limburgs Milieu J a a r g a n g 25

liMburgs Milieu Jaargang

4

25

Een uitgave van Stichting Milieufederatie Limburg - december/januari 2012

40 JAAR STICHTING MILIEUFEDERATIE LIMBURG

Akkoord Rijk en provincies desastreus voor natuur Provincie betrekt boeren en particulieren bij beheer landschap Veel risico’s bij winning schaliegas Sittardse aannemer zet trend in duurzaam bouwen Raad van State vernietigt inpassingsplan Buitenring Parkstad Druk bezocht jubileumfeest Milieufederatie Limburg Provincies erven failliet Rijksnatuurbeleid Het Nieuwe Werken: baas over eigen baan

C O L O F O N limburgs milieu is een uitgave van stichting milieufederatie limburg De Milieufederatie Limburg werd opgericht in 1971. De stichting zet zich al veertig jaar in voor natuur en landschap, een gezond leefmilieu en ecologische duurzaamheid in Limburg. Zij doet dit samen met de circa honderd bij haar aangesloten organisaties. Dit werk kan de Milieufedederatie doen dankzij giften, overheidsbijdragen en subsidies van onder meer de Provincie Limburg en de Nationale Postcode Loterij. Hoofdredactie en eindredactie: Monique Demarteau Aan dit nummer werkten mee: Bart Cobben, Gert-Jan van Elk, Daniëlle van Gils, Olaf op den Kamp, Wim Kuipers, Math Mertens, Jelle Vegt, Frank Vermeij, Ester Wolters Vormgeving & drukwerk: SHD Grafimedia, Swalmen Abonnementen en adreswijzigingen: Limburgs Milieu verschijnt vier maal per jaar. Een jaarabonnement kost €12,50. Betaling geschiedt middels acceptgiro of automatische incasso. Natuuren milieuorganisaties die bij de Milieufederatie zijn aangesloten, ontvangen het tijdschrift gratis. Wil je een abonnement? Gebruik de abonneebon in dit tijdschrift of stuur een e-mail met daarin je naam en adresgegevens naar: a.malskat@ milieufederatielimburg.nl redactionele bijdragen: Bijdragen kunnen alleen na overleg met de redactie worden ingediend. Auteurs zijn verantwoordelijk voor de inhoud van hun artikel. Plaatsing van een artikel hoeft niet te betekenen dat de vermelde meningen de visie van de redactie of van de Milieufederatie Limburg weerspiegelen. redactieadres: Stichting Milieufederatie Limburg Gevestigd in Het GroenHuis Godsweerderstraat 2 6041 GH ROERMOND T 0475 - 386 410 F 0475 - 386 459 www.milieufederatielimburg.nl [email protected]

diverse projecten van de Milieufederatie Limburg. Het uitgeven van Limburgs Milieu wordt mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van de Provincie Limburg.

NieuWsbrieF De Milieufederatie Limburg heeft ook een digitale nieuwsbrief. Deze nieuwsbrief bevat het laatste nieuws over natuur en milieu in Limburg en wordt gemiddeld eenmaal per maand verstuurd. Je kunt je voor deze nieuwsbrief opgeven via: Dit magazine is geproduceerd door SHD Grafimedia onder gecontroleerde omstandigheden conform ISO 14001 Grafimedia getoetst door de SCGM, Certificaatnummer SCGM-MZ:2011.01.01

Limburgs Milieu is gedrukt op FSC-papier 2 limburgs milieu

De Nationale Postcode Loterij is medefinancier van

WWW.milieuFeDerATielimburg.Nl

inhoud 4

Kort nieuws

5

Akkoord Rijk en provincies desastreus voor natuur

6

Provincies erven failliet Rijksnatuurbeleid

7

Het Nieuwe Werken: baas over eigen baan

8

Coöperatie Zuidenwind zoekt leden Abonneebon

9

Provincie betrekt boeren en particulieren bij beheer landschap

10

Veel risico’s bij winning schaliegas

12

Bewoners- en milieuorganisaties willen stop proefboringen schaliegas

13

Nieuwe website Limburgs erfgoed Actie voor schoon water in Nederland

14

Sittard-Geleen kapt kastanjebomen Biobed vermindert geuroverlast varkensbedrijf

15

Zevende Nacht van de Nacht wederom succesvol Linthinderinventarisatie in Limburg

16

Sittardse aannemer zet trend in duurzaam bouwen

18

Natuur en Milieufederaties steunen Green Deal

19

Limburg met zeven projecten in Green Deal

20

Column Wim Kuipers

21

Win een boek: Het Kind van de Rekening

22

Het GroenHuis

26

Raad van State vernietigt provinciaal plan Buitenring Parkstad

27

Soorten trekken drie keer sneller naar noorden

28

Kort nieuws

29

Rijk geeft regie ruimtelijke ordening uit handen

30

De gevolgen van het Bestuursakkoord Water voor Limburg

32

Kort nieuws

33

‘Natuurwet deugt van geen kanten’

34

Nieuwe medewerker milieu en duurzaamheid bij Milieufederatie

35

Nieuwe locatie Dierenbeschermingscentrum Limburg

36

Ruim 20 miljoen extra voor Maastricht-Bereikbaar Bedrijven werken samen met milieufederaties aan CO2-reductie

37

Druk bezocht jubileumfeest Milieufederatie Limburg

42

Kort nieuws

43

Site-seeing stichting milieufederatie limburg 3

Kort nieuws Nieuwe voorzitter bestuur Milieufederatie

- Eppenbeek/Blankwaterlossing, Swalmen (voormalige stortplaats)

In de algemeen bestuursvergadering in september is Marieke Kruit

- Prinses Marijkestraat, Stramproy (voormalige chemische wasserij

benoemd tot nieuwe voorzitter van de Milieufederatie Limburg. Zij volgt Liesbeth van Soest per 1 januari 2012 op. Kruit is al enkele jaren vice-voorzitter van het bestuur. De in Reuver woonachtige

stomerij) - Keizershof, Molenhoek (voormalige chemische wasserij en stomerij)

Kruit heeft een ruime ervaring in management en werkte onder

- Rijksweg 83-87 Centrum, Geleen (voormalig benzinestation)

meer voor de Stadsregio Rotterdam en de Hermes Groep. Momen-

- Tudderenderweg, Sittard (autowrakkenterrein)

teel runt zij samen met haar echtgenoot een bed and breakfast in

- Lintjesweg 2, Munstergeleen (non-ferrometalengroothandel)

Hoeve Roozendael en geven zij creatieve cursussen en wijnwork-

- Vadah Autocenter, Sittard (autoreparatiebedrijf)

shops.

Op de vijf andere locaties zijn nog niet alle bewoners ingelicht. Daarom kan de provincie die exacte locaties nog niet vrijgeven. Kantoor Bomenstichting sluit Afgelopen zomer is het besluit gevallen om het kantoor van de Bomenstichting te ontmantelen vanwege een dreigend faillisement. Tegenvallende inkomsten en weggevallen subsidies zijn hier debet aan. De ontslagvergunning voor de zeven medewerkers van het bureau is al door het UWV verleend. Per 31 december 2011 zal de ontmanteling van de werkorganisatie zijn afgerond. Inmiddels

Solland ontslaat 90 medewerkers

worden er stappen gezet om het gedachtegoed van de Bomenstich-

Het Limburgse bedrijf Solland Solar gaat negentig van de 280

ting te borgen. Er wordt onderzocht welke onderdelen van de

medewerkers gedwongen ontslaan. Het bedrijf gaat de massapro-

werkzaamheden kunnen worden overgenomen door andere

ductie van gewone zonnecellen op industrieterrein Avantis in

organisaties. Tot eind 2011 worden lopende verplichtingen afge-

Heerlen stoppen om zich toe te leggen op de nieuwe generatie

rond. De activiteiten voor de campagne Groen Loont lopen nog het

Sunweb-zonnepanelen. Het bedrijf verhuist naar Sittard waar de

hele jaar door en op de Boominfodag wordt een lezing verzorgd.

productie wordt uitgebreid naar drie ploegen. De fabriek op Avantis in Heerlen blijft bestaan en wordt de plek waar hoogopgeleid personeel van Solland Solar gaat werken om de nieuwe zonnepanelen zo snel mogelijk in grote aantallen te kunnen produceren. Solland Solar zegt over te moeten gaan tot deze nieuwe bedrijfsvoering vanwege hevige concurrentie van zonnepanelenfabrieken in Azië. Sanering achttien zwaar vervuilde plekken blijft onduidelijk Na ruim twee jaar onderzoek is nog altijd niet duidelijk hoe achttien zwaar vervuilde plekken in Limburg gesaneerd moeten worden. De provincie onderzocht de afgelopen jaren duizenden mogelijk vervuilde plaatsen en hield een lijst van achttien plekken over. Volgens gedeputeerde Patrick van de Broek is er geen direct gevaar voor inwoners. Alleen bij jarenlange blootstelling zou er een risico voor de gezondheid kunnen ontstaan. De provincie verwacht volgend jaar het onderzoek af te ronden. Dan kan ook worden gestart met het saneren van de vervuilde grond. De vervuilde

Vertrouwen in kabinet-Rutte in Limburg het laagst

plekken zijn:

Het vertrouwen in kabinet-Rutte is in Limburg het laagst. Dat blijkt

- Jolanda, Landgraaf (voormalige chemische wasserij stomerij)

uit een enquête van EenVandaag. Limburgse deelnemers aan de

- Tegelstraat, Brunssum (voormalige wasserij)

enquête hebben ook het minste vertrouwen in de minister-presi-

- Dr. Schaepmanstraat, Gennep (voormalige stortplaats)

dent zelf en in minister Maxime Verhagen van Economische Zaken,

- Niersprinkstraat, Kerkrade (voormalige chemische wasserij

Landbouw en Innovatie. PVV-stemmers uit Limburg zijn het meest

stomerij)

teleurgesteld over de rol van die partij bij beslissingen van het

- Heiberg, Amstenrade (voormalige stortplaats)

kabinet. Wel zeggen de Limburgse stemmers dat de gedoogsteun

- Dorpstraat, Simpelveld (voormalige chemische wasserij stomerij)

aan het kabinet door de PVV moet blijven.

4 limburgs milieu

akkoord rijk en provincies desastreus voor natuur het rijk en de provincies hebben na bijna een jaar moeizaam onderhandelen eindelijk een akkoord bereikt over de bezuinigingen op het natuurbeleid. het akkoord pakt desastreus uit voor de natuur en het landelijke gebied. voor limburg resteren de komende jaren minimale mogelijkheden tot investeren in natuur en landschap. de provincie wordt verantwoordelijk voor het beheer waarbij door het rijk onvoldoende geld beschikbaar wordt gesteld om de continuïteit van het beheer van het limburgse landschap volledig te borgen. Volgens het akkoord wordt het beleid voor het landelijk gebied in

Het Rijk heeft bovendien aangegeven dat zij zich voor diverse taken

volle omvang gedecentraliseerd van Rijk naar provincies. Het Rijk

niet meer verantwoordelijk voelt. De provincies moeten bepalen of

blijft eindverantwoordelijk voor internationale verplichtingen zoals

zij deze taken nog willen en kunnen oppakken. Voor Limburg gaat

Natura 2000 en Kader Richtlijn Water. De Ecologische Hoofdstruc-

het hierbij om onder meer de drie Nationale Parken (de Groote Peel,

tuur (EHS), een netwerk van verschillende natuurgebieden in Neder-

Maasduinen, Meinweg), het Nationaal Landschap Zuid-Limburg, de

land, wordt later voltooid en kleiner van omvang. De provincies

Reconstructie van de zandgebieden en de Robuuste Verbinding langs

krijgen drie jaar langer de tijd dan in het regeerakkoord is voorzien

de grens met Duitsland.

om de herijkte EHS te realiseren. Deze zal dan ook niet in 2018,

Het akkoord betekent een bezuiniging op het natuurbudget van

maar pas in 2021 voltooid zijn. Tegelijkertijd wordt de EHS veel

meer dan 70 procent. Daar komen bezuinigingen op landschap en

kleiner in omvang; 100.000 hectare nieuwe natuur - ongeveer de

andere taken in het landelijk gebied nog bij. De natuur- en milieu-

oppervlakte van de provincie Utrecht - wordt door staatssecretaris

organisaties hebben begrip voor de noodzaak van bezuinigingen,

Bleker geschrapt. Ook is er onvoldoende geld voor het beheer van

maar zij verzetten zich tegen de voorgenomen buitensporige

bestaande natuurgebieden. Het Rijk trekt hier jaarlijks 100 miljoen

ingreep. Al decennialang wordt er gewerkt aan de EHS, het netwerk

euro voor uit. Uit eigen berekeningen van de provincies blijkt dat

van natuurgebieden. Dit netwerk bestaat niet alleen uit waardevolle

drie keer zoveel geld nodig is. Provincies moeten dus fors geld

natuurgebieden, maar ook uit unieke cultuurlandschappen die

bijleggen.

nergens anders ter wereld voorkomen. De EHS levert de Neder-

De afronding van de EHS (verwerving en inrichting van gronden)

landse economie vele miljoenen euro’s per jaar op, onder meer door

moet gefinancierd worden volgens het ‘grond-voor-grond principe’.

toerisme, recreatie en een goed vestigingsklimaat voor bedrijven.

Dat wil zeggen dat bestaande natuur of gronden die eerder zijn

De bezuinigingen op natuur en het landelijk gebied zijn zo fors dat

aangekocht met het doel om deze in te richten als natuur, nu

er de komende tijd amper nieuwe ontwikkelingen in het landelijk

weer verkocht moeten worden. Het geld dat dit oplevert, kan dan

gebied gerealiseerd kunnen worden.

worden gebruikt om andere gronden binnen de verkleinde EHS

Het akkoord is een onderhandelingsakkoord; het is pas definitief na

aan te kopen of in te richten als natuur.

instemming van alle provinciebesturen én de Tweede Kamer. Als het

Het is niet alleen de bedoeling om gronden te verkopen die straks

kabinet haar plannen doorzet, zullen de provincies hun verantwoor-

buiten de verkleinde EHS komen te vallen. In het akkoord staat

delijkheid moeten nemen. Als de Provincie Limburg de taken op het

ook dat terreinbeherende organisaties, zoals Het Limburgs

gebied van natuur en landelijk gebied naar behoren wil uitvoeren,

Landschap en Natuurmonumenten, bestaande natuurgebieden

zal er de komende jaren fors geld bij moeten. De komende tijd zal

binnen de verkleinde EHS moeten gaan verkopen. Een sigaar uit

duidelijk worden hoeveel de provincies echt voor natuur en land-

eigen doos dus!

schap over hebben. Bart Cobben

Foto: Monique Demarteau

Milieufederatie Limburg

stichting milieufederatie limburg 5

Provincies erven failliet Rijksnatuurbeleid In een brief aan alle provinciale statenleden van de twaalf provincies waarschuwt Das & Boom voor de ( juridische) gevolgen wanneer de Staten instemmen met de bestuursovereenkomst tussen de provincies en het Rijk. Onderdeel van deze bestuursovereenkomst is de decentralisatie van vrijwel het gehele beleidsterrein voor natuur en landschap. Volgens Das & Boom halen de provincies zich veel ellende op de hals, zowel financieel als juridisch. Het huidige natuurbeleid van het Rijk voldoet niet aan de door het Rijk internationaal aangegane verplichtingen van de afgelopen dertig jaar. De provincies weten dat maar al te goed, maar worden nu door dit failliete beleid over te nemen medeplichtig aan dit falen. Uit een zin in het bestuursakkoord blijkt dat zowel staatsecretaris Bleker als de provincies elkaar nu al de schuld in de schoenen proberen te schuiven, indien het niet naleven van internationale Europese verdragen leidt tot beboeting vanuit Europa. Deze geldboetes kunnen Foto: Monique Demarteau

oplopen tot 200.000 euro per dag per ingebrekestelling, aldus Das & Boom. Staatsecretaris Bleker gooit een failliet natuur- en landschapsbeleid over de heg richting de provincies: • Hij schrapt de twaalf verbindingen tussen natuurterreinen die al in de plaats kwamen voor de eerder geschrapte 220 verbindingen. Deze waren nodig om uitsterven van diersoorten te voorkomen; • Hij schrapt alle buffers tussen de

• Hij bezuinigt enorm en verwacht van de

nale verdragen verplichten landen waar de

provincies dat zij dat ook gaan doen, te

natuur en soorten meer dan gemiddeld

weten 40 procent op het nu reeds

bedreigd zijn, verder te gaan dan de

natuurgebieden en intensieve landbouw-

tekortschietende beheer van natuurgebie-

verdragstekst en extra maatregelen te

gebieden en grote stedelijke en industriële

den. Hierdoor zullen kwetsbare soorten

nemen op het gebied van zowel wetgeving

agglomeraties. De negatieve gevolgen

bedreigd raken en reeds bedreigde soorten

als ruimtelijke ordening.

hiervan kunnen het voortbestaan van bedreigde dieren en planten tot in het

uitsterven; • Nationale Parken en Nationale Landschap-

Bovendien lijken de provincies niet te

hart van de natuurgebieden treffen;

pen zullen alleen nog voortbestaan als

beseffen dat de ene provincie de andere niet

• Hij schrapt meer dan 60 beschermde

provincies daar fors in gaan investeren.

is. Zo herbergt de ene provincie veel meer

staatsnatuurmonumenten waardoor de

Het Rijk was al een zeer magere geld-

ernstig bedreigde soorten waarvan de

daar aanwezige unieke natuurwaarden in

schieter, maar zet het budget nu op nul;

bescherming verplicht is (Limburg) en

de toekomst niet langer zeker zijn; • Hij schrapt ruim 70.000 hectare nieuwe

• Hij komt met een nieuwe Natuurwet.

beslaat het percentage waardevolle natuur

Daarin kunnen tal van in Nederland

en landschap in sommige provincies zeer

natuur die nodig is om leefgebieden van

bedreigde dieren niet meer rekenen op de

aanzienlijke delen van het totaal oppervlak

bedreigde soorten de broodnodige

bescherming die zij krachtens internatio-

(Gelderland en Friesland). Terwijl de

omvang te geven;

nale verdragen nodig hebben.

