Logistiek vastgoed in cijfers 2013

Logistiek vastgoed in cijfers 2013 Statistiek van de Nederlandse markt voor distributiecentra en opslagruimten Drs. R.L. Bak

Colofon Samenstelling R.L. Bak Grafische vormgeving en illustraties Kaartbeeld, Scherpenzeel Omslag Atelier van GOG, Amsterdam Fotografie Goodman, Amsterdam ISBN/EAN: 978-94-90915-05-6 Bronvermelding is verplicht Bestelinformatie Verkrijgbaar bij: NVM Business Fakkelstede 1 3431 HZ Nieuwegein Telefoon: (030) 608 51 85

Woord vooraf Het is overbodig erop te wijzen dat logistiek vastgoed zich in een grote belangstelling mag verheugen. Niettemin ontbreekt een goede statistische waarneming van hetgeen in Nederland tot stand is gebracht. Dat geldt niet alleen ten aanzien van de omvang en structuur van het aanwezige gebouwenbestand, maar ook voor wat betreft de geldende vraagen aanbodverhoudingen, de gerealiseerde huurprijzen en de beleggingsmarkt. Het is echter wenselijk dat een ieder die betrokken is bij de ontwikkeling en realisatie van logistiek vastgoed, op een eenvoudige en snelle manier kennis kan nemen van de veelheid van gegevens die deze markt kenmerken. Het voorliggende boekje heeft tot doel in deze lacune te voorzien. Daarbij is gekozen voor een opzet die nagenoeg identiek is aan die welke wordt gehanteerd voor Kantoren in Cijfers. De auteur is ervan overtuigd dat dit boekje over logistiek vastgoed door zijn praktische opzet en indeling al snel onmisbaar zal blijken voor makelaars, adviseurs en marktonderzoekers. Bovendien kan het van nut zijn bij de snelle oriëntering ten behoeve van beleidsbeslissingen die door projectontwikkelaars, beleggers en financiers genomen moeten worden. Een woord van dank gaat uit naar NVM Business, die onderhavige publicatie mogelijke maakte, en naar Goodman Nederland, die het fotomateriaal beschikbaar stelde. Drs. R.L. Bak

3

4

Inhoud Woord vooraf

3

Lijst van tabellen

7

Voorraad 9 Bouwkosten 27 Vraag 31 Aanbod 43 Huurprijzen 51 Beleggingen 55 Rendementen 61 Bijlage Grote gemeenten in Nederland Indeling van Nederland in Corop-gebieden

65 66

Trefwoordenregister 67

5

Lijst van tabellen Voorraad 1 Voorraad logistiek vastgoed per provincie 2 Voorraad logistiek vastgoed per landsdeel 3 Nieuwbouw van logistiek vastgoed per provincie 4 Voorraad logistiek vastgoed per gemeente 5 Voorraad logistiek vastgoed per woonkern Bouwkosten 1 Richtprijzen nieuwbouw distributiecentra 2 Richtprijzen nieuwbouw distributiecentra exclusief fundering Vraag 1 Vraag naar logistiek vastgoed per provincie 2 Vraag naar logistiek vastgoed per landsdeel Aanbod 1 Aanbod van logistiek vastgoed per provincie 2 Aanbod van logistiek vastgoed naar leeftijd per provincie 3 Aanbod van logistiek vastgoed per landsdeel Huurprijzen 1 Gemiddelde huurprijs van logistiek vastgoed Beleggingen 1 Beleggingen in logistiek vastgoed per provincie 2 Beleggingen in logistiek vastgoed naar type belegger Rendementen 1 Gemiddelde bruto aanvangsrendementen van bedrijfsgebouwen

7

Voorraad Als basismateriaal voor de statistiek over de voorraad logistiek vastgoed dienen data die zijn verkregen door eigen waarneming, waarbij de grootte van de voorraad alsmede de samenstelling ervan door een inventarisatie per woonkern is vastgesteld. Een belangrijk hulpmiddel is de Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG), een door het Kadaster beheerde objectendatabase. Alleen gebouwen met een oppervlakte boven de 2.500 vierkante meter zijn geïnventariseerd. Als oppervlakte-eenheid is het verhuurbaar vloeroppervlak (v.v.o.) genomen. Ultimo 2012 telde Nederland 1.485 logistieke gebouwen. In tabel 4 en 5 van deze publicatie zijn uitsluitend die gemeenten en woonkernen opgenomen met een logistieke voorraad van 10.000 vierkante meter en meer. Tegen de ‘voorraad’ kunnen ook andere statistische gegevens worden afgezet, zoals het ‘aanbod’ voor de berekening van de leegstand en de ‘vraag’ voor de vaststelling van de verhuisdynamiek. Begripsomschrijvingen Concentratiegetal De regionale spreiding van logistiek vastgoed kan worden berekend met behulp van concentratiegetallen. Een score van 100 betekent dat het aandeel dat een gemeente in logistiek vastgoed heeft, gelijk is aan het nationaal gemiddelde. Een score lager dan 100

duidt op een ondervertegenwoordiging en een score hoger dan 100 op een oververtegenwoordiging. Het concentratiegetal ontstaat door vermenigvuldiging van de concentratieindex met 100. De concentratie-index is hier berekend volgens de formule: [voorraad Corop X/voorraad Nederland]/ [oppervlak Corop X/oppervlak Nederland]

Distributiecentrum Onder een distributiecentrum wordt verstaan een grootschalige bedrijfsruimte voorzien van laad- en loskuilen waarin verschillende logistieke diensten worden uitgevoerd, zoals opslag, overslag en groupage. Logistiek vastgoed Bedrijfsruimten geschikt voor logistieke functies. Hiertoe worden gerekend distributiecentra en (grootschalige) opslagruimten. Verhuurbaar vloeroppervlak Dit is het bruto vloeroppervlak minus technische ruimten, verticale stijgpunten en dragende binnenwanden. De omschrijving van het verhuurbaar vloeroppervlak is vastgelegd in de NEN 2580. Voorraad Met voorraad wordt bedoeld het totaal van leegstaande en in gebruik zijnde distributiecentra en opslagruimten. Ook gebouwen die op het moment van registratie nog in aanbouw zijn, worden tot de voorraad gerekend. Distributiecentra die nog kunnen worden gebouwd, worden buiten de statistiek gehouden.

9

Voorraad logistiek vastgoed naar eigendomssituatie %

%

41

Huur Koop

40

59

60

2002

2012

Voorraad

10

Voorraad logistiek vastgoed naar gebouwgrootte % 2 25

% 2

15

29

36

22

14

34

21

2002

m2 minder dan 5 000 5 000 - 10 000 10 000 - 20 000 20 000 - 30 000 meer dan 30 000

2012

Voorraad logistiek vastgoed naar bereikbaarheid %

% 13

14

13

15

6

6

19

48

2002

17

49 2012

Afstand tot snelweg minder dan 1 km 1 tot 3 km 3 tot 5 km 5 tot 7 km meer dan 7 km

