lobl 0 4 DEC Routing

Luttenbergstraat 2 Postbus 10078 8000 GB Zwolle Telefoon 038 499 88 99 Fax 038 425 48 88 overijssel.nl postbus@overijssel. nl

RABO Zwolle 39 73 41 121

PROVINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL Provinciale Staten van Overijsse Reg.nr.

Inlichtingen bij

?Ó/ZO\Z/lobl

dhr. M.A.C. Potze a.d. Dat. ontv.:

0 4 DEC 2012

Routing

telefoon 038 499 75 66 [email protected]

Bijl.:

Stand van zaken warmtenet in Hengelo

Datum

27.11.2012 Kenmerk

Toezending aan Provinciale Staten met oogmerk: [X] ter informatie [ ] anders, en wel:

2012/0272462 Pagina

1

Bijlagen I. Bedrijfsplan Warmtenet Hengelo 2012 - 2041 (deel A en B) (te raadplegen via www.overijssel.nl/sis). Het Warmtenet in Hengelo distribueert warmte aan woningen, bedrijven en instellingen in Hengelo. Bij het statenvoorstel (PS/2008/176) van april 2008 heeft u besloten in te stemmen met het verstrekken van een lening van € 1,8 min aan het Warmtenet Hengelo. Deze zou na goedkeuring door de Europese commissie omgezet kunnen worden in een 20% aandeelhouderschap van een op te richten BV. De scenario's in het bedrijfsplan lieten een laag, maar positief rendement zien, dat zich echter pas na lange tijd (na 2028) zou voordoen. Motieven voor het besluit lagen in de verwachte C02-reductie door inzet van de restwarmte van Twence en in de mogelijkheden voor regionale uitbreiding van het net naar de omliggende gemeenten. Naast de gemeente Hengelo was voorzien in een derde aandeelhouder in de BV. Daarna is begonnen met de opbouw van het warmtenet. Begin 2012 waren zo'n 500 woningen en 80.000 m 2 bedrijfsruimte aangesloten, zoals het ROC, Metropool en het Twentebad. Deels uit duurzame bronnen, en deels uit tijdelijke gasgestookte warmtevoorzieningen. Totaal is er € 6 min geïnvesteerd, waarvoor de provincie aan de gemeente de lening van € 1,8 min inmiddels heeft verstrekt. Zowel mondeling in de statencommissie, als in de jaarrekeningen hebben wij u daarvan op de hoogte gebracht.

Datum verzending

0 4.DEC2Q12

provincie

verijssel

stand van zaken warmtenet in Hengelo

Datum

27 i l 2012 Kenmerk

2012/0272462 Pagina

2

Ondertussen hebben er zich na het besluit van 2009 diverse ontwikkelingen voorgedaan: • De restwarmte van Twence is zeer efficiënt aangewend voor een stoomleiding naar AkzoNobel en een warmteleiding naar de centrale Marssteden van Essent in Enschede. Inclusief de recente optimalisatie ruim 1.800 TJ/j (1,8 PJ/j) aan warmte. • De woningbouw in Hengelo (met name Hart van Zuid) is getemporiseerd. • De Warmtewet stelt grenzen aan de tarieven en de rentabiliteit van warmtenetten. De wet is echter nog in behandeling bij het parlement en nog niet in werking. • Er zijn subsidies verkregen van de SEV (1,5 miljoen voor aansluiting Eaton), de Europese commissie (€ 1,0 min voor het net) en het rijk (€ 0,8 min voor een nog te bouwen Bio WarmteKrachtKoppeling. • AkzoNobel beschikt over restwarmte, die nu naar het Twentekanaal of de lucht wordt weggekoeld, maar ook als voeding voor het warmtenet zou kunnen dienen. Er is daarvoor een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd dat concludeert dat er reële kansen zijn voor een warmtenet op bedrijventerrein Twentekanaal Zuid waarbij deze restwarmte van AkzoNobel in eerste instantie als basislast wordt geleverd aan enkele grootverbruikers in Hengelo . • Netwerkbedrijven en energiebedrijven zijn bezig met een heroriëntatie op warmtenetten, ondanks dat de warmtenetten bij de splitsing in 2009 bij de energiebedrijven (als Essent) zijn gebleven. * Duurzame warmte heeft een grote plaats gekregen in het nationale beleid om te voldoen aan de afspraak in EU-verband om in Nederland 14% hernieuwbare energie te hebben in 2020. Nieuw bedrijfsplan en melding bij de Europese commissie Bovengenoemde ontwikkelingen leiden er toe dat het warmtebedrijf een heroriëntatie heeft gemaakt in de vorm van een nieuw bedrijfsplan 2012-2041. In het bedrijfsplan wordt ingespeeld op de ontwikkelingen, ondermeer door: • grotere inzet op bedrijfsruimtes en instellingen; • lagere prognose woningaansluitingen, met kortere horizon voor het aantal aansluitingen (na 10 in plaats van 30 jaar); • benutting van de restwarmte van AkzoNobel, die bereid is deze om niet ter beschikking te stellen en onder voorwaarden bereid is om de benodigde investeringen op het eigen terrein te doen. Voor deze services (afschrijvingen en onderhoud van apparatuur, toezicht en elektriciteitskosten) zullen nog nadere afspraken gemaakt moeten worden; • zoveel mogelijk gebruik van 40 graden net (o.a. naar Stork City), waar nodig opwaardering naar > 55 graden; • mogelijkheden voor schaalvergroting in de regio (met name Enschede, eventueel Almelo of Borne). Daarnaast heeft Ernst&Young een second opinion uitgevoerd op het concept bedrijfsplan, met name op de financiële prognoses. In april heeft de gemeenteraad van Hengelo ingestemd met het aangepast bedrijfsplan, een raamkrediet van € 13,9 min en een eerstvolgende concrete investeringschijf van € 3,4 min. Volgende investeringsschijven heeft de raad afhankelijk gesteld van contracten met AkzoNobel, Stork en Siemens. Het bedrijfsplan (openbaar deel) is op SIS beschikbaar. Na dit raadsbesluit is de eerder afgebroken melding van staatssteun bij de Europese Commissie op basis van dit nieuwe bedrijfsplan hervat. Als de commissie instemt, naar verwachting begin 2013, kan de overheids BV opgericht worden.

provincie

verijssel

stand van zaken warmtenet in Hengelo

Tegelijkertijd zijn wij met de gemeente Hengelo actief op zoek naar een derde bedrijfsmatige partner in het warmtebedrijf. Daarbij denken we in eerste instantie aan energiebedrijven, bij voorkeur uit of actief in de regio. Wij vinden deelname van zo'n marktpartij als partner een voorwaarde voor onze deelneming. Daaraan gelieerd zijn wij met de gemeenten Enschede en Hengelo een verkenning gestart naar de samenwerkingsmogelijkheden tussen de warmtenetten in Hengelo en Enschede, in technische, financiële of organisatorische zin. Dat sluit aan bij de afspraak met het Rijk in de Green Deal, om de mogelijkheden voor restwarmtegebruik in Hengelo/Enschede verder te verkennen. Op basis van de gehanteerde financieringsverhouding en een totaal eigen vermogen van € 6 min zou de inbreng van de provincie van € 1,8 min euro een 30% deelneming met zich meebrengen. Dat is anders dan destijds in het statenvoorstel (PS/2008/176) is genoemd, namelijk 20%. Het statenbesluit is echter gesteld in een bedrag (€ 1,8 min). Dat bedrag hebben wij gehanteerd als bedrag voor de lening en inbreng van de provincie bij een omzetting naar een deelneming. Datum

27.11.2012 Kenmerk

2012/0272462 Pagina

3

Wij informeren u met deze brief over de ontwikkeling bij het Warmtenet Hengelo en het nieuwe bedrijfsplan. Dit bedrijfsplan geeft, al inspelend op de veranderende omstandigheden, voldoende perspectief voor de verdere ontwikkeling van het warmtenet en onze inbreng daarin. Bij verder ontwikkeling kan er ruim 100 TJ/j aan duurzame warmte geleverd worden. Wij geven daarmee, gegeven de ontwikkelingen, zo goed mogelijk invulling aan uw besluit van mei 2008. Wij zullen u op de hoogte brengen van de uitkomsten van de genoemde verkenning voor samenwerkingsmogelijkheden met Enschede en de voortgang van de staatssteunmelding bij de Europese Commissie. Zodra de Commissie haar goedkeuring heeft gegeven en de opzet van de BV nader ingevuld is, zullen wij ons voornemen tot deelneming (waarbij voldaan moet zijn aan de voorwaarde van een derde partij) aan u voorleggen voor het uiten van wensen en bedenkingen.

Gedeputeerde Staten van Overijssel,

voorzitter,

secretaris,

A

provincie

verijssel

2

Wat is Warmtenet Hengelo?

Bedrijfsplan Warmtenet Hengelo 2012-2041 deel A - publieksversie

2

Inhoudsopgave pagina Voorwoord

5

Mindmap met positieve aspecten van WNH

6

Samenvatting

9

1. Inleiding en leeswijzer

17

2. Wat is Warmtenet Hengelo?

21

2.1 Wat is Warmtenet Hengelo?

21

2.2 Waarom is WNH opgericht?

21

2.3 Wat doet Warmtenet Hengelo?

23

2.4 Waar ligt het warmtenet?

23

2.5 Hoe werkt het warmtenet?

25

2.6 De geschiedenis van de organisatie Warmtenet Hengelo

25

3. Wat levert Warmtenet Hengelo op?

29

3.1 Wat levert Warmtenet Hengelo op voor de gebruikers?

29

3.2 Wat levert Warmtenet Hengelo op aan besparing van energie en CO2?

29

3.3 Wat levert Warmtenet Hengelo financieel op voor de investeerders?

31

4. Wat is de strategie voor het vervolg van WNH?

37

4.1 AkzoNobel leverancier van restwarmte en Stork en Siemens afnemers.

37

4.2 Uitbreiding naar andere delen van Hengelo

39

4.3 Uitrol in de regio

41

4.4 Verbreding naar andere vormen van duurzame energie

43

4.5 Zoeken naar een derde aandeelhouder

43

4.6 Ooit verdere verbreding en een andere naam en organisatiestructuur?

43

3

4

Wat is Warmtenet Hengelo? Voorwoord Voor u ligt het nieuwe bedrijfsplan van Warmtenet Hengelo (WNH), voor de periode 2012 – 2041. Een lange periode, waarin 5000 woningen en 500.000 m2 overige gebouwen van duurzame warmte én koude zullen worden voorzien. Het oogmerk is om met een warmtenet als middel een belangrijk deel van de duurzaamheidsdoelstellingen van de gemeente Hengelo te realiseren. WNH draagt tevens bij aan de economie en de techniek. Samen met andere positieve aspecten is dit weergegeven in de “mindmap” op de volgende bladzijden. De ambities reiken tot buiten de grenzen van Hengelo. Dit is de voorwaarde die de aandeelhouders stellen om deel te gaan nemen in de nog op te richten Warmtenet Hengelo BV. Duurzame energie lijkt voldoende voorhanden. De aanbodmarkt op dat gebied ontwikkelt zich snel. Denk aan de ruim voorhanden én inzetbare restwarmte van AkzoNobel. De uitdaging voor de komende jaren zal vooral zijn om dat aanbod op een rendabele manier te kunnen aanbieden aan potentiële afnemers. Belangstelling is er te over. Veel bedrijven willen verduurzamen en zien daarin voor warmtenet een belangrijke rol weggelegd. WNH zal daarbij prijstechnisch wel moeten opboksen tegen de nog altijd lage tarieven van fossiele brandstoffen. Velen verwachten echter dat die prijzen, de komende jaren flink zullen stijgen. Als dat gebeurt, zal dat WNH de wind in de zeilen geven. Het plan voorziet in een rendabele case, zij het met lange terugverdientijden en betrekkelijk lage marges. Daarmee steken de investeerders, te weten de gemeente Hengelo en de provincie Overijssel hun nek uit. Tegelijkertijd laten ze zien dat het menens is met de realisering van hun duurzaamheidsdoelstellingen. Die blijven niet steken bij woorden en op tekentafels. De komende jaren zal er hard moeten worden getrokken aan de uitrol van het net. Begin 2012 heeft WNH al 500 woningen en 57.000 m2 overige gebouwen als klant. Dat gaat fors toenemen als binnen afzienbare tijd de hoofdader is aangelegd. Die gaat dwars door Hart van Zuid lopen, tussen AkzoNobel en de Stork- en Siemensgebouwen. En daarmee zal WNH definitief op de kaart staan. Veel genoegen met het doorlezen. Wim Goosen directeur

5

Mindmap, positieve aspecten van WNH rendabel eigen vermogen €6 miljoen IRR 2,4%

economie

creëren van werkgelegenheid innovatief

3

slim Techniek geothermie

-

!

!

Universiteit Twente

WNH is hét instrument van de gemeente Hengelo om haar duurzaamheidsdoelen te behalen. Daarmee draagt Hengelo bij aan de landelijke doelstellingen voor het verminderen van de CO2uitstoot en het beperken van klimaatverandering. WNH draagt ook bij aan economie, techniek en innovatie. Samen met andere, positieve aspecten van WNH is dit in het schema hierboven, een zogeheten ‘Mindmap’,weergegeven. WNH doet dit niet alleen. Aan het succes dragen ook andere partijen bij: de provincie Overijssel, de afnemers (lokale bedrijven en inwoners) en de lokale bedrijven die restwarmte leveren of nieuwe, duurzame technologie.

6

Al deze partijen hebben voldoende redenen om te willen bijdragen aan het succes van WNH. Voor afnemers is het een manier om eenvoudig, bedrijfszeker en tegen niet meer kosten dan anders over te stappen op duurzame energie. Aandeelhouders, investeerders en bedrijven die restwarmte leveren of nieuwe technologie ontwikkelen, leveren een economisch verantwoorde bijdrage aan energiebesparing en duurzame energie. Wellicht lijkt het op het eerste gezicht niet heel bijzonder: met restwarmte en duurzaam opgewekte warmte gebouwen verwarmen. Dit gebeurt al langer en op meer plaatsen. Toch is WNH wél

gemeente Hengelo BV in oprichting lean & mean

-

organisatie

provincie Overijssel derde partner

supercoöperatie

3

duurzaamheid

3

>50% CO2 besparing

restwarmte AkzoNobel toepassing nieuwe technieken

toekomstgericht

smart grid warmte + koude

bijzonder: ten eerste staat duurzaamheid in de doelstellingen bovenaan en ten tweede is WNH speciaal met het oog op duurzaamheid door de gemeente opgericht. WNH is daardoor een platform voor duurzame innovatie, met de mogelijkheid nieuwe technieken in praktijk te testen. WNH werkt toe naar een slim en dynamisch leidingnet, een “smart grid”, een vernieuwend concept dat grote investeringen vraagt. Het is niet voor niets dat de gemeente Hengelo het initiatief voor WNH heeft genomen. Dergelijke grote investeringen met lange terugverdientijden worden door marktpartijen niet gedaan, terwijl het een enorme kans is voor verduurza-

ming. De toenmalige wethouder heeft in 2007 besloten deze kans te benutten en daarvoor een duurzaam energiebedrijf op te richten, Warmtenet Hengelo: een gedurfde stap die nog niet veel gemeenten hebben gezet. WNH heeft toekomst! Het project past in de uitgangspunten van het huidige coalitieakkoord. Het is een uitstekend instrument voor duurzaamheid, dat past in de lijn die de huidige gemeenteraad in december 2011 heeft ingezet: ‘duurzaamheid als facetagenda’. Op Rijksniveau is WNH voorgedragen in het kader van de ‘Green Deals’. Reden te over om bij te dragen aan WNH en om met dit bedrijfsplan akkoord te gaan.

7

8

Samenvatting Inleiding Deel A van het bedrijfsplan 2012-2041 van het Warmtenet Hengelo (WNH) is het bedrijfsplan op hoofdlijnen. Aanleiding voor dit bedrijfsplan zijn de ontwikkelingen die zijn opgetreden sinds de gemeenteraad het bedrijfsplan 2009 – 2039 heeft goedgekeurd. Denk aan stagnatie in de bouw, de verlaging van de prijs van aardgas, maar ook aan nieuwe inzichten in de verdere uitleg van het warmtenet op zich.

Warmtenet Hengelo is ondernemend investeren in duurzaamheid. Dit deel is het publieksdeel. Het is in de eerste plaats geschreven om de Als gemeente Hengelo gemeenteraad van Hengelo te informeren over WNH, zijn toekomstplannen slaan we hiermee twee en de daarvoor benodigde investeringen. vliegen in één klap, terwijl het op lange termijn zelfs geld oplevert! Ten Het is de bedoeling met dit bedrijfsplan te laten zien, dat het Warmtenet eerste realiseren we saHengelo alle investeringen in geld en aan inzet van betrokkenen dubbel en men met de Hengelose dwars waard is. bedrijven en inwoners WNH levert een belangrijke bijdrage aan de duurzaamheidsdoelstellingen een forse CO2-reductie. van gemeente Hengelo, van de bedrijven en de inwoners van Hengelo, en van de provincie Overijssel. Met WNH levert de Ten tweede Hengelose gemeenschap haar bijdrage aan de stimuleren we “Warmtenet Hengelo landelijke doelstellingen. innovatie in WNH doet dat bedrijfsmatig, op zo’n manier dat samenwerking is ondernemend op de lange termijn de investeringen worden op lokaal niveau. investeren in terugverdiend. WNH kan dat doen dankzij de saHet geld dat we menwerking met lokale bedrijven, op zo’n manier erin investeren, duurzaamheid.” dat er volop ruimte is voor innovatie op lokaal verdient WNH op niveau. termijn ook weer terug, al is de terugverDe gemeenteraad, en ook het provinciebestuur, heeft deze informatie nodig dientijd lang; te lang om te beslissen over de noodzakelijke investeringen en om te kunnen invoor een commerciële stemmen met de koers. partij. Dat is de reden Daarnaast zal de melding staatsteun bij de Europese commissie op dit waarom de gemeente in nieuwe plan worden gebaseerd. En tot slot bevat dit publieksdeel ook aldit gat gesprongen is. gemene informatie over wat het warmtenet is en doet en wat het oplevert. De gemeenteraad die in 2007 het WNH heeft opgericht, heeft daarmee visie en onderneWat is WNH? mingszin getoond. Veel gemeenten denken nog BV in oprichting voor levering van duurzame energie na over een duurzaam energiebedrijf; in HenWarmtenet Hengelo (WNH) is een BV in oprichting voor de levering van gelo draait het al volop! warmte met behulp van restwarmte en duurzame energie. WNH is nu nog onderdeel van de gemeente Hengelo. Janneke Oude Alink Het wachten is op een uitspraak van de Europese Commissie over de wethouder staatsteun die WNH krijgt. Wanneer de Europese Commissie uitspreekt dat gemeente geen sprake is van ongeoorloofde staatsteun kan WNH als BV van start. Hengelo De afspraak met de provincie Overijssel is, dat de provincie dan 30% van de aandelen van WNH overneemt, ter waarde van 1,8 miljoen euro. Vooruitlopend daarop heeft de provincie in gedeelten dit bedrag aan WNH geleend tegen een gebruikelijke marktrente. De op te richten BV (“BV1”) zal in eerste instantie een 100% aangelegenheid zijn van de gemeente Hengelo. Nadien en bij voorkeur nadat meer partners zijn toegetreden zal ook de provincie gaan participeren (“BV2”).

9

Middel voor energiebesparing en CO2-reductie WNH is opgericht om bij te dragen aan de beleidsdoelen van de gemeente Hengelo voor het bereiken van energiebesparing, CO2-reductie en het gebruik van duurzame energie. WNH is verder bedoeld om innovatie te stimuleren, door nieuwe, duurzame technieken toe te passen. Verder is het bedoeld om het vestigingsklimaat te verbeteren voor bedrijven die een bijdrage willen leveren aan de productie en het gebruik van duurzame energie. De gemeente Hengelo neemt niet in de eerste plaats voor het financieel gewin een belang in WNH. Belangrijk is dat een bijdrage geleverd wordt aan de CO2-reductie. Maar het is wel de bedoeling en de verwachting dat WNH meer geld oplevert dan het kost, ook al om discussies over ontoelaatbare staatsteun te vermijden.

Levering van warmte en koude Op dit moment levert WNH warmte en koude. De warmte gaat naar woningen en bedrijven, voor ruimteverwarming en voor warm water uit de kraan. Deze hoeven daarvoor dan geen gas te gebruiken. Ook levert WNH koude aan bedrijven, om in de zomer ruimtes te koelen. Deze bedrijven hoeven dan geen energieverslindende installatie voor airconditioning aan te leggen. De warmte wordt tot nu toe geleverd door installaties die op aardgas werken. Het gebruik van aardgas is tijdelijk. De volgende stap is industriële restwarmte te gaan gebruiken als warmtebron of de installaties op het duurzame biogas of hout te laten werken in plaats van op aardgas. Die verduurzaming van de energie vindt plaats zodra het rendabel is.

10

Wat levert WNH op? Betaalbare, duurzame warmte en koude voor de gebruikers Voor de gebruikers levert WNH betrouwbare, betaalbare, op termijn duurzame energie, vooreerst in de vorm van warmte en koude. In het gebruik is er weinig verschil met het meest gangbare systeem in Nederland, een eigen (combi)ketel voor verwarming en voor warm water. Dankzij een wettelijke regeling betalen gebruikers voor warmte nooit meer dan voor verwarming door aardgas (het niet-meer-dan-anders - principe).

