Logistiek vastgoed in cijfers 2015

Logistiek vastgoed in cijfers 2015 Statistiek van de Nederlandse markt voor distributiecentra en opslagruimten Drs. R.L. Bak

Colofon Samenstelling R.L. Bak Grafische vormgeving en illustraties Kaartbeeld, Scherpenzeel Omslag Atelier van GOG, Amsterdam Fotografie David Hart Group (DHG): 42, 50 – Goodman: 61 – Tineke Dijkstra: 54 – Mischa Keijser: 8 – Luuk van der Lee: omslag ISBN/EAN: 978-94-90915-10-0 © copyright 2016 – drs R.L. Bak – Zeist Bronvermelding is verplicht Bestelinformatie Verkrijgbaar bij: NVM Business Fakkelstede 1 3431 HZ Nieuwegein Telefoon: (030) 608 51 85

Woord vooraf Ook in deze derde uitgave van Logistiek vastgoed in cijfers is gepoogd een groot aantal gegevens over de markt voor distributiecentra en grootschalige opslagruimten op systematische wijze bijeen te brengen. Met het oog op het handhaven van de continuïteit stemt de opzet geheel overeen met eerdere uitgaven. Evenals in voorgaande jaren hebben door de auteur verzamelde cijfers als voornaamste informatiebron gefungeerd. Een woord van erkentelijkheid is verschuldigd aan NVM Business, die het verschijnen van deze uitgave opnieuw heeft mogelijk gemaakt. Drs. R.L. Bak

3

4

Inhoud Woord vooraf

3

Lijst van tabellen

7

Voorraad 9 Bouwkosten 27 Vraag 31 Aanbod 43 Huurprijzen 51 Beleggingen 55 Rendementen 61 Bijlage Grote gemeenten in Nederland Indeling van Nederland in Corop-gebieden

65 66

Trefwoordenregister 67

5

Lijst van tabellen Voorraad 1 Voorraad logistiek vastgoed per provincie 2 Voorraad logistiek vastgoed per landsdeel 3 Nieuwbouw van logistiek vastgoed per provincie 4 Voorraad logistiek vastgoed per gemeente 5 Voorraad logistiek vastgoed per woonkern Bouwkosten 1 Richtprijzen nieuwbouw distributiecentra 2 Richtprijzen nieuwbouw distributiecentra exclusief fundering Vraag 1 Vraag naar logistiek vastgoed per provincie 2 Vraag naar logistiek vastgoed per landsdeel Aanbod 1 Aanbod van logistiek vastgoed per provincie 2 Aanbod van logistiek vastgoed naar leeftijd per provincie 3 Aanbod van logistiek vastgoed per landsdeel Huurprijzen 1 Gemiddelde huurprijs van logistiek vastgoed Beleggingen 1 Beleggingen in logistiek vastgoed per provincie 2 Beleggingen in logistiek vastgoed naar type belegger Rendementen 1 Gemiddelde bruto aanvangsrendementen van bedrijfsgebouwen

7

Voorraad Als basismateriaal voor de statistiek over de voorraad logistiek vastgoed dienen data die zijn verkregen door eigen waarneming, waarbij de grootte van de voorraad alsmede de samenstelling ervan door een inventarisatie per woonkern is vastgesteld. Een belangrijk hulpmiddel is de Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG), een door het Kadaster beheerde objectendatabase.

gemiddelde. Een score lager dan 100 duidt op een ondervertegenwoordiging en een score hoger dan 100 op een oververtegenwoordiging. Het concentratiegetal ontstaat door vermenigvuldiging van de concentratieindex met 100. De concentratie-index is hier berekend volgens de formule:

Alleen gebouwen met een oppervlakte boven de 2.500 vierkante meter worden geïnventariseerd. Als oppervlakte-eenheid wordt het verhuurbaar vloeroppervlak (v.v.o.) genomen. Ultimo 2014 telde Nederland 1.608 logistieke gebouwen.

Distributiecentrum Onder een distributiecentrum wordt verstaan een grootschalige bedrijfsruimte voorzien van laad- en loskuilen waarin verschillende logistieke diensten worden uitgevoerd, zoals opslag, overslag en groupage.

In tabel 4 en 5 van deze publicatie zijn uitsluitend die gemeenten en woonkernen opgenomen met een logistieke voorraad van 10.000 vierkante meter en meer.

Logistiek vastgoed Bedrijfsruimten geschikt voor logistieke functies. Hiertoe worden gerekend distributiecentra en (grootschalige) opslagruimten.

Tegen de ‘voorraad’ kunnen ook andere statistische gegevens worden afgezet, zoals het ‘aanbod’ voor de berekening van de leegstand en de ‘vraag’ voor de vaststelling van de verhuisdynamiek.

Verhuurbaar vloeroppervlak Dit is het bruto vloeroppervlak minus technische ruimten, verticale stijgpunten en dragende binnenwanden. De omschrijving van het verhuurbaar vloeroppervlak is vastgelegd in de NEN 2580.

Begripsomschrijvingen

Voorraad Met voorraad wordt bedoeld het totaal van leegstaande en in gebruik zijnde distributiecentra en opslagruimten. Ook gebouwen die op het moment van registratie nog in aanbouw zijn, worden tot de voorraad gerekend. Distributiecentra die nog kunnen worden gebouwd, worden buiten de statistiek gehouden.

Concentratiegetal De regionale spreiding van logistiek vastgoed kan worden berekend met behulp van concentratiegetallen. Een score van 100 betekent dat het aandeel dat een gemeente in logistiek vastgoed heeft, gelijk is aan het nationaal

[voorraad COROP X/voorraad Nederland]/ [oppervlak COROP X/oppervlak Nederland]

9

Voorraad logistiek vastgoed naar eigendomssituatie %

%

38

Huur Koop

37 62

63

2004

2014

Voorraad

10

Voorraad logistiek vastgoed naar gebouwgrootte %

2 25

%

2

15

30

37

21

14

34

20

2004

m2 minder dan 5 000 5 000 - 10 000 10 000 - 20 000 20 000 - 30 000 meer dan 30 000

2014

Voorraad logistiek vastgoed naar bereikbaarheid %

%

15

14

14

15

6

6

18

16 47 2004

49 2014

Afstand tot snelweg minder dan 1 km 1 tot 3 km 3 tot 5 km 5 tot 7 km meer dan 7 km

