Raadsvoorstel 46 Vergadering 26 april 2011
Onderwerp
: Deelname aan BrabantStad Culturele Hoofdstad 2018
B&W vergadering Dienst / afdeling
: 29 maart 2011 : SE/KC
Gemeenteraad
Aan de gemeenteraad, BrabantStad heeft de ambitie om in 2018 Culturele Hoofdstad van Europa te zijn. Op 20 december 2006 is deze ambitie van de vijf grote steden én de provincie vastgelegd in een convenant dat door alle partijen is ondertekend. In het voorjaar van 2010 hebben alle nieuwe colleges van BrabantStad in hun coalitieakkoorden de ambitie Culturele Hoofdstad onderschreven. Op 10 december 2010 hebben Provinciale Staten van Noord Brabant ingestemd met een investeringsvoorstel “2018 Brabant Samen Culturele Hoofdstad”. Het is nu aan de steden om de kandidaatstelling inclusief de gekozen inhoudelijke koers en de bijbehorende financiële omvang formeel te bekrachtigen in alle colleges en raden van BrabantStad. Dit impliceert dat aan elke stad gevraagd wordt een bedrag van € 200.000,-- voor 2012 en € 200.000,-- voor 2013 beschikbaar te stellen. Deze middelen zijn bestemd om de kosten van de bidbookfase af te kunnen dekken. Het besluit over de toekenning Culturele Hoofdstad zal in mei 2014 worden genomen. Mocht Brabant worden aangewezen voor het organiseren van Culturele Hoofdstad 2018 dan zal per stad nog een bedrag van € 9,6 miljoen beschikbaar gesteld dienen te worden voor de realisatie van het evenement. Het nemen van een principebesluit hierover dient in 2012 plaats te vinden. Een desbetreffend voorstel kan dan aan de raad worden aangeboden samen met het bidbook, zodat inzicht verstrekt kan worden over de beoogde inzet van de middelen. Ons college vindt het passend de discussie over de financiële consequenties van opstellen van het bidbook te voeren binnen het kader van de voorjaarsnota. Gezien de omvang en complexiteit willen wij de inhoudelijke discussie over deelname van Helmond aan het project reeds vóór het overleg van de voorjaarsnota met u aangaan. Wij informeren u nu graag over de inhoud van de koersnota en over onze uitgangspunten. Koersnota De koers is gericht op de “Kunst van het Samenleven” in relatie tot het begrip “De onvoltooide stad”. In het programma 2018Brabant werken we met kunst en cultuur aan De Onvoltooide Stad. Het onvoltooide karakter geldt voor elke stad afzonderlijk, maar ook voor BrabantStad als geheel. De stad is nooit af en altijd in beweging, gevormd door mensen en hun dromen, door gebouwen en het groen eromheen. De kunst van het samenleven is een voorwaarde voor welzijn en welvaart in die onvoltooide stad. We gaan de komende jaren samen expedities ondernemen om de onvoltooide stad te ontdekken en de kunst van het samenleven onder de knie te krijgen. Die expedities brengen ons door stadspijlers en ommeland en richten zich op erfgoed en kunsten, op maatschappelijk weefsel en op jeugd, talent en ontwikkeling. De projecten die hieruit voortkomen zijn zowel groots en internationaal als ook kleinschalig en lokaal. Op basis van deze koers gaat een artistiek team onder leiding van Martijn Sanders een programma uitwerken met concrete projecten, inclusief een gedetailleerde programmabegroting voor de periode tot en met 2018. Hierbij wordt hij ondersteund door een artistiek team bestaande uit Ulrike Erbslöh (Van Abbe), Matthijs Rümke (Het Zuidelijk Toneel), Joost Heijthuijsen (Festival Incubate), John Körmeling (architect). Dit programma wordt in 2012 in de vorm van een bidbook aan de vakjury gepresenteerd die de titel toewijst. In 2014 valt de beslissing welke Nederlandse stad de titel krijgt.