1 Voorraad logistiek vastgoed per provincie, 31 december 2004 x m2

2006

2008

2010

2012

162.000 299.000 308.000 787.500

176.500 299.000 308.000 813.000

199.500 321.500 326.000 836.500

208.000 341.000 326.000 938.000

208.000 386.500 332.500 998.000

Gelderland Utrecht Flevoland Noord-Holland

2.257.000 1.098.000 454.500 2.368.000

2.432.000 1.113.500 469.500 2.608.000

2.690.500 1.185.500 512.500 2.835.000

2.891.000 1.161.500 582.000 3.113.000

3.006.000 1.265.000 568.000 3.169.000

Zuid-Holland Zeeland Noord-Brabant Limburg

2.526.000 171.000 5.119.000 1.575.000

2.788.000 171.000 5.383.000 1.772.500

3.213.000 183.500 6.067.000 2.270.500

3.355.000 183.500 6.676.000 2.557.000

3.460.000 195.000 7.126.000 2.659.000

17.125.000

18.334.000

20.641.000

22.332.000

23.373.000

Groningen Friesland Drenthe Overijssel

Nederland

11

Voorraad

Ontwikkeling van de voorraad logistiek vastgoed 31 december

25

x miljoen m2

20 15 10 5 0

2002 ’03 ’04 ’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12

Nieuwbouw van logistiek vastgoed naar eigendomssituatie 800

x 1 000 m2 Huur Koop

600

400

200

Voorraad

12

0

2002 ’03 ’04 ’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12

Nieuwbouw van logistiek vastgoed naar gebouwgrootte 600

x 1 000 m2 minder dan 5 000 5 000 - 10 000 10 000 - 20 000 20 000 - 30 000 meer dan 30 000

500 400 300 200 100 0

2002 ’03 ’04 ’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12

Nieuwbouw van logistiek vastgoed naar bereikbaarheid 800

x 1 000 m2

700 600 500 400 300 200 100 0

2002 ’03 ’04 ’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12


2 Voorraad logistiek vastgoed per landsdeel, 31 december 2006

2008

2010

2012

Noord-Nederland Coevorden Heerenveen Veendam

57.000 172.000 90.500

57.000 172.000 90.500

75.000 172.000 114.000

75.000 172.000 114.000

81.500 218.000 114.000

Oost-Nederland Apeldoorn Ede Enschede Montferland Nijmegen Tiel Wijchen Zwolle

98.500 156.500 162.000 111.500 207.000 216.500 185.000 160.000

143.500 166.500 162.000 124.000 207.000 244.000 185.000 160.000

152.500 166.500 162.000 148.500 207.000 310.000 249.500 183.500

168.500 172.500 177.000 213.000 207.000 399.000 264.000 205.000

168.500 184.500 177.000 234.000 207.000 415.500 264.000 205.000

Midden-Nederland Almere Amersfoort Nieuwegein Utrecht Zeewolde

212.500 101.500 106.000 400.500 140.000

222.500 108.000 106.000 400.500 145.000

265.500 120.000 106.000 416.500 145.000

329.500 127.000 106.000 386.000 145.000

329.500 133.000 149.500 420.000 131.000

West-Nederland Alphen aan den Rijn Amsterdam Haarlemmermeer Rotterdam Waddinxveen Westland

310.500 737.000 766.000 928.500 189.500 66.500

310.500 798.500 878.000 984.500 245.500 121.000

315.500 856.000 958.500 1.191.000 245.500 219.000

315.500 1.033.000 994.000 1.246.000 253.500 219.000

325.000 1.042.000 1.014.000 1.286.000 309.000 219.000

Zuid-Nederland Breda Eindhoven Moerdijk Oosterhout Tilburg Veghel Venlo Venray Waalwijk

447.000 521.000 515.500 349.000 842.500 355.000 581.000 308.000 169.000

461.500 539.000 563.000 372.500 876.000 395.500 629.000 348.500 177.500

499.000 576.000 605.000 377.500 1.114.000 513.000 857.000 491.000 251.500

555.500 576.000 636.000 440.000 1.205.500 513.000 949.000 548.000 318.000

560.500 602.000 652.500 440.000 1.211.000 513.000 949.000 548.000 412.500

13

Voorraad

2004 x m2

3 Nieuwbouw van logistiek vastgoed per provincie 2004 x m2

2006

2008

2010

2012

5.000 14.500

14.000 13.000

23.000 23.000

37.000

46.000 6.000 7.000


81.500 120.000

51.000 9.000 10.000 93.000

229.000 12.000 34.500 80.500

20.500 6.000 171.000

83.000 6.000 40.000


45.500 201.500 105.000

118.000 172.000 104.000

297.000 326.000 222.000

23.500 140.500 150.500

11.000 12.000 309.000 90.000

Nederland

573.000

584.000

1.247.000

549.000

610.000


Voorraad

14

Ontwikkeling van de voorraad in de belangrijkste gemeenten 240

2000=100

Amsterdam Haarlemmermeer Rotterdam Tilburg Venlo Nederland

220 200 180 160 140 120 100

2002 ’03

’04

’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

Ontwikkeling van de voorraad in de belangrijkste provincies 240

2000=100

Gelderland Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Zuid-Holland Nederland

220 200 180 160 140 120 100

2002 ’03

’04

’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

Concentratie van logistiek vastgoed per Corop-gebied 31 december 2012 concentratiegetal minder dan 50 50 tot 100 100 tot 200 200 tot 300 300 tot 400 400 en meer

15

Voorraad

0

50 km

4 Voorraad logistiek vastgoed per gemeente, 31 december 2012 voorraad logistiek vastgoed m2 Aa en Hunze Aalsmeer Aalten Achtkarspelen

Voorraad

aandeel nieuwbouw

aandeel leegstand

26.500 11.000 14.500 12.000

100 100

-

100 49

139.000 39.000 329.500 325.000

33 100 81 23

100 3

16 4

133.000 25.000 1.038.000 168.500

86 65 52

5 1 -

50 16 -

31.000 38.500 46.500 72.000

55 23 72 75

12

22 -

74.000 16.000 44.000 301.000

86 28 40

33 -

29 -

20.000 78.000 74.500 44.500

66 83 57

-

7 21 -

Bodegraven-Reeuwijk Boxtel Breda Bunschoten-Spakenburg

31.000 15.000 560.500 28.500

80 100 76 100

1 -

44 18 -

Buren Coevorden Cuijk Culemborg

63.000 81.500 26.000 140.000

78 9

8 -

56 39 17

Dalfsen De Ronde Venen Den Bosch Den Haag

12.500 65.000 268.500 51.000

100 43 23

2 -

25 -

Deurne Deventer Diemen Doesburg

122.500 171.500 32.000 24.500

15 78 100 -

85 8 -

9 50 -

Doetinchem Dordrecht Duiven Echt-Susteren

47.000 60.500 117.000 41.000

74 57 64 100

-

60 31

Ede Eersel

184.500 38.500

60 100

7 -

27 -

Alkmaar Almelo Almere Alphen aan den Rijn

16

aandeel huursector %

Amersfoort Amstelveen Amsterdam Apeldoorn Arnhem Assen Barendrecht Barneveld Beek (L) Bergambacht Bergen (L) Bergen op Zoom Berkelland Best Beuningen Beverwijk