Energiebesparing en minimaal 50% CO2-reductie WNH gaat restwarmte en duurzame energie gebruiken als warmtebron. Dit zorgt voor energiebesparing en CO2-reductie. Restwarmte is warmte die vrijkomt bij productieprocessen in de industrie en die zonder nuttige toepassing voor het bedrijf zou worden weggegooid. Wanneer deze warmte wordt gebruikt door WNH, levert dit energiebesparing op. Alle gebouwen die warmte krijgen via WNH, hoeven geen gas te gebruiken voor hun verwarming of warm kraanwater. Daardoor komt er in totaal minder CO2 vrij en dat is goed voor het beperken van de klimaat-verandering. Door de keuze van warmtebronnen en installaties zorgt het WNH voor minimaal 50% minder CO2-uitstoot (CO2reductie) over het totale energiegebruik van alle afnemers, maar dat kan oplopen tot wel 70%.

Op termijn levert WNH meer geld op dan het kost WNH levert naar verwachting op termijn meer geld op dan het kost (positief financieel resultaat). Het geld dat wordt geïnvesteerd komt op de lange termijn weer terug. Voor de aandeelhouders en investeerders is WNH een betaalbare (duurzame) energievoorziening. De financiële berekeningen zijn niet openbaar. Ze staan in deel C van dit bedrijfsplan. In dit deel A staan wel de conclusies: voor uitbreiding van het warmtenet naar andere delen van de stad is in de komende jaren ruim 30 miljoen euro nodig. Het verwachte rendement – uitgedrukt in de Internal Rate of Return (IRR) – is 2,4 % (na belastingen, inclusief restwaarde investeringen). De terugverdientijd is berekend als ongeveer 25 jaar. Deze cijfers gaan uit van de huidige, relatief zwakke economische situatie. Als gevolg van de economische crisis zijn er de laatste paar jaren minder nieuwbouwwoningen en nieuwe bedrijfsgebouwen bijgekomen dan van tevoren werd verwacht. Ook zijn de aardgasprijzen gedaald. Beide ontwikkelingen zijn ongunstig voor de inkomsten van WNH. Op het moment dat het economisch beter gaat, rekent WNH ook op meer inkomsten. Vanwege de economische omstandigheden gaat WNH stap voor stap, verstandig investeren. WNH gaat niet in een keer een groot warmtenet aanleggen met leidingen door heel Hengelo. De leidingen worden project voor project, wijk voor wijk aangelegd. En later pas gaat WNH de gebieden met elkaar verbinden. Het stap voor stap uitbreiden van het warmtenet heeft een positief bijeffect. Bij elke uitbreiding kan de meest nieuwe, energiebesparende of duurzame techniek worden gebruikt.

11

12

Wat is de strategie voor het vervolg? Overstap op restwarmte AkzoNobel, met onder andere Siemens en Stork als afnemers AkzoNobel Hengelo doet veel aan energiebesparing. Al sinds 1937 gebruiken wij warmtekrachtkoppeling en natuurlijk blijven we niet stilstaan. We zoeken voortdurend naar innovaties en mogelijkheden Voor WNH betekent het uitvoeren van dit project: voor energiebesparing, • dat WNH verzekerd is van de steun van een belangrijk deel van het diversificatie in brandHengelose bedrijfsleven; stofmix en ketenverlen• dat het van de tijdelijke installaties op aardgas kan overstappen op ging. Onlangs hebben duurzame (rest)warmte. we ons aardgasverbruik aanzienlijk kunnen verVoor AkzoNobel betekent het een kans dubbel bij te dragen aan duurminderen, dankzij goede zaamheid: samenwerking met • het beperkt de opwarming van het Twentekanaal door de restwarmte; Twence Afval en Ener• AkzoNobel levert duurzame energie aan andere bedrijven en aan gie: we gebruiken nu woningen in Hengelo. van stoom van Twence. Momenteel onderzoeken Voor Stork en Siemens betekent het dat zij met haalbare investeringen wij de mogelijkheid voor kunnen overstappen op duurzame energie en zo hun bedrijfsvoering duurverdere samenwerking, zamer kunnen maken. onder andere met WNH. Wat zou er mooier zijn Uitbreiding over heel Hengelo dan dat wij deze “groene” enerHet huidige gebied van WNH omvat: “Zo sluiten we de gie, na gebruik • ROC voor de zout• Metropool keten en werken we productie, door • Brouwerijterrein samen aan kunnen sturen • Hart van Zuid naar bedrijven en • Berflo Es duurzaamheid” bewoners?! Die • Veldwijk hebben immers • Gezondheidspark zelf de brandstof voor • Groothuis Twence aangeleverd. Zo • Twentebad sluiten we de keten en Er zijn plannen voor uitbreiding van WNH naar andere delen van Hengelo werken we samen aan en de regio. Deze zijn in dit bedrijfsplan verwerkt. duurzaamheid. Deze mogelijkheid verdient De berekeningen en uitkomsten per gebied staan in het vertrouwelijke deel een actieve stimulans C van dit bedrijfsplan. Elk jaar gaat WNH met een verzoek om investerinvan alle betrokken pargen naar de gemeenteraad. Voor de gebieden die het dan komende jaar tijen! aan de beurt zijn, wordt geld gevraagd voor investering in de uitbreiding. Het volgende grote project dat WNH wil gaan uitvoeren is de overstap op het gebruik van restwarmte van AkzoNobel en de levering van warmte aan de grote industriële afnemers Stork en Siemens. Dit is het eerste project om tot een volwaardig, duurzaam warmtenet te komen. De benodigde investeringen zijn onderdeel van de genoemde totaalinvestering in § 3.3.

Aansluitplicht nieuwbouw en gemeentelijke gebouwen Er is een aansluitplicht op het warmtenet in de Bouwverordening opgenomen voor nieuwbouwwoningen die zich bevinden binnen een straal van 40 meter van het distributienet. De aansluitplicht geldt ook voor nieuwbouwwoningen die zich verder dan deze 40 meter bevinden, maar waarbij de kosten voor aansluiting niet hoger zijn dan de kosten die gemaakt zouden worden als het bouwwerk zich binnen een straal van 40 meter van het distributienet bevindt. Aanleg van warmtelevering kan tegen kostprijs gerealiseerd worden voor bestaande bebouwing.

Egbert Schasfoort, directeur AkzoNobel Hengelo

Op Rijksniveau wordt het gelijkwaardigheidprincipe voor de aansluitplicht in de Bouwverordening verder uitgewerkt door opname in het Bouwbesluit. 13

14

Hiermee wordt de aansluitplicht op een duurzaam warmtenet wettelijk geregeld. Hierop inhakend zal WNH in 2012 een beleid opstellen. Dit zal aangeven hoe de gemeente Hengelo voor haar eigen gebouwen en projecten omgaat met aansluiting op Warmtenet Hengelo voor het bereiken van haar duurzaamheidsdoelstellingen. Ook zal het beleid aangeven hoe om te gaan met de overige gebieden.

Uitrol in de regio Nu WNH eenmaal van start is gegaan, is de werkwijze van WNH eenvoudig toe te passen op het grondgebied van andere gemeentes in de regio, onder de paraplu van WNH. Voor de provincie Overijssel is dit een belangrijke reden geweest geld te investeren in WNH en aandeelhouder te willen worden. Met de gemeenten in de regio wordt daarom overlegd over de mogelijkheden en de kosten van aansluiting bij WNH. Voor projecten in de regio zijn de investeringen niet in dit bedrijfsplan opgenomen. Uitbreiding met andere vormen van duurzame energie Op termijn wil WNH uitgroeien tot een energiebedrijf dat naast warmte en koude ook andere duurzame energieproducten levert en afneemt. Mogelijk gaat WNH ook biogas maken en duurzame elektriciteit (ook wel groene stroom genoemd). Concrete plannen hiervoor en berekeningen van de investeringen zijn hiervoor nog niet gemaakt. Uitgangspunt is dat levering van koude en andere vormen van duurzame energie mogelijk is, als de projecten voldoen aan een aantal voorwaarden. In de haalbaarheidsberekening die hoort bij dit bedrijfsplan is alleen gekeken naar het leveren van warmte voor ruimteverwarming en/of warm tapwater.

Op zoek naar een derde aandeelhouder De gemeente Hengelo is tot dusver uitgegaan van een deelname van 60% in de aandelen. De provincie Overijssel doet voor 30% mee. Het is de uitdrukkelijke wens van de gemeente Hengelo en de provincie Overijssel dat er ten minste een derde aandeelhouder bij komt. WNH is mede daarom serieus op zoek naar en in gesprek met geïnteresseerde partijen, waaronder energiebedrijven.

Ooit verdere verbreding en een andere naam en organisatiestructuur? Als het zover is, dat WNH zich uitrolt in de regio en zich verbreedt naar andere vormen van energielevering of zelfs andere duurzaamheidproducten, dan kan het zijn dat de naam Warmtenet Hengelo niet meer past. Dan kan er een andere naam worden bedacht, die past bij alle activiteiten. De organisatie kan er dan één worden van een moederbedrijf (holding) met meerdere dochterbedrijven. Daarover wordt besloten als het zover is. Groei en verbreding zullen ook gevolgen hebben voor de organisatie WNH en het aantal mensen dat er werkt. WNH is opgezet met beperkte eigen menskracht. Begin 2012 telt WNH 4 fulltime-eenheden. Naarmate het bedrijf groeit, zal ook het aantal mensen meegroeien. Het is niet zeker dat die mensen in dienst zullen komen bij WNH. Het kan zijn dat WNH in de toekomst de kennis en diensten van de toekomstige aandeelhouder(s) kan gebruiken. Tot die tijd gaat WNH terughoudend om met het aanstellen van meer eigen personeel.

15

16

1

Inleiding en leeswijzer

Inleiding Voor u ligt deel A van het bedrijfsplan 2012-2041 van het Warmtenet Hengelo (WNH). Aanleiding voor dit bedrijfsplan zijn de ontwikkelingen sinds de gemeenteraad het bedrijfsplan 2009 – 2039 heeft goedgekeurd. Die ontwikkelingen hebben geleid tot nieuwe inzichten en plannen voor WNH. De melding staatsteun bij de Europese commissie zal op dit nieuwe plan worden gebaseerd. Dit deel A is het publieksdeel. Het is in de eerste plaats geschreven om de gemeenteraad van Hengelo te informeren over WNH, zijn toekomstplannen en de daarvoor benodigde investeringen. Het is de bedoeling met dit bedrijfsplan te laten zien, dat het Warmtenet Hengelo alle investeringen in geld en aan inzet van betrokkenen dubbel en dwars waard is. WNH levert een belangrijke bijdrage aan de duurzaamheidsdoelstellingen van gemeente Hengelo, van de bedrijven en de inwoners van Hengelo, en van de provincie Overijssel. Met WNH levert de Hengelose gemeenschap haar bijdrage aan de landelijke doelstellingen. WNH doet dat bedrijfsmatig, op zo’n manier dat op de lange termijn de investeringen worden terugverdiend. WNH kan dat doen dankzij de samenwerking met lokale bedrijven, op zo’n manier dat er volop ruimte is voor innovatie op lokaal niveau. De gemeenteraad heeft deze informatie nodig om te beslissen over de investeringen en om te kunnen instemmen met de koers. Dit deel A geeft hierover beknopte informatie. Ook klanten, leveranciers en andere betrokkenen kunnen door dit deel A een beeld krijgen van wat WNH is, doet en van plan is.

Leeswijzer Naast dit deel A is er een deel B, dat achtergrondinformatie biedt voor wie geïnteresseerd is in de technische en bedrijfsmatige achtergronden. Deel C is een vertrouwelijke bijlage, die alleen ter inzage is voor de leden van de gemeenteraad. Hierin staan financiële bedrijfsgegevens. In dit deel A kunt u na deze inleiding het volgende vinden. Hoofdstuk 2 beschrijft het Warmtenet Hengelo: wat het is (§ 2.1), waarom het is opgericht (§ 2.2) en wat WNH doet (§ 2.3). Het vertelt waar in Hengelo het warmtenet ligt (§ 2.4), hoe het warmtenet werkt (§ 2.5) en hoe de organisatie zich heeft ontwikkeld (§ 2.6). In hoofdstuk 3 leest u wat het Warmtenet Hengelo oplevert. In § 3.1 vindt u wat het de gebruikers brengt, in § 3.2 leest u wat WNH oplevert aan besparing van energie en CO2 en in § 3.3 kunt u lezen wat WNH financieel oplevert en hoe WNH zijn investeringsplannen heeft aangepast aan de huidige economische omstandigheden. Hoofdstuk 4 gaat over de toekomstplannen van het Warmtenet Hengelo. In § 4.1 leest u over het eerstvolgende grote project dat WNH wil gaan uitvoeren. WNH gaat daarin samenwerken met AkzoNobel als leverancier

17

18

van restwarmte, en onder andere Stork en Siemens als afnemers. Er staat meer op stapel: WNH wil het warmtenet uitbreiden over heel Hengelo (§ 4.2), en ook in andere gemeenten projecten gaan doen (§ 4.3 ). Daarnaast heeft WNH de wens om – naast de provincie Overijssel – ten minste een derde aandeelhouder aan te trekken (§ 4.5). En als de plannen voor uitrol in de regio doorgaan, zullen de organisatie en ook de naam daarop worden aangepast (§ 4.6).

Doel en ambitie Het is de ambitie van Warmtenet Hengelo om de komende 30 jaar ruim 5000 woningen en 550.000 m2 utiliteitsgebouwen in Hengelo aan te sluiten en van duurzame energie te voorzien. Het gaat zowel om nieuwbouw als bestaande bouw. Daarbij gaat het Warmtenet Hengelo uit van de volgende doelen: • het realiseren van de klimaat- en milieubeleidsdoelstellingen: minimaal 50% CO2-reductie; • het stimuleren van het gebruik van restwarmte/duurzame bronnen uit de regio; • de vorming van vitale, duurzame coalities en netwerken tussen marktpartijen en de overheid; • het vergroten van het aansluitgebied naar andere gemeenten; • vergroten van financiële draagkracht en spreiden van risico; • de profileringmogelijkheden op energieambities; • betrouwbaar en betaalbaar energie leveren aan de aangesloten bedrijven en huishoudens.

19

20

2 2.1

Wat is Warmtenet Hengelo? Wat is Warmtenet Hengelo?

Warmtenet Hengelo is de naam van het bedrijf voor de levering van warmte met behulp van restwarmte en duurzame energie, dat door de gemeente Hengelo is opgericht. Het bedrijf is een BV in oprichting; het wachten is op een uitspraak van de Europese Commissie. De Europese Commissie moet er goedkeuring aan geven dat de gemeente Hengelo en de provincie Overijssel geld in WNH steken. Als de Europese Commissie besluit dat het geoorloofde staatsteun is, kan WNH definitief een BV worden. Tot het zover is, is WNH onderdeel van de gemeente Hengelo.

2.2

Waarom is WNH opgericht?

De gemeente Hengelo werkt eraan de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. De gemeente had hiervoor het “Werkplan Energie 2002-2005” en heeft nu als de opvolger hiervan “Beleid Duurzame Ontwikkeling 20062010”. Hiermee draagt de gemeente Hengelo bij aan het bereiken van de landelijke doelstellingen voor energiebesparing, CO2-reductie en duurzame energie. Over het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen zijn in 1997 in de Japanse stad Kyoto internationale afspraken gemaakt. De doelstellingen verschillen per land. Nederland mag in 2012 6% minder broeikasgassen uitstoten dan in 1990. Ook voor 2020 heeft Nederland zich een doel gesteld: 30% minder broeikasgasuitstoot, vergeleken met 1990. Het landelijke doel voor toepassing van duurzame energie is door de Nederlandse regering vastgesteld op 14% in 2020. Het aanleggen van een warmtenet op basis van restwarmte van de plaatselijke industrie en andere duurzame energiebronnen is een mogelijkheid om minder broeikasgassen uit te stoten en duurzame energie te produceren. Met dat doel is WNH opgericht; het levert een betaalbare, betrouwbare en duurzame energievoorziening, die de uitstoot van CO2 vermindert. §3.2 komt terug op de vermindering van CO2. Niet alleen de gemeente Hengelo heeft doelstellingen op het gebied van energiebesparing en duurzame energie. Ook veel bedrijven en inwoners van Hengelo dragen hieraan graag bij. WNH kan ook niet zonder de medewerking van inwoners en bedrijven. Er zijn bedrijven nodig als leveranciers van restwarmte en als afnemers van warmte en koude. Ook de bijdrage van inwoners is nodig. Bedrijven en inwoners die kiezen voor een aansluiting op het warmtenet, stimuleren de besparing op energie en CO2 en het gebruik van duurzame energie. WNH is verder bedoeld om innovatie te stimuleren, door nieuwe, duurzame technieken toe te passen. Verder is het bedoeld om het vestigingsklimaat te verbeteren voor bedrijven die een bijdrage willen leveren aan de productie en het gebruik van duurzame energie. Dit draagt bij aan de werkgelegenheid in die sector. De gemeente Hengelo heeft WNH niet voor het financieel gewin. Het is nadrukkelijk wel de bedoeling en de verwachting dat WNH meer geld oplevert dan het kost, ook al om discussies over ontoelaatbare staatssteun te vermijden. Het onderwerp finaciën komt terug in de paragraaf §3.3.

21

Warmtenet is pas de eerste fase Een warmtenet ontwikkelen is niet het einddoel, maar de eerste fase in het realiseren van een duurzame energievoorziening:

Fase I: (2007-2015) ontwikkelen van een warmte-/koudenet In deze fase wordt het warmtenet aangelegd waarin warmte en/of koude aan de klant worden geleverd. Dit is de standaardsituatie van WNH nu.

Fase II: (2015-2020) Mogelijkheden tot levering van warmte en koude aan het net In deze fase kan de klant warmte of koude afnemen of leveren. Het is echter – tijdens een afgesproken periode van het jaar – het een of het ander: afnemen of leveren. Een klant kan bijvoorbeeld in de zomer koude afnemen en warmte leveren, en in de winter warmte afnemen.

Fase III: (vanaf 2020) Intelligent en Dynamisch Uitwisselingsnet In deze fase is het warmtenet omgebouwd naar een dynamisch, “slim” net (in het Engels: smart grid), dat bijhoudt wie op welk moment warmte of koude nodig heeft en wie warmte of koude over heeft en op welke temperatuur. Het hele jaar door kan de klant afwisselend afnemen en leveren. Het inpassen van andere vormen van duurzaam opgewekte energie is dan ook mogelijk.

Figuur 1 Op WHN aangesloten gebieden en gebouwen

Twentebad

Groothuis

Gezondheidspark

ROC

Metropool Brouwerijterrein

Hart van Zuid

Berflo Es Veldwijk

22

2.3

Wat doet het Warmtenet Hengelo?

Op dit moment levert WNH warmte en koude. De warmte gaat naar woningen en bedrijven, voor ruimteverwarming en voor warm water uit de kraan. Deze hoeven daarvoor dan geen gas te gebruiken. Ook levert WNH koude aan bedrijven, om in de zomer ruimtes te koelen. Deze bedrijven hoeven dan geen energieverslindende installatie voor airconditioning aan te leggen. De warmte wordt tot nu toe geleverd door installaties die op aardgas werken. Het gebruik van aardgas is tijdelijk. De volgende stap is industriële restwarmte te gaan gebruiken als warmtebron of de installaties op het duurzame biogas te laten werken in plaats van op aardgas. Dan kun je spreken over duurzame warmte. Dit bedrijfsplan gaat over de eerste fase van WNH: aanleg van het warmtenet en levering van warmte en koude (fase I - zie kader Warmtenet is pas de eerste fase). Op termijn wil WNH meer delen van Hengelo en gebieden in de regio voorzien van duurzame energie; niet alleen warmte en koude, maar ook elektriciteit (groene stroom) en wellicht biogas. Op de langere termijn mogen ook huishoudens en bedrijven duurzame energie maken en verkopen via WNH (fase II en fase III).

2.4

Waar ligt het warmtenet?

Het warmtenet van WNH bestaat nu uit afzonderlijke, kleine warmtenetten en losse gebouwen met een tijdelijke voorziening voor warmtelevering. Zie figuur hiernaast. Later worden die met elkaar verbonden. Momenteel (stand van zaken op 1 januari 2012) zijn de volgende gebieden en gebouwen aangesloten op het warmtenet: • ROC • Metropool • Brouwerijterrein • Hart van Zuid • Berflo Es • Veldwijk • Gezondheidspark • Groothuis • Twentebad

Centrale, duurzame warmtebron op afstand

Figuur 2

Vanaf 2013 wordt restwarmte van AkzoNobel de voornaamste warmtebron. Deze bron kan veel gebieden verwarmen en staat dan ook niet dichtbij. Dat is echter geen probleem. De warmte kan over een grote afstand ook worden vervoerd zonder dat er veel warmte verloren gaat. Dat komt, doordat warmwaterleidingen worden gebruikt die heel goed geïsoleerd zijn. Ze hebben een dubbele wand met isolatie daartussen.

23

Hoe werkt het systeem? Het warmtenet is opgedeeld in gebieden van 200 á 300 woningen. Bij elk gebied hoort een groep installaties, die samen een warmte-overdrachtstations worden genoemd. Een grote wijk heeft meerdere warmte-overdrachtstations nodig. Meestal staan die dicht bij de woningen en bedrijven waarvoor ze de warmte opwekken. Vooraf aan de bouw van een warmte-overdrachtstation wordt de warmte opgewekt in tijdelijke warmte-installaties, die geplaatst zijn in containers. Zo gauw als de overstap wordt gemaakt naar een duurzame, centrale warmtebron gaan die containers met tijdelijke installaties weg. In de warmte-overdrachtstations staan dan nog wel kleinere warmte-installaties, die pieken opvangen in de warmtevraag en die dienen als back-up.

24

2.5

Hoe werkt het warmtenet?