1 Voorraad logistiek vastgoed per provincie, 31 december 2006 x m2

2008

2010

2012

2014

187.500 300.000 311.500 844.500

210.500 323.000 329.500 868.000

210.500 336.000 354.500 981.500

216.000 382.000 367.000 1.041.500

230.500 382.000 367.000 1.102.500

Gelderland Utrecht Flevoland Noord-Holland

2.454.500 1.184.000 476.000 2.696.000

2.702.000 1.256.000 519.000 2.923.000

2.931.000 1.232.000 627.000 3.213.500

3.052.000 1.339.000 613.000 3.287.500

3.141.000 1.406.000 629.500 3.365.000

Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg

2.926.500 190.000 5.543.000 1.811.500

3.366.000 199.000 6.274.000 2.313.000

3.480.500 199.000 6.897.000 2.601.500

3.590.500 211.000 7.342.000 2.706.500

3.764.500 225.000 7.693.500 2.931.500

18.925.000

21.283.000

23.064.000

24.148.000

25.238.000

Groningen Friesland Drenthe Overijssel

Nederland

%

11

5

7 11

37 29

voor 1970 1970 - 1979 1980 - 1989 1990 - 1999 2000 - 2009 2010 - 2013

Ontwikkeling van de voorraad logistiek vastgoed 31 december 30

x miljoen m2

25 20 15 10 5 0

2004 ’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13 ’14

Voorraad

Voorraad logistiek vastgoed naar bouwperiode 31 december 2014

11

Nieuwbouw van logistiek vastgoed naar eigendomssituatie 900

x 1 000 m2

Huur Koop

800 700 600 500 400 300 200

Voorraad

12

100 0

2004 ’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13 ’14

Nieuwbouw van logistiek vastgoed naar gebouwgrootte 600

x 1 000 m2

minder dan 5 000 5 000 - 10 000 10 000 - 20 000 20 000 - 30 000 meer dan 30 000

500 400 300 200 100 0

2004 ’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13 ’14

Nieuwbouw van logistiek vastgoed naar bereikbaarheid 800

x 1 000 m2

700 600 500 400 300 200 100 0

2004 ’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13 ’14


2 Voorraad logistiek vastgoed per landsdeel, 31 december 2008

2010

2012

2014

Noord-Nederland Coevorden Heerenveen Veendam

57.000 166.000 91.000

75.000 166.000 114.000

75.000 166.000 114.000

81.500 212.000 114.000

81.500 212.000 114.000

Oost-Nederland Apeldoorn Ede Enschede Montferland Nijmegen Tiel Wijchen Zwolle

143.500 177.500 174.000 137.000 207.000 243.500 185.500 164.500

152.500 177.500 174.000 161.500 196.500 310.000 250.000 188.000

176.500 183.500 189.000 226.000 210.500 398.500 264.000 209.000

176.500 185.000 189.000 247.000 210.500 415.000 264.000 209.000

176.500 185.000 189.000 247.000 210.500 478.000 264.000 256.000

Midden-Nederland Almere Amersfoort Nieuwegein Utrecht Zeewolde

229.500 139.000 106.000 400.000 145.000

273.000 151.000 106.000 416.000 145.000

336.000 158.000 106.000 385.500 145.000

336.000 164.000 149.000 422.500 131.000

336.000 164.000 191.000 428.500 147.500

333.500 797.500 891.000 1.000.500 251.000 123.000

338.500 855.500 972.000 1.206.500 251.000 221.000

338.500 1.037.000 1.007.500 1.265.000 258.500 221.000

347.500 1.046.000 1.034.000 1.305.000 314.000 221.000

347.500 1.062.500 1.061.500 1.368.000 314.000 265.000

511.500 540.500 582.500 372.500 877.000 400.000 632.000 349.500 177.000

549.500 577.000 625.000 377.500 1.160.000 517.500 860.500 496.000 251.500

605.500 577.000 655.500 440.000 1.251.500 517.500 953.500 552.000 330.000

610.500 606.000 672.000 440.000 1.256.500 517.500 953.500 552.000 419.500

610.500 622.000 672.000 476.000 1.380.000 541.500 989.500 608.500 450.000

West-Nederland Alphen aan den Rijn Amsterdam Haarlemmermeer Rotterdam Waddinxveen Westland Zuid-Nederland Breda Eindhoven Moerdijk Oosterhout Tilburg Veghel Venlo Venray Waalwijk

13

Voorraad

2006 x m2

3 Nieuwbouw van logistiek vastgoed per provincie 2006 x m2

2008

2010

2012

2014

14.000 13.000

23.000 23.500

25.000 49.000

5.500 46.000 6.500 7.000

14.000 61.000


51.000 9.000 10.000 104.500

229.500 12.000 34.500 80.500

28.500 6.000 179.000

89.000 6.000 58.000

63.500 72.000 16.500 58.500


118.000 189.500 104.000

306.000 326.000 225.000

27.000 165.000 151.500

17.000 12.000 310.000 98.000

120.500 186.000 93.000

Nederland

613.000

1.260.000

631.000

655.000

685.000


Voorraad

14

Ontwikkeling van de voorraad in de belangrijkste gemeenten 240

2000=100

Amsterdam Haarlemmermeer Rotterdam Tilburg Venlo Nederland

220 200 180 160 140 120 100

2004 ’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

Ontwikkeling van de voorraad in de belangrijkste provincies 260

2000=100

Gelderland Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Zuid-Holland Nederland

240 220 200 180 160 140 120 100

2004 ’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

Concentratie van logistiek vastgoed per Corop-gebied 31 december 2014 Concentratiegetal minder dan 50 50 tot 100 100 tot 200 200 tot 300 300 tot 400 400 en meer

15

Voorraad

0

50 km

4 Voorraad logistiek vastgoed per gemeente, 31 december 2014 voorraad logistiek vastgoed m2

aandeel huursector %

aandeel nieuwbouw

aandeel leegstand

26.500 30.000 14.500 12.000

100 100

35 -

23 50

137.500 39.000 336.000 347.500

33 100 77 28

-

18 16

164.000 25.000 1.062.500 176.500

89 69 50

2 -

17 17 -

31.000 38.500 52.000 72.000

55 23 75 76

-

32 23 12 -

74.000 16.000 44.000 333.500

86 28 46

7

27 3

20.000 78.000 74.500 43.000

58 63 58

-

7 11 -

15.500 52.500 15.000 611.000

59 47 100 76

-

33 26 18

28.500 63.000 81.500 26.500

100 77

-

31 56 39

Culemborg Dalfsen De Ronde Venen Delft

145.000 12.500 65.000 11.000

25 100 -

-

23 -

Den Bosch Den Haag Deurne Deventer

281.150 61.500 122.500 172.500

50 36 15 78

-

21 17 15 14

43.000 25.500 52.500 63.500

100 66 76

10 -

50 52

119.000 118.000 185.000 38.500

65 100 60 100

64 -

4 20 37 -

Aa en Hunze Aalsmeer Aalten Achtkarspelen Alkmaar Almelo Almere Alphen aan den Rijn Amersfoort Amstelveen Amsterdam Apeldoorn

Voorraad

16

Arnhem Assen Barendrecht Barneveld Beek (L) Bergambacht Bergen (L) Bergen op Zoom Berkelland Best Beuningen Beverwijk Binnenmaas Bodegraven-Reeuwijk Boxtel Breda Bunschoten-Spakenburg Buren Coevorden Cuijk