voorraad logistiek vastgoed m2


Eijsden-Margraten Eindhoven Enkhuizen Enschede

11.500 602.000 17.500 177.000

75 100 71

-

24 23

Epe Etten-Leur Geertruidenberg Geldermalsen

35.000 170.000 196.000 160.500

67 61 66 13

14 -

47 12 11 12

73.500 45.000 12.500 59.000

68 100 46 100

-

30 54 25

20.500 12.000 1.014.000 206.000

81 67

2 9

3 31

Hardenberg Harderwijk Harlingen Heerenveen

51.500 69.500 24.000 218.000

54 16

22

7

Heerhugowaard Heerlen Hellevoetsluis Helmond

31.000 62.000 23.500 242.000

18 24 78

12 14

36 2

Hendrik Ido Ambacht Hengelo Heumen Heusden

20.000 31.000 19.000 18.000

30 -

23 -

27 -

Hilvarenbeek Hilversum Hollands Kroon Hoogeveen

28.500 40.000 14.000 54.000

100 41

-

-

Hoogezand-Sappemeer Hoorn Houten Hulst

14.000 90.000 38.000 69.500

76 37

-

-

Kampen Kapelle Katwijk Kerkrade

66.000 23.500 20.500 35.000

44 100 100 -

-

19 28

10.500 18.000 190.500 27.000

71 100

-

14 47

25.500 32.000

100

-

-

Gennep Gilze en Rijen Goirle Gorinchem

Koggenland Langedijk Lansingerland Leeuwarden Leiden Leidschendam-Voorburg

aandeel leegstand

17

Voorraad

Gouda Haaksbergen Haarlemmermeer Halderberge

aandeel nieuwbouw

voorraad logistiek vastgoed m2 Leudal Leusden Lisse Maasdriel

Voorraad

18


aandeel nieuwbouw

aandeel leegstand

16.000 24.500 49.000 42.000

100 71

-

-

Maastricht Medemblik Meppel Middelburg

64.500 183.500 35.000 12.500

6 26 -

22 15 -

4 -

Midden-Delfland Midden-Drenthe Moerdijk Montferland

22.500 70.500 652.500 234.000

100 73 20

3 9

88 13 3

Neder-Betuwe Neerijnen Nieuwegein Nijkerk

13.000 78.000 149.500 97.000

100 68 92 64

29 -

9 30 8

Nijmegen Noordenveld Noordoostpolder Oldenzaal

207.000 19.000 107.500 113.000

55 4 57

-

6 4 3

Ommen Oost Gelre Oosterhout Opsterland

41.000 33.500 440.000 42.000

40 -

33 -

10 -

Oss Oude IJsselstreek Ouder-Amstel Overbetuwe

268.500 22.000 14.500 102.000

72 100 100 30

12 5

9 -

Peel en Maas Pijnacker-Nootdorp Putten Raalte

197.000 70.500 34.500 37.000

54 8 42 100

23 -

-

Renswoude Ridderkerk Roerdalen Roermond

14.500 208.000 35.000 101.500

83 100 57

-

14 -

Roosendaal Rotterdam Schiedam Schijndel

315.500 1.286.000 22.000 29.500

59 71 73 100

7 3 -

19 10 71

11.000 293.000 11.000 56.500

100 46 -

2 -

11 -

44.500 19.500

38 100

-

17 -

Sint-Oedenrode Sittard-Geleen Sliedrecht Slochteren Smallingerland Soest


aandeel nieuwbouw

aandeel leegstand

Someren Son en Breugel Spijkenisse Staphorst

71.000 131.500 93.000 12.000

100 76 78 -

43 -

10 -

Steenwijkerland Stichtse Vecht Sudwest Fryslan Terneuzen

23.000 57.000 13.000 15.000

100 100

-

32 -

55.500 415.000 1.211.000 44.500

50 60 81 16

4 -

8 13 -

Uithoorn Utrecht Veendam Veenendaal

207.000 417.500 114.000 79.000

20 77 75 97

8 -

4 18 -

Veghel Veldhoven Velsen Venlo

513.000 35.500 50.500 949.000

50 16 79

-

9 36 11

Venray Vianen Vlissingen Voorschoten

548.000 86.500 75.500 33.000

82 32 40 100

23 16 -

13 -

Waalwijk Waddinxveen Weert Weesp

408.000 309.000 88.000 12.000

53 70 -

23 18 -

1 8 -

Westland Wijchen Woerden Woudrichem

219.000 264.000 113.000 24.000

39 88 73 -

-

3 7 -

Zaanstad Zaltbommel Zeewolde Zeist

159.000 118.500 131.000 26.000

36 67 78 -

35 -

12 10 -

Zevenaar Zoetermeer Zuidhorn Zuidplas

77.000 82.500 15.000 13.000

73 58 100 43

13 -

-

Zwijndrecht Zwolle

34.000 205.000

73 28

-

47 -

Teylingen Tiel Tilburg Uden

19

Voorraad


5 Voorraad logistiek vastgoed per woonkern, 31 december 2012

Voorraad

20



aandeel nieuwbouw

aandeel leegstand

Aalsmeer Aduard Alkmaar Almelo

11.100 15.000 139.000 39.000

100 33 100

100

100 -

Almere-Buiten Almere-Haven Almere-Stad Alphen aan den Rijn

52.500 86.000 191.000 325.000

76 88 80 23

3

22 22 4

133.000 25.000 1.038.000 168.500

86 65 52

5 1 -

50 16 -

31.000 38.500 46.500 72.000

55 23 72 75

12

22 -

Beilen Bergambacht Bergen (L) Bergen op Zoom

70.500 16.000 44.000 301.000

100 28 40

-

-

Bergschenhoek Beringe Best Beuningen

15.000 152.500 78.000 74.500

100 41 66 83

-

100 7 21

Beverwijk Bleiswijk Bodegraven Borculo

44.500 168.000 31.000 20.000

57 72 80 -

-

7 44 -

Born Botlek Rotterdam Boxtel Breda

273.000 356.500 15.000 313.000

49 75 100 80

2 9 2

8 1 33

32.000 18.000 28.500 81.500

100 100 -

8

57 -

Cuijk Culemborg De Kwakel De Lier

10.500 140.000 207.000 35.500

100 9 20 38

-

100 17 4 -

De Meern Dedemsvaart Delfgauw Den Bosch

38.500 34.000 70.500 262.000

44 8 44

2

19 23

26.000 51.000

24

-

-

Amersfoort Amstelveen Amsterdam Apeldoorn Arnhem Assen Barendrecht Barneveld

Breukelen Broek op Langedijk Bunschoten Coevorden

Den Dolder Den Haag


aandeel nieuwbouw

aandeel leegstand

122.500 171.500 12.500 32.000

15 78 100

85 8 -

9 50

Diessen Dinxperlo Doesburg Doetinchem

28.500 14.500 24.500 47.000

74

-

-

Dordrecht Drachten Drachten-Azeven Drunen

60.500 44.500 42.000 18.000

57 38 -

-

60 17 -

Duiven Duivendrecht Echt Eck en Wiel

117.000 14.500 41.000 19.500

64 100 100 -

-

31 100

Ede Eersel Eindhoven Elst

184.500 38.500 602.000 47.000

60 100 75 55

6 5 11

27 24 -

Emmeloord Enkhuizen Enschede Epe

107.500 17.500 177.000 12.000

4 100 71 -

-

4 23 -

Erp Etten-Leur Gameren Geldermalsen

27.000 170.000 25.500 160.500

100 61 100 13

-

100 12 45 7

Giessen Gieten Gilze Goirle

24.000 26.500 45.000 12.500

100 100 46

-

30 54

Gorinchem Gouda Groenlo Gronsveld

59.000 20.500 33.500 11.500

100 -

33 -

25 -

Haaften Haaksbergen Hardenberg Harderwijk

61.500 12.000 17.500 69.500

87 54

-

11 -

24.000 247.000 42.000 218.000

71 71 16

21

7

31.000 56.000

18 27

13

-

Deurne Deventer Didam Diemen

Harlingen Hazeldonk Hedel Heerenveen Heerhugowaard Heerlen

21

Voorraad




aandeel nieuwbouw

73.500 23.500 242.000 20.000

68 78 -

14 -

2 -

31.000 35.000 50.000 40.000

30 100 100

22 -

27 -

28.500 49.500 109.500 54.000

20 70 41

6 -

11 -

Hoogezand Hoogvliet Rotterdam Hoorn Houten

14.000 12.000 46.000 38.000

100 76

-

78 -

IJsselmuiden Ittervoort Kampen Kapelle

29.000 16.000 37.000 23.500

100 100

-

43 -

Katwijk (NB) Kerkrade Klundert Kolham

10.000 35.000 33.000 56.500

100 73 -

-

28 51 -

Leeuwarden Leiden Leidschendam Leusden

27.000 25.500 32.000 24.500

100 100 -

-

47 -

Lienden Lijnden Lisse Maarssen

16.000 20.000 49.000 25.000

100 100 100

-

100 -

Maasbree Maasdijk Maasland Maastricht

44.500 118.000 22.500 64.500

100 46 -

100 23

88 29

74.000 31.500 27.500 35.000

86 75 26

33 -

19 -

12.500 14.000 65.000 397.000

69

-

4

19.000 16.000

-

-

-

Heijen Hellevoetsluis Helmond Hendrik Ido Ambacht Hengelo Herkenbosch Heteren Hilversum

