Plan van Aanpak programma BrabantStad Culturele Hoofdstad 2018 Versie 1.2 (2-3-2009)
1. De uitdaging Na de geboorte van het idee zich als metropool te kandideren voor BrabantStad Culturele Hoofdstad Europa 2018 (hierna BCH2018) is met de vorming van de Stuurgroep BCH2018, diners pensant, Ontwerpatelier, bijeenkomst met Staten en Raden en de start van het programmabureau (per 01-02-2009) het voorwerk gedaan. Nu is het tijd voor zichtbare actie. In de komende fase wordt een hogere versnelling ingezet. De BCH2018 projecten uit het programma ‘Samen investeren in BrabantStad’ vormen de eerste aanzet. Onder de werktitel ‘Brabant Metropoly 2018’ gaan we verder. Per BrabantStadpartner zal een cultuurmakelaar ‘stads- en discipline overstijgende’ initiatieven aanjagen met het culturele veld, onderwijs en bedrijfsleven. Programmabureau en kwartiermaker zorgen voor centraal te ondernemen acties, inhoudelijke coherentie, coördinatie tussen activiteiten, samenstelling bidbook. Een uitdaging van deze omvang vergt verantwoordelijkheid nemen en ruimte geven. Het is cruciaal dat elke betrokkene verantwoordelijkheid neemt en BCH2018 als prioriteit opneemt in zijn dagelijks handelen. En tegelijkertijd ook de ruimte biedt aan anderen te excelleren. Dit plan van aanpak is gericht aan de bestuurders van BrabanStad, en vervolgens aan de Colleges, Raden en Staten van de BrabantStadpartners om een gedeelde visie, uitgangspunten en kansen te bepalen. Het vormt het vertrekpunt voor het traject dat door bestuurders, programmateam en ‘de familieraad’ wordt ingezet in de periode 2009-2011. Het plan is opgebouwd vanuit de doelen (2) van BCH2018, op basis van een analyse (3), leidend tot de inhoudelijke pijlers (4), die weer een basis vormen voor de uitvoering (5). De inhoudelijke pijlers zijn: - Mozaïekmetropool als overkoepelend beeld - Benutten schaal en diversiteit Netwerkstad - Relatie maakindustrie, R&D en cultuur - Design en beeldcultuur - Symbiose entertainment, volkscultuur en de kunsten - Erfgoed en samenleving - Familiewaarden - Duurzame ontwikkeling
De 6 BrabantStadpartners zullen ieder ook een strategie moeten opstellen om de eigen inbreng (beleid, personeel, financiën) in BCH2018 te gaan bepalen. Daarin kan aandacht worden besteed aan de cultuurvisie, de samenhang tussen cultuur en diverse aanverwante beleidsterreinen, de werkwijze binnen de gemeente cq provincie en ten aanzien van de cultuurmakelaar, de personele inzet (in werkgroepen en in projecten) en een begroting voor de uitvoering of cofinanciering van projecten.
1
2. Doelen van BCH2018 BCH2018 fungeert als 'deeltjesversneller' voor ontwikkelingen, zodat de partners samen een compleet cultureel palet aan de burgers kunnen bieden. Met deze krachtige profilering als metropool wordt gestimuleerd dat Brabantse inwoners trots zijn om hier te leven, werken, studeren en investeren. Dit leidt tot de volgende afgeleide doelen:
1.
De nominatie binnenhalen voor BrabantStad Europese Culturele Hoofdstad 2018.
2.
Op een duurzaam verantwoorde wijze een krachtige impuls bieden aan vijf steden en hun regio, die hun kracht en kansen in een netwerkverband willen ontwikkelen, teneinde samen een meerwaarde te realiseren in de vorm van een aantrekkelijke, diverse en cultuurrijke mozaïekmetropool BrabantStad;
3.
De integrale ontwikkeling van culturele infrastructuur in nauwe samenhang met andere beleidsterreinen - zoals wetenschap, technologie, ruimtelijke ordening, economie, onderwijs, sociale zaken - als belangrijke vestigingsfactor voor bewoners, bedrijven, studenten en bezoekreden voor recreanten en toeristen in deze metropool;
4.
Versterking van de internationale uitstraling en zichtbaarheid van de regio als kwaliteitsvol, modern en dynamisch woon, werk, studie- en verblijfsgebied.
Deze doelen overschrijden het puur culturele domein. Culturele Hoofdstad fungeert als inspiratiebron, maatschappelijk bindmiddel en motor van processen op diverse andere beleidsterreinen. Het is van belang om dit perspectief voortdurend voor ogen te houden. Uit onderzoek blijkt dat de volgende effecten zich hebben voorgedaan bij voorgaande Culturele Hoofdsteden in Europa. a.
De lange termijn effecten per culturele hoofdstad zijn wisselend per stad, maar altijd is er een significant effect op branding en imago;
b.
De economische impact is qua directe inkomsten en hotelovernachtingen (gemiddeld + 12,7% in het jaar zelf) fors te noemen.;
c.
Naast het sterk betrekken van de samenleving, nieuwe festivals die sterke ‘blijvertjes’ blijken te zijn, kan Culturele Hoofdstad worden benut voor gezichtsbepalende culturele nieuwbouw, restauratie monumenten en het ontwikkelen van culturele kwartieren, bijv. in een spoorzone of voor opwaardering van een wijk (in 25% van de gevallen geschied). Het is belangrijk andere sectoren in de planvorming te betrekken zoals economie en bedrijfsleven, onderwijs en sociaal-maatschappelijke ontwikkeling;
d.
Opvallend genoeg ontbreken vaak meetbare doelen inzake de gewenste economische effecten, effecten op stedelijke ontwikkeling en andere niet-culturele disciplines. Liverpool is in 2008 de eerste met een volwaardig onderzoeksprogramma.
* bron: Van Driem / HBPO en Palmer/Rae Associates: European Cities and Capitals of Culture 1995 - 2004
2
3 Analyse: 3.1 Strategische dillema’s
Op basis van ervaringen van andere kandidaten voor Culturele Hoofdstad in de afgelopen jaren is een aantal vragen opgesteld. Met de beantwoording ervan wordt een richting gekozen voor de inhoudelijke koers van BrabantStad. a. Wat wordt verstaan onder ‘cultuur’? b. Hoe democratisch wordt cultuur gepositioneerd? c. Top-down of bottom-up? d. Wat is de visie op de samenleving? e. Hoe verhoudt ‘cultuur’ in BrabantStad zich tot de Europese cultuur en vice versa f.
‘Goed zijn’ versus ‘goed willen worden’
g. Welke karakteristieken kenmerken de onderlinge verhoudingen? Hierna wordt per vraag een antwoord geformuleerd vanuit het perspectief van BCH2018. Dit perspectief betreft een momentopname, die aan voortschrijdend inzicht onderhevig zal zijn.
a. Wat wordt verstaand onder ‘cultuur’? BCH2018 hanteert het begrip ‘cultuur’ in haar brede definitie, zodat BCH2018 als motor kan fungeren voor de gewenste integrale benadering van uiteenlopende disciplines als kunst, vormgeving, ruimtelijke ordening, R&D, economie en door de mens gecultiveerde natuur. “Culture or Civilization, taken in its wide ethnographic sense, is that complex whole which includes knowledge, belief, art, morals, law, custom, and any other capabilities and habits acquired by man as a member of society.” (Edward B. Tylor in Primitive Culture, 1871)
b. Hoe democratisch wordt cultuur gepositioneerd? BCH2018 moet voelbaar zijn in de haarvaten van de samenleving. Streven is maximale toegankelijkheid, maximale participatie, maximaal bijdragen door eigen productie - fysiek en digitaal (aansluitend op trend van consumptief naar producerend en participerend). Gebruikmakend van de sterktes in BrabantStad: uitgebreide verenigingsleven; Europese top in R&D; uitzonderlijke dichtheid functies entertainment, festivals en podiumkunsten; actoren bij behoud cultureel erfgoed (militair, religieus, industrieel); grote betrokkenheid burgers bij het Brabantse land met een sterke traditie van samenwerken. Ook in de selectie van te ondersteunen activiteiten beoogt BCH2018 - zover organisatorisch haalbaar - de samenleving te betrekken d.m.v. het instrument verkiezingen of peilingen via internet.
c. Top-down of bottom-up? In een mengvorm. De kaders en randvoorwaarden worden - na brede consultatie met enerzijds de voorhoede uit diverse geledingen in de steden m.b.v. 'cultuurmakelaars' en anderzijds prominenten uit diverse disciplines met een sterke band met BrabantStad, die een krachtige visie hebben - top-down vastgesteld in een integrale aanpak. Binnen de gestelde kaders en randvoorwaarden werkt BCH2018 met (bottom-up) 'calls for proposals' op diverse deelterreinen, teneinde een matrix aan activiteiten te garanderen, zodat ieder van de doelgroepen in de Brabantse en de Europese samenleving daadwerkelijk wordt bereikt. 3
d. Wat is de visie op de samenleving? De term Mozaïekmetropool - in publiekscommunicatie vertaald naar ‘Brabant Metropoly 2018’ - geeft aan dat BCH2018 de samenleving ziet als een gevarieerd complex van gemeenschappen en ruimtelijke randvoorwaarden. Daartoe moet het Programmabureau BCH2018 uitgebreide kennis hebben van geledingen en gemeenschappen in de Brabantse samenleving, met hun Europese connecties, om ze gericht te kunnen motiveren en ondersteunen. BCH2018 moet bereiken dat actoren in een gemeenschap niet in isolement opereren, maar ze helpen samenwerkingsverbanden aan te gaan door middel van een 'gereedschapskist met verbindingsmateriaal'. BCH2018 dient te zorgen voor een goede spreiding - zonder dat het programma aan coherentie en scherpte inboet - over deelnemende sectoren en disciplines; participerende leeftijdsgroepen; de culturele kolom: amateurs, talenten, professionals, top, alumni.
