Projectvoorstel gemeente Leeuwarden voor de kandidaatstelling van Leeuwarden/Ljouwert als Europese Hoofdstad van Cultuur 2018 Inleiding. Het college van burgemeester en wethouders heeft samen met Gedeputeerde Staten op 15 november jl. besloten Leeuwarden voor te dragen als kandidaat voor Europese Hoofdstad van Cultuur 2018/Kulturele Haedsted 2018 (KH 2018). De gemeente zet vanaf die datum alles op alles om deze kandidaatstelling voor te bereiden. De provincie Fryslân en de stichting Kulturele Haedsted hebben zich sinds 2009 ingezet om de kandidaatstelling voor te bereiden. In september is vastgesteld dat de stad Leeuwarden de rol van aanvrager op zich zou moeten nemen in plaats van de provincie. Leeuwarden neemt het stokje van de provincie over en wil in de korte tijd die nu ter beschikking is een krachtige slag maken in de kandidaatstelling. De provincie Fryslân en de gemeente Leeuwarden hebben op 15 november jl. besloten hiervoor een intentieovereenkomst aan te gaan. In maart 2012 gaan de provincie en de gemeente een samenwerkingsovereenkomst aan op basis van het projectplan. In dit projectvoorstel stellen wij u de hoofdlijnen van de aanpak en het tijdpad voor. Dit doen wij nadat er een korte schets is gegeven over het waarom van de kandidaatstelling, de kansen die we als stad in de regionale context hierdoor krijgen, de kansen die wij Europa bieden en het doel van de kandidaatstelling. Ook geven we u alvast zicht op de organisatie en middelen die ingezet worden om de kandidaatstelling op een manier uit te voeren die kans van slagen heeft. De aanpak op hoofdlijnen wordt verder uitgewerkt in een uitgebreid projectplan wat wij u in maart 2012 voorleggen. Ondertussen worden reeds eerste stappen in de kandidaatstelling gezet. Waarom Leeuwarden kandidaat voor Europese Hoofdstad van Cultuur 2018? Leeuwarden heeft een duidelijke urgentie om mee te doen, maar Leeuwarden en Fryslân gaan tegelijkertijd uit van de eigen kracht: we hebben Europa veel te bieden. De urgentie heeft een sociaaleconomische achtergrond. Leeuwarden ligt relatief ver van de economische hot-spots van Nederland en Europa. In Europese context is Leeuwarden een groeiende stad in een krimpende regio. Vergrijzing doet zich gelden. Samen met de nadruk die de Nederlandse rijksoverheid legt op de versterking van de Randstad, betekent het dat de stad Leeuwarden en haar regio alles uit de kast moet halen om nieuwe kansen voor Fryslân te creëren. De urgentie zit daarbij in het aantrekken van nieuwe werkgelegenheid. Voor een energieke zelfverzekerde stad en haar bewoners als kloppend hart en hoofdstad van de regio is aantrekkingskracht op jonge en kansrijke bevolkingsgroepen essentieel. Strategie is dat daarvoor de stad door een mentaal veranderingsproces van enkele jaren – wat een Culturele Hoofdstad feitelijk inhoudt- versterkt kan worden. Alle innovatiekracht moet aangeboord worden om het aantal banen te vergroten, met name voor de kansrijke groepen. Als gevolg daarvan worden er ook meer banen voor minder kansrijke groepen gecreëerd. Immers voor elke kenniswerker krijgt de lokale arbeidsmarkt 8 andere banen terug. In een globaliserende wereld ligt het economisch perspectief voor regio’s niet meer vooral in de eigen regio, en zelfs niet meer in eigen land. Om onderscheidend en aantrekkelijk te zijn is een internationaal platform nodig voor de lokale ambities. Leeuwarden en Fryslân zoeken het internationale speelveld al regelmatig met energie, water, tweetaligheid en digitalisering, maar het resultaat kan nog verder uitgebreid worden. Kansen voor Europa en kansen voor de stad en regio. Fryslân met Leeuwarden als hoofdstad heeft een aantal sterke kerncompetenties waarmee we Europa iets te bieden hebben. Leeuwarden is wereldspeler op het terrein van Agro food en watertechnologie. Tegelijkertijd heeft Fryslân en Leeuwarden, nog een onderscheidend kenmerk: het
Frysk eigene. Het samenspel tussen stad, landschap en water en de afhankelijkheid daarvan enerzijds en anderzijds de Friese cultuur in al zijn facetten maken dat we specifieke aspecten te bieden hebben die van belang zijn voor de toekomst van Europa. Met deze Friese cultuur bedoelen we de meertaligheid en “samenredzaamheid” van de gemeenschap, het belang van minderheidsculturen voor de diversiteit en daarmee de stabiliteit in Europa en de overgang van het consumeren naar co creëren in een samenspel van bewoners, ondernemers en overheid. Het zijn van Europese Hoofdstad van Cultuur, maar vooral ook het proces om dat te worden en de nazorg, zorgt voor een belangrijke sociaaleconomische stimulans door het samen ontwikkelen en uitzetten van perspectief. Het leidt tot versnelling van ontwikkeling, het daadwerkelijk mogelijk maken van mentale vernieuwing, geestelijk welzijn en daarmee tot duurzame versterking van de werkgelegenheid. Samen met een gezonde maatschappelijke ontwikkeling en sterke samenlevingsverbanden draagt dat bij aan perspectief voor Fryslân en het voorkomen van economische verzwakking en demografische leegloop. Zo kunnen we een transitie maken naar een veerkrachtige kenniseconomie die duurzaam is en die ervoor zorgt dat we de concurrentie met andere regio’s in de wereld kunnen blijven aangaan zonder verlies van eigenheid en authenticiteit. Visie is burgers via cultuur in deze gewenste transitie centraal te plaatsen waardoor het draagvlak en daarmee de kans op realisatie toenemen. Culturele lokale projecten, verbonden aan thema’s met een Europese dimensie, worden ingezet om dit proces op gang te brengen, te stimuleren en uiteindelijk te bewerkstelligen. Doel en ambitie.