Voorraad

22

Hoek van Holland Honselersdijk Hoofddorp Hoogeveen

Maastricht-Airport Maasvlakte Rotterdam Maurik Meppel Middelburg Middenmeer Mijdrecht Moerdijk Nederasselt Neer

aandeel leegstand


aandeel nieuwbouw

aandeel leegstand

Nieuw-Bergen Nieuwegein Nieuwleusen Nieuw-Vennep

44.000 149.500 12.500 45.000

92 100 89

29 -

30 -

Nijkerk Nijmegen Obdam Ochten

97.000 207.000 10.500 13.000

64 55 100

-

8 6 -

Oldenzaal Ommen Oosterhout Oostrum

113.000 41.000 440.000 169.500

57 40 46

-

3 10 -

Oss Oud Gastel Oude Meer Oudenbosch

268.500 193.000 76.000 13.000

72 72 95 -

12 9 -

9 33 -

Peize Pernis Rotterdam Putten Raalte

19.000 46.000 34.500 37.000

100 42 100

-

11 -

Raamsdonksveer Renswoude Ridderkerk Rijnsburg

196.000 14.500 208.000 20.500

66 83 100

14 -

11 14 -

Ritthem Roermond Roosendaal Rotterdam

75.500 89.000 315.500 284.500

40 51 59 57

16 7 2

19 16

Rotterdam-Albrandswaard Rozenburg Sas van Gent Sassenheim

183.500 12.500 15.000 22.000

70 100 100 -

100 -

3 -

Schiedam Schijndel Schiphol Schiphol-Rijk

22.000 30.000 453.500 297.000

73 100 84 74

-

71 6

s-Heerenberg Sint Jansteen Sint-Oedenrode Sittard

221.500 44.000 11.000 20.000

21 100 -

10 -

3 42

11.000 13.000 19.500 71.000

100 100

-

-

131.500 93.000

76 78

43 -

10

Sliedrecht Sneek Soesterberg Someren Son Spijkenisse

23

Voorraad


voorraad logistiek vastgoed m2 Staphorst Steenwijk Surhuisterveen Swalmen

Voorraad

aandeel nieuwbouw

aandeel leegstand

12.000 23.000 12.000 12.500

100 100

-

49 -

415.000 1.211.000 44.500 378.500

60 81 16 80

4 9

8 13 18

Vaassen Varsseveld Veendam Veenendaal

23.500 22.000 114.000 79.000

100 100 75 97

-

70 -

Veghel Veldhoven Velsen-Noord Venlo

486.000 35.500 50.500 936.500

47 16 78

-

4 36 11

Venray Vianen Vondelingenplaat Rotterdam

378.500 86.500 51.500

100 32 100

23 -

18 -

Voorhout Voorschoten Waalwijk Waardenburg

33.500 33.000 408.000 16.500

84 100 53 -

23 -

1 -

Waddinxveen Walsoorden Weert Weesp

309.000 25.500 88.000 12.000

70 100 -

18 -

8 -

Wijchen Woerden Wognum Zaandam

264.000 113.500 55.500 153.000

88 73 33

49 -

7 12

Zaltbommel Zeewolde Zevenaar Zevenbergen

93.000 131.000 77.000 222.500

57 78 73 79

45 13 7

25

Zevenhuizen Zoetermeer Zwaag Zwaagdijk

13.000 82.500 44.000 121.500

43 58 9

-

6

Zwijndrecht Zwolle

34.000 205.000

73 28

-

47 -

Tiel Tilburg Uden Utrecht

24


Voorraad logistiek vastgoed naar bouwperiode 31 december 2012 7

% 5

8

voor 1970 1970 - 1979 1980 - 1989 1990 - 1999 2000 - 2009 2010 - 2012

12 37 31

25

x 1 000 m2 Rotterdam Tilburg Amsterdam Haarlemmermeer Venlo Moerdijk Eindhoven Breda Venray Veghel 0

200

400

600

800

1000

1200

1400

Bedrijfsterreinen met de grootste voorraad logistiek vastgoed 31 december 2012 x 1 000 m2 Trade Port West (Venlo) Westpoort (Amsterdam) Borchwerf II (Roosendaal/Halderberge) Haven (Waalwijk) Moerdijk Acht (Eindhoven) Smakterheide (Venray) Distripark Botlek (Rotterdam) Lageweide (Utrecht) Schiphol-Rijk (Haarlemermeer) 0

100

200

300

400

500

600

Voorraad

Gemeenten met de grootste voorraad logistiek vastgoed 31 december 2012

Bouwkosten Gemakkelijk hanteerbare kostengetallen waarmee men snel bouwkosten van distributiecentra kan bepalen, zijn te vinden in de taxatieboekjes van SDU Uitgevers. Daarin wordt een onderscheid gemaakt tussen vierkante distributiecentra en rechthoekige distributiecentra. Bij het bepalen van de kosten wordt uitgegaan van het principe dat 4 tot 5% van het gebouw inpandig kantoor is, 1,8% van de gevel uit gevelopeningen met aluminium kozijnen bestaat en dat de dichte gevel uit dubbelwandige gevelbeplating met metselwerk bestaat. Verder is 3% technische ruimte en is de betonvloer afgewerkt met coating en belijning. De technische installatie bestaat uit onder meer een aparte ketel voor het inpandige kantoor en gasgestookte luchtverhitters in het distributiecentrum, PVC-riolering, decentrale mechanische afzuiging en centrale licht- en krachtinstallatie. Een betrouwbaar beeld van de kostenontwikkelingen in de bouw geven de BDB-indexcijfers. Deze cijfers – al decennialang een standaard voor de bouwwereld – worden maandelijks berekend door het Bureau Documentatie Bouwwezen. De BDB-cijfers zijn zogeheten input-indexcijfers. Dat wil zeggen dat wordt uitgegaan van een pakket van vaststaande hoeveelheden materialen, manuren en indirecte kosten. Materiaalprijzen worden verkregen door een halfjaarlijkse materiaalenquête. Bij de berekening van de BDB-indexcijfers voor bedrijfsgebouwen wordt uitgegaan van een standaard stalen hal van 8.000 vierkante meter bruto vloeroppervlak en een kantoor van circa 3.000 vierkante meter bruto vloeroppervlak.

