215.000 8.500 433.000 157.500

209.000 9.500 348.000 86.000

Nederland

866.000

1.220.000

1.322.000

1.030.000

1.139.000


16

16

53 15

Vraag naar logistiek vastgoed per landsdeel 800

x 1 000 m2 Zuid West Midden Oost Noord

700 600 500 400 300 200 100 0

2004 ’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

Vraag

Vraag naar logistiek vastgoed per type gebruiker 2004-2014

35

Vraag naar logistiek vastgoed in Noord-Nederland % 4

% 24 40

44 43

Logistiek dienstverleners Producenten Retailers Overig

18 18

9

2005-2009

2010-2014

Vraag

36

Vraag naar logistiek vastgoed in Oost-Nederland %

% 15

23

37 52

19


15 10

29

2005-2009

2010-2014

Vraag naar logistiek vastgoed in Midden-Nederland %

% 9 40 46

8

6

2005-2009

46

32

13 2010-2014


Vraag naar logistiek vastgoed in West-Nederland %

%


17

17 8 13 60

12 63

10 2005-2009

2010-2014

37

%

% 10

18

17 59

49

17


14 16 2005-2009

2010-2014

Vraag naar logistiek vastgoed per type gebruiker 100


90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

2004 ’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13 ’14

Vraag

Vraag naar logistiek vastgoed in Zuid-Nederland

Vraag naar logistiek vastgoed naar eigendomssituatie per provincie 2010-2014 %

Huur Koop % 18

100 % 12

82

38 32

Vraag

19 %

%

88

31

68 81

69 20 %

27

21

%

% 80

79

73 %

27

40

%

60 73 13 %

87

0

%

50 km

2 Vraag naar logistiek vastgoed per landsdeel 2011

2012

2013

2014


47.000 -

-

6.500 56.000 -

-

-


16.000 5.500 5.000 22.000 -

6.000 32.500 -

22.000 30.500 5.000 21.000 43.500 -

9.500 12.500 35.000

11.500 21.000 52.000 69.000 4.500 -


43.500 2.500 -

5.000 34.000 -

48.000 6.000 -

3.500 36.500 20.000 -

19.500 8.500 40.000 16.500

23.000 74.000 104.000 7.000 -

9.000 127.500 59.500 78.500 49.500 -

21.000 36.000 19.500 92.500 -

17.500 15.000 83.000 5.000 44.000

10.000 74.000 41.500 62.000 19.500 7.000

9.500 4.500 41.000 21.000 13.500 45.000 52.000 63.000

34.000 22.000 31.000 148.500 55.000 44.500 12.500

45.000 52.500 16.000 16.000 68.500 33.000 71.500 34.500

43.000 43.500 33.500 72.000 63.500 39.500 27.000 43.500 35.500

35.000 12.000 82.500 3.000 93.500 10.000 8.000 19.000 8.000

West-Nederland Alphen aan den Rijn Amsterdam Haarlemmermeer Rotterdam Waddinxveen Westland Zuid-Nederland Breda Eindhoven Moerdijk Oosterhout Tilburg Veghel Venlo Venray Waalwijk

39

Vraag

2010 x m2

Aandeel logistieke dienstverleners in vraag naar logistiek vastgoed per Corop-gebied 2010-2014 geen minder dan 20% 20 - 40% 40 - 60% 60 - 80% 80% en meer

Vraag

40

0

50 km

Belangrijkste locatiekeuze criteria voor grootschalige distributiecentra % Bereikbaarheid/kwaliteit infrastructuur Nabijheid klanten Beschikbaarheid personeel Nabijheid producenten Overheidssubsidies

Bron: CBRE 0

10

20

30

40

60

70

80

90 100

50

60

70

80

90 100

Belangrijkste ontwerpcriteria voor grootschalige distributiecentra % Vrije hoogte Manoeuvreerruimte vrachtwagens Vloerbelasting/vlakke vloeren

