12.1^ 0 3 DEC 2010

Luttenbergstraat 2 Postbus 10078 8000 GB Zwolle Telefoon 038 499 88 99 Fax 038 425 48 88 overijssel.nl postbusOoverijssel.nl

Provinciale Staten

PROVINCIALS STATEN VANOVERUSSEL R e g . n r . / p & / 2 0 1 0 / 12.1^

RABOZwolle 39 73 41 121 Inlichtingen bij a.d.

Dat. ontv.:

0 3 DEC 2010

dhr. p.M.H. Tommassen telefoon 038 499 82 09 [email protected]

Routing

Bij!.:

Infrastructurele barrieres voor recreatieve wandelaars en fietsers.

Datum 30.11.2010 Stenmerk 2010/0204639 Pagina

Toezending aan Provinciale Staten met oogmerk: [X] ter informatie [ 1anders, en wel:

1

Bijlagen I.

II.

Infrastructurele barrieres voor recreatieve wandelaars enfietsers (te raadplegen via www.overijssel.nl/sis en ligt ter inzage bij de receptie van het Provinciehuis) Rapport "De weg van de minste weerstand" (te raadplegen via www.overijssel.nl/sis en ligt ter inzage bij de receptie van het Provinciehuis)

Bijgevoegd zenden wij u ter informatie onze reactie op het rapport "De weg van de minste weerstand" dat wij onlangs hebben ontvangen van het LAW Wandelplatform (e.a). In onze beantwoording zetten wij het provinciale beleid uiteen. Hiermee wordt tevens uitvoering gegeven aan toezegging nr 1 uit de lijst met toezeggingen aan de commissie EMB. Gedeputeerde Staten van Overijssel,

prowinoe Datum verzending

no r~o '•nin U O.L.-L-. i u I u

Luttenbergstraat 2 Postbus 10078 8000 GBZwolle Telefoon 038 499 88 99 Fax 038 425 48 88 overijssel.nl [email protected]

RABO Zwolle 39 73 4 1 121

Inlichtingen bij

Wandelplatform-LAW Postbus 846 3800 AV AMERSFOORT

dhr. P.M.H. Tommassen

telefoon 038 499 82 09 [email protected]

Infrastructurele barrieres voor recreatieve wandelaars en fietsers.

Datum 30.11.2010 Kenmerk 2010/0202553 Pagina 1

Uwbrief 14.06.2010

Onlangs heeft u ons het rapport "De weg van de minste weerstand" toegezonden waarin u mede namens het Landelijk Fietsplatform en de Koninklijke Nederlandse Hippische Sportfederatie aandacht vraagt voor de problemen en oplossingen van infrastructurele barrieres voor fietsers, wandelaars en ruiters. De publicatie is een vervolg op een verzoek dat u in 2005 in het kader van het project Recreatie en Overwegen mede aan ons heeft gericht, waarin u vraagt om aandacht aan deze problematiek te besteden. Naar aanleiding hiervan informeren wij u graag over het beleid dat wij dienaangaande voeren.

13.05.2005 Uw kenmerk

Overijssel is een fiets- en wandelprovincie bij uitstek. Wij zijn daar trots op en wij willen dat graag blijven. In het kader van ons Coalitieakkoord &Overijssel hebben wij daarom een Programma Fiets en een Actieprogramma Fietsimpuls opgesteld, waarmee wij onze positie als fietsprovincie willen bestendigen, niet alleen voor het utilitalre maar zeker ook het recreatieve gebruik. Wat betreft het utilitaire gebruik zullen wij vooral investeren in kansrijke relaties. Wij onderschrijven het belang van het recreatief wandelen en fietsen, niet alleen vanwege recreatieve doelstellingen, maar ook vanwege de bijdrage aan de gezondheid van de beoefenaars en aan de economische ontwikkeling van het platteland. Het realiseren en instandhouden van een (fijnmazig) netwerk van fiets- en wandelpaden en het oplossen van knelpunten daarin zijn belangrijke voorwaarden daarvoor. Tegelijkertijd dienen wij oog te hebben voor de veiligheid van diezelfde fietsers en wandelaars, als het gaat om het oversteken van infrastructuur, met name spoorwegen en hoofdwegen. Het oplossen van (verkeersonveilige) knelpunten in de routestructuren neemt de komendejaren een belangrijke plaats in. Onze inzet is om bestaande routes zoveel mogelijk in stand te houden en waar dat niet mogelijk is, goede alternatieven te bieden.

De afgelopen jaren is een fijnmazig netwerk van recreatieve fietspaden tot stand gekomen. Daarbij is rekening gehouden met de bestaande recreatieve routes, de lange afstandsroutes (LF), de recreatieve rondritten en het inmiddels voor heel Overijssel gerealiseerde knooppuntensysteem. Aan het totstandkomen van de LF-routes en het knooppuntsysteem hebben wij actief meegewerkt. Wij willen het beleid verder vormgeven in overleg met het door ons ingestelde Overijssels Platform Fiets, waarbij onder meer het Landelijk Fietsplatform (als agendalid) en de Fietsersbond betrokken zijn.

BiJIagen Saturnverzending

Infrastructurele barriferes

Bij het kruisen van spoorwegen heeft deveiligheid een hoge prioriteit bij Prorail.Wij onderschrijven dat belang,maar dat hoeft wat onsbetreft niette betekenen dat alle spoorwegovergangen per definitie opgeheven dienen te worden. Deervaring leert dat in overleg met Prorail ook over andere oplossingen gesproken kanworden. Beveiligingsmaatregeiendie deattentie vergroten of het aanleggen vantunneltjes zijn mogelijkheden om defiets- enwandelroutes instandte houden. Erzijn inmiddelstussen Prorail ende koepelorganisaties goedeafspraken gemaakt over dete volgen procedure bij voorgenomen sluitingen vanoverwegen.

Datym

30.11.2010 Kenmerk

2010/0202553 Pagina

Bij het kruisen van wegen geldt eenvergelijkbaar principe. Ookdaarzalaltijd in overleg met dewegbeheerder naar oplossingen gezocht kunnen worden. In het door uopgestelde rapport "De wegvan de minsteweerstand"presenteert uons plan met betrekking tot de N348 alseen van decases.Umerkt daarbij opdat kennelijk dedoorstroming opdezeweg leidend isendat niet zo integraal naar deproblematiek gekeken isdat het belang van fietsers enwandelaars voldoende tot zijn recht komt. Wij merken daarbij opdat hetterugbrengen van het aantal overstekenjuist ten behoevevan deveiligheid gebeurt, hetgeen niet in het minst ook in het belang vandefietsers enwandelaars is.Verder merken wij op datde planvorming voordeze weg nog niet isafgerond. Hetstaat nog niet vast welke kruisingen opgeheven wordenen welkegehandhaafd worden. Bij deuitwerking zalhet bestaande routenetwerk en het gebruik daarvan een belangrijke rol spelen. Dekruisingen diegehandhaafd worden,zullen ongelijkvloers zijn en daarmeedeveiligheid van fietsers envoetgangers verbeteren.

2

Uw brief

14.06.2010 13.05.2005

Uwrapport biedt overigens eenwaardevole bijdrage aan de ideevorming over het dooru aangesneden thema, waarvoor wij hier graag onzewaardering uitspreken. Degepresenteerde voorbeelden van oplossingen zijn aansprekend enzullen wij,voorzover dat nog niet hetgeval is, bij detoekomstige beleidsvorming op dit onderwerp betrekken.