Begripsomschrijvingen Bouwkosten Bouwkosten zijn kosten die voortvloeien uit aangegane verplichtingen ten behoeve van de realisering van een bouwproject tot en met de oplevering van het gebouw. Bouwkosten omvatten directe kosten en indirecte kosten en zijn exclusief grondkosten, projectgebonden bedrijfskosten, losse inrichting en bedrijfsinstallaties, bijkomende bouw- en projectkosten en BTW. Directe kosten omvatten bouwkundige werken, inclusief bodemvoorzieningen en paalfundering van 9 meter, gebouwinstallaties en vaste inrichtingen. Indirecte kosten zijn algemene bouwplaatskosten, algemene bedrijfskosten, winst en risico Bruto vloeroppervlakte (bvo) De oppervlakte gemeten op vloerniveau langs de buitenomtrek van de opgaande scheidingsconstructies, die de desbetreffende ruimte of groep van ruimten omhullen. Netto vloeroppervlakte (nvo) Dit is de bruto vloeroppervlakte minus de oppervlakten van de begrenzende, opgaande scheidingsconstructies zoals muren.

27

1 Richtprijzen nieuwbouw

Bouwkosten

28

2012 bvo € / m²

nvo

2013 bvo

nvo

Rechthoekige distributiecentra 6,5 meter hoog 3 750 m2

424

433

437

447

7,2 meter hoog 3 750 m2 8 400 m2

428 434

437 441

441 447

451 454

Vierkante distributiecentra 7,2 meter hoog 22 500 m2

398

401

410

414

8,5 meter hoog 22 500 m2

400

404

413

416

Bron: SDU Uitgevers; bewerking: Bak

2 Richtprijzen nieuwbouw exclusief fundering 2012 bvo € / m²

nvo

2013 bvo

nvo

Rechthoekige distributiecentra 6,5 meter hoog 3 750 m2

311

318

322

329

7,2 meter hoog 3 750 m2 8 400 m2

315 336

322 341

326 347

333 352

Vierkante distributiecentra 7,2 meter hoog 22 500 m2

313

315

324

326

8,5 meter hoog 22 500 m2

315

318

326

329

Bron: SDU Uitgevers; bewerking: Bak

Bouwkosten bedrijfsgebouwen 140

2003=100 Materiaal Loon

130 120 110 100 90

’03

’04

’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

Bron: Bureau Documentatie Bouwwezen

29

Bouwkosten

Vraag In tegenstelling tot de hier gepresenteerde cijfers geven de meeste statistieken ter zake van de vraag maar zeer beperkte informatie; men registreert namelijk uitsluitend de vraag op de vrije markt. In deze publicatie omvat de vraag naar logistiek vastgoed zowel ruimten die op de vrije markt worden verhuurd en verkocht als gebouwen die door gebruikers zelf voor eigen rekening worden neergezet, de zogenoemde eigenbouw. De vraag wordt geregistreerd in het jaar waarin tussen partijen wilsovereenstemming is bereikt of – in geval van nieuwbouw voor eigen gebruik – zodra de bouw daadwerkelijk is begonnen. De vraagcijfers die in deze publicatie worden vermeld, zijn totstandgekomen door integratie van gegevens uit verschillende bronnen, waarbij Vastgoedmarkt en PropertyNL als voornaamste bron hebben gefungeerd.

Begripsomschrijvingen Nieuwbouw Hiertoe worden gerekend distributiecentra en opslagloodsen die niet ouder zijn dan twee jaar, alsook ruimten die nog niet eerder in gebruik zijn geweest. Vraag Onder de vraag wordt verstaan het aantal vierkante meters logistiek vastgoed dat in gebruik wordt genomen voor opslag, overslag en groupage. Contractverlengingen en zogenoemde sale-and-leaseback transacties worden niet tot de vraag gerekend. Vraagcijfers hebben vrijwel altijd betrekking op ruimten van minimaal 1.000 vierkante meter. Vrije markt Dit is de markt waarin projectontwikkelaars, bouwers en beleggers ruimten aanbieden voor veelal nog onbekende gebruikers.

31

Vraag naar logistiek vastgoed naar eigendomssituatie 1 600

x 1 000 m2 Koop Huur

1 400 1 200 1 000 800 600 400 200 0

Vraag

32

2003 ’04

’05

’06

’08

’08

’09

’10

’11

’12

’13

Vraag naar logistiek vastgoed naar gebouwtype 1 600

x 1 000 m2 Bestaande bouw Nieuwbouw

1 400 1 200 1 000 800 600 400 200 0

2003 ’04

’05

’06

’08

’08

’09

’10

’11

’12

’13

Vraag naar logistiek vastgoed naar bereikbaarheid 800

x 1 000 m2


700 600 500 400 300 200 100 0

2003 ’04

’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

18

54

57 18

Overig

14 2004-2008

2009-2013

Vraag naar logistiek vastgoed per type gebruiker 100

% Logistiek dienstverleners Producenten Retailers Overig

90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

33

2003 ’04 ’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13


15

17

54 14 2003-2013

Vraag naar logistiek vastgoed per landsdeel 800

x 1 000 m2 Noord Oost Midden West Zuid

700 600 500 400 300 200 100 0

2003 ’04

’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

Vraag

Vraag naar logistiek vastgoed per type gebruiker 2003-2013

Vraag naar logistiek vastgoed naar grootteklasse

%

%

9 14

32

24

38

28

17

6

7

2009

m2 minder dan 5 000 5 000 - 10 000 10 000 - 20 000 20 000 - 30 000 30 000 en meer

25 2013

Vraag

34

Vraag naar logistiek vastgoed naar landsdeel % 2

% 9 2

27

8

33 20

61

7

Zuid West Midden Oost Noord

31 2009

2013

Vraag naar logistiek vastgoed naar bereikbaarheid % 11

15

5

6

7

%


13

21

23

45 2009

59 2013

1 Vraag naar logistiek vastgoed per provincie 2009 x m2

2010

2011

2012

2013

25.000 69.500

47.000 47.500

58.500

56.000 16.500 60.000

19.000 35.000


233.000 34.000 48.000 133.500

45.500 88.500 6.000 97.500

79.500 85.500 5.000 212.000

112.500 6.000 48.000 55.500

47.500 63.500 8.000 38.000


202.500 342.000 14.500

258.000 240.000 156.000

156.500 20.000 494.500 121.500

183.500 12.000 542.500 197.500

138.500 8.000 356.000 157.500

1.102.000

986.000

1.233.000

1.290.000

871.000


Nederland


15

17

54 14 2003-2013

Vraag naar logistiek vastgoed per landsdeel 800

x 1 000 m2 Noord Oost Midden West Zuid

700 600 500 400 300 200 100 0

2003 ’04

’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

Vraag

Vraag naar logistiek vastgoed per type gebruiker 2003-2013

35

Vraag naar logistiek vastgoed in Noord-Nederland %

%

Logistiek dienstverleners Producenten Retailers Overig

6

26

41 51 53

23 2004-2008

2009-2013

Vraag

36

Vraag naar logistiek vastgoed in Oost-Nederland %

% 18

26 40

46

15


19 21

15 2004-2008

2009-2013

Vraag naar logistiek vastgoed in Midden-Nederland %

% 24

28

45

53 20

12 7 2004-2008

11 2009-2013


Vraag naar logistiek vastgoed in West-Nederland %

%


11

18 14 13 55

5 70

14 2004-2008

2009-2013

37

%

% 10

14

15 18

54

57 18


14 2004-2008

2009-2013

Vraag naar logistiek vastgoed per type gebruiker 100


90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

2003 ’04 ’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13

Vraag

Vraag naar logistiek vastgoed in Zuid-Nederland

Vraag naar logistiek vastgoed naar eigendomssituatie per provincie 2009-2013 Huur Koop %