Diemen Doesburg Doetinchem Dordrecht Duiven Echt-Susteren Ede Eersel

voorraad logistiek vastgoed m2


Eijsden-Margraten Eindhoven Emmen Enkhuizen

11.500 622.000 39.500 17.500

76 100

3 -

18 -

Enschede Epe Etten-Leur Geertruidenberg

189.000 35.500 178.500 196.000

73 66 59 66

5 -

16 26 20 37

Geldermalsen Geldrop-Mierlo Gennep Gilze en Rijen

168.500 30.000 73.500 45.000

13 68 100

100 -

3 -

10.000 15.000 59.000 20.500

54 100 -

-

14 -

Haaksbergen Haarlemmermeer Halderberge Hardenberg

12.000 1.061.500 210.000 51.500

83 66 -

3 2 -

10 6 -

Harderwijk Harlingen Heerenveen Heerhugowaard

89.500 24.000 212.000 31.000

64 16 18

22 -

25 -

Heerlen Hellevoetsluis Helmond Hendrik Ido Ambacht

83.500 23.500 257.500 20.000

44 86 -

18 6 -

9 2 -

Hengelo Heumen Heusden Hilvarenbeek

31.000 19.000 24.500 28.500

30 26 -

-

13 26 -

Hilversum Hollands Kroon Hoogeveen Hoogezand-Sappemeer

40.000 20.500 54.000 28.500

100 41 -

32 50

-

Hoorn Horst aan de Maas Houten Hulst

90.000 15.000 38.000 79.000

54 76 32

-

-

Kampen Kapelle Katwijk Kerkrade

78.500 23.500 31.000 35.000

37 100 66 -

34 -

16 28

10.500 18.000 221.500 27.000

66 100

14 -

9 69

Koggenland Langedijk Lansingerland Leeuwarden

aandeel leegstand

17

Voorraad

Goeree-Overflakkee Goirle Gorinchem Gouda

aandeel nieuwbouw

voorraad logistiek vastgoed m2 Leiden Leidschendam-Voorburg Leudal Leusden

aandeel leegstand

100 14 -

-

14 14 -

49.000 42.000 66.000 183.500

100 71 6

-

14 7

38.000 18.500 28.000 70.500

32 100

-

8 49 -

Moerdijk Montferland Neder-Betuwe Neerijnen

672.000 247.000 13.000 78.000

63 63 100 68

-

11 8 -

Nieuwegein Nijkerk Nijmegen Nissewaard

191.000 97.000 210.500 93.000

94 73 58 78

22 -

10 8 20 -

Noordenveld Noordoostpolder Oldenzaal Ommen

19.000 145.500 113.000 41.000

3 57 -

-

6 -

Oost Gelre Oosterhout Opsterland Oss

33.500 476.000 42.000 334.000

37 71

8 8

13 18

Oude IJsselstreek Ouder-Amstel Overbetuwe Peel en Maas

22.000 14.500 102.000 239.000

100 100 30 62

18

20 8

81.500 34.500 36.500 14.500

7 42 100 -

13 -

18 -

214.500 25.000 35.000 101.500

80 100 57

2 44 -

8 -

305.000 1.368.000 22.000 29.500

58 75 73 100

5 -

12 21 68

11.000 302.000 11.000 62.000

100 59 -

-

4 -

Meppel Middelburg Midden-Delfland Midden-Drenthe

Voorraad

aandeel nieuwbouw

25.500 32.000 37.500 24.500

Lisse Maasdriel Maastricht Medemblik

18


Pijnacker-Nootdorp Putten Raalte Renswoude Ridderkerk Rijssen-Holten Roerdalen Roermond Roosendaal Rotterdam Schiedam Schijndel Sint-Oedenrode Sittard-Geleen Sliedrecht Slochteren



Smallingerland Soest Someren Son en Breugel

44.500 41.500 71.000 132.500

39 65 100 76

-

10 -

Staphorst Steenwijkerland Stichtse Vecht Sudwest Fryslan

12.000 23.000 59.500 13.000

100 -

-

100 35 -

Terneuzen Teylingen Tiel Tilburg

15.000 55.500 478.000 1.380.000

100 51 65 83

13 9

11 11

Uden Uithoorn Utrecht Veendam

78.500 229.000 428.500 114.000

73 32 79 75

9 7 -

13 8 25 -

Veenendaal Veghel Veldhoven Velsen

90.000 541.500 35.500 99.500

95 50 51 13

4 -

15 36 -

Venlo Venray Vianen Vlissingen

989.500 608.500 105.500 75.500

81 84 26 40

4 9 19 -

6 20 11 -

Voorschoten Waalwijk Waddinxveen Weert

33.000 450.000 314.000 88.000

100 53 85 -

7 -

6 10 -

Weesp Westland Wijchen Woerden

12.000 265.000 264.000 113.500

33 88 73

17 -

9 20 -

Woudrichem Zaanstad Zaltbommel Zeewolde

24.000 164.000 129.000 147.500

35 69 69

3 11

2 25 -

Zeist Zevenaar Zoetermeer Zuidhorn

26.000 77.000 82.500 17.500

73 58 -

-

7 -

Zuidplas Zwijndrecht Zwolle

13.000 38.000 256.000

43 68 37

9 18

39 -

aandeel nieuwbouw

aandeel leegstand

19

Voorraad

5 Voorraad logistiek vastgoed per woonkern, 31 december 2014 voorraad logistiek vastgoed m2

Voorraad

aandeel nieuwbouw

aandeel leegstand

Aalsmeer Aduard Alkmaar Almelo

30.000 17.500 137.500 39.000

33 100

35 -

23 -

Almere-Buiten Almere-Haven Almere-Stad Alphen aan den Rijn

54.500 86.000 195.500 347.500

77 88 72 28

-

56 15 16

164.000 25.000 1.062.500 176.500

89 69 50

2 -

17 17 -

31.000 38.500 52.000 72.000

55 23 75 75

-

32 23 12 -

Beilen Bergambacht Bergen (L) Bergen op Zoom

70.500 16.000 44.000 333.500

100 28 46

7

3

Bergschenhoek Beringe Berkel en Rodenrijs Best

15.000 152.500 28.000 78.000

100 41 58

71 -

100 7

Beuningen Beverwijk Bleiswijk Bodegraven

74.500 43.000 179.000 52.500

63 59 74 47

6 -

11 3 26

Borculo Born Boxtel Breda

20.000 282.000 15.000 357.000

63 100 79

-

4 27

34.500 18.000 28.500 81.500

100 100 -

-

60 31 -

10.500 145.000 221.000 35.500

100 25 30 38

-

100 23 4 -

44.500 34.000 70.500 11.000

38 8 -

13 -

14 -

274.500 26.000 61.500 122.500

51 36 15

-

19 17 15

Amersfoort Amstelveen Amsterdam Apeldoorn

20


Arnhem Assen Barendrecht Barneveld

Breukelen Broek op Langedijk Bunschoten Coevorden Cuijk Culemborg De Kwakel De Lier De Meern Dedemsvaart Delfgauw Delft Den Bosch Den Dolder Den Haag Deurne

voorraad logistiek vastgoed m2 Deventer Didam Diemen Diessen


aandeel nieuwbouw

aandeel leegstand

78 100 -

-

14 50 -

14.500 25.500 47.000 63.500

74 76

-

52

Drachten Drachten-Azeven Drunen Duiven

44.500 42.000 18.000 119.000

39 65

-

10 4

Duivendrecht Echt Eck en Wiel Ede

14.500 118.000 19.500 185.000

100 100 60

64 -

20 20 100 37

Eersel Eindhoven Elst Emmeloord

38.500 622.000 47.000 145.500

100 76 55 3

3 -

18 -

Emmen Enkhuizen Enschede Epe

39.500 17.500 189.000 12.000

100 73 -

-

16 -

Erp Etten-Leur Gameren Geldermalsen

31.500 178.500 25.500 160.500

100 59 100 8

5 -

100 20 39 -

Geldrop Giessen Gieten Gilze

30.000 24.000 26.500 45.000

100 100

100 -

30

Goirle Gorinchem Gouda Groenlo

15.000 59.000 20.500 33.500

53 100 -

-

14 -

Gronsveld Haaften Haaksbergen Hardenberg

11.500 61.500 12.000 17.500

87 -

-

-

Harderwijk Harlingen Hazeldonk Hedel

89.500 24.000 253.500 42.000

65 71 71

22 -

6 -

Heerenveen Heerhugowaard Heerlen Heijen

212.000 31.000 71.000 73.500

16 18 42 68

21 -

25 -

Dinxperlo Doesburg Doetinchem Dordrecht

21

Voorraad

172.500 12.500 43.000 28.500

voorraad logistiek vastgoed m2 Hellevoetsluis Helmond Hendrik Ido Ambacht Hengelo