Uw kenmerk

Gedepub

voorzitter,

secretarisi f

j\ 1

anOverijssel,

Centraal contact- en informatiepunt recreatief belang (spoor)wegkruisingen

Lfieisi

Infrastructurele barrièrevorming - recreatie Provincie Overijssel College van Gedeputeerde Staten Postbus 10078 8000 GB Zwolle

Datum: Betreft:

14 juni 2010 Publicatie De weg van de minste weerstand

Geachte , Graag presenteren wij de publicatie 'De weg van de minste weerstand: over infrastructurele barrières voor wandelaars, fietsers en ruiters'. Met deze brochure willen we laten zien hoe goede samenwerking kan bijdragen aan een toegankelijk en samenhangend Nederland. De kwaliteit en toegankelijkheid van de groene open ruimte staat onder druk en de belevingswaarde van het landschap gaat op veel plaatsen achteruit. Nieuwe wegen, woonwijken, bedrijventerreinen en gesloten (spoor)wegovergangen hebben de afgelopen decennia gezorgd voor bijna onneembare barrières voor de fietser, wandelaar en ruiter. Met 'De weg van de minst weerstand' vragen we aandacht voor de problematiek en reiken we oplossingen aan die samen met de weg- en spoorbeheerders zijn bedacht. De publicatie vloeit voort uit het project Infrastructurele Barrièrevorming - Recreatie. In dit project hebben het Wandeiplatform, het Fietsplatform en de Koninklijke Nederlandse Hippische Sportfederatie (KNHS) zich sterk gemaakt voor het behoud van een kwalitatief netwerk van verkeersluwe paden en wegen. Een belangrijk succes is de samenwerking met ProRail, waarbij een aanpassing in de procesgang er voor heeft gezorgd dat recreatieve belangen nu wel in de besluitvorming voor spoorwegovergangen worden meegenomen. We zullen als belangenbehartigers voor de wandelaars, fietsers en ruiters aandacht blijven vragen voor oplossingen in de barrièreproblematiek. Niet alleen het spoor, maar ook de weginfrastructuur verdient aandacht. Samen met aangesloten organisaties als de ANWB en de Fietsersbond willen we daartoe een brug slaan naar de wegbeheerders. Daarbij pakken we de rol op van kennis- en adviescentrum op het gebied van recreatieve infrastructuur. Wij hopen dat deze publicatie inspireert tot samenwerking tegen barrièrevorming! Met vriendelijke groeten. Mede namens het landelijk Fietsplatform en de KNHS

A.lr-"an Kooten Niekerk direc:eur Wandelpiatform-LAW Secretariaat: Wandelplatform-LAW, Postbus 846, 3800 AV Amersfoort Tel.: 033 465 36 60, E-mail:[email protected] www.overbruginfra.nl Project financieel mogelijk gemaakt door: Ministeries van LNV en Verkeer & Waterstaat, Wandelplatform-LAW, Landelijk Fietsplatform, Koninklijke Nederlandse Hippische Sportfederatie

k n " ^

­

etsi j

jfc • ^ . • « ■ ■ ■ ^ »

Stichting W a n d e l p l a t f o r m ­ L A W Postbus 846, 3800 A V Amersfoort tel. 033­4653660; fax: 033­4654377 e­mail: [email protected] internet: www.wandelnet.nl

2 8 J­ ''

^ F o ^'*'

PERSBERICHT

t

Succesvolle samenwerking ProRail tegen V e r h o k k i n g ' De overkoepelende organisaties van w a n d e l a a r s , fietsers en r u i t e r s hebben een succesvolle s a m e n w e r k i n g met ProRail gerealiseerd o m de ' v e r l i o k k i n g ' van Nederland tegen te g a a n . I n v e s t e r i n g e n in de i n f r a s t r u c t u u r en in v e i l i g h e i d s ­ maatregelen leiden n a m e l i j k r e g e l m a t i g t o t barrières voor het langzame verkeer. Door invoering van n i e u w e besluitvormingsprocessen is er nu een e v e n w i c h t i g e belangenafweging m o g e l i j k . Dit biedt ook kansen voor de w e g i n f r a s t r u c t u u r . Stichting W a n d e l p l a t f o r m ­ L A W , Stichting Landelijk Fietsplatform en de K o n i n k l i j k e Nederlandse Hippische S p o r t f e d e r a t i e (KNHS) laten in de z o j u i s t u i t g e k o m e n brochure 'De w e g van de m i n s t e w e e r s t a n d ' zien hoe w e in goede s a m e n w e r k i n g kunnen zorgen voor een t o e g a n k e l i j k en s a m e n h a n g e n d Nederland. Het netwerk van wegen en paden voor het langzame verkeer is de afgelopen decennia aangetast door grootschalige infrastructurele en ruimtelijke ontwikkelingen. Nieuwe snelwegen, spoorlijnen, woonwijken en bedrijventerreinen hebben gezorgd voor bijna onneembare barrières voor de recreatieve fietser, wandelaar en ruiter. Daarnaast worden spoorwegovergangen gesloten en doorgaande wegen opgewaardeerd om te voldoen aan de veiligheidshchtlijnen. De kwaliteit en toegankelijkheid van de groene open ruimte staat onder druk en de belevingswaarde van het landschap gaat op veel plaatsen achteruit. In 2007 hebben de drie koepelorganisaties de samenwerking met ProRail gezocht vanwege het voornemen om ter verbetering van de veiligheid grote aantallen spoorwegovergangen op te heffen. Bij dit voornemen werd niet gekeken naar het recreatieve belang van deze verbindingen. Vanuit de Tweede Kamer stuurde men echter aan op een belangenafweging waarbij systematisch rekening wordt gehouden met de infrastructuur voor langzaam verkeer. Er is daarop een stuurgroep ingesteld waarin de koepelorganisaties, ProRail en de ministeries van VenW en LNV zijn vertegenwoordigd. De stuurgroep heeft aandacht op de problematiek weten te vestigen en flinke successen geboekt. Samen met ProRail is inmiddels een nieuwe procedure ontworpen die garandeert dat de recreatieve belangen in de besluitvorming voor spoorwegovergangen worden meegewogen. De komende jaren blijven we werken aan oplossingen in de barrièreproblematiek. Niet alleen het spoor verdient aandacht, ook de uitbouw van het wegennet heeft impact op de samenhang van paden voor wandelaars, fietsers en ruiters. Daarom willen we samen met aangesloten organisaties als de ANWB en de Fietsersbond een brug slaan naar de wegbeheerders: gemeenten, waterschappen, provincies en de Rijksoverheid. A ls Koepelorganisaties pakken we daarbij de rol op van kennis­ en adviescentrum op het gebied van recreatieve infrastructuur voor de spoorwegsector, wegbeheerders en andere organisaties. In 'De weg van de minste weerstand' laten we zien wat ons daarbij voor ogen staat. Amersfoort, 15 juni 2010 Noot voor de redactie: het projectsecretariaat van het project wordt gevoerd door het Wandelplatform, Postbus 846, 3800 AV Amersfoort, telefoon (033) 46 53 660. Voor meer informatie over het project en een digitale versie van de brochure kunt u terecht op www.overbruainfra.nl. Mondelinge toelichting kan worden verstrekt door Martine Werensteijn ([email protected]).

1

^

T)E WEG-VAN 3i

"

"f^.H'A

E MINSTE I WEERSi'ANb

--5«»

COLOFON © 2010 Stichting W a n d e l p l a t f o r m LA W

In de begeleidende s t u u r g r o e p zijn v e r t e g e n ­ woordigd:

Alle recfiten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever

Ministerie van Verkeer en Waterstaat Ministerie van Landbouw, Natuur en

Deze publicatie is verschenen naar aanleiding van het project Infrastructurele Barrièrevor­ ming ­ Recreatie. Onderdeel van dit project is de vorming van een 'Contact­ en informatiepunt recreatief belang overwegen'. Dit contact­ en informatiepunt brengt haar kennis en ervaring over het recreatief gebruik van overwegen in tijdens de planvorming van ProRail over over­ wegen. Zo wordt een kwalitatief goede afweging mogelijk tussen het belang van veiligheid op het spoor en het belang van het functioneren van het samenhangende netwerk van wegen en paden voor langzaam verkeer

Tekst Jos Steehouder, Culemborg www.guatekst.nl Vormgeving

Voedselkwaliteit ProRail Stichting Wandelplatform­LA W Stichting Landelijk Fietsplatform Koninklijke Nederlandse Hippische

Graaf Lakerveld Vormgeving, Culemborg www.graaflakerveld.nl Fotografie Cover: Sabine van den Bergh, Bienart fotografie www.bienart.nl

Sportfederatie Het project is financieel m o g e l i j k gemaakt door: Ministerie van Verkeer en Waterstaat Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedsel­ kwaliteit Stichting Wandelplatform­LA W Stichting Landelijk Fietsplatform Koninklijke Nederlandse Hippische Sportfederatie Correspondentieadres (projectleidingl Stichting Wandelplatform LA W Postbus 8A 6, 3800 A V A mersfoort T 033­4653660; www.wandelnet.nl

Binnenwerk: KNHS, A d Snelderwaard, Wandel­ platform, FiberCore Europe, MJPO Cartografie: Wandelplatform Druk Drukkerij Damen. Werkendam Papiersoort Houtvrij gesatineerd me, met FSC k e u r m e r k Oplage 500