27 % 12

73

38

Vraag

5% 25

88

% 23 95

75

77

21 %

% 35

% 51

65

79

49

17 %

28

%

72

83

23 %

77

0

%

50 km

2 Vraag naar logistiek vastgoed per landsdeel 2010

2011

2012

2013

-

47.000 -

-

6.500 56.000 -

-


17.000 79.500 61.500 40.500 21.500

16.000 5.500 5.000 22.000 -

6.000 32.500 -

22.000 30.500 5.000 21.000 43.500 -

9.500 12.500 35.000


48.000 10.000 4.000 -

43.500 2.500 -

5.000 34.000 -

48.000 6.000 -

3.500 36.500 20.000 -

38.000 26.500 132.000 7.500 -

23.000 74.000 104.000 7.000 -

9.000 127.500 59.500 78.500 49.500 -

21.000 36.000 19.500 92.500 -

17.500 15.000 13.000 5.000 44.000

25.500 9.500 12.500 85.000 93.500 9.000 5.500 -

9.500 4.500 41.000 21.000 13.500 45.000 52.000 95.500

34.000 22.000 31.000 148.500 55.000 44.500 25.500

45.000 52.500 16.000 16.000 68.500 33.000 71.500 29.000

43.000 43.500 33.500 39.000 61.000 39.500 27.000 43.500 6.000


West-Nederland Alphen aan den Rijn Amsterdam Haarlemmermeer Rotterdam Waddinxveen Westland Zuid-Nederland Breda Eindhoven Moerdijk Oosterhout Tilburg Veghel Venlo Venray Waalwijk

39

Vraag

2009 x m2

Aandeel retailers in vraag naar logistiek vastgoed per Corop-gebied 2009-2013 geen minder dan 20% 20 - 40% 40 - 60% 60 - 80% 80% en meer

Vraag

40

0

50 km

Belangrijkste locatiekeuze criteria voor grootschalige distributiecentra % Bereikbaarheid/kwaliteit infrastructuur Nabijheid klanten Beschikbaarheid personeel Nabijheid producenten Overheidssubsidies

Bron: CBRE 0

10

20

30

40

60

70

80

90 100

50

60

70

80

90 100

Belangrijkste ontwerpcriteria voor grootschalige distributiecentra % Vrije hoogte Manoeuvreerruimte vrachtwagens Vloerbelasting/vlakke vloeren

Aantal laadkuilen

Bron: CBRE 0

10

20

30

40

41

Vraag

50

Aanbod De basis voor de registratie van het aanbod wordt gevormd door cijfers die worden gepubliceerd door RealNext en Funda In Business. Registratie vindt alleen plaats van ruimten die tot de vrije markt behoren. Alhoewel deze aanbodcijfers redelijk betrouwbaar zijn, vindt toch nog een uitgebreide controle plaats ter voorkoming van dubbeltellingen en de registratie van ruimten die niet tot de logistieke markt kunnen worden gerekend. Naast het totale aanbod van logistiek vastgoed wordt in deze publicatie ook aandacht geschonken aan het zogenoemde structurele aanbod van distributiecentra en opslagloodsen. Opgemerkt moet worden dat de analyse van het structurele aanbod zich in hoofdzaak beperkt tot Amsterdam, Haarlemmermeer, Rotterdam en Venlo.

Begripsomschrijvingen Aanbod Onder aanbod wordt verstaan gebouwen waarin minimaal 750 vierkante meter bedrijfsruimte te huur of te koop wordt aangeboden. Het aanbod wordt gemeten aan het eind van het kalenderjaar en omvat uitsluitend reeds opgeleverde en/of nog in aanbouw zijnde distributiecentra en opslagloodsen. Projecten die in voorbereiding zijn en derhalve nog moeten worden gebouwd, worden in het aanbod niet meegeteld. Aanbod is hier niet identiek aan leegstand, dat wil zeggen dat de aangeboden ruimte niet leeg hoeft te staan. Nieuwbouw Hiertoe worden gerekend distributiecentra en opslagloodsen die niet ouder zijn dan twee jaar, alsook ruimten die nog niet eerder in gebruik zijn geweest. Structureel aanbod Er is sprake van structureel aanbod indien in een distributiecentrum of opslagloods gedurende drie achtereenvolgende jaren steeds dezelfde vierkante meters worden aangeboden. Voorraad Met voorraad wordt bedoeld het totaal van leegstaande en in gebruik zijnde distributiecentra en opslagruimten. Ook gebouwen die op het moment van registratie nog in aanbouw zijn, worden tot de voorraad gerekend. Vrije markt Dit is de markt waarin projectontwikkelaars, bouwers en beleggers ruimten aanbieden voor veelal nog onbekende gebruikers.

43

Aanbod van logistiek vastgoed naar gebouwtype 3 000

x 1 000 m2 Nieuwbouw Bestaande bouw

2 500 2 000 1 500 1 000 500

Aanbod

44

0

2003 ’04

’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

Aanbod van logistiek vastgoed als percentage van de voorraad 14

%

12 10 8 6 4 2 0

2003 ’04

’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

Aanbod van logistiek vastgoed naar grootteklasse % 7

8

11

13 24

48

% 4 23

14

48 2009

2013


1 Aanbod van logistiek vastgoed per provincie, 31 december 2009 x m2

2010

2011

2012

2013

39.500 2.000 58.500

39.500 2.000 65.500

43.500 10.000 105.000

41.500 83.000

8.500 81.500 85.000


235.000 52.500 72.000 264.500

271.000 63.500 57.000 354.000

331.500 188.000 59.000 300.500

270.000 220.500 57.000 271.000

389.000 178.500 66.500 316.500


147.000 407.500 173.500

220.500 564.000 216.000

337.500 751.500 250.500

353.000 926.500 271.500

359.000 9.000 1.079.000 297.500

1.452.000

1.853.000

2.377.000

2.494.000

2.870.000


Nederland

Aanbod

Vraag en aanbod op de vrije markt 3 500

x 1 000 m2 Aanbod Vraag

3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0

2003 ’04 ’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13

Ontwikkeling structureel aanbod 800

x 1 000 m2

700 600 500 400 300 200 100 0

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

45

2013

Aanbod van logistiek vastgoed naar landsdeel %

%

3

4

17

20 40

47

9

9


23

28

2013

2009

Aanbod

46

Aanbod van logistiek vastgoed naar bereikbaarheid % 11

% 12

16


14

5

7

21

21

48

45 2009

2013

Aanbod van logistiek vastgoed naar bereikbaarheid 700

x 1 000 m2


600 500 400 300 200 100 0

2003 ’04

’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

2 Aanbod van logistiek vastgoed naar leeftijd per provincie, 31 december 2013 0-2 jaar

3-7 jaar

8-12 jaar

13-17 jaar

0 0 0 0

0 0 0 0

0 0 0 0

0 23 0 31

100 77 100 69


6 10 0 0

19 0 4 18

0 0 29 10

14 16 33 9

61 74 34 63


0 0 0 0

4 67 12 31

0 33 9 12

33 0 20 17

63 0 59 40

% Groningen Friesland Drenthe Overijssel

18 jaar en ouder

Aanbod

Aanbod van logistiek vastgoed naar leeftijd 31 december 2013 % 2

0 - 2 jaar 3 - 7 jaar 8 - 12 jaar 13 - 17 jaar 18 jaar en ouder

13 6

60

19

Structureel aanbod van logistiek vastgoed 70

x 1 000 m2 Amsterdam Haarlemmermeer Rotterdam Venlo

60 50 40 30 20 10 0

2006

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

47

Aanbod van logistiek vastgoed per Corop-gebied 31 december 2013 Aanbod als % van de voorraad minder dan 5 5 tot 10 10 tot 15 15 tot 20 20 en meer