e. Hoe verhoudt ‘cultuur’ in Brabant zich tot de Europese cultuur en vice versa De veelzijdigheid in de Mozaïekmetropool en de door ons gehanteerde brede definitie van cultuur zorgt dat 'onze cultuur' zich op de meest diverse wijze verhoudt tot Europa en vice versa. Deze variatie gaan we juist benutten door een keur aan Europese allianties aan te gaan met als resultante een serie onderzoeksprogramma's, innovatieve experimenten, cross-road talentenontwikkeling, activiteiten voor kennisoverdracht tussen generaties, bijzondere culturele samenwerkingsverbanden, vermenging hoogwaardige entertainment en cultuur et cetera die zowel dienstbaar zijn aan de ontwikkelingen in BrabantStad als dienstbaar zijn aan soortgelijke ontwikkelingen in Europa.
f. ‘Goed zijn’ versus ‘goed willen worden’ BCH2018 kiest voor een groeiscenario. Sprongsgewijze ontwikkeling van feitelijke activiteiten en profilering, naar de eigen samenleving ('intern') en naar Europa ('extern') . In deze aanpak wordt de veelvuldig aanwezige huidige kwaliteit benut en krachtig versterkt. Door het leggen van nieuwe, vaak verrassende, verbindingen binnen de culturele sector en met sectoren daarbuiten. Door het mogelijk te maken bestaande activiteiten uit te breiden en zo grote ambities in mozaïekmetropool BrabantStad te helpen realiseren.
g. Welke karakteristieken kenmerken de onderlinge verhoudingen? BCH2018 kiest voor mentaal leiderschap door het leggen van verbindingen tussen mensen en hun activiteiten binnen netwerkstad BrabantStad en met Europa. Verbindingen kunnen worden gelegd op diverse niveau's: tussen stad en platteland; tussen disciplines; tussen generaties; tussen verleden, heden, toekomst; tussen mensen binnen BrabantStad; tussen mensen in BrabantStad en Europa. Door instelling van een ‘familieraad’ wordt een spectrum aan sectoren betrokken, vanuit een integrale benadering van het begrip 'Mozaïekmetropool'. Activiteiten dienen zowel dienstbaar te zijn aan een krachtige duurzame ontwikkeling van Mozaïekmetropool BrabantStad als een significante bijdrage te leveren aan kennisontwikkeling, versterking culturele verbindingen en grensoverschrijdende 'best practices' in Europa. BCH2018 wil in Europa met haar programma intensieve samenwerkingsverbanden aangaan met voorlopers en hun organisaties uit de kenniseconomie, de creatieve industrie, het culturele veld en opleidingen. 4
3.2 Kritische succesfactoren voor de nominatie, sterktes en zwaktes
Uit gesprekken met vele betrokkenen bij voorgaande Culturele Hoofdsteden komen de volgende kritische succesfactoren voor een geslaagde kandidatuur naar voren: 1.
Duidelijk aantoonbare Europese dimensie van concept en programma, daarbij wordt vooral gekeken naar de toegevoegde waarde (voorbeeldelement) voor heel Europa (officieel selectiecriterium EU);
2.
Grote mate van lokale betrokkenheid (burgers, jeugd) met intensieve samenwerkingsverbanden tussen disciplines (overheid, bedrijfsleven, onderwijs, middenveld, cultuurdragers). Voelbaar in de haarvaten van de samenleving (officieel selectiecriterium EU);
3.
Keuze voor een unieke thematiek (origineel concept) vanuit een onderscheidende concurrentiepositie krachtig verbonden met de doelen van de Europese Unie;
4.
Gedragen door een sterk leiderschap met voldoende artistieke autonomie, gevoed door consistente politieke wil op 'arm's length distance';
5.
Duurzame karakter van het programma en de infrastructuur die daaromheen ontstaat: programma dat verder gaat dan alleen desbetreffende jaar is absoluut een pré;
6.
Infrastructuur van kandidaat: is kandidaat in staat grootschalig evenement te houden;
7.
Heldere meetbare doelen, strakke planning, monitoring en continuïteit in financiering;
8.
Ecologisch aspect in het programma wordt in toenemende mate als prioriteit ervaren.
Voor BCH2018 dient rekening te worden gehouden met de volgende trendmatige ontwikkelingen. In bijlage 1 is een korte 'toekomstschets' van Li Edelkoort opgenomen. Zij zal april 2009 een richting gevend BCH2018 toekomstscenario presenteren, mede op basis van de visievorming tot nu toe. 1.
Netwerken verbinden steden;
2.
Toenemende welvaart zorgt voor verhoogde mobiliteit en ruimtebeslag;
3.
Demografisch gezien is Brabant tegelijkertijd aan het 'ontgroenen' en aan het 'vergrijzen' - vergelijkbaar met een groot aantal andere regio’s in Europa;
4.
Het recreatiegedrag van burgers individualiseert. Men is meer gericht op beleving van de natuur, de relatie tussen cultuur en landschap en 'quality of life / welness';
5.
De maatschappij ziet zich gesteld voor complexe vraagstukken inzake te bereiken doelen voor een schoner milieu en continuïteit van betaalbare 'veilige' energie;
6.
Digitale media zijn volledig geïntegreerd in de maatschappij. Gebruik in toenemende mate van consumptief mediagebruik naar producerend en participerend;
7.
De grenzen tussen disciplines binnen het culturele domein vervagen. Het culturele domein intensiveert samenwerking met aanpalende domeinen, met name R&D.
5
BrabantStad kent de volgende relevante sterktes en zwaktes voor het traject BCH2018: Sterktes: 1.
Netwerkstad bestaande uit 5 steden met een vloeiende overgang naar omliggend groen gebied, met een duidelijke visie op haar ontwikkeling als mozaïekmetropool. Steden zijn sterk complementair in hun City Marketing profiel en keuze voor culturele vaandeldragers. Kan compleet en hoogwaardig spectrum aan activiteiten bieden;
2.
Europese top in innovatiekracht door de combinatie van competenties op het gebied van maakindustrie, technologie, onderzoek, vormgeving, kunst en natuur;
3.
Uitzonderlijke dichtheid functies: entertainment; festivals; volkscultuur; podiumkunst;
4.
Rijk bezit aan 'linten' cultureel erfgoed, zowel militair, religieus als industrieel. Eigenlijk is er sprake van zogenaamde 'erfgoedlinies';
5.
Langdurige traditie als 'broedplaats, laboratorium en kweekvijver van toptalent';
6.
Familiewaarden. Hoge mate betrokkenheid burgers bij het Brabantse land. Sterke traditie van samenwerken in en tussen maatschappelijke en overheidsverbanden.
7.
Uitgebreid verenigingsleven (o.a. meeste amateurkunstverenigingen in Nederland);
8.
Naam en faam die Brabant (inter-)nationaal heeft opgebouwd met het incorporeren van de concepten van duurzame ontwikkeling in haar beleidsuitvoering.
Zwaktes 1.
Cultureel aanbod ligt verspreid over de 'stad' en kent niet een eenduidig profiel;
2.
Begrip BrabantStad is voor inwoners en buitenstaanders niet tastbaar en invoelbaar;
3.
In fysieke zin is de verbondenheid tussen de steden nog niet evident;
4.
BrabantStad heeft - vergeleken met andere kandidaat steden - een korte traditie qua collectief optreden bij beslissingsbevoegde gremia, nationaal en internationaal;
5.
BrabantStad kent geen gestructureerde aanpak van communicatie en relatiemanagement inzake haar (soms elders beroemd geworden) toptalenten en (vaak wereldwijd betekenisvolle) innovaties door bedrijven en kennisinstellingen.
6
4. Inhoudelijke pijlers voor BCH2018
De visieontwikkeling tot nu toe (werkatelier, bestuurlijke bijeenkomsten, visiedocumenten, gesprekken) geeft een beeld van de inhoudelijke kracht van BrabantStad voor de kandidatuur BCH2018. Wanneer deze inhoudelijke kracht verbonden wordt met de succesfactoren uit het vorige hoofdstuk dan komen zeven inhoudelijke pijlers in beeld. Deze pijlers worden in dit hoofdstuk beschreven, op basis waarvan begin 2009 een toekomstscenario wordt ontwikkeld, waar daarna een campagne en ‘merkbeeld’ uit volgt. Bij deze pijlers staan in de kaders voorbeelden genoemd van projecten, met meer toelichting in de bijlagen. (NB. de projecten zijn alleen bedoeld ter illustratie, er is nog geen sprake van besluitvorming of financiële dekking).