Doel en ambitie. o o
o o
Leeuwarden en Fryslân perspectief bieden: op naar een zelfverzekerde hoofdstad in een open, trotse, veerkrachtige regio. Leeuwarden en Fryslân een plek geven in Europa: Nederland, Europa en de wereld laten zien wat Leeuwarden/Fryslân is, een in Europees opzicht middelgrote stad eens in de kijker zetten als voorbeeld voor de andere middelgrote steden in Europa waar 50 % van de Europese bevolking in woont, wat we hier kunnen, maar ook wat we hier nodig heeft (brengen en halen). De wedstrijd winnen: de preselectie in 2012 en de Europese jurering in 2013 met succes doorlopen. En mochten we de wedstrijd niet winnen: het gewenste perspectief samen met burgers toch bereiken.
De aanpak in een notendop. In de aanpak en het proces om bovenstaande doelen te bereiken is het cruciaal dat er een beweging in gang gezet wordt vanuit de bevolking en bedrijfsleven door middel van participatie. Ook is het van belang om Europese Hoofdstad van Cultuur 2018 op korte termijn en in korte tijd te laten leven in Leeuwarden en Fryslân (door stevige marketing, vrijwilligers en storytelling). Voorts zijn internationalisering en een stevige zakelijke aanpak essentieel. De aspecten participatie, marketing, internationalisering en zakelijkheid werken we hier nader uit.
Participatie. We gaan de wijken en dorpen in met onze ruime ervaring in wijkgericht werken en met de wijkaanpak. We gebruiken daarbij zo veel mogelijk goede elementen van de aanpak die de stichting Kulturele Haadstêd heeft ontwikkeld en uitgevoerd, zoals het project de Buorren en de Reis. Tevens gebruiken we nieuwe technieken die in het buitenland bij kandidateren succesvol zijn gebleken. Centrale woorden in de participatie zijn vertrouwen en luisteren. Doelgroepen zijn vooral afhankelijk van de plek waar de participatie plaatsvindt en daarom wordt er veel gekozen voor plekken waar cultuur normaal niet komt. In de wijken en dorpen halen we: o Meningen van bewoners over Leeuwarden en Fryslân in 2020 en ambities Europese Hoofdstad van Cultuur o De Friese cultuur in beeld door te luisteren en te kijken. o Inzet (co-creatie en do it yourself) En we brengen: o Uitleg: wat willen we bereiken? o Hulp en steun (co-creatie, faciliteiten) o Koppeling bewonersinitiatieven aan creatieve mensen o Aansprekende activiteiten (vele kleine, één middelgroot en één groot) Enkele voorbeelden van hoe dat uit kan werken: o Bekendheid: afspraken met MBO-opleidingen over groot aantal maatschappelijke stages, waarbij studenten zoveel mogelijk Leeuwarders en Friezen voor een simpele camera vragen wat ze belangrijk vinden voor Leeuwarden en Fryslân, en wat ze daar zelf aan bij dragen en dit uitzetten via Youtube en schermen in winkelcentra. o Kleine activiteiten: buurtvoorstelling (theater/musical) met een professionele regisseur, met daaraan verbonden een Friese competitie. o Middelgrote-activiteit: groot toernooi Friese en Maltezer 1 amateur-voetbalclubs in SC Heerenveen- en Cambuur-stadion. o Kleine activiteiten: reconstructie openbare ruimte, met inbreng van bewoners, kunstenaar en buitendienst Gemeente Leeuwarden, opzetten van een route langs deze locaties met bewoners als gids en bezoek aan/overnachten bij bewoners. o Groot publieksevenement: (werktermen: show case Leeuwarden, Fryslân en Europa/”wereldtentoonstelling”), met een brede programmering: professionals en amateurs, sturing op thema’s maar ok veel ruimte voor inbreng van onderop, met internationale