Rijksoverheid haar financiële bijdrage aan

• Hij dwingt Staatsbosbeheer 17.000

de natuur de komende jaren tot nagenoeg

hectare staatsnatuurreservaten te

Nederland is binnen Europa en zeker op

nul terugbrengt, moeten krimpprovincies

verkopen, desnoods aan projectontwik-

wereldschaal een ecologisch rampgebied.

topnatuur voor datzelfde Rijk overeind zien

kelaars. In deze gebieden zijn, door Europa

Dieren en planten die in de ons omringende

te houden. Volgens Das & Boom hebben

aangewezen, beschermde soorten

landen nog talrijk of kwetsbaar zijn, zijn hier

met name die krimpprovincies wel wat

aanwezig;

bedreigd of reeds uitgestorven. Internatio-

anders aan hun hoofd.

6 limburgs milieu

het Nieuwe werken: baas over eigen baan Medio oktober lanceerde een coalitie van bedrijven (onder wie vodafone en aNwb), overheid en Natuur & Milieu de campagne ‘het Nieuwe werken doe je zelf 2011’. de organisaties roepen werknemers en werkgevers op om te experimenteren met deze nieuwe vorm van werken. Het Nieuwe Werken biedt voordelen voor werkgevers, werknemers én het milieu. De 800.000 werknemers die al werken volgens dit principe kunnen zelf hun tijd indelen waardoor ze werk en privé beter kunnen combineren. Door daarnaast te kiezen voor een andere dagindeling (later of vroeger naar je werk) en bewust te kiezen voor trein, auto of thuiswerken, wordt veel tijd- en milieuwinst geboekt. Werkgevers zien de productiviteit stijgen, de kosten voor kantoorruimte teruglopen en weten tevreden werknemers aan zich te binden. Zelf de regie voeren over de plaats en het tijdstip waarop je werkt, geeft werknemers meer verantwoordelijkheid en maakt hen gemiddeld acht procent productiever. Het Nieuwe Werken is niet alleen weggelegd voor mensen met een kantoorbaan, maar is ook geschikt voor mensen in witte jas en blauwe overall. De bijna vier miljoen zie-

leaserijder een CO2-verlaging van 350 kilogram per jaar op, zo blijkt

kenhuisverpleegkundigen, vuilnismannen en andere werknemers die

uit een onderzoek van adviesbureau CE Delft, in opdracht van Athlon

aan een vaste werkplek gebonden zijn, kunnen via zelfroosteren meer

Car Lease. Dat staat gelijk aan 2.000 autokilometers per jaar.

regie over hun werktijden regelen. Zeggenschap bij het opstellen van werkroosters leidt tot meer tevredenheid bij werknemers, minder

tips voor het Nieuwe werkeN

ziekteverzuim en efficiencywinst voor het bedrijf.

- Check je mail eens thuis, dus voordat je naar kantoor gaat. - Vervang de ouderwetse vergadering door een tele-conference. Net

feiteN eN cijfers Een procent minder auto’s in de spits leidt tot tien procent minder files volgens de Mobiliteitsbalans 2010. Als één miljoen werknemers één dag per week zouden thuiswerken, scheelt dat 140.000 auto’s

zo effectief en beter voor het milieu. - Pak de trein na de spits en gebruik de reistijd om in alle rust stukken door te lezen. - Schrijf thuis dat belangrijke rapport of die ingewikkelde beleids-

op de weg. Dat is genoeg om de structurele files in Nederland op te

nota. Scheelt reistijd en je collega’s laten je met rust. Je productivi-

lossen. Eén dag in de week thuiswerken levert voor de gemiddelde

teit stijgt.

stichting milieufederatie limburg 7

coöperatie zuidenwind zoekt leden in de landelijke gemeente leudal is de duurzame energie coöperatie zuidenwind opgericht. de oprichters van zuidenwind willen het gebruik van windenergie en andere vormen van duurzame energie bevorderen en daarmee zelf bijdragen aan een leefbare wereld. Als coöperatie willen ze mensen bij elkaar brengen die gezamenlijk financieel mogelijk maken dat projecten met duurzame energie gerealiseerd worden. Door burgers te laten participeren in windparken wil Zuidenwind het draagvlak voor windenergie in de provincie Limburg vergroten. De oprichters hebben al een deal met de bouwers van windpark Neer voor het financieren van een stukje van het windpark. De bouw van dit windpark is al gestart. Bij de oplevering

een vermogen van 2,3 MW. De turbines gaan groene stroom opwek-

kunnen leden van de coöperatie samen 300.000 euro lenen aan de

ken voor vijfduizend huishoudens en leveren een besparing op van

bouwers van het windpark, dat bestaat uit vier windmolens met elk

10 miljoen kilogram CO2 per jaar. Zuidenwind leent geld aan de bouwers van het windpark en zet die lening in delen van 500 euro weer door bij haar leden. Hierbij wordt een aantrekkelijke rente geboden, oplopend van 4,5 tot 6 procent afhankelijk van de looptijd. De komende maanden is de coöperatie op zoek naar leden die willen participeren in het project. Per lid kan een bedrag van 500 tot 3.000 euro verstrekt worden. Meer informatie vind je op de website www.zuidenwind.org, tel. 06 - 21467227.

een abonnement op het limburgs Milieu? Dat kan! Graag zelfs, want met het abonnement steun je de Milieufederatie Limburg met haar doelstellingen. Samen met de circa honderd bij haar aangesloten organisaties zet de Milieufederatie Limburg zich al 40 jaar in voor natuur en landschap, een gezond leefmilieu én ecologische duurzaamheid in Limburg. Een jaarabonnement op Limburgs Milieu kost 12,50 euro. Je krijgt Limburgs Milieu dan ieder kwartaal thuisgestuurd Als je een abonnement neemt vóór 1 februari 2012, ontvang je het leuke milieuspel Be Green als welkomstgeschenk. Een leerzaam kaartspel voor jong én oud.

❏ Ja, ik neem een abonnement op het Limburgs Milieu voor 12,50 euro per jaar Naam

:

Adres:

:

Postcode

:

Woonplaats : Telefoon

:

E-mail

:

Abonnementen kunnen elk gewenst moment ingaan en worden aangegaan tot wederopzegging.

✁

Deze bon in een ongefrankeerde envelop opsturen naar: Milieufederatie Limburg t.a.v. Annie Malskat Antwoordnummer 10053 6040 XT Roermond

Handtekening:

8 limburgs milieu

Datum:

provincie betrekt boeren en particulieren bij beheer landschap boeren en particulieren in limburg krijgen een belangrijke rol bij het beheer, onderhoud en de aanleg van landschapselementen. in 2011 stelt de provincie limburg 1,3 miljoen euro beschikbaar voor de aanleg en het onderhoud van poelen en het planten en snoeien van knotbomen, hagen en hoogstamboomgaarden. ook is er subsidie voor de aanleg van kruidenzones in gras- en akkerranden. hierdoor kunnen prachtig bloeiende linten in het landschap ontstaan die ook in trek zijn bij vlinders, bijen en vogels. bovendien wordt zo een bijdrage gegeven aan de identiteit van de streek. De provincie wil meer mensen en partijen

Verklaring van Roermond, een initiatief van

betrekken bij het beheer en herstel van een

de landbouw (LLTB) en de Provincie Lim-

samenhangend groen netwerk in het cul-

burg. Hierdoor wordt meervoudig gebruik

tuurlandschap. Een mooi landschap houdt

van gronden mogelijk gemaakt en kunnen

zich namelijk niet vanzelf in stand. Zonder

agrarische ondernemers en particulieren

beheer en onderhoud wordt het leeg in het

landschapsbeheer uitvoeren tegen markt-

landschap. De nieuwe regeling groen-

conforme tarieven.

blauwe diensten die in juni jongstleden is gestart, moet hiervoor zorgen. Het gaat

saMeNwerkiNg

hierbij om relatief eenvoudige afspraken.

Om van de regeling een succes te maken

Particulieren en boeren ontvangen subsidie

wordt nauwgezet samengewerkt tussen de

voor het onderhoud en/of de aanleg van

Provincie Limburg, de LLTB, de Agrarische

landschapselementen.

Natuurverenigingen, de Stichting Natuur-

Bijzonder is dat de groenblauwe diensten

lijk Platteland Limburg (NPL), de stichting

uitvoering van de regeling. Dit jaar kan 1,3

inzetbaar zijn op particuliere gronden

Instandhouding Kleine Landschapelemen-

miljoen euro uitgekeerd worden. Daarna

buiten de zogenaamde Ecologische Hoofd-

ten in Limburg (IKL) en de Dienst Rege-

gaat het jaarlijks om een bedrag tussen

structuur (EHS). Binnen de EHS kunnen

lingen. Boeren en particulieren die willen

de 1 en 2 miljoen euro. De hoogte van het

partijen al tientallen jaren gebruik maken

meedoen aan het beheer en onderhoud

jaarlijkse bedrag is mede afhankelijk van

van een provinciale subsidieregeling. De

van het landschap kunnen hiervoor contact

de inleg en medewerking van gemeenten,

subsidiegrenzen stoppen overigens bij de

opnemen met lokale veldmakelaars of met

waterschappen en bedrijven. De provincie

bebouwde kom en zijn niet mogelijk voor

het veldloket. Bij dit loket, dat is gevestigd

verdubbelt elke geïnvesteerde euro. Bij

erven en tuinen.

bij de stichting IKL, is ruime informatie

wijze van overgang zal de provincie tot en

beschikbaar. Hier vinden ook de afstemming

met 2013 ook de gemeentelijke investerin-

De groenblauwe diensten komen tegemoet

en coördinatie plaats. Verder bekijkt het

gen op particuliere gronden verdubbelen

aan een behoefte van boeren en parti-

veldloket of de aanvragen in orde zijn

die momenteel via IKL, NPL, of de Agrari-

culieren. Het is mede een gevolg van de

en legt ze vervolgens voor aan de Dienst

sche Natuurverenigingen verlopen.

Regelingen die de aanvragen omzet in overeenkomsten.

Om ook voor 2012 goed beslagen ten ijs te komen, worden komende winter door heel

Een spilfunctie is weggelegd voor de veld-

Limburg voorlichtingsbijeenkomsten geor-

makelaars die als adviseurs zullen optreden.

ganiseerd over de groenblauwe diensten.

Aanvragers kunnen gratis van hun diensten

Ook is er een website met informatie zodat

gebruik maken. Met de veldmakelaars kun-

geïnteresseerden de mogelijkheden voor

nen alle mogelijkheden voor groenblauwe

hun percelen kunnen bekijken.

diensten aan de keukentafel besproken worden. Voordeel is dat zij de regio van

Meer informatie krijg je op de website

haver tot gort kennen en bovendien zorg

van IKL. Hier tref je ook een lijst aan van

kunnen dragen voor de papieren afhande-

de veldmakelaars met wie rechtstreeks

ling. De grondgebruiker kan zich dan vol-

contact opgenomen kan worden. Mailen

ledig concentreren op het landschap.

of bellen kan ook: [email protected]

De provincie financiert in 2011 de hele

of tel. 0475 - 386 430. stichting milieufederatie limburg 9

Veel risico’s bij winning schaliegas Geologen hebben vastgesteld dat in de Nederlandse bodem enorme hoeveelheden aardgas opgeslagen liggen in zogenaamde schalielagen. In tegenstelling tot gas in gewone gasbellen zit schaliegas opgesloten in de fijne poriën van de zogenoemde schalielaag, een laag gesteente die bestaat uit modder, zout, klei en organisch materiaal. Deze laag moet worden opengebroken om schaliegas vrij te maken. Deze manier van gaswinning is discutabel omdat er veel risico’s kleven aan deze wijze van gaswinning. In de USA is de afgelopen jaren veel ervaring opgedaan met

in de horizontale pijp om de 300 meter een springlading aange-

schaliegaswinning. Door gebrek aan goede regelgeving en onvol-

bracht. De lading die het verst verwijderd is van de verticale put,

doende toezicht is hierdoor veel schade aangericht. De belangrijkste

wordt als eerste tot ontploffing gebracht. De horizontale buis wordt

problemen zijn: waterschaarste, vervuiling van ondergrondse en

op dit punt geperforeerd. Men pompt vervolgens onder hoge druk

bovengrondse watervoorraden en honderden boortorens in het

fractureringsvloeistof (hydraulisch fraccen-red.) in de schalielaag.

landschap die voor veel overlast zorgen. Nederland kan leren uit

Deze procedure wordt om de 300 meter herhaald totdat men de

deze ervaringen en afwegen of de lusten opwegen tegen de lasten.

boorput bereikt.

Om schaliegas te winnen, moeten de poriën in de schalielaag

Door dit fraccen worden de poriën in de schalielaag geopend. Nadat

worden opengebroken. Dit gebeurt door onder hoge druk vloeistof

het hydraulisch kraken rondom de boorput is voltooid, kan het gas

in de poriën te pompen. Men noemt dit proces ‘fraccen’. De vloeistof

uit de put naar het oppervlakte stromen. Hier wordt het behandeld,

moet de poriën verder openen zodat het gas er vrij uit kan stromen.

gecomprimeerd en via pijpleidingen vervoerd naar de afnemer.

Het gas wordt gewonnen door om de paar kilometer een put te boren en van daaruit intensief te fraccen.

Grote risico’s Voor de omgeving zitten er veel risico’s vast aan het fraccen. Zo kan

Men boort verticaal tot in het hart van de schalielaag Daarna wordt

het grondwater gecontamineerd worden. Het ondergronds

vanuit dit punt horizontaal geboord. De horizontale boring gebeurt

fractureren van de diepgelegen schalielagen kan breuken veroorza-

op ongeveer 3.000 meter diepte. Om de laag open te breken, wordt

ken. Hierdoor kunnen aardgas en fractievloeistof zich verplaatsen

In de Verenigde Staten heeft de winning van schaliegas geleid tot vervuild kraanwater.

10 limburgs milieu

naar de drinkwaterlagen. In de USA is dit op veel plaatsen gebeurd, waardoor het drinkwater en grondwater niet langer bruikbaar is. De boorpijp kan ook een groot risico vormen indien deze de watervoerende lagen doorsnijdt. Bij een lekkage kunnen gas en hydraulische vloeistof naar de boven gelegen lagen lekken waardoor de drinkwatervoorzieningen in gevaar komen. Dit leidde in de Verenigde Staten al tot explosies bij het tappen van kraanwater. Tijdens het boren moeten de afdichtingen volgens standaardprocedures getest worden. Dit vereist veel vakmanschap, helaas gaat het in de praktijk soms fout. Omdat bij schaliegaswinning extra veel boorpijpen gebruikt worden, is de kans op een lekkage groter dan bij conventionele aardgaswinning. Een andere risico is het ontstaan van een blow out. Tijdens het

tevens hoge concentraties zout, licht radioactief materiaal en zware

boren kan men door een laag gaan die onder druk staat, waardoor

metalen. Zo’n terugvloeiperiode kan weken duren. Ongeveer 25

gas of vloeistof naar boven spuit, de zogenoemde blow out. In het

procent van het ingepompte water stroomt terug. In de USA wordt

begin van de boring wordt daarom een blow-out preventer

dit water soms via deepwell injecties aan speciale ondergrondse

geplaatst. Dit is een technische voorziening die automatisch de put

fossiel zoutwaterbassins gedoseerd. Ook zijn er gevallen bekend

afsluit in geval van calamiteiten. Helaas is dit in een aantal gevallen

waar dit vervuilde water naar lokale waterzuiveringsinstallaties

in de USA niet tijdig of op verkeerde wijze gebeurd waardoor grote

wordt gestuurd. De meeste waterzuiveringen kunnen dit water

problemen ontstonden. Denk maar aan een soortgelijk ongeval door

vanwege het hoge zoutgehalte en de grote hoeveelheden echter

BP in 2010 toen er een groot olielek ontstond in de golf van

niet verwerken. Een bijkomend probleem is de tijdelijke opslag en

Mexico.

het transport van de verontreinigde vloeistoffen. Die moeten opgeslagen worden in gesloten stalen containers. Bij open opslag

Daarnaast is er het vermoeden dat er een samenhang is tussen het

zal het milieu door verdamping en uitwaseming verder worden

fraccen en kleine aardbevingen. Aan het aardoppervlakte zijn geen

belast.

bevingen waar te nemen, maar er is een mogelijkheid dat er ondergronds wel aardverschuivingen kunnen plaatsvinden door het

Kortom, er zitten veel haken en ogen aan de winning van scha-

boren in de schalielagen.

liegas. Niet alleen worden honderden putten geboord die een behoorlijke impact hebben op het landschap, door de enorme vraag

Er worden enorme hoeveelheden water gebruikt tijdens het fraccen,

naar water kan er bovendien een schaarste ontstaan en een

namelijk circa 20.000 kubieke meter per boring De fractievloeistof

overbelasting van de waterzuiveringsinstallaties. Ook zorgen de

bestaat namelijk uit water (98 procent) en vele verschillende

nodige transportbewegingen - om materiaal, chemicaliën, water en

soorten chemicaliën (2 procent). Deze moeten de weerstand

gas te vervoeren - voor flink wat overlast. Door de winning, het

verlagen, corrosie en zoutafzettingen voorkomen en de groei van

behandelen en de opslag van het gas wordt ongetwijfeld de

bacteriën in de boorholtes tegengaan. De vloeistoffen kunnen per

omgeving belast met gaslekkages. Daarbij maakt het fraccen ook

locatie verschillen. Gemiddeld worden 200 verschillende componen-

nog eens veel lawaai voor de omgeving.

ten toegepast, zo blijkt uit de boringen die reeds hebben plaatsgevonden in de USA. Deze chemicaliën moeten bij de controlerende

Over de winning van schaliegas zijn de meningen gruwelijk

overheid bekend zijn, maar dit blijkt in de praktijk vaak niet het

verdeeld. In Frankrijk zijn de proefboringen naar schaliegas in

geval. Dit maakt het lastig om de gezondheidsrisico’s in kaart te

oktober 2011 verboden bij de wet, daarentegen denkt men in Polen

brengen. De gebruikte chemicaliën worden vervoerd, opgeslagen en

na over grootschalige gaswinning. In Nederland is er ondanks

verwerkt op de verschillende boorlocaties. Lekkages en slechte

protesten van de bevolking nog geen verbod op proefboringen naar

opslagfaciliteiten kunnen nog meer ellende en vervuiling veroorza-

schaliegas. De Natuur en Milieufederaties en Natuur & Milieu willen

ken.

dat er eerst gedegen onderzoek wordt gedaan naar alle risico’s en milieueffecten alvorens er met proefboringen wordt begonnen.