Een warmtenet is een stelsel van warmwaterleidingen en energiebronnen die het water verwarmen. Op termijn zullen de grootste warmtebronnen de restwarmtestromen zijn van fabrieken zoals AkzoNobel en wellicht Twence. De huidige energiebronnen zijn kleinere installaties, waarvan de meeste voorlopig nog even draaien op aardgas. De warmwaterleidingen brengen het opgewarmde water naar de woningen en bedrijven die op het warmtenet zijn aangesloten. Als in de woningen en bedrijven de verwarming wordt aangezet, gaat het warme water uit het warmtenet stromen. Het stroomt zo door de radiatoren of door de buizen van de vloerverwarming of wandverwarming. Als de warme kraan wordt opengedraaid, gaat het kraanwater stromen. Het stroomt door een warmtewisselaar. Tegelijk stroomt het water uit het warmtenet door diezelfde warmtewisselaar, in tegengestelde richting. Zo wordt het kraanwater verwarmd en komt het warm of heet uit de kraan. Zie figuur hieronder.

Voor het WNH regel ik de aanleg van het warmtenet en de aansluiting van de huizen en gebouwen. Ook verhelpen mijn mensen storingen – maar dat zijn er niet veel. Er kan niet veel kapot gaan. Wat wij doen bij de aanleg is buizen in de grond leggen. Als het even kan Figuur 2 doen we dat in combinawarmtewisselaar tie met andere infrawerkzaamheden, zoals het leggen van riolering; dan hoeft de straat maar één keer open. Mensen zijn vaak verbaasd hoe afvoer aanvoer warm dun de buizen zijn; onretourwater water (70ºC) (40ºC) geveer vuistdik. Aansluiten van een woning zelf is in een dag gebeurd. Een sleuf van de meterkast naar de straat en een paar uur sleutelen in de meterkast. Dan gaat meterkast dicht en In de woningen komt de warmte via een warmwaterleiding binnen in de alles in huis werkt weer meterkast. In de meterkast staat een zogenoemde afleverset. gewoon. En vervolgens Koudelevering gaat op een vergelijkbare manier, alleen dan moet het is ook het water in het net relatief koud worden gemaakt, voor onderhoud ons het naar de woningen en bedrijven wordt gebracht. “Mensen zijn vaak pakkie-an. Van verbaasd hoe dun de ons werk zie De temperatuurtrajecten zijn flexibel en zijn gestart je uiteindelijk met een 70/40 °C systeem; aanvoer van warmte buizen zijn” niks! op 70 °C en afvoer van water met 40°C. Op termijn wil WNH overstappen op lagere temperaturen, van Peter Mooij bijvoorbeeld 55/25 °C. Dit is nodig om gebruik te kunnen maken van de projectuitvoerder voor laagtemperatuur restwarmte van bijvoorbeeld AkzoNobel. warmtenet

2.6

De geschiedenis van de organisatie Warmtenet Hengelo

Als actie vanuit het Werkplan Energie 2002-2005 zijn er eerst allerlei onderzoeken uitgevoerd en zijn er gesprekken en onderhandelingen geweest met marktpartijen. Daarna heeft de gemeenteraad op 20 december 2005 besloten tot het aanleggen van zo’n warmtenet in Hart van Zuid en mogelijk nieuwe gebieden. Vervolgens stemde de gemeenteraad op 11 december 2007 in met de oprichting van een warmtebedrijf voor de realisatie van het Warmtenet Hengelo BV. Dat bedrijf zou voor 100% eigendom worden de gemeente, maar het college van B&W werd gemachtigd op zoek te gaan naar partijen die mede risicodragend zouden willen investeren in deze BV.

25

26

In eerste instantie is daarbij gedacht aan een samenwerking van de gemeente (60%), de provincie Overijssel (30%) en Twence BV (10%). Nadat uit studie bleek dat levering van warmte door Twence de komende jaren nog niet aan de orde is, lag het meedoen van dat bedrijf minder voor de hand dan aanvankelijk gedacht. Gemeente en provincie zijn nu nog op zoek naar en in gesprek met andere partijen. Zie § 4.5. De op te richten BV (“BV1”) zal in eerste instantie een 100% aangelegenheid zijn van de gemeente Hengelo. Nadien en bij voorkeur nadat meer partners zijn toegetreden zal ook de provincie gaan participeren (“BV2”). De afspraak is dat de provincie Overijssel 30% van de aandelen zal kopen, ter waarde van 1,8 miljoen euro. Vooruitlopend daarop heeft de provincie in gedeelten dit bedrag aan WNH geleend. WNH betaalt een gebruikelijke marktrente “Daarom hebben we als over deze lening.

Meer gebruik maken van decentrale duurzame energiebronnen staat hoog op de provinciale agenda. Energie besparen en slim restwarmte gebruiken, zoals WNH doet, zijn belangrijke succesfactoren voor het slagen van ons streven.

WNH benut warmte die wij zelf ‘oogsten’ en provincie Overijssel met overdie niet gebaseerd is op aardDe gemeente Hengelo heeft tuiging in WNH geïnvesteerd.” olieprijzen uit het bij de Europese Commissie in buitenland. Dit Brussel een melding gedaan zorgt voor beter bevan staatsteun. Het wachten is op de uitspraak van de Europese Commisheersbare energielasten, sie dat er sprake is van geoorloofde staatsteun. WNH heeft de afspraak meer energiezekerheid met de provincie Overijssel dat WNH pas na de uitspraak van de Europese en een groenere omCommissie als BV van start gaat. Die procedure van de Europese Commisgeving door de lagere sie duurt langer dan was gedacht. Naar verwachting zal de start als BV in uitstoot van schadelijke de eerste helft van 2012 zijn beslag kunnen krijgen. stoffen zoals CO2. De huidige status van het Warmtenet Hengelo is een BV in oprichting. Bovendien levert het WNH is nog deel van de gemeente Hengelo. Het functioneert als een gewerkgelegenheid en inmeentelijke organisatie-eenheid en maakt gebruik van alle ondersteuning novatie in de regio op. die daar bij hoort. Daarom hebben we als Warmtenet Hengelo is tot dusver opgezet met beperkte eigen menskracht. provincie Overijssel met Naast een directeur werken er intussen bij Warmtenet Hengelo een proovertuiging in WNH gejectleider techniek en duurzame energie, een projectuitvoerder, een meinvesteerd. Als kandidewerker bedrijfsvoering en een administratieve ondersteuner, samen 4 daat-aandeelhouder fulltime-eenheden (fte). Daar waar nodig vult WNH deze aan met mensen willen we het warmtenet van externe bureaus. Dit kan zijn voor communicatie, klantenwerving, het actief mee-ontwikkelen opstellen van energievisies, het maken van technische ontwerpen, enzoen meewerken aan voort. gedegen kennisverspreiding binnen de provinHet eerste project van WNH was de levering van warmte aan het ROC cie. Want alleen samen sinds in 2007. Sindsdien zijn er meerdere gebouwen en gebieden aangebereiken we een grotere sloten op het warmtenet van WNH. Zie §2.4. onafhankelijkheid van de oude, fossiele energie. Nieuwe Energie, Overijssel heeft het. drs. Theo Rietkerk, gedeputeerde Economie, Energie en Innovatie

27

Hoeveel warmte: GJ en kW Het warmtegebruik wordt uitgedrukt in gigajoule (GJ), zoals het aardgasgebruik wordt uitgedrukt in kubieke meters (m3) en elektriciteitgebruik in kilowattuur (kWh). Eén GJ warmtegebruik komt ongeveer overeen met 36,7 m3 aardgas. Een gemiddeld huishouden verbruikt ongeveer 1.550 m3 aardgas per jaar (www.nibud.nl). Dit komt overeen met ongeveer 40 GJ.

Warmtewet ter bescherming van de consument Wie warmte afneemt, kan zijn warmteleverancier niet kiezen. Daarom heeft de Nederlandse overheid een Warmtewet vastgesteld die naar verwachting per 1-1-2012 van kracht zal worden. Deze wet biedt de consument twee zekerheden: 1. de prijs van warmte komt niet hoger uit dan het bedrag dat nodig zou zijn om dezelfde woning te verwarmen met aardgas. Dit heet het niet-meer-dan-anders-principe. (Voor de aardgasprijs wordt een gemiddelde genomen). 2. als de warmteleverancier failliet gaat of stopt met warmtelevering, garandeert de overheid dat er een partij is die voor de warmtelevering zorgt. In de praktijk werkten de leveranciers van warmte al met het niet-meer-dan-anders-principe. Door de Warmtewet is de manier van berekenen wel veranderd. Voor het totaalbedrag dat de consument kwijt is, maakt dit geen verschil. Voor WNH verandert wel de bijdrage die WNH mag vragen voor het aanleggen van een nieuwe aansluiting.

28

3 3.1

Wat levert Warmtenet Hengelo op? Wat levert Warmtenet Hengelo op voor de gebruikers?

Voor de gebruikers levert WNH betrouwbare, betaalbare, op termijn duurzame energie, vooreerst in de vorm van warmte en koude. Aan woningen levert het warmte voor ruimteverwarming en warm kraanwater. Aan bedrijven (en in de toekomst ook aan woningen) levert het warmte voor ruimteverwarming en warm “Wij hebben kraanwater, en koude voor koeling in de zomer.

TriviumMeulenbeltZorg neemt graag haar daarom van verantwoordelijkheid als het Haast ongemerkt stappen de inwoners en bedrijven door harte onze om duurzaamklant te worden van WNH over op een energiezuinig sysdeur open heid gaat. Wij teem met – straks - duurzame energie. In het gebruik is er hebben daarom namelijk weinig verschil met het meest gangbare systeem gezet.” van harte onze in Nederland, een eigen (combi)ketel voor verwarming en deur opengezet voor warm water. De belangrijkste dingen zijn hetzelfde: voor samenwerking met WNH. Samen met WNH • De kosten: dankzij een wettelijke regeling betaalt de gebruiker voor zijn we tot een goede warmte nooit meer dan voor verwarming door aardgas. oplossing gekomen voor • Het gebruik van de verwarming; die werkt gewoon met een thermostaat de verwarming en koeen ofwel radiatoren ofwel vloer- en wandverwarming. ling van onze gebouwen • Het gebruik van de warmwaterkraan; er komt drinkwater uit de op het Gezondheidspark. kraan, met maximaal 70 °C. We zijn tevreden dat we op deze manier kunnen Wel verschillend zijn de volgende dingen: bijdragen aan de Hen• Er is geen cv-ketel, geiser of boiler meer nodig en er is geen schoorgelose milieudoelstelsteen voor de afvoer van rookgas. Het enige wat nodig is, is een lingen. afleverset in de meterkast. Dit bespaart ruimte. • De gebruiker heeft geen onderhoudskosten aan de installatie. De Peter Weda, afleverset is eigendom van WNH. Als er iets stuk is aan de afleverset, directeur repareert of vervangt WNH dat onderdeel. Overigens kan er niet veel TriviumMeulenbeltZorg aan stuk gaan, zodat dat weinig voorkomt. • Het energiegebruik aan warmte en warm kraanwater wordt gemeten in (TMZ) gigajoules (GJ), in plaats van in m3 aardgas. • Omdat er geen gasleiding meer is, kun je niet kiezen voor koken op gas. Koken moet elektrisch. • Omdat er geen gasleiding is, is er geen risico van gasexplosies of koolmonoxidevergiftiging. In die zin is het veiliger. • De gebruiker kan niet overstappen op een andere leverancier van warmte, zoals men wel kan veranderen van elektriciteitsleverancier of gasleverancier.

3.2 Wat levert Warmtenet Hengelo op aan besparing van energie en CO2? WNH gaat restwarmte en duurzame energie gebruiken als warmtebron. Dit zorgt voor energiebesparing en CO2-reductie. Restwarmte is warmte die vrijkomt bij productieprocessen in de industrie en die zonder nuttige toepassing voor het bedrijf zou worden weggegooid. Wanneer deze warmte wordt gebruikt door WNH levert dit energiebesparing op. Alle gebouwen die warmte krijgen via WNH hoeven geen gas te gebruiken voor hun verwarming of warm kraanwater. Daardoor komt er in totaal minder CO2 vrij en dat is goed voor het beperken van de klimaatverandering.

29

Waarom het goed is dat WNH CO2 bespaart

Wat is CO2? CO2 is een gas, dat van nature in de lucht op aarde voorkomt. Het wordt ook koolstofdioxide genoemd. Het is op zich niet schadelijk voor de gezondheid; wij mensen ademen CO2 en zuurstof in, en we ademen CO2 uit. Dit geldt ook voor de dieren. Planten leven van CO2; zij groeien daarvan, leggen koolstof vast en ademen zuurstof uit. CO2 is nuttig, het houdt de aarde warm. Je kunt het vergelijken met het glazen dak van een broeikas die de warmte binnenhoudt. CO2 komt niet alleen in de lucht door uitademing. Door verbranding van aardolie, steenkool en aardgas (fossiele brandstoffen) neemt de hoeveelheid CO2 in de lucht de laatste tientallen jaren sterk toe. Teveel CO2 is niet goed; dat zorgt voor een opwarming van de aarde en verandering van het klimaat. Dankzij WNH worden er minder fossiele brandstoffen gebruikt. Daardoor komt er minder CO2 in de lucht dan anders het geval zou zijn. Zo zorgt WNH voor besparing aan CO2 en minder klimaatverandering.

30

Hoeveel CO2 en energie WNH bespaart is afhankelijk van • de warmtebron – is het restwarmte of (duurzaam) geproduceerde warmte; • of de warmte uit de warmtebron nog in temperatuur moet worden verhoogd of niet; • waarmee je het vergelijkt – standaard is dit het aardgasgebruik van een woning.

Door de keuze van warmtebronnen en installaties zorgt Warmtenet Hengelo voor minimaal 50% minder CO2-uitstoot (CO2-reductie) over het totale energiegebruik van alle afnemers, maar dat kan oplopen tot wel 70%. De hoeveelheid CO2 die wordt bespaard door WNH zal telkens iets veranderen als er een nieuw gebied wordt toegevoegd, als er een installatie wordt vernieuwd, of als een nieuwe bron van restwarmte wordt toegevoegd. Voor de projecten Hengelo Zuid, Twentebad, Gezondheidspark en TriviumMeulenbeltzorg samen wordt een CO2-reductie van 5,04 kiloton per jaar berekend; zie onderstaande tabel. CO2-reductie (%)

CO2-reductie (kton/jaar)

Aardgasbesparing (m3/jaar)

Hengelo Zuid (excl.biogas)

62%

4,20

3.825.755

Twentebad

70%

0,50

282.590

Gezondheidspark (excl. biogas)

36%

0,25

215.099

TriviumMeulenbeltZorg

nader te bepalen

0,09

69.730

5,04

4.393.174

Samen

Ter vergelijk: eenzelfde energiebesparing kun je bereiken door op huizen zonnepanelen te plaatsen, die duurzame elektriciteit opwekken. Die sparen de CO2 uit die anders door een elektriciteitscentrale wordt uitgestoten. 1 m2 zonnepaneel brengt 100 kWh op en staat gelijk met een CO2-reductie van circa 57 kg CO2. Om net zoveel te besparen als WNH in de projecten in bovenstaande tabel heb je ruim 88.000 m2 zonnepanelen nodig: de weg van Enschede naar Hengelo over de volle breedte helemaal vol gelegd met zonnepanelen.

3.3 Wat levert Warmtenet Hengelo financieel op voor de investeerders? Voor de aandeelhouders en investeerders is WNH – volgens de financiële berekeningen – een betaalbare (duurzame) energievoorziening.

Uiteindelijk komt het geïnvesteerde geld weer terug. De verwachting is, dat WNH op termijn meer geld opbrengt dan het kost (positief financieel resultaat). Dit betekent, dat er geen belastinggeld aan op gaat - het geld dat wordt geïnvesteerd komt op de lange termijn weer terug. De investeringen in WNH worden in gemiddeld 25 jaar terugverdiend. Aangezien de verwachte levensduur van het warmtenet 30 jaar is, levert WNH uiteindelijk zelfs geld op. Deze cijfers gaan uit van de huidige econo-

31

Eisen aan nieuwe projecten WNH wil flexibel inspelen op ontwikkelingen. Mogelijke nieuwe projecten beoordeelt WNH op een aantal punten. WNH noemt deze de contouren van het bedrijfsplan. Als een project aan de volgende voorwaarden (contouren) voldoet kan WNH het project uitvoeren: 1) Minimaal 50% CO2-reductie, vergeleken met aardgasgebruik. 2) Een minimum rendement van 7,0%. 3) De terugverdientijd moet kleiner zijn dan de economische levensduur.

32

mische situatie. Op het moment dat het economisch beter gaat, gaat het automatisch ook beter met de inkomsten van WNH.

De economische crisis is niet gunstig voor WNH. Het blijft natuurlijk altijd de vraag of de verwachtingen uitkomen. Of WNH inderdaad geld gaat opleveren, na hoeveel jaar en hoeveel, hangt voornamelijk van de volgende twee dingen af: 1. Het eerste is het aantal nieuwe aansluitingen (woningen en bedrijven) op WNH. Hoe meer, hoe beter voor de inkomsten van WNH. Met name nieuwbouwwoningen en nieuwe bedrijfsgebouwen leggen (al dan niet verplicht) een aansluiting op WNH aan. 2. Het tweede is de aardgasprijs; de prijs die WNH mag rekenen voor de geleverde warmte, gaat omhoog als de prijs van aardgas stijgt. Hoe hoger de aardgasprijs, hoe beter voor de inkomsten van WNH.

Warmtenetten zijn er al heel lang, maar ze zijn sinds de uitvinding wel een stuk verbeterd qua techniek en comfort! WNH loopt voorop als het om duurzame techniek gaat. Wij leggen toekomstgericht aan. We onderzoeken steeds de moDe economische crisis van 2008, die nog steeds “Wij leggen toekomst- gelijkheden om de Nederlandse economie beïnvloedt, is daarnog efficiënter door niet gunstig voor WNH. Als gevolg van gericht aan.” en energiezuinideze economische crisis zijn er de laatste paar ger te werken. jaren minder nieuwbouwwoningen en nieuwe De ene keer blijkt een bedrijfsgebouwen bijgekomen dan van tevoren werd verwacht. Ook zijn de nieuwe techniek goed aardgasprijzen dankzij de economische crisis gedaald. toepasbaar, zoals de bio-wkk op pyrolyseDe snel opdoemende ‘double dip’, met een nieuwe economische crisis en olie. Een andere keer een mogelijke stagnatie van woningbouw kunnen extra problemen gaan blijkt een nieuwe techgeven voor een winstgevende exploitatie van het WNH in de toekomst. niek economisch nog In de aannames is wel ook nu al rekening gehouden met slechts weinig niet haalbaar, zoals woningbouw per jaar. de individuele warmtevoorziening. Waar Daarom gaat WNH stap voor stap, verstandig investeren. we veel op inzetten is vermindering van de Omdat de economische ontwikkelingen van de afgelopen jaren net als de warmteverliezen. Ook de economische vooruitzichten niet gunstig zijn, gaat WNH voorzichtig en toepassing van biogas verstandig investeren; stap voor stap. en andere biobrandstofWNH gaat alleen geld steken in projecten die meer opleveren dan ze fen willen we stimuleren. kosten. Maar af en toe gaan de kosten flink voor de baat uit. De aanleg van Dat biedt ook kansen leidingen is een grote investering. Daarom gaat WNH niet in een keer een voor innovatieve bedrijgroot warmtenet aanleggen met leidingen door heel Hengelo. De leidingen ven. worden project voor project, wijk voor wijk aangelegd. En later pas gaat WNH de gebieden met elkaar verbinden. Raymond Frank projectleider Elk nadeel heeft zijn voordeel: steeds kan de nieuwste techniek WNH worden gebruikt. Het stap voor stap uitbreiden van het warmtenet heeft een positief bijeffect. Voor elk nieuw deelgebied moeten kleine energiecentrales worden gebouwd. Bij elke uitbreiding kan de meest nieuwe energiebesparende of duurzame techniek worden gebruikt. Dankzij WNH kunnen deelnemende partijen ervaring opdoen met de nieuwste technieken.

De financiële risico’s zijn zeker aanwezig, doch binnen aanvaardbare grenzen. Voor de beslissing van de gemeenteraad is het belangrijk te weten hoeveel geld nodig is voor de investeringen die WNH wil doen, wat het verwachte rendement is en wanneer het wordt terugverdiend. Ook is het voor de gemeenteraad belangrijk te weten hoe groot het risico is, dat - tegen de verwachting in - WNH toch verlies gaat lijden. Hiervoor zijn risico-analyses uitgevoerd. Hoofdstuk 7 van deel B van dit bedrijfsplan gaat hierover.

33

Mogelijk meevallers door subsidies en groenfinanciering In de financiële berekeningen is nog geen rekening gehouden met het verkrijgen van subsidies. Evenmin is gerekend met fiscale regelingen als de EIA (energie-investeringsaftrek op de vennootschapsbelasting). Het is goed denkbaar dat dit nog financiële meevallers oplevert voor WNH.

Duurzame primeur: warmte en elektriciteit uit pyrolyse-olie Een voorbeeld van een duurzame warmtebron is een bio-wkk. Een wkk-installatie maakt tegelijk warmte en elektriciteit (kracht): warmte-kracht-koppeling (wkk). Dit is al een heel efficiënt proces, dat zorgt voor energiebesparing. Een bio-wkk draait ook nog eens op biobrandstof – dat is brandstof gemaakt van planten die kort geleden zijn gegroeid. Daardoor is een bio-wkk niet alleen efficiënt, maar ook nog eens CO2-neutraal. Het warmtenet krijgt de primeur van een bio-wkk op een bijzondere biobrandstof: pyrolyse-olie. Dit is olie, die is gemaakt uit afvalhout. Warmtenet Hengelo mag als eerste een demonstratieproject doen met deze bio-wkk. De gemeente Hengelo heeft van het Agentschap NL een subsidie van 800.000 euro gekregen voor het ontwerpen en bouwen van deze bio-wkk-installatie, omdat het een innovatieve, nieuwe techniek is. Warmtenet Hengelo doet dit samen met de fabrikant van de olie, BTG-BTL en de turbinebouwer Opra Turbines BV.