Aantal laadkuilen

Bron: CBRE 0

10

20

30

40

41

Vraag

50

Aanbod De basis voor de registratie van het aanbod wordt gevormd door cijfers die worden gepubliceerd door RealNext en Funda In Business. Registratie vindt alleen plaats van ruimten die tot de vrije markt behoren. Alhoewel deze aanbodcijfers redelijk betrouwbaar zijn, vindt toch nog een uitgebreide controle plaats ter voorkoming van dubbeltellingen en de registratie van ruimten die niet tot de logistieke markt kunnen worden gerekend. Naast het totale aanbod van logistiek vastgoed wordt in deze publicatie ook aandacht geschonken aan het zogenoemde structurele aanbod van distributiecentra en opslagloodsen. Opgemerkt moet worden dat de analyse van het structurele aanbod zich in hoofdzaak beperkt tot Amsterdam, Haarlemmermeer, Rotterdam en Venlo.

Begripsomschrijvingen Aanbod Onder aanbod wordt verstaan gebouwen waarin minimaal 750 vierkante meter bedrijfsruimte te huur of te koop wordt aangeboden. Het aanbod wordt gemeten aan het eind van het kalenderjaar en omvat uitsluitend reeds opgeleverde en/of nog in aanbouw zijnde distributiecentra en opslagloodsen. Projecten die in voorbereiding zijn en derhalve nog moeten worden gebouwd, worden in het aanbod niet meegeteld. Aanbod is hier niet identiek aan leegstand, dat wil zeggen dat de aangeboden ruimte niet leeg hoeft te staan. Nieuwbouw Hiertoe worden gerekend distributiecentra en opslagloodsen die niet ouder zijn dan twee jaar, alsook ruimten die nog niet eerder in gebruik zijn geweest. Structureel aanbod Er is sprake van structureel aanbod indien in een distributiecentrum of opslagloods gedurende drie achtereenvolgende jaren steeds dezelfde vierkante meters worden aangeboden. Voorraad Met voorraad wordt bedoeld het totaal van leegstaande en in gebruik zijnde distributiecentra en opslagruimten. Ook gebouwen die op het moment van registratie nog in aanbouw zijn, worden tot de voorraad gerekend. Vrije markt Dit is de markt waarin projectontwikkelaars, bouwers en beleggers ruimten aanbieden voor veelal nog onbekende gebruikers.