aandeel leegstand

86 30

6 -

2 13

35.000 50.000 40.000 31.000

100 100 -

-

-

13.000 25.000 50.000 109.500

20 70

44 -

55 11

Hoogeveen Hoogezand Hoorn Horst

54.000 28.500 46.000 15.000

41 54

50 -

-

Houten IJsselmuiden Ittervoort Kampen

38.000 29.000 21.500 49.500

76 100 25 -

-

43 25 -

Kapelle Katwijk Kerkrade Klundert

23.500 10.000 35.000 33.000

100 100 73

-

28 7

Kolham Leeuwarden Leiden Leidschendam

62.000 27.000 25.500 32.000

100 100

-

69 14 -

Leusden Lienden Lijnden Lisse

24.500 16.000 20.000 49.000

100 100

-

100 -

25.000 86.500 155.000 22.500

100 100 36 -

49 24 -

22 8 -

Maastricht Maastricht-Airport Maurik Meppel

66.000 74.000 27.500 38.000

86 32

-

14 27 8

Middelburg Middelharnis Middenmeer Mijdrecht

18.500 10.000 20.500 65.000

-

32 -

49 -

417.500 10.000 19.000 16.000

56 100 -

-

3 100 -

Hoensbroek Holten Honselersdijk Hoofddorp

Voorraad

aandeel nieuwbouw

23.500 257.500 20.000 31.000

Herkenbosch Heteren Hilversum Hoek van Holland

22


Maarssen Maasbree Maasdijk Maasland

Moerdijk Monster Nederasselt Neer



aandeel nieuwbouw

aandeel leegstand

191.000 12.500 45.500 97.000

94 100 88 73

22 -

10 43 8

Nijmegen Nootdorp Obdam Ochten

210.500 10.500 10.500 13.000

58 100

100 -

20 -

Oldenzaal Ommen Oosterhout Oostrum

113.000 41.000 476.000 226.000

57 37 59

8 25

6 13 -

Oss Oud Gastel Oude Meer Oudenbosch

334.000 197.000 102.000 13.000

71 70 96 -

8 2 19 -

18 6 27 -

Peize Putten Raalte Raamsdonksveer

19.000 34.500 36.500 196.000

42 100 66

-

18 37

Renswoude Ridderkerk Rijnsburg Ritthem

14.500 214.500 31.000 75.500

80 66 40

2 34 -

8 -

Roermond Roosendaal Rotterdam Rotterdam Botlek

89.000 305.000 282.500 360.500

51 58 59 76

-

12 11 7

Rotterdam Rotterdam Rotterdam Rotterdam

12.000 386.000 46.000 55.000

100 80 100 100

18 -

76 42 -

Rotterdam-Albrandswaard Rozenburg Sas van Gent Sassenheim

187.000 29.000 15.000 22.000

85 100 100 -

57 -

32 -

Schiedam Schijndel Schiphol Schiphol-Rijk

22.000 29.500 456.000 299.500

73 100 86 74

-

68 3 11

s-Heerenberg Sint Jansteen Sint-Oedenrode Sittard

234.500 53.500 11.000 20.000

32 100 -

-

9 -

11.000 13.000 22.000 19.500

34 100

-

-

Hoogvliet Maasvlakte Pernis Vondelingenplaat

Sliedrecht Sneek Soest Soesterberg

23

Voorraad

Nieuwegein Nieuwleusen Nieuw-Vennep Nijkerk


Voorraad

aandeel nieuwbouw

aandeel leegstand

Someren Son Spijkenisse Staphorst

71.000 132.500 93.000 12.000

100 76 78 -

-

100

Steenwijk Surhuisterveen Swalmen Tiel

23.000 12.000 12.500 478.000

100 100 65

13

60 11

1.380.000 78.500 383.500 23.500

83 73 84 100

9 9 7 -

11 13 27 40

Varsseveld Veendam Veenendaal Veghel

22.000 114.000 90.000 510.500

100 75 95 47

5

10

Veldhoven Velsen-Noord Venlo Venray

35.500 99.500 977.000 383.000

52 13 81 100

4 -

36 6 32

Vianen Voorhout Voorschoten Waalwijk

105.500 33.500 33.000 450.000

26 84 100 53

19 7

11 6

Waardenburg Waddinxveen Walsoorden Weert

16.500 314.000 25.500 88.000

85 100 -

-

10 -

Weesp Wijchen Woerden Wognum

12.000 264.000 113.500 55.500

89 73 -

-

20 -

Zaandam Zaltbommel Zeewolde Zevenaar

153.000 103.500 147.500 77.000

33 62 69 73

11 -

3 21 7

Zevenbergen Zevenhuizen Zoetermeer Zwaag

221.500 13.000 82.500 44.000

76 43 58 -

-

25 -

Zwaagdijk Zwijndrecht Zwolle

121.500 38.000 256.000

9 68 37

9 18

10 39 -

Tilburg Uden Utrecht Vaassen

24


Voorraad logistiek vastgoed naar gemeentegrootte 31 december 2014 12

% 4

16

10 000 - 20 000 20 000 - 50 000 50 000 - 100 000 100 000 - 150 000 150 000 - 250 000 meer dan 250 000

36

15 17

25

x 1 000 m2

Tilburg Rotterdam Amsterdam Haarlemmermeer Venlo Moerdijk Eindhoven Breda Venray Veghel 0

200

400

600

800

1000

1200

1400

Bedrijfsterreinen met de grootste voorraad logistiek vastgoed 31 december 2014 x 1 000 m2

Trade Port West (Venlo) Westpoort (Amsterdam) Haven (Waalwijk) Borchwerf II (Roosendaal/Halderberge) Acht (Eindhoven) Smakterheide (Venray) Lageweide (Utrecht) Distripark Botlek (Rotterdam) Schiphol-Rijk (Haarlemermeer) Medel (Tiel) 0

100

200

300

400

500

600

Voorraad

Gemeenten met de grootste voorraad logistiek vastgoed 31 december 2014

Bouwkosten Gemakkelijk hanteerbare kostengetallen waarmee men snel bouwkosten van distributiecentra kan bepalen, zijn te vinden in de taxatieboekjes van BIM Media. Daarin wordt een onderscheid gemaakt tussen vierkante distributiecentra en rechthoekige distributiecentra. Bij het bepalen van de kosten wordt uitgegaan van het principe dat 4 tot 5% van het gebouw inpandig kantoor is, 1,8% van de gevel uit gevelopeningen met aluminium kozijnen bestaat en dat de dichte gevel uit dubbelwandige gevelbeplating met metselwerk bestaat. Verder is 3% technische ruimte en is de betonvloer afgewerkt met coating en belijning. De technische installatie bestaat uit onder meer een aparte ketel voor het inpandige kantoor en gasgestookte luchtverhitters in het distributiecentrum, PVC-riolering, decentrale mechanische afzuiging en centrale licht- en krachtinstallatie. Een betrouwbaar beeld van de kostenontwikkelingen in de bouw geven de BDB-indexcijfers. Deze cijfers – al decennialang een standaard voor de bouwwereld – worden maandelijks berekend door het Bureau Documentatie Bouwwezen. De BDB-cijfers zijn zogeheten input-indexcijfers. Dat wil zeggen dat wordt uitgegaan van een pakket van vaststaande hoeveelheden materialen, manuren en indirecte kosten. Materiaalprijzen worden verkregen door een halfjaarlijkse materiaalenquête. Bij de berekening van de BDB-indexcijfers voor bedrijfsgebouwen wordt uitgegaan van een standaard stalen hal van 8.000 vierkante bruto vloeroppervlak en een kantoor van circa 3.000 vierkante meter bruto vloeroppervlak.