34

De conclusie is, dat voor uitbreiding van het warmtenet naar andere delen van de stad de komende jaren ruim 30 miljoen euro nodig is. Het verwachte rendement – uitgedrukt in de Internal Rate of Return (IRR) – is 2,4% (inclusief belasting, inclusief resterende boekwaarde investeringen). De terugverdientijd is berekend als ruim 25 jaar. Dit is gebaseerd op een rente voor vreemd vermogen van 5,5% en een gemiddeld prijsstijging van aardgas van 3,75%. Het project is niet langer rendabel als de energieprijzen over een langere tijd even snel stijgen als de inflatie. Ook de financieringsrente mag niet ver uitstijgen boven de 6%. WNH zal ook geld moeten lenen; de noodzakelijk investeringen vergen dat naast eigen vermogen ook vreemd vermogen wordt aangetrokken. De maximale financieringsbehoefte (negatieve cash-flow) ligt iets boven de 14 miljoen euro.

Wat zijn de risico’s voor de aandeelhouders als WNH BV failliet gaat? Bij een faillissement zijn de aandeelhouders hun inbreng in het eigen vermogen van de BV kwijt. Dat zou in totaal om minimaal 6 miljoen euro gaan. Dat is het “directe risico”. Daarnaast lopen zij risico voor het verstrekte en/of het gegarandeerde vreemd vermogen. De aandeelhouders zien zich vervolgens ook gedwongen om het WNH (wellicht verliesgevend) verder te exploiteren, of om hun aandelen tegen een afkoopsom voor de risico’s over te dragen aan een derde. WNH zal namelijk moeten doorgaan met leveren, aangezien er overeenkomsten zijn aangegaan met de afnemers van de producten van het WNH. De omvang van deze risico’s is niet goed in te schatten, maar kan in de miljoenen euro’s lopen. Dat is het “indirecte risico”.

Duurzame warmtebronnen: groen gas of nieuwe techniek Op termijn wil WNH verschillende installaties op biobrandstof laten draaien. Heel eenvoudig kan dat groen gas zijn. Groen gas is biogas dat zo bewerkt is, dat het kan worden gebruikt in alle installaties die voor aardgas geschikt zijn. De warmte-installaties op aardgas kunnen daarmee, zonder aanpassingen, CO2-neutraal warmte maken. Als er nieuwe gebieden worden aangesloten moeten er nieuwe warmte-installaties worden gebouwd. Daarvoor kunnen nieuwe technieken worden gebruikt, zoals de bio-wkk op pyrolyse-olie. Over een aantal jaren zijn er waarschijnlijk weer andere, nieuwe of verbeterde technieken die kunnen worden toegepast. Dat betekent dat WNH een wisselende mix van duurzame bronnen gaat inzetten, waaronder biobrandstoffen, om tot een optimale verduurzaming te komen.

35

36

4

Wat is de strategie voor het vervolg van WNH

4.1 AkzoNobel leverancier van restwarmte en Stork en Siemens afnemers

Siemens is een internationaal bedrijf met internationale waarden, die Het volgende grote project dat WNH wil gaan uitvoeren is de overstap op we ook lokaal in Hengelo het gebruik van restwarmte van AkzoNobel en de levering van warmte aan in de praktijk omzetten. de grote industriële afnemers Stork en Siemens. Dit is het eerste project Klanten vinden bij Sieom tot een volwaardig, duurzaam warmtenet te komen. mens oplossingen voor efficiënt energiegebruik, AkzoNobel heeft al eerder aangegeven haar restwarmte om niet ter beindustriële productivi-teit, schikking te willen stellen aan WNH. Die restwarmte wordt nu niet benut betaalbare en gepersonaen voor een deel afgegeven aan het Twentekanaal. Dat zorgt voor een liseerde gezondheidszorg opwarming van het water in het Twentekanaal die eigenlijk onwenselijk is. en intelligente infraStork en Siemens zijn nu bereid de investeringen te doen in hun geboustructuur. wen en installaties om via WNH van de restwarmte van AkzoNobel gebruik In al onze bedrijfste maken. Voor Thales zijn dergelijke investeringen op dit moment niet onderdelen streven wij er rendabel. Maar wellicht dat Thales op termijn ook zal kunnen aansluiten continu naar de invloed op WNH. Daarmee zal ook de aansluiting van de bedrijven ten zuiden van die onze producten en het kanaal mogelijk gaan worden. processen op de belasting van het milieu hebben AkzoNobel, Stork, Siemens en Thales hebben - vanwege hun wens bij te te minimaliseren. Interdragen aan een duurzame energievoorziening - een studie laten doen. nationaal is ons WNH heeft een aanvullende studie gedaan. streven “verantUitkomst van de beide studies is dat de “Met onze investeringen woordelijk, excelrestwarmte van AkzoNobel goed bruikbaar is lent en innovatief” in het warmtenet van WNH. Het is dan wel in deze vorm van duurte zijn. De lokale nodig dat er installaties worden gebouwd die zaamheid brengen wij samenwerking het koelwater van AkzoNobel, daar waar nomet WNH, Akzodig, op een hoger temperatuurniveau brenhier onze milieumissie Nobel, en Stork is gen. Dan kan het worden gebruikt voor de in praktijk.” erop gericht dat verwarming van woningen en bedrijven in de wij straks in ons stad. De investeringen in die installaties en in gloednieuwe kantoor in de leidingen zijn rendabel voor AkzoNobel en WNH. Ook voor gebruik door Hengelo restwarmte als Stork, Siemens en Thales zijn investeringen nodig in hun installaties. Voor bron van energie kunnen Stork en Siemens zijn deze rendabel, voor Thales op dit moment niet. gebruiken. Met onze investeringen in deze Voor WNH betekent het uitvoeren van dit project: vorm van duurzaamheid • dat WNH verzekerd is van de steun van een belangrijk deel van het brengen wij hier onze Hengelose bedrijfsleven; milieumissie in praktijk: • dat het van de tijdelijke installaties op aardgas kan overstappen op “one world, one life, we werkelijk duurzame restwarmte. (Enkele installaties op aard gas blijven care”. wel nodig; als piekvoorziening en als back-up.) Voor AkzoNobel betekent het een kans dubbel bij te dragen aan duurzaamheid: • het beperkt de opwarming van het Twentekanaal door de restwarmte; • AkzoNobel levert duurzame energie aan andere bedrijven en aan woningen in Hengelo.

Herman Hekkert directeur van Siemens Hengelo

Voor Stork en Siemens betekent het dat zij met haalbare investeringen kunnen overstappen op duurzame energie en zo hun bedrijfsvoering duurzamer kunnen maken.

37

Figuur 3 - Beoogde nieuwe gebieden van WNH

aansluitplicht woningbouw nieuwbouw overige objecten warmte-/koudelevering mogelijk warmte-/koudelevering mogelijk

38

De benodigde investeringen zijn onderdeel van de genoemde totaalinvestering in § 3.3. In het vertrouwelijke deel C van dit bedrijfsplan zijn de investeringen en opbrengsten voor dit project ook apart berekend.

4.2

Uitbreiding naar andere delen van Hengelo

Nieuwe gebieden Het huidige gebied van het WNH is beschreven in §2.4 en figuur 1. Er zijn plannen voor uitbreiding van het warmtenet naar andere delen van Hengelo. Figuur 3 laat die gebieden in rood op de kaart zien. De groene gebieden zijn het huidige gebied van WNH. Wanneer precies die gebieden een warmtenet krijgen, staat nog niet vast. Dit hangt er vanaf op welk moment in die gebieden genoeg nieuwbouw komt. Nieuwbouwwoningen en –bedrijven zijn verplicht een aansluiting te nemen op het warmtenet van WNH. Als er genoeg nieuwbouw is, levert die voldoende klanten op voor WNH. Dan is het financieel lonend er een leidingenstelsel aan te leggen. Wanneer een nieuw gebied wordt aangesloten, merken de bewoners en bedrijven in die wijk dat ten eerste natuurlijk aan de werkzaamheden voor het aanleggen van het leidingstelsel. WNH probeert er voor te zorgen dat het zo min mogelijk overlast geeft. De gemeente probeert het openbreken van de straat te doen op een geschikt moment. Dit kan zijn wanneer er ook voor andere dingen gegraven moet worden, zoals voor onderhoud aan het riool. Ten tweede krijgen de bestaande bewoners en bedrijven bericht als in hun wijk een warmtenet komt te liggen. WNH biedt hen dan ook de mogelijkheid een aansluiting te nemen op het warmtenet. Die bedrijven en bewoners krijgen dan de kans de duurzame energie van WNH te gaan gebruiken, zonder dat het ze meer geld kost dan gebruik van aardgas! De kosten voor de uitbreiding van het warmtenet zijn per gebied berekend. De berekeningen en uitkomsten staan in het vertrouwelijke deel C van dit bedrijfsplan. Deze kosten zijn nog niet opgenomen in het totaalbedrag aan investeringen. Zolang Warmtenet Hengelo BV nog een BV in oprichting is gaat WNH elk jaar met een verzoek om investeringen naar de gemeenteraad. Voor de gebieden die het dan komende jaar aan de beurt zijn wordt geld gevraagd voor investering in de uitbreiding. Wanneer oprichting van de BV definitief is worden de plannen ter goedkeuring voorgelegd aan de Raad van Commissarissen, alvorens zij ter vaststelling worden voorgelegd aan de aandeelhouders verzameld in de algemene vergadering van aandeelhouders.

Aansluitplicht nieuwbouw en gemeentelijke gebouwen Er is een aansluitplicht op het warmtenet in de Bouwverordening opgenomen voor nieuwbouwwoningen die zich bevinden binnen een straal van 40 meter van het distributienet. De aansluitplicht geldt ook voor nieuwbouwwoningen die zich verder dan deze 40 meter bevinden, maar waarbij de kosten voor aansluiting niet hoger zijn dan de kosten die gemaakt zouden worden als het bouwwerk zich binnen een straal van 40 meter van het distributienet bevindt. Aanleg van warmtelevering kan tegen kostprijs gerealiseerd worden voor bestaande bebouwing. Op Rijksniveau wordt het gelijkwaardigheidprincipe voor de aansluitplicht in de Bouwverordening verder uitgewerkt door opname in het Bouwbesluit. Hiermee wordt de aansluitplicht op een duurzaam warmtenet wettelijk geregeld. Hierop inhakend zal WNH in 2012 een beleid opstellen. Dit zal

39

Onderwijs

Laboratorium

idee

Bio-energiepark

proef

prototype

Markt

implementatie

WNH kan steeds de nieuwste technieken toepassen, die het proefstadium net voorbij zijn. In de toekomst worden die wellicht getest op het Bio-energiepark Twente, dat momenteel in ontwikkeling is (een samenwerking van Twence, Saxion Hogeschool en Universiteit Twente). WNH neemt graag een prototype van een veelbelovende, nieuwe techniek in gebruik. Dit levert praktijkervaring op, die bruikbaar is om de nieuwe techniek op de markt te brengen.

Koude - nu nog luxe, straks de standaard? WNH kan ook koude leveren. Dat gebeurt nu op beperkte schaal, maar in de toekomst wordt levering van koude door WNH standaard. Het gebeurt steeds meer dat bedrijven en woningen in de zomer worden gekoeld. Een aantal jaren geleden was het nog bijzonder, maar het wordt – net als in auto’s – steeds vaker gedaan. De verwachting van WNH is dat voor meer comfort in woningen en gebouwen binnen 10 jaar koudelevering als standaard worden toegepast. Iedere klant van WNH kan er nu al om verzoeken. Als die koude wordt gemaakt door airconditioning in losse installaties op elektriciteit, dan is dit een ontwikkeling die veel extra energiegebruik en uitstoot van CO2 met zich gaat meebrengen. Als WNH koude gaat leveren scheelt dat in toekomstig energiegebruik. In het bedrijfsplan van Wamtenet Hengelo wordt daarom de levering van koude in de toekomst standaard. Ook al wordt het standaard, levering van koude zal een kwestie van maatwerk blijven. Per klant wordt bekeken wat de beste manier is om koude te leveren. Het meest duurzaam en doorgaans het best betaalbaar is het gebruik van diep, koel grondwater; de bodem ter plaatse moet daar dan wel voor geschikt zijn. Er zijn ook andere mogelijkheden. In sommige situaties is het zelfs duurzaam en betaalbaar om koude te maken uit restwarmte, als die ten minste echt overtollig is en heter dan 80 °C.

40

aangeven hoe de gemeente Hengelo voor haar eigen gebouwen en projecten omgaat met aansluiting op Warmtenet Hengelo voor het bereiken van haar duurzaamheidsdoelstellingen. Ook zal het beleid aangeven hoe om te gaan met de overige gebieden.

4.3

Uitrol in de regio

Nu WNH eenmaal van start is gegaan, is de werkwijze van WNH eenvoudig toe te passen op het grondgebied van andere gemeentes in de regio, onder de paraplu van WNH. Voor de provincie Overijssel is dit een belangrijke reden geweest geld te investeren in WNH en voor 30% eigenaar te willen worden. De werkwijze van WNH houdt in: 1) op meerdere plaatsen warmtenetten aanleggen en 2) daarvoor gebruik maken van de energiebronnen die ter plaatse aanwezig zijn, als 3) deze warmtenetten een minimaal aanvaardbaar rendement opleveren. Allicht zijn er in Twente of elders in Overijssel mogelijkheden voor duurzame energievoorziening. Als de markt die niet oppakt, kan WNH deze duurzame energievoorzieningen verder ontwikkelen. WNH rekent die projecten op dezelfde manier door als de projecten in Hengelo. Op die manier wordt de kennis gebruikt en verspreid in de regio; niemand hoeft het wiel opnieuw uit te vinden. Bovendien krijgt WNH met meer projecten een betere financiële basis en meer risicospreiding. Met gemeenten in de regio wordt daarom overlegd over de mogelijkheden en de kosten van aansluiting bij WNH. De nieuwbouw van de gemeente Borne ligt dicht bij het warmtenet in Hengelo Noord. Uitbreiding van het warmtenet naar de gemeente Borne is daardoor een goede mogelijkheid op redelijk korte termijn. De gemeente Borne heeft het besluit hiertoe nog niet genomen. Voor projecten in de regio zijn de investeringen niet in dit bedrijfsplan opgenomen. Om een rendabel bedrijfsplan te behouden is het voor WNH noodzaak samen te werken met marktpartijen. Als de investeringen gespreid kunnen worden over meer partijen, houdt dat de financieringsbehoefte van WNH beperkt. Ook de markt vraagt om samenwerkingsverbanden. Voor marktpartijen is dat een mogelijkheid grip op de zaak te houden en inzicht in de rendementen van projecten te behouden.

4.4

Verbreding naar andere vormen van duurzame energie

Op termijn wil WNH uitgroeien tot een gemeentelijk energiebedrijf (of regionaal – als de uitrol in § 4.3 doorgaat), dat naast warmte en koude ook andere duurzame energieproducten levert en afneemt. Mogelijk gaat WNH ook biogas maken (dat kan uit mest of andere afvalstromen) en duurzame elektriciteit (ook wel groene stroom genoemd). Het gebruik van geothermie, warmte die kilometers diep in de bodem aanwezig is, zal naar verwachting in de toekomst heel belangrijk worden. WNH zal zeker gaan onderzoeken of dat voor WNH een toepasbare duurzame energiebron kan zijn. De bedoeling is dat het uiteindelijk ook mogelijk wordt, dat inwoners en bedrijven zelf duurzame warmte, restwarmte of groene elektriciteit gaan leveren aan WNH; het zogenaamde smart grid. Als dat kan, is het ook mogelijk dat er wel keuzevrijheid en concurrentie komt; dat meerdere partijen warmte gaan aanbieden via WNH, en dat afnemers kunnen kiezen. Concrete plannen hiervoor en berekeningen van de investeringen zijn hiervoor nog niet gemaakt.

41

42

In de haalbaarheidsberekening die hoort bij dit bedrijfsplan is alleen gekeken naar het leveren van warmte voor ruimteverwarming en/of warm tapwater. Uitgangspunt is dat levering van koude en andere vormen van duurzame energie mogelijk zijn, als de projecten voldoen aan de contouren die zijn beschreven in het kader Eisen aan nieuwe projecten.

4.5

Zoeken naar een derde aandeelhouder

De afspraak is, dat de provincie 30% van de aandelen koopt, ter waarde van 1,8 miljoen euro. Het is de uitdrukkelijke wens van de gemeente Hengelo en de provincie Overijssel dat er ten minste een derde aandeelhouder bij komt. WNH is mede daarom serieus op zoek naar en in gesprek met geïnteresseerde partijen, waaronder energiebedrijven.

4.6 Ooit verdere verbreding en een andere naam en organisatiestructuur? Als het zover is, dat WNH zich uitrolt in de regio en zich verbreedt naar andere vormen van energielevering kan het zijn dat de naam Warmtenet Hengelo niet meer past. Het kan zelfs zijn dat WNH zich nog verder verbreedt. Dan geldt des te meer dat de naam WNH niet meer past bij de activiteiten. Het gaat hier om de mogelijkheid een verbreed gemeentelijk duurzaamheidsbedrijf te worden, waarin niet alleen energie het leidende product is. Het duurzaamheidsbedrijf zou ook andere producten kunnen leveren uit het brede palet van duurzaamheid, zoals energieteelt. Binnen de gemeente wordt momenteel onderzoek gedaan naar initiatieven op dat gebied en ervaringen daarmee in andere gemeenten. Dan kan er een andere naam wordt bedacht, die past bij alle activiteiten. De organisatie kan er dan één worden van een moederbedrijf (holding) met meerdere dochterbedrijven. Daarover wordt besloten als het zover is.

Het Twentebad heeft de ambitie voortdurend vernieuwend bezig te zijn; qua attracties, maar ook qua verwarming en comfort. We zijn als Twentebad dan ook trots dat we vanaf 20 oktober ons zwembad duurzaam gaan verwarmen, in samenwerking met WNH. WNH levert de houtketel en zorgt voor de aanvoer van duurzaam afvalhout. De eerste tijd komt dat van buiten Hengelo, maar in 2013 gaan we over op houtsnippers van lokaal snoeihout. Kan het nog duurzamer? En deze manier van verwarmen levert ons ook nog een financiële besparing op! Zo snijdt het mes aan twee kanten.

Groei en verbreding zullen ook gevolgen hebben voor de organisatie WNH en het aantal mensen dat er werkt. Warmtenet Hengelo is tot dusver “lean and mean” opgezet met “Kan het nog beperkte eigen menskracht. Naast een directeur duurzamer?” werken er intussen bij Warmtenet Hengelo een projectleider techniek en duurzame energie, een projectuitvoerder, een medewerker bedrijfsvoering en een administratief ondersteuner, samen 4 fulltime-eenheden (fte). Daar waar nodig vult WNH deze aan met mensen van externe bureaus. Dit kan zijn voor communicatie, klantenwerving, het opstellen van energievisies, het Ilija Melisie, maken van technische ontwerpen, enzovoort. afdelingshoofd van het Naarmate het bedrijf groeit, zal ook het aantal mensen meegroeien. Het is Twentebad niet zeker dat die mensen in dienst zullen komen bij WNH. Zoals genoemd in § 4.5 lopen er gesprekken met bedrijven, over mogelijke deelname in de BV. Het kan zijn dat WNH in de toekomst de kennis en diensten van de toekomstige aandeelhouder(s) kan gebruiken. WNH kan dan gaan functioneren als een supercoöperatie. Dit zou de professionaliteit van WNH kunnen versterken. Tot die tijd gaat WNH terughoudend om met het aanstellen van meer eigen personeel. De keerzijde is dat het apparaat vanwege z’n geringe omvang kwetsbaar is.

43

november 2011 Uitgave: Warmtenet Hengelo, www.warmtenethengelo.nl Tekst: Pauline Dougle, Wim Goosen, Raymond Frank Foto’s: Warmtenet, gemeente Hengelo Opmaak: Grafisch Service Centrum gemeente Hengelo

2

Wat is Warmtenet Hengelo?

Bedrijfsplan Warmtenet Hengelo 2012 - 2041 deel B

Inhoudsopgave 1. Inleiding

2.

3.

4.

5.

6. 7.

8.

9.