43

Aanbod van logistiek vastgoed naar gebouwtype 3 000

x 1 000 m2 Nieuwbouw Bestaande bouw

2 500 2 000 1 500 1 000 500

Aanbod

44

0

2004 ’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

Aanbod van logistiek vastgoed als percentage van de voorraad 14

%

12 10 8 6 4 2 0

2004 ’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

Aanbod van logistiek vastgoed naar grootteklasse % 10

% 7

16

10 24

43

6

14

26

44 2010

2014


1 Aanbod van logistiek vastgoed per provincie, 31 december 2010 x m2

2011

2012

2013

2014

39.500 5.000 65.500

43.500 13.000 105.000

41.500 86.500

8.500 75.500 19.000 85.000

8.500 81.500 12.000 79.000


271.000 67.000 57.000 360.000

334.500 188.000 59.000 313.000

292.000 220.500 88.500 358.000

394.500 173.000 73.000 342.000

402.500 224.500 58.500 325.500


220.500 564.000 216.500

338.000 739.500 250.500

373.500 4.000 959.500 278.000

386.500 9.000 1.074.000 301.000

456.000 9.000 981.000 286.000

1.866.000

2.384.000

2.702.000

2.941.000

2.924.000


Nederland

Aanbod

Vraag en aanbod op de vrije markt 3 500

x 1 000 m2 Aanbod Vraag

3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0

2004 ’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13 ’14

Ontwikkeling structureel aanbod 1 000

x 1 000 m2

800 600 400 200 0

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

45

2013

2014

Aanbod van logistiek vastgoed naar landsdeel % 2

18

% 3

16 42

7

44

10


27

31

2014

2010

Aanbod

46

Aanbod van logistiek vastgoed naar bereikbaarheid % 5

10

% 15

16


13

5

20 18 49

49 2010

2014

Aanbod van logistiek vastgoed naar bereikbaarheid 70

%


60 50 40 30 20 10 0

2004 ’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

2 Aanbod van logistiek vastgoed naar leeftijd per provincie, 31 december 2014 0-2 jaar

3-7 jaar

8-12 jaar

13-17 jaar

0 0 0 0

0 0 0 0

0 0 0 0

0 23 0 31

100 77 100 69


6 20 0 6

8 0 0 6

2 3 22 12

16 12 32 10

68 65 46 66


0 0 0 19

9 0 7 12

7 100 15 29

21 0 20 4

63 0 58 36

% Groningen Friesland Drenthe Overijssel

18 jaar en ouder

Aanbod

Aanbod van logistiek vastgoed naar leeftijd 31 december 2014 % 5

0 - 2 jaar 3 - 7 jaar 8 - 12 jaar 13 - 17 jaar 18 jaar en ouder

7 12

59

17

Structureel aanbod van logistiek vastgoed 70

x 1 000 m2 Amsterdam Haarlemmermeer Rotterdam Venlo

60 50 40 30 20 10 0

2006

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

47

Aanbod van logistiek vastgoed per Corop-gebied 31 december 2014 Aanbod als % van de voorraad minder dan 5 5 tot 10 10 tot 15 15 tot 20 20 en meer

Aanbod

48

0

50 km

3 Aanbod van logistiek vastgoed per landsdeel, 31 december 2011

2012

2013

2014


21.000 -

25.000 -

15.500 -

52.500 -

52.500 -


8.500 31.000 6.500 42.500 38.000 18.500 -

61.500 45.000 42.000 55.500 28.500 -

50.500 43.500 6.500 23.000 32.000 18.000 -

80.000 31.000 6.500 22.000 64.000 40.000 -

68.500 19.000 20.500 41.500 52.500 52.500 -


57.500 30.500 16.500 -

54.500 56.000 45.000 51.000 -

84.000 66.500 45.000 74.000 -

73.000 29.500 88.000 -

58.500 28.000 19.000 109.000 -

217.000 69.000 108.500 -

10.000 171.500 73.000 161.000 7.500

18.000 204.500 53.500 138.000 25.000 7.500

44.500 186.000 75.500 128.000 30.000 12.500

46.000 165.000 106.000 234.000 32.000 22.500

80.500 17.000 39.500 13.500 98.000 27.000 83.500 30.000 -

79.000 133.500 47.000 30.000 221.000 27.000 107.000 42.500 -

107.500 142.500 92.000 46.000 158.000 49.500 104.000 73.000 7.000

109.500 123.000 116.000 58.000 166.000 83.500 94.500 99.000 29.000

110.000 112.500 74.500 60.500 148.500 83.500 60.000 122.000 27.000

West-Nederland Alphen aan den Rijn Amsterdam Haarlemmermeer Rotterdam Waddinxveen Westland Zuid-Nederland Breda Eindhoven Moerdijk Oosterhout Tilburg Veghel Venlo Venray Waalwijk

49

Aanbod

2010 x m2

Huurprijzen De statistieken van de huurprijzen hebben betrekking op markthuren die zijn berekend op basis van gerealiseerde verhuurtransacties. Gegevens over verhuurtransacties worden in Nederland verzameld en gepubliceerd door Vastgoedmarkt en PropertyNL. De hier berekende markthuren zijn ongewogen gemiddelden. Daarbij zijn extreem hoge en lage prijzen buiten beschouwing gelaten. Er is een onderscheid gemaakt tussen huurprijzen voor bestaande gebouwen en huurprijzen voor nieuwe gebouwen. Bij de berekening van de huurprijzen is geen rekening gehouden met zogenoemde incentives, zoals huurvrije jaren. Informatie over incentives is in Nederland niet vrij beschikbaar.

Begripsomschrijvingen Huurprijs Dit is de prijs per vierkante meter verhuurbaar vloeroppervlak per jaar, exclusief BTW, servicekosten en huurderspecifieke inrichtingskosten. Inflatie Hieronder wordt verstaan de gemiddelde prijsverandering van goederen en diensten die huishoudens voor hun levensonderhoud aanschaffen. De inflatie wordt uitgedrukt in de zogeheten Consumenten Prijs Index (CPI) van het CBS. Verhuurbaar vloeroppervlak (vvo) Dit is het bruto vloeroppervlak minus technische ruimten, verticale stijgpunten en dragende binnenwanden. De omschrijving van het verhuurbaar vloeroppervlak is vastgelegd in de NEN 2580.