Na het fraccen zal een gedeelte van de gebruikte vloeistof samen met water dat gevangen zat in de schalielaag, terugvloeien. Dit teruggestroomde water bevat behalve de toegevoegde chemicaliën,

Math Mertens Vrijwilliger Milieufederatie Limburg Stichting Milieufederatie Limburg 11

bewoners- en milieuorganisaties willen stop proefboringen schaliegas een brede coalitie van lokale bewonerscomités en natuur- en milieuorganisaties heeft minister verhagen van economische zaken, landbouw en innovatie opgeroepen om risicovolle (proef )boringen naar schaliegas, steenkoolgas en andere vormen van onconventioneel gas voorlopig stop te zetten. ze hebben hun oproep kracht bijgezet met een betoging op het plein in den haag op donderdag 27 oktober jongstleden. Lokale bewonerscomités, Landschapsbeheer Nederland, de provinciale Natuur en Milieufederaties, Natuurmonumenten, Natuur & Milieu, Milieudefensie, Wereldnatuurfonds, de Waddenvereniging en Greenpeace maken zich zorgen over de gevaren van boringen naar de lastig te winnen gassen. Risico’s zijn onder meer aardbevingen, vervuiling van drink- en grondwater, lekkage van het broeikasgas methaan uit de bodem en aantasting van het landschap. In de Verenigde Staten – waar al op grote schaal dergelijke boringen plaatsvinden - zijn zulke gevolgen aan de orde van de dag. Voor grote delen van Nederland zijn inmiddels opsporingsvergunningen voor onconventionele gassen afgegeven. Definitieve toestemming voor (proef)boringen is gelukkig nog nergens verleend. De coalitie hoopt dat dit zo blijft totdat er meer duidelijk is over de risico’s die de boringen in ons land zouden kunnen opleveren. De actievoerders vragen zich af of de Nederlandse overheid haar burgers, landschap en milieu wel voldoende bescherming biedt tegen de mogelijke gevaren. Ze willen dat er een onafhankelijke, ethische en wetenschappelijke commissie komt die de risico’s van schalie- en steenkoolgas in kaart brengt en onderzoekt of de huidige wet- en regelgeving voldoende is toegerust om deze risico’s te beheersen. Zij wijzen op het feit dat andere landen veel verder gaan in het opleggen van beperkende maatregelen. Zo stelde de Franse centrale overheid onlangs een verbod in op hydraulisch fractureren (het zogenoemde fraccen), een techniek die gebruikt wordt bij zowel schalie- als steenkoolgaswinning. Voorlopig mag in de gemeente Boxtel niet naar schaliegas worden Bewonerscomités en natuur- en milieuorganisaties zijn overigens niet

geboord. De bestuursrechter in Den Bosch bepaalde op 25 oktober

de enigen die hun bezorgdheid over de boorplannen uiten. Diverse

dat de gemeente geen tijdelijke ontheffing had mogen verlenen om

gemeentebesturen (onder meer Arnhem, Bergeijk, Duiven, Lochem en

proefboringen mogelijk te maken. De zaak was aangespannen door

Noordoostpolder) hebben zich inmiddels demonstratief ‘schaliegasvrij’

buurtbewoners en door de Rabobank die in de buurt van de boringen

of ‘steenkoolgasvrij’ verklaard. Het Waterschap Rijn en IJssel vroeg

een belangrijk datacentrum heeft. De bank vond dat de gemeente

enkele weken geleden in een brief aan minister Verhagen al om een

Boxtel geen tijdelijke ontheffing had mogen verlenen omdat de

moratorium op proefboringen en winning van steenkoolgas.

proefboring per definitie niet tijdelijk is.

12 limburgs milieu

Nieuwe website limburgs erfgoed in oktober is de nieuwe website www.limburgserfgoed.nl gelanceerd. via deze website kan informatie over onder meer musea, archeologische vondsten, archieven, monumenten en landschappen snel en gemakkelijk worden gevonden. De website is een initiatief van de Provincie Limburg. ,,Als je erfgoed voor toekomstige generaties wil behouden, dan is het goed om te weten welke rijkdom je bezit,” aldus gedeputeerde Krebber. ,,Er is weliswaar al heel wat feitelijke kennis over Limburgs erfgoed voorhanden, vastgelegd in boeken, prenten, kaarten, schilderijen, films en foto’s, maar die kennis en informatie is erg verspreid. Een bundeling en uniforme presentatie van gegevens over Limburgs erfgoed bestond nog niet”. Op het gebied van het cultureel en historisch erfgoed zijn er in Limburg wel al lokale en regionale websites gerealiseerd, maar de ‘samenhang’ tussen deze websites ontbreekt. Elk van deze websites heeft zijn eigen inhoud, achtergrond, functionaliteit en zoekmogelijkheden. Door het gemis van een ‘koepel’ blijven deze boeiende websites jammer genoeg bij het bredere publiek onbekend. De website www.limburgserfgoed.nl biedt een snelle en makkelijke toegang tot de individuele sites. Ook kunnen in één keer binnen alle aangesloten websites zoekopdrachten worden uitgevoerd. van de site is tweeledig. Op de eerste plaats kan de bezoeker snel De nieuwe website bevat verder links naar organisaties in Limburg

betrouwbare informatie over het Limburgs erfgoed raadplegen. Op

die het erfgoed bewaren, bestuderen, promoten en tentoonstellen.

de tweede plaats wordt aan Limburgse instellingen op het vlak van

Bezoekers kunnen er ook terecht voor topstukken en artikelen over

erfgoed de gelegenheid geboden zich op het internet te presenteren

specifieke thema’s binnen het rijke Limburgse erfgoed. Het doel

aan een breed publiek.

actie voor schoon water in Nederland op 22 maart 2012 (wereld water dag) wordt elk jaar wereldwijd aandacht gevraagd voor schoon water. in Nederland neemt stichting aquarius sinds 2008 elk jaar het initiatief om een rivier schoon te maken. in 2012 gaat de stichting samen met basisschoolleerlingen, inwoners, politici, ondernemers, en andere vrijwilligers de Maas schoonmaken vanaf eijsden-Margraten tot aan hoek van holland. iedereen kan meedoen! Tijdens Nederland Schoon gaan de deelnemers vanaf boten en vanaf de kades het zwerfvuil op de Maas verwijderen. Deelnemers krijgen daartoe van de organisatie schepnetten, prikstokken en ‘handjes’ waarmee zij het oppervlaktewater en de kades van de Maas kunnen schoonmaken. Het 250 kilometer lange stroomgebied van de Maas wordt op 22 maart opgedeeld in 50 stukken van elk 5 kilometer. Deelnemers vanuit heel Nederland kunnen zich die dag bij een van 50 startplaatsen verzamelen. De verschillende groepen starten 12 minuten na elkaar. De eerste groep start in Eijsden om 08.00 uur, de tweede groep (vijf kilometer verder op in Maastricht) om 08.12 uur, enzovoort. De laatste vijf kilometer van de Maas zijn omstreeks 17.48 uur aan de beurt. In totaal duurt Nederland Schoon tien uur (50 x 12 minuten) en elke vijf kilometer afzonderlijk schoonmaken duurt zo’n 90 minuten. Deelnemers kunnen zich via www.facebook. com/wereldwaterdag inschrijven voor een van de 50 etappes. stichting milieufederatie limburg 13

Sittard-Geleen kapt kastanjebomen Ruim dertig kastanjebomen in de gemeente Sittard-Geleen zijn dood en moeten gekapt worden. Daarnaast krijgen ruim tweehonderd risicobomen een extra inspectie. De bomen zijn ernstig aangetast door de kastanjebloedingsziekte. ,,Nadat in juli bleek dat een groot deel van de kastanjes in de Kastanjelaan in Sittard een gevaar vormden voor de omgeving, hebben we besloten om alle kastanjes in de gemeente met voorrang te laten nakijken,” aldus wethouder Els Meewis-Stans. ,,We willen het risico op ongevallen zo klein mogelijk laten zijn. Nu blijkt dat eenderde van de kastanjebomen in de gemeente in meer of mindere mate is aangetast.” Sittard-Geleen telt ruim 2.100 paardenkastanjebomen. De Algemene Bomendienst Limburg heeft de afgelopen tijd elke boom via een visuele inspectie onderzocht. Van alle bomen vertonen 645 bomen symptomen van de kastanjebloedingsziekte. Deze ziekte wordt veroorzaakt door een bacterie, die de bast aantast en tot stambreuk of takbreuk kan leiden. De 34 dode kastanjebomen leveren volgens de inspecteur een risico op voor de omgeving. Daarom wordt een noodkapprocedure gevolgd. Voor de overigen bomen wordt een beheerplan opgesteld zodat deze bomen zo lang mogelijk kunnen blijven staan. De kans dat deze kastanjes weer beter worden is nihil. Er is nog geen remedie gevonden tegen de bacterie.

Biobed vermindert geuroverlast varkensbedrijf De Provincie Limburg steunt een initiatief van de gemeente Horst aan de Maas om de geuroverlast voor omwonenden rondom een varkensbedrijf aan de Zandertweg in Lottum te verminderen middels een zogeheten Biobed. Een biobed werkt als een ‘geurvreter’. De

te verrichten om te kijken of de ‘geurvreter’

,,Ik denk dat we met het Biobed een stap

uitgaande stallucht wordt door een pakket

afdoende is. ,,Er zijn in Noord- en Midden-

voorwaarts zetten om deze knelpunten op

houtsnippers geleid. Dit pakket wordt

Limburg nog veertig knelpuntgevallen

te lossen. Als het goed werkt, zouden

vochtig gehouden en geënt met enzymen

rond kernen als het gaat om geuroverlast.”

gemeenten deze voorziening in hun ver-

en bacteriën. Ervaringen elders leren dat

zegt gedeputeerde Patrick van der Broeck.

gunningsvoorwaarden kunnen opnemen.”

hiermee de uitstoot van fijn stof, geur en ammoniak sterk afneemt. Het systeem is al jaren succesvol in Duitsland en wordt ook al in Nederland op enkele plaatsen toegepast, onder meer in Tholen en in Nederweert. Ook hier zijn de resultaten positief. De provincie, de varkensboer en de gemeente betalen ieder een derde van de kosten van in totaal 195.000 euro. Volgens de provincie en de gemeente is het noodzakelijk dat het Biobed-systeem hier wordt toegepast omdat er al jaren wordt geklaagd over de geuroverlast door omwonenden. De overheden zullen de vinger aan de pols houden door regelmatig metingen 14 limburgs milieu

zevende Nacht van de Nacht wederom succesvol tijdens de zevende Nacht van de Nacht is opnieuw een record gevestigd. Meer dan 25.000 mensen, onder wie veel kinderen, namen op 29 oktober deel aan zo’n 300 ‘duistere’ activiteiten verspreid over alle provincies. Meer dan ooit konden ze genieten van de pracht van de nacht, mede omdat 130 gemeenten en ruim 100 bedrijven duizenden lampen doofden. het aantal deelnemers aan dit jaarlijks terugkerende evenement vertoont telkens opnieuw een stijging. Onze nachten worden steeds lichter door

de provincie 31 activiteiten georganiseerd

weentocht, volledige duisternis ervaren

de toepassing van vele kunstmatige licht-

die door ongeveer 2.000 volwassenen en

in een ruimte die totaal donker werd of

bronnen zoals lantaarnpalen en verlichting

kinderen zijn bezocht.

meelopen met een sagentocht en luisteren

van gebouwen, sportvelden en reclame-

naar verhalen uit vervlogen tijden.

zuilen. Veel dieren en mensen hebben hier

Mensen konden deelnemen aan diverse

last van. De Nacht van de Nacht - een

nachtwandelingen met aandacht voor

Dat ook deze zevende Nacht van de Nacht

landelijk evenement van de provinciale

nachtvlinders en vleermuizen, genieten van

een groot succes was in Limburg is te dan-

Natuur en Milieufederaties en Natuur &

muziek in het donker, dineren bij kaars-

ken aan de tientallen vrijwilligers die zich

Milieu - vraagt aandacht voor de schoon-

licht, nachtklimmen door de boomtoppen,

belangeloos inzetten om mensen de pracht

heid en het behoud van de donkere nacht.

griezelen in het duister met een hallo-

van een donkere nacht te laten ervaren.

De Nacht van de Nacht vindt elk jaar plaats in het weekend dat de wintertijd ingaat. In Limburg was de Nacht van de Nacht weer een groot succes. Diverse gemeenten doofden aanstraalverlichtingen van kerken en kunstwerken, schakelden een deel van de straatverlichting uit en doofden verlichting bij gemeentehuizen. Er zijn in

lichthinderinventarisatie in limburg op zaterdag 1 oktober was de officiële aftrap van de lichthinderinventarisatie, bovenop de wilhelminatoren (viergrenzen-

bedaNkt deelNeMers

weg 230) in vaals. de toren met de glazen sky-walk op 34

Nacht vaN de Nacht 2011

meter hoogte kon in de avonduren worden beklommen om

IVN Vijlen Vaals, IVN Spau-Beek, IVN Valkenburg,

te genieten van een ‘duistere’ nacht in vaals en de wijde

sterrenkundeclub Galileio, Bezoekerscentrum Leudal,

omgeving. wethouder jean vroemen van de gemeente vaals

MHVS, IVN Hoensbroek, IVN Meerssen, Milieudefensie

en jo pelzer van ivN vijlen-vaals waren deze avond aanwezig.

Meerssen, IVN Ulestraten, Staatsbosbeheer, VSML, Werkgroep Behoud de Peel, Kasteelpark Born, restaurant

Via de lichthinderkaart op de website van de Nacht van de Nacht

Guulke, klimpark Fun Forest Tegelen, IVN Maastricht,

(www.nachtvandenacht.nl) kon iedereen lichthinder melden, bij-

CNME Maastricht, Natuurmonumenten, De Paradijsvogels,

voorbeeld een kantoor waar het licht ’s nachts blijft branden, een

restaurant Cuba Libre, massagesalon Metta-Phora,

lantaarnpaal die precies in de slaapkamer schijnt, felle aanstraal-

De Kopermolen, IVN De Steilrand, IVN Brunssum &

verlichting van gebouwen in het midden van de nacht of reclame-

Onderbanken, IVN Sittard-Geleen, IVN Munstergeleen,

masten die licht uitstralen over een natuurgebied. In totaal zijn zeven

Bezoekerscentrum Mijl op Zeven, Groengroep Sevenum,

categorieën geïnventariseerd: openbare verlichting, sportveldverlich-

Jeugdcentrum Walhalla, IVN Helden, IVN Nuth, IVN Stein,

ting, reclameverlichting, verlichting recreatieterreinen, verlichting uit

scouting Stein, eetcafé De Kastanjeboom, Provincie

een gebouw, verlichting van een gebouw en particuliere verlichting.

Limburg, de gemeenten Leudal, Meerssen, Brunssum, Nederweert, Beek, Beesel, Mook en Middelaar, Maastricht,

De Milieufederatie Limburg gaat aan de slag met drie hinderlijke

Schinnen en Vaals, CBS, Vodafone Maastricht, Universiteit

lichtbronnen in Limburg en wil hier graag een oplossing voor zoeken.

van Maastricht, bibliotheek Reuver, Heiming Optiek Beesel,

Eén donkere nacht is immers leuk, maar het gaat uiteindelijk om

autobedrijf Feijts, Albert Heijn Reuver, Jalema BV

structurele maatregelen tegen lichthinder. stichting milieufederatie limburg 15

sittardse aannemer zet trend in duurzaam bouwen harry knoors is behalve aannemer in sittard ook mede-eigenaar van bouwplanplus. hij kwam onlangs in het nieuws toen hij in het door zijn eigen onderneming gebouwde ‘nulenergie-ecohuis’ in limbricht ging wonen. deze woning voldoet aan een aantal bijzondere eisen onder meer op het gebied van isolatie, ligging en bouwstijl. Momenteel werkt hij aan een dergelijk kantoorgebouw voor zijn onderneming. hoe kwaM je op het idee oM dit huis te bouweN?

woonhuis is georiënteerd op het zuiden zodat er gebruikgemaakt kan

Als ondernemer ben ik mij bewust van problemen die kunnen ontstaan

worden van passieve zonne-energie. Aan de noordkant bevinden zich

door schaarste van bepaalde grondstoffen en conventionele energie-

daarentegen geen of zeer weinig raamopeningen. De bouwmethode is

bronnen. De natuur levert ons gelukkig voldoende andere duurzame

kierdicht waardoor ventilatielucht volledig gecontroleerd wordt. Er

grondstoffen en energiemogelijkheden om aangenaam te kunnen

wordt tevens gebruikgemaakt van een zeer goede warmteterugwin-

wonen en leven. Er wordt momenteel veel over duurzaam ondernemen

ning. De woning kent een zeer hoge isolatie waarde. Verder wordt

gesproken, maar slechts een paar ideeën halen de uitvoering. Dat hier

efficiënt gebruikgemaakt van de elektronische apparatuur in huis. Bij

verandering in moest komen was voor ons (de initiatiefnemers

een aansluiting op een externe bron (bijvoorbeeld het elektriciteitsnet)

Bouwplanplus en Knoors Bouw-red.) de aanleiding om een duurzame

mag het verbruik niet meer dan 15 Kwh/m2 woonoppervlak per jaar

ecowoning in Limbricht te bouwen. Wij noemen dit ons ‘passiefhuis’.

bedragen. De woning wordt berekend middels een PHPP-berekening,

Mijn gezin en ik wonen er nu een paar maanden in. Wij gaan de

het zogenoemde PassieHuis-Projecterings-Pakket. Dit is een uiterst

woning testen onder normale gebruiksomstandigheden. Om ervaring

nauwkeurige rekenmethodiek en is niet vergelijkbaar met de EPC-

op te doen moet je geen woonlaboratorium bouwen, maar een echt

berekening. In principe is elke bouwmethode inzetbaar voor een

pand waarin mensen kunnen wonen en werken. Daarom gaan we dit

passiefhuis, maar de keuze voor duurzame materialen heeft altijd de

principe ook toepassen in ons nieuwe kantoor. Ook zijn er plannen voor

voorkeur.

een demonstratiewoning. Hier kunnen geïnteresseerden in de toekomst gaan proefwonen.

hoe kwaM je aaN de iNforMatie die Nodig was oM dit huis te bouweN?

aaN welke eiseN Moet eeN passiefhuis voldoeN?