inbreng (Malta en andere Culturele Hoofdsteden) alles voorzien van een aansprekende culturele dimensie. Marketing. Leeuwarden/Ljouwert 2018 biedt uitgelezen mogelijkheden om de merken: “Leeuwarden” en “Fryslân” stevig neer te zetten. De toeristische en recreatieve sector zal daarvan profiteren, maar ook de Friese economie in de breedte. Streven is om de bestaande marketinginzet af te stemmen en waar nodig een extra impuls te geven. Uiteindelijk doel is om de beeldvorming van stad en regio in Nederland en Europa te beïnvloeden op een wijze die aansluit bij de doelstellingen. Sleutelwoorden zijn energiek, enthousiasme en authentiek. Internationalisering. Hierbij willen we minimaal: 1
Malta levert in 2018 de andere Culturele Hoofdstad van Europa
o een goede landelijke en Europese lobby; o duidelijke representatie in Den Haag, in de Nederlandse culturele circuits en in EU culturalsocial-employment networks; o contacten en samenwerking met Malta; o continueren en uitbouwen internationale festivals; o aansprekende internationaliseringsprojecten opzetten zoals bijvoorbeeld het idee om jongeren van 18 jaar uit 18 verschillende landen in 2018 naar Leeuwarden/Fryslân te laten komen Zakelijkheid. We gaan een robuust zakelijk proces opzetten met de volgende kernelementen: o fondsenwerving en sponsoring. Hiermee halen we de noodzakelijke externe financiering voor de uitvoering binnen; o zakelijke vormgeving van werkprocessen en organisatie met een duidelijke plek voor het creatieve proces; o doorgronde relatie naar zakelijk Fryslân, met de insteek dat bedrijven een do it yourself mentaliteit hebben; o contacten met kennisinstellingen o aangaan van allianties met Friese instellingen op het gebied van cultuur, water, economie, etc. Naast het op korte termijn opzetten van een participatie en marketing aanpak en een gedegen aanpak op internationalisering en zakelijkheid, gaan we aan de slag met: o Uitwerking inhoudelijk concept, op basis van de analyse van de visie uit de bevolking en met inbreng van sleutelfiguren uit Fryslân o Doorstarten creatieve proces, met als elementen: ° Na analyse van de bevolkingsraadpleging organiseren van proefballonnetjes nieuwe stijl in cultuur en creativiteit vanuit lopende programma’s en projecten zoals Dairy Valley, Blue Energy, Cradle to cradle Islands, Wetsus en Watercampus, Sportstad Heerenveen, Blokhuispoort, Harmoniekwartier en Lan foar taal. ° Ontwikkelen van een sociaal economisch concept waarbij je de kerncompetenties van Fryslân/Leeuwarden koppelt aan de samenwerking tussen overheid, kennisinstellingen en bedrijfsleven en verder uitbouwt. ° Match maken tussen culturele wereld en bewoners/ondernemers. ° Culturele deel programmering grote en middelgrote activiteit, waarbij verbinding moet ontstaan tussen de lokale thema’s en de Europese dimensie o Bidbook-redactie: ° Opstellen bidbook preselectie (2012) en, zo nodig, Europese selectie (2013)
Organisatie. Voor een succesvolle bid is een organisatie nodig die gevoed wordt vanuit de maatschappij, het participatieproces kent en van daaruit in staat is de specifieke Europese verbindingen te leggen. Gezien het tijdsbestek wat ons rest en de budgeten die er mee gemoeid zijn is een zakelijke aansturing gewenst. De leden van de Friese Kamer fungeren als ambassadeur. Zij dragen de ambities uit en zorgen voor participatie vanuit hun achterban. De Friese kamer wordt mede gevuld door het bestuur van de Stichting Kulturele Haadstêd 2018.