Aanbod

48

0

50 km

3 Aanbod van logistiek vastgoed per landsdeel, 31 december 2010

2011

2012

2013


21.000 -

21.000 -

25.000 -

15.500 -

58.500


8.500 12.000 29.000 31.500 28.500 -

8.500 31.000 6.500 42.500 38.000 18.500 -

61.500 45.000 42.000 55.500 28.500 -

50.500 40.000 6.500 11.500 32.000 18.000 -

83.500 31.000 6.500 22.000 64.000 40.000 -


72.000 8.000 11.500 16.500 -

57.500 30.500 16.500 -

54.500 56.000 45.000 51.000 -

53.000 66.500 45.000 74.000 -

66.500 29.500 88.000 -

7.500 125.000 93.000 51.500 16.000 -

219.000 69.000 108.500 -

10.000 171.500 73.000 161.000 7.500

14.000 169.500 30.500 131.500 25.000 7.500

31.000 179.500 72.500 130.500 30.000 12.500

75.500 15.500 37.000 35.500 47.000 29.500 70.000 30.000 -

80.500 17.000 39.500 13.500 98.000 27.000 83.500 30.000 -

79.000 133.500 47.000 30.000 221.000 27.000 107.000 42.500 13.500

103.500 142.500 88.000 46.000 158.000 45.000 104.000 69.000 6.000

98.000 123.000 116.000 90.500 166.000 79.000 94.500 99.000 41.000

West-Nederland Alphen aan den Rijn Amsterdam Haarlemmermeer Rotterdam Waddinxveen Westland Zuid-Nederland Breda Eindhoven Moerdijk Oosterhout Tilburg Veghel Venlo Venray Waalwijk

49

Aanbod

2009 x m2

Huurprijzen De statistieken van de huurprijzen hebben betrekking op markthuren die zijn berekend op basis van gerealiseerde verhuurtransacties. Gegevens over verhuurtransacties worden in Nederland verzameld en gepubliceerd door Vastgoedmarkt en PropertyNL. De hier berekende markthuren zijn ongewogen gemiddelden. Daarbij zijn extreem hoge en lage prijzen buiten beschouwing gelaten. Er is een onderscheid gemaakt tussen huurprijzen voor bestaande gebouwen en huurprijzen voor nieuwe gebouwen. Bij de berekening van de huurprijzen is geen rekening gehouden met zogenoemde incentives, zoals huurvrije jaren. Informatie over incentives is in Nederland niet vrij beschikbaar.

Begripsomschrijvingen Huurprijs Dit is de prijs per vierkante meter verhuurbaar vloeroppervlak per jaar, exclusief BTW, servicekosten en huurderspecifieke inrichtingskosten. Verhuurbaar vloeroppervlak (vvo) Dit is het bruto vloeroppervlak minus technische ruimten, verticale stijgpunten en dragende binnenwanden. De omschrijving van het verhuurbaar vloeroppervlak is vastgelegd in de NEN 2580.

51

Gemiddelde huurprijs van logistiek vastgoed 70

€/m2 Nieuwbouw Bestaande bouw

60 50 40 30 20 10

Huurprijzen

52

0

2005

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

Gemiddelde huurprijs van logistiek vastgoed 140

2003=100 Nieuwbouw Bestaande bouw

120 100 80 60 40

2005

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

Gemiddelde huurprijzen van eersteklas logistiek vastgoed € per m2 Schiphol Rotterdam Eindhoven Utrecht Tilburg Amsterdam Venlo Breda 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

1 Gemiddelde huurprijs van logistiek vastgoed per landsdeel

2009 €/m²

2010

2011

2012

2013

Amsterdam Breda

57 38

55 45

45 45

45 42

45 42

Eindhoven

58

64

60

60

60

Rotterdam

56

50

56

56

52

Schiphol Tilburg

88 48

81 50

75 50

71 52

71 52

Utrecht

53

44

47

50

55

Venlo

50

40

45

39

39

53

Huurprijzen

Beleggingen Onder het beleggen in logistiek vastgoed wordt verstaan het vastleggen van vermogen in onroerend goed met als doel uit de exploitatie en verkoop een toekomstige stroom geldelijke opbrengsten te realiseren. Investeringen in distributiecentra en opslagruimten waarbij het de eigenaar primair is te doen om de diensten en producten die het onroerend goed hem kunnen leveren, vallen niet onder het beleggen. Individuele beleggingstransacties worden in Nederland gepubliceerd in Vastgoedmarkt en PropertyNL. De investeringsbedragen die in deze publicatie worden vermeld, zijn grotendeels hieraan ontleend. Daarnaast zijn ook zelf verzamelde gegevens gebruikt. De vermelde bedragen hebben betrekking op directe beleggingen in logistiek vastgoed. Hiervan is sprake wanneer een belegger én een meerderheidsbelang heeft in het vastgoed, én de directe zeggenschap heeft over het vastgoedmanagement.

Begripsomschrijvingen Institutionele beleggers Dit zijn financiële instellingen die als uitvloeisel van hun hoofdfunctie met een zekere regelmaat de beschikking krijgen over gelden waarvoor een met name langlopende belegging moet worden gezocht. Instellingen die als zodanig kunnen worden aangemerkt, zijn pensioenfondsen, verzekeringsmaatschappijen en beleggingsinstellingen. Professionele beleggers Deze groep omvat de institutionele beleggers en de al dan niet aan de beurs genoteerde vastgoedfondsen.

55

Beleggingen in commercieel vastgoed 12 000

€ 1 mln Bedrijfsruimten Winkels Kantoren

10 000 8 000 6 000 4 000 2 000

Beleggingen

56

0

2003 ’04

’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

Beleggingen in bedrijfsgebouwen 2 000

€ 1 mln Overig vastgoed Logistiek vastgoed

1 500

1 000

500

0

2003 ’04

’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

Beleggingen in logistiek vastgoed naar nationaliteit 900

€ 1 mln Buitenlandse beleggers Nederlandse beleggers

800 700 600 500 400 300 200 100 0

2003 ’04

’05

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

Beleggingen in logistiek vastgoed naar nationaliteit per provincie 2009-2013 Nederlandse beleggers Buitenlandse beleggers

%

57 %

100 % 15

38 100

62

85 %

%

29

% 71

67

100 % 22 78 %9

91

0

50 km

33

Beleggingen

%

Beleggingen in logistiek vastgoed naar grootteklasse % 4

% 5

14

18 17

57 20

65 2009


2013

Beleggingen

58

Beleggingen in logistiek vastgoed naar gebouwtype %

% 27

Nieuwbouw Bestaande bouw

32

68

73 2009

2013

Beleggingen in logistiek vastgoed naar landsdeel %

%

25

32 52

5

52 7

18

9 2009

2013


1 Beleggingen in logistiek vastgoed per provincie 2005 %

2007

2009

2011

2013

-

2 3

5

6 4

9


41

11 3 6 14

20 5 9

9 18 8

23 4 3 4


24 17 18

15 5 20 21

9 38 14

2 47 6

5 32 20


2005 € 1 mln

2007

2009

2011

2013

Nederlandse beleggers w.v. Pensioenfondsen Verzekeringsmaatschappijen Vastgoedfondsen Particuliere beleggers

180

239

211

85

6

4 151 25

91 148

38 70 66

14 30 41

6

Buitenlandse beleggers w.v. Amerikaanse beleggers

159

652

182

310

464

46

121

-

180

128

Beleggingen in logistiek vastgoed naar bereikbaarheid % 7

4

20

% 7 3 9

25

44 2009

61 2013

20


Beleggingen

2 Beleggingen in logistiek vastgoed naar type belegger

59

Rendementen Een belangrijk beoordelingscriterium dat beleggers hanteren bij investeringsbeslissingen is het bruto aanvangsrendement. Gegevens over beleggingstransacties en de daarbij gerealiseerde bruto aanvangsrendementen worden in Nederland gepubliceerd door Vastgoedmarkt en PropertyNL. Bij de bruto aanvangsrendementen die worden gerealiseerd, kan een onderscheid worden gemaakt tussen de Randstad en de rest van Nederland, en tussen de beste locaties en overige locaties.