Begripsomschrijvingen Bouwkosten Bouwkosten zijn kosten die voortvloeien uit aangegane verplichtingen ten behoeve van de realisering van een bouwproject tot en met de oplevering van het gebouw. Bouwkosten omvatten directe kosten en indirecte kosten en zijn exclusief grondkosten, projectgebonden bedrijfskosten, losse inrichting en bedrijfsinstallaties, bijkomende bouw- en projectkosten en BTW. Directe kosten omvatten bouwkundige werken, inclusief bodemvoorzieningen en paalfundering van 9 meter, gebouwinstallaties en vaste inrichtingen. Indirecte kosten zijn algemene bouwplaatskosten, algemene bedrijfskosten, winst en risico Bruto vloeroppervlakte (bvo) De oppervlakte gemeten op vloerniveau langs de buitenomtrek van de opgaande scheidingsconstructies, die de desbetreffende ruimte of groep van ruimten omhullen. Netto vloeroppervlakte (nvo) Dit is de bruto vloeroppervlakte minus de oppervlakten van de begrenzende, opgaande scheidingsconstructies zoals muren.

27

1 Richtprijzen nieuwbouw

Bouwkosten

28

2013 bvo H / m²

nvo

2014 bvo

nvo

2015 bvo

nvo

Rechthoekige distributiecentra 6,5 meter hoog 3 750 m2

436

445

435

444

434

444

7,2 meter hoog 3 750 m2 8 400 m2

440 446

450 452

439 443

448 450

438 446

448 453

Vierkante distributiecentra 7,2 meter hoog 22 500 m2

408

411

405

409

410

413

8,5 meter hoog 22 500 m2

412

414

408

412

413

416

Bron: BIM Media; bewerking: Bak

2 Richtprijzen nieuwbouw exclusief fundering 2013 bvo H / m²

nvo

2014 bvo

nvo

2015 bvo

nvo

Rechthoekige distributiecentra 6,5 meter hoog 3 750 m2

320

327

319

325

316

323

7,2 meter hoog 3 750 m2 8 400 m2

324 345

331 350

323 342

330 347

320 341

327 346

Vierkante distributiecentra 7,2 meter hoog 22 500 m2

322

324

319

321

328

321

8,5 meter hoog 22 500 m2

324

327

321

324

321

323

Bron: BIM Media; bewerking: Bak

Bouwkosten bedrijfsgebouwen 140

2003=100

Materiaal Loon

130 120 110 100 90

’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

’15

Bron: Bureau Documentatie Bouwwezen

29

Bouwkosten

Vraag In tegenstelling tot de hier gepresenteerde cijfers geven de meeste statistieken ter zake van de vraag maar zeer beperkte informatie; men registreert namelijk uitsluitend de vraag op de vrije markt. In deze publicatie omvat de vraag naar logistiek vastgoed zowel ruimten die op de vrije markt worden verhuurd en verkocht als gebouwen die door gebruikers zelf voor eigen rekening worden neergezet, de zogenoemde eigenbouw. De vraag wordt geregistreerd in het jaar waarin tussen partijen wilsovereenstemming is bereikt of – in geval van nieuwbouw voor eigen gebruik – zodra de bouw daadwerkelijk is begonnen. De vraagcijfers die in deze publicatie worden vermeld, zijn totstandgekomen door integratie van gegevens uit verschillende bronnen, waarbij Vastgoedmarkt en PropertyNL als voornaamste bron hebben gefungeerd.

Begripsomschrijvingen Nieuwbouw Hiertoe worden gerekend distributiecentra en opslagloodsen die niet ouder zijn dan twee jaar, alsook ruimten die nog niet eerder in gebruik zijn geweest. Vraag Onder de vraag wordt verstaan het aantal vierkante meters logistiek vastgoed dat in gebruik wordt genomen voor opslag, overslag en groupage. Contractverlengingen en zogenoemde sale-and-leaseback transacties worden niet tot de vraag gerekend. Vraagcijfers hebben vrijwel altijd betrekking op ruimten van minimaal 1.000 vierkante meter. Vrije markt Dit is de markt waarin projectontwikkelaars, bouwers en beleggers ruimten aanbieden voor veelal nog onbekende gebruikers.

31

Vraag naar logistiek vastgoed naar eigendomssituatie 1 800

x 1 000 m2

Koop Huur

1 600 1 400 1 200 1 000 800 600 400 200 0

Vraag

32

2005 ’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

’15

Vraag naar logistiek vastgoed naar gebouwtype 1 800

x 1 000 m2

Bestaande bouw Nieuwbouw

1 600 1 400 1 200 1 000 800 600 400 200 0

2005 ’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

’15

Vraag naar logistiek vastgoed naar bereikbaarheid 1 000


x 1 000 m2

900 800 700 600 500 400 300 200 100 0

2005 ’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

’15

18

55

49

15

Overig

17 2006-2010

2011-2015

Vraag naar logistiek vastgoed per type gebruiker 100

%

Logistiek dienstverleners Producenten Retailers Overig

90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

33

2005 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13 ’14 ’15

%


16

17

52 15

Vraag naar logistiek vastgoed per landsdeel 1 200

x 1 000 m2

Zuid West Midden Oost Noord

1 000 800 600 400 200 0

2005 ’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

’15

Vraag

Vraag naar logistiek vastgoed per type gebruiker 2005-2015

Vraag naar logistiek vastgoed naar grootteklasse

%

%

7

4

13

18

32

45 24 12

31

m2 minder dan 5 000 5 000 - 10 000 10 000 - 20 000 20 000 - 30 000 30 000 en meer

14

2011

2015

Vraag

34

Vraag naar logistiek vastgoed naar landsdeel

%

%

2 2 5

11 7 52

29 62

30 2011


2015

Vraag naar logistiek vastgoed naar bereikbaarheid %

%

13

15 7


13

19 4 11

19

46 2011

53 2015

1 Vraag naar logistiek vastgoed per provincie 2011 x m2

2012

2013

2014

2015

58.500

5.500 56.000 16.500 67.000

19.000 47.000

14.000 40.500

26.000 9.500 3.000 6.000


79.500 85.500 5.000 212.000

112.500 6.000 48.000 55.500

47.500 83.500 8.000 54.000

171.500 54.500 36.000 153.000

79.000 32.000 106.000


156.500 20.000 482.000 121.000

189.000 12.000 553.000 220.000

215.000 14.000 433.000 175.000

232.500 9.500 363.500 86.000

386.500 635.000 424.000

1.220.000

1.341.000

1.096.000

1.161.000

1.707.000


Nederland

%


16

17

52 15

Vraag naar logistiek vastgoed per landsdeel 1 200

x 1 000 m2


1 000 800 600 400 200 0

2005 ’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

’15

Vraag

Vraag naar logistiek vastgoed per type gebruiker 2005-2015

35

Vraag naar logistiek vastgoed in Noord-Nederland %

%

10

20

35 58

14


44

8

11 2006-2010

2011-2015

Vraag

36

Vraag naar logistiek vastgoed in Oost-Nederland %

%

20

20

32 10

54


24 16

24 2006-2010

2011-2015

Vraag naar logistiek vastgoed in Midden-Nederland %

%

24

31

40

48

16

21 5 2006-2010

15 2011-2015


Vraag naar logistiek vastgoed in West-Nederland %

%

13


20

13 8 64

10

60

12 2006-2010

2011-2015

37

%

%

9

16

21 55 15

18

49


17 2006-2010

2011-2015

Vraag naar logistiek vastgoed per type gebruiker 100

%


90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

2005 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13 ’14 ’15

Vraag

Vraag naar logistiek vastgoed in Zuid-Nederland

Vraag naar logistiek vastgoed naar eigendomssituatie per provincie 2011-2015 %

Huur Koop % 22

100 %

78

38

Vraag

18 %

66

%

28

16 % 72 82

28

84 %

26

%

% 34

72

74

66 %

19 %

36 64

81 26

%

74

0

50 km

34

2 Vraag naar logistiek vastgoed per landsdeel 2012

2013

2014

2015

-

6.500 56.000 -

-

-

9.500 -


6.000 32.500 -

22.000 30.500 5.000 21.000 43.500 -

9.500 12.500 47.000

16.000 11.500 21.000 12.000 69.000 4.500 -

19.500 15.500 10.000 3.500 -


5.000 34.000 -

48.000 6.000 -

3.500 36.500 20.000 -

19.500 8.500 40.000 6.000 16.500

3.000 14.000 8.500 -

West-Nederland Alphen aan den Rijn Amsterdam Haarlemmermeer Rotterdam Waddinxveen Westland