Het Bestuur van KH2018 wordt gevormd door de Burgemeester van Leeuwarden (voorzitter)en de gedeputeerde Cultuur van de provincie Fryslân. Bij de bestuursvergaderingen zijn standaard 3 leden uit de Friese Kamer aanwezig, waaronder de voorzitter van de stichting KH 2018. Zij treden op als adviseur. Het programma organisatie wordt aangestuurd door een programmamanager van de gemeente Leeuwarden. De programmanager is verantwoordelijk voor de dagelijkse procesgang. De programmamanager wordt ondersteund door een klein kernteam. Met de provincie is een akkoord bereikt dat haar inbreng ook onder de programmamanager is gedelegeerd. Onder verantwoordelijkheid van dit kernteam werken 4 deelprojectleiders aan creatieve vormgeving, participatie, zakelijke samenwerking en het bidbook. Het kernteam en de 4 deelprojecten worden in ieder geval ingevuld met personen uit de beide overheden en de stichting KH 2018. Gezien het beschikbare budget en het doel om zoveel mogelijk ondersteuning te geven aan de 4 deelprojecten zal de organisatie niet meer dan 20-25% van het beschikbare budget mogen kosten. Met de stichting worden afspraken gemaakt over personeel en kosten. De gemeente stelt huisvesting beschikbaar. De organisatieopzet moet organisch functioneren omdat voor elke fase in de competitie andere type profielen van personen nodig zijn. Planning en fasering. De competitiedeadlines zijn bepalend voor de planning, wat leidt tot een gefaseerde aanpak: Fase 1 Opzetten organisatie, schrijven projectplan, opstellen samenwerkingsovereenkomst Periode: tussen provincie en gemeente, starten creatieve en participatieprojecten, marketing december aanpak en start schrijven bidbook. 2011 tot Einddoel: Organisatie draait, projectplan en kostenraming voor komende jaren maart 2012 gereed, samenwerkingsovereenkomst tussen provincie en gemeente gereed. Bewoners zijn op de hoogte en participeren in projecten. Er ligt een opzet voor het bidbook. Terugkoppeling politiek: Informeren Provinciale Staten en gemeenteraad over projectplan, begroting fase 2 t/m 4. Fase 2 Concrete activiteiten in de participatieprojecten moeten bijdragen aan de Periode: beantwoording van de 40 vragen uit het bidbook en de selectiecriteria. Het zakelijke april 2012 project wordt opgestart. De presentatie wordt voorbereid. tot sept Einddoel: Sept 2012 ligt er een 1ste bidbook. Deze fase wordt afgesloten met een 2012 publieksevenement. Terugkoppeling politiek: Informeren Provinciale Staten en gemeenteraad over voortgang. Fase 3 Creatieve, Participatie en Zakelijke projecten lopen door totdat shortlist bekend is. Periode: Terugkoppeling politiek: De Provinciale Staten en gemeenteraad worden oktober geïnformeerd over de shortlist en het plan voor de tweede kandidaatstelingsronde. 2012 tot mei Indien Leeuwarden op de shortlist staat wordt het eerste bidbook uitgewerkt tot een 2013 turn key projectplan voor de voorbereiding, het culturele jaar en de nazorg. Indien Leeuwarden niet gekozen is worden de in gang gezette participatietrajecten doorgezet. Deze fase wordt afgesloten met een publieksevenement.
Einddoel: mei 2013 ligt er een 2de bidbook (indien gekozen) en wordt er ter afsluiting een publieksevenement georganiseerd (bijv. Frysk festival). Terugkoppeling politiek: De Provinciale Staten en gemeenteraad worden geïnformeerd over het tweede bidbook en de aanbieding daarvan. Fase 4 Periode: juni 2013 tot 1ste helft 2014
Creatieve, Participatie en Zakelijke projecten lopen door tot bekendmaking definitieve stad. Deze fase wordt afgesloten met een publieksevenement. Einddoel: Bekendmaking of Leeuwarden Europese Hoofdstad van Cultuur 2018 is. Terugkoppeling politiek: Provinciale staten en gemeenteraad worden geïnformeerd over de bekendmaking van de stad.
Financiën. De kosten voor de gemeente bestaan tot 21 december 2011 uit uren ter voorbereiding van het projectplan. Deze worden binnen de reguliere begroting van de gemeente gefinancierd. Dit project zal zijn doorstart hebben na een positief besluit van Provinciale Staten op 21 december 2011 over het voortbestaan en de financiering van het project. Voor een doorstart die kans maakt is minimaal 1,2 miljoen euro per jaar nodig voor de periode 2012 t/m 2014. 20-25% hiervan zal beschikbaar moeten zijn voor de organisatie (€ 240.000 – € 300.000). Daar bovenop komt de inzet van uren door provincie en gemeente. Voor evenementen wordt gezocht naar bijdragen vanuit de overheden, het bedrijfsleven en door participatie van burgers. In maart 2012 zal duidelijker zijn wat er aan externe bijdragen voor de uitvoering beschikbaar komt. De gemeente zal, op basis van een uitgewerkt projectplan, over een financiële bijdrage voor de uitvoering een standpunt innemen tijdens de behandeling van de Midterm Review van het collegeprogramma in maart 2012. Het projectplan wordt tevens voorgelegd aan Provinciale staten. Doel is tijdens het hele traject om zoveel mogelijk budget beschikbaar te stellen aan de creatieve, participatie- en daarna aan zakelijke projecten.