Omdat Nederland gigantisch achterloopt met kennis op dit gebied is

Het passiefhuis is ontwikkeld door Dr. Wolfgang Feist uit Duitsland. De

die grotendeels uit het buitenland gehaald. Wij hebben ervoor gekozen

bouwmethode kenmerkt zich door een aantal belangrijke eigenschap-

om zoveel mogelijk natuurlijke materialen te gebruiken, ofwel

pen die moeten leiden tot een minimaal energieverbruik bij een

materialen die minimaal een Cradle-to-Cradle certificaat bezitten.

behaaglijk binnenklimaat. In het kort komt het er op neer dat het

Op die manier voldoet de woning aan het duurzaamheidsidee.

16 limburgs milieu

fort is hoog doordat de woning wordt verwarmd en gekoeld middels luchtverwarming. Door het toepassen van een luchtwarmtepomp is er - zonder meerkosten - gratis koeling aanwezig in de zomer. Ook het hout zelf verhoogt de beleving en het wooncomfort. Overigens is het niet duur om in een passiefhuis te wonen. De energiekosten zullen maximaal 20 euro per maand bedragen! Als je in deze woning woont, ontvang je dus met plezier je energierekening. Met welke techNiekeN beperkeN jullie het eNergieverbruik? De woning wekt zijn eigen energie op met een luchtwarmtepomp en PV-cellen. Dit zijn foto-elektrische cellen die zonlicht direct omzetten in elektriciteit. Wij springen zuinig om met energie door warmte daar waar mogelijk terug te winnen. Bovendien wordt door de speciale glaswand op het zuiden veel passief zonlicht opgevangen. De ventilatielucht wordt slim behandeld, dit bespaart energie en geeft wooncomfort. De binnenwanden zijn uitgevoerd in een skelet dat is gemaakt van

Door de combinatie van hout en duurzame technieken is het mogelijk

houten liggers en houten staanders. Hout is volgens mij het duurzaam-

om echt duurzaam te bouwen. Hout is overigens een van de meest

ste materiaal dat je kunt gebruiken. De wanden zijn afgewerkt met

gebruikte materialen in de wereld op het gebied van woningbouw. De

plaatmateriaal. Deze werkwijze heeft een snelle bouwtijd, terwijl de

keuze voor hout is ecologisch optimaal. Doordat de bouwtijd van een

toegepaste techniek ecologisch verantwoord is. Een bijkomend voordeel

houten woning met meer dan de helft wordt verkort zijn de kosten

is dat er bovendien weinig afval wordt geproduceerd. Dit is voordelig

gelijk aan traditionele bouw. Alle materialen in de woning zijn gewogen

voor de totale bouwkosten.

op de toepasbaarheid in het duurzaamheidsconcept. Zo hebben wij voor de wand- en dakafwerking red cedar hout gebruikt en bamboe

hoe wordt dit type woNiNgeN beoordeeld?

voor de binnenkozijnen. Voor het isolatiemateriaal is cellulose (papier)

Er zijn verschillende methoden om een huis te beoordelen. Persoonlijk

als grondstof gebruikt.

heb ik weinig boodschap aan de in Nederland toegepaste beoordelingsmethoden. Men gebruikt de zogenaamde Energie Prestatie Coëfficiënt

wat zijN de directe effecteN voor het Milieu?

(EPC) en dit leidt vaak tot schijnoplossingen. Wij hebben gebruik

Het primaire energieverbruik is laag en komt uit duurzame bronnen.

gemaakt van de passiefhuis benadering van het Duitse Passivhaus

Hierdoor wordt het milieu niet belast. Ook de toepassing van ‘goed’

Institut. Een PHPP-berekening is niet beïnvloedbaar en volledig

hout is gunstig voor het milieu. Als je weet dat de cementindustrie

afgebakend. De omstandigheden voor het binnenklimaat zijn duidelijk

momenteel in de top 10 staat van meest vervuilende industrieën, dan is

vastgelegd. Men kijkt puur naar het energieverbruik voor verwarming

er alles voor te zeggen om hiervoor vervangende materialen te kiezen.

en elektrische installaties. Dit is eenduidig meetbaar. Bij de EPC wordt

Hout is daarvoor de beste en meest natuurlijke vervanger. Door het

meer gelet op specifieke technische maatregelen om energie te

toepassen van hout voorkom je CO2-uitstoot. De woning beschikt

besparen. Een passiefhuis kan een EPC scoren van 0,5 terwijl het minder

verder over een watertank van 10.000 liter. Die tank vangt het

energie verbruikt dan een Nederlandse normwoning met eenzelfde

regenwater op. Het regenwater wordt gebruikt om toiletten door te

EPC. De EPC is dus een onzuivere berekening.

spoelen, de auto te wassen, te poetsen of de tuin te sproeien. Als de tank tijdens lange droge periodes leeg mocht raken, wordt automatisch

je zegt dat de woNiNg vaN de toekoMst Nu al gebouwd

overgeschakeld op kraanwater.

is. kuN je dit Nader toelichteN? Ik kan gerust stellen dat het door ons gebouwde passiefhuis op dit

welke plaNNeN zijN er voor de toekoMst?

moment een van de zuinigste woningen in zijn soort in Limburg is. In

Het is onze bedoeling om onze kennis en ervaringen met andere

de woning zijn diverse nieuwe technieken toegepast voor het

mensen te gaan delen. Allereerst gaan wij het huis volledig testen en

verwarmen en koelen van de woning, maar ook voor het opwekken van

wordt alle informatie op onze website gepubliceerd. Er is geen beter

elektrische energie. Bij deze woning is vooral gelet op energie- en

bewijs dan de praktijkgegevens van de woning waarin geleefd wordt.

waterverbruik én comfort zonder de duurzaamheid uit het oog te verliezen. De woning is volledig gebouwd in de geest van het Cradle-

Meer info vind je op de websites: http://mijnecowoning.nl en

to-Cradle principe en is volledig demontabel ten behoeve van

www.bouwplanplus.nl.

hergebruik. Door toepassing van hout, het duurzaamste materiaal, heeft de woning een heel aangenaam leefklimaat. Ook het wooncom-

Math Mertens Vrijwilliger Milieufederatie Limburg stichting milieufederatie limburg 17

Natuur en Milieufederaties steunen green deal op 3 oktober jongstleden hebben milieuorganisaties, onder wie de Natuur en Milieufederaties, het bedrijfsleven en de overheid een nationale groene deal met elkaar gesloten. de green deal is een pakket maatregelen die nodig zijn om de Nederlandse economie een ‘groene’ impuls te geven. ,,Groei en groen zijn een goed huwelijk,’’ zegt Tjerk Wagenaar,

De Natuur en Milieufederaties werken met grote bedrijven aan

directeur Natuur & Milieu. ,,Extra windenergie op zee en extra woningisolatie zijn de resultaten van een green deal die we al in 2009

energiebesparing in het project ‘CO2-ambitie’ en ondersteunen tal van particuliere lokale initiatieven voor duurzame energie-

met de FNV lanceerden. Voor ons past deze deal in een traditie.”

opwekking. Hogenboom vindt dat een positieve ontwikkeling. ,,We

Ook de Natuur en Milieufederaties tekenden de deal. Voorzitter

merken dat burgers en bedrijven grote ambities hebben, maar vaak

Joris Hogenboom: ,,We werken al veel samen met bedrijven om

belemmerd worden door regelgeving en ontoereikende financie-

economie en duurzaamheid te verbinden. Met deze deal geven we

ringsmogelijkheden. De overheid kan obstakels wegnemen en wet-

hieraan een extra impuls.”

en regelgeving aanpassen, inclusief groene belastingmaatregelen. Bovendien heeft de overheid, als grootste inkoper voor zo’n 60

Veel bedrijven beseffen dat met duurzaamheid winst te behalen

miljard per jaar, veel inkoopmacht. Met duurzaam inkopen kan de

is. In deze Green Deal willen verschillende industriële sectoren in

overheid ondernemers helpen aan marktkansen voor hun duur-

samenwerking met de overheid hun energie-efficiency met 50

zame producten en diensten. En de overheid kan innovatiesubsidies

procent verbeteren. MKB Nederland sluit een deal waarbij tot en

de groene kant uit sturen.”

met volgend jaar minstens 480 bedrijven twintig procent energiebesparing realiseren en twintig bedrijven een vergroening van de

Tegelijk met de nationale Green Deal hebben 45 organisaties

energievoorziening. Ook grote bedrijven doen mee. Bij een bedrijf

andere deals gesloten, vooral op het gebied van energie voor ef-

als AKZO Nobel dat een groot deel van de nationale stroomvoor-

ficiënter gebruik, besparing en innovaties. Natuur & Milieu gaat

ziening afneemt, betekent een kleine verduurzaming een forse

samen met deze partijen bewoners van bestaande woningen uit-

besparing.

dagen en belonen indien ze meer energie besparen. De combinatie van slimme meters, een smart community en prijsvoordelen moet

De milieuorganisaties gaan aanjagen, toetsen en verbreden. Aan-

zorgen voor die verleiding. De Natuur en Milieufederaties zullen

jagen gebeurt bijvoorbeeld al met zonnepanelen. Eigenaren van

hun contacten met het bedrijfsleven benutten voor regionale uit-

appartementen en flats krijgen voortaan dezelfde belastingvoor-

werkingen van de Groene Groei Deal. Ook proberen ze overheden

delen als bewoners van rijtjeshuizen. De milieuorganisaties gaan

te betrekken bij het wegnemen van belemmeringen.

concrete projecten beoordelen op duurzaamheidswinst en goede initiatieven helpen verbreden naar de hele sector. Wagenaar meent: ,,Voor ons zijn de deals succesvol wanneer de lessen en successen uit de proeftuinen ingang hebben gevonden naar een groot deel van de sector. Zodat er een brede toepassing van groei en groen van de grond komt.” Natuur & Milieu deed met deze werkwijze al goede ervaringen op in haar initiatief voor het Formule E-Team, een platform waarin overheid, bedrijven en maatschappelijke organisaties samenwerken om de introductie van het elektrisch rijden te versnellen. ,,Een green deal avant la lettre,” aldus Wagenaar, ,,waarvoor ons actieplan elektrisch rijden de aanjager was.”

18 limburgs milieu

limburg met zeven projecten in green deal Met zeven concrete initiatieven stelt limburg zich in de landelijke green deal - met in totaal 59 projecten - behoorlijk op de voorgrond. Niet alleen qua aantal maar ook qua diversiteit. Er zijn slimme energiebesparende projecten

• Een nog betere energieverdeling en -ge-

bij maar ook projecten die innovatief

bruik op het bedrijventerrein Chemelot

hoogstaand en goed zijn voor de economie

in Sittard-Geleen is mogelijk. Chemelot

van Limburg. Ze dienen bovendien als

is nu in Limburg absolute grootverbrui-

voorbeeld voor andere gebieden in Neder-

ker als het gaan om aardgas en stroom.

land. ,,Ondanks de bezuinigingen waarvoor

De zeventig bedrijven hier souperen

we staan, kunnen we toch belangrijke

jaarlijks vijf procent van het totale

stappen zetten in Limburg als het gaat

Nederlandse aardgasverbruik en maar

om een duurzamere maatschappij,“ zegt

liefst 40 procent van de totale Limburgse

gedeputeerde Patrick Van der Broeck. ,,De

stroombehoefte op. Door deelname aan

Green Deal laat zien dat duurzaamheid

het hierboven beschreven Groene Net

en groei hand in hand gaan. Limburg is

wordt al tien procent van de restwarmte

één van de weinige provincies die al voor

op Chemelot benut. Maar dat percentage

enkele initiatieven concrete toezeggingen

kan nog behoorlijk worden opgekrikt.

van het Rijk heeft als het gaat om steun en

Deelname aan dit net wordt dan ook

financiële medewerking.“

gezien als een opstap naar andere

Heerlen met 117 verschillende bedrij-

• Ook op het bedrijventerrein De Beitel in

toepassingen van restwarmte. Chemelot

ven en 132 hectare groot worden de

De zeven projecten zijn:

wil zich op dit gebied dan ook nadruk-

mogelijkheden onderzocht om energie

• De bouw van twee energiecentrales

kelijk profileren door een voortrekkersrol

efficiënter te gebruiken. Onder meer door

in Venlo en in Maastricht door Imtech

te spelen op het gebied van restwarmte.

restwarmte op het bedrijventerrein zelf

Nederland. Uit wind, zon, biomassa en

Rijk en provincie steunen dit initiatief.

te verkopen of in de nabije omgeving,

waterkracht zullen de centrales stroom opwekken voor 66.000 huishoudens, circa 13 procent van de Limburgse huis-

zoals Kerkrade-West. • Grote beleggers in Limburg denken na over een energiefonds voor vastgoed in

houdens. De bouw start volgend jaar en

de zorgsector. Veel zorginstellingen

zal in 2015 gereed zijn.

hebben niet veel aandacht voor energie-

• Het Groene Net is een project waarin de restwarmte van bedrijven op het

besparing. Via dit fonds kan dit worden gestimuleerd. Als dat landelijk wordt

bedrijventerrein Chemelot gebruikt

uitgerold kan dat 115 miljoen euro

wordt voor het verwarmen en koelen

aan energiekosten besparen. Komende

van 30.000 woningen in Sittard-Geleen,

herfst worden tijdens een conferentie de

Stein en Beek. Het net wordt volgend

mogelijkheden bekeken.

jaar aangelegd en vergt een investering

• Grootschalige energieopslag via een

van 82 miljoen euro. Er wordt jaarlijks

zogeheten ondergrondse pomp accumu-

26 miljoen kubieke meter aardgas door

latie centrale (Opac) kan de onbalans in

bespaard. Het project biedt bovendien

vraag en aanbod van energie opvangen.

werk aan enkele tientallen mensen. De

In België, Duitsland en Scandinavië

rijksoverheid steunt dit initiatief met een

wordt het al op grote schaal toegepast

garantstelling van 10 miljoen euro.

maar in Nederland nog niet. In Zuid-

• Het restwarmtenet Maastricht werkt op

Limburg kan zo’n centrale ondergronds

precies dezelfde wijze. Samenwerkende

worden aangelegd. De Milieufederatie

bedrijven als Sappi, Mora, Mosa,

Limburg en het Graetheidecomité zullen

O-I Maastricht en NedTrain gaan hun

deze ontwikkeling nauwgezet volgen,

restwarmte verkopen in Maastricht-Oost.

omdat nog niet alle risico’s in kaart zijn

Eind volgend jaar is de aanleg gepland.

gebracht die gepaard gaan met de bouw

Het Rijk betaalt voor maximaal 300.000

van een Opac in zo’n dichtbevolkte en

euro mee aan het net.

aardbevingsgevoelige regio als Limburg. stichting milieufederatie limburg 19

Foto: Fotobureau Kuit, Roermond

Column Wim Kuipers Limburgse Haring Jubileumkwisvraag: plaats in Noord-Limburg van drie letters.

Een Limburgse Haring? Ach, een beetje gelijk heeft hij misschien.

Mook? Nee, drie! Drie? Ja. Even nadenken... Sum? Inderdaad.

En wat bespaard wordt door de natuur het werk te laten doen,

Een vreemd begin van een column? Ach, het kan nog vreemder.

kan elders ingezet worden. Het zal immers duidelijk zijn dat we

Volgend jaar worden de wereldkampioenschappen wielrennen

in Nederland niet helemaal de boel de boel kunnen laten. In de

gehouden in Enburg aan de Geul. En wie van Enburg noordwaarts

bewoonde, stedelijke wereld wel, vind ik. Dat gezeur over onkruid

wielrent, belandt in Groot- en Kleindal. Want wat dacht u, dat de

langs de weg, ja zelfs op onze eigen dierbare hondenstoepen: laat

Blekerschutters geen hazen afschieten?

die natuur groeien en bloeien. Maar dieren kunnen geen tunneltje of viaduct aanleggen. Anders gezegd: de voltooiing van de EHS, de

Oei, weer die Bleker. Maar eerst de oplossing van de kwisvraag

verbinding van diervriendelijke gebieden, daar moeten we wat bij

en wat volgde. Om duidelijk te maken dat HB met zijn beleid

helpen.

nogal wat dieren de nek omdraait, verandert een actiegroep plaatsnaamborden met een diernaam erin. De naam van het dier

Dat weet Bleker natuurlijk ook. Misschien wil hij wel beter,

wordt overgeplakt. Zwijndrecht is inmiddels Drecht. Sum was dus

maar ze zijn hem in de portemonnee geweest. Er moet gekozen

Ottersum. Kleine troost: Wolfhaag, bij Vaals, zal nog wel even

worden, tussen – ik stel het maar scherp: koopkracht voor mensen

gespaard blijven.

die het milieu geen balletje interesseert en 130 kilometerwegen voor onze dierbare dieren. Ik denk daarom dat we wat

Ludiek gedoe. De opstand tegen HB echter gaat grimmiger

realistischer moeten zijn. Meedenken met de dieren als het ware.

worden. Het gist in milieuland. Ik dacht dat ook te merken bij de

Die weten niet en niets van een ideale EHS. Een bronstige ree

viering van het robijnen (zo heet dat nu eenmaal) jubileum van

laat zich niet door een bietenveld weerhouden. En zal zeker

de Milieufederatie Limburg. Arme Bas Haring. De jongensachtige

niet, zoals ik, struikelen over de volgende tekst, die ik ooit

hoogleraar die uitgenodigd was voor de feestrede werd - en

gekopieerd heb: ‘Waar de bevolking zich bewust is van de sociale

dan zeg ik het aardig - meesmuilend beluisterd. Niet vanwege

en psychologische kwaliteit van het landschap (dierbaar oord),

zijn provocatie dat de wereld het best wel met heel wat minder

kan men rentmeesterschap toekennen aan die plekken en de

soorten kan stellen. Problematischer bleken zijn verhalen over de

ruimte die de kracht van de markt overstijgen.’ Ik heb helaas niet

natuur die d’r eigen gang gaat. Aangetaste, verkrachte, vergiftigde

genoteerd waar ik dit gevonden heb. Het is in elk geval afkomstig

en dus kansarme natuur kan in volle glorie opstaan, mits de mens

van ‘een pro-actief Limburgs comité van aanbeveling’ dat zich

zich er niet mee bemoeit, was zijn boodschap. Ik merkte dat dit

actief inzet voor de kwaliteit van de Limburgse buitengebieden.

wrevel opwekte – dao biej de sjtasie in Remunj. Zo van: vind jij hoogleraartje dat alles wat wij gedaan hebben waardeloos was?