Gemeenteraad van Helmond Raadsvoorstel 46
blz. 1
Op dit moment staat nog niet vast of de stedenband BrabantStad officieel aanvrager kan zijn. Indien één stad aanvrager dient te zijn dan zal ’s-Hertogenbosch – als de Brabantse hoofdstad – officieel de aanvraag kunnen indienen. Het bovenregionale karakter van 2018Brabant, het concept mozaïekmetropool en de drager ‘De Kunst van het Samen Leven’ maken dat deelname aan dit traject past bij de nieuwe rol van de provincie en bij de doelstellingen van de Agenda van Brabant. Daarmee is de Investeringsstrategie voor de provincie het geëigende voertuig om deze ambitie te helpen realiseren. Tegelijkertijd ligt er een belangrijke opdracht in handen van de bestuurlijke partners. Met de steden zijn hierover procesafspraken gemaakt. Er is voorzien dat in het voorjaar 2011 de Colleges en de Raden van de BrabantStad steden zich uitspreken over de hoofdlijnen van het koersdocument en een financiële bijdrage voor de financiering van de bidbookfase. Koersen op 2018: stadspijlers De stadspijlers vormen de opmaat naar 2018. Een kenmerk van de Stadspijlers is dat de lokale historie, identiteit en kracht de belangrijkste bron van inspiratie zijn. Velen die bij deze Stadspijlers betrokken zijn, putten hier uit: internationale beeldend kunstenaars, filmmakers, dansers, musici en theatermakers, maar ook kunsthistorici, culturele instellingen en de bewoners en studenten van kunstopleidingen. Een ander kenmerk van de stadspijlers is dat ze worden doorontwikkeld. De stadspijlers voor Helmond zijn jeugd, industrieel erfgoed en beeldende kunst. Deze moeten zich ontwikkelen tot meerjarige programma’s De provincie heeft m.n. een regisserende en coördinerende rol in de BrabantStad brede projecten en in de koepel, de grote, alles verbindende projecten (zie koersdocument) Kansen voor Brabant Deze titel biedt veel kansen, zo laten eerdere hoofdsteden zien. De successen van onder meer Antwerpen, Lille en Liverpool illustreren dat kandidaatstelling voor Culturele Hoofdstad van Europa zich terug verdient. Naast economische meerwaarde heeft de titel ook culturele en sociale impact en versterkt het imago, nationaal en internationaal. De titel Culturele Hoofdstad van Europa is een kans die we niet voorbij willen laten gaan. Brabant is de tweede economie van Nederland en staat aan het begin van een transitie naar een innovatieve kenniseconomie. Deze verandering is belangrijk om onze (inter-)nationale positie te kunnen handhaven en versterken. Tegelijkertijd vinden we het belangrijk om de menselijke maat en het goede van het Brabantse leven te behouden. In 2007 is hiervoor het begrip Mozaïekmetropool ontwikkeld. Dat staat voor de veelkleurigheid van de vijf grote Brabantse steden, hun contrast met het landelijke gebied én voor de ontwikkeling van die vijf tot een gebied met metropolitane kwaliteiten; een gebied met hoogdynamische centra, hoogwaardige stedelijke voorzieningen in culturele topevenementen. De kandidaatstelling en de titel geven deze ontwikkeling een stevige impuls en de kans om samen te werken aan een perspectiefrijke toekomst. Onze uitgangspositie voor de titel is kansrijk. Brabant biedt Europa een bijzonder en kansrijk voorbeeld van regionale ontwikkeling met harmonie tussen hoogstedelijke en landelijke kwaliteit. En nog belangrijker: we verstaan hier de kunst van het samenleven. Het vermogen om tegenstellingen te overbruggen, het vermogen te verbinden, met kenmerkende karakteristieken als open – vertrouwen – creatief. In dat besef kiest BrabantStad voor het thema De Kunst van het Samen Leven, waarmee BrabantStad een voorbeeld voor Europa wil en kan zijn. Weliswaar beoefenen we deze kunst in Brabant van oudsher – samen werken, samen leren, samen genieten en met het programma ‘samen investeren’ hebben we al ervaring opgedaan met het samen besturen – maar de samenleving van de 21e eeuw daagt uit om die kunst op een nieuwe, actuele manier te vertalen en onder de knie te krijgen. Zo is ‘De Kunst van het Samen Leven’ een actueel en urgent thema. In Brabant, in Nederland, in Europa. Culturele impulsen De titel biedt een aanzienlijke versterking van het culturele klimaat en daarmee kansen voor kunstenaars en de bestaande instellingen. Dat is belangrijk nu het tijdsgewricht van hen een nieuwe oriëntatie op hun positie in de samenleving vraagt. De investeringen in 2018Brabant zijn er niet om bezuinigingen ongedaan te maken – het is geen buffer om financiële tekorten die elders ontstaan te vullen. De titel kan in deze tijd wel de urgentie van de cultuursector uitdragen.