51

Gemiddelde huurprijs van logistiek vastgoed 70

H / m2 Nieuwbouw Bestaande bouw

60 50 40 30 20 10

Huurprijzen

52

0

2006

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

Gemiddelde huurprijs van logistiek vastgoed 140

2003=100 Nieuwbouw Bestaande bouw

120 100 80 60 40

2006

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

Gemiddelde huurprijzen van eersteklas logistiek vastgoed H per m2 Schiphol Rotterdam Utrecht Tilburg Amsterdam Eindhoven Venlo Breda 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

1 Gemiddelde huurprijs van logistiek vastgoed per landsdeel 2010 H / m²

2011

2012

2013

2014

Amsterdam Breda Eindhoven Rotterdam

55 45 64 50

45 45 60 56

45 42 50 56

45 42 50 52

48 42 45 55

Schiphol Tilburg Utrecht Venlo

81 50 44 40

75 50 47 45

71 52 50 39

71 52 55 39

75 50 55 42

53

Huurprijzen

Beleggingen Onder het beleggen in logistiek vastgoed wordt verstaan het vastleggen van vermogen in onroerend goed met als doel uit de exploitatie en verkoop een toekomstige stroom geldelijke opbrengsten te realiseren. Investeringen in distributiecentra en opslagruimten waarbij het de eigenaar primair is te doen om de diensten en producten die het onroerend goed hem kunnen leveren, vallen niet onder het beleggen. Individuele beleggingstransacties worden in Nederland gepubliceerd in Vastgoedmarkt en PropertyNL. De investeringsbedragen die in deze publicatie worden vermeld, zijn grotendeels hieraan ontleend. Daarnaast zijn ook zelf verzamelde gegevens gebruikt. De vermelde bedragen hebben betrekking op directe beleggingen in logistiek vastgoed. Hiervan is sprake wanneer een belegger én een meerderheidsbelang heeft in het vastgoed, én de directe zeggenschap heeft over het vastgoedmanagement.

Begripsomschrijvingen Institutionele beleggers Dit zijn financiële instellingen die als uitvloeisel van hun hoofdfunctie met een zekere regelmaat de beschikking krijgen over gelden waarvoor een met name langlopende belegging moet worden gezocht. Instellingen die als zodanig kunnen worden aangemerkt, zijn pensioenfondsen, verzekeringsmaatschappijen en beleggingsinstellingen. Professionele beleggers Deze groep omvat de institutionele beleggers en de al dan niet aan de beurs genoteerde vastgoedfondsen.

55

Beleggingen in commercieel vastgoed 12 000

H 1 mln Bedrijfsruimten Winkels Kantoren

10 000 8 000 6 000 4 000 2 000

Beleggingen

56

0

2004 ’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

Beleggingen in bedrijfsgebouwen 2 000

H 1 mln Overig vastgoed Logistiek vastgoed

1 500

1 000

500

0

2004 ’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

Beleggingen in logistiek vastgoed naar nationaliteit 900

H 1 mln Buitenlandse beleggers Nederlandse beleggers

800 700 600 500 400 300 200 100 0

2004 ’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

Beleggingen in logistiek vastgoed naar nationaliteit per provincie 2010-2014 Nederlandse beleggers Buitenlandse beleggers

%

57 100

% % 100 96

100 % 17

% 16

% 83

84

100 % 13

87 %

100

0

50 km

Beleggingen

%4

Beleggingen in logistiek vastgoed naar grootteklasse % 4 4

% 2

31

15

16

67 61 2010


2014

Beleggingen

58

Beleggingen in logistiek vastgoed naar gebouwtype %

%

34

36

66

Nieuwbouw Bestaande bouw

64

2010

2014

Beleggingen in logistiek vastgoed naar landsdeel %

% 17

39

43

18 2010

12

52 19 2014


1 Beleggingen in logistiek vastgoed per provincie 2006 %

2008

6 3

Gelderland Utrecht Flevoland Noord-Holland Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg


2010

2012

2014

-

13

17

-

8 8 20

19 2 2 4

26 18

15 19 -

17 12 11

15 34 6

9 52 12

43 -

42 7

8 21 31

2006 H 1 mln

2008

2010

2012

2014

Nederlandse beleggers w.v. Pensioenfondsen Verzekeringsmaatschappijen Vastgoedfondsen Particuliere beleggers

192

147

37

22

48

29 71 92

21 19 16 91

6 31

22

48

Buitenlandse beleggers w.v. Amerikaanse beleggers

426

440

107

213

813

91

63

-

22

431

Beleggingen in logistiek vastgoed naar bereikbaarheid % 22

7

% 5 3 6

47 31 79 2010

2014


Beleggingen

2 Beleggingen in logistiek vastgoed naar type belegger

59

Rendementen Een belangrijk beoordelingscriterium dat beleggers hanteren bij investeringsbeslissingen is het bruto aanvangsrendement. Gegevens over beleggingstransacties en de daarbij gerealiseerde bruto aanvangsrendementen worden in Nederland gepubliceerd door Vastgoedmarkt en PropertyNL. Bij de bruto aanvangsrendementen die worden gerealiseerd, kan een onderscheid worden gemaakt tussen de Randstad en de rest van Nederland, en tussen de beste locaties en overige locaties.

Begripsomschrijvingen Bruto aanvangsrendement Het bruto aanvangsrendement wordt gedefinieerd als de bruto jaarhuur op het moment van aankoop als percentage van de totale investering. Randstad Onder de Randstad verstaan we de stedenring in het westen van het land plus de gebieden die aan weerszijden gelegen zijn. De stedenring loopt van Dordrecht via Rotterdam, Delft, Den Haag, Leiden, Haarlem, Amsterdam en Hilversum naar Utrecht.

61

Gemiddelde bruto aanvangsrendementen voor eersteklas logistiek vastgoed 9,0

%

8,5 8,0 7,5 7,0 6,5 6,0 5,5

Rendementen

62

5,0

2004 ’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13 ’14

Bron: CBRE

Gemiddelde bruto aanvangsrendementen van bedrijfsgebouwen op de beste locaties 11,0