4.1 Mozaïekmetropool als overkoepelend beeld ‘Brabant Metropoly 2018’ bestaande uit 5 steden met een vloeiende overgang naar omliggend groen, complementair in hun City Marketing profiel (wonen, werken, studeren, recreëren) en keuze voor culturele vaandeldragers. Biedt compleet en hoogwaardig spectrum aan activiteiten. Met het concept “Mozaïekmetropool” wordt ingezet op de ‘nieuwe metropool’, een hoogstedelijk gebied met grote sociale interactie en economische synergie dat zijn kwaliteit in belangrijke mate ontleent aan de wisselwerking tussen urbaan en ruraal, met cultuur als drijvende kracht. BrabantStad kan hiermee belangrijke voorbeeldfunctie hebben voor andere gebieden in Europa, denk bijvoorbeeld aan Oost-Europa, die in snel tempo ontwikkelen en urbaniseren. Daarmee is aantoonbaar sprake van een volstrekt onderscheidende Europese dimensie in de BrabantStad-kandidatuur.
4.2 Benutten schaal en diversiteit Netwerkstad De som van de omvang van de populatie, het aantal culturele voorzieningen, het aantal beoefenaren (amateurkunstverenigingen, beeldende kunstenaars, studenten HBO/Academies, creatieve producerende bedrijven etc.) overstijgt verre de schaal van enig andere stad in Nederland. Door nu de synergie in de netwerkstad te vergroten, op basis van complementaire natuurlijk gegroeide onderscheidende profielen van steden en hun regio, kan worden gezorgd voor het hoogwaardig realiseren van een volledig palet aan culturele activiteiten binnen de gehanteerde brede definitie: “Culture or Civilization, taken in its wide ethnographic sense, is that complex whole which includes knowledge, belief, art, morals, law, custom, and any other capabilities and habits acquired by man as a member of society.” Het binnen een overkoepelend programma realiseren van een aantal ‘Centers of Excellence’ op een bepaald designgebied met evidente economische potentie, waarin clustermatig wordt samengewerkt binnen de gehele keten (MBO, HBO/Academies, Kennisinstellingen, startende en gearriveerde ontwerpers, MKB ‘ambachtelijke’ productie, grootschalige ondernemingen, specialistische dienstverleners en horeca). New breeding nests for Europe'. Internationale gasten worden uitgenodigd samen met Brabantse jongeren nieuwe broedplaatsen en Urban Arts in het publieke domein vorm te geven, op basis van het bijeen brengen van een mix aan stijlen en kunstvormen.
7
4.3 Relatie maakindustrie, R&D en cultuur De relatie tussen de maakindustrie, R&D en haar culturele kwaliteiten - zowel in kunsten, vormgeving als mentaliteit - biedt BrabantStad de gelegenheid Europa te tonen welke grote toegevoegde waarde uit deze combine voortkomt. Denk aan de constante reeks uitvindingen, baanbrekende producten, ikonen van vormgeving en optimale condities voor kunstenaars (bijv. akoestiek Philips Muziekcentrum), die wereldwijd vermaard zijn. Maar ook aan de doorlopende stroom van bijzondere talenten die wordt opgeleid in ‘broedplaats en laboratorium’ BrabantStad. ‘Brabant Alumni'. Alumni die aan - voor Europa - belangrijke Brabantse cultuurdragende instellingen waren verbonden - in dit voorbeeld NatLab, en veelal over de hele wereld hebben gefunctioneerd, worden uitgenodigd voor een grootschalige reünie. De reünie wordt benut voor overdracht van kennis, historisch besef en motivatie aan jongere generaties d.m.v. lezingen, workshops, master classes
4.4 Design & Beeldcultuur BrabantStad kent een internationaal erkende toppositie op het gebied van Design, zowel in economisch opzicht als qua hoogwaardig onderwijs. In andere steden (Amsterdam, Utrecht, Rotterdam) speelt Design zich hoofdzakelijk in het cultureel domein af, of begeeft zich op het gebied van zakelijke dienstverlening (huisstijl, reclame enzovoort). Kenmerkend voor BrabantStad - en uniek in Nederland - is de intense relatie tussen Design en de industrie, waarbij Design significante waarde toevoegt aan het eindproduct. Iedere stad kent hierin bovendien een prominent eigen profiel: Keramische vormgeving - Den Bosch Grafische Vormgeving - Breda Brainport / Industriele vormgeving - Eindhoven Fashion en Automotive - Helmond Textiel - Tilburg Van recentere datum is de krachtige ontwikkeling in de regio van de AV- (film, foto, video), internet- en gaming industrie, samen gevat onder de noemer Beeldcultuur. Dit nieuwe terrein kent een sterke synergie met cq. wordt gevoed door de diverse Design disciplines. 'Design Farm'. Innovatieve meerjarige proeftuin in een 'stadsboerderij'.. Toegepast onderzoek naar de versmelting tussen het urbane en het rurale domein en experimenten op het snijvlak van ruimtelijke ontwikkeling, techniek en design..
4.5 Symbiose entertainment, volkscultuur en de kunsten Het vervagen van de grenzen tussen culturele disciplines leidt tot nieuwe samenwerkingsvormen tussen entertainment, volkscultuur en de kunsten. De rijkdom aan attractieparken (met De Efteling als ‘primus inter pares’) en de grote tradities in de volkscultuur (carnaval, kermis, bloemencorso, processie) nodigen uit tot nieuwe symbioses. 'Circus Jeroen Bosch'. Theaterfestival Boulevard, haar internationale gasten, Circo Circolo, amateurkunstenaarsverenigingen en de kunstwerken van Bosch trekken na afloop van het Jheronimus Boschjaar in 2016, begeleid door dj Tiësto in een veelkleurige processie de stad uit op weg naar samenwerkende steden in Europa, waaronder Madrid. ‘Carnaval d'Europe'. Het kenmerkende Brabantse carnaval gaat de alliantie aan met het - vaak klassieke - carnaval uit andere Europese regio's, zoals Venetië.
8
4.6 Erfgoed en samenleving De erfgoedlinies in BrabantStad – religieus, industrieel, militair – bieden twee elkaar versterkende programmalijnen: -
Culturele programmering waarin relaties centraal staan: tussen volk en religie; tussen arbeider en industrie; tussen volk en vaderland;
-
Gezamenlijke gestructureerde herontwikkeling. Zo mogelijk conform de oorspronkelijke kernwaarden van het erfgoed als locaties voor integrale samenwerking binnen een 'line of business' tussen Onderwijs, Bedrijfsleven, Kennisinstellingen en Cultureel-recreatieve actoren.
Europese erfgoedlinies' (gerelateerd aan Brabant Conquest). Studie naar een gecombineerde gestructureerde herontwikkeling van erfgoedlinies of erfgoedclusters in BrabantStad - religieus, militair, industrieel. Het stichten van een ‘nationaal Design erfgoedhuis’ in samenwerking met sectorinstituut Premsela, de Brabantse academies en de culturele instellingen op het gebied van (grafische, textiele, industriële, keramische, multimedia) vormgeving.
4.7 Familiewaarden De sterk gevoelde familiewaarden in Brabant strekken zich uit voorbij familiebanden en resulteren in een intensieve samenwerking binnen en tussen maatschappelijke en overheidsverbanden. BrabantStad ziet in de normen en waarden van de familie een essentieel mentaal vertrekpunt voor een succesvolle economie en sociale cohesie. Immers, de huidige krediet- en gascrisis hebben bloot gelegd dat er sprake is van een mentale crisis; de maatschappij is te ver weg gedwaald van het belang van de continuïteit voor haar stakeholders (= familie!), ten faveure van het korte termijn belang conform het Angelsaksische shareholders model (= individu!). ‘De familieraad’ (i.p.v. het afstandelijke begrip ‘partners’) zorgt dat alle sectoren in de Brabantse samenleving worden betrokken.
Er wordt een Familieraad in het leven geroepen, die dichtbij kan motiveren en Europees kan mobiliseren, en aan het hoofd staat van de grote Brabantse Familie met al haar kwaliteiten. De Familieraad herbergt innovatieve en motiverende prominenten uit het onderwijs, kennisinstellingen, bedrijfsleven, cultuur, sport en recreatie, waterschappen, politiek; de raadgevers en publiek zichtbare ambassadeurs voor BCH2018. Zij worden de raadgevers en publiek zichtbare ambassadeurs voor BCH2018.
4.8 Duurzame ontwikkeling De Europese dimensie van de BrabantStad-kandidatuur is ook zichtbaar in de wijze waarop duurzame ontwikkeling een uitgangspunt vormt voor BCH 2018. Innovatiekracht van Brabant en de enorme druk op onze ruimte hebben in het verleden een denken richting duurzame ontwikkeling op gang gebracht. Zodanig dat deze visie inmiddels is geïnternaliseerd in denken en doen. De Brabantse overheden heeft op dit terrein veel te bieden; in kennis (denk aan het centrum voor duurzaamheidvraagstukken Telos), en in de praktijk. Brabantse bedrijven, met name grote bedrijven als Philips en Desso, blijven daarbij
9
zeker niet achter. De kandidatuur van BCH 2018 zal de lijn van duurzaamheid prominent voortzetten; door te doen, door te stimuleren en door te etaleren. ‘BrabantStad on Google Earth’. De netwerkstad BrabantStad wordt d.m.v. energiebesparende LED verlichting langs de snelwegen verbonden tot een gigantisch lichtkunstwerk, dat vanuit de ruimte en via Google Earth een prachtig schouwspel oplevert, ter onderbouwing van de Europese doelen op het gebied van milieu en energiebesparing.