Juist. Het IKL, de mensen van de kleine landschapselementen, is hard bezig een lint van bloesems aan te leggen tussen de steden

En warempel, het zal toeval zijn, maar even later hadden de

die (hopen ze) Europese culturele hoofdstad worden in 2018.

Limburgse kranten een lezersbrief die duidelijk spoorde met

Ontroerend. Edoch, kan er ook een lint van bossen, beken, bramen,

wat Haring zei, al ben ik er heilig van overtuigd dat er geen

bieten, bonenvelden komen, een EHS dus... dwars door alles heen,

belangenverstrengeling was. De briefschrijver betreurde allerlei

van Wolfhaag tot in Gelderland? Dit kan, maar dat moeten we wel

drastische bezuinigingen van HB, maar wat betekent dat helemaal

met zijn allen willen. Boeren, buitenlui maar vooral de gewone

voor natuurgebieden en bossen, vroeg hij zich af. Zijn visie: bossen

burger: die moet pal gaan staan tegen Bleker. En dan mag de

die hout opleveren, verdienen hun eigen geld, hoeven dus niet

opperste aanbeveler volgend jaar al een wegwijzer plaatsen: Sum-

gesubsidieerd te worden. En natuurreservaten hebben geen geld

Bietenburg 108 km (via EHS).

nodig, ‘want de zon doet het werk.’ Slotconclusie: ‘op plaatsen waar de mens zich met de natuur bezighoudt, is de toekomst dubieus.’

20 limburgs milieu

Wim Kuipers

win een boek: het kind van de rekening in het boek kind van de rekening - een uitgave van het Natuurhistorisch genootschap in limburg (Nhgl) - zijn vijftig columns gebundeld die ton lenders in de periode 2004-2010 heeft gepubliceerd in het Natuurhistorisch Maandblad. in de columns staat natuurbescherming centraal, maar wordt tevens op een populaire wijze ingegaan op een divers scala van sociaal en biologisch onderzoek. Ton Lenders

Vanuit het onderzoek wordt de handels-

mogelijkheid om langer stil te staan bij de

wijze aan de kaak gesteld van direct bij

innerlijke natuur en daarmee het wezen

Het Kind van de Rekening

de natuur betrokken personen en orga-

van de mens. Deze diepgang wordt door

Formaat 17 x 24 cm

nisaties. Dit betekent dat met bijzondere

Ton Lenders beschouwend beschreven op

aandacht wordt gekeken naar landbouwers

een wijze die doet denken aan de natuur-

en politici, maar ook naar de natuur-

benadering van Midas Dekkers.

123 pagina’s Full color Uitgever: Stichting Natuurpublicaties

beschermers zelf, die niet van kritiek worden verschoond.

Het boek hoopt een bijdrage te leveren aan

Opmerkelijk is de rol van mensen, het spel

een adequatere bescherming van de laatste

tussen man en vrouw, die tegenwoordig

natuur van ons land. Daarbij inzettend op

een speciale verhouding met de natuur

een breed draagvlak en een beter leefmilieu

lijken te hebben of daar totaal van zijn

voor onze kinderen. Door de lage prijs en

vervreemd. Het is een uitdaging om de

de geringe oplage is het een ideaal en

achterliggende biologische oorzaken te

uniek presentje voor alle mensen die nog

achterhalen om daarmee hun gedragingen

moeten worden overgehaald om het belang

te kunnen doorgronden. Dat geeft de

van natuur voor de mens te onderkennen.

Limburg ISBN 978907408193 Verkrijgbaar bij: NHGL, Roermond Tel. 0475 – 386470 E-mail: [email protected] € 7,50 (leden NHGL) € 9,50 (niet-leden) Exclusief verzendkosten

prijsvraag Geef het goede antwoord op de onderstaande vraag en maakt kans op een exemplaar van het boek Het Kind van de Rekening. De Milieufederatie Limburg en NHGL verloten twee exemplaren van dit leuke boek onder de goede inzenders. Henk Bleker is sinds 14 oktober 2010 staatssecretaris van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie in het kabinet-Rutte. Hij is onder meer verantwoordelijk voor het natuurbeleid. Eén van de hobby’s van Bleker is: A. Biljarten B. Fokken van Welsh pony’s C. Autoracen D. Wijn maken Stuur het antwoord op deze vraag per briefkaart vóór 1 februari 2012 naar: Milieufederatie Limburg t.a.v. Limburgs Milieu Godsweerderstraat 2 6041 GH Roermond of stuur een e-mail naar: [email protected] o.v.v. Limburgs Milieu/Kind van de Rekening Vermeld volledige naam- en adresgegevens. De winnaars krijgen het boek automatisch thuisgestuurd. stichting milieufederatie limburg 21

Het GroenHuis Landschap Simpelveld verdient landschapsherstel Het eeuwenoude landschap is het basiskapitaal van Simpelveld. Een rijk, gevarieerd en groen buitengebied met prachtige vergezichten vanaf de grote open plateaus, met hellende dalen met graften, hagen, knotbomen, hoogstamboomgaarden, vochtige broekbossen en bronrijke graslandjes. Door gebrek aan beheer verdwenen vanaf de jaren vijftig diverse, soms eeuwenoude landschapselementen. Een landschap dat haar cultuurhistorische karakteristieken mist, raakt ook zijn identiteit kwijt. Sinds 1985 werkt de gemeente eensgezind met de LLTB afd. Heuvelland, IVN BocholtzSimpelveld, Heemkundevereniging De Bongard en de stichting Instandhouding Kleine Landschapselementen in Limburg (IKL) aan het behoud en de verdere ontwikkeling van de groene en historische leestekens in het landschap van Simpelveld. Door het gerichte beheer door IKL en haar partners is in de afgelopen 25 jaar een belangrijke bijdrage geleverd aan het herstel

kader van het adoptieproject. Samen met

Aan de jonge bomen, tot een leeftijd van

van de biodiversiteit en de uitstraling van

lokale vrijwilligers begeleidt IKL de oudste

zes jaar, wordt jaarlijks vormsnoei uitge-

de elementen. Dit heeft ook zijn doorwer-

leerlingen van Basisschool De Meridiaan,

voerd. Dode bomen worden vervangen.

king op de leefbaarheid en toeristisch-

die jaarlijks onderhoud uitvoeren in het

recreatief potentieel van Simpelveld.

Hellingbos. Naast het zaagwerk gaan de

Soortenbescherming

Immers, de variatie in het landschap blijft

kinderen boompjes en struiken aanplanten

In Simpelveld zijn diverse belangrijke

alleen behouden door regelmatig beheer.

in het bos. Leerlingen van het voortgezet

leefgebieden voor bedreigde planten en

In de komende maanden gaan professio-

onderwijs (Sophianum in Gulpen) kunnen

diersoorten. Zoals reeds aangegeven treft

nele medewerkers van IKL weer aan de slag

verder hun maatschappelijke stage vervul-

IKL op de Kever- en Putberg al jaren

met diverse landschapselementen.

len met beheerwerk aan ‘t Miljoenenlijntje.

gerichte maatregelen. Daarnaast zijn er heel veel bijzondere planten te vinden

Vanouds betrekt en stimuleert IKL lokale

Hoogstamboomgaarden

langs het Miljoenenlijntje. Zo komen hier

inwoners en partijen bij de actieve zorg

In de afgelopen 20 jaar investeerde IKL met

nog rode lijstsoorten voor als de kleine

voor het landschap. Daarbij gaat het om

heel veel partijen en particulieren in het

kaardebol en kleine bergsteentijm. Deze

plaatselijke vrijwilligers die het onderhoud

behoud en herstel van de in het voorjaar

soort is zelfs zo bijzonder dat hij ook

oppakken van bijzondere elementen of die

uitbundig bloeiende hoogstamboomgaar-

wel Miljoenenlijnkruid wordt genoemd.

zich ontfermen over bedreigde planten of

den. Deze karakteristieke elementen zijn

Momenteel brengt IKL, in samenwerking

dieren. De Groengroep van de ZLSM werkt

beeldbepalend voor dit deel van Limburg.

met lokale partijen, de bijzondere locaties

structureel aan het onderhoud van het

Alleen dit jaar al plant IKL in Simpelveld

in Simpelveld in kaart, ter bescherming van

Miljoenenlijntje. Dit is een buitengewoon

maar liefst 311 nieuwe hoogstamfruit-

bedreigde planten en dieren.

belangrijke ecologische verbindingszone

bomen en meer dan 4.600 meter aan

die van groot belang is voor heel veel

hagen. Bij de nieuw aangeplante heggen

De gemeentelijke bijdrage aan het

planten en dieren. Ook organiseert IKL

wordt 4.440 meter beschermend raster

IKL jaarprogramma voor 2011 bedraagt

regelmatig met de ZLSM werkdagen voor

aangebracht. De aanplant en het rasterwerk

20.000 euro. Met steun van derden

bedrijven die hun personeelsdag zinvol en

komen voor rekening van de Herinrichting

(de Provincie Limburg, Herinrichting

nuttig willen besteden in het landschap.

Mergelland-Oost. Aangezien fruitbomen

Mergelland-Oost en overige partijen)

jaarlijkse snoei behoeven, voert IKL ook

weet IKL dit bedrag te verveelvoudigen.

Een verhaal apart is het adoptieproject van

regulier onderhoud uit. Dit jaar gaat het

IKL. In Limburg werken jaarlijks 100 basis-

om 187 bomen in Simpelveld. Oude bomen

Meer informatie: stichting IKL,

scholen aan ‘hun’ landschapselement in het

worden een keer in de twee jaar gesnoeid.

tel. 0475 - 386 430 en www.ikl-limburg.nl.

22 limburgs milieu

Groenonderhoud IKL aan religieus erfgoed Cadier en Keer In Cadier en Keer hebben medewerkers

de Fatimakapel en de bidkapel met de

Ter voorbereiding van een renovatie van de

van de stichting Instandhouding Kleine

veertien vrijstaande kruiswegstaties op

Fatimakapel door de Monumentenwacht

Landschapselementen in Limburg

de Keerderberg bij het Missiehuis. De

Limburg, knotte IKL een aantal essen op de

(IKL) groenonderhoud verricht aan

kapellen en het kruiswegstatiepark zijn

hoek van de Keunestraat en Kapelweg. Na

een reeks religieuze erfgoederen. Het

van grote cultuurhistorische betekenis

de renovatie zal IKL in 2012 nieuw groen

gaat om gefaseerd groenbeheer rond

voor de gemeente Eijsden-Margraten.

aanplanten rond de gerenoveerde kapel. Op de Keerderberg bij het Missiehuis is het zicht en de beleefbaarheid van de bidkapel en de veertien staties van het kruiswegpark verhoogd door een grote groene onderhoudsbeurt. IKL heeft hiervoor de bomen, laurierstruiken en coniferen rond de veertien vrijstaande kruiswegstaties opgeruimd, waardoor de zeszijdige kapelgebouwtjes die opgetrokken zijn uit mergel, meer vrij zijn komen te staan. De opengevallen plekken zijn vervangen door inheems groen met beukenhagen, buxusgroepen en lindebomen.

IKL voert onderhoud uit aan graft langs A2 in Gronsveld Aan de rand van een archeologisch

tussen Luik en Maastricht wat de ligging

en het vrijkomend stamhout wordt

monument in de nabijheid van de

van een villa aannemelijk maakt.

afgevoerd. Na dit werk wordt over de

A2 in Gronsveld is de stichting IKL

hele lengte van de graft een nieuwe

begonnen met het herstel van een 250

Bij het hakhoutbeheer worden de bomen

meter lange graft. Het gaat om regu-

aan de voet afgezaagd, waarna ze weer

lier hakhoutbeheer aan een begroeide

opnieuw uitschieten. Na verloop van tijd

Het werk van IKL geschiedt in het kader

steilrand net aan de rand van het

ontstaat hierdoor een dichte structuur-

van het POP-project Aardig Verleden

dorp, waarbij een groot deel van de

rijke begroeiing, wat aantrekkelijk is voor

Limburg en wordt uitgevoerd met steun

bomen en struiken afgezaagd wordt.

flora en fauna. Om de tien meter blijven

van de Provincie Limburg, Europa en de

bomen staan. Al het overige stamhout

gemeente Eijsden-Margraten.

meidoornhaag geplant.

Door dit onderhoud voorkomt de stichting Instandhouding Kleine Landschapselementen in Limburg (IKL) dat bomen en wortels verdere schade berokkenen aan de in de bodem vermoedde archeologische resten. In het weiland aan de bovenzijde van de graft (een beboste steilrand) zijn in het verleden sporen van aardewerk gevonden uit de Romeinse tijd. Archeologen nemen aan dat er in de ondergrond nog meer sporen te vinden zijn die kunnen duiden op bewoning, bijvoorbeeld in de vorm van een villa-complex. In de directe nabijheid ligt vermoedelijk de Romeinseweg Stichting Milieufederatie Limburg 23

Het GroenHuis Bedreigde vlindersoorten profiteren van landschapsbeheer In de Schinveldse bossen in Onderbanken hebben medewerkers van IKL het archeologische monument ‘De Vijfsprongschans’, een van de bijzondere cultuurhistorische plekken in de gemeente Onderbanken, zicht- en beleefbaar gemaakt. Het gaat om een in het bos verscholen terrein met een U-vormige gracht. Daarnaast heeft IKL in het Vosbroek beheer uitgevoerd voor het bont dikkopje en de kleine ijsvogelvlinder, twee zeldzame vlindersoorten die in de Schinveldse bossen voorkomen. Het werk aan de zogenaamde Vijfsprong-

met Brunssum en Jabeek tot de Konings-

schans bestaat uit het selectief kappen

hoeve van Gangelt. Hier woonden toen

en dunnen van bomen in het bos. Het

diverse adellijke families met uitgebreide

vrijgekomen hout wordt ter accentuering

landerijen en boerenhofsteden. Aangeno-

van het element weggewerkt in hout en

men wordt dat in die periode de destijds

takkenrillen.

hele natte Schinveldse bossen langs de

Achter en onder bomen en struiken in de

Ruscherbeek ook de ‘moated sites’, de

Schinveldse bossen gaat een ‘bevroren

met grachten versterkte boerenerven,

cultuurlandschap’ schuil met enkele

zijn aangelegd. De omgrachte terreinen

omgrachte plekken, die vreemd genoeg

kennen overigens maar beperkte sporen

niet terug te vinden zijn op oude kaarten.

van de eigenaar moeten onderstrepen.

van bewoning, maar de aarden wallen zijn

Aanvankelijk zijn deze omwalde rechthoe-

Daarnaast fungeerden ze ook als visvijver.

nog vrijwel geheel in tact en zijn vanwege

kige terreinen aangeduid als vluchtschansen.

In vroegere tijden was vis namelijk een

de archeologische en cultuurhistorische

Momenteel wordt aangenomen dat het

belangrijke voedselbron. Volgens sommige

waarden van enorm belang voor de

ook kan gaan om zogenaamde ‘moated

streekhistorici zoals Jos van Wunnik uit

identiteit van het gebied.

sites’. Dat zijn versterkte boerenerven die

Schinveld zou het mogelijk ook om plekken

voorzien zijn van een gracht en ergens in

kunnen gaan die in een ver verleden als

Bedreigde vlinders

de 13de of de 14de eeuw in de natte

cultusplaats in gebruik zijn geweest.

In het Vosbroek, een deel van de Schin-

gebieden aangelegd zijn. De grachten

veldse bossen heeft IKL ook nog kleinschalig

zouden niet zozeer als verdediging hebben

Schinveld behoorde in de Vroege Middel-

kapwerk uitgevoerd langs een bospad.

gediend maar veeleer de gewenste status

eeuwen (vanaf circa 800 tot 1228) samen

Dit is van belang voor de kleine popula-

24 limburgs milieu

ties van het bont dikkopje en de kleine

gebied van beide vlindersoorten vergroot

ijsvogelvlinder, twee bedreigde soorten die

en kunnen de weinig mobiele vlinders zich

hier nog voorkomen. Het leefgebied van

verspreiden naar geschikt leefgebied in de

deze vlinders bestaat uit grazige vochtige

nabije omgeving. Het openkappen van de

open vegetaties die vooral te vinden zijn

bosrand is ook gunstig voor de hazelworm,

langs bosranden en bospaden. Landelijk

levendbarende hagedis, diverse vogels en

zijn deze twee soorten door de verdroging

andere vlinders als de bruine eikenpage.

en te grootschalige beheer-ingrepen in de bosgebieden in de laatste decennia sterk in

Uitvoering van de maatregelen is mede

aantal achteruit gegaan.

mogelijk met steun van het Europees Wilde kamperfoelie is de waardplant van

Landbouwfonds voor Plattelandsontwikke-

Door kleinschalige kap langs het bospad

de kleine ijsvogelvlinder en hennegras of

ling en de Provincie Limburg. Het werk aan

ontstaan zonnige, open plekjes waardoor

pijpenstrootje dienen als waardplanten

de Vijfsprongschans en het Ruscherleen

de nectarplanten en waardplanten goed

voor het bont dikkopje. De vlinders zelf

gebeurt in het kader van het IKL-project

kunnen gedijen. Waardplanten zijn planten

voeden zich met nectar van verschillende

Aardig Verleden en wordt gefinancierd

waarop de vlinders hun eitjes afzetten, ook

kruiden, vooral braam. Door het open

door de provincie, POP-Europa en de

dienen ze als voedselbron voor de rupsen.

kappen van de bosranden wordt het leef-

gemeente Onderbanken.