1.1 Inleiding 1.2 Aanleidingen voor dit bedrijfsplan Strategie 2.1 Smart Grid 2.2 Systeemopzet 2.3 Doelgroepen 2.4 Toekomstvisie Producten 3.1 Warmte 3.2 Koude 3.3 Elektriciteit 3.4 Biogas Het fysieke warmtenet 4.1 Opwekking 4.2 Decentrale Energiecentrales (DEC’s) 4.3 Primair net 4.4 Biogasleiding 4.5 Secundair net 4.6 Warmte-overdrachtstation (WOS) 4.7 Gebouwaansluitingen 4.8 Transportmedium Gebieden 5.1 Gebied Hengelo Zuid 5.2 Gebied Bedrijventerrein Twentekanaal 5.3 Gebied Gezondheidspark 5.4 Gebied Twentebad 5.5 Gebied Westermaat 5.6 Uitrol regio – Almelo 5.7 Uitrol regio - Universiteit Twente Duurzaamheid Financiën 7.1 Samenvatting rekensheets 7.2 Gevoeligheidsanalyse 7.3 Financiering 7.4 Shareholder value 7.5 Terugverdientijd 7.6 Krenten in de pap 7.7 Tering naar de nering 7.8 Kansen en bedreigingen 7.9 Conclusie Organisatie 8.1 Samenwerkingspartners 8.2 Structuur 8.3 Opzet organisatie Regelgeving en subsidies 9.1 Regelgeving 9.2 Subsidies 9.3 Voorwaarden 9.4 Garantie

pagina 5 5 5 7 7 7 9 9 11 11 11 12 12 13 13 13 14 15 15 16 17 18 19 21 21 21 23 23 24 24 25 27 27 29 30 31 32 33 33 33 34 35 35 35 35 39 39 40 41 41 3

4

1 1.1

Inleiding Inleiding

Voor u ligt deel B van het bedrijfsplan 2012-2041 van het Warmtenet Hengelo (WNH). Aanleiding voor dit bedrijfsplan zijn de ontwikkelingen sinds de gemeenteraad het bedrijfsplan 2009 – 2039 heeft goedgekeurd. Die ontwikkelingen hebben geleid tot nieuwe inzichten en plannen voor WNH. Het bedrijfsplan is in de eerste plaats geschreven om de gemeenteraad van Hengelo te informeren over WNH, zijn toekomstplannen en de daarvoor benodigde investeringen. De gemeenteraad heeft deze informatie nodig om te beslissen over de investeringen en om te kunnen instemmen met de koers. Het bedrijfsplan omvat de investeringen voor Hengelo Zuid in de periode 2012 t/m 2021. Tevens zijn de reeds gedane investeringen (Brouwerijterrein, ROC, Metropool, Groothuis, Berflo Es Zuid, Veldwijk Zuid, Twentebad, Gezondheidspark en TriviumMeulenbeltZorg) hierin opgenomen. Er is bewust gekozen om de horizon niet te ver weg te leggen, om het bedrijfsplan een grote mate van realiteit mee te geven. De doorrekentijd is wel, conform het vigerende bedrijfsplan, op een periode van dertig jaar gezet en omvat dus 2012 tot en met 2041. Deel A van het bedrijfsplan is het publieksdeel, met daarin de hoofdlijnen van het bedrijfsplan. Deel C is een vertrouwelijke bijlage, die alleen ter inzage is voor de leden van de gemeenteraad. Hierin staan financiële bedrijfsgegevens. Dit deel B geeft beknopt een (technische) verdieping. Er is voor gekozen dit niet in detail te doen. Veelal liggen er uitgebreide rapportages/onderzoeken aan ten grondslag. Voor meer informatie kan men zich wenden tot Warmtenet Hengelo.

1.2

Aanleidingen voor dit bedrijfsplan

Gaandeweg het proces tot de oprichting van WNH is er voortschrijdend inzicht ontstaan op wezenlijke onderdelen en aspecten van het project. Deze nieuwe inzichten zijn van invloed op al genomen besluiten of te nemen besluiten bij de deelnemende partijen en zijn verwerkt in dit bedrijfsplan. Van juli 2009 tot heden zijn de gasprijzen fors gedaald. Dit heeft tot gevolg dat de te hanteren warmteprijs evenredig is verlaagd. Bij doorrekening in de haalbaarheid leidt dit tot een lagere marge. Daarnaast zijn de gevolgen van de economische crisis duidelijk merkbaar doordat diverse projecten in de tijd doorschuiven. De strategie van WNH is om het warmtenet op te zetten vanuit de projecten. Hierdoor laat WNH de investeringen met de ontwikkelingen op lopen. Dit zorgt dat het bedrijf niet ontspoort. Directe inzet van duurzame technieken borgt de realisatie van de duurzaamheiddoelstellingen. In januari 2010 heeft Twence besloten om zich als toekomstig aandeelhouder terug te trekken. Er was een voorkeur zich volledig in te zetten voor de rol van mogelijke warmteleverancier. 5

AkzoNobel heeft in 2009 besloten zijn restwarmte om niet ter beschikking te stellen. In het koelproces van AkzoNobel wordt water uit het Twentekanaal toegepast voor koeling van het zoutproces. Deze restwarmte heeft een temperatuur van ongeveer 40°C. Gebruik van deze restwarmte geeft een vermindering van de continue opwarming van het Twentekanaal. Eind 2011 zijn de haalbaarheidsonderzoeken hiervoor afgerond en zijn de contractonderhandelingen gestart. In 2011 ontstond de vraag naar grotere flexibiliteit in aangeboden producten. Het principe van Warmtenet Hengelo is te leveren wat de klant vraagt, mits het binnen de uitgangspunten van het bedrijfsplan past. Daarbij komt dat steeds meer kleinschalige oplossingen (Energie Service Companies en warmtepompsystemen) worden ontwikkeld, waarmee een spanningsveld wordt gecreëerd tussen centraal en decentraal. Dit plan omvat de levering van (duurzame) warmte. De berekeningen zijn hierop afgestemd. Naast warmte zijn ook de opwekking en levering van andere duurzame energieproducten, zoals koude en elektra mogelijk. Overigens wordt in enkele projecten al koude geleverd. Ook kunnen in de toekomst door het Warmtenet Hengelo BV (WNH) andere duurzame diensten aangeboden worden. Uitvoeringsplannen Dit bedrijfsplan bevat een inschatting van de te realiseren woning- en utiliteitsbouw over een periode van 30 jaren. Daarnaast kunnen zich nieuwe projecten aandienen door kansen in uitleggebieden. Indien passend binnen de contouren van dit bedrijfsplan (zie §2.4), zullen dergelijke projecten in de jaarlijkse uitvoeringsplannen opgenomen worden. Past het niet binnen de contouren van dit bedrijfsplan, dan zullen dergelijke projecten met een actualisatie van het bedrijfsplan voorgelegd worden aan de Stuurgroep.

6

2

Strategie

In dit hoofdstuk worden de strategie en de systeemopzet besproken.

2.1

Smart Grid

Een warmtenet ontwikkelen is niet het einddoel, maar de eerste fase in het realiseren van een duurzame energievoorziening: Fase I Ontwikkelen van een warmte-/koudenet Fase II Mogelijkheden tot levering van warmte en koude aan het net Fase III Intelligent en Dynamisch Uitwisselingsnet (smart grid) Fase I In deze fase wordt het warmtenet aangelegd waarin de producten/diensten aan de klant worden geleverd. De situatie zoals we die nu standaard kennen. Fase II In deze fase kan de klant producten terugleveren. Het is echter een statische fase: of terugleveren of afnemen van standaard producten. Fase III In deze fase is de statische (terug)levering omgebouwd naar een dynamische. In deze fase ontstaat het smart-grid-principe waardoor het mogelijk is om op meerdere temperaturen meerdere producten af te nemen en/ of te leveren. Het inpassen van andere vormen van duurzaam opgewekte energie is dan ook mogelijk. Dit bedrijfsplan is toegespitst op de uitwerking van fase I. Waar mogelijk wordt rekening gehouden met het doorontwikkelen naar fase II en fase III. De verwachting is dat vanaf 2015 fase II gaat lopen en dat vanaf 2020 de techniek dusdanig ontwikkeld is om fase III in gang te zetten.

2.2

Systeemopzet

Het warmtenet wordt ontwikkeld vanuit de projecten. Vervolgens kunnen deze projecten aan elkaar gekoppeld worden. Hiermee lopen de investeringen voor het warmtenet grotendeels gelijk op met de projecten. De efficiëntie van warmtenetten wordt verbeterd door • lagere temperaturen toe te passen; • de hydraulische circuits zo kort mogelijk te houden; • warmtepompen te integreren; • piekketels toe te passen; • buffering te creëren. In de tweede helft van 2009 is onderzoek gedaan naar het realiseren van individuele warmtapwatervoorzieningen. Conclusie uit dit rapport is dat een individuele warmwatervoorziening voor de woningbouw nu niet rendabel te realiseren is. Uitgangspunt van dit bedrijfsplan is dat warm water nog steeds via het net geleverd wordt. Op het moment dat innovatieve én effectievere systemen ontwikkeld zijn wordt bekeken of overgegaan kan worden tot duurzame individuele warm tapwatervoorziening. 7

Het principe van een primair net met onderstations (200 tot 300 woningequivalenten) blijft gehandhaafd. Het primaire net kan bestaan uit een hoogthermisch net (HT-net) en/of een laagthermisch net (LT-net). Het HT-net heeft een temperatuurverschil (delta T) van 30°C tussen aanvoer- en afvoer. Het LT-net heeft een delta T van 15°C tussen aanvoer en afvoer. Het secundaire net is het net dat zich ‘achter’ de warmte-overdrachtstations bevindt. Dit secundaire net brengt de warmte naar de aangesloten objecten. De temperatuur van dit net is afhankelijk van de vraag van de gebruikers. De ‘standaardinstelling’ is 70/40˚C nu en 55/25˚C in de toekomst. De dimensionering van het net primaire net is gebaseerd op het Pareto-principe: • het primaire net met 20-30% van het basisvermogen levert 70-80% van de vraag; • het warmte-overdrachtstation (WOS) levert 70-80% (piek)vermogen; dit is 20-30% van de vraag. Het primaire net is opgebouwd uit een knooppuntenstructuur. Op de knooppunten wordt de warmte voor de basisvraag opgewekt. Dit gebeurt met Decentrale Energiecentrales (DEC). Tussen twee knooppunten bevindt zich een gebied met een verwachte vermogensvraag van circa 15 Megawatt (MW). In de knooppunten betekent dit dan een DEC van 3-5 MW. Vanuit één knooppunt kunnen meerdere gebieden voorzien worden. Door modulaire opbouw van de DEC kunnen (toekomstige) uitbreidingen of aanpassingen eenvoudig plaatsvinden. Door de opbouw van een knooppuntenstructuur kan voor het primaire net met een standaard diameter gewerkt worden. Hiermee blijven de kosten zoveel mogelijk beperkt en wordt grote mate van flexibiliteit gecreëerd. Door het werken vanuit de projecten zal gewerkt moeten worden met tijdelijke voorzieningen, totdat de projecten aan elkaar gekoppeld worden. Hiervoor heeft WNH een aantal containers met gasgestookte ketels beschikbaar. Indien mogelijk wordt gebruik gemaakt van de definitieve warmte-overdrachtstations. Daar kunnen dan de toekomstige piekketels als tijdelijke voorziening dienst doen.

8

2.3

Doelgroepen

WNH kent meerdere doelgroepen. WNH kan naast warmte voor ruimteverwarming en warm tapwater ook proceswarmte leveren. De volgende doelgroepen kunnen worden onderscheiden (niet limitatief): • Woningbouw bestaand • Woningbouw nieuwbouw • Utiliteitsbouw bestaand • Utiliteitsbouw nieuwbouw • Industrie (proceswarmte/-koude). Per doelgroep is het mogelijk de warmtelevering aan te passen aan de wensen. De projectontwikkelaar en/of woningbouwvereniging bepaalt bij de aanvraag de wijze van afname van warmwater, (toekomstige) koude, en het temperatuursysteem voor ruimteverwarming. Warmtenet Hengelo geeft adviezen voor de hierbij behorende aansluitingen, temperatuurtrajecten en afgiftesystemen.

2.4

Toekomstvisie

Contouren bedrijfsplan Door de grote mate van flexibiliteit in projecten en producten is het niet meer mogelijk om een alles beschrijvend bedrijfsplan te maken. Om niet voor ieder project opnieuw het bedrijfsplan aan te hoeven passen is besloten om de contouren te beschrijven waarbinnen projecten uitgevoerd kunnen worden: 1) CO2-reductie:

minimaal 50% ten opzichte van de referentiesituatie (gas)

2) Minimum IRR (Internal Rate of Return):

minimaal 7,0% rendement.

3) Minimum TVT (terugverdientijd):

< economische levensduur

Praktijkplatform voor duurzame technieken WNH is in eerste instantie opgezet als middel om de duurzaamheidsdoelen van de gemeente Hengelo en de provincie Overijssel te behalen. Het biedt echter ook een platform om duurzame technieken die de laboratoriumfase ontgroeid zijn, in de praktijk toe te passen. Hiermee geeft WNH de technieken de kans marktrijp te worden. WNH is het bedrijf bij uitstek om de risico’s te kunnen nemen die hierbij horen. Het toepassen van de bio-WKK op pyrolyse-olie is daar een goed voorbeeld van. Deze platformwerking zal sterker uitgedragen worden.

9

10

3

Producten

Het Warmtenet Hengelo heeft de volgende productopties: • Warmte • Koude • Elektriciteit voor eigen energieverbruikers. Bovenstaande opsomming is niet limitatief. In de haalbaarheidsberekening die behoort bij dit bedrijfsplan is alleen gekeken naar het leveren van warmte voor ruimteverwarming en/of warm tapwater. Uitgangspunt is dat overige producten en diensten mogelijk zijn, als die voldoen aan de contouren van dit bedrijfsplan.

3.1

Warmte

Onderzoek in 2009 heeft uitgewezen dat het individueel warm tapwater maken duurzaam mogelijk is. Echter, de kosten zijn hoog. Hierdoor dient de eerste jaren de aanvoertemperatuur bij de afleverset minimaal 62°C te zijn. Dit is nodig om met deze warmte via de afleverset warm tapwater te maken conform de wettelijke normen. Op het moment dat individuele voorzieningen een gelijkwaardige duurzaamheid bieden en financieel aantrekkelijk zijn, kan overgestapt worden naar een 55/25 °C systeem. Om in de toekomst over te kunnen stappen naar het 55/25 °C is het noodzakelijk dat de betreffende gebouwen voorzien zijn van warmteafgiftesystemen die hiervoor geschikt zijn. Bijvoorbeeld vloer- en wandverwarming zijn hiervoor geschikt. WNH wil de aanleg van geschikte systemen stimuleren door het tarief van de aansluitbijdrage voor deze systemen te verlagen. Projectontwikkelaars en woningbouwverenigingen zullen benaderd worden om mee te doen met de laagtemperatuurafgiftesystemen in de projecten. De nieuwe tariefstructuur, die bij invoering van de Warmtewet toegepast moet worden, vormt het instrument bij uitstek om hiermee de laagtemperatuurafgiftesystemen te stimuleren.

3.2

Koude

Het product koude zal in meerdere temperaturen worden aangeboden. Het wordt aangeboden voor zowel utiliteit als woningbouw. De ontwikkeling van de koudevraag is parallel aan de warmtevraag. Toepassing van hoogtemperatuurkoeling betekent aanpassing van de nu standaard toegepaste koelafgiftesystemen in een gebouw. Indien dit vanaf de ontwerpfase van het gebouw meegenomen wordt, zijn de meerkosten nihil. Voor de bestaande bouw zijn lagere koelwatertemperaturen mogelijk. In de woningbouw betekent het leveren van koude dat de binneninstallatie omgezet wordt naar een laagtemperatuurverwarmingsysteem, zoals vloerverwarming. Deze vloerverwarming dient in de zomer om te koelen door er koelwater door heen te voeren. Koudelevering wordt op dit moment nog als een zekere vorm van luxe gezien, maar door de aanscherping van de energieprestatienormering zal de koudevraag zich geleidelijk ontwikkelen. Er zal comfortkoeling geleverd worden, waarbij de temperatuur van de binnentemperatuur bij een hoge 11

buitentemperatuur circa 2 á 3 °C lager wordt dan de buitentemperatuur. De verwachting is dat voor meer comfort in woningen en gebouwen binnen 10 jaar koudelevering als standaard wordt toegepast. In de ontwerpen in dit bedrijfsplan wordt hiermee zoveel mogelijk rekening gehouden.

3.3

Elektriciteit

Om duurzaam warmte en koude te kunnen leveren zijn er systemen waarmee ook elektriciteit opgewekt kan worden. Door elektra te transporteren naar het niveau van een warmte-overdrachtstation kan daar met warmtepompen de gevraagde warmte en koude worden geleverd. Tevens kan de elektriciteit voor de overige elektraverbruikers in het warmtenet worden gebruikt. Om deze elektra te mogen transporteren heeft Warmtenet Hengelo ontheffing nodig, of moet WNH een samenwerking aangaan met een vergunninghoudende partij. Doel hiervan is de duurzaamheid verder te verbeteren en transport- en inkoopkosten van elektriciteit te verminderen.

3.4

Biogas

In Hengelo worden diverse initiatieven voor biogas ontwikkeld. Daarnaast onderzoekt WNH de mogelijkheden om zelf biogas op te wekken. Biogas is gas dat uit een vergister komt en heeft niet de kwaliteit van aardgas. Het opwaarderen naar biogas van aardgaskwaliteit, het zogenaamde groen gas, brengt kosten met zich mee. Het is voor WNH mogelijk haar (piek) installaties op biogas te laten draaien. Daarmee worden de opwaarderingkosten uitgespaard. In de regio wordt een initiatief genomen tot ontwikkeling van een regionale biogashub, door ondermeer de gemeente Almelo. De doelstelling is om in de regio een biogasnet aan te leggen waarop meerdere biovergistingsinstallaties aangesloten worden, zodat centraal het biogas naar groen gas opgewaardeerd kan worden. De rol van WNH is hierin tweeledig. Ten eerste kan de eventueel aan te leggen biogasleiding onderdeel vormen van deze regionale biogashub. Daarmee kan WNH haar overschot aan dit net leveren. Omgekeerd kan WNH biogas afnemen wanneer het een tekort aan biogas heeft. Ten tweede is WNH een mogelijke organisatie voor het faciliteren van deze biogashub; een en andere is afhankelijk van de ontwikkelingen bij WNH en van de wens van de overige partijen.

12

4

Het fysieke warmtenet

In dit hoofdstuk wordt de opzet van het fysieke warmtenet besproken. Per onderdeel worden de uitgangspunten benoemd en wordt aangegeven wat de planning is.

4.1

Opwekking

Voor de levering kan warmte en/of koude worden ingekocht of zelf worden opgewekt. Dit geldt zowel op het niveau van de Decentrale Energiecentrales als op WOS-niveau. Aardgas Voor de piekvoorziening zal, totdat biogas beschikbaar is, aardgas ingekocht worden. Restwarmte AkzoNobel Als de contractfase voorspoedig verloopt, begint in 2012 de realisatie van de uitkoppeling bij AkzoNobel. Een deel van deze warmte zal rechtstreeks aan het LT-net toegevoerd worden. Warmtepompsysteem + WKK Voor het HT-net zal de restwarmte van AkzoNobel gebruikt worden als bron voor een warmtepompsysteem (WP-systeem). Omdat een warmtepomp veel elektriciteit gebruikt, zal deze gecombineerd worden met een Warmtekrachtkoppeling (WKK). De WKK maakt elektriciteit en warmte. De elektriciteit wordt benut voor de WP-systemen, pompen en dergelijke. De warmte gaat het warmtenet in. Het WP-systeem en de WKK zijn qua vermogen op elkaar afgestemd. De eerste combinatie van WP-systeem en WKK is voorzien nabij Stork City in 2013. Biogas Op het inkopen van biogas bij derden bestaat nog geen zicht. Om te bekijken of het mogelijk is zelf biogas op te wekken is eind 2011 een locatiescan en financiële verkenning uitgevoerd. Het is mogelijk om zelf biogas op te wekken. Hiervoor zal een apart traject opgestart worden.

4.2

Decentrale Energiecentrales (DEC´s)

De DEC’s worden geplaatst in de knooppunten. Volgens planning zal de eerste DEC in 2013 operationeel zijn. In dit stadium is nog niet gekozen voor een definitieve brandstof. De DEC’s worden zoveel mogelijk modulair opgebouwd met een vermogen van 3-5 MW. Bij het ontwerpen van de DEC´s zal per keer bekeken worden welke duurzame brandstof de beste keuze is. Een technisch/financieel vergelijkingsoverzicht zal uitsluitsel geven over de duurzaamheid en de prijs-kwaliteit verhouding. De mogelijkheden zijn: • DEC met biogas • DEC met bio-olie (waaronder pyrolyse-olie) • DEC met warmtepompen (elektrisch en/of gas) • DEC met houtgestookte ketels • DEC met restwarmte van de lokale industrie.

13

Mogelijk leidt een samenstelling van bovengenoemde alternatieven tot de meest optimale oplossing. Bij het toepassen van een DEC op biogas/bio-olie zal verbranding plaatsvinden met behulp van motoren. Hierbij ontstaat de directe mogelijkheid om elektriciteit te maken. Een energiecentrale door middel van warmtepompen is een mogelijkheid die zich voordoet bij AkzoNobel. Dit bedrijf heeft besloten zijn zoutproces op basis van stoom via Twence te reguleren. De restwarmte uit het proces is 40 °C. De hoeveelheid restwarmte is vrij omvangrijk. Continu wordt 40 MW geloosd in het Twentekanaal en 30 MW afgevoerd naar de buitenlucht via een koeltoren. Het is mogelijk met bestaande technieken deze warmte op een hoger niveau te brengen door middel van warmtepompen. Dit systeem behoort tevens bij het technisch/financiële vergelijkingsoverzicht. In de onderstaande tabel is een vergelijk gemaakt van de mogelijke biobrandstoffen voor een DEC.