Mei 2010

Stichting Landelijk Fietsplatform Postbus 8A 6, 3800 A V A mersfoort T 033­4563656; www.fietsplatform.nl Koninklijke Nederlandse Hippische Sportfederatie Postbus 3040, 3850 CA Ermelo T 0577­408200; www.knhs.nl

Rijksoverheid

7ét5

1

■iL'KNHS

ProR&il

ö

INHOUD

7 6j'

-

VOORWOORD IR. YTTJE FEDDES, Rijksadviseur voor het Landschap 5

-

1 ZICHT OP VERSNIPPERING 6

Samenhang ontbreekt

2 BEREIKBARE OPEN RUIMTE IS ESSENTIEEL 8

19

7 DE PROCESGANG IS NU GLASHELDER 20

3 RECREATIEVE INFRASTRUCTUUR VAN ONSCHATBARE WAARDE 10

8 OPLOSSINGEN IN BEELD 22

6 ERVARINGEN MET HET SPOOR OOK NUTTIG BIJ AANLEG WEGEN 12 5 STREEFBEELD HOEFT GEEN UTOPIE TE ZIJN 6 GEBIEDSCASES - ROERMOND Afgesloten van uitloopgebieden

REGIO AMSTERDAM Grote maatregelen voor kleine infra 17 N3/;8 RAALTE-OMMEN Veilig is niet altijd duurzaam 18 OVERWEGSANERING MEIERIJ

16

9 ONDANKS SUCCESSEN NOG NIET KLAAR 26 U

LITERATUURLIJST

VOORWOORD

Het grootste deel van de Nederlandse bevolking woont in steden en het is te verwachten dat de trek naar de stad nog toeneemt. Als College van Rijksadviseurs onderschrijven wij die trend van harte, omdat die past in de leefstijl van veel werkende mensen én omdat je alleen op die manier de doelstellingen voor een zuiniger energiegebruik en beper­ king van het autoverkeer kunt bereiken. Bovendien zorgt compacter bouwen in het stedelijk gebied ervoor dat onze groene ruimte niet verder wordt versnipperd. Dit dynamische stedelijk leven heeft wel een tegenwicht nodig: het gevoel van vrijheid, ruimte en rust in het landelijk gebied. De toegankelijkheid van het landschap is essentieel voor ieder­ een die daar te voet, per fiets ofte paard wil rondzwerven. Het netwerk van onverharde paden en kleine weggetjes is in het Nederlandse cultuurlandschap al sluimerend aanwezig. In het landschap van Laag Nederland kunnen de polderka­ den, vaak in beheer bij waterschappen, een netwerk vormen van doorgaande wegen voor langzaam verkeer. Het polder­ landschap wordt daardoor beleefbaar en de steden kunnen langs de dijken en boezemvaarten met het landelijk gebied worden verbonden. I n Hoog Nederland is herstel van het net­ werk van zandpaden noodzakelijk, nadat er daarvan veel zijn verdwenen bij ruilverkavelingen sinds de jaren vijftig. Het activeren van dit hele sluimerende netwerk is een grote operatie, die bestaat uit de optelsom van talloze kleine maatregelen. Op veel plekken in Nederland zijn al resultaten zichtbaar van lokale initiatieven, die met enthousiasme en uit­ houdingsvermogen tot stand zijn gekomen. Maar met alleen uitbreiden van het padennetwerk zijn we er niet. Want vanuit de steden naar buiten toe stuiten de recreatieve routes vaak op de onneembare barrières van spoorlijnen en autosnelwegen.

Ook in het landelijk gebied lopen er landwegen en onverhar­ de paden dood op de lijnen van de grote infrastructuur. Het oplossen van die knelpunten is een operatie die het locale initiatief overstijgt en veel grotere investeringen vergt, in financieel opzicht en door het bedenken van innovatieve oplossingen. Door strategische plekken te kiezen waar de barrières gekruist kunnen worden en die plekken dan ook werkelijk mooi en spectaculair uit te werken ontstaan poor­ ten naar het landschap. Deze brochure gaat over oplossingen die zijn bedacht in de samenwerking tussen de weg­ en spoorbeheerders en de platforms van wandelaars, fietsers en ruiters. Dat stemt opti­ mistisch. Maar het laat ook zien dat er voor de komende jaren nog een forse opgave ligt om de barrièrewerking van de grote infrastructuur op het kleine netwerk te compenseren. ■ Ir. Yttje Feddes, Rijksadviseur voor het Landschap

1

ZICHT OP VERSNIPPERING

De zorg over de kwaliteit, bereikbaarheid en toegankelijkheid van de groene ruimte in ons land Is niet van vandaag of gisteren. In de afgelopen decennia zijn over dit onderwerp in talrijke rijksnota's voorbeelden terug te vinden. Het gaat niet alleen over ecologische, landschappelijke of cultuurhistorische waarden, maar ook om de gebruiks- en belevingswaarde.

In de discussies over filebestrijding en mobiliteit lijken we soms te vergeten dat ons land ook beschikt over een kostbare en kwetsbare 'kleine' infrastructuur. Gelukkig is er een

De open ruimte versnippert nog steeds; de bruikbaarheid ervan staat onder grote druk kentering gaande: ministeries, wegbeheerders en de spoorwegsector hebben de laatste jaren steeds meer aandacht voor het belang van rustige landwegen en bos- en ruiterpaden die we met name gebruiken voor recreatieve doeleinden. Miljoenen Nederlanders recreëren door even een ommetje te maken vanuit huis, of ze maken een dagtocht te voet, met de fiets ofte paard. TUNNELTJES

De bruikbaarheid van het netwerk van verkeersluwe paden en wegen staat in een dichtbevolkt land als Nederland onder druk. Eén van de oorzaken is bijvoorbeeld het op grote schaal opheffen van gelijkvloerse spoorwegovergangen. Sinds 1980 zijn 1350 gelijkvloerse kruisingen verdwenen,

waarvan slechts een deel is vervangen door alternatieven zoals tunneltjes. Ook de uitvoering van mobiliteits- en verkeersveUigheidsbeleid zorgt voor vermindering van oversteekmogelijkheden voor het langzaam verkeer. Vele provinciale wegen in ons land staan op de nominatie te worden opgewaardeerd, om redenen van doorstroming en verkeersveiligheid. De maaswijdte tussen de overblijvende kruisingen wordt steeds groter. Uitloopgebieden van dorpen en steden worden niet zelden onbereikbaar door bijvoorbeeld de aanleg van rondwegen. De open ruimte versnippert nog altijd. In 2007 ging het Project 'Infrastructurele Barrièrevorming' van start onder projectleiding van het Wandelplatform, samen met het Landelijk Fietsplatform en de Koninklijke Nederlandse Hippische Sportfederatie (KNHS). Dit project werd ondersteund door de ministeries van 'Verkeer en Waterstaat en Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Dat gebeurde na druk vanuit de Tweede Kamer, die aanstuurde op een structurele belangenafweging voor de kleine infrastructuur. De belangenbehartigingsorganisaties, de ministeries en ProRail zijn vertegenwoordigd in de 'stuurgroep' en hebben met dit project aandacht voor dit onderwerp losgeweekt en flinke successen geboekt. De belangenorganisaties werkten eerst nauw samen met ProRail in het project 'Recreatie en Overwegen', naar aanleiding van de genoemde opheffing van honderden spoorwegovergangen. Doel van ProRail was de halvering van het jaarlijkse aantal dodelijke slachtoffers op overwegen in 2010. Onderwijl slaagden de koepelorganisaties er in het belang van de kleine infrastructuur voor het voetlicht te brengen.

iH'^ii

C 8

5

UITVOERING VAN MOBILITEITS­ EN VERKEERS, VEILIGHEIDS­ : BELEID ZORGT VOOR VERMIMr DERING VAN s OVERSTEEK­ j MOGELlJKHEtlEN VOOR HET LA K(G­

ZAAMVERKE|^1

Zo is er nu een heldere procesgang voor het opheffen van overwegen, waarin de inbreng van de koepelorganisaties van wandel­ fiets­ en ruiterorganisaties is gewaarborgd, I n hoofdstuk 7 van dit document is daarover meer informa­ tie te vinden. Zowel recreatieve routes als overwegen zijn ingevoerd in het Geografisch I nformatie Systeem (GI S), dat effectief helpt bij de recreatieve belangenafweging. Er is een complete database gemaakt van de recreatieve waarde van alle overwegen in ons land. De koepelorganisaties waren de afgelopen twee jaar verantwoordelijk voor diverse rapporta­ ges en presentaties over infrastructurele barrièrewerking.