%

West-Nederland Zuid-Nederland Oost-Nederland Noord-Nederland

10,5 10,0 9,5 9,0 8,5 8,0 7,5 7,0

2006

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

Bron: DTZ

Gemiddelde bruto-aanvangsrendementen van bedrijfsgebouwen 2006 %

2008

2010

West-Nederland Beste locaties Overige locaties

7,75 8,30

8,30 9,10

8,35 9,50

8,75 10,10

8,55 9,60

Zuid-Nederland Beste locaties Overige locaties

8,00 8,80

8,50 9,60

8,25 9,60

8,75 10,25

8,60 9,85

Oost-Nederland Beste locaties Overige locaties

8,30 8,95

8,80 9,75

9,25 10,00

10,50 11,10

10,20 11,40

Noord-Nederland Beste locaties Overige locaties

9,50 8,95

9,00 9,75

9,75 10,25

10,40 11,10

10,80 11,40

bron: DTZ

2012

2014

63

Rendementen

64

Bijlage

Grote gemeenten in Nederland

Aantal inwoners 50 000 - 100 000 100 000 en meer

Groningen GRONINGEN

Leeuwarden

Smallingerland Sudwest Fryslan

Assen

FRIESLAND De Friese Meren

Den Helder

DRENTHE

Hoorn Kampen

Alkmaar

Zaanstad

Haarlemmermeer Leiden Alphen

Katwijk

Amstelveen

Gouda Utrecht

Schiedam Vlaardingen Nissewaard

Delft

Lansingerland ZUID-

Rotterdam

ZEELAND

Barneveld

UTRECHT

GELDERLAND

Ede

Zeist Nieuwegein

Arnhem

Veenendaal Nijmegen

Capelle a/d IJssel

Oss

Den Bosch

Oosterhout Roosendaal

Almelo Deventer

NOORD-BRABANT

Breda

Tilburg

Bergen op Zoom

Helmond Venlo

Eindhoven

LIMBURG

Terneuzen

Roermond

Sittard-Geleen Heerlen Kerkrade 0

Hengelo

Enschede Amersfoort

HOLLAND

Dordrecht

Hardenberg

OVERIJSSEL

Apeldoorn

Stichtse Vecht

Zoetermeer

Westland

Almere

Hilversum

a/d Rijn Woerden

Leidschendam-Voorburg

Zwolle

FLEVOLAND

Amsterdam

Haarlem

Den Haag

Lelystad

Purmerend

Velsen

Emmen

Hoogeveen

Heerhugowaard

50 km

Maastricht

Doetinchem

Bijlage

NOORDHOLLAND

65

Indeling van Nederland in Corop-gebieden

04 NoordFriesland 06 ZuidoostFriesland

05 ZuidwestFriesland

66

09 ZuidwestDrenthe

Bijlage

18 Kop van Noord-Holland Alkmaar en omgeving 19

32

31

33 WestNoord-Brabant

34 MiddenNoord-Brabant

11 ZuidwestOverijssel

13 Veluwe

36 ZuidoostNoord-Brabant

15 ArnhemNijmegen

37 NoordLimburg 38 MiddenLimburg

39 ZuidLimburg 50 km

12 Twente

14 Achterhoek

35 NoordoostNoord-Brabant

ZeeuwschVlaanderen

0

08 ZuidoostDrenthe

10 Noord-Overijssel

IJmond 40 22 20 Zaanstreek Flevoland Agglomeratie Haarlem 21 23 Groot24 Amsterdam Agglomeratie Het Gooi en Leiden en Bollenstreek Vechtstreek 25 28 Agglomeratie Oost17 ’s Gravenhage Zuid26 Utrecht Holland Delft en Westland 27 16 30 29 ZuidwestZuidoostGelderland Groot Rijnmond Zuid-Holland

Overig Zeeland

Delfzijl en 02 omgeving 03 Overig Groningen 01 OostGroningen 07 NoordDrenthe

Trefwoordenregister Aanbod 43,44,45,46,47,48,49 Amerikaanse beleggers 59

Ontwerpcriteria 41 Overheidssubsidies 41

BDB-index 27 Bedrijfsgebouwen 29,56,62,63 Bedrijfsterreinen 25 Beleggingen 55,56,57,58,59 Bereikbaarheid 10,12,32,34,41,46,59 Bestaande bouw 32,44,52,58 Beste locaties 62,63 Bouwkosten 27,28,29 Bouwperiode 25,47 Bruto aanvangsrendementen 61,62,63 Bruto vloeroppervlakte 9,27 Buitenlandse beleggers 56,57,59

Particuliere beleggers 59 Pensioenfondsen 59 Producenten 33,36,37,41 Professionele beleggers 55

Commercieel vastgoed 56 Concentratie 15 Concentratiegetal 9 Distributiecentrum 9,41 Eigenbouw 31 Eigendom 10,12,32,38 Gebouwgrootte 10,12,34,44,58 Huur 10,12,16,17,18,19,20,21,22,23, 24,32,38 Huurprijzen 51,52,53 Incentives 51 Institutionele beleggers 55 Koop 10,12,32,38 Laadkuilen 41 Leegstand 16,17,18,19,20,21,22,23, 24,43 Locatiekeuze criteria 41 Logistiek vastgoed 9 Logistieke dienstverleners 33,36,37 Nederlandse beleggers 56,57,59 Netto vloeroppervlakte 27 Nieuwbouw 12,14,16,17,18,19,20,21, 22,23,24,28,31,32,43,44,52,58

Randstad 61,62,63 Rechthoekige distributiecentra 28 Regionale spreiding Zie concentratie Retailers 33,36,37,40 Structureel aanbod 43,47,49 Vastgoedfondsen 59 Verhuurbaar vloeroppervlak 9,51 Vierkante distributiecentra 28 Vloerbelasting 41 Voorraad 9,10,11,13,14,15,16,17,18, 19,20,21,22,23,24,25,44,48 Vraag 31,32,33,34,35,36,37,38,39, 40,41,45 Vrije hoogte 41 Vrije markt 31,43,45

67

Logistiek vastgoed in cijfers 2014

Recommend Documents