Duurzame energie centrale

hout biogas Twence bio-olie 2e generatie opwaardering restwarmte AkzoNobel*

Duurzame energie GJ/inkoopprijs Elektra InvesteringsLogistiek Onderhoud brandstof mogelijkheid prijs centrale Logistiek Onderhoud GJ/inkoopprijs brandstof laag Elektra mogelijkheid hoog moeilijk veel separaat 5€/GJ hout hoog moeilijk Veel laag 5€/GJ Separaat hoog leidingsysteem middel middel 7€/GJ gekoppeld Biogas Twence hoog leidingsysteem Middel middel 7€/GJ Gekoppeld hoog eenvoudig hoog middel 7€/GJ Bio-olie 2de generatie eenvoudig middel Middel middelgekoppeld 7€/GJ Gekoppeld verwachting separaat middel weinig middel eenvoudig Opwaarderingeenvoudig restwarmte AkzoNobel* Weinig 3€/GJ verwachting 3€/GJ Separaat

Investeringscentrale prijs centrale

*= koudelevering eenvoudig te combineren

4.3

Primair net

Via het primaire net wordt het basisvermogen (20-30%) geleverd. Hiermee kan 70 tot 80% van de warmtevraag geleverd worden. Gekozen is voor een knooppuntenstructuur. De argumenten voor deze keuze zijn, de volgende: • de boomstructuur is niet meer van toepassing en is ook niet toekomstgericht. • de sterstructuur, zoals tot nu toe beoogd, is niet geschikt om naar een smart grid te komen. • een ringstructuur is gezien de fasering en decentrale opbouw niet haalbaar in Hengelo. Een knooppuntenstructuur kan worden gecombineerd met een standaarddiameter voor de leidingen van het primaire net. Door te kiezen voor een standaarddiameter kunnen de kosten zoveel mogelijk beperkt worden en blijft de flexibiliteit behouden. Het maakt dan niet uit in welk knooppunt de DEC voor dat gebied staat. Een standaarddiameter van 200 mm (DN200) is de optimale diameter, bezien vanuit de kosten van aanleg, appendages en te leveren vermogen. Het uiteindelijke temperatuurtraject in het primaire net is 55/25 °C. Echter, zolang er nog geen betaalbare duurzame technieken zijn om individueel 14

warm tapwater te maken zal een temperatuurtraject van 70/40 °C aangehouden worden. Dit net is het zogenaamde HT-net (hoogthermisch net met een delta T van 30 °C). Daarnaast bestaat de mogelijkheid om een LT-net aan te leggen. Dit is een primair net met een delta T van 15 ˚C. Zoals nu voorzien zal deze gevoed worden met de restwarmte van AkzoNobel. Het heeft dan een temperatuurtraject van 40/25 ˚C. Tabel 1: laagthermisch net (LT-net) Tabel 1: laagthermisch net (LT-net) Temperatuurniveau Temperatuurniveau 4040°C°C Aanvoerleiding 25 °C Retourleiding 25 °C Aanvoerleiding Retourleiding Ontwerpsnelheid 3-4m/s m/s Ontwerpsnelheid 3-4 Drukklasse PN 10 barPN 10 bar Drukklasse Materiaalklasse Staal – PUR – PE Aanvoerleiding diameter vanaf ø200mm Materiaalklasse Staal – PUR – PE1 Kunststof geïsoleerd PVC Aanvoerleiding diameter vanaf ø200mm Aanvoerleiding diameter tot ø200mm Kunststof Aanvoerleiding diameter tot ø200mm geïsoleerd Retourleiding Retourleiding PVC Transportmedium kanaalwater Transportmedium kanaalwater Tabel 2: hoogthermisch net (HT-net) Temperatuurniveau °C Tabel 2: hoogthermisch70/55 net (HT-net) 40/25 °C Aanvoerleiding Temperatuurniveau 70/55 °C Aanvoerleiding Retourleiding Ontwerpsnelheid 40/25 3-4 °C m/s Retourleiding Drukklasse PN 10 bar3-4 m/s Ontwerpsnelheid Drukklasse Staal – PUR PN –10 Materiaalklasse PEbar Materiaalklasse Staal – PUR – diameter PE Aanvoerleiding diameter ø200mm Staal – PUR - PE Aanvoerleiding ø200mm Staal – PUR - PE Retourleiding diameter ø200mm Retourleiding diameter ø200mm Transportmedium Transportmedium

4.4

Demi-water Demi-water

Biogasleiding

In het tracé van het primaire net wordt tevens een biogasleiding gelegd. De engineering hiervoor is nog niet gestart.

4.5

Secundair net

Een woningbouwproject wordt voorzien van een secundair net uitgevoerd in kunststof. WNH legt de leiding bij voorkeur onder de woning. De projectontwikkelaar en/of de woningbouwcorporatie moeten bij de aanvraag bepalen of de afname van warm tapwater via het warmtenet gaat of dat er een individuele warmwatervoorziening komt. Tevens moeten zij bepalen of het woningbouwproject in de toekomst koude wil gaan afnemen. WNH geeft adviezen voor de hierbij behorende aansluitingen, temperatuurtrajecten en afgiftesystemen.

1

Een stalen binnenleiding kan

alleen met demi-water, anders dient er kunststof toegepast te

Principes voor de utiliteitsbouw worden gelijkwaardig uitgevoerd en toegesneden op het project. Er is flexibiliteit in het temperatuurtraject evenals in de capaciteitsverdeling tussen het secundaire en primaire net.

worden. Bij diameters groter dan DN200 zijn deze niet beschikbaar. Leidingbedrijven hebben aangegeven interesse te hebben om een pilot voor

De energievoorzieningen bevinden zich voor een deel in de warmte- of koude-overdrachtstations. Het secundaire net transporteert 100% van het verwachte vermogen en van de warmte- en koudevraag.

dit soort afmetingen in Hengelo te willen doen.

Bij keuze van een individuele warmwatervoorziening biedt WNH de mogelijkheid toekomstige koeling te realiseren via hiervoor geprojecteerde 15

leidingstelsels. Nu is een individuele warmwatervoorziening nog duurder. WNH verwacht echter, dat individuele warmtapwatervoorzieningen op termijn qua kosten concurrerend worden met een aansluiting voor warm tapwater via het warmtenet. Dit kan door gebruik te maken van warmtepompboilers, eventueel aangevuld met zonnecollectoren. Bij een kostenomslagpunt zal WNH hierop inspelen en zijn klanten op deze mogelijkheid attenderen. Tabel 3: secundairTabel net 3: secundair net

Temperatuurniveau 70/55 °C Temperatuurniveau 70/55 °C Aanvoerleiding 40/25 °C Aanvoerleiding 40/25 °C Retourleiding Retourleiding Ontwerpsnelheid 1-2 m/sOntwerpsnelheid 1-2 m/s Drukklasse Drukklasse PN 6 bar PN 6 bar MateriaalklasseMateriaalklasse KunststofKunststof geïsoleerd Aanvoerleiding diameter nader te bepalen Aanvoerleiding diameter nader te geïsoleerd Retourleiding diameter nader te bepalen bepalen Retourleiding diameter nader te bepalen Transportmedium Demiwater Transportmedium Demiwater

4.6

Warmte-overdrachtstation (WOS)

Het WOS verzorgt de overdracht van de warmte van het primaire net naar het secundaire net. Daarnaast wordt de piekvraag vanuit het WOS verzorgd. De WOS-sen worden zoveel mogelijk gestandaardiseerd. Aandachtspunten: • De warmte-overdrachtstations zullen qua inpassing in de projecten niet storend zijn voor de omgeving. • Inpassing gebeurt in een zo vroeg mogelijk stadium. WNH zal hierover met alle betrokkenen communiceren. Er • • • • •

is voldoende flexibiliteit voor plaatsing. Een aantal mogelijkheden is: separaat gebouw plaatsing op het dak van een appartement, flat, of utiliteitsgebouw plaatsing op parkeerniveau ondergronds speciale vormgeving met ludieke uitstraling.

De stations bestaan uit • piekketels • warmtepompen • warmtewisselaars primair/secundair • waterbehandelunits • aansluitingen op biogas- en/of aardgasnet. De overdrachtstations worden in één geheel uitgevoerd of gesplitst. Dit is afhankelijk van de plaatsingmogelijkheden. De benodigde technische apparatuur wordt in de tijd geselecteerd om een optimum van prijs, kwaliteit en duurzaamheid te verkrijgen. Zoveel mogelijk zal selectie plaatsvinden om zowel op aardgas, als op biogas en/of bio-olie energie te kunnen draaien, zodat toekomstige flexibiliteit wordt gewaarborgd. Woningbouw De splitsing van warm tapwater en ruimteverwarming is essentieel om in de toekomst het secundaire net voor warmte of koude te kunnen gebruiken. In de toekomst zal meer en meer op comfort worden gelet, zowel in de winter- als zomersituatie. Daarvoor wordt vloer- en/of wandverwarming toegepast. Een secundair net met de mogelijkheid tot omschakeling naar 16

koeling geeft slechts geringe extra kosten. Daarmee kan de woning in de zomersituatie van een koel comfortniveau worden voorzien. Het streven is beide systemen (warm tapwater en ruimteverwarming of –koeling) toe te kunnen passen. Daarnaast is het streven een zo efficiënt mogelijke warmte- en of koudeproductie te genereren. Daarom wordt op projectniveau uitgegaan van warmtepompen. In de zomer kunnen die het tapwaterdebiet verzorgen. In combinatie met de piekketels kunnen ze maximale warmte of koeling realiseren. In de wintersituatie worden de ketels en warmtepompen eveneens gebruikt. In eerste instantie worden deze aangesloten op aardgas en elektra via het net. Mogelijkheden voor biogas en eigen elektravoorziening worden in een later stadium toegevoegd. Indien de opdrachtgever dit wenst, kan per overdrachtstation of deelgebied warmte en koude tegelijkertijd geleverd worden. Hiervoor gelden aangepaste tarieven en systemen. Utiliteitsbouw Op wens van de opdrachtgever wordt warmte en/of koude geleverd. Bij levering van beide tegelijkertijd wordt tevens uitgegaan van aangepaste tarieven en systemen. Status 01-01-2012 Tabel overzicht gerealiseerde WOS-sen Tabel 4: 4: overzicht gerealiseerde WOS-sen WOS Vermogen Status Toekomst tot 2015 WOS Vermogen Status Toekomst tot 2015 WOS02 Veldwijk 0,5 MW WOS02 Veldwijk 0,5 MW tijdelijk 1,0 MW (2012) tijdelijk 1,0 MW (2012) 0,5 MW (2013) 0,5 MW (2013) 1,0 MW vanuit primair (2014) 1,0 MW vanuit primair (2014) WOS03 Berfo Es 1,3 MW definitief vanuit primair (2014) WOS03 Berfo Es 1,3 MW definitief 0,5 vanuit primair0,5 (2014) WOS08 Brouwerij 0,5 MW tijdelijk 1,0 MW (2014?) WOS08 Brouwerij 0,5 MW tijdelijk 1,0 MW (2014?) 0,5 MW vanuit primair (2015) 0,5 MW vanuit primair (2015) WOS09 Hart van Zuid 0,8 MW WOS09 Hart van Zuid 0,8 MW definitief 0,5 vanuit primair (2013) definitief 0,5 vanuit primair (2013) WOS09a Ottoweg 0,2 MW tijdelijk 0,7 MW komt (WOS09 HvZ WOS09a Ottoweg 0,2 MW 2013) tijdelijk 0,7 MW komt (WOS09 WOS10 Emga 0,0 HvZ MW 2013) 0,5 MW (2012) 0,5 MW vanuit primair (2013) WOS10 Emga 0,0 MW 0,5 MW (2012) 0,5 MW (2014) 0,5 MW vanuit primair (2013) 0,5 MW (2014) WOS13Siemens Siemens 0,0 MW 0,9 MW (2012) 0,9 MW (2012) WOS13 0,0 MW 0,9 MW vanuit primair (2013) 0,9 MW vanuit primair (2013) WOS17 ROC 4,2 MW tijdelijk 4,2 MW WOS17 ROC 4,2 MW tijdelijk 4,2 MW (2012 icm DEC) (2012 icm DEC) WOS19 Holec 0,0 MW 0,5 MW (2013) 0,5 MW (2013) WOS19 Holec 0,0 MW 0,5 MW vanuit primair (2014?) WOS25 Lange Wemen 0,0 MW 0,5 MW 1,0 vanuit primair (2014?) MW (2015) WOS27 Groothuis 0,3 MW WOS25 Lange Wemen 0,0 MW 1,0 MW (2015) tijdelijk 1,0 MW (2012) WOS27 Groothuis 0,3 MW tijdelijk 1,0 MW (2012) 0,5 MW vanuit primair (2015) 0,5 MW vanuit primair (2015) Totaal 3,6 MW Totaal 16,7 MW

4.7

3,6 MW

16,7 MW

Gebouwaansluitingen

De gebouwaansluitingen worden voorzien van een warmteafleverset, speciaal ontwikkeld voor Warmtenet Hengelo. De warmtewisselaar is vergroot, opdat met een zo laag mogelijke temperatuur warm tapwater van de vereiste kwaliteiten gemaakt kan worden. 17

4.8

Transportmedium

In de HT-netten wordt gebruik gemaakt van demi-water. Demi-water is een afkorting van gedemineraliseerd water. Dit is water waaruit alle zouten verwijderd zijn, die doorgaans in leidingwater in vrij kleine hoeveelheden aanwezig zijn. Doordat de zouten eruit zijn, wordt voorkomen dat de stalen leidingen en componenten aangetast worden. Dit komt de levensduur en leveringszekerheid ten goede. In de WOS-sen worden waterbehandelingsunits geplaatst om de kwaliteit van het demi-water te borgen. In het LT-net zal vooralsnog het koelwater van AkzoNobel (= kanaalwater) getransporteerd worden. Bij de afnemers wordt de warmte met een warmtewisselaar uitgewisseld. Het kanaalwater zal eerst gefilterd worden. Onderzoek geeft aan dat er geen reden is om aan te nemen dat (biologische) vervuiling problemen zal opleveren. Wel zullen de TSA’s (tegenstroomapparaten) dubbel uitgevoerd worden, om bij eventueel dichtslibben een back-up te hebben. Voordeel is dat met maar één leiding het Twentekanaal gepasseerd hoeft te worden en er geen verlaging van de aanvoertemperatuur plaats vindt.

18

5

Gebieden

Dit hoofdstuk beschrijft de gebieden die WNH wil gaan ontwikkelen. Het oorspronkelijke leveringsgebied zoals in het bedrijfsplan van 2009 benoemd, bestaat deels uit nieuwbouwlocaties en deels uit herstructureringslocaties. Bestaande bebouwing is een nieuwe afzetmarkt die de rentabiliteit van het Warmtenet Hengelo verhoogt en de CO2-reductie vergroot. Voor dit bedrijfsplan is een tweedeling in het leveringsgebied gemaakt: a.) Leveringsgebied I (vastgesteld leveringsgebied met aansluitplicht) b.) Leveringsgebied II (uitbreidingslocaties) a.) De aansluitplicht geldt voor de woningbouw nieuwbouw. Maar ook de bestaande bouw kan aangesloten worden op het Warmtenet Hengelo. Wanneer de ketel vervangen moet worden, is dat het ideale moment, mits de hoeveelheid aansluitingen of het vermogen groot genoeg is. In de haalbaarheid is wel rekening gehouden met het aansluiten van de bestaande woningbouw. Bestaande utiliteitsbouw is buiten beschouwing gelaten, maar natuurlijk wel mogelijk. b.) Door de flexibele en gediversifieerde opzet van het net kan het Warmtenet Hengelo zich manifesteren in geheel Hengelo en ook daarbuiten. Dat laatste is voorwaarde voor de provincie Overijssel om in WNH te gaan participeren. Op dat punt zijn er al contacten gelegd in ondermeer Borne, Almelo en Enschede. Smart Grid: toekomstige energievoorziening is duurzaam, decentraal en slim, waarbij gebruikers tevens leveranciers kunnen zijn en omgekeerd.

19

20

5.1

Gebied Hengelo Zuid

Gebiedsomschrijving (zie kaartnummers 02 t/m 18) Hengelo Zuid kan als het basisleveringsgebied beschouwd worden voor Warmtenet Hengelo. Het gebied wordt gekenmerkt door de herstructureringslocaties Hart van Zuid, Brouwerijterrein, Berflo Es en Veldwijk. In dit gebied worden het ROC van Twente en Metropool al van warmte door WNH voorzien. De contractonderhandelingen voor het nieuwbouwkantoor Siemens en Stork City zijn gestart. Naar verwachting kan per 01-09-2013 de restwarmte van AkzoNobel benut worden. Productlevering Laagtemperatuur restwarmte AkzoNobel (40/25˚C) Hoogtemperatuur (70/40˚C en/of 55/25˚C) Overige producten afhankelijk van vraag klant. Planning Aanleg LT-net Aanleg HT-net WOS

DEC

5.2

gereed medio 2013 Laan Hart van Zuid gereed medio 2013, aansluitend Breemarsweg Hart van Zuid (stelplaats) gereed Berflo Es Zuid gereed Veldwijk Zuid medio 2012 gereed Uitkoppeling AkzoNobel gereed begin 2013 WP/WKK t.p.v. Stork gereed medio 2013 Piekketel (+ verplaatsen TV ROC) medio 2012

Gebied Bedrijventerrein Twentekanaal

Gebiedsomschrijving (zie kaartnummers 01, 50 t/m 60) Door voor Hengelo Zuid in te zetten op de uitkoppeling van de restwarmte van AkzoNobel is het financieel op dit moment niet haalbaar om het bedrijventerrein Twentekanaal aan het HT-net van Hengelo Zuid te koppelen. Met Thales zijn de gesprekken gestart om de energievoorziening van Thales over te nemen en deze te verduurzamen. Thales wordt dan als startpunt gebruikt om een warmtenet uit te rollen. Productlevering Hoogtemperatuur (70/40 ˚C). Overige producten afhankelijk van vraag klant. Planning Aanleg LT-net Aanleg HT-net WOS DEC

5.3

nader te bepalen. nader te bepalen. nader te bepalen. overname energievoorziening Thales medio 2012.

Gebied Gezondheidspark

Gebiedsomschrijving (zie kaartnummers 20, 21 en 22) In het Gezondheidspark wordt warmte en koude geleverd aan de nieuwbouwobjecten van ondermeer TriviumMeulenbeltZorg, Jarabee, Ons Huis en Ambiq. Hiervoor is per object een warmtepompsysteem met een piekketel geplaatst. De piekketel is aangesloten op een gasdienstleiding van Warmtenet Hengelo, waarmee in de toekomst biogas geleverd kan worden. De warmtepompen halen hun warmte en koude met gesloten bodemwarmtewisselaars uit de bodem. 21

22

Productlevering Laagtemperatuurwarmte (WP-systeem) Hoogtemperatuurkoeling (WP-systeem) Overige producten afhankelijk van vraag klant. Planning Fase 1 is opgeleverd. Fase 2 afhankelijk van ontwikkeling projecten.

5.4

Gebied Twentebad

Gebiedsomschrijving (zie kaartnummer 28) De warmtelevering van het Twentebad is verduurzaamd door het realiseren van een houtgestookte ketel.2 Het Twentebad moet gezien worden als startpunt voor het verder ontwikkelen van een warmtenet in dat deel van Hengelo. Als eerst mogelijke uitrol kan de nieuwbouwlocatie ’t Rot gezien worden. Productlevering Hoogtemperatuurwarmte (houtgestookte ketel 90/70˚C). Overige producten afhankelijk van vraag klant. Planning De houtgestookte ketel is eind 2011 in gebruik genomen. Ontwikkeling ’t Rot (acquisitie).

5.5

Gebied Westermaat 2

Gebiedsomschrijving (zie kaartnummer 29 t/m 38) Om ook de bestaande bouw te verduurzamen is Westermaat als uitleggebied gekozen. Het gebied is verdeeld in Zuid (ten zuiden van de A1) en Noord (ten noorden van de A1). De keuze voor Westermaat is gebaseerd op de leeftijd van de gebouwen; een groot deel zal binnen enkele jaren haar ketelinstallatie moeten vervangen.

Bij plaatsing van de hout-

gestookte ketel is tevens een nieuwe verdeler in het Twentebad geplaatst. Deze verdeler bevat een hoogtemperatuurdeel en een laagtemperatuurdeel. Hiermee kunnen in de

Elk gebied wordt als stand-alonesituatie benaderd. De bestaande gebouwinstallatie wordt overgenomen en indien nodig op niveau gebracht. Deze installaties blijven als stand-alone in bedrijf tot dat de minimale warmteprijs3 behaald is. Op dat moment wordt elk gebied voorzien van een primair net in de vorm van een ring. De warmte of koude wordt duurzaam opgewekt in het WOS. Vervolgens kunnen de ringen met elkaar gekoppeld worden en desgewenst centraal van duurzame energie voorzien worden. Koppeling vindt alleen plaats indien dit noodzakelijk is: • vanuit redundantie • omdat de centrale energievoorziening goedkoper is en/of duurzamer.

toekomst bij opschaling eenvoudig andere duurzame (laagtemperatuur)-energievoorzieningen toegepast worden.

3

In de haalbaarheidsbere-

kening is van een minimum warmteprijs uitgegaan om een rendabele exploitatie te krijgen. Aangezien met

De grootste uitdaging is deelname van de bedrijven. Door het overkopen van de huidige installatie, inclusief onderhoud en beheer, wordt de klant ontzorgd. Het aanbieden van een energiescan kan de klant over de streep trekken. Deze kosten zijn niet meegenomen in de haalbaarheidsberekening.

het NMDA-principe wordt gewerkt kan een warmtenet dan pas aangelegd worden als deze minimum warmteprijs behaald is.

Productlevering Hoogtemperatuurwarmte (70/40˚C). Overige producten afhankelijk van vraag klant.

23

Planning Aansluiting Galvano medio 2012. Aansluiting Eaton medio 2012. (onder voorbehoud van contractvorming). Uit de haalbaarheidsberekening blijkt dat Westermaat Zuid op dit moment nog niet haalbaar is bij de standaard uitgangspunten. Dit verandert op het moment dat (goedkopere) restwarmte en/of biogas beschikbaar komt. In 2012 worden deze mogelijkheden nader verkend.

5.6

Uitrol regio Almelo

Gebiedsomschrijving De gemeente Almelo wil voor haar wijk Waterrijk (circa 1100 woningen) een duurzame energievoorziening. Het plan voorziet in het ontwikkelen van circa 1100 woningen in de komende tien jaar. Almelo is voor het verlenen van een concessie een aanbestedingstraject gestart. Als mocht blijken dat “de markt” dit niet oppakt, komt Warmtenet Hengelo mogelijk in beeld. Productlevering Afhankelijk van de mogelijkheden binnen de kaders van de aanbesteding. Waarschijnlijk een warmtepompsysteem met gesloten bodemwarmtewisselaar, waarmee warmte en koude geleverd wordt. Planning Aanbesteding Realisatie

5.7

december 2011 contractvorming. 2012 tot 2022 (circa 80-110 woningen per jaar).