maken. Dit document is bedoeld om een bijdrage te leveren aan de bewustwording over barrièrevorming en comparti­ mentering van het land, zowel bij overheden als belangen­ organisaties. VERSNIPPERING

RESULTATEN

De recreatieve belangenorganisaties willen de problematiek van versnippering ook inzichtelijk maken voor overheden en wegbeheerders die verantwoordelijk zijn voor de wegeninfra­ structuur in ons land. De ervaringen die de koepelorganisaties, ProRail en de ministeries van V&W en LNV hebben opgedaan in dit project, kunnen van grote waarde zijn voor gemeenten en provincies, in het belang van het langzaam verkeer

In dit document gaan Wandelplatform­LAW, Landelijk Fietsplatform en de Koninklijke Nederlandse Hippische Sportfederatie in op de bereikte resultaten, die in hoofdstuk 8 beknopt worden samengevat. I n een foto­overzicht visuali­ seert dit document bovendien een reeks praktische oplos­ singen om versnippering te voorkomen of weer ongedaan te

Het Wandelplatform­LAW, het Landelijk Fietsplatform en de Koninklijke Nederlandse Hippische Sportfederatie doen aanbevelingen om de versnippering een halt toe te roepen. Ze stellen hun in de afgelopen jaren opgebouwde expertise graag aan derden beschikbaar ■

BEREIKBARE OPEN RUIMTE IS ESSENTIEEL

STANDAARDOPLOSSINGEN

Zonder goede recreatieve infrastructuur in ons land blijven wandelaars, fietsers en paardensporters feitelijk nergens. Het belang van de kleine infrastructuur in ons land is daarom evident, vinden manager LIesbeth Bronkhorst van de Koninklijke Nederlandse Hippische Sportfederatie IKNHSI, en de directeuren Eric Nijland en Anja van Kooten NIekerk van respectievelijk het Landelijk Fietsplatform en het Wandelplatform-LAW.

VOOR BARRIÈREVORMING: DEZE TUNNEL IS GESCHIKT VOOR PAARDENSPORTERS

De samenwerking van hun organisaties voor behoud, herstel en uitbreiding van het fijnmazige netwerk van kleine infrastructuur heeft het onderwerp van versnippering van ons landschap definitief op de kaart gezet. De rol van vrijwil-

ligers in de drie organisaties is daarbij cruciaal. Zij zijn de voelsprieten die bedreigingen maar zeker ook kansen in hrm eigen woonomgeving signaleren. In het project spreken we over een barrière als een hindernis of obstakel een omweg veroorzaakt van pakweg een kwartier of meer Voor fietsers betekent dat een omweg van anderhalve kilometer, voor wandelaars 500 meter Anja van Kooten Niekerk van het Wandelplatform betoogt dat je niet elk hekje moet verwarren met een barrière. "Als je tijdens een wandeling over een hekje moet springen, draagt dat vaak op een leuke manier bij aan het ietwat anarchistische plezier dat wandelaars beleven. Maar een hoog hek met een dubbele spoorlijn erachter, of een weg waar je met gevaar voor je leven moet oversteken, dat is echt andere koek." BUITEN ZIJN

Volgens Liesbeth Bronkhorst van de KNHS heeft een paardensporter veel meer nodig dan een paard en een zadel. De beoefenaars van de hippische sport noemen de omgang met het dier en de vrijheid van het buiten zijn als belangrijkste argumenten om met die sport bezig te zijn. "We willen méér dan rondjes rijden in de manege", zegt Liesbeth. In de belangenbehartiging stond tot enkele jaren geleden bij veel betrokkenen het paard niet erg in de aandacht. De samenwerking met het Wandel- en Fietsplatform heeft daar verandering in gebracht. Eric Nijland van het Fietsplatform constateert dat de blik van bestuurders en bouwers in ons land nog altijd vooral is gericht op de grote infrastructuur, die bijdraagt aan mobiliteit en economische ontwikkeling. De verbouwing van ons land is permanent bezig, zegt hij. Al die grote ontwikkelingen vereisen continue aandacht voor het intact

houden en herstellen van kleine recreatieve infrastructuur, om te voorkomen dat die volledig ondergeschikt raakt. "Een beetje schaamgroen is niet voldoende om kwaliteiten te be­ houden. Als je het mij persoonlijk vraagt, is het tijd om een Recreatie Effect Rapportage (RER) onderdeel te laten zijn van alle grootschalige bouwprojecten." BEDRIJVENTERREINEN

Niet alleen 'lijnbarrières' zoals wegen en spoorlijnen zorgen voor problemen. Ook de ontwikkeling van bedrijventerrei­ nen of nieuwe woningbouwlocaties heeft vaak een aanzien­ lijke versnippering tot gevolg. Eric Nijland: "Het is belang­ rijk om te beseffen dat de kwaliteit en de bereikbaarheid van de open ruimte essentieel is voor het economisch vestigings­ klimaat. Dat maakt de kleine infrastructuur niet alleen voor

'Paardrijden is méér dan rondjes rijden in de manege" het individu, maar voor de hele samenleving essentieel." Anja van Kooten Niekerk hamert op blijvende alertheid. "De dijken rond de voormalige Zuiderzee worden opgehoogd. Op die dijken vind je wandelpaden, die zomaar onder de bulldozers kunnen verdwijnen. Tijdig signaleren in de rich­ ting van bestuurders is daarom zo belangrijk". Soms wordt de schade rigoureus aangericht, maar meestal is het een sluipend proces. Steeds meer weggetjes worden onderbroken en daardoor minder toegankelijk vanuit de stad richting het landehjk gebied. Eric Nijland: "Het recrea­ tief gebruik van de tweewieler is in ons land misschien wel té vanzelfsprekend geworden, zodat we vergeten dat we ons moeten inspannen om het fietsen aantrekkelijk te houden." Belangenorganisaties moeten daarom voortdurend op hun hoede zijn. Voor de fietsliefhebbers in ons land heeft het Fietsplatform die rol samen met de Fietsersbond en de ANWB opgepakt. Gelukkig zijn er ook successen, constateert Liesbeth Bronkhorst. Ze noemt de verdubbeling van de spoorlijn bij

Abcoude in een verdiept spoortracé en de verbreding van de autosnelweg A2, een enorme verbouwing. "I n die streek is paardrijden erg populair Door alle werkzaamheden zijn nu bestaande en nieuwe ruiterpaden aan weerszijden van de infrastructurele barrière opnieuw met elkaar verbonden. Ook wandelaars en fietsers hebben meer bewegingsruimte gekregen. We hebben onze belangen gebundeld en kennis uitgewisseld. Dat is voor onze achterban effectief, maar ook voor onze gesprekspartners ProRail en Rijkswaterstaat." DIALOOG

Anja van Kooten Niekerk: "Voor de ecologische hoofdstruc­ tuur worden honderden miljoenen uitgegeven. Samen kijken we onder welke voorwaarden ecologische verbindin­ gen ook voor mensen bruikbaar gemaakt kunnen worden. We gaan graag de dialoog aan met politici, in samenwerking met Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer. Het gaat ons er vooral om dat de bescherming van de kleine infra­ structuur in ons land in besluitvormingsprocessen wordt verankerd." ■

STEEDS MEER AANDACHT VOOR DE PAARDEN­ SPORT IN NEDERLAND

RECREATIEVE INFRASTRUCTUUR VAN ONSCHATBARE WAARDE Miljoenen Nederlanders maken dagelijks gebruik van verkeersluwe wegen en paden. Ze maken een ommetje vanuit huis, laten hun hond uit, maken in het weekeinde een fietstocht of trekken er te paard op uit. Voorop staat dat deze 'kleine' infrastructuur niet alléén wordt gebruikt voor recreatieve doeleinden, maar ook voor woon- werkverkeer.

Volgens het Planbureau voor de Leefomgeving ondernemen de meeste mensen hun zogeheten 'groene' recreatieve wandelactiviteiten het liefst in een cirkel van maximaal twee

to

kilometer rond het huis. Opmerkelijk is dat de meeste mensen wel tevreden zijn over de hoeveelheid groene ruimte in hun omgeving, maar minder over de mogelijkheid om daarvan gebruik te maken. Mensen passen hun gedrag daarop aan: de animo neemt af en ze gaan er zelfs minder op uit. Overigens geldt voor fietsers hetzelfde: bij gebrek aan aantrekkelijke mogelijkheden laten velen van hen de fiets in de schuur staan. De bereikbaarheid van een aantrekkelijke omgeving blijkt dus van grote invloed op de menselijke activiteit. Die con-

statering onderstreept het belang van ontsnippering van de open ruimte in ons land en het belang van goed bereikbare uitloopgebieden rond steden en dorpen.

reerd door zo'n 6.600 bedrijven met 12.500 werknemers. Bijzonder aan de paardensport is vooral dat die in de afgelo­ pen jaren fors is gegroeid, met zo'n vijf procent per jaar.