10
5. Uitvoering traject BCH2018: vijf fasen BCH2018 betreft een langdurig en intensief traject dat begonnen is medio 2006 en voor het vervolg kan ingedeeld kan worden in de volgende fasen: 1.
2.
3. 4. 5.
De aanloop naar het indienen van de kandidatuur in 2011 draaien om bidbook, financiering, lobby en uitbreiding activiteiten: Intrigeren, vertrouwen, kwaliteit De periode vanaf indiening kandidatuur tot voorselectie en toekenning in 2013/2014: Voortgang lobby en programmering Schaalsprong en communiceren met Europa De periode vanaf definitieve toekenning in 2014 tot 2018 Verdere uitbouw met hoogtepunten op topniveau In 2018, het jaar dat men de titel Culturele Hoofdstad van Europa draagt. Bestendigen van de bereikte resultaten van het traject
De ambities in het licht van de ontwikkeling tot 'Mozaïekmetropool' en voornoemde noties inzake het keuzeproces voor het worden van Culturele Hoofdstad wijzen beiden op de noodzaak tot het uitzetten van meerjarige duurzame ontwikkelingslijnen, die modulair worden opgebouwd. Waarbij het programma in Fase 1 niet alleen moet voldoen aan voornoemde criteria, maar ook dient te intrigeren, nieuwsgierigheid opwekken naar het (logische) vervolg alsmede het vertrouwen wekken in de kwaliteit van de organisatie en de met haar samenwerkende partijen. In Fase 2 dient een schaalsprong te worden getoond, met name op de meest profilerende onderdelen, met ruime communicatieve impact in Europa. Fase 3 kent een combinatie van verdere uitbouw van programma-onderdelen richting 2018, afgewisseld met een aantal hoogtepunten (zoals Jheronimus Bosch 500 in 2016). De effecten van deze hoogtepunten reiken vervolgens tot in 2018 d.m.v. oprekking van activiteiten. 5.1 Eerste fase: Intrigeren, vertrouwen, kwaliteit In de eerste fase (2007 – 2011: bidbook, financiering, lobby en uitbreiding activiteiten) is het zaak: A.
Een onderscheidend profiel te definiëren, dienstbaar aan de ontwikkeling tot 'Mozaïekmetropool' / ‘Brabant Metropoly 2018’ en het plan voor BCH2018: gebaseerd op de kracht per familielid en de samenhang van het geheel (coherente familie 'stamboom');
B.
Verdergaand in kaart te brengen welke bestaande activiteiten zich al in BrabantStad binnen het breed gedefinieerde culturele kader afspelen en de mate waarin zij aansluiten op het onderscheidende profiel;
C.
Ter aansturing een methodische aanpak te ontwikkelen voor het versterken van bestaande activiteiten, het verbeteren van onderlinge samenhang tussen activiteiten en het initiëren van nieuwe activiteiten, te selecteren op basis van passendheid in het onderscheidende profiel;
11
D.
De banden aan te halen met kwalitatief goede actoren uit de culturele-recreatieve sector, onderwijs, maatschappelijk middenveld, bedrijfsleven, kennisinstellingen, (semi-)overheden, die een rol kunnen en willen spelen in het kader van BCH2018. Deze actoren in staat stellen de door hen gewenste relaties met Europese collega's te verbeteren, daar waar direct of indirect dienstbaar aan de te selecteren activiteiten cq. het onderscheidend profiel. Hierin spelen de cultuurmakelaars een cruciale rol in nauwe afstemming met de kwartiermaker en het programmabureau;
E.
Een longitudinaal onderzoeksprogramma op te zetten teneinde de relatie tussen Doelen, Middelen, Realisatie(s) te meten, te beginnen met een nulmeting;
F.
Criteria en randvoorwaarden te formuleren gebaseerd op de Telos-filosofie ter borging van duurzame activiteiten;
G.
Zichtbare activiteiten te ontplooien, passend in het onderscheidend profiel, die een duidelijke doorkijk bieden naar volgende fasen.
H.
Breed draagvlak te scheppen in de samenleving door middel van: Een sterk merkbeeld en daarbij behorende campagnelijn; Communicatieprogramma - centraal en decentraal, inclusief participatie door deelname aan selectieproces, het aandragen van suggesties, vrijwilligerskader et cetera. Binnen dit programma worden roadshows georganiseerd naar stakeholders en publiek en zal BCH2018 zich presenteren bij grote Brabantse evenementen. De inzet van innovatieve en inspirerende ambassadeurs in de vorm van een 'Familieraad', die helpen bij het creëren van een BCH2018 Familie. Nationale en internationale aandacht te genereren bij beslissers en potentiële familie buiten Brabantse regio door media, uitnodigingen bij evenementen en verrassende presentaties in Europees verband.
In bijlage 2 worden de onderdelen A t/m H verder uitgewerkt. Communicatiedoelen eerste fase In de periode 2009 - 2011 dienen de volgende communicatiedoelen te worden bereikt:
Samenleving Kennis: 60% van de Brabantse samenleving boven 14 jaar weet dat BrabantStad zich kandidaat wil stellen voor Culturele Hoofdstad van Europa Attitude: 85% van deze mensen is overwegend enthousiast over de kandidaatstelling; Gedrag: 70% van deze mensen geeft aan graag een programma te willen bezoeken (passief), zelf te willen participeren cq. vrijwilliger te willen zijn (actief).
Sectoren Kennis: Attitude: Gedrag:
95% van de personen werkzaam in de culturele sector en 70% in andere sectoren is op de hoogte van de thematiek van de kandidaatstelling; 75% van deze personen is overwegend enthousiast over de thematiek van de kandidaatstelling; 90% van deze personen werkzaam in de culturele sector en 60% van deze personen in andere sectoren willen graag in enigerlei vorm meewerken.
12
Beslissers en culturele umfeld in Nederland Kennis: 95% van de beslissers en culturele umfeld is op de hoogte van de kandidatuur van BrabantStad Attitude: 80% van deze beslissers en culturele umfeld vinden de kandidatuur van BrabantStad innovatief, onderscheidend en relevant voor Europa Gedrag: 60% van deze beslissers en culturele umfeld heeft een voorkeur voor de kandidatuur van BrabantStad
5.2 Organisatieschema, activiteitenoverzicht en begroting In de bijlage 4 is een schematische weergave opgenomen van de organisatie van het programma BCH2018. De volgende onderdelen zijn hierin aangeduid met globaal als taak/rol:
Stuurgroep BCH: Bestuurlijk gremium dat namens gemeenten en provincie beslist over de koers en regie voert op hoofdlijnen over de voortgang, leden maken verbinding met eigen College en Raad/Staten, zijn ambassadeurs in eigen gemeente.
Programmabureau BCH: stuurt het proces aan, organiseert bestuurlijk overleg en ambtelijke voorbereiding daarvan, ondersteunt de inhoudelijke visie-ontwikkeling, produceert een gedragen bidbook en stimuleert de opzet van projecten (o.a. via calls for proposals), agendeert kansen op aanverwante beleidsterreinen, coördineert activiteiten van gemeenten/veld met het keurmerk BCH en organiseert overkoepelende activiteiten voor communicatie, draagvlak etc. Het programmabureau wordt voorlopig gehuisvest in Tilburg bij de Stichting Uit in Brabant waardoor ook onderlinge afstemming en uitwisseling van activiteiten kan plaatsvinden.
Gemeenten/Provincie: maken ieder een plan van aanpak voor eigen inbreng (beleid, personeel, financiën) in BCH2018. Daarin wordt aandacht besteed aan cultuurvisie, samenhang tussen beleidsterreinen, werkwijze binnen gemeente en t.a.v. cultuurmakelaar, personele inzet (in werkgroepen en in projecten) en begroting voor uitvoering van projecten (waaronder BCH-projecten uit Samen investeren in Brabantstad en projecten uit nieuwe calls for proposal). Cultuurmakelaars: Aangesteld per gemeente om in samenwerking met de ambtelijke vertegenwoordiger die verantwoordelijk is voor beleid en visie, en in nauwe afstemming met Programmabureau, te werken aan: · inventarisatie plannen en initiatieven culturele veld per BrabantStadpartner · activeren van betrokkenheid tussen verschillende sectoren (Triple O en cultuur) · de verbinding tussen de steden, samen met kwartiermaker en andere cultuurmakelaars · begeleiden en ondersteunen van kansrijke aanvragen / advies geven over omvorming bij niet kansrijke initiatieven · projecten: zodra project is gedefinieerd / goed gekeurd, waarin zijn stad/regio prominente rol speelt, zitting in projectgroep als aanjager / adviseur / verbindingsofficier
13
Regie-groep BCH: bestaat uit de ambtelijke vertegenwoordigers van de gemeenten en provincie, wordt door het programmabureau georganiseerd. Verzorgt voorbereiding van de bestuurlijke stuurgroep en monitort voortgang van de werkgroepen.