Boekrecensie Natuurlijk roermond Medio december is het ruim 200 pagina‘s dikke boek ‘Natuurlijk Roermond, ontdek de groene gemeente Roermond’ verschenen. Veertien auteurs beschrijven hierin zestien natuurgebieden in de gemeente Roermond. De verscheidenheid in het landschap is enorm groot: van de grootschalige, ruige natuurgebieden langs de Maas, via de heidegebieden ten oosten van de stad tot de kleinschalige natuur in de stadsparken. Daarnaast is er aandacht voor de Roer,

groepen, bijzondere gebeurtenissen of

gebieden beschreven. Hierbij wordt ook

de Swalm en de Maasnielderbeek. Langs

gebieden worden toegelicht. Op een toe-

aandacht geschonken aan de geologie en

de Maas liggen de Isabellegreend, de

gankelijke wijze wordt de flora en fauna

het gebruik van het terrein in het verleden.

Asseltse plassen en de Stadsweide. Deze

per biotoop in de

Vele prachtige kleurenfoto’s vullen de

gebieden zijn in natuurontwikkeling

tekst aan. Bij elk natuurterrein is een

en daardoor bloemrijk. Ook zijn ze van

kaartje geplaatst met een uitgezette

belang voor watervogels. Op de hogere

wandeling en een beschrijving: zo kun je

zandgronden liggen de grensoverschrij-

de natuur in de gemeente Roermond nog

dende Luzenkamp, een heide- en veen-

beter beleven. Een uniek boek voor elke

gebied, het Blankwater waarin bijzondere

Limburger, zowel de wandelaar als de

vleesetende planten groeien, het bos-

echte natuurkenner.

gebied van de Hillenrader Bossen vol paddenstoelen en de geïsoleerde

waar te koop?

heiderestanten van de Breidberg en de

Het boek is te verkrijgen bij het Natuur-

Driestruik. In de binnenstad liggen fraaie

historisch Genootschap in Limburg (NHGL),

parken, waaronder het intieme Kartui-

Godsweerderstraat 2 in Roermond,

zerpark met een bijzondere muurflora,

tel. 0475-386470 of te bestellen via

het Kruiswegpark waar eekhoorns leven,

[email protected]. Tevens is het

het Oude Kerkhof, refugium voor het

boek verkrijgbaar in de boekwinkels in

kandelaartje en Kasteelpark Hattem met

Roermond. De prijs bedraagt 9,90 euro

bijzondere bomen. Het geheel wordt

voor NHGL-leden en 11,90 euro voor niet-

aangevuld met 28 kaders waarin soort-

leden. Verzendkosten bedragen 7,50 euro. stichting milieufederatie limburg 25

Raad van State vernietigt provinciaal plan Buitenring Parkstad De afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft het provinciale inpassingsplan vernietigd dat de aanleg van de Buitenring Parkstad mogelijk maakt. Tegen het plan van de Provincie Limburg waren bijna 125 organisaties en particulieren in beroep gekomen, onder wie de Milieufederatie Limburg, Natuurmonumenten en de Stichting Stop Buitenring. Tegen de uitspraak is geen hoger beroep mogelijk.

De provincie wil zo snel mogelijk de Buitenring Parkstad aanleg-

van State onderschrijft in ieder geval het feit dat de provincie

gen. Het tracé van deze ringweg met een totale lengte van 26

te weinig rekening heeft gehouden met natuur, landschap en de

kilometer loopt door de gemeenten Nuth, Heerlen, Schinnen,

leefomgeving.

Brunssum, Onderbanken, Landgraaf en Kerkrade. De Raad van

Met de aanleg van de buitenring wil de provincie Limburg de

State heeft nu echter geoordeeld dat er geen ‘toereikend inzicht

gemeenten binnen de stadsregio Parkstad beter met elkaar en

bestaat in de gevolgen van de weg voor de beschermde natuur-

met andere regio’s verbinden. Het tracé loopt vanaf de aansluiting

gebieden Brunssummerheide en Geleenbeekdal’. De aanleg van de

van de N298 op de A76 bij Nuth tot aan de aansluiting van de

buitenring leidt tot meer autoverkeer ter hoogte van die natuur-

N300 op de N281 bij Avantis European Science and Businesspark.

gebieden en dus tot een toename van de uitstoot van stikstof op

Van de ringweg loopt acht kilometer over bestaande wegen die

de kwetsbare natuur. Het betoog van de Provincie Limburg dat

daarvoor speciaal worden verbreed en aangepast. De provincie wil

deze stijging voldoende wordt gecompenseerd door het scho-

het resterende deel van de buitenring nieuw aanleggen waarbij in

ner worden van de automotoren, heeft de Raad van State niet

beide richtingen dubbele rijstroken komen waarop maximaal 100

overtuigd. De provincie had duidelijk moeten maken hoe hoog de

kilometer per uur mag worden gereden.

toename van de stikstofuitstoot is en hoe deze zich verhoudt tot de al bestaande stikstofuitstoot op de natuurgebieden, aldus de hoogste bestuursrechter. Dit inzicht is nodig omdat in de natuur-

Provincie zet plannen Buitenring door

beschermingsregels is bepaald dat de provincie zich ervan moet

De Provincie Limburg is ‘teleurgesteld’ over de uitspraak van

verzekeren dat de ‘natuurlijke kenmerken van de beschermde

de Raad van State, maar is voornemens een nieuw aangepast

natuurgebieden door het inpassingsplan niet worden aangetast’.

plan te maken voor de aanleg van de Buitenring Parkstad. De

Vanwege de samenhang van het deel van het tracé dat door deze

provincie hoopte op ‘een reparatie van het inpassingsplan’;

natuurgebieden loopt met het resterende tracé voor de buiten-

de Raad van State heeft echter het volledige plan vernietigd.

ring, heeft de Raad van State besloten het gehele inpassingsplan

De provincie heeft nu de gelegenheid een nieuw plan in te

te vernietigen. Dit hoeft overigens niet te betekenen dat de

dienen. Gedeputeerde Antoine Janssen blijft vasthouden aan

buitenring helemaal van de baan is. De Provincie Limburg heeft

de snelweg. Hij wil om tot een snelle oplossing te komen op

de mogelijkheid een nieuw plan voor de buitenring vast te stellen.

korte termijn met onder meer de Milieufederatie Limburg aan

Daarbij moet de provincie wel rekening houden met het oordeel

tafel gaan zitten.

van de Raad van State in deze uitspraak. De uitspraak van de Raad 26 limburgs milieu

soorten trekken drie keer sneller naar noorden dat plant- en diersoorten door de opwarming van de aarde naar hoger of noordelijker gebieden trekken, is bekend. Maar dat proces verloopt 2 tot 3 keer sneller dan uit eerder onderzoek bleek, volgens wetenschappers van de universiteit van york (uk). die snellere trek is zowel positief als negatief. Gemiddeld trekken plant- en diersoorten per 10 jaar 16,9 kilometer naar het noorden (drie keer zo snel als eerder onderzoek uitwees) en elf meter naar boven (bergopwaarts), twee keer zo snel als eerder onderzocht. ,,Het betekent dat dieren en planten met 20 cm per uur naar het noorden trekken, 24 uur per dag, 365 dagen per jaar. Gedurende de laatste 40 jaar is dit al gaande, en het gaat waarschijnlijk de rest van deze eeuw verder”, zegt Chris Thomas, auteur van het onderzoek en conservation biologist aan de Universiteit van York. De resultaten zijn een gemiddelde: individueel is er een grote variatie tussen

De vraag is wat die snellere verschuiving

opwarming van 4 tot 5 graden Celcius in de

de soorten. Niet alle soorten trekken

betekent. De resultaten tonen aan dat

komende eeuw is een ander heikel punt.

even snel. Kwam de gehakkelde aurelia,

plant- en diersoorten zich aan de opwar-

Daardoor zouden planten en dieren ongeveer

een vlindersoort eind jaren ‘70 nog maar

ming lijken aan te passen. Maar het gevaar

300 tot 500 kilometer naar het noorden

zelden voor in Brabant en Zuid-Limburg,

van uitsterven van soorten wordt er niet

moeten trekken voor een geschikt leefgebied.

sinds 1996 is de soort te vinden in heel

minder door: de verplaatsingssnelheid is

Dat is omgerekend ongeveer 40 kilometer

Nederland, inclusief de Waddeneilanden.

een gemiddelde. ,,Vooral de meest voor-

per tien jaar - meer dan het dubbele van de

Sommige soorten trekken langzamer of

komende soorten schuiven snel op. Maar

huidige verplaatsingssnelheid.

verkassen helemaal niet. Opvallend is dat

juist de bijzondere en kwetsbare soorten

de soorten uit de meest opgewarmde

die we willen beschermen, verplaatsen

Bij het aanpassingsvermogen spelen tevens

gebieden het verst trekken. Daarmee is

zich te langzaam om de opwarming bij te

natuurlijke en menselijke barrières een

er volgens de onderzoekers een duidelijk

houden”, vertelt Rik Leemans, hoogleraar

rol. IJsberen op de Noordpool kunnen niet

verband tussen de opwarming van de aarde

milieusysteemanalyse aan de Wageningen

verder noordelijk trekken. En uiteindelijk

en de verschuiving van soorten.

Universiteit in Trouw. De geschatte

bereiken bergsoorten de top van de berg, waar ze niet verder kunnen. Daarnaast vormen de bergketens in Europa een barrière om van Zuid-Europa naar het noorden te trekken; een barrière die niet elke soort kan overwinnen. Ook menselijke ontwikkeling van bijvoorbeeld landbouw of ontbossing, zorgt voor barrières. Bevindingen zoals de resultaten van dit onderzoek versterken het belang van de Ecologische Hoofdstructuur, om versnippering en isolatie van natuurgebieden te voorkomen en daarmee soorten de kans te geven zich aan klimaatveranderingen aan te passen en naar het noorden te trekken. Daniëlle van Gils Change Magazine stichting milieufederatie limburg 27

Kort nieuws Natuurorganisaties willen verbod op boringen

RvS vernietigt vergunning waterkrachtcentrale

schaliegas

Borgharen

Natuur- en milieuorganisaties en diverse actiecomités willen dat

De Raad van State heeft de vergunning voor de bouw van een

minister Verhagen stopt met het uitgeven van vergunningen voor

nieuwe waterkrachtcentrale bij Borgharen vernietigd. In de door de

proefboringen naar schaliegas in de provincie Limburg en elders in

Provincie Limburg afgegeven vergunning is niet goed onderzocht

Nederland. Een Brits bedrijf heeft al een vergunning aangevraagd

wat de gevolgen van de bouw zijn voor de visstand in de Maas. De

om in Midden-Limburg (buurt van Nederweert) naar schaliegas te

uitspraak betekent dat de Provincie Limburg haar huiswerk moet

boren. Dat is aardgas dat wordt gewonnen door water met

overdoen. De vereniging Visstandverbetering Maas had beroep

chemicaliën in de bodem te pompen. De belangengroeperingen

aangetekend, omdat ze bang is dat vissen worden vermalen door de

willen dat er eerst onderzoek wordt gedaan naar de mogelijke

energiecentrale.

risico’s. Sanering Tungelroysebeek afgerond De sanering van de 35 kilometer lange Tungelroysebeek in MiddenLimburg is na twaalf jaar afgerond. De sanering was noodzakelijk door de grote hoeveelheid cadmium en zink die in het water zat. Bij de grootscheepse opknapbeurt door waterschap Peel en Maavallei is ook het natuurlijke verloop van de beek weer in ere hersteld. Honderden miljoenen euro naar Maasplassen Volgens het Masterplan Maasplassen wordt er voor enkele honderden miljoenen euro’s geïnvesteerd op en rond de Maasplassen in Midden-Limburg. Na de overstromingen in 1993 en 1995 golden er strikte regels voor het bouwen in de Maasvallei. Daardoor zat ook het Maasplassengebied ‘op slot’. In het plan is gekozen voor een integrale aanpak van infrastructuur, natuur en economie. Er worden maatregelen genomen tegen mogelijke nieuwe overstromingen onder meer door oevers te verlagen. Daarnaast komt er langs de Maas meer groen en komen er meer fiets- en wandelpaden. Toerisme en recreatie krijgen volop de ruimte, evenals wonen aan Essent start biomassacentrale Cuijk weer op Energiebedrijf Essent gaat de biomassacentrale in Cuijk, waar honderd procent groene stroom wordt geproduceerd, in 2012 weer in gebruik nemen. De productie in de centrale - net over de provinciegrens bij Mook - werd in april jongstleden stilgelegd omdat de subsidie door de overheid werd stopgezet. Het bedrijf zag geen mogelijkheid om de centrale draaiende te houden. Dat kwam onder meer door de hoge prijs van verse houtsnippers. Essent gaat in de centrale in Cuijk testen uitvoeren met verschillende soorten biomassa zoals grassen, papierpulp en zaagsel. Ook wordt de centrale gebruikt voor onderzoek naar een optimaal gebruik van biomassa. WML: Strenge eisen voor proefboringen schaliegas Er moeten strenge eisen komen voor proefboringen naar schaliegas in Limburg. Dat eist het Limburgse drinkwaterbedrijf WML. Het sluit zich daarmee aan bij collega-bedrijven uit Brabant en bij de Milieufederatie Limburg. Die uitten eerder al hun zorgen over boringen naar schaliegas. WML zegt geen enkel risico voor drinkwater te accepteren. Boringen naar schaliegas kunnen volgens het bedrijf namelijk leiden tot vervuiling van drinkwaterbronnen. Eind augustus werd bekend dat er in de buurt van Nederweert mogelijk proefboringen komen naar schaliegas. 28 limburgs milieu

de waterkant.

Rijk geeft regie ruimtelijke ordening uit handen Onlangs verscheen de ontwerp-Structuurvisie Infrastructuur en Ruimte, de SVIR. Deze Structuurvisie volgt de lijn in het regeerakkoord om een sterker accent te leggen op het stimuleren van economische groei. Daarnaast wil het kabinet meer verantwoordelijkheden overdragen aan provincies en gemeenten (decentralisatie) en minder regels vastleggen (deregulering). Het Rijk beperkt zich daarbij tot een aantal thema’s van nationaal belang, zoals infrastructuur, veiligheid tegen hoog water en een afgeslankt natuurbeleid. Het gevaar is groot dat dit ten koste zal gaan van natuur en landschap. Ten opzichte van de Nota Ruimte is de

Ook het Planbureau voor de Leefomgeving

Structuurvisie veel minder restrictief. Met

waarschuwt voor de risico’s. Vooral bij kleine

het vervallen van beleidscategorieën als de

gemeenten is er onvoldoende prioriteit,

Nationale Landschappen, de Rijksbufferzones,

capaciteit en/of kennis om het ruimtelijk

de gebieden voor recreatie om de stad en

relevante beleid te waarborgen. De kans

de robuuste verbindingszones, stelt het Rijk

bestaat dat een aantal nationale ruimte-

in deze gebieden minder randvoorwaarden

lijke belangen niet goed doorwerken op

aan verstedelijking. Dat geldt ook voor de

regionaal of gemeentelijk niveau, terwijl de

gebieden die na de herijking geen deel meer

Rijksoverheid over onvoldoende informatie

zullen uitmaken van de EHS. Ook stelt het

beschikt om de naleving van de belangen te

Rijk geen doelen meer voor bundeling en

hand-haven. Een zo dicht bevolkt land als

verdichting van verstedelijking en voert het

Nederland, waar zoveel belangen strijden

geen locatiebeleid meer voor bedrijven en

om de beschikbare ruimte, kan zich in de

voorzieningen. Met de SVIR wordt een hele

ruimtelijke ordening geen ‘laissez faire’

reeks nationale belangen geschrapt (zie

veroorloven.

kader). pen is een gevaarlijke ontwikkeling. Dat kan Negen grote natuur- en milieuorganisaties,

Bart Cobben

tot akelige miskleunen leiden”.