9.000 127.500 59.500 78.500 49.500 -

21.000 36.000 19.500 92.500 -

17.500 15.000 83.000 5.000 44.000

10.000 74.000 41.500 98.000 19.500 7.000

4.500 29.500 19.000 170.000 55.000 12.500

Zuid-Nederland Breda Eindhoven Moerdijk Oosterhout Tilburg Veghel Venlo Venray Waalwijk

34.000 22.000 31.000 148.500 55.000 44.500 12.500

45.000 52.500 16.000 16.000 68.500 33.000 71.500 34.500

43.000 43.500 33.500 72.000 63.500 39.500 44.500 43.500 35.500

35.000 12.000 82.500 3.000 93.500 10.000 8.000 19.000 8.000

69.500 84.000 84.500 18.000 216.000 266.000 11.500 -


39

Vraag

2011 x m2

Aandeel logistieke dienstverleners in vraag naar logistiek vastgoed per Corop-gebied 2011-2015 geen minder dan 20% 20 - 40% 40 - 60% 60 - 80% 80% en meer

Vraag

40

0

50 km

Belangrijkste locatiekeuze criteria voor grootschalige distributiecentra %

Bereikbaarheid/kwaliteit infrastructuur Nabijheid klanten Beschikbaarheid personeel Nabijheid producenten Overheidssubsidies

Bron: CBRE 0

10

20

30

40

60

70

80

90 100

50

60

70

80

90 100

Belangrijkste ontwerpcriteria voor grootschalige distributiecentra %

Vrije hoogte Manoeuvreerruimte vrachtwagens Vloerbelasting/vlakke vloeren

Aantal laadkuilen

Bron: CBRE 0

10

20

30

40

41

Vraag

50

Aanbod De basis voor de registratie van het aanbod wordt gevormd door cijfers die worden gepubliceerd door RealNext en Funda In Business. Registratie vindt alleen plaats van ruimten die tot de vrije markt behoren. Alhoewel deze aanbodcijfers redelijk betrouwbaar zijn, vindt toch nog een uitgebreide controle plaats ter voorkoming van dubbeltellingen en de registratie van ruimten die niet tot de logistieke markt kunnen worden gerekend. Naast het totale aanbod van logistiek vastgoed wordt in deze publicatie ook aandacht geschonken aan het zogenoemde structurele aanbod van distributiecentra en opslagloodsen. Opgemerkt moet worden dat de analyse van het structurele aanbod zich in hoofdzaak beperkt tot Amsterdam, Haarlemmermeer, Rotterdam en Venlo.

Begripsomschrijvingen Aanbod Onder aanbod wordt verstaan gebouwen waarin minimaal 750 vierkante meter bedrijfsruimte te huur of te koop wordt aangeboden. Het aanbod wordt gemeten aan het eind van het kalenderjaar en omvat uitsluitend reeds opgeleverde en/of nog in aanbouw zijnde distributiecentra en opslagloodsen. Projecten die in voorbereiding zijn en derhalve nog moeten worden gebouwd, worden in het aanbod niet meegeteld. Aanbod is hier niet identiek aan leegstand, dat wil zeggen dat de aangeboden ruimte niet leeg hoeft te staan. Nieuwbouw Hiertoe worden gerekend distributiecentra en opslagloodsen die niet ouder zijn dan twee jaar, alsook ruimten die nog niet eerder in gebruik zijn geweest. Structureel aanbod Er is sprake van structureel aanbod indien in een distributiecentrum of opslagloods gedurende drie achtereenvolgende jaren steeds dezelfde vierkante meters worden aangeboden. Voorraad Met voorraad wordt bedoeld het totaal van leegstaande en in gebruik zijnde distributiecentra en opslagruimten. Ook gebouwen die op het moment van registratie nog in aanbouw zijn, worden tot de voorraad gerekend. Vrije markt Dit is de markt waarin projectontwikkelaars, bouwers en beleggers ruimten aanbieden voor veelal nog onbekende gebruikers.

43

Aanbod van logistiek vastgoed naar gebouwtype 3 500

x 1 000 m2

Nieuwbouw Bestaande bouw

3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500

Aanbod

44

0

2005 ’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

’15

Aanbod van logistiek vastgoed als percentage van de voorraad 14

%

12 10 8 6 4 2 0

2005 ’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

’15

Aanbod van logistiek vastgoed naar grootteklasse %

9

%

7

10 25

49

6

13 9

28

44 2011

2015


1 Aanbod van logistiek vastgoed per provincie, 31 december 2011 x m2

2012

2013

2014

2015


43.500 13.000 105.000

41.500 86.500

8.500 75.500 19.000 85.000

8.500 81.500 12.000 91.000

6.000 60.000 8.000 86.500


339.000 188.000 59.000 328.000

299.000 220.500 88.000 358.000

401.000 188.000 73.000 359.000

402.500 205.000 60.500 354.000

304.000 212.500 70.000 351.000


338.000 755.000 250.500

433.500 4.000 985.000 278.000

449.000 9.000 1.123.000 301.000

532.000 9.000 1.003.000 286.000

398.000 48.000 947.500 306.500

2.419.000

2.794.000

3.091.000

3.045.000

2.792.000

Nederland

Aanbod

Vraag en aanbod op de vrije markt 3 500

x 1 000 m2

Aanbod Vraag

3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0

2005 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13 ’14 ’15

Ontwikkeling structureel aanbod 1 400

x 1 000 m2

1 200 1 000 800 600 400 200 0

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

45

2014

2015

Aanbod van logistiek vastgoed naar landsdeel %

%

2

18

3

14 10

42

10

46


27

28

2015

2011

Aanbod

46

Aanbod van logistiek vastgoed naar bereikbaarheid %

12

%

11

13

5


15

6

22

20 50

46

2011

2015

Aanbod van logistiek vastgoed naar bereikbaarheid 70


%

60 50 40 30 20 10 0

2005 ’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

’15

2 Aanbod van logistiek vastgoed naar leeftijd per provincie, 31 december 2015 0-2 jaar

3-7 jaar

8-12 jaar

13-17 jaar

18 jaar en ouder

% Groningen Friesland Drenthe Overijssel

-

-

9 -

10 48

100 81 100 52


12 7

8 3 7

8 3 10 16

15 14 27 9

69 71 60 61


2 26

11 8

9 12 33

10 11 11

81 100 64 22

Aanbod

Aanbod van logistiek vastgoed naar leeftijd 31 december 2015 %

5

0 - 2 jaar 3 - 7 jaar 8 - 12 jaar 13 - 17 jaar 18 jaar en ouder

6 12

64

13

Structureel aanbod van logistiek vastgoed 100

x 1 000 m2

Amsterdam Haarlemmermeer Rotterdam Venlo

80 60 40 20 0

2007

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

’15

47

Aanbod van logistiek vastgoed per Corop-gebied 31 december 2015 Aanbod als % van de voorraad minder dan 5 5 tot 10 10 tot 15 15 tot 20 20 en meer