Ambtelijke vertegenwoordiging (leden van het regiegroep) maken verbinding naar eigen gemeente/provincie-organisatie, zijn contactpunt voor en verzorgen zelf inbreng/bemensing vanuit gemeente/provincie in werkgroepen. Binnen eigen gemeente/provincie zijn zij de aanjagers van de visievorming en de inbreng van de Brabantstadpartners bij BCH, voor zowel cultuur als voor aanverwante beleidsterreinen. De gemeente/provincie-secretarissen bewaken de voortgang van dit proces.
Secretariaat BrabantStad: legt verbinding met de (bestuurlijke) structuur van BrabantStad en de ambtelijke werkgroepen in BrabantStadkader.
Werkgroepen: Samengesteld uit vertegenwoordigers van de gemeenten en provincie rond een specifiek thema. Waar mogelijk wordt gebruik gemaakt van bestaande werkgroepen waar het onderwerp BCH apart wordt geagendeerd, waar nodig wordt een nieuwe werkgroep gestart. De trekkersrol voor de werkgroepen of BCH-agendapunten worden verdeeld over de Brabantstadpartners die daarbij ook zorgdragen voor voorbereiding en voortgang. Het programmabureau voorziet in een project-voortgangssysteem waardoor stand van zaken en benodigde acties inzichtelijk worden gemaakt (monitoring in voorbereidingsoverleg BCH).
Projecten: uit de calls for proposals worden projecten geselecteerd die aan de BCH criteria voldoen. Deze projecten worden aangestuurd door Brabantstadpartners (medewerkers gemeenten of cultuurmakelaars) of door sectoren uit het veld (onderwijsinstellingen, bedrijven, intermediairs, culturele sector, etc.) Het programmabureau is betrokken via advies en monitoring op criteria calls for proposal en legt via de kwartiermaker inhoudelijke verbanden tussen de projecten. Een project bestaat idealiter uit de componenten van de triple O en cultuur.
14
Activiteitenoverzicht programmabureau 2009-2011 (op hoofdlijnen, verder te koppelen aan fiches) Februari 2009
Vervolg ontwikkeling toekomstscenario (fiche A)
Maart 2009
Inventarisatie bestaande activiteiten en concurrentieanalyse (fiche B)
April 2009
Resultaten toekomstscenario beschikbaar
Mei 2009
Methodische aanpak ontwikkelen en invoeren (fiche C)
Juni 2009
Installatie familieraad Onderzoeksopzet formuleren en opdracht uitzetten nul-meting
Juli/augustus 2009
Ontwerpen van communicatieprogramma, merkbeeld + campagne (op basis van toekomstscenario)
September 2009
Aanpak voor duurzaamheid in het programma werkbezoek stuurgroep aan Culturele Hoofdstad
Oktober 2009
Calls for proposal diverse projecten
November 2009
roadshows in Brabant, gericht op bedrijfsleven, burgers, culturele veld, onderwijsinstellingen
December 2009
Manifestatie internationaal Nul-meting gereed
2010
- projecten uitvoeren - profilering (lobby, campagne) - onderwijsprogramma’s en burgerparticipatie - werkbezoek stuurgroep aan Culturele Hoofdstad - manifestatie internationaal - roadshows in Brabant (gericht op triple O, culturele veld en burgers)
2011
- organisatieopzet en financiëel plan voor het jaar 2018 - profilering (lobby, campagne) - onderwijsprogramma’s en burgerparticipatie - werkbezoek stuurgroep aan Culturele Hoofdstad - manifestatie internationaal - roadshow in Brabant (gericht op triple O, culturele veld en burgers) e
2012 – 1 helft
Bidbook gereed, lobby / profilering / uitwerking
2012 – 2e helft
Preselectie /shortlist
2013 – 1e helft
Aanvulling bidbook, lobby / profilering / uitwerking
2013 – eind
Jury kiest kandidaat
2014
Aanwijzing Europese Culturele Hoofdstad 2018 door Europese Raad
15
Begroting 2008-2018 Inkomsten
2008-2011
2012-2014
Bijdrage provincie uitvoeringsorganisatie (Dynamisch Brabant) Bijdrage B5 bidbookfase *) Amendement PS plan van aanpak BCH2018 totaal Uitgaven P&O, kantoorkosten Brainstormsessies toekomstscenario Campagneontwikkeling en uitvoering Communicatiemiddelen incl. burgerbetrokkenheid (Europese) presentaties Webapplicatie Onderzoek en dataanalyse Reis- en verblijfkosten/ werkbezoeken Familieraad Calls for proposal Productie bidbook uitgaven subtotaal Cultuurmakelaars BrabantStad Totaal 2008-2011 Totaal 2008-2018
2015-2018
1000.000 gedeeltelijk uit sponsoring
900.000 3000.000
4.900.000 35.000.000 2008
50.000.000
2009 450.000 45.000
2010 450.000
2011 450.000
2012-2014 1.500.000
2015-2018 4.000.000
50.000
20.000
20.000
200.000
500.000
80.000
100.000
120.0000
2.000.000
3.500.000
40.000
40.000
40.000
500.000
500.000
80.000 40.000
20.000 25.000
20.000 25.000
200.000 100.000
500.000 500.000
20.000
20.000
20.000
250.000
250.000
75.000
50.000 300.000
50.000 500.000
50.000 700.000 100.000
250.000 30.000.000
250.000 40.000.000
175.000
1.155.000
1.225.000
1.545.000 800.000
35.000.000
50.000.000
100.000
4.900.000 89.900.000
*)500.000 aan cultuurmakelaars uit eigen begroting en 400.000 aan programmabureau uit Samen Investeren in BrabantStad, 2e tranche
16
Bijlage 1
Toekomstschets Li Edelkoort, Trendforcaster, en tot recent voorzitter CvB Design Academy Eindhoven. “…in de toekomst [zullen] alle contrasten versmelten tot een nieuwe eenheid en [zullen] we getuige zijn van de fusie van twee werelden, het overbruggen van de twee hersenhelften. Van zwart en wit om te komen tot een grijs, een genuanceerde periode van dialoog en diplomatie, van man en vrouw die samen een derde androgyne persoon willen worden, van het oude en het nieuwe dat versmelt tot een eigen idioom en van jong en oud omdat leeftijd zo anders en niet meer als begrenzend ervaren wordt. Op de overgang tussen twee eeuwen beginnen we de eerste tekenen van verweving waar te nemen. […] Onlangs studeerde aan de Design Academy een jonge ontwerper af die een voorbeeld is voor deze komende ongelofelijk intrigerende en juichend creatieve tijd; hij ontwierp een 17de-eeuws curiositeiten kabinet met een 21ste-eeuwse inhoud. Deze kast had namelijk laatjes met tekeningen, teksten en ceramische curiositeiten maar ook houten plankjes die je eruit kan nemen en op een tafel naast de labtop kan leggen om beelden, info en film te ontvangen. Deze mengvorm van het informele met het materiële in een hermetisch concept was overweldigend. Deze ontwerper is dus een meubelontwerper, een interface engineer, een kabinetten maker, een graphic designer en een emotie vormgever. Ook wil hij nog graag curator worden. De ontwerper als Renaissance mens. We zien dan ook dat deze generatie zeer eenvoudig navigeert van 2 naar 3 D alsof we leven in een gigantisch pop-up landschap. Het is alsof ze niet merken dat ze in de ene of de andere dimensie leven. Architectuur en textiel raken elkaar en het landschappelijke treedt van buiten naar binnen. 3D design en architectuur gaan de dans aan; het gebouw en het object schreeuwen om integratie. Deze verschillende fusies tussen het biologische en de filosofie, tussen etnisch en technologisch en tussen het stedelijke en het landschappelijke zullen onze cultuur gaan bepalen en grondig veranderen. En daarmee kom ik weer bij Brabant uit. […] “Leven als god in Brabant”. Hiermee wilde ik de versmelting tussen het urbane en het rurale domein aangeven en hoe dit voordelig zou uitpakken voor deze provincie. Ik geloof in de boer als nieuwe oliebaron, de boerenstand als belangrijkste internationale lobby. Uiteindelijk worden we door de boer gekleed, gevoed, vervoerd en soms genezen en waarschijnlijk kan de boer in de toekomst vormgeving biologisch engineren. Mijn huidige motto is zelfs: Boer zoekt stijl! Brabant kan een voorbeeld plek worden van deze fusionele maatschappij want zoekt als plek al naar contrasterende wegen van zelfexpressie die smeken om versmelting. Zij zullen het Efteling-gevoel moeten koppelen aan de Evoluonervaring en de Brabantse koffietafel samen gaan stellen uit moleculaire culinaire hoogstandjes. Dit is het stuk van Nederland van de maakindustrie en door deze economische drijfveer is er op den duur behoefte ontstaan het genie van de mens tot transformatie van materie en het geven van inhoud ook te delen met het publiek.'