WANDELEN

Of we nu wandelen, fietsen of paardrijden; het allerliefst recreëren we in groene gebieden dicht bij huis. Dat maakt een geschikte 'kleine infrastructuur' dus ondersteunend aan het beleid tegen files en uitstoot van emissies. Daar komt bij dat wandelen en fietsen effectief zijn tegen overgewicht, hart­ en vaatziekten en tal van ander fysiek, maar ook psy­ chisch ongemak. Een goede recreatieve infrastructuur werkt ondersteunend aan het volksgezondheidsbeleid. I n 2003 al constateerde het Planbureau voor de Leefomgeving echter dat in driekwart van de vijftig grootste gemeenten een tekort is aan wandel­ en fietsmogelijkheden. ■

Uit het Continu VrijeTijdsOnderzoek (CVTO) blijkt dat buitenrecreatie ­ wandelen, fietsen ­ al jarenlang veruit de meest beoefende vrijetijdsactiviteit is. De Nationale Wandel­ monitor zoog van het Wandelplatform­LAW laat zien dat 51 procent van de Nederlanders, boven de 18 jaar aangeeft regelmatig te wandelen, dat zijn ruim 6,6 miljoen mensen. Tweederde van hen wandelt wekelijks één tot anderhalfuur. Als reden geven wandelaars op dat ze lopen voor de ontspan­ ning (85 procent), de gezondheid (66 procent) en de natuur­ beleving (53 procent). Wandelen is zeker ook populair onder de groeiende groep van 65­plussers. De Wandelmonitor laat zien dat alle wandelaars samen tijdens hun langste wande­ ling gemiddeld bijna 400 miljoen euro per jaar besteden. FIETSEN

Fietsers laten zich evenmin onbetuigd. Zij maken met el­ kaar jaarlijks meer dan 200 miljoen recreatieve fietstochten. Uit het onderzoek 'Zicht op Nederland Fietsland' van het Landelijk Fietsplatform blijkt dat de 8,5 miljoen recreatieve fietsers met elkaar jaarHjks onderweg zo'n 750 miljoen euro besteden. Het valt trouwens op dat fietsers onderweg steeds meer uitgeven en dat ook het aantal meerdaagse fietstoch­ ten groeit. Nederlanders hielden in 2008 liefst een miljoen fietsvakanties in Nederland, een aantal dat groeit, maar wel onder de voorwaarde dat de infrastructurele mogelijkheden op orde zijn. PAARDRIJDEN

De paardensport in Nederland kan bogen op een participatie van ongeveer 2 procent van de Nederlandse bevolking. We hebben het dan over 340.000 actieve paardensporters, die minimaal een keer per week rijden of mennen. Naar schat­ ting hebben zij tussen de 550.000 en 650.000 paarden tot liun beschikking. Jaarlijks worden minimaal 17 miljoen bui­ tenritten gemaakt. De KNHS is de vijfde sportbond van ons land en de paardensector is in totaal goed voor een omzet van anderhalf miljard euro, een omzet die wordt gegene­

LAW11 VA LICr

GR 12 BRUSSEL IHOKtl'

1LLEM5TA0W8KM |_

1 l4i'

'I

0NTSPANNIN|;ÉN

NATUURBELËiANG ­lil

ZIJN DE BELAIJG­ RIJKSTE REDENEN VOOR EEN FLIhiKE WANDELTOCHlti;

ERVARINGEN MET HET SPOOR OOK NUTTIG BIJ AANLEG WEGEN

JOHAN JACOBS

Met de ervaringen en expertise die zijn opgedaan in het project Infrastructurele Barrièrevorming kunnen ook wegbeheerders groot voordeel halen in het belang van de ontsnippering van ons land. Dat zegt Johan Jacobs, directeur Spoor van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Hij meent ook dat de aandacht voor barrlèrewerking - ook als het gaat om de recreatieve infrastructuur - nu al breed wordt opgepakt, ook bij zijn collega's van Rijkswaterstaat. "Er is daar aandacht en al veel ervaring op het gebied van interactief beleid, waarin veel en intensief wordt gecommuniceerd met de omgeving. Gelukkig resulteert dat vaak in kwalitatief goede besluitvorming."

Johan Jacobs is zelfverwoed wandelaar. En ja: ook hij is wel eens op een barrière gestuit. "Een keer tijdens een wandeling in het Groene Hart, in de buurt van Gouda, bleek dat een onbewaakte overweg ineens was verdwenen. Dat werd omlopen." Volgens Jacobs heeft het Wandelplatform, later in nauwe samenwerking met fiets- en ruiterorganisaties, veel losgemaakt in het denken over barrièrewerking en het belang van de merendeels recreatief gebruikte 'kleine' infrastructuur in ons land. De invloed gaat verder dan de spoorwegen: er is ook effect op het denken over allerlei andere soorten barrières die ontstaan door ingrepen in het landschap.

2005 ongeveer 400 overwegen verdwenen of beveiligd zijn, en de gebruiksmogelijkheden van de kleine infrastructuur in ons land werden beperkt "Maar dit beleid heeft ons ook goede dingen gebracht", wil Jacobs eerst kwijt. We hebben ons als doel gesteld om het aantal dodelijke slachtoffers in 1985 48 per jaar - uiterlijk in 2010 te halveren. Dat is gelukt, want de laatste jaren zitten we telkens ver onder de 24 slachtoffers. Hoe je het wendt of keert: veiligheid staat voor ons voorop." GENUANCEERDER

Het aantal slachtoffers moet nog verder omlaag. Jacobs: "Maar tegelijkertijd beseffen onze bewindslieden dat we met veiligheid verstandiger en genuanceerder kunnen omgaan dan rücksichtslos overwegen te schrappen. Beide ministers hebben, voortvloeiend uit hun kadernota's Rail veiligheid geld beschikbaar gesteld voor het verbeteren van de veiligheid van overwegen en voor het opheffen van barrières, de zogeheten 'spoorse doorsnijdingen'. Zo kunnen tunnels worden aangelegd en overwegen verbeterd. In totaal is voor al deze plannen opgeteld zo'n 740 miljoen euro beschikbaar gesteld."

"Gebiedsgericht en integraal, dat zijn voor mij de sleutelwoorden"

DOORGESCHOTEN

In het streven om het aantal verkeersslachtoffers op spoorwegkruisingen terug te dringen was de spoorwegsector rond het begin van deze eeuw misschien wel een beetje doorgeschoten, erkent Jacobs. 'De beste overweg is géén overweg", luidde het adagium, waardoor tussen 1995 en

12

Kenmerkend voor de visie op het nieuwe denken over recreatief gebruik van infrastructuur en barrièrevorming is volgens Jacobs de verplichte integrale risicoanalyse die moet worden gemaakt voordat een spoorwegovergang wordt

T.fsr^^ r ' ­­»

opgeheven. "Het mooiste is dat we er met de stuurgroep 'Infrastructurele Barrièrevorming' voor zorgen dat alle belangen, óók de recreatieve, op een transparante manier worden gewogen. Zo komen in ieder geval alternatieven voor het voetlicht. Uiteindelijk hakt ProRail in samenspraak met de wegbeheerder de knoop door, dat wel." Deze werkwijze kan de komende jaren nog van pas komen. Bij de weginfrastructuur spelen vergelijkbare belangenafwe­ gingen, bijvoorbeeld de opwaardering van provinciale wegen en de aanleg van rondwegen rond dorpen en steden. Johan Jacobs: "De intensivering van het treinverkeer maakt in de toekomst de bouw nodig van inhaalsporen en complete

spoorverdubbelingen. We zullen de oplossingen moeten zoeken in allerlei slimme maatregelen, van tunneltjes tot voetgangersbruggen, iets dat je van geval tot geval moet bekijken. I n het project I nfrastructurele Barrièrevorming hebben we alvast belangrijke stappen gezet." "Gebiedsgericht en integraal, dat zijn wat mij betreft de sleutelwoorden. De werkwijze met de stuurgroep bevalt goed en leidt tot een heldere besluitvorming, die we goed kunnen verantwoorden aan de Tweede Kamer", zegt Jacobs. "Uiteindelijk draait alles om aandacht. Er is aandacht nodig voor het belang van fietsen, wandelen en paardrijden, om de kleine infrastructuur in ons land op peil te houden." ■

II

INTENSIVERIW VAN HET TREljI­ VERKEER VRAAGT DM SLIMME

'

MAATREGELEN

13

STREEFBEELD HOEFT GEEN UTOPIE TE ZIJN

Natuurlijk is een goede infrastructuur nodig voor de auto en het openbaar vervoer. Maar de mens is soms automobilist; soms ook voetganger of fietser. De infrastructuur die voor recreatieve doelen nodig is, is daarom complementair aan de grootschalige infrastructuur. Omdat Nederland zo klein Is, heeft elke Ingreep ln de 'grote' infrastructuur gevolgen voor de 'kleine'.