Aanbod

48

0

50 km

3 Aanbod van logistiek vastgoed per landsdeel, 31 december 2012

2013

2014

2015


25.000 -

15.500 -

52.500 -

52.500 -

40.000 -


61.500 45.000 42.000 55.500 28.500 -

50.500 43.500 6.500 23.000 32.000 18.000 -

80.000 31.000 6.500 22.000 64.000 40.000 -

68.500 31.000 20.500 41.500 52.500 52.500 -

51.000 19.000 19.500 25.500 35.500 48.500 14.500


54.500 56.000 45.000 51.000 -

84.000 66.500 45.000 74.000 -

73.000 29.500 88.000 -

60.500 28.000 19.000 109.000 -

70.000 28.000 15.500 70.500 -

West-Nederland Alphen aan den Rijn Amsterdam Haarlemmermeer Rotterdam Waddinxveen Westland

10.000 186.500 73.000 161.000 7.500

18.000 219.500 53.500 198.000 25.000 7.500

44.500 200.500 78.000 190.500 30.000 12.500

56.500 183.000 106.000 290.000 32.000 22.500

56.500 158.000 84.500 127.000 29.500 17.500

Zuid-Nederland Breda Eindhoven Moerdijk Oosterhout Tilburg Veghel Venlo Venray Waalwijk

79.000 133.500 47.000 30.000 221.000 27.000 107.000 42.500 -

107.500 142.500 92.000 46.000 158.000 49.500 104.000 73.000 7.000

109.500 123.000 116.000 58.000 180.500 83.500 94.500 99.000 30.500

110.000 112.500 70.500 60.500 148.500 83.500 60.000 122.000 27.000

74.000 100.500 117.000 16.500 129.500 93.500 86.500 129.000 22.500

49

Aanbod

2011 x m2

Huurprijzen De statistieken van de huurprijzen hebben betrekking op markthuren die zijn berekend op basis van gerealiseerde verhuurtransacties. Gegevens over verhuurtransacties worden in Nederland verzameld en gepubliceerd door Vastgoedmarkt en PropertyNL. De hier berekende markthuren zijn ongewogen gemiddelden. Daarbij zijn extreem hoge en lage prijzen buiten beschouwing gelaten. Er is een onderscheid gemaakt tussen huurprijzen voor bestaande gebouwen en huurprijzen voor nieuwe gebouwen. Bij de berekening van de huurprijzen is geen rekening gehouden met zogenoemde incentives, zoals huurvrije jaren. Informatie over incentives is in Nederland niet vrij beschikbaar.

Begripsomschrijvingen Huurprijs Dit is de prijs per vierkante meter verhuurbaar vloeroppervlak per jaar, exclusief BTW, servicekosten en huurderspecifieke inrichtingskosten. Verhuurbaar vloeroppervlak (vvo) Dit is het bruto vloeroppervlak minus technische ruimten, verticale stijgpunten en dragende binnenwanden. De omschrijving van het verhuurbaar vloeroppervlak is vastgelegd in de NEN 2580.

51

Gemiddelde huurprijs van logistiek vastgoed 70

H / m2


60 50 40 30 20 10

Huurprijzen

52

0

2007

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

’15

Gemiddelde huurprijs van logistiek vastgoed 140

2003=100


120 100 80 60 40

2007

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

’15

Gemiddelde huurprijzen van eersteklas logistiek vastgoed H / m2

Schiphol Rotterdam Tilburg Utrecht Amsterdam Eindhoven Venlo Breda 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

1 Gemiddelde huurprijs van logistiek vastgoed per landsdeel 2011 H / m²

2012

2013

2014

2015

Amsterdam Breda Eindhoven Rotterdam

45 45 60 56

45 42 50 56

45 42 50 52

48 42 45 55

50 40 45 55

Schiphol Tilburg Utrecht Venlo

75 50 47 45

71 52 50 39

71 52 55 39

75 50 55 42

77 50 50 40

53

Huurprijzen

Beleggingen Onder het beleggen in logistiek vastgoed wordt verstaan het vastleggen van vermogen in onroerend goed met als doel uit de exploitatie en verkoop een toekomstige stroom geldelijke opbrengsten te realiseren. Investeringen in distributiecentra en opslagruimten waarbij het de eigenaar primair is te doen om de diensten en producten die het onroerend goed hem kunnen leveren, vallen niet onder het beleggen. Individuele beleggingstransacties worden in Nederland gepubliceerd in Vastgoedmarkt en PropertyNL. De investeringsbedragen die in deze publicatie worden vermeld, zijn grotendeels hieraan ontleend. Daarnaast zijn ook zelf verzamelde gegevens gebruikt. De vermelde bedragen hebben betrekking op directe beleggingen in logistiek vastgoed. Hiervan is sprake wanneer een belegger én een meerderheidsbelang heeft in het vastgoed, én de directe zeggenschap heeft over het vastgoedmanagement.

Begripsomschrijvingen Institutionele beleggers Dit zijn financiële instellingen die als uitvloeisel van hun hoofdfunctie met een zekere regelmaat de beschikking krijgen over gelden waarvoor een met name langlopende belegging moet worden gezocht. Instellingen die als zodanig kunnen worden aangemerkt, zijn pensioenfondsen, verzekeringsmaatschappijen en beleggingsinstellingen. Professionele beleggers Deze groep omvat de institutionele beleggers en de al dan niet aan de beurs genoteerde vastgoedfondsen.

55

Beleggingen in commercieel vastgoed 12 000

H 1 mln

Bedrijfsruimten Winkels Kantoren

10 000 8 000 6 000 4 000 2 000

Beleggingen

56

0

2005 ’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

’15

Beleggingen in bedrijfsgebouwen 2 000

H 1 mln

Overig vastgoed Logistiek vastgoed

1 500

1 000

500

0

2005 ’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

’15

Beleggingen in logistiek vastgoed naar nationaliteit 1 200

H 1 mln

Buitenlandse beleggers Nederlandse beleggers

1 000 800 600 400 200 0

2005 ’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

’15

Beleggingen in logistiek vastgoed naar nationaliteit per provincie 2011-2015 Nederlandse beleggers Buitenlandse beleggers

%3

57 97

% % 100 93

100 % 17

% 22

% 83

78

100 % 10

90 %5

95

0

50 km

Beleggingen

%7

Beleggingen in logistiek vastgoed naar grootteklasse %

%

1


3 6

20

12

52 27

79

2011

2015

Beleggingen

58

Beleggingen in logistiek vastgoed naar gebouwtype %

%

15 41


59 85 2011

2015

Beleggingen in logistiek vastgoed naar landsdeel %

%

6

13

7 24 52

18

69 11 2011

2015


1 Beleggingen in logistiek vastgoed per provincie 2007 % Groningen Friesland Drenthe Overijssel

2009

2011

2013

2015

5

6 4

8

-


11 3 5 12

20 5 9

9 18 8

26 4 3 3

7 11


21 5 18 20

9 38 14

3 46 6

5 32 19

13 59 10

2013

2015

2 Beleggingen in logistiek vastgoed naar type belegger 2007 H 1 mln

2009

2011

Nederlandse beleggers w.v. Pensioenfondsen Verzekeringsmaatschappijen Vastgoedfondsen Particuliere beleggers

239

211

85

8

122

91 148

39 70 66

14 30 41

8

84 38

Buitenlandse beleggers w.v. Amerikaanse beleggers

725

182

306

484

891

82

-

177

148

234

Beleggingen in logistiek vastgoed naar bereikbaarheid %

%

12

21

16

31

7 39 60 2011

11

3 2015


59

Beleggingen

2 3

Rendementen Een belangrijk beoordelingscriterium dat beleggers hanteren bij investeringsbeslissingen is het bruto aanvangsrendement. Gegevens over beleggingstransacties en de daarbij gerealiseerde bruto aanvangsrendementen worden in Nederland gepubliceerd door Vastgoedmarkt en PropertyNL. Bij de bruto aanvangsrendementen die worden gerealiseerd, kan een onderscheid worden gemaakt tussen de Randstad en de rest van Nederland, en tussen de beste locaties en overige locaties.