17
Bijlage 2 Uitwerking van activiteiten (Uitwerking in fiches door programmabureau, hier zijn de eerste twee als voorbeeld weergegeven)
Sub A: Onderscheidend profiel Ontwikkeling van een toekomstscenario voor 'Mozaïekmetropool' BrabantStad, met het daarbij behorend onderscheidende profiel voor BCH2018. Als input voor de werkzaamheden worden - naast eigen research trendforcaster, dit plan van aanpak, de gespreksronden door de kwartiermaker en diverse beleidsnotities terzake - voorafgaand een tweetal sessies georganiseerd. De eerste met nationale visionairs en conceptuele denkers met een binding met BrabantStad; de tweede met internationale visionairs en conceptuele denkers, met een zienswijze op de (culturele) verstandhouding tussen een regio met de karakteristieken van BrabantStad en Europa. Opdrachtnemer Programmabureau Uitvoering trendforcaster Li Edelkoort Begeleiding Kwartiermaker Betrokken Gasten voor brainstormsessies Gereed April 2009 Kosten 45.000 (begroting programmabureau)
Sub B: Bestaande activiteiten in kaart Per de oprichting van het programmabureau (1 februari 2009) wordt een volledige 'foto' gemaakt van het huidige culturele veld in BrabantStad en de al ingezette activiteiten voor BCH2018, waaronder de 1e en 2e tranche uit Samen Investeren in Brabant. Hierbij worden, waar mogelijk, per activiteit de relevante 'ketting' aan verbindingen met Europa zichtbaar gemaakt. Eveneens wordt een (tussenstand) qua concurrentieanalyse uitgevoerd. Opdrachtnemer Uitvoering Begeleiding Betrokken Gereed Kosten
Programmabureau Cultuurmakelaars (foto) en kwartiermaker (concurrentieanalyse) Programmabureau Regie-groep April 2009 Nvt
Sub C: Methodische aanpak Een volwaardig programma voor Culturele Hoofdstad van Europa valt grofweg uiteen in twee delen, een Publieksprogramma en een Professioneel programma. Binnen het complexe kader van een netwerkstad met haar vele mogelijkheden, is het noodzakelijk een methodische aanpak te volgen voor de aansturing. Deze selectiemethode wordt gekoppeld aan de inhoudelijke kwaliteit die past bij het profiel van BCH (merkbeeld). In deze methodische aanpak spelen de volgende ‘ingrediënten’ een rol.
18
1. Publieksprogramma: Activiteiten gericht op het publiek. Als BrabantStad zich als volledig cultureel voorzienende 'netwerkstad' wil manifesteren vanuit een brede definitie van het begrip 'cultuur', dan dient zij de volgende Disciplines te organiseren: - Beeldende kunsten - Podiumkunsten / Festivals - Urban Arts - Vormgeving / Architectuur - Beeldcultuur - RO / Erfgoed / Natuur / Landschapskunst - Innovatie / Technologie Als BrabantStad de samenleving in de volle breedte de kans wil bieden actief deel te nemen aan de activiteiten in het kader van BCH2018, dan dient zij de volgende Participanten te faciliteren: - Kinderen - Jeugd - Amateurs - Talenten - Professionals - Top - Alumni Als BrabantStad de lokale, nationale en Europese samenleving passief wil laten genieten van de resultaten van haar inspanningen (en daarmee haar bekendheid, imago en aantrekkingskracht voor vestiging zal vergroten), dan dient zij de volgende Doelgroepen te bereiken: - Brabant breed - Brabant niche - Nationaal breed - Nationaal niche - Internationaal breed - Internationaal niche Als BrabantStad de samenwerking en samenhang tussen bestuurlijke entiteiten maximaal wil versterken, dan dient zij de volgende Gezinsleden deelgenoot te laten zijn binnen een op maat gesneden deelprofiel: - Breda - Den Bosch - Eindhoven - Helmond - Tilburg - Waterschappen - Provincie breed, incl. ommeland van de steden, ondermeer Het Groene Woud
19
Als BrabantStad deze grote ambitie ('Mozaïekmetropool' en status Culturele Hoofdstad van Europa 2018) wil realiseren dan is een langdurige inspanning en intensieve samenwerking nodig door alle Sectoren in de Brabantse samenleving: - Culturele veld - Overheid - Onderwijs - Bedrijfsleven - Kennisinstellingen - Semi-overheid - Maatschappelijk Middenveld
2. Professionalprogramma: Activiteiten gericht op de professionals zelf. Als BrabantStad de benodigde Professionals voor het realiseren van het uitgebreide programma langdurig en met grote betrokkenheid (meer dan het aandoen van BrabantStad ‘on the road’) aan zich wil binden, dan is het nodig ze te zowel te involveren in het ontwikkelen als realiseren van de activiteiten als ze te ondersteunen bij hun eigen ontwikkeling van kennis en vaardigheden: - Makers / Makers in opleiding - Opleiders - Organisatoren - Bestuurders - Onderzoekers - Uitvinders / Techneuten Sub D: Versterken en verknopen van netwerken Door het aanstellen van Cultuurmakelaars per stad en voor de provincie per februari 2009 (naar voorbeeld van Tilburg) worden de banden met actoren en BrabanStadpartners geïntensiveerd. De Kwartiermaker (met het programmabureau) zal in nauwe afstemming met iedere Cultuurmakelaar gesprekken te voeren in de steden en hun ommeland teneinde bottom-up ideeën te kunnen genereren en partijen te stimuleren tot deelname. Tevens worden organisaties aangesproken, die zich provinciebreed manifesteren, evenals internationale rolmodellen die van Brabant als broedplaats hebben genoten, maar elders tot volle wasdom zijn gekomen. Ook bekijkt een werkgroep met welke Europese regio’s in het kader van het traject BCH2018 een intensieve samenwerking vruchtbaar kan zijn. In deze exercitie worden onder andere de volgende elementen meegewogen: - Omvang van de bevolking in BrabantStad, oorspronkelijk afkomstig uit deze Europese regio (sociale component: ‘de wortels van familieleden’); - Economische potentie (handelsverkeer, vervoersverbindingen etc.); - Eigenheid in cultureel opzicht; - Dichtheid culturele veld; - Sterke “familiewaarden”; - Aanwezigheid kunstenaars die als rolmodel voor samenwerking kunnen fungeren; - Bestaande banden met BrabantStad; - Geografische spreiding over Europa. Samenwerkingsverbanden te effectueren per ultimo 2009.
20
Sub E: Monitoringsprogramma Het monitoringsprogramma kan efficiënt worden gerealiseerd door uitbreiding van de onderzoeksdoelen van 'Brabant Conquest', zijnde een voorstel voor een longitudinaal onderzoeksprogramma, uiteenvallend in diverse deelstudies, mede als vervolg op de projectrapportage 'Nieuwe Markten in het Brabantse Land' (april 2008 - Telos, UrbanUnlimited, ZKA, Fabric), resulterend in serie seminars, congressen, publicaties, internationale uitwisseling. Nulmeting dient te zijn uitgevoerd ultimo 2009.
Sub F: Duurzaamheidcriteria De criteria en randvoorwaarden ter borging van duurzaam ecologische activiteiten dienen door het programmabureau te worden geformuleerd, rekening houdend met de Telosaanpak en in samenwerking met de provincie, Directie Ecologie en met behulp van de Universiteit van Tilburg en de TU Eindhoven. Gereed: oktober 2009. De Europese notie van duurzame ecologische ontwikkeling wordt in alle programma onderdelen opgenomen zowel in wijze van ontwikkeling als in gebruik materialen, productie/bouw en mobiliteitsvraagstukken. Universiteiten en bedrijven, zoals Philips en Desso, die voorop lopen bij de toepassing van duurzame ecologische ontwikkeling of het 'cradle-to-cradle-principe', worden vroegtijdig in het proces betrokken.
Sub G: Zichtbare activiteiten Bij het realiseren van activiteiten voor BCH2018 wordt enerzijds gekozen voor het versterken, uitbreiden en verbinden met Europa van bestaande hoogwaardige activiteiten. Anderzijds worden, daar waar zich hiaten voordoen, partijen actief uitgenodigd nieuwe voorstellen te ontwikkelen. De volgende zichtbare activiteiten worden ontplooid in de periode 2009 - 2011: G.1 Projecten uit Samen investeren in BrabantStad Het gaat hierbij om totaal 18 in de 1e tranche met een totaalbegroting van ongeveer 20 miljoen euro. Er vindt nu besluitvorming plaats over de 2e tranche. G.2 Calls for proposals Per september 2009 worden actoren uitgenodigd voorstellen in te dienen voor Publieksprogramma's en Professionele programma's, te realiseren tweede helft 2009, 2010 en 2011. Een deel van deze voorstellen kan uit de programmabegroting worden gefinancierd, voor de grotere projecten zal een fonds in het leven geroepen moeten worden.