Steeds meer mensen, organisaties en politici zijn overtuigd van het belang van een goed functionerende kleine infrastructuur. Dat blijkt uit initiatieven zoals 'Recreatie en Overwegen', het in 2008 gehouden symposium 'Ruim baan voor de ommetjesmaker', en het project 'Infrastructurele Barrièrevorming'. Als onderdeel van het Project Infrastructurele Barrièrevorming is het rapport Infrastructuren: levensaderen van de samen/eving'verschenen in 2008 (Ir. J.L.M, van der Voet). Daarin wordt een streefbeeld geschetst dat bestaat uit twee complementaire netwerken van infrastructuur Enerzijds het netwerk van verkeersluwe wegen en paden, dat mensen in

De mens is soms automobilist, soms ool< voetganger of fietser staat stelt om ommetjes en tochten te maken. Anderzijds het netwerk voor gemotoriseerd verkeer, ofwel de stroomwegen en de gebiedsontsluitingswegen. Dit netwerk draagt met name bij aan mobiliteit en een aantrekkelijke en economisch welvarende ruimte.

u

Kenmerkend voor de kwaliteit van het verkeersluwe netwerk in het streefbeeld is dat het landsdekkend is en samenhangend. Het kan bestaan uit voetpaden, fietspaden, schouwpaden en rustige verkeersluwe plattelandswegen en verbindt herkomst- en bestemmingsplaatsen met elkaar en beschikt over voldoende aantrekkelijkheid. Dit streefbeeld hoeft geen utopie te zijn, als wegbeheerders, verkeerskundigen en planologen zich bewust zijn van de gevaren én de mogelijkheden bij het aanleggen en verbeteren van infrastructuur. Het is belangrijk ervoor te zorgen dat de haarvaten van ons netwerk niet worden afgekneld, want ze zijn nodig om ons te brengen in stedelijke gebieden of in het landelijk gebied. Het streefbeeld laat aaneengeschakelde verblijfsomgevingen zien met voldoende in- en uitgangen, waarin mensen ongehinderd kunnen bewegen op de fiets, te voet, te paard of op een andere ongemotoriseerde manier. VERKEERSLUW

Fiets- en wandelpaden zijn verkeersluw, gescheiden en kunnen bovendien zowel recreatief als utilitair worden gebruikt Het is belangrijk om alle andere infrastructuur veilig, regelmatig en aantrekkelijk te kunnen kruisen. Paden in het netwerk zijn sociaal veilig en sluiten aan op de paden naar het buitengebied. In feite is de strikte scheiding die wordt gemaakt tussen gemotoriseerd en ongemotoriseerd verkeer één van de belangrijkste oorzaken van de problematiek van versnippering in ons land. Vroeger beslisten we als mensen zelfstandig waar we een drukke verkeersweg wilden oversteken. Nu is die keuzevrijheid steeds vaker beperkt; we hebben

: , ^. • i Z^'^­ ~ P ^ ^ ^.^"•^«.»^.J

\,.WI1 .••■'

: Gehucht

"^ l;;;^'^^'^^^^^ ­i^^^^ :^,Dorp

.••

.,

^' ■■''

s J..—••

':

••

1.....

,

O

>f

^^!±'^'^'^S^'''SM^^f=T^ Dorp/ "..:

.L.. stadje

• \

1 •^''j,^*!.*»^

l^'^ii­f­

17

y.

1 ­t­ia

Gehucht

■•. ' K T ;•■

*•

yprp

f

»<XH r, t

^ Lintdorp

F±^^ r°'^AA/\ \

.\

\

..I..^­^.

"\

■■ :• ^■^<""X.

>—r­^­v^f

•., ./­^y* r­*­­a.

/■"­'­­■'■

.w:

...^ ïRSï!a.„yv^^^

HET STREEFBEELD VAN EEN NETWERK VAN VERKEERS­ LUWE WEGEN EN PADEN

wandelverbindingen dat gezien bij het opheffen van spoorwegovergangen, maar ook bij het opwaarderen van erftoegangswegen tot ge­ biedsontsluitingswegen of stroomwegen in het kader van het programma Duurzaam Veilig. De nieuwe wegenhiërar­ chie zadelt ons ook op met een probleem, deels ingegeven door geldgebrek: waar we vroeger tien oversteekplaatsen hadden, kosten de alternatieven veel geld en is er slechts ruimte voor één tunnel of viaduct. De maaswijdte wordt groter, de bewegingsvrijheid en de keuzemogelijkheid van de mens steeds kleiner Die scheiding is vanuit het oogpunt van verkeersveiligheid begrijpelijk. Veilig oversteken is immers in ieders belang, maar niet zelden worden die oversteekplaatsen beredeneerd

8osmaGrafiek.NL O 2006

vanuit het perspectief van de auto, niet vanuit het gezichts­ veld van de wandelende of de fietsende mens. KANSEN

In het streven naar deze ideale omgeving, liggen er kansen tijdens het uitvoeren van stedenbouwkundige projecten, zoals nieuwbouw, bedrijfsontwikkeling of stadsvernieuwing. Dat zijn momenten om de structuur van een woonwijk of stadsdeel onder de loep te nemen, ontbrekende schakels zichtbaar te maken en nieuwe verbindingen te leggen. Verkeerskundige oplossingen, zoals het aanleggen van fietsbruggen en vrij liggende paden, hebben de beste kans van slagen als ze kunnen 'meeliften' bij reconstructies of onderhoudsprojecten van de 'grote' infrastructuur ■

15

GEBIEDSCASES

ROERMOND A FGESLOTEN VA N UITLOOPGEBIEDEN Tussen spoorlijnen en provinciale wegen ten oosten van Roer­ mond zijn grotere en kleinere compartimenten ontstaan. Het was al moeilijk om te voet of met de fiets van het ene in het andere gebied te komen, maar na de aanleg van de A73, de uitbreiding van provinciale wegen en het opheffen van gelijk­ vloerse spoorwegovergangen is de omgeving van Roermond sterk verhokt. Het effect is dat het uitloopgebied van Roermond ­ met rivier­ duinen, beekdalen, landgoederen en boscomplexen ­ sterk

aan toegankelijkheid heeft verloren. De laatste aanwinst' voor het gebied is de recent geopende snelweg A73. De kaart laat zien dat deze snelweg de stad Roer­ mond nagenoeg afsluit van het uitloop­ gebied. Tussen Swalmen en de plaats waar de A73 de Roer in een tunnel pas­ seert, waren vroeger dertien kruisingen, nu nog vier. Tegelijkertijd werd de N280 tussen Roermond en de Duitse grens uit­ gebreid tot vierbaans autoweg. Hier bleef nog één van de tien passeermogelijk­ heden over. De grootschalige projecten hebben de haarvaten van de infrastruc­ tuur rond Roermond doorgesneden. Voor inwoners van Roermond is het onaan­ trekkelijk geworden om een ommetje in het buitengebied te maken. Zelfs voor een wandeling met de kinderen of een stukje joggen in de open ruimte zijn ze nu aangewezen op de auto. Wandelaars van het Pieterpad doen het stadshart van Roermond nu niet meer aan. Voor doorgaande wandelroutes zijn overigens bijna altijd alternatieven te vin­ den, desnoods over Duits grondgebied. Maar voor inwoners van de stad en de regio is dat geen oplossing. Roermond verliest een bron van inkomsten én een samenhangend uitloopgebied. ■