Begripsomschrijvingen Bruto aanvangsrendement Het bruto aanvangsrendement wordt gedefinieerd als de bruto jaarhuur op het moment van aankoop als percentage van de totale investering. Randstad Onder de Randstad verstaan we de stedenring in het westen van het land plus de gebieden die aan weerszijden gelegen zijn. De stedenring loopt van Dordrecht via Rotterdam, Delft, Den Haag, Leiden, Haarlem, Amsterdam en Hilversum naar Utrecht.

61

Gemiddelde bruto aanvangsrendementen voor eersteklas logistiek vastgoed 9,0

%

8,5 8,0 7,5 7,0 6,5 6,0 5,5

Rendementen

62

5,0

2005 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13 ’14 ’15

Bron: CBRE

Gemiddelde bruto aanvangsrendementen van bedrijfsgebouwen op de beste locaties 11,0

%

West-Nederland Zuid-Nederland Oost-Nederland Noord-Nederland

10,5 10,0 9,5 9,0 8,5 8,0 7,5 7,0

2007

’08

’09

’10

’11

’12

’13

’14

’15

Bron: DTZ

Gemiddelde bruto-aanvangsrendementen van bedrijfsgebouwen 2007 %

2009

2011

West-Nederland Beste locaties Overige locaties

7,65 8,25

8,50 9,80

8,50 9,85

8,75 10,00

7,15 8,75

Zuid-Nederland Beste locaties Overige locaties

7,90 8,75

8,60 10,00

8,50 9,85

8,75 10,25

7,15 9,25

Oost-Nederland Beste locaties Overige locaties

8,20 8,90

9,30 10,25

9,75 10,50

10,75 11,25

9,00 11,40

Noord-Nederland Beste locaties Overige locaties

8,35 8,90

9,60 10,25

10,10 10,75

10,65 11,35

9,50 11,40

bron: DTZ

2013

2015

63

Rendementen

64

Bijlage

Grote gemeenten in Nederland

Aantal inwoners 50 000 - 100 000 100 000 en meer

Groningen GRONINGEN

Leeuwarden

Smallingerland Sudwest Fryslan

Assen

FRIESLAND De Friese Meren

Den Helder

DRENTHE

Hoorn Kampen

Alkmaar

Zaanstad

Haarlemmermeer Leiden Alphen

Katwijk

Amstelveen

Gouda Utrecht

Schiedam Vlaardingen Nissewaard

Delft

Lansingerland ZUID-

Rotterdam

ZEELAND

Barneveld

UTRECHT

GELDERLAND

Ede

Zeist Nieuwegein

Arnhem

Veenendaal Nijmegen

Capelle a/d IJssel

Oss

Den Bosch

Oosterhout Roosendaal

Almelo Deventer

NOORD-BRABANT

Breda

Tilburg

Bergen op Zoom

Helmond Venlo

Eindhoven

LIMBURG

Terneuzen

Roermond

Sittard-Geleen Heerlen Kerkrade 0

Hengelo

Enschede Amersfoort

HOLLAND

Dordrecht

Hardenberg

OVERIJSSEL

Apeldoorn

Stichtse Vecht

Zoetermeer

Westland

Almere

Hilversum

a/d Rijn Woerden

Leidschendam-Voorburg

Zwolle

FLEVOLAND

Amsterdam

Haarlem

Den Haag

Lelystad

Purmerend

Velsen

Emmen

Hoogeveen

Heerhugowaard

50 km

Maastricht

Doetinchem

Bijlage

NOORDHOLLAND

65

Indeling van Nederland in Corop-gebieden

04 NoordFriesland 06 ZuidoostFriesland

05 ZuidwestFriesland

66

09 ZuidwestDrenthe

Bijlage

18 Kop van Noord-Holland Alkmaar en omgeving 19

32

31

33 WestNoord-Brabant

34 MiddenNoord-Brabant

11 ZuidwestOverijssel

13 Veluwe

36 ZuidoostNoord-Brabant

15 ArnhemNijmegen

37 NoordLimburg 38 MiddenLimburg

39 ZuidLimburg 50 km

12 Twente

14 Achterhoek

35 NoordoostNoord-Brabant

ZeeuwschVlaanderen

0

08 ZuidoostDrenthe

10 Noord-Overijssel

IJmond 40 22 20 Zaanstreek Flevoland Agglomeratie Haarlem 21 23 Groot24 Amsterdam Agglomeratie Het Gooi en Leiden en Bollenstreek Vechtstreek 25 28 Agglomeratie Oost17 ’s Gravenhage Zuid26 Utrecht Holland Delft en Westland 27 16 30 29 ZuidwestZuidoostGelderland Groot Rijnmond Zuid-Holland

Overig Zeeland

Delfzijl en 02 omgeving 03 Overig Groningen 01 OostGroningen 07 NoordDrenthe

Trefwoordenregister Aanbod 43,44,45,46,47,48,49 Amerikaanse beleggers 59

Ontwerpcriteria 41 Overheidssubsidies 41

BDB-index 27 Bedrijfsgebouwen 29,56,62,63 Bedrijfsterreinen 25 Beleggingen 55,56,57,58,59 Bereikbaarheid 10,12,32,34,41,46,59 Bestaande bouw 32,44,52,58 Beste locaties 62,63 Bouwkosten 27,28,29 Bouwperiode 25,47 Bruto aanvangsrendementen 61,62,63 Bruto vloeroppervlakte 9,27 Buitenlandse beleggers 56,57,59

Particuliere beleggers 59 Pensioenfondsen 59 Producenten 33,36,37,41 Professionele beleggers 55

Commercieel vastgoed 56 Concentratie 15 Concentratiegetal 9 Distributiecentrum 9,41 Eigenbouw 31 Eigendom 10,12,32,38 Gebouwgrootte 10,12,34,44,58 Huur 10,12,16,17,18,19,20,21,22,23, 24,32,38 Huurprijzen 51,52,53 Incentives 51 Institutionele beleggers 55 Koop 10,12,32,38 Laadkuilen 41 Leegstand 16,17,18,19,20,21,22,23, 24,43 Locatiekeuze criteria 41 Logistiek vastgoed 9 Logistieke dienstverleners 33,36,37 Nederlandse beleggers 56,57,59 Netto vloeroppervlakte 27 Nieuwbouw 12,14,16,17,18,19,20,21, 22,23,24,28,31,32,43,44,52,58

Randstad 61,62,63 Rechthoekige distributiecentra 28 Regionale spreiding Zie concentratie Retailers 33,36,37,40 Structureel aanbod 43,47,49 Vastgoedfondsen 59 Verhuurbaar vloeroppervlak 9,51 Vierkante distributiecentra 28 Vloerbelasting 41 Voorraad 9,10,11,13,14,15,16,17,18, 19,20,21,22,23,24,25,44,48 Vraag 31,32,33,34,35,36,37,38,39, 40,41,45 Vrije hoogte 41 Vrije markt 31,43,45

67

Logistiek vastgoed in cijfers 2015

Recommend Documents