21
Bij de ‘Calls for proposal’ wordt in ieder geval als criteria gehanteerd: · Matching Fund: minimaal 50% bijdrage door derden (steden, bedrijfsleven, onderwijs, semi-overheden); · Verbindend binnen BrabantStad. Activiteit verbindt meerdere gemeenten binnen de mozaiekmetropool; · Verbindend met Europa. Activiteit fungeert als 'bruggenbouwer' met Europa; · Multidisciplinair. Activiteit kent samenwerking tussen minimaal twee disciplines; · Multisectoraal. Activiteit kent significante participatie (meer dan financieel alleen) uit andere sector(en) dan de culturele sector; · Bijzonder concept. Activiteit kent een onderscheidend concept of formule, gezien vanuit Europees perspectief; · Bereik. Activiteit kent goede verhouding tussen bereik en budget; · Behoefte. Activiteit voldoet aan behoefte die niet reeds door bestaande activiteit wordt ingevuld c.q. is geen kopie van andere activiteit; · Hoogwaardige kwaliteit. Activiteit kent gerelateerd aan het niveau waarop wordt geopereerd (amateurs, professionals, talenten, top, alumni) een hoge kwaliteit; · Organisatiekracht. De indienende organisatie geeft blijk van de nodige kennis en kunde om de activiteit geslaagd te kunnen realiseren; · Toekomstperspectief 2018. Activiteit en organisatie bieden perspectief op een ambitieus traject, met sprongsgewijze uitbreiding van de activiteit tot en met 2018.
G.3 Europese presentaties BrabantStad presenteert zich eind 2009 op verrassende wijze, waarbij vooral menselijke verbindingen zichtbaar worden gemaakt, o.a. met een grote manifestatie in Brussel als kandidaat Culturele Hoofdstad van Europa. In 2010 en 2011 worden soortgelijke manifestaties – kleinschalig en grootschalig - gehouden bij andere samenwerkingspartners in Europa.
Sub H: draagvlak in de samenleving H.1 Merkbeeld Het merkbeeld zal meer omvatten dan alleen een logo, maar ook geluid, beweging, tast (braille) incorpereren. Voor de vormgeving en campagneontwikkeling zal toptalent van bijvoorbeeld de Design Academy en AKV / St. Joost - in competitie met elkaar - volgens de aloude ‘meester en gezel’ opzet samenwerken met twee vermaarde campagnemakers, die uit broedplaats BrabantStad voortkomen. BrabantStad wordt vertaald in het inspirerende Brabant Metropoly 2018. Hiermee kan: -
Een duidelijk onderscheid worden bereikt met ‘enkelvoudige’ steden;
-
Worden aangesloten bij de voortgaande metropoolvorming wereldwijd met o.a. lidmaatschap vereniging Metropolis (internationaal netwerk van ongeveer 100 metropolen in de wereld, die ieder minimaal 1 miljoen inwoners vertegenwoordigen. Nederland heeft nog geen leden in deze vereniging);
-
Een inspirerend publieksthema worden geïntroduceerd, met aansprekende campagne-onderdelen (‘het spelen van Brabant Metropoly 2018’ met stationsontwikkeling, electriciteitsbedrijf, waterschap, culturele activiteiten per stad, kanskaarten: het onderwijs in BrabantStad, algemeen fonds: bedrijfsleven en
22
maatschappelijk middenveld etc.). -
De Nederlandse term ‘stad’ worden vertaald naar de Europese term ‘Metropoly’, waarin een opvallende ‘culturele twist’ zit.
BCH2018 zal precies daar zichtbaar worden, waar een duidelijke + wordt bewerkstelligd binnen de context van het gekozen onderscheidende profiel. Bestaande culturele activiteiten waarin zich hoegenaamd geen verandering voordoet, waarin geen evidente meerwaarde bestaat voor de culturele relatie tussen BrabantStad en Europa, zullen niet worden gelabeld door het merkbeeld van BCH2018. Uitwerking van criteria op basis waarvan toestemming gebruik merkbeeld wordt gegeven gereed mei 2009. Op deze wijze vormt het merkbeeld een krachtige eerlijke signatuur en behoudt het haar waardevolle betekenis, zonder gevaar van erosie, zoals zich zo vaak bij voorgaande ECOC's heeft voorgedaan. Merkbeeld en campagne mede te creëren op basis van toekomstscenario Li Edelkoort. Gereed juni 2009.
H.2 Communicatieprogramma Het communicatieprogramma richt zich op de interne stakeholders en externe doelgroepen. Ingezet wordt een combinatie van traditionele en nieuwe kanalen: zo zal er ook een krachtige ‘webcommunity’ worden ontwikkeld, waarbij mensen worden uitgedaagd bij te dragen met hun eigen creatieve talenten, hun suggesties, hun opbouwende kritiek, helpen bij de selectie van Calls for Proposals, het leggen van connecties met anderen in Brabant en met Europa, toetreden tot het vrijwilligerskader. Teneinde 'krachtige verscheidenheid binnen een sterk familieverband' te realiseren, wordt gewerkt met een zogenaamde 'Umbrella-campagne'. Hierbij wordt een overkoepelend concept gehanteerd in combinatie met deelcampagnes met eigen accenten, waarbij in iedere deelcampagne telkens een aantal gedeelde 'familiaire' eigenschappen zijn opgenomen. Als onderdeel van het communicatieprogramma wordt een cross-selling programma tussen de steden opgesteld. Denk daarbij aan het zichtbaar maken van de culturele parels van BCH2018 op drukke knooppunten, het enthousiasmeren van de bevolking voor elkaars culturele kwaliteiten, het zorgen dat cultureel-recreatieve toeristen gewezen wordt op de kwaliteiten van de andere steden, het involveren van intermediaire personen, zoals taxichauffeurs, kappers, onderwijzers etc. Ook wordt een serie verrassende roadshows naar regionale stakeholders en publiek plus nationale beslissers en hun culturele umfeld georganiseerd. Tot slot zal BCH 2018 zichtbaar worden tijdens grote evenementen in de regio gedurende de periode medio 2009 t/m 2011. Communicatieprogramma gereed augustus 2009. H.3 BCH2018 Familie en Familieraad Een integrale - ecologisch en economisch duurzame - benadering van cultuur, stedelijke ontwikkeling, economische innovatie, onderwijs, talentontwikkeling, sociaal-maatschappelijke verbetering, en profilering/branding kan alleen worden bereikt door een specifiek Brabantse kracht te benutten, namelijk de symbiose van familiewaarden en innovatie. Daartoe wordt een Familieraad in het leven geroepen, die dichtbij kan motiveren en Europees kan mobiliseren, en aan het hoofd staat van de grote Brabantse Familie met al haar kwaliteiten.
23
De Familieraad herbergt innovatieve en motiverende prominenten uit het onderwijs, kennisinstellingen, bedrijfsleven, cultuur, sport en recreatie, waterschappen, politiek; de raadgevers en publiek zichtbare ambassadeurs voor BCH2018. Zij worden de raadgevers en publiek zichtbare ambassadeurs voor BCH2018. Zij staan aan het hoofd van een BCH2018 Familie met daarin honderden bedrijven, stichtingen, culturele en toeristische instellingen, verenigingen en onderwijsinstellingen die middels direct marketing en een incentive programma worden uitgenodigd familielid te worden en daarmee te participeren in communicatie, organisatie, vrijwilligerswerk, leveren van producten en diensten, bieden van onderdak, et cetera. In deze eerste fase gaat het vooralsnog niet zozeer over geldelijke bijdragen, maar over het commitment tot gezamenlijk optreden (NB. geldelijke bijdragen uit private bronnen zijn een criterium in de Calls for Proposals).
24
Bijlage 3: Voorbeelden van projecten Tijdens gespreksronden in de afgelopen maanden zijn door uiteenlopende partijen inspirerende suggesties gedaan, die hier ten tonele worden gevoerd om een gevoel te geven welke type activiteiten als onderscheidend worden ervaren in het kader van BCH2018. (financiering/besluitvorming nog te bezien) Onderzoek 1) 'Brabant Conquest'. Longitudinaal onderzoeksprogramma, uiteenvallend in diverse deelstudies, mede als vervolg op de projectrapportage 'Nieuwe Markten in het Brabantse Land' (april 2008 - Telos, UrbanUnlimited, ZKA, Fabric), resulterend in serie seminars, congressen, publicaties, internationale uitwisseling. Centrale Vraagstelling: Welke culturele energiebronnen zijn voorradig voor de ontwikkeling van BrabantStad en hoe activeren we die energiebronnen voor de toekomst? Hoe verhoudt zich dit gelijksoortige ontwikkelingen in Europa en hoe kan onze ontwikkeling, inclusief de invloed van BCH2018, met bijbehorend onderzoek en monitoring bijdragen aan een verbeterde gebiedsontwikkeling in Europa. Beoogde samenwerking UvT, TUe en Fontys met Europese partners; 2) ‘Europese erfgoedlinies' (gerelateerd aan Brabant Conquest). Studie naar een gecombineerde gestructureerde herontwikkeling van erfgoedlinies of erfgoedclusters in BrabantStad - religieus, militair, industrieel. Zo mogelijk conform de oorspronkelijke kernwaarden van het erfgoed als locaties voor integrale samenwerking binnen een 'line of business' tussen Onderwijs, Bedrijfsleven, Kennisinstellingen en Cultureel-recreatieve actoren. Middels benchmarking wordt een vergelijking getrokken met andere Europese regio's. Inmiddels studie naar Tilburg en andere Europese textielsteden in eerste fase; 3) ‘Waterschap congres'. De oudste nog bestaande bestuursvorm in Europa is uiterst vitaal, op basis van gedeelde urgentie, noodzakelijke solidariteit en consistent bestuur. Congres voor Europese bestuurders, bestuurskundigen, planologen en cultuurlandschap deskundigen waarin de lessen van eeuwen Waterschap en collega's in Europa centraal staan, zowel bestuurskundig als planologisch inclusief cultivering landschap. Innovatieve experimenten 1. 'Design Farm'. Innovatieve meerjarige proeftuin in een 'stadsboerderij', geïnitieerd door de Design Academy. Onderzoek naar de versmelting tussen het urbane en het rurale domein. Waarbij studenten van de Design Academy St. Joost, TU/E en Fontys, Europese toptalenten uit andere academies, nationale en Europese gasten (ontwerpers, ingenieurs en wetenschappers) experimenteren met de relatie tussen vormgeving en biologie ('uiteindelijk worden we door de boer gekleed, gevoed, vervoerd en soms genezen en waarschijnlijk kan de boer in de toekomst vormgeving biologisch engineren'); 2) ‘Africa Fashion'. De relatie tussen Vlisco en de West-Afrikaanse gemeenschap in Europese steden wordt zichtbaar gemaakt door een internationale mode- en accessoires show annex producten showcase m.m.v. TextielMuseum Tilburg, kunstenaars, ontwerpers en studenten academies, waarbij de dessins van Vlisco ook worden toegepast in innovatieve experimentele 'unica' producten die een dwarsdoorsnede vormen van de top van Brabants maakindustrie (auto's, schoenen, licht, plastics, verpakkingen).