Milieufederatie Limburg

waaronder de provinciale Natuur en Milieufederaties, Natuurmonumenten en de 12

Op zich is er niets op tegen als provincies en

Landschappen, stuurden een brandbrief aan

gemeenten de regie bij de uitvoering van

Decentrale plannen worden

minister Schultz van Haegen. Volgens deze

ruimtelijke projecten op zich nemen. Zij zijn

straks niet meer getoetst op de

organisaties vertoont het plan geen enkele

daar prima toe in staat. Maar dat kan niet

volgende Nationale Ruimtelijke

visie op de toekomst van milieu, natuur

zonder kaders van het Rijk. Anders gaan

Belangen:

en landschap. De nadruk wordt eenzijdig

lokale of private belangen eenzijdig domi-

Versterken ruimtelijke kwaliteiten,

gelegd op de ontwikkeling van economische

neren met verlies van ruimtelijke kwaliteit

bundeling infrastructuur en vervoers-

centra (main-, brain- en greenports) en op

als gevolg. Als het Rijk geen grenzen meer

stromen, op orde brengen en houden

het versterken van de internationale con-

stelt aan de ambities van gemeenten en

van regionale watersystemen ter

currentiepositie. Het Rijk maakt het volbou-

provincies, dreigt willekeur. Provincies heb-

bescherming van het land tegen

wen van de open ruimte met woonwijken

ben onderling vaak strijdige belangen en

wateroverlast, bundeling verstedelijking

en bedrijventerreinen afhankelijk van de be-

gemeenten denken vaak niet verder dan de

(verdichtingspercentages, locatiebeleid,

sluitvorming van provincies en gemeenten.

gemeentegrenzen en de volgende verkie-

balans rood/groen/blauw, bundeling

En dat terwijl het Nederlandse landschap

zingen.

verspreid glas, planologisch kader buitengebied), vrijwaring Rijksbufferzones van

van nationaal belang is en daarom ook nationale bescherming nodig heeft. Als het

Het Rijk gaat er op basis van vertrouwen

verdere verstedelijking, bestemming en

Rijk de regie over de ruimtelijke ordening uit

vanuit dat de provincies en gemeenten de

nadere ontwikkeling leefgebieden van

handen geeft, dreigen volgens de natuur-

nationale belangen goed laten meewegen

(inter)nationaal beschermde soorten,

en milieuorganisaties verdere verrommeling,

in hun beslissingen. Dat dit niet vanzelf-

vitaliteit van het Groene Hart, behoud,

versnippering, ontgroening en verstede-

sprekend is, laat recent onderzoek zien van

-beheer en versterking Nationale

lijking van Nederland. Hoogleraar Ruim-

de VROM Inspectie, die bestemmingsplan-

Landschappen, en het tegengaan

telijke Ordening Hugo Priemus deelt deze

nen en structuurvisies beoordeelt. Uit dat

van grootschalige ontwikkelingen

zorg: ,,Het categorisch afschaffen van de

onderzoek blijkt dat in één derde van de

hierbinnen, groen in en om de stad en

Rijksbufferzones, de groene gebieden rond

decentrale plannen de nationale belangen

specifieke gebiedsgerichte integrale

de grote steden en de Nationale Landschap-

niet goed waren opgenomen.

afwegingen. Stichting Milieufederatie Limburg 29

De gevolgen van het Bestuursakkoord Water voor Limburg Op 23 mei is het Bestuursakkoord Water ondertekend door het Rijk, het IPO, de VNG, de Unie van waterschappen en de VEWIN. In het akkoord zijn de taken en verantwoordelijkheden van de betrokken overheden op het gebied van het waterbeheer beschreven. Hoe pakt dat uit voor Limburg? Het belangrijkste uitgangspunt is dat er bij

doet, het Rijk niet ook nog eens toezicht

plannen, maar de goedkeuring van de

het waterbeheer voortaan sprake zal zijn

uitoefent op de provincie zoals thans nog

waterbeheerplannen van de waterschappen

van één kadersteller/toezichthouder en

het geval is. (In de onderstaande tabel zijn

komt te vervallen. De provincie zal met de

één uitvoerende overheid. Dit zogenaamde

de wijzigingen samengevat).

waterschappen afspraken moeten maken

tweelagenmodel zal moeten leiden tot een

over de inhoud en afstemming tussen de

doelmatiger waterbeheer. Hiermee hoopt

Het algemene beeld is dat de provincies

beleidsprogramma’s en de beheerspro-

men een winst te boeken die geleidelijk

minder formele bevoegdheden krijgen

gramma’s.

oploopt tot 750 miljoen euro in 2020.

om het door hen voorgestane waterbeleid

Concreet houdt het tweelagenmodel in

door waterschappen en gemeenten tot

Over de voortgang van de beheers-

dat wanneer de provincie kadersteller is en

uitvoering te laten brengen. De provincie

programma’s van de waterschappen wordt

het waterschap het beheer en uitvoering

geeft nog wel de kaders aan in integrale

jaarlijks gerapporteerd en vindt eenmaal

Nu

Straks

Kaderstelling Waterveiligheid: Rijk

Uitgangspunt normstelling per onderdeel bij één algemene

Wateroverlast: provincie

democratie: geen wijziging

Waterkwaliteit: Rijk en provincie Toezicht Rijk houdt toezicht op provincie en provincie op waterschappen

Normsteller houdt toezicht op uitvoerende overheid (2 lagen).

voor alle domeinen (drie lagen)

Dit wordt als volgt ingevuld: • Waterveiligheid (primaire waterkeringen): rijk op Rijkswaterstaat en waterschap (rol provincie in toetsingsproces vervalt) • Wateroverlast inclusief secundaire waterkeringen: provincie op waterschap. • Waterkwaliteit: rijk op Rijkswaterstaat en provincie op waterschap.

Provincie is toezichthouder Gemeentelijk Rioleringsplan.

Het provinciaal toezicht op het Gemeentelijk Rioleringsplan vervalt.

Plannen Rijk en provincies maken waterplannen die tevens structuurvisie

Rijk en provincies streven naar integrale plannen (water, milieu,

zijn voor ruimtelijke aspecten. Uitgebreide set van planvereisten.

ruimtelijke ordening en waar mogelijk andere onderdelen van de leefomgeving). Geen waterplannen meer. Minimale set van planvereisten (EU proof)

Waterbeheerders maken beheersplannen. Waterbeheerplan van

Waterbeheerders maken beheerprogramma’s . Geen goedkeuring

het waterschap wordt goedgekeurd door de provincie.

door provincie, maar jaarlijks voortgangsoverleg.

Stroomgebiedbeheerplannen, zowel met betrekking tot de

Geen wijziging. Nadere verkenning naar vereenvoudiging van de

waterkwaliteit als overstromingsrisico’s, worden opgesteld door

wijze waarop.

rijk op basis van informatie van alle overheden.

30 limburgs milieu

per jaar een voortgangsoverleg plaats. In feite was dit laatste in Limburg al de praktijk, doch door het vervallen van de goedkeuring op het waterbeheerplan, ontbreekt het formele instrument om het waterschap te corrigeren, indien wordt afgeweken van de provinciale kaders. Ook wordt het door het ontbreken van een goedkeuringsbesluit van GS voor de buitenwacht (onder wie de Milieufederatie Limburg) niet meer zichtbaar hoe de afstemming met het provinciaal beleid heeft plaatsgevonden en in hoeverre de door de waterschappen gemaakte keuzes al dan niet sporen met het provinciaal beleid. Voor de Milieufederatie betekent het bovenstaande dat meer dan voorheen de focus gelegd moet worden op de relatie tussen de provinciale plannen en de

Ondanks het bestuursakkoord is het nog steeds onduidelijk hoe het met de verantwoordelijkheden ligt met betrekking tot de grondwaterkwaliteit. De provincie houdt, volgens het nieuwe bestuursakkoord, voor het regionale watersysteem haar kaderstellende verantwoordelijkheid. Maar alhoewel

Foto: Monique Demarteau

beheerplannen van de waterschappen.

de waterschappen worden aangemerkt als beheerders van het watersysteem, is het

van de grond komen. Dit speelt met name

de gemeentelijke plicht om in het landelijk

grondwaterkwaliteitsbeheer volgens de

bij de verdrogingsbestrijding, waar niet

gebied afvalwater in te zamelen.

Waterwet geen taak van de waterschappen.

alleen de grondwaterkwantiteit, maar ook

Provincies en gemeenten zijn verantwoor-

de kwaliteit in het geding is.

Het komt er dus op neer dat de provincie geen instrumenten meer zal hebben

delijk voor de grondwaterkwaliteit via de Wet Bodembescherming en het daar op

Tot op heden hebben de provincies in

om het gemeentelijke waterbeheer te

gebaseerde Lozingsbesluit, terwijl het Rijk

principe enige grip op het gemeentelijke

beïnvloeden. Dat is merkwaardig omdat de

haar verantwoordelijkheid heeft als het

waterbeheer. De provincie heeft een

provincie wel het toezicht heeft op de

gaat om diffuse verontreinigingen (denk

adviserende rol bij de gemeentelijke riole-

waterschappen als het gaat om de kwaliteit

aan nitraat en fosfaat).

ringsplannen (GRP) en toetst marginaal of

van het oppervlaktewater. Het ziet er naar

beleid en wetgeving juist zijn vertaald en

uit dat de tweelagen model niet goed is

De waterschappen zijn volgens de Water-

of de plannen actueel zijn.

uitgewerkt. Zeker nu er van de Limburgse

wet wel de beheerder van het grondwater

De gemeenten moeten volgens de Wet

gemeenten een grote inspanning wordt

(kwantiteit). Bij bovenstaande (ondui-

Milieubeheer de provincie betrekken bij

verlangd om de vervuiling van kwetsbare

delijke) taakafbakening wordt er aan

de voorbereiding van het gemeentelijke

beken door riooloverstorten aan te pakken,

voorbijgegaan dat de grondwaterkwaliteit

rioleringsplan. De provincie heeft het

is het jammer dat het instrumentarium

mede afhankelijk is van het kwantitatieve

toezicht op de uitvoering van dat plan. In

om hierop toe te zien verdwijnt. Voor de

grondwaterbeheer door de waterschappen.

het Bestuursakkoord Water wordt melding

Milieufederatie Limburg is dat een reden

Die onduidelijke situatie kan er toe leiden

gemaakt van het feit dat er een wetsvoor-

om de voortgang van de aanpak van de

dat maatregelen die de grondwaterkwanti-

stel ligt om het specifieke toezicht door

riooloverstorten nauwlettend te volgen.

teit en -kwaliteit in overstemming met de

provincies op het GRP te laten vervallen.

Kaderrichtlijn Water en Natura 2000-

Ook vervalt de mogelijkheid van de

doelen moeten brengen, slechts moeilijk

provincie om ontheffing te verlenen van

Frank Vermeij Vrijwilliger Milieufederatie Limburg Stichting Milieufederatie Limburg 31

Kort nieuws Opvragen informatie over bestemmingsplan is gratis VVD-raadslid Clemens Meerts uit Maasgouw heeft opnieuw een rechtszaak over het betalen van leges gewonnen. Deze keer ging het om betalen voor het opvragen van informatie over een bestemmingsplan. Volgens ambtenaren van de gemeente Maasgouw moest hij daarvoor betalen, maar de rechter in Roermond stak daar een stokje voor. Meerts won eerder een rechtszaak over het betalen voor de verplichte ID-kaart. Minister Donner moest via een noodwet voorkomen dat die kaarten voortaan voor iedereen gratis zijn. Graetheidecomité krijgt Groen Lintje Hub Slangen en Zef van Bilzen van het Graetheidecomité hebben

Nieuwe site over A2 Maastricht

begin december het Groene Lintje ontvangen. De ‘lintjes’ werden

Mensen die meer informatie willen over de gang van zaken rond de

uitgereikt door Jolande Sap (GroenLinks) tijdens haar werkbezoek

A2-traverse in Maastricht kunnen terecht op een nieuwe website.

aan de regio Westelijke Mijnstreek. Het Graetheidecomité werd

De website www.A2maastricht.nl is voornamelijk bedoeld voor

geprezen vanwege haar doorzettingsvermogen, kennis en ervaring.

inwoners van Maastricht. Per wijk is er een actueel overzicht van

De organisatie is een gerespecteerd gesprekspartner van lokale- en

werkzaamheden. Ook kunnen inwoners zien wat er in de toekomst

provinciale overheden en denkt actief mee over plannen aangaande

gepland is. Voor overige weggebruikers is er een andere website:

leefbaarheid, milieu en natuur. Zo heeft het Graetheidecomité

www.maastrichtbereikbaar.nl.

onder mee inbreng geleverd inzake de onderwerpen ondergrondse CO2-opslag en Opac.

Proef met solar-leds in provinciale wegen Er komt een proef met solar-ledverlichting op twee provinciale wegen. De solar-leds worden ingebouwd in het asfalt op de Napoleonsbaan bij Thorn en op een parallelweg van de N270 bij Well. De lampjes hebben een accu die opgeladen wordt door zonne-energie. Bij het invallen van de duisternis gaan de leds knipperen. Die vormen aan beide kanten van de rijbaan een lijn. Uit de proef die twee tot drie jaar gaat duren, moet duidelijk worden of led-verlichting de veiligheid voor de weggebruikers verbetert. NRW wil onderzoek alternatief tracé IJzeren Rijn Een meerderheid van het parlement in de Duitse deelstaat Nordrhein-Westfalen vindt dat gekeken moet worden naar een alternatief tracé van de IJzeren Rijn, de oude spoorlijn die loopt tussen Antwerpen en het Ruhrgebied. Dit alternatieve tracé loopt ten noorden van Roermond langs de N280 en de autoweg BAB52 waardoor het kwetsbare natuurgebied De Meinweg wordt ontzien. Volgens het parlement is een nieuw spoortraject nodig gezien de toename van goederentransporten in de toekomst.

Groot verzet tegen megastal in Grubbenvorst Vereniging Behoud de Parel gaat zich samen met 46 burgers die een collectief vormen, verzetten tegen de komst van een megastal in Grubbenvorst. Het gemeentebestuur van Horst aan de Maas wil vergunningen verlenen voor de bouw van een megastal voor varkens en kippen, een slachterij en een bio-energiecentrale. De actievoerders zijn bang voor de mogelijke gezondheidsklachten die het grote bedrijf met zich meebrengt. Ook vinden ze het kwalijk dat het college zonder goedkeuring van de gemeenteraad de benodigde vergunningen voor de omstreden megastal mag verlenen. 32 limburgs milieu

‘Natuurwet deugt van geen kanten’ Nederlandse natuur-, landschaps- en dierenwelzijnsorganisaties, onder wie de Milieufederatie Limburg, roepen staatssecretaris Henk Bleker op zijn Wet Natuur grondig te herzien. Met dit wetsvoorstel wordt decennia werken aan gericht natuurbeleid overboord gezet en wordt een schat aan natuurgebieden en plant- en diersoorten vogelvrij verklaard.

De nieuwe Natuurwet biedt geen

toerisme- en recreatiesector, de visserij en

ligt zal juist zorgen voor willekeur, onduide-

bescherming voor Nederlandse soorten en

het watermanagement. Nederland is een

lijkheid en daardoor onzekerheid.

gebieden. De meer dan veertig organisa-

van de dichtstbevolkte landen ter wereld.

De natuurorganisaties die de gemeenschap-

ties zijn dan ook verontwaardigd over het

Een gezonde en gevarieerde leefomgeving

pelijke brief hebben ondertekend, hebben

wetsvoorstel. Het voorstel gaat uit van de

is daarom noodzakelijk en een robuuste

ook individueel commentaar geleverd op

gedachte dat de natuur alleen beschermd

natuurbeschermingswet een vereiste.

het wetsvoorstel. Naar verwachting

hoeft te worden als Europa dat verplicht

bespreekt de Tweede Kamer de Wet Natuur

stelt. Europese regels bieden niet meer dan

De organisaties vinden het een goede zaak

minimale bescherming. Het aantal diersoor-

dat drie natuurwetten (de Natuurbescher-

ten waarop gejaagd mag worden, wordt

mingswet, de Flora en Faunawet en de

meer dan verdubbeld. Bijna 150 typisch

Boswet) worden samengevoegd tot één

oproep aan bleker

Nederlandse plant- en diersoorten zijn

wet, maar alleen als dat een verbetering

De Nederlandse natuur-, landschaps-

straks niet langer wettelijk beschermd. Ruim

zou betekenen. In werkelijkheid is er sprake

en dierenwelzijnsorganisaties die

180 natuurgebieden staan onder druk. Het is

van achteruitgang; natuurbeleid wordt

staatssecretaris Henk Bleker oproepen

bovendien sterk de vraag of Nederland met

de nek omgedraaid. Zelfs aan minimale

zijn Wet Natuur grondig te herzien, zijn:

het schrappen van de nationale wettelijke

Europese verplichtingen wordt maar ten

CDON, De 12 Landschappen, de Natuur

bescherming kan voldoen aan zijn Europese

dele voldaan.

en Milieufederaties, Vlinderstichting,

in het voorjaar van 2012.

EIS, Floron, Goois Natuurreservaat,

en andere internationale verplichtingen. De Nederlandse natuurbeschermingsorga-

Greenpeace, Het Bosschap, IUCN,

Staatssecretaris Bleker suggereert volgens

nisaties maken zich bovendien zorgen of de

KNNV, Landschapsbeheer Nederland,

de veertig organisaties ten onrechte dat

wet überhaupt te handhaven is. Een duide-

Natuurmonumenten, Milieudefensie,

er een onoverbrugbare tegenstelling

lijke en sterke natuurwet zal de economie

RAVON, Soortenbescherming Neder-

bestaat tussen natuur en economie en

juist stimuleren, omdat ondernemers weten

land, Stichting De Noordzee, Stichting

dat de natuur economische ontwikkeling

waar ze aan toe zijn en kunnen investeren

Duinbehoud, Unie van Bosgroepen,

in de weg staat. Onderzoeken tonen keer

in de toekomst van hun bedrijf. De natuur

Vogelbescherming Nederland, Wadden-

op keer aan hoe economisch waardevol

en haar kwetsbare dieren en planten moe-

vereniging, Wereld Natuur Fonds en de

de Nederlandse natuur is. Denk maar aan

ten in alle provincies dezelfde bescherming

Zoogdiervereniging.

het belang ervan voor bijvoorbeeld de

genieten. Het wetsvoorstel zoals dat voorStichting Milieufederatie Limburg 33

Nieuwe medewerker milieu en duurzaamheid bij Milieufederatie Vanaf 1 november versterkt Jelle Vegt (59) uit Maastricht de gelederen van de Milieufederatie Limburg. Hij volgt Sandra Akkermans op die de organisatie eerder dit jaar heeft verlaten om bij de GGD te gaan werken. Na zijn studie Cultuurtechniek aan de Landbouwhogeschool in

aan de slag te gaan niet voorbij laten gaan. ,,Omdat ik al bijna twintig

Wageningen was Jelle Vegt al vrij snel actief als ‘milieubeschermer’. In

jaar parttime werk ben ik ook in mijn vrije tijd aardig actief. Op een

1981 hielp zijn onderzoek voor de Utrechtse Milieufederatie naar de

blauwe maandag heb ik eens voor Milieudefensie de rol van de

effecten van een randweg bij Veenendaal hem aan een baan bij

kritische consument op me genomen. Als zodanig heb ik leveranciers

Rijkswaterstaat. Daar was hij als milieumedewerker een eenling

van fritesvet beleefd doch vasthoudend bestookt met kritische

tussen de Delftse techneuten. ,,En dat in een tijd, dat eten van

vragen. Die gingen over de herkomst van het vet, of liever, de olie. Die

volkstuintjes vlak langs de snelwegen door het lood in de benzine nog

kwam verdacht vaak uit landen waar grote stukken regenwoud

een twijfelachtig genoegen was. ‘Goed wassen’ was het advies”, aldus

werden opgeofferd voor palmolieplantages voor, juist ja… de

Vegt. ,,Maar we hebben ook eens een onderhoudswerk aan de

productie van onder meer fritesvet. Die actie was de aanleiding voor

Lekbrug moeten stilleggen. Dat had ook met lood te maken. Daar

het oprichten van een nieuwe afdeling van Milieudefensie in

werd voorafgaand aan de schilderbeurt zo’n zes ton loodmenie door

Maastricht. Met veel leuke en net als ik betrokken mensen hebben we

gritstralen van de brug verwijderd. Zonder voorzieningen kwam dat

onder meer gedemonstreerd voor een betere luchtkwaliteit, voorstel-

grotendeels bij de koeien op het gras in de uiterwaarden terecht.

len gedaan om verspillende terrasverwarming te voorkomen,

Maar behalve projecten stilleggen waren er ook pogingen om iets aan

eko-awards uitgereikt aan winkeliers met veel duurzame producten in

de gang te krijgen. In Utrecht hebben we destijds een haalbaarheids-

de schappen en nog veel meer andere activiteiten. De afgelopen drie

onderzoek laten doen naar de mogelijkheden om waterkracht te

jaar ben ik naast mijn werk bij de provincie ook als zelfstandig

benutten bij de stuw tussen Amsterdam-Rijnkanaal en Lek. Die water-

adviseur energiebesparing in de woningbouw (EPA) begonnen. De

krachtcentrale is er uiteindelijk nooit gekomen, omdat dit ‘geen

verandering naar beroepsmatig werken aan milieu en duurzaamheid

core-business van Rijkswaterstaat’ was.”

is dan niet zo groot meer.”