Begripsomschrijvingen Bruto aanvangsrendement Het bruto aanvangsrendement wordt gedefinieerd als de bruto jaarhuur op het moment van aankoop als percentage van de totale investering. Randstad Onder de Randstad verstaan we de stedenring in het westen van het land plus de gebieden die aan weerszijden gelegen zijn. De stedenring loopt van Dordrecht via Rotterdam, Delft, Den Haag, Leiden, Haarlem, Amsterdam en Hilversum naar Utrecht.

61

Gemiddelde bruto aanvangsrendementen voor eersteklas logistiek vastgoed 9,0

%

8,5 8,0 7,5 7,0 6,5 6,0 5,5

Rendementen

62

5,0

2003 ’04 ’05 ’06 ’07 ’08 ’09 ’10 ’11 ’12 ’13

Bron: CBRE

Gemiddelde bruto aanvangsrendementen van bedrijfsgebouwen op de beste locaties 11,0

%

Randstad Zuid-Nederland Oost-Nederland Noord-Nederland

10,5 10,0 9,5 9,0 8,5 8,0 7,5 7,0

2005

’06

’07

’08

’09

’10

’11

’12

’13

Bron: DTZ

Gemiddelde bruto-aanvangsrendementen van bedrijfsgebouwen 2005 %

2007

2009

2011

Randstad Beste locaties Overige locaties

8,00 8,50

7,65 8,25

8,50 9,80

8,50 9,85

8,75 10,00

Zuid-Nederland Beste locaties Overige locaties

8,30 8,80

7,90 8,75

8,60 10,00

8,50 9,85

8,75 10,25

Oost-Nederland Beste locaties Overige locaties

8,50 8,95

8,20 8,90

9,30 10,25

9,75 10,50

10,75 11,25

Noord-Nederland Beste locaties Overige locaties

8,50 8,95

8,35 8,90

9,60 10,25

10,10 10,75

10,65 11,35

bron: DTZ

2013

63

Rendementen

64

Bijlage

Grote gemeenten in Nederland

Aantal inwoners 50 000 - 100 000 100 000 en meer

Groningen GRONINGEN

Leeuwarden Smallingerland Sudwest Fryslan

Assen

FRIESLAND

DRENTHE

Den Helder

Hoorn Kampen

Alkmaar

Zaanstad

Amstelveen

Haarlemmermeer Leiden Alphen

Stichtse Vecht

a/d Rijn

Leidschendam-Voorburg

Gouda Utrecht

Delft Schiedam Vlaardingen Spijkenisse

Lansingerland ZUID-

Rotterdam

GELDERLAND

Ede

Zeist

Arnhem

Veenendaal Nijmegen

Capelle a/d IJssel

Oss

Den Bosch

Oosterhout

ZEELAND

Barneveld

HOLLAND

Dordrecht

Roosendaal

Almelo Deventer

NOORD-BRABANT

Breda

Tilburg

Bergen op Zoom

Helmond Venlo

Eindhoven

LIMBURG

Terneuzen

Roermond

Sittard-Geleen Heerlen Kerkrade

0

Hengelo

Enschede

Amersfoort

Nieuwegein

Hardenberg

OVERIJSSEL

Apeldoorn

UTRECHT

Zoetermeer

Westland

Almere

Hilversum

Katwijk

Zwolle

FLEVOLAND

Amsterdam

Haarlem

Den Haag

Lelystad

Purmerend

Velsen

Emmen

Hoogeveen

Heerhugowaard

50 km

Maastricht

Doetinchem

Bijlage

NOORDHOLLAND

65

Indeling van Nederland in Corop-gebieden

04 NoordFriesland 06 ZuidoostFriesland

05 ZuidwestFriesland

66

09 ZuidwestDrenthe

Bijlage

18 Kop van Noord-Holland Alkmaar en omgeving 19

32

31

33 WestNoord-Brabant

34 MiddenNoord-Brabant

11 ZuidwestOverijssel

13 Veluwe

36 ZuidoostNoord-Brabant

15 ArnhemNijmegen

37 NoordLimburg 38 MiddenLimburg

39 ZuidLimburg 50 km

12 Twente

14 Achterhoek

35 NoordoostNoord-Brabant

ZeeuwschVlaanderen

0

08 ZuidoostDrenthe

10 Noord-Overijssel

IJmond 40 22 20 Zaanstreek Flevoland Agglomeratie Haarlem 21 23 Groot24 Amsterdam Agglomeratie Het Gooi en Leiden en Bollenstreek Vechtstreek 25 28 Agglomeratie Oost17 ’s Gravenhage Zuid26 Utrecht Holland Delft en Westland 27 16 30 29 ZuidwestZuidoostGelderland Groot Rijnmond Zuid-Holland

Overig Zeeland

Delfzijl en 02 omgeving 03 Overig Groningen 01 OostGroningen 07 NoordDrenthe

Trefwoordenregister Aanbod 43,44,45,46,47,48,49 Amerikaanse beleggers 59

Ontwerpcriteria 41 Overheidssubsidies 41

BDB-index 27 Bedrijfsgebouwen 29,56,62,63 Bedrijfsterreinen 25 Beleggingen 55,56,57,58,59 Bereikbaarheid 10,12,32,34,41,46,59 Bestaande bouw 32,44,52,58 Beste locaties 62,63 Bouwkosten 27,28,29 Bouwperiode 25,47 Bruto aanvangsrendementen 61,62,63 Bruto vloeroppervlakte 9,27 Buitenlandse beleggers 56,57,59

Particuliere beleggers 59 Pensioenfondsen 59 Producenten 33,36,37,41 Professionele beleggers 55

Commercieel vastgoed 56 Concentratie 15 Concentratiegetal 9 Distributiecentrum 9,41 Eigenbouw 31 Eigendom 10,12,32,38 Gebouwgrootte 10,12,34,44,58 Huur 10,12,16,17,18,19,20,21,22,23, 24,32,38 Huurprijzen 51,52,53 Incentives 51 Institutionele beleggers 55 Koop 10,12,32,38 Laadkuilen 41 Leegstand 16,17,18,19,20,21,22,23, 24,43 Locatiekeuze criteria 41 Logistiek vastgoed 9 Logistieke dienstverleners 33,36,37 Nederlandse beleggers 56,57,59 Netto vloeroppervlakte 27 Nieuwbouw 12,14,16,17,18,19,20,21, 22,23,24,28,31,32,43,44,52,58

Randstad 61,62,63 Rechthoekige distributiecentra 28 Regionale spreiding Zie concentratie Retailers 33,36,37,40 Structureel aanbod 43,47,49 Vastgoedfondsen 59 Verhuurbaar vloeroppervlak 9,51 Vierkante distributiecentra 28 Vloerbelasting 41 Voorraad 9,10,11,13,14,15,16,17,18, 19,20,21,22,23,24,25,44,48 Vraag 31,32,33,34,35,36,37,38,39, 40,41,45 Vrije hoogte 41 Vrije markt 31,43,45

67

Logistiek vastgoed in cijfers 2013

Recommend Documents