25
Talentontwikkeling en overdracht tussen generaties 1) 'Cross-roads Talentfund'. Academies, universiteiten en MBO/HBO instellingen kunnen talentvolle ouderejaars studenten - uit de disciplines Kunst, Vormgeving, Technologie, Natuur - gedurende twee jaren koppelen aan een Europese evenknie uit een andere studierichting voor een multidisciplinair project of onderzoek. De tastbare resultaten worden nationaal en internationaal gepresenteerd. Daarna worden de studenten BrabantStad alumni met de mogelijkheid tot een starters bijdrage onder voorwaarde van tastbare te presenteren resultaten. Tevens bijdrage aan speerpunt in landelijk beleid van OCW: de internationalisering van het beroepsonderwijs; 2) ‘New breeding nests for Europe'. Internationale gasten worden uitgenodigd samen met Brabantse jongeren nieuwe broedplaatsen en Urban Arts in het publieke domein vorm te geven, op basis van het bijeen brengen van een mix aan stijlen en kunstvormen;‘Wenkend perspectief Europa'. Een keur aan vormgevers, kunstenaars, artiesten, uitvinders uit Brabant hebben zich in 'broedplaats' Brabant laten inspireren (en talenten doen dat nog altijd) door het wenkend perspectief van Europa. Groot gebracht in Brabant zijn velen tot volle wasdom gekomen op het podium elders in Europa, onbekend en bekend, waaronder bijv. Van Gogh, studio Job, Tom Claassen, uitvinder Blue Tooth, Marcel Wanders. 'Wenkend perspectief Europa' is een serie activiteiten waarbij de 'broedplaats' en het Europese 'podium' met elkaar worden verbonden;
3)‘Brabant Alumni'. Alumni die aan - voor Europa - belangrijke Brabantse cultuurdragende instellingen waren verbonden - in dit voorbeeld NatLab, en veelal over de hele wereld hebben gefunctioneerd, worden uitgenodigd voor een grootschalige reünie. De reünie wordt benut voor overdracht van kennis, historisch besef en motivatie aan jongere generaties d.m.v. lezingen, workshops, master classes. 4) Als legacy wordt gestart met het opnieuw bouwen van het revolutionaire World Expo 1958 geluidspaviljoen van Le Corbusier/Varese als kleine schaal science center / museum over geluidskunst, op steenworp afstand van het Frits Philips Muziekcentrum en een buitenpodium zodat een binnenstedelijk muziekcluster ontstaat, waarmee unieke programmering binnen en buiten op het snijvlak van muziekuitvoering, wetenschap en technologie wordt mogelijk gemaakt. De reünie kent een feestelijke afsluiting, uitgezonden in Europa, waarbij de koppeling tussen uitvindingen van het NatLab, geluidskunstenaars en andere uitvoerende Europese artiesten - aanstormend en gearriveerd - voor het publiek centraal staat.
Bijzondere culturele samenwerkingsverbanden
1)'Circus Jeroen Bosch'. Theaterfestival Boulevard, haar internationale gasten, Circo Circolo, amateurkunstenaarsverenigingen en de kunstwerken van Bosch trekken na afloop van het Jheronimus Boschjaar in 2016, begeleid door dj Tiësto in een veelkleurige processie de stad uit op weg naar samenwerkende steden in Europa, waaronder Madrid;
26
2)‘European Festival exchange’. De Europese festival en evenementen sector is sterk gegroeid. Voor organisatoren wordt de noodzaak van het delen van ervaringen en samenwerking steeds groter vanwege Europese regelgeving, schaalvergroting, inzichten inzake duurzaam en verantwoord veilig organiseren, nieuwe technieken en nieuwe mediatoepassingen. Als festivalregio bij uitstek kan BrabantStad Europese kennisontwikkeling en onderzoek stimuleren door een uitwisselingsprogramma tussen haar festivals en diens Europese pendanten, mogelijk gekoppeld aan een jaarlijkse vakbeurs / seminar.
Menging hoogwaardige entertainment en cultuur
1)'Mondriaan in De Efteling'. In een door Mondriaan en Theo van Doesburg ontworpen tweetal gebouwen, de eerste driedimensionale Mondriaan’s ter wereld, wordt aanpalend aan de parkeerplaats van De Efteling (de grootste attractie van Nederland) een kunstencentrum geopend. In het kunstencentrum wordt nationale en Europese bezoekers de ontwikkeling van moderne ('elite') kunst parallel aan de ontwikkeling van populaire ('volks')kunst getoond;
2)‘Carnaval d'Europe'. Het kenmerkende Brabantse carnaval gaat de alliantie aan met het vaak klassieke - carnaval uit andere Europese regio's, zoals Venetië;
3)‘European fairs: history, present and future. De internationaal befaamde Tilburgse kermis vormt de locatie voor een romantisch historisch overzicht van nog werkende kermisattracties uit Europa in combinatie met draaiorgels en typisch Brabantse en Vlaamse dansorgels (o.a. prachtig erfgoed in Jubelpark te Brussel) als tegenhanger voor hedendaagse kermisattracties en een showcase van nieuwe ontwikkelingen.
Fysieke verbinding netwerkstad ‘BrabantStad on Google Earth’. De netwerkstad BrabantStad wordt d.m.v. energiebesparende LED verlichting langs de snelwegen verbonden tot een gigantisch lichtkunstwerk, dat vanuit de ruimte en via Google Earth een prachtig schouwspel oplevert, ter onderbouwing van de Europese doelen op het gebied van milieu en energiebesparing.
27
Design Onder het motto ‘Kennis, Kunde, Kassa’ is Provinciaal Vormgevingsbeleid in ontwikkeling. De gedachtevorming gaat uit naar: -
Het binnen een overkoepelend programma realiseren van een aantal ‘Centers of Excellence’ op een bepaald designgebied met evidente economische potentie, waarin clustermatig wordt samengewerkt binnen de gehele keten (MBO, HBO/Academies, Kennisinstellingen, startende en gearriveerde ontwerpers, MKB ‘ambachtelijke’ productie, grootschalige ondernemingen, specialistische dienstverleners en horeca). Te denken valt aan diverse designgebieden, zoals Textiel; Verpakkingen; Beeld/Multimedia; AutoMotive; Rurale/urbane ontwikkeling (‘Design Farm’). Idealiter dient specifiek (industrieel) erfgoed als inspirerend fysiek concentratiepunt (bijv. De Ploeg in Bergeijk voor Textiel), gekoppeld aan een intelligente virtuele omgeving voor het delen van kennis;
-
Het stichten van een nationaal ‘Topinstituut voor Design’, als onderdeel van de versterking van de economische infrastructuur, waarin onderzoek wordt gedaan op het snijvlak van design, materialen, software en productietechnieken;
-
Het stichten van een ‘nationaal Design erfgoedhuis’ in samenwerking met sectorinstituut Premsela, de Brabantse academies en de culturele instellingen op het gebied van (grafische, textiele, industriële, keramische, multimedia) vormgeving.
28
Bijlage 4 Organisatieschema Bestuurlijke Stuurgroep BCH
Regie-groep BCH
Secretariaat Brabantstad
Programmamanager BCH
Projecten:
programmateam
Triple O +C
VELD:
Triple O +C
- Cultuur - Ondernemingen - Onderwijs - Overheid
Kwartiermaker bidbook
Triple O +C netwerk cultuur (makelaars)
netwerk communicatie
Etc.
netwerk
…
= triple O + C in projecten
Stad Stad
Cultuurmakelaars
Stad Stad Stad Provincie (incl. ommeland steden)
------29