Zo breed zal zijn werkveld bij de Milieufederatie ook zijn, denkt Vegt.

Vegt ziet vooral kansen om samen met lokale partners te werken aan

Toch heeft hij niet altijd in ‘het milieu’ zijn werk gevonden, want na

de beperking van afvalstromen en het gebruik van duurzame energie.

de zes jaar bij Rijkswaterstaat en twee jaar bij een adviesbureau

Niet opgelegd door een overheid, maar als een besparend initiatief

kwam hij in 1990 bij de Provincie Limburg terecht. Daar was hij eerst

van onderop. ,,Wanneer besparend ook kan betekenen dat er geld

coördinator milieu-effectrapportage, daarna verschoven zijn taken in

wordt bespaard, kan dat de motor vormen voor een structurele

de richting van ontgrondingen en de afgelopen jaren was hij vooral

verbetering”, zo meent Vegt.

bezig met verdrogingsbestrijding in de natte natuur. ,,Daarmee was ik

Heeft hij straks nog wel tijd voor hobby’s met al die nevenwerkzaam-

terug bij mijn oude vak, waar de Landbouwhogeschool me voor heeft

heden? ,,Lineke, mijn echtgenote, heeft een voltijdsbaan in het

opgeleid. Het valt me wel moeilijk dat werk nu achter me te laten,

onderwijs. Dus onder die hobby’s valt ook een groot deel van de

juist nu natuurherstel en -behoud vanwege de bezuinigingen in

huishouding. Zoon Rik en dochter Marloes zijn het huis al uit, dus het

zwaar weer terecht zijn gekomen”.

valt wel mee. Maar ik hoop zeker nog wat tijd over te houden voor

Toch wilde hij de kans om drie dagen per week bij de Milieufederatie

tennis, cello spelen en veel fietsen in de vakanties!”

34 limburgs milieu

Nieuwe locatie dierenbeschermingscentrum limburg de dierenbescherming limburg gaat het dierenbeschermingscentrum limburg bouwen aan de N297 in born. dierenbescherming limburg, betrokken natuurorganisaties (onder wie de Milieufederatie limburg), provincie limburg en de gemeente sittard-geleen hebben daarover in november een akkoord bereikt. De Dierenbescherming Limburg is bijzonder verheugd over deze plek. ,,De locatie is niet toevallig, in meerdere opzichten sluit deze perfect aan bij onze wensen en publieke dierenwelzijnseisen”, aldus voorzitter Peter Jens van Dierenbescherming Limburg. ,,De goede ontsluiting voor de regio, het samenspel met de betrokken natuurorganisaties en de omgeving maken deze plek tot een ideale uitvalsbasis. Welzijn van mens, dier en natuur komen samen, deze locatie levert ruim 7 hectare nieuwe natuur op.” ,,Zowel organisaties op het gebied van flora als op het gebied van fauna hebben elkaar op deze locatie gevonden,” aldus wethouder Pieter Meekels. ,,Dat is uniek en sterkt mij in het gegeven dat we hier een goede locatie gevonden hebben voor dit vernieuwende initiatief.” te realiseren natuur’. Met de Provincie Limburg is overeenstemming Natuurmonumenten, de Milieufederatie Limburg, IVN Land van

over de inpassing van het centrum. ,,We zijn bereid om de EHS

Swentibold en het Graetheidecomité zijn van meet af aan betrokken

hiervoor licht aan te passen. Zeker gezien het feit dat we drie keer

bij de locatiekeuze. De grond is eigendom van Natuurmonumenten.

zoveel nieuwe natuur terugkrijgen,” zegt gedeputeerde Noël Lebens.

Volgens de natuurorganisaties is er sprake van een win-win-situatie. ,,Als compensatie voor de natuurakker van bijna twee hectare,

Op dit moment wordt gewerkt aan het ontwerp van het Dieren-

wordt zeker zeven hectare nieuwe natuur aangelegd. Hiervoor stelt

beschermingscentrum. De natuurorganisaties zullen betrokken

de gemeente grond in de nabijheid beschikbaar die vervolgens als

worden bij de bouw en inrichting van het terrein. Het streven is om

natuur ingericht gaat worden. Zowel bij de inrichting als de ligging

in het voorjaar van 2012 te starten met de eerste fase van de bouw.

van de grond zullen landschap en natuur optimaal profiteren,”, zegt

Naast de realisatie van het Dierenbeschermingscentrum zal er geen

Eduard Habets van Natuurmonumenten Zuid-Limburg.

andere ontwikkeling plaatsvinden. In het Dierenbeschermingscentrum Limburg komen zoveel

Natuurmonumenten ruilt de grond waarop het Dierenbescher-

mogelijk diensten en activiteiten op het gebied van dierennoodhulp

mingscentrum Limburg wordt gebouwd met een stuk landbouw-

en dierenwelzijn samen. Het gaat dan om opvang, gezondheid en

grond van de gemeente. De Dierenbescherming zal vervolgens deze

gedrag, hulpverlening, educatie en voorlichting. De drie dierenasiels

grond van de gemeente kopen. Daarnaast investeert de Dieren-

in Zuid- en Midden-Limburg sluiten aan. Dit betekent een verbeter-

bescherming in de 7 hectare aan natuurontwikkeling. Het stuk

slag voor zowel dierenwelzijn als bedrijfsvoering. Ook dierenasiel

grond waar het Dierenbeschermingscentrum komt, heeft momen-

De Reddingsboei te Geleen heeft onlangs formeel besloten bij de

teel een agrarische bestemming en maakt deel uit van de Ecologi-

opening van het Dierenbeschermingscentrum, zijn activiteiten

sche Hoofdstructuur (EHS). Het perceel heeft de aanduiding ‘nog

hierin onder te brengen.

stichting milieufederatie limburg 35

Ruim 20 miljoen extra voor Maastricht-Bereikbaar Het Ministerie van Infrastructuur en Milieu en de partners van Maastricht-Bereikbaar investeren de komende drie jaar 20 miljoen euro extra in maatregelen om de bereikbaarheid van Maastricht te verbeteren. Programmabureau Maastricht-Bereikbaar voert het programma

Parallel aan deze maatregelen zullen het ministerie en Maas-

uit. Het plan bestaat uit een combinatie van maatregelen om het

tricht-Bereikbaar de snelwegen A2-A79 versneld aansluiten op

forensen, bezoekers en vrachtvervoerders makkelijker te maken

bedrijventerrein Beatrixhaven, waardoor de aansluiting op de

om slim en vlot van deur tot deur te gaan. De kernmaatregelen

hoofdwegen naar bedrijventerrein Beatrixhaven verbeterd.

van het programma zijn onder meer: - Aanleggen van een nieuw knooppunt Maastricht-Noord: een treinstation met parkeerterrein, pendelbusverbinding en OVfiets uitgiftepunt (Park+Ride en Park+Bike); - Vergroten van de capaciteit van de Franciscus Romanusweg om de bereikbaarheid van Wyck te verbeteren; - Verbeteren doorstroming op de Terblijterweg-A2 door de kruispunten aan te passen; - Ruim baan voor de fiets: uitbreiden fietsenstallingen, meer uitgiftepunten van OV-fiets in de stad, uitbreiden fietspaden en het aanbieden van specifieke reisinformatie voor fietsers; - Extra impuls binnenstadservice (bundeling goederenstromen); - Afspraken maken met werkgevers over ‘Het Nieuwe Werken’.

Bedrijven werken samen met milieufederaties aan CO2-reductie Op maandagmiddag 21 november is het project de CO 2 -ambitie gepresenteerd in Utrecht. In dit unieke project werken de provinciale Natuur en Milieufederaties samen met het bedrijfsleven om extra CO 2 -reductie te bereiken. Tijdens de presentatie is bekendgemaakt dat de totale CO 2 -reductie die de deelnemende bedrijven gaan behalen in dit project liefst 210 kiloton bedraagt. Dat is te vergelijken met de uitstoot van een file van Utrecht naar Berlijn. Staatssecretaris Atsma van Infrastructuur en Milieu is enthousiast over de samenwerking tussen de milieufederaties en het bedrijfsleven. ,,Om de Europese doelstelling een CO2-reductie van 20 procent in 2020 te realiseren zijn nieuwe vormen van samenwerking nodig tussen overheden, bedrijfsleven, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties. Het project ‘CO2 ambitie’ waar milieufederaties en bedrijfsleven slim en effectief samen optrekken is een uitstekend voorbeeld dat wat mij betreft navolging verdient’, aldus staatssecretaris Atsma. Afgelopen maanden zijn tien bedrijven samen met De Natuur en Milieufederaties in Nederland aan de slag gegaan. De maatregelen die de deelnemende bedrijven nemen om hun CO2-uitstoot

Tijdens de presentatiemiddag op 21 november stond CO2reductie centraal. Daarnaast zijn voorstellen gedaan over hoe

extra te verminderen zijn heel divers, van maatregelen die snel

dit project bij een nog grotere groep bedrijven kan worden

veel winst opleveren tot hele innovatieve. Met elk bedrijf is een

toegepast. In de toekomst willen De Natuur en Milieufederaties

overeenkomst gesloten waarmee het bedrijf zich verbindt aan de

nauwer gaan samenwerken met het bedrijfsleven op het gebied

uitvoering van het maatregelenpakket.

van CO2-reductie.

36 limburgs milieu

druk bezocht jubileumfeest Milieufederatie limburg

40 JAAR STICHTING MILIEUFEDERATIE LIMBURG

op 23 november jongstleden vierde de Milieufederatie limburg samen met de bij haar aangesloten leden en relaties uit het bedrijfsleven en overheid haar 40-jarig jubileum. het was een drukbezochte middag in roermond met zo’n 200 aanwezigen. Tijdens het jubileumfeest werd de nieuwe smartphone applicatie Limburg Greun! gepresenteerd en is een exemplaar van het jubileumnummer van het tijdschrift Limburgs Milieu overhandigd aan gedeputeerde Patrick van der Broeck. Ook was er een discussie onder leiding van L1-presentatrice Karenanna Knopper met in het panel: Hans Heijnen (directeur Milieufederatie), Jacques Kimman (lector nieuwe energie Hogeschool Zuyd), Noud Janssen (voorzitter LLTB) en Ger Klinkenberg (vakbondsbestuurder FNV Bondgenoten). Tevens was schrijver/presentator Bas Haring aanwezig voor een spraakmakende presentatie. Foto’s: Kim Roufs/Kim fotografeert 2011

Toespraak Hans Heijnen

Speciale gast Bas Haring

Presentatie jubileumtijdschrift

Karenanna Knopper stichting milieufederatie limburg 37

De uitnodiging voor het jubileumfeest

Felicitaties voor directeur Hans Heijnen

Gezellig druk in de Dinner Inn

der Broeck Een lachende gedeputeerde Patrick van

Welkomstwoord door voorzitter Liesbeth van Soest

Voormalig directeur Henk Vijverberg (midden)

Jubileumhapjes

Grappige momenten

Aanwezigen heffen het glas op het jubileum

Lezing door schrijver en filosoof Bas Haring

Oud-voorzitter Chris Bartels

Dinner Inn personeel zorgt dat het de gasten aan niks ontbreekt

Affiches uit vervlogen tijden

Lekkere hapjes voor de aanwezigen

Bas Haring in gesprek

Gezellig samenzijn

Karenanna Knopper leidt de paneldiscu ssie

Iedereen mag zijn woordje doen

Gedeputeerde Patrick van der Broeck krijgt eerste exemplaar van het jubileumtijdschrift overhandigd

Bestuursleden SML in gesprek

Paneldiscussie

Smakelijke hapjes

Geanimeerde gesprekken

Biologisch buffet aan eind van de avo nd

Jos Meeuws (Groene Sporenwolf) discussieert

De techniek

Feest in volle gang

Biologisch buffet

Noud Janssen van de LLTB (links) luis tert aandachtig

Een volle zaal luistert naar de paneldiscussie

Netwerken op jubileumfeest

van Soest Marieke Kruit (midden) volgt Liesbeth aanstaande (rechts) op als voorzitter op 1 januari

Kort nieuws Geen extra geld voor krimpregio Parkstad

Maastricht extreem vervuild met fijn stof

De regering is niet van plan extra geld uit te trekken voor krimp-

De lucht in Maastricht is extreem vervuild met fijn stof. Dat blijkt

regio’s als Parkstad. Volgens CDA-minister Piet Hein is het nooit de

uit metingen op de Markt in Maastricht. De metingen werden

bedoeling geweest om gevolgen van bevolkingsdaling actief aan te

verricht in het kader van de campagne ‘Schone Lucht, een mensen-

pakken. Een meerderheid van de Tweede Kamer ziet dat anders; die

recht’. Met een vrachtwagen rijdt de campagne maar verschillende

wil dat de regering een veel actiever beleid voert voor krimpregio’s.

plaatsen om de luchtkwaliteit te meten. Ook kunnen mensen hun

Volgens Donner is het aan de provincies en de regio’s zelf om het

longen laten testen. De vrachtwagen heeft al op verschillende

voortouw te nemen en niet aan het Rijk.

plekken in Nederland gestaan. Maar er werd door het team nog nooit zoveel fijn stof gemeten als in Maastricht.

Geen vliegverbod voor Awacs-vliegtuigen De rechtbank in Maastricht heeft een verzoek van N. Trommelen,

Leudal krijgt grootste windmolenpark in Limburg

een inwoner van Brunssum, afgewezen. Trommelen eiste een verbod

In Leudal is gestart met de bouw van het grootste windmolenpark

van Awacs-vliegtuigen boven Nederlands grondgebied. De eis is

in Limburg. De vier windturbines gaan stroom leveren aan zo’n

niet-ontvankelijk verklaard. Volgens Trommelen veroorzaken de

vijfduizend huishoudens. De komst van het windmolenpark had heel

vliegtuigen meer overlast dan is toegestaan door de Raad van State.

wat voeten in de aarde. Zo besloot het Rijk een aantal jaren geleden

Trommelen wil daarom dat de Nederlandse staat ingrijpt middels

de subsidiekraan dicht te draaien. Ook probeerden omwonenden de

een vliegverbod. Een eerder verzoek daartoe was door de staat

komst van het park tegen te houden. Limburg telt momenteel drie

afgewezen. Volgens de advocaat van Trommelen heeft hij ‘aanzien-

windturbines. Die staan in Heerlen en Kerkrade. Met vier windmo-

lijke gezondheidsschade’ opgelopen door de decennialange ernstige

lens is het park in Leudal meteen het grootste van Limburg. De

geluidsoverlast door de Awacs-vliegtuigen.

Provincie Limburg heeft nog plannen voor windmolenparken in Venlo en Maastricht. ‘Kerncentrale Luik zo snel mogelijk dicht’ Limburg moet gaan lobbyen bij de Belgische regering om de kerncentrale bij Luik zo snel mogelijk dicht te krijgen. Dat zegt GroenLinks in het Limburgs Parlement. De centrale in Tihange, 36 kilometer van de Nederlandse grens, bestaat uit 3 reactoren. In 2015 moet de oudste van die reactoren na 40 dienstjaren sluiten. Volgens GroenLinks zijn er echter plannen om nog tien jaar langer door te gaan, en dat zou een onaanvaardbaar risico met zich mee brengen. GroenLinks wil verder van de provincie weten welke rampenplannen er klaar liggen, mocht zich een ernstig ongeluk bij de centrale in Tihange voordoen.

RvS verwerpt drie bezwaren tegen aanleg A2-traverse Na acht jaar is er definitief goedkeuring voor de aanleg van de nieuwe A2-traverse in Maastricht. In 2012 wordt gestart met het graven van de tunnel. De Raad van State heeft de laatste bezwaren tegen de aanleg verworpen. Eén van de partijen die bezwaar maakte, was het Ondernemersinitiatief Wyck. De groep vreest economische schade omdat er geen directe verbinding komt vanuit de tunnel met het stadsdeel Wijck. De Raad van State heeft dat bezwaar ongegrond verklaard.. Helft natuur kan niet aangelegd worden Limburg kan de helft van de geplande natuur in de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) niet aanleggen. Daarbij gaat het om 3.500 hectare. Dit blijkt uit een doorlichting van de precieze gevolgen van het akkoord tussen Rijk en provincie over de bezuinigingen op natuur. De EHS is een aaneengesloten lint van natuurgebieden. CDA-gedeputeerde Noël Lebens benadrukt dat er nog steeds natuur wordt aangelegd, alleen minder dan oorspronkelijk de bedoeling was. Een vijfde daarvan is financieel nog niet afgedekt. 42 limburgs milieu

site-seeing duurzame producten worden steeds populairder bij de consument. Moest je vroeger naar speciaalzaken, tegenwoordig vind je ze ook in supermarkten en in webshops. op internet zijn tal van leuke websites te vinden met informatie over deze producten, maar dan moet je wel weten waar. daarom zetten we een