Gemeenteraad van Helmond Raadsvoorstel 46
blz. 2
Economisch rendement Een evaluatie van de Culturele Hoofdsteden van Europa stelt dat de betrokken steden hun investeringen vrijwel altijd kunnen verzilveren, zowel materieel als immaterieel. Niet onbelangrijk om op te merken: ervaringen van eerdere culturele hoofdsteden tonen aan dat investeringen in het programma van Culturele Hoofdstad veelal ten goede komen aan lokale, regionale cultuurproducenten. Hoewel sommige evenementen tot de internationale top behoren, vindt de meerderheid van de productie-investeringen in de steden zelf plaats. Het Culturele Hoofdstadjaar heeft naar verwachting bovendien een grote economische spin-off voor het regionale bedrijfsleven. Zo’n economische impuls vertaalt zich zowel financieel (omzet, winst) als maatschappelijk (werkgelegenheid, besteedbaar inkomen etc.). Het economisch rendement van RUHR2010 lijkt op voorhand gunstig. De verwachting is dat de investering van tussen 60 en 70 mln euro een economische impuls van 400 tot 500 mln euro zal genereren. Maatschappelijk rendement De noodzaak groeit om het samen leven tot kunst te verheffen. Ook in Brabant. Begin 21e eeuw, met een toenemende beweeglijkheid in maatschappelijke verhoudingen, is het niet meer vanzelfsprekend dat iedereen die kunst verstaat. Ontzuiling en individualisering hebben gaten in het sociale weefsel getrokken. Versterking van het maatschappelijk weefsel met behulp van een cultureel programma is dan ook een belangrijke opgave op weg naar 2018 en daarna. Organisatie en financiën Ervaringen van eerdere culturele hoofdsteden tonen dat voor een ambitieus programma in 2018 tussen 80 en 120 mln euro nodig zal zijn. Met de steden is gesproken over een stevige financiële basis van 100 mln euro voor 2018Brabant: 1x 50 mln euro te investeren door de provincie + 5x 10 mln euro door de steden. Op die manier leggen we samen een goede basis voor de gezamenlijke kandidaatstelling. De besluitvorming door de raad over de fase na het bidbook zal in 2012 plaatsvinden. Type projecten De koersnota geeft richting aan de wijze waarop de middelen worden ingezet. Hierin is voorzien in drie typen projecten (zie koersdocument.): 1. lokale projecten passen binnen de koers, vinden geografisch gezien plaats binnen de stadsgrenzen, passen bij het beleid van de stad en plussen het bestaande aanbod, de lokale bevolking staat centraal.
2. stadoverstijgende projecten passen binnen de koers, vinden geografisch gezien plaats tussen steden of tussen een stad en het ommeland, zijn bij voorkeur disciplineoverstijgend, zijn gericht op bevordering van de ontmoeting, dragen kwaliteit en vernieuwing in zich, Brabantse en nationale bevolking vormt de doelgroep. Projecten zijn dus niet per definitie stadsoverstijgend, enkel omdat ze een stadsoverstijgend publiek kunnen aanspreken.
3. centrale projecten passen binnen de koers, zijn nieuw, dragen een Europese dimensie in zich, kwalitatief van hoogstaand niveau, werken aan de ontwikkeling van de Mozaïekmetropool, kunnen een internationaal Europees publiek aantrekken.
Voor de steden ligt het voor de hand dat deze vooral investeren in lokale (1) en stadsoverstijgende projecten (2). In lijn met de provinciale kerntaken zullen de provinciale investeringen met name ingezet worden voor centrale projecten (3), matching van gemeentelijke financiering van ‘stadoverstijgende’ projecten (2) en initiatieven in het niet-stedelijke gebied (1; parallel aan de lokale projecten van de steden). Tegelijkertijd is het goed te realiseren dat een deel van de provinciale investeringen via de centrale projecten uiteraard wel haar beslag zal krijgen in de steden. Naast onze ‘eigen’ lokale stadspijler projecten is het onze intentie ook stadsoverstijgende projecten te brengen. Projectorganisatie Voor de komende fase is de organisatie zodanig aangepast dat het noodzakelijke bestuurlijke committent bij alle partners wordt georganiseerd. In dit kader wordt tevens georganiseerd dat Raden en Staten vanaf nu gelijktijdig, uniform en regelmatig worden geïnformeerd over de voortang van het project. Tegelijkertijd wordt onder leiding van de artistiek leider Martijn Sanders en het artistiek team gewerkt aan bidbook en programmering. Deze worden op dit moment nog formeel aangestuurd door de Stuurgroep 2018Brabant. Als