Uitrol regio Universiteit Twente

Gebiedsomschrijving Alle gebouwen op het UT-terrein zijn aangesloten op het warmtenet van Essent. De UT wil graag haar energievoorziening verduurzamen en een back-upvoorziening creëren. WNH zoekt nog een geschikte locatie voor de Bio-WKK op pyrolyse-olie. De UT lijkt hiervoor de perfecte locatie. WNH is met Essent en de UT in gesprek over de mogelijkheden. Productlevering Hoogtemperatuurwarmte vanuit de Bio-WKK. Hiermee worden in de winter de gebouwen verwarmd en in de zomer met absorptiekoeling de gebouwen gekoeld. De absorptiekoelmachine die de warmte omzet naar koude is eigendom van de UT. Planning Bouwvergunning eind 2011. Aanvraag SDE begin 2012. Overig afhankelijk van contractvorming.

24

6

Duurzaamheid

De uiteindelijke CO2-emissiereductie is afhankelijk van de toe te passen duurzame (rest)bronnen en de ontwikkeling van de bouwrealisatie. Daarom wordt niet de totale CO2-reductie in tonnen vermeld, maar in een percentage. Bij de opstart zal gewerkt worden met tijdelijke voorzieningen op aardgas. De verwachting is dat vanaf 2013 het primaire net vanaf AkzoNobel naar Stork City gereed is. Hiermee kan de restwarmte toegepast worden. Daarnaast zullen de piekvoorzieningen voorlopig draaien op aardgas. Op het moment dat hiervoor biogas beschikbaar komt, kan naar een totaal CO2-neutraal warmtenet toegewerkt worden. Benutting restwarmte AkzoNobel De benutting van de restwarmte van AkzoNobel is CO2-neutraal. Opwaardering met een warmtepomp op grijze stroom levert een CO2-reductie van circa 30%. Indien de elektra uit de Bio-WKK kan worden gebruikt en de piekvraag op conventionele wijze wordt gemaakt, dan wordt een CO2-reductie van ruim 70% benaderd. De koudelevering is, indien gebruik wordt gemaakt van groene stroom, nagenoeg 100% CO2-neutraal. Bio-WKK Warmte uit de Bio-WKK is CO2-neutraal. Indien de piekvraag op conventionele wijze wordt gemaakt, kan een CO2-reductie van minimaal 70% worden bereikt. Warmtepompsysteem Voor de stand-alonesituaties waarbij gebruik gemaakt wordt van een warmtepompsysteem op grijze stroom (voor zowel de levering van de warmte als koude) wordt bij de warmtelevering een CO2-reductie bereikt van circa 30%. Indien de elektra uit de Bio-WKK kan worden gebruikt en de piekvraag op conventionele wijze wordt gemaakt, wordt een CO2reductie van ruim 70% benaderd. De koudelevering is, indien gebruik wordt gemaakt van groene stroom, nagenoeg 100% CO2-neutraal. Aangezien de uitrol in de regio volgens dezelfde strategie wordt uitgevoerd, zal hier ook een CO2-besparing van minimaal 70% mogelijk zijn. Dit is afhankelijk van de beschikbare lokale (rest)bronnen. Eén van de duurzaamheidsdoelstellingen van Hengelo is een CO2-reductie in 2020 van 30%. Circa een vijfde deel van de CO2-uitstoot komt uit de sectoren consumenten en handel/industrie, de doelgroepen waaraan Warmtenet Hengelo levert. Die zijn samen goed voor 176 kton CO2-uitstoot. Daar moet 30% ofwel 53 kton op worden bespaard. Met de projecten Hengelo Zuid, Twentebad, Gezondheidspark en TriviumMeulenbeltZorg draagt WNH hieraan 10% bij. In de tabel op de volgende pagina's te zien dat deze samen zorgen voor 5,04 kton CO2-reductie per jaar.

25

gebied/complex Hengelo Zuid

Investering t/m 2016 CO2-reductie (in € mio) (%) 62% excl. 13,30 biogas

te leveren CO2warmte reductie (kton/jaar) (GJ) 4,20

104.244

Aardgasbesparing (m3) 3.825.755

0,50 7.700

282.590

Gezondheidspark

0,38 70% 36% excl. 0,74 Biogas

0,25 5.861

215.099

TriviumMeulenbeltZorg

0,50 ntb

0,09 1.900

69.730

Twentebad

14,92

5,04

119.705

4.393.174

Tabel 1. IRR voor belasting

3,2 %

IRR na belasting incl. restwaarde

2,4 %

bruto investeringen aansluitbijdragen

31,0 mio€

netto investeringen

22,9 mio€

totale exploitatielasten waarvan: a. onderhoud en monitoring b. algemene kosten bedrijfsvoering (AK) c. facturatie ca d. inkoop energie e. rente en afschrijving totale exploitatiebaten waarvan: a. verkoop warmte a. vastrecht

26

8.1 mio€

114,8 mio€ 15,0 mio€ 9,1 5,4 48,3 35,8

mio€ mio€ mio€ mio€ 120,1 mio€ 95,7 mio€ 24,4 mio€

7

Financiën

Het bedrijfsplan strekt zich uit over een periode van 30 jaren. Het heeft betrekking op een zestal afzonderlijk in beschouwing genomen exploitatiegebieden. Met Hengelo Zuid als kern, aangevuld met Thales, Gezondheidspark, Westermaat-Noord, TriviumMeulenbeltZorg en het Twentebad. Van Hengelo Zuid maken ook de deelgebieden Berflo Es, Veldwijk Zuid, het ROC, Metropool, Brouwerijterrein en Groothuis deel uit. Dat wil niet zeggen dat daarmee alle gebieden voor de komende jaren zijn aangewezen. In tegendeel. De ambitie is om daar waar zich kansen voordoen, nog veel meer gebieden aan te takken, mits ze passen binnen de duurzaamheids- en financiële randvoorwaarden. Elk jaar zullen bij de behandeling van de gemeentelijke jaarbegroting exploitatie-herzieningen worden voorgelegd aan de gemeenteraad en indien nodig voorstellen worden gedaan over de beschikbaarstelling van vervolgkredieten. De berekening van de opbrengsten is gebaseerd op uitsluitend de levering van warmte aan woningen. Behoudens de levering aan Stork en Siemens is geen rekening gehouden met opbrengsten van toekomstige aansluitingen van utiliteitsbouw. De reden is simpelweg dat moeilijk valt in te schatten wat er de komende jaren gebouwd gaat worden, nog minder goed dan bij woningen. Daar zit dan wel een potentiële plus in de exploitatie. Voor elk exploitatiegebied is een afzonderlijke rekensheet gemaakt. Die rekensheets staan in onderdeel C. In een extra rekensheet staan de belangrijkste uitkomsten per exploitatiegebied gegroepeerd en getotaliseerd. Daarin zijn de ramingen te vinden die betrekking hebben op het jaar 2012, vervolgens op de periode 2012 t/m 2016 en daarna op de volle periode van het bedrijfsplan, 2012 t/m 2041.

7.1

Samenvatting rekensheets

Voor een snel inzicht zijn de meest relevante getallen en bedragen uit de rekensheets in de hierna volgende tabellen opgenomen. Het betreft in tabel 1 de cijfers en bedragen van exploitatiegebied Hengelo Zuid, als belangrijkste exploitatiegebied, genomen over de volle looptijd van het bedrijfsplan (2012 – 2041). Tabel 1 (zie hiernaast).

27

Verzam elblad IRR na belasting met omzet TVT Jaarperio de Bruto Investering Aansluitbijdrage Netto Investering Omzet Exploitatieko sten W inst n a belasting Jaar Boekwaa rde

2,69% 24,54

€ € € € € € €

Hengelo Zuid IRR na belasting met omzet TVT Jaarperio de Bruto Investering Aansluitbijdrage Netto Investering Omzet Exploitatieko sten W inst n a belasting Jaar Boekwaa rde

Gezondheidspark IRR na belasting met omzet TVT Jaarperio de Bruto Investering Aansluitbijdrage Netto Investering Omzet Exploitatieko sten W inst n a belasting Jaar Boekwaa rde

Trivium IRR na belasting met omzet TVT Jaarperio de Bruto Investering Aansluitbijdrage Netto Investering Omzet Exploitatieko sten W inst n a belasting Jaar Boekwaa rde

Twentebad IRR na belasting met omzet TVT Jaarperio de Bruto Investering Aansluitbijdrage Netto Investering Omzet Exploitatieko sten W inst n a belasting Jaar Boekwaa rde

2012 7.69 2.847 1.13 4.000 6.55 8.847 1.27 6.356 1.15 6.389 61 7.133 2012 7.26 1.724

2,40% 25,11 2012 € 6.12 5.200 € 1.13 4.000 € 4.99 1.200 € 82 2.256 € 1.13 6.153 € 36 7.917 2012 € 5.79 5.653

8,01% 12,88 2012 € 74 4.647 €0 € 74 4.647 € 17 0.849 -€ 17 9.369 € 22 5.431 2012 € 69 5.004

3,95% 22,25 2012 € 44 0.000 €0 € 44 0.000 € 13 8.500 € 8 9.960 € 1 6.605 2012 € 41 3.600

5,39% 18,25 2012 € 38 3.000 €0 € 38 3.000 € 14 4.751 € 10 9.645 € 7.180 2012 € 35 7.467

jaar 2012 -2016 € € € € € € €

19.75 5.371 4.81 7.558 14.93 7.814 10.97 3.350 9.57 1.901 11 6.156 2016 15.50 1.850

2012-2041 € € € € € € €

34 .189 .262 8 .088 .437 26 .100 .825 139 .401 .911 91 .665 .499 11 .538 .773 2 041 1 .226 .448

jaar 2012 -2016

2012-2041 € 18.13 2.534 € 4.81 7.558 € 13.31 4.976 € 8.56 9.864 € 8.14 7.551 -€ 3 1.876 2016 € 14.39 0.574

€ 30 .938 .645 € 8 .088 .437 € 22 .850 .208 € 120 .087 .383 € 78 .987 .172 € 9 .448 .767 2 041 € 1 .208 .802

jaar 2012 -2016

2012-2041 € 74 4.647 €0 € 74 4.647 € 90 2.531 € 36 3.402 € 13 0.903 2016 € 49 6.431

€ 1 .553 .500 €0 € 1 .553 .500 € 7 .813 .167 € 4 .448 .982 € 1 .219 .533 2 041 €0

jaar 2012 -2016

2012-2041 € 49 5.191 €0 € 49 5.191 € 73 3.414 € 47 9.457 € 3 1.624 2016 € 35 9.511

€ 898 .093 €0 € 898 .093 € 4 .681 .794 € 3 .048 .673 € 380 .439 2 041 € 17 .646

jaar 2012 -2016

2012-2041 € 38 3.000 €0 € 38 3.000 € 76 7.540 € 58 1.492 -€ 1 4.495 2016 € 25 5.333

€ 799 .024 €0 € 799 .024 € 6 .819 .567 € 5 .180 .673 € 490 .034 2 041 €0

4 Bedrijfsplan Warmtenet Hengelo

28

31-10-2011

versie deel B

7.2

Gevoeligheidsanalyse

In de berekeningen is uitgegaan van de huidige prijsniveaus voor zowel de kosten- als de opbrengstenkant. De aanleg en exploitatie van een warmtenet is omgeven met risico’s, zowel negatieve als positieve. Genoemd worden: 1. De prijs van aardgas. Door de Warmtewet zijn de verkoopprijzen indirect gekoppeld aan die van aardgas. Allerwege is de verwachting dat die prijs op termijn zal stijgen, onder andere vanwege de toenemende schaarste, afgezet tegen een groeiende behoefte. Daartegenover staan de aanhoudend sombere economische vooruitzichten. In de berekeningen is aan de inkoopkant gerekend met een jaarlijkse stijging van 1,25% bovenop de inflatie, dat wil zeggen 3,75%. 1% meer of minder stijging heeft op de exploitatie, gerekend over de totale looptijd van het bedrijfsplan, een effect van € 4,1 miljoen en op de IRR 1,6%. Dat betekent dat de aardgasprijzen een zeer significant effect hebben. Als de gasprijzen evenredig stijgen met de geraamde inflatie is sprake van een negatieve IRR. Dat betekent dat het project dan niet rendabel is. Het break-even-point ligt hier rond de 2,75%. Dus als de aardgasprijzen gemiddeld met minder dan 2,75% stijgen is het project niet rendabel. Dat is een aanmerkelijk risico. Uiteraard gaat het break-even-point nog verder omlaag als het aantal aansluitingen achterblijft bij de verwachtingen. 2. Subsidies. Zie ook par. 9.2. Daar is geen rekening mee gehouden, terwijl er op het terrein van de duurzame energie wel voortdurend kansen zijn op kleine en grote subsidies. Momenteel is WNH genomineerd voor een drietal subsidies: 1) een rijkssubsidie, in het bijzonder bedoeld voor de warmtenet-ontsluiting van Westermaat-Noord, 2) een Europese subsidie voor de opzet en exploitatie van een warmtenet in het algemeen, en 3) een aanspraak uit de ‘green deal’ die via de provincie tot stand is gekomen en bestemd zal zijn voor de projectbegeleiding van de aanleg van het primair net tussen AkzoNobel en Stork/Siemens. In totaal kan het oplopen tot € 2,2 miljoen. Het positieve effect van € 1 miljoen aan subsidie, althans subsidies waartegenover geen directe extra kosten staan, is, gerekend over 30 jaren, € 1,2 miljoen op de exploitatie en 1% op de IRR. 3. Aansluiten bestaande woningen. In de berekeningen is uitgegaan van een hoeveelheid aan te sluiten bestaande woningen, gedurende 10 jaren van 240. De acquisitie en realisering zullen nog veel onderzoek en inzet vergen. Voor wat betreft de grote aantallen zal Warmtenet daarbij sterk afhankelijk zijn van de verduurzamingsplannen van de woningcorporatie(s). Het gevolg van een lager aantal aansluitingen dan gepland is niet eenvoudig aan te geven, omdat dat afhankelijk is van waar de woningen staan en welke investeringen bij niet-aansluiting achterwege kunnen blijven. Maar grofweg kan worden gezegd dat per 100 bestaande woningen die minder dan gepland worden aangesloten het effect op de exploitatie € 200.000 bedraagt en op de IRR -0,1%. Dat effect is relatief bescheiden, maar dat komt doordat, wanneer er niet wordt aangesloten, er ook niet wordt geïnvesteerd in leidingen en toebehoren. 4. De rente. De plannen voor Warmtenet voorzien in een eigen aandelenkapitaal van € 6 miljoen. Er wordt vanuit gegaan dat daarover geen dividend wordt betaald. Het overgrote deel van de investeringen zal worden gefinancierd met vreemd vermogen. Daarover wordt de marktrente betaald. Gerekend is met een percentage van 5,5%.

29

Is de rente 4,5% in plaats van 5,5% dan wordt de IRR 0,5% hoger, namelijk 2,2% (zonder restwaarde, na belastingen). Is het rentepercentage 6,5% (overige variabelen blijven gelijk) dan is nog steeds van een rendabele exploitatie. Daalt echter de gemiddelde stijging van de gasprijs naar 3% en stijgt de rente naar 6%, dan is exploitatie niet rendabel meer. 5. Aansluiten van utiliteitsbouw. Zoals aangegeven is alleen rekening gehouden met de aansluiting van de Stork- en Siemensgebouwen. Verwacht mag worden dat in de komende jaren meer gebouwen kunnen worden aangesloten. Voor zover ze komen te staan in Hart van Zuid en onmiddellijke nabijheid zijn de hoofdinvesteringen dan al gedaan (aanleg primair net). Elke aansluiting extra op het net kan dan een positieve bijdrage leveren op de exploitatie. In bedragen is dat nauwelijks uit te drukken, omdat dat afhankelijk zal zijn van het resultaat van de van geval tot geval gemaakte calculaties en de daarop gebaseerde offertes. Omdat deze aansluitingen niet in de basis van de berekeningen van het bedrijfsplan zijn meegenomen hebben ze per definitie een positief effect. De conclusie die uit de gevoeligheidsanalyse kan worden getrokken, is dat het berekende plan sober is opgesteld. Daarnaast zijn door de gekozen strategie (“investeren lopen met de woning- en utiliteitsbouwprojecten mee”) de grootste – negatieve - gevoeligheden geminimaliseerd. Blijft het feit dat de bedrijfsvoering zeer sterk afhankelijk is van ontwikkelingen op de wereldmarkt, waar zowel Hengelo als het Warmtenet géén invloed op hebben. Een overzicht: 1. wanneer de rente op vreemd vermogen hoger dan 6% is en de gemiddelde stijging van de gasprijs lager dan 3%, is het Warmtenet niet meer rendabel; 2. wanneer de gemiddelde stijging van de gasprijs lager is dan 2,75% en de rente op vreemd vermogen 5,5%, is het Warmtenet niet meer rendabel; 3. wanneer de rente op vreemd vermogen hoger is dan 5% en de gemiddelde stijging van de gasprijs lager dan de inflatie (2,5%), is het Warmtenet niet meer rendabel; 4. het effect van het achterblijven van het aantal aansluitingen op de prognoses (die al relatief bescheiden zijn) is beperkt.

7.3

Financiering

Tot eind 2011 zal er afgerond € 5 miljoen in het warmtenet zijn geïnvesteerd, waarvan netto € 8 ton in de aansluiting van het ROC. In de komende 5 jaren zal er € 19,7 miljoen bruto (€ 14,9 miljoen netto) worden geïnvesteerd. De netto-investeringen betreffen de bruto-investeringen minus de verkregen eenmalige aansluitbijdragen. De financieringsbehoefte zal vanwege de hoge aanvangsinvesteringen in de eerstvolgende jaren, per eind 2016 zijn opgelopen tot ongeveer € 14 miljoen, zich daarna stabiliseren en vervolgens na 2032 pijlsnel afnemen, om vervolgens eind jaren ’30 de nullijn te passeren. De financieringsbehoefte kan worden beperkt door waar mogelijk voorzieningen te leasen, vooral die voorzieningen die op de lijst van AgentschapNL staan en in aanmerking komen voor de energie-investeringsaftrek, EIA. Dat is een aftrek op de vennootschapsbelasting. Dit is een belasting die WNH niet hoeft te betalen, zolang het geen winst maakt en geen zelfstan30

dige BV is, maar de leasemaatschappij als eigenaar van de voorzieningen wel. En die houdt daarmee rekening in de leaseprijs. Het mes snijdt dan aan twee kanten: een lagere eigen financieringsbehoefte en lagere exploitatiekosten.

7.4

Shareholder value

De benodigde investeringen in Warmtenet Hengelo BV zullen deels met eigen vermogen en deels met vreemd vermogen moeten worden gefinancierd. Volgens de huidige inzichten bedraagt de maximale vermogensbehoefte ongeveer € 15 miljoen. Op basis van de kasstroomgrafiek (na belasting) kan de financieringsbehoefte jaarlijks worden bepaald. De raad van de gemeente Hengelo heeft ingestemd met het inbrengen van een bedrag aan eigen vermogen van € 3,57 miljoen. Daarnaast is de Provincie Overijssel voornemens voor 30% te participeren (€ 1,8 miljoen). Voor het resterende bedrag (10,5% ofwel € 630.000) wordt een derde participant gezocht. Mocht er geen derde partij opstaan, die volledig meedeelt in de lasten, dan moet een besluit worden genomen of het bedrag van de participatie van (één van) beide partijen wordt uitgebreid. Zo ja, dan vergt dit een raadsbesluit en/of een besluit van Provinciale Staten (PS). Schematisch: Derde partij doet mee:

inbreng van gemeente inbreng provincie inbreng derde partij totaal

€ € € €

3,57 miljoen 1,8 miljoen 0,63 miljoen 6 miljoen

Derde partij doet niet mee: Optie 1. Keuze: inbreng partijen blijft gelijk Voordeel: raadplegen gemeenteraad dan wel PS is niet nodig (blijft binnen mandaat) Nadeel: verminderde solvabiliteit Optie 2. Keuze: beide partijen verhogen inbreng Voordeel: solvabiliteit blijft intact Nadeel: nieuw raads- dan wel PS-besluit Optie 3. Keuze: één van beide partijen verhoogt inbreng. Voordeel: solvabiliteit blijft intact Nadeel: eigendomsverhoudingen veranderen, wellicht gevolgen voor businessplan en statuten. Inbreng van elke 1 miljoen euro extra betekent een jaarlast van € 55.000.

Het resterende deel zal met vreemd vermogen moeten worden gefinancierd. Gelet op de hoge solvabiliteit wordt verwacht dat dit tegen een aanvaardbare rente mogelijk is. Mochten banken desondanks onwillig blijven, dan mag financiering met vreemd vermogen door de participanten onder voorwaarden niet worden uitgesloten. Het sobere basis-scenario gaat uit van een maximale financieringsbehoefte van € 16 miljoen (= maximale negatieve cash flow). Bij een inbreng aan eigen vermogen door de partijen van € 6 miljoen resteert een maximale behoefte aan vreemd vermogen van € 10 miljoen. De solvabiliteit is dan minimaal 37,5%.