16

ê REGIO AMSTERDAM

GROTE MA A TREGELEN VOOR KLEINE INFRA % $

Soms kun je schade die door de jaren heen Is ontstaan, nog slechts met kostbare oplossingen herstellen. Zo ook in en rond Amsterdam, Diemen en Uburg. De stedenbouwkundigen uit de jaren dertig van de vorige eeuw hadden al een duidelijke visie op de gewenste ontwikkeling van Amsterdam. De agglo­ meratie Amsterdam, met omliggende plaatsen als Amstelveen en Diemen, moest een stad worden waar groene 'wiggen' en buffers tot diep in het ste­ delijk gebied zouden doordringen. Op deze manier wordt een toegankelijke groene ruimte gewaarborgd voor alle Amsterdammers. Economie en mobiliteitsgroei waren sinds de jaren dertig aanleiding voor het aanleggen van kanalen, spoorlijnen en autowegen. W/ellswaar zijn de groene ruimten op de kaart nog herkenbaar, maar de samenhang is verdwenen. De verkeersaders hebben de ruimte versnipperd tot een onsamenhangende lappendeken. Met aanvullende maatregelen achteraf is de samenhang te herstellen tussen de groene ruimte en de kleine infra­ structuur. Een fraai voorbeeld daarvan is de bouwvan de Nesciobrug over het Amsterdam­Rijnkanaal, de langste fiets­ brug van ons land. die Diemen en Am­ sterdam met het Diemerpark en Uburg verbindt. Deze brug symboliseert in dit gebied de weg naar ontsnippering. Ook

'­"4

s i $ 1 "I'

i Weesp

andere maatregelen om te komen tot meer samenhang in de parken zijn in de maak. Dergelijke kostbare oplossingen zijn vaak onnodig als bij de aanleg van nieuwe 'grote' infrastruc­ tuur meer aandacht is voor de 'kleine' infrastructuur. Toene­ mende mobiliteit en bijbehorende infrastructuur zijn vaak een bedreiging voor het recreatieve gebruik van de groene ruimte, maar kunnen in de toekomst bij nieuwe bouwplannen wellicht zorgen voor nieuwe kansen. ■

N3/;8 RA A LTE­OMMEN VEILIG IS NIET A LTIJD DUURZA A M De provinciale weg N348 tussen Raalte en Ommen voert door landelijk gebied met aan weerskanten één samenhan­ gend netwerk van verkeersluwe wegen en paden. Dat is een ideale omgeving voor recreatief gebruik, ware het niet dat de aanpassing van de provinciale weg N348 roet in het eten dreigt te gooien. De N3^8 wordt opgenomen in het 'robuuste' wegennet voor het autoverkeer, waarin verkeersveiligheid en doorstroming centraal staan. Aanvankelijk was de maximum snelheid op deze weg 100 kilometer per uur, wat om verkeersveilig­ heidsredenen werd aangepast tot 80 kilometer per uur, gecombineerd met een inhaalverbod. Het aantal ongelukken verminderde, de doelstelling voor verkeersveiligheid werd gehaald. Nu is het plan om de weg de status 'stroomweg' toe te kennen, zodat er weer 100 kilometer per uur kan worden

gereden. Om de verkeersveiligheid te waarborgen zal langzaam verkeer niet meer gelijkvloers kunnen kruisen. Er zullen dure ­ en dus minder ­ ongelijk­ vloerse kruisingen worden gebouwd. De maaswijdte voor kruisend recreatief verkeer zal daardoor vergroten. Deze weg staat daarmee model voor de landelijke trend, waarbij begrippen als doorstroming, intensiteit en veiligheid voorop staan. De bestaande vijftien ge­ lijkvloerse kruisingen en aansluitingen verdwijnen om plaats te maken voor acht ongelijkvloerse, die worden verbonden door middel van parallelwegen. De parallelstructuur zal op de overblijvende aansluitingen en kruisingen voor meer verkeersintensiteit zorgen, wat leidt tot toenemende onveiligheid voor recrea­ tieve gebruikers. De afstanden tussen de overblijvende kruisingen worden groter. Dat betekent dat wandelaars lang ­ een half uur, soms meer ­ moeten omlopen. Een om­ metje maken zonder over dezelfde weg heen­ en terug te lopen is dan niet lan­ ger mogelijk. Overigens is de studie naar mobiliteit, verkeer, ruimtelijke ordening en natuur en landschap ten aanzien van deze weg, minder integraal dan die lijkt. Bij het maken van de plannen bleven de effecten van het afsnijden van de 'haar­ vaten' van het wegennet onderbelicht. ■

18

IÓ OVERWEGSANERING MEIERIJ Een integrale gebiedsgerichte netwerk­ studie In de spoorwegdriehoek tussen Boxtel, Vught en Tilburg, moest leiden tot een verbetering van de mobiliteit in De Meierij, zoals dit gebied ook wel wordt aangeduid. Bij het project waren de Provincie Noord­Brabant, ProRail, gemeenten en Rijkswaterstaat betrokken. Alle verkeersmodaliteiten ­ wegverkeer, trein en overig openbaar vervoer, zouden In beeld komen, en vooral in onderlinge samenhang worden bekeken en verbe­ terd. Omdat het aspect van de 'kleine Infrastructuur' in deze studie onvoldoen­ de werd meegewogen, kwamen bewo­ ners en belangenorganisaties in verzet, wat uiteindelijk leidde tot stopzetting van het project. De Meierij is onder de naam 'Het Groene Woud' één van de Nationale Land­ schappen, wat het recreatieve belang illustreert. Het gebied wordt omsloten door steden, met daartussen intensieve verkeersstromen. De wegen en spoorlij­ nen worden bovendien steeds drukker. Het verbeteren van de doorstroming van het verkeer en de verkeersveiligheid vraagt om een duidelijke hiërarchie van wegen en het verbeteren van de veilig­ heid op overwegen.

SA MENHA NG ONTBREEKT Drunen

's­Hertogen

vUdenhout^'X ^nües

^^^ J ^ L

#

\ Boxtel

7

i

3

spoorwegovergangen. Het stelsel van kleine rustige wegen in het gebied zou worden gefragmenteerd. Tegenstanders hiervan kwamen in verzet met het argument dat ondanks de integraal bedoelde aanpak weinig tot geen aandacht was geweest voor langzaam en recreatief verkeer en de recrea­ tieve effecten. Uiteindelijk heeft dat geleid tot het stopzetten van dit aanvan­ kelijk zo veelbelovende initiatief, wat niet nodig was geweest bij een echt integrale aanpak voor alle modaliteiten. ■

Op de kaart is te zien hoe dit plan zou leiden tot het schrappen van een groot aantal kleinere en vaak onbewaakte

19

DE PROCESGANG IS NU GLASHELDER

De focus op veiligheid bij de spoorwegovergangen leidde in het verleden af en toe tot slordige besluitvorming over op te heffen spoorwegovergangen bij ProRail. Dat zegt Jeroen Nederlof, systeemmanager overwegen van spoorwegbeheerder ProRail. Nederlof Is verantwoordelijk voor het veiligheidsbeleid bij spoorwegovergangen en kreeg daarbij de problematiek van 'afknellende' recreatieve infrastructuur cadeau. JEROEN NEDERLOE

Hij heeft nu nog de verantwoordelijkheid voor 2700 spoorwegovergangen, terwijl dat er in het verleden minstens 3500 geweest zijn. Nederlof "In de afgelopen jaren hebben we er enkele honderden opgeheven en hebben we in veel gevallen alternatieven, zoals tunnels gerealiseerd. Er zuUen er nog veel volgen, want spoorwegen worden steeds intensiever gebruikt en vaak verbreed tot vier sporen, waarbij geen gelijkvloerse overwegen meer passen."