Gemeenteraad van Helmond Raadsvoorstel 46
blz. 3
in het voorjaar van 2011 alle gemeenteraden zich over hun deelname aan culturele hoofdstad hebben uitgesproken, zal de verzelfstandiging van de organisatie worden gerealiseerd en werkt ze als Stichting 2018Brabant in opdracht. Financiën Provinciale Staten hebben op 10 december 2010 besloten 50 miljoen van de 300 miljoen euro uit de eerste tranche van de investeringsstrategie van Brabant voor 2018Brabant te bestemmen en daarbij 45 miljoen euro voorwaardelijk te bestemmen voor 2018 BrabantStad en 5 miljoen euro per direct beschikbaar te stellen ten behoeve van bidbook, campagne, proceskosten en eventuele “voorinvesteringen” van projecten van internationale allure. Daar bij gaat de provincie er van uit dat de steden zich voor 1 juli 2011 inhoudelijk committeren aan 2018 Brabant door in te stemmen met de koersnota 2018 Brabant en besluiten voor de jaren 2012 en 2013 € 200.000,-- per jaar beschikbaar te stellen voor de financiering van de bidbookfase. Wij realiseren ons terdege dat een totaalbedrag van 100 mln voor een dergelijk project, zeker in deze tijden van economische tegenslag, een gigantisch bedrag is en hier en daar wenkbrauwen doet fronsen. Wij zijn er echter van overtuigd dat, juist in economisch tegenvallende tijden, dit bedrag gerechtvaardigd is. Gerechtvaardigd omdat het Brabant economisch, cultureel en sociaal een paar niveaus hoger kan tillen. Economisch in een ontwikkeling tot Europese innovatieve topregio, cultureel om vooral onze jongeren aan onze steden te binden en sociaal om met elkaar diezelfde steden ook leefbaar te maken en te houden. In Essen hebben wij recent gezien hoe dit een regio op achterstand (Ruhrgebied), cultureel bewust, trots kan maken en hoe dit de economische transitie aldaar (van kolen en staal naar creatieve industrie) kan versterken. Argumenten voor deelname aan 2018 Brabant op een rij: • Cultureel argument: langdurige aandacht voor cultuur zal een positief effect hebben op de kwaliteit van het leven in de regio. • Economisch argument: de grote economische spin-off van de culturele hoofdstad voor het regionale bedrijfsleven vertaalt zich in meer regionale werkgelegenheid en een hoger besteedbaar inkomen. • Maatschappelijk argument: voor de veerkracht van de Brabantse samenleving als geheel is creativiteit, kunst en cultuur van belang. Investeren in cultuur verstevigt de sociale cohesie. • Regionaal argument: de culturele hoofdstad kan een impuls geven aan de versteviging van de internationale concurrentiepositie van BrabantStad en Brabant, de tweede economie van Nederland. • Stedelijk argument: deelname van Helmond aan de culturele hoofdstad kan een impuls geven aan structuurversterking van de stad in de vorm van het versterken van de hoogdynamische centra zoals in de koersnota genoemd (Spoorzone). Tevens verbindt het de gemeentelijke middelen aan provinciale middelen waardoor een grotere daadkracht ontstaat op het gehele proces van BrabantStad Culturele Hoofdstad 2018 en de stedelijke pijlers in het bijzonder. Communicatie Om u op de hoogte te houden zullen wij u gedurende het vervolgtraject blijvend informeren. Dit doen wij jaarlijks aan de hand van een raadsinformatiebrief en informatiebijeenkomsten. Wij vragen u in te stemmen met de inhoudelijke hoofdlijnen van het koersdocument, zoals opgenomen in dit raadsvoorstel, als basis voor het op te stellen bidbook. Het advies van de commissie samenleving zal, na ontvangst, voor u ter inzage worden gelegd. Burgemeester en wethouders van Helmond, de burgemeester, de secretaris, Drs. A.A.M. Jacobs. A.A.M. Marneffe RA.
Bijlage: • Koersnota 2018Brabant
Gemeenteraad van Helmond Raadsvoorstel 46
blz. 4
Raadsbesluit 46 Vergadering 26 april 2011
Gemeenteraad
De raad van de gemeente Helmond; gezien het voorstel van burgemeester en wethouders van 29 maart 2011 gelet op de bepalingen van de Gemeentewet; besluit: in te stemmen met de inhoudelijke hoofdlijnen van het koersdocument zoals opgenomen in dit raadsvoorstel als basis voor het op te stellen bidbook voor kandidaatstelling Brabant Culturele Hoofdstad 2018.
Aldus besloten in zijn openbare vergadering van 26 april 2011. De raad voornoemd, De voorzitter,
Gemeenteraad van Helmond Raadsbesluit 46
de griffier,
blz. 5