31

Vreemd vermogen kan echter goedkoper worden aangetrokken naarmate de solvabiliteit verbetert. Daarom zou, als vierde optie, kunnen worden overwogen om de solvabiliteit verder op te plussen. Dit kan gebeuren door uitbreiding van het aandelenkapitaal dan wel inbreng in de vorm van achtergestelde leningen. Met een verdere uitbreiding van het eigen vermogen met € 2 miljoen is de solvabiliteit minimaal 50%. Dit vergt zowel een raadsbesluit als een besluit van provinciale staten. Dit valt echter buiten het kader van dit bedrijfsplan. Verstrekking van vreemd vermogen door de aandeelhouders (of garantie daarvan) is het laatste middel, indien - ondanks de hoge solvabiliteit banken niet happig zijn om tegen een aanvaardbare rente vreemd vermogen te verstrekken. In dat geval moet voor een marktconforme renteopslag worden geopteerd, om ontoelaatbare staatssteun te vermijden. Wat zijn de risico’s voor de aandeelhouders? Indien WNH BV failliet gaat zijn de aandeelhouders hun inbreng in het eigen vermogen van de BV kwijt. Dat zou in totaal om minimaal € 6 miljoen gaan. Dat is het “directe risico”. Daarnaast lopen zij risico voor het verstrekte en/of het gegarandeerde vreemd vermogen. De aandeelhouders zien zich vervolgens ook gedwongen om het Warmtenet (wellicht verliesgevend?) verder te exploiteren (aangezien er overeenkomsten zijn aangegaan met de afnemers van de producten van het WNH) dan wel het belang tegen een afkoopsom voor de risico’s over te dragen aan een derde. De omvang van deze risico’s is niet goed in te schatten, maar kan in de miljoenen euro’s lopen. Dat is het “indirecte risico”. Aanvullend risico voor de gemeente Hengelo is de aangegane verplichting om de naar het WNH gedetacheerde Hengelose ambtenaren weer terug in dienst te nemen. Bij de inbreng van eigen vermogen zullen de aandeelhouders vooralsnog moeten afzien van dividend. Het belangrijkste is dat het bedrijf op een verantwoorde wijze kan expanderen, zonder dat te vaak en te veel een beroep moet worden gedaan op vreemd vermogen. Hierdoor wordt sneller extra “shareholder value” gecreëerd. Daardoor kunnen de aandeelhouders bij een eventuele verkoop op termijn hun investering terugverdienen, met een vergoeding voor rente en risico. Een en ander is conform de uitgangspunten die zijn opgenomen in het businessplan. Om de aandeelhouders tegemoet te komen, zou kunnen worden gekozen voor cumulatief preferent dividend. In dat geval zou uitbetaling van dividend worden opgeschort, totdat aan nader te bepalen voorwaarden wordt voldaan. Wanneer aan de voorwaarden wordt voldaan, wordt het achterstallige dividend bij voorrang uitbetaald aan de aandeelhouders.

7.5

Terugverdientijd

Volgens het meest recente haalbaarheidsberekeningsmodel is sprake van een rendement voor belasting van 2,4% en een terugverdientijd van de investering van ruim 25 jaar. Dat is erg lang. Door de economische crisis is de woningbouw gestagneerd en lijken de somberste voorspellingen vooralsnog bewaarheid te worden. Wel moet worden opgemerkt dat gevolgen voor het rendement beperkt worden, doordat eerst met tijdelijke aansluitingen op het warmtenet wordt gewerkt. Pas wanneer dit rendabel is, worden permanente CO2-besparende aansluitingen gerealiseerd.

32

7.6

Krenten in de pap

De magere financiële vooruitzichten hebben tot gevolg dat voorzichtig en terughoudend moet worden omgegaan met expansieplannen. Project voor project moet worden bekeken of expansie een optie is. Dit kan door middel van quick scans bij potentieel veelbelovende projecten. Daarmee wordt bezien of deze projecten een aanmerkelijke versterking kunnen betekenen van de exploitatie. Met elk project willen wij een bijdrage leveren aan lokaal duurzame energielevering. Kleine, schone en lokale energiebronnen komen in plaats van traditionele levering door een energieleverancier. Mocht een quick scan een veelbelovend project opleveren, met een minimaal rendement van 7% op het geïnvesteerde vermogen, dan wordt dit project nader onderzocht. Minder lucratieve projecten worden vooralsnog terzijde geschoven.

7.7

Tering naar de nering

Ook zal WNH bijzonder terughoudend omgaan met formatieuitbreiding. Dit kan pas aan de orde zijn als er structureel voldoende werk is en als deze formatieuitbreiding op relatief korte termijn reeds een bijdrage kan leveren aan het rendement. Quick scans kunnen door eigen mensen worden uitgevoerd. Nader onderzoek kan eventueel worden uitbesteed.

7.8

Kansen en bedreigingen

Naast de aspecten die voortvloeien uit de financiële gevoeligheidsanalyse zijn er nog additionele kansen en bedreigingen voor WNH te onderscheiden. Onderstaand zijn deze beschreven. Kansen: • Voor bovenstaand scenario is rekening gehouden met de verwachte realisatie, gebaseerd op ontwikkelingen rondom de kredietcrisis en woningbouwmarkt. Op het moment dat de economie na een paar jaar weer aantrekt, zal dit een forse positieve bijdrage hebben. • Een bijdrage leveren aan het behalen van de overeengekomen CO2-reductie. • Kleine, schone en lokale energiebronnen komen in plaats van traditionele levering door een energieleverancier. • Het perspectief verbetert bij stijgende gas- en olieprijzen en hogere waarderingen voor beperking van zowel CO2- als NOx-emissies. In het algemeen worden vanaf 2012 eerder stijgende dan dalende energieprijzen verwacht. • Vooralsnog is er geen concurrentie binnen de markt voor warmtelevering. • Door de flexibele opbouw kan op de meest optimale momenten en volgens de laatste technieken worden aangesloten. • De utiliteitsbouw is in de haalbaarheidsberekening niet meegenomen. Indien deze voldoet aan het financiële kader wordt het betreffende project aangesloten. Hierdoor is dit risico geheel wegenomen. Bedreigingen: • Invoering van de Warmtewet kan aanleiding geven om de tarieven op een andere wijze te berekenen, wat lagere tarieven tot gevolg kan hebben. Dit kan de exploitatie nadelig beïnvloeden. • Onzekerheid over de omvang van de aanloopverliezen en de financierbaarheid daarvan. 33

• • • •

Nieuwe alternatieve energiebronnen kunnen mogelijk concurrentie vormen voor warmtelevering. Verdere daling van de energieprijzen. Verdere stagnatie van de economie en de woningmarkt. Besluitvorming door de Europese Commissie over staatsteun in dit project.

7.9

Conclusie

Samenvattend wordt opgemerkt dat alle lucht uit het project is gehaald, als gevolg van de economische crisis en de daaraan verbonden stagnatie van de huizenmarkt en de lagere energieprijzen. Er is nog steeds sprake van een verwacht positief resultaat, maar dat is laag (2,4%) en er zijn vele onzekerheden en de marges zijn vooral wat betreft te betalen rente over het vreemd vermogen en de stijging van de energieprijzen gering. Het project is immers pas rendabele als de energieprijzen aanmerkelijk sneller stijgen dan het inflatiepercentage. Wel wordt voor wat betreft het aantal aansluitingen uitgegaan van een relatief negatief scenario. Het aantrekken van de economie zal inhouden dat zowel rendement als de vooruitzichten sterk verbeteren. Wel is voorzichtigheid gepast met het verder uitrollen van WNH in Twente en daarbuiten. Vooralsnog zullen wij ons concentreren op uitbreiding met slechts de ‘krenten in de pap’, ofwel de projecten met een hoog verwacht rendement en een beperkt risico. Daarenboven is een stringente kostenbewaking noodzakelijk. Onder deze voorwaarden is WNH ook financieel gezien een interessant project.

34

8 8.1

Organisatie Samenwerkingspartners

Om een rendabel bedrijfsplan te behouden is de noodzaak tot samenwerking met marktpartijen vergroot. Investeringen dienen zoveel mogelijk gespreid te worden om de financieringsbehoefte van Warmtenet Hengelo te minimaliseren. Ook vraagt de markt om samenwerkingsverbanden. De meest voorkomende reden is om grip op de zaak te houden en inzicht in de rendementen van project te behouden.

8.2

Structuur

Bij de Europese Commissie loopt de Staatssteunmelding voor het oprichten van een BV met de provincie Overijssel en gemeente Hengelo als aandeelhouders. Dit proces heeft door diverse oorzaken een veel langere doorlooptijd gekregen dan ingecalculeerd. De termijn waarop een antwoord werd verwacht vanuit Europese Commissie was 7 juni 2010. Er zijn echter opnieuw vragen gesteld. Daardoor kan een nieuwe datum waarop het besluit verwacht wordt, niet gegeven worden. Toch is besloten om de oprichting van de BV hier op te laten wachten. Er wordt op dit moment gedacht aan een holdingstructuur. Dit geeft de mogelijkheid om op eenvoudige wijze de samenwerkingsverbanden met marktpartijen in de BV op te nemen. Ook de ontwikkeling van de uitleggebieden kan WNH op een eenvoudige wijze in de BV-structuur opnemen. Hierbij is het denkbaar om de naam van de holding te veralgemeniseren.

8.3

Opzet organisatie

Warmtenet is verbonden met diverse partijen. Onderscheiden kunnen worden: 1. Op strategisch niveau met de participanten, te weten de gemeente Hengelo en de provincie Overijssel en de landelijke stichting Warmtenetwerk. 2. Op uitvoeringsniveau, binnen de gemeente Hengelo vooral die sectoren die zijn belast met communicatie, civieltechnische, financiële en juridische zaken. En buiten de gemeente met een veelheid aan marktpartijen, zoals aannemers, project-ontwikkelaars, installatietechnische bedrijven en woningcorporaties. 3. Last but not least: de klanten of consumenten die de directe afnemers zijn van warmte. Ad 1: strategisch niveau Op dit moment is WNH nog een entiteit binnen de gemeente Hengelo en valt het als zodanig onder de verantwoordelijkheid van directie en gemeentebestuur. Bij de Kamer van Koophandel staat het bedrijf ingeschreven als een BV in oprichting. In mei 2009 hebben de besturen van de gemeente Hengelo en de provincie Overijssel ingestemd met het voornemen om gezamenlijk een BV op te richten. Vooruitlopend op de feitelijke oprichting van de BV fungeert de stuurgroep als primair aanspreekpunt voor belangrijke beslissingen binnen het bedrijf. 35

Een projectgroep bereidt de vergaderingen voor. De projectgroep bestaat uit medewerkers van de twee aandeelhouders van WNH en de projectdirecteur. Daarnaast zijn binnen het bedrijf enkele afstemmingsoverleggen actief, specifiek gericht op de thema’s financiën, juridische zaken en techniek. Het doel van deze overleggen is om de beoogde aandeelhouders deelgenoot te laten zijn van de ontwikkelingen van het bedrijf. WNH heeft rechtstreeks een projectdirecteur, een algemene projectleider techniek en duurzame energie, een projectuitvoerder en een project- en managementondersteuner in dienst. Voor het overige maakt het bedrijf gebruik van de expertise van Hengelose ambtenaren en externe adviseurs en bureaus, waarvan de kosten voornamelijk op uurbasis worden doorberekend. De werkzaamheden worden voor een deel verricht in werkgroepsverband. Een en ander is weergegeven in het hierna volgende organisatieschema.

Provincie Overijssel

Gemeente Hengelo

Coördinatiegroep

Stuurgroep

Projectgroep

Afstemmingsoverleg Techniek

Afstemmingsoverleg Financiën en juridische zaken

Warmtenet Hengelo BV i.o.

Interne werkgroep techniek

36

Werkgroep Coprac (communicatie, promotie en acquisitie)

Directie 1 fte

Acquisitie- en communicatiemedewerker 0,6 fte

-

Projectleider techniek+DE 1 fte Projectuitvoerder (HET/HIT) 1,5 fte Projectondersteuner 0,4fte

medewerker bedrijfsvoering 0,5 fte

Ondersteuning vanuit gemeente: ict, p&o, financiën, juridische zaken en secretariaat Inleen externe krachten voor specifieke tijdelijke klussen

Tot dusver was WNH vooral een bedrijf in ontwikkeling. Langzamerhand vindt de overgang plaats naar een meer beheersmatige omgeving. Niettemin zal innovatie en ontwikkeling wezenlijk onderdeel van het bedrijf blijven uitmaken, onder meer door de voortgaande vernieuwing van technieken op het terrein van duurzame energievoorzieningen en de geambieerde expansie van het warmtenet. Dat alles vraagt om een professionele organisatie die daarop is ingericht en toegerust. Uitgangspunt bij de opbouw van de organisatie zal zijn: eigen mensen waar mogelijk, inzet van externen waar nodig. De organisatie zal flexibel meegroeien met de uitbreiding van het net. Zeker in de beginfase zal het inschakelen van externe deskundigen gemeengoed zijn, onder meer omdat de benodigde expertise voortdurend sterk wisselt. Naarmate het bedrijf meer vaste voet aan de grond krijgt en het aandeel “beheer en exploitatie” toeneemt, zal ook het eigen apparaat verder worden uitgebouwd. De organisatie is gehuisvest op de 4e etage van het Stadskantoor aan de Hazenweg in Hengelo. Naarmate het bedrijf gaat groeien zal ook het model en het aantal fte’s navenant mee moeten groeien. De projectdirecteur en projectleider techniek en duurzame energie zijn in vaste dienst van de gemeente Hengelo. De andere functies worden tot dusver ingevuld met mensen in tijdelijke dienst, dan wel van uitzendbureaus of andere bureaus. Alternatief Het alternatief voor de verdere uitbouw van de eigen organisatie is om een partnership aan te gaan met een gerenommeerde en geïnteresseerde marktpartij, bijvoorkeur uit de energiebranche. Verondersteld mag worden dat ervaring, kwaliteit en continuïteit dan goed zijn geborgd. Op dit moment lopen er gesprekken met potentieel belangstellende partijen.

37

38

9 9.1

Regelgeving en subsidies Regelgeving

Warmtewet De aangepaste Warmtewet (Warmtebesluit + Warmteregeling) is begin juli 2011 met een brief van de minister EL&I aan de Tweede Kamer aangeboden. Hierin worden onder meer nadere regels uitgewerkt voor de wijze van berekening van de maximumprijs. Er zal een generieke maximumprijs worden gehanteerd. De Warmtewet zal niet met terugwerkende kracht worden ingevoerd. De Warmtewet gaat gelden voor alle (gebonden) gebruikers met een maximum van 100 kW. Wordt de Warmtewet op deze wijze ingevoerd, dan zal dit vooral gevolgen hebben voor de wijze waarop de tarieven van WNH tot stand komen. De aansluitbijdrage wordt fors lager, maar dat kan voor een deel gecompenseerd worden door een hoger vastrecht. Het voorstel is dan ook om de tariefopbouw vanuit de Warmtewet toe te passen op de laagtemperatuurlevering (55/25 ˚C). Zo wordt hiermee gestimuleerd zoveel mogelijk de laagtemperatuurrestwarmte te benutten. Voor de hoogtemperatuurwarmte geldt dan een hogere aansluitbijdrage. Een en ander zal na invoering van de Warmtewet ter goedkeuring aan B&W worden voorgelegd. Voor de haalbaarheidsberekening blijft de tariefsystematiek van kracht zoals die is vastgelegd in het raadsbesluit 121679 van 12 december 2006. Deze tarieven zijn opgebouwd volgens het niet-meer-dan-anders-principe. In de gevoeligheden wordt de tariefsystematiek vanuit de Warmtewet meegenomen. Energy Efficiency Directive Warmte staat centraal in de Europese richtlijn Energy Efficiency Directive. Er is een verplichting voor benutting van warmte uit elektriciteitscentrales. Ook de industrie met restwarmte wordt verplicht deze warmte nuttig te gebruiken. Verder ziet de EU een belangrijke rol voor energiedienstenbedrijven, de zogenaamde ESCO’s (Energy Services Corporations). Verder wil de EU graag dat er specifieke eisen komen aan de duurzaamheid van warmtenetten. Handel in emissies Vanaf 2013 gaat de handel in emissies heel anders werken. In de ETS3 (Emission Trading System 3) gaat de EU rechten toekennen op basis van benchmarking. Dat wil zeggen dat de industrie rechten krijgt op basis van normen per eenheid product, bijvoorbeeld tonnen staal. Elektriciteitscentrales krijgen vanaf 2013 geen rechten voor CO2, maar moeten emissierechten kopen. Dit geldt eveneens voor levering van elektriciteit door industrie en dergelijke. Het gevolg zal zijn, dat elektriciteit vanaf 2013 duurder wordt. Voor levering van restwarmte kent ETS3 meerdere mogelijkheden.

39

Energieprestatie op gebiedsniveau Per 1 januari 2012 gelden de nieuwe normen EPG en EMG. EPG staat voor EnergiePrestatienorm Gebouwen. En EMG betekent Energieprestatienorm voor Maatregelen op Gebiedsniveau. Op termijn zullen deze methoden ook gaan gelden voor bestaande gebouwen. De EPG bepaalt de energieprestatie van het gebouw op basis van maatregelen op gebouwniveau (zoals isolatie en energiezuinige installaties in het gebouw). De EMG bepaalt de (eventuele) bijdrage van collectieve energiemaatregelen in het gebied. Deze bijdrage wordt uitgedrukt in het zogeheten ‘equivalent opwekkingsrendement’ en wordt ingevoerd in de EPG. Hoe beter de EMG, hoe beter de totale Energieprestatie van het gebouw. WNH is een duurzame voorziening op gebiedsniveau en zal in de EMG doorgerekend moeten worden. Hiermee kan de positieve bijdrage voor de totale energieprestatie berekend worden. Bouwverordening (aansluitplicht) Er is een aansluitplicht op het warmtenet in de Bouwverordening opgenomen voor nieuwbouwwoningen die zich bevinden binnen een straal van 40 meter van het distributienet. Ook voor nieuwbouwwoningen die zich verder dan deze 40 meter bevinden geldt een aansluitplicht, wanneer de kosten voor aansluiting niet hoger zijn dan de kosten die gemaakt zouden worden indien het betreffende bouwwerk zich binnen een straal van 40 meter van het distributienet bevindt. De aanleg van warmtelevering kan tegen kostprijs gerealiseerd worden voor bestaande bebouwing. Op Rijksniveau wordt het gelijkwaardigheidprincipe voor de aansluitplicht in de Bouwverordening verder uitgewerkt. Hierop aansluitend zal WNH in 2012 een beleid opstellen voor de aansluitplicht. Daarin wordt uitgewerkt hoe de gemeente Hengelo voor het bereiken van haar duurzaamheidsdoelstelingen met haar eigen gebouwen en projecten omgaat met aansluiting op Warmtenet Hengelo. Ook wordt uitgewerkt hoe om te gaan met de overige gebieden.

9.2

Subsidies

In de haalbaarheidsberekeningen is geen rekening gehouden met subsidies. Bij het verkrijgen van subsidies zullen óf de meerkosten van het betreffende project gedekt zijn, óf er ontstaat een gunstiger IRR, of beide. Lopende subsidies Binnen de regeling UKP-VWK heeft WNH een subsidie van € 800.000 gekregen voor een demonstratieproject met een Bio-WKK op pyrolyse olie. De subsidie is bedoeld om de meerinvestering te dekken. Aangevraagde subsidies Bij de SEV is binnen het programma Energiesprong een subsidie aangevraagd om de energievoorziening van Eaton (deels) te verduurzamen. De insteek is om Eaton als startpunt te gebruiken om de rest van Westermaat te verduurzamen. Onderdeel hiervan is het aanleggen van een biogasleiding. De aangevraagde subsidie van € 1.000.000 is een investeringssubsidie om de meerkosten te dekken. Binnen de Europese regeling IEE is voor het programma MLEI een subsidie van € 1.000.000 aangevraagd. De subsidie is bedoeld voor het opzetten van het warmtebedrijf. Diverse activiteiten hiervoor vallen al onder dit bedrijfsplan, echter met de subsidie kan een aantal activiteiten naar voren worden gehaald en worden uitgebreid. Een onderdeel van deze subsidie is 40

het verstrekken van energieadviezen voor het ontwikkelen van een warmtenet in Westermaat. Toekomstige subsidies De gemeente Almelo vraagt binnen het Europese subsidieprogramma ELENA een subsidie aan voor het realiseren van een regionale biogashub. Bij deze aanvraag zijn meerdere regionale partijen betrokken en is Almelo de penvoerder. Voor dit project is een vooraanvraag ingediend. Hierin is WNH op twee onderdelen meegenomen: a. Mogelijkheid om de eventuele biovergistingsinstallatie op Westermaat aan te sluiten op de biogashub. b. Voor het exploiteren en beheren van de regionale biogashub kan WNH de geschikte organisatie zijn. In de SDE-regeling is warmte toegevoegd. De subsidie is het basistarief min de marktwaarde van de betreffende energievorm. Nieuwe projecten zullen, waar mogelijk, een aanvraag hiervoor indienen. Fiscaal WNH is (nog) geen zelfstandig bedrijf. Hierdoor is het niet mogelijk om van diverse subsidiemaatregelen en/of fiscale maatregelen gebruik te maken. Voor de EIA (energie-investeringsaftrek op de vennootschapsbelasting) worden waar mogelijk de installaties die hieronder vallen in een sale-andlease-back-constructie geplaatst. Dit houdt in, dat een klant, die gebruik kan maken van de EIA, de installaties van WNH koopt en verhuurt aan WNH. Dit kan een verwacht voordeel opleveren van netto 5% van de investering. Een deel van de installaties op het Gezondheidspark en het Twentebad is EIA-gerechtigd. Hiervoor is een sale-and-lease-back-constructie in de maak.

9.3

Voorwaarden

Voor de afnemers zijn algemene leveringsvoorwaarden en aansluitvoorwaarden voor grootverbruikers en aansluitvoorwaarden voor kleinverbruikers opgesteld. Deze voorwaarden zijn gebaseerd op een warmtenet met een 70/40 ˚C systeem. In 2012 worden deze voorwaarden aangevuld voor de aanvullende producten en diensten. Zie http://www.warmtenethengelo.nl/pagina. asp?PaginaType=1&PaginaId=34

9.4

Garantie

De warmteafnemer kan voor levering vanuit het Warmtenet Hengelo dezelfde leveringsgarantie verwachten als bij warmtelevering met behulp van gas en/of elektra.

41

november 2011 Uitgave: Warmtenet Hengelo, www.warmtenethengelo.nl Tekst: Wim Goosen, Raymond Frank Foto’s: Warmtenet, gemeente Hengelo Opmaak: Grafisch Service Centrum gemeente Hengelo