We hebben allemaal de intentie om goede en betaalbare oplossingen mogelijk te maken Lang niet altijd ging het mis in de besluitvorming, maar als dat één keer gebeurt, is het mis met je imago, zegt Nederlof. "Misschien hadden we eerder structureel aandacht moeten schenken aan het belang van de onderliggende recreatieve infrastructuur. Maar de materie was complex en we hadden de wens om snel resultaat te boeken op het gebied van veiligheid. In dat laatste zijn we zeker geslaagd." "Punt is dat een spoorwegovergang juridisch gezien ingewikkeld is, zo niet een gedrochtje. De grond en het spoor zijn van

20

ProRail, maar de grond op de overweg sluit aan op een wegennet. 'We moeten daarbij rekening houden met de belangen van de wegbeheerder. Er geldt een soort recht van overpad, zeg maar We hebben dus altijd te maken met een intensieve belangenbehartiging van de kant van de wegbeheerder, die zelf ook weer te maken heeft met belangenbehartigers." RECHTSZAKEN

Nederlof vertelt dat in dat krachtenspel het belang van de 'kleine' infrastructuur wel eens ondersneeuwde. Dat leidde tot besluiten die soms achteraf werden aangevochten. Enkele keren leidde dat tot rechtszaken. "Natuurlijk heeft iedereen het recht een ander te dagen, maar mogelijk

betekent het dat je je huiswerk niet goed hebt gedaan. I n dat geval snijden we onszelf in de vingers omdat het leidt tot ver­ traging. Overigens kunnen er ook redenen zijn om juist een uitspraak van de rechter te vragen als de standpunten van belanghebbenden te ver uiteen liggen. In dat geval schept de rechter juist duidelijkheid. " LOBBY

Een goede lobby van de koepelorganisaties, politieke druk en daarop volgende ministeriële uitspraken hebben geleid tot nieuwe waarborgen voor een gedegen afweging van het re­ creatieve belang van spoorwegovergangen en de kleine infra­ structuur, zegt Nederlof Daarvoor is een heldere procesgang afgesproken binnen de stuurgroep, die er als volgt uitziet: — ProRail meldt voorgenomen opheffing aan stuurgroep; — Koepelorganisaties stellen recreatieve waarde vast; — ProRail maakt integrale risicoanalyse; — Toets Inspectie Verkeer en Waterstaat; — Informatie aan stuurgroep I nfrastructurele Barrière­ vorming. Dat leidde in de stuurgroep tot intensievere contacten met de wandel­ fiets­ en ruiterorganisaties die ProRail al kende van het project 'Recreatie en Overwegen'. Nederlof: "Als we nu het plan hebben om een overweg te sluiten, dan stellen we een risicoanalyse op en leggen we onze plannen standaard voor aan de 'barrièregroep', zoals we die informeel noe­ men. Het maakt niet uit wat voor overweg het is, want ook overwegen die geheel op particuliere grond liggen, blijken soms intensief voor wandeldoeleinden te worden gebruikt. We komen gemiddeld een keer per kwartaal samen, dan bespreken we de zaken. Wat mij betreft is dit een heel nette en glasheldere procesgang." STANDAARDISEREN

Als het opheffen van de betieffende overweg op bezwaren stuit voor de recreatieve infrastructuur, dan wordt gekeken naar an­ dere oplossingen, waannee zowel de veiligheid als de kwaliteit van de kleine infrastructuur is gediend. "Het is mooi om naar gestandaardiseerde oplossingen te kijken, maar vaak blijkt toch maatwerk noodzakelijk. Het vervelende van een spoorlijn is dat

je er vrijwel altijd alleen maar onderdoor kunt. Eroverheen is door de hoogte van de bovenleiding vaak geen optie." De individuele organisaties uit de Stuurgroep behouden hun wettelijke mogelijkheden om alsnog tegen de onttrek­ king van een spoorwegovergang in beroep te gaan.

6 6

2 STANDAARD­ ï OPLOSSINGENI

"De werkwijze voldoet zo goed dat die wellicht ook toepasbaar is voor projecten van weginfrastructuur "We hebben binnen de werkgroep allemaal dezelfde intentie om goede en betaal­ bare oplossingen mogelijk te maken, is mijn gevoel." ■

BIEDEN D E E L I I UITKOMST, MAATWERK

'',

BLIJFT DE VOblj^ KEURHOUDEK­;

KRUISEN KAN GELIJKVLOERS I SELECTIEF AFSLUITEN EN BEVEILIGEN

KRUISEN KAN GELIJKVLOERS I ATTENTIE VERHOGEN EN GELEIDEN

OVERSTEKEN IN TWEE DELEN 1 MET HULP VAN MIDDENGELEIDER

OVERBRUGGEN I COMPOSIETBRUG: STERK, LICHT EN ONDERHOUDSVRIJ

ONDANKS SUCCESSEN NOG NIET KLAAR

Met het verschijnen van dit document over de bereikte re­ sultaten met het project Infrastructurele Barrièrevorming, is dit project nog niet ten einde. Evenmin zijn de samen­ werkende partners in dit project 'klaar' met het ongedaan maken en voorkomen van de verhokking van ons land. Inte­ gendeel, want uit de voorgaande hoofdstukken Is gebleken dat ln de afgelopen jaren weliswaar successen zijn geboekt, maar ook dat er nog heel veel werk aan de winkel is.

Daarom zullen het Wandelplatform­LAW, het Landehjk Fiets­ platform en de Koninklijke Hippische Sportfederatie (KNHS) de komende jaren aandacht blijven vragen voor oplossingen in de barrièreproblematiek. Het blijft immers een actueel thema.

Concrete resultaten van het project Infrastructurele Barrièrevorming — — — — — — — — — — — — — —

2i

Formele werkafspraken met ProRail in processchema geformaliseerd; A dvisering recreatieve belangen van overwegen; Website www.overbruginfra.nl met kennisdocumenten; Database met recreatieve gegevens van alle overwegen in Nederland; Rapport 'levensaderen van de samenleving'; Politieke en maatschappelijke aandacht voor barrièrevorming; Zienswijzen en inspraak in diverse casussen; Diverse artikelen en persberichten; Agendering infrastructurele barrièrevorming bij CROW; Integrale aanpak van beleidsvelden LNV en V&W; Aanzet dialoog over recreatief medegebruik ecoducten; Database voorbeelden en casussen spoor­ en wegbarrières; Loket voor vragen en advisering recreatie en barrières; Op verzoek advisering en bijdragen aan onderzoek.

gezien vanuit het mobiliteitsvraagstuk, maar ook gezien vanuit het oogpunt van de stad­landverbindingen. Samen met ProRail willen de drie samenwerkende koepel­ organisaties volgens het eerder beschreven processchema blijven samenwerken en adviseren om te komen tot een afgewogen besluitvorming omtrent spoorwegkruisingen. I n de komende jaren wUlen de koepelorganisaties een brug slaan naar de diverse wegbeheerders in het land, in de hoop ook met gemeenten, waterschappen, provincies en de Rijksoverheid tot samenwerkingsvormen te komen. Daarbij ambiëren de koe­ pelorganisaties een vergelijkbare adviserende positie, zodat het belang van de recreatieve infrastructuur op een doeltieffende en constructieve manier kan worden zeker gesteld. Overal in ons land wordt gewerkt aan verbetering, verbreding of opwaardering van de infrastructuur Voorkomen moet wor­ den dat daardoor de recreatieve infrastructuur nog meer wordt ondermijnd dan in het verleden gebeurde. De koepels sh^even dan ook naar een 'compensatieregeling*. Op plaatsen waar in de komende jaren grootschalige ingrepen plaatsvinden in de hoofdinfrastructuur, zou ons inziens in het kader van zo'n compensatieregeling geld beschikbaar moeten komen voor de bescherming of opwaardering van de kleine infrastructuur Het project I nfrastructurele Barrièrevorming heeft mede geleid tot een studie van het CROW naar het belang van de recreatieve infrastructuur in ons land. Het CROW, het ken­ niscentrum voor verkeer, vervoer in infrastructuur, wil komen tot kwalitatieve richtlijnen. De in het project opgedane kennis wordt aan het CROW beschikbaar gesteld. Uiteraard willen de drie koepelorganisaties graag blijven flinctioneren als kennis­ en adviescentrum op het gebied van recreatieve infrastructuur Altijd geldt daarbij: hoe eerder ze bij het maken van plannen worden beteokken, hoe groter de kans op creatieve en innovatieve oplossingen. ■

IS

ê 2

19

1

i

I'

il

lï Nl"'

GERAADPLEEGDE LITERATUUR Activiteitenverslag 2007/2008 Infrastructurele Barrièrevorming - Recreatie Infrastructuren: levensaderen van de samenleving ~ Ir. J.L.M, van der Voet 2008 Paper Kom mee naar buiten' - CROW, 2007 'Als een ommetje een omweg w/ordf Project Recreatie en Overwegen. 2006 Zicht op Nederland Fietsland Stichting Landelijk Fietsplatform. 2009 Ruim baan voor de ommetjesmaker, congresbundel 2008 - De Habitat Coalitie Recreatiecijfers bij de hand 2008 Kenniscentrum Recreatie Feiten & Cijfers Paardensport - KNHS Nationale Wandelmonilor 2009. trendbox in opdracht Wandelplatform Planbureau voor de Leefomgeving: "Realisatie van stedelijk groen blijft achter", Martin Woestenburg

VOOR MEER I N F O R M A T I E www.overbruginfra.nl

iets ) f FO»

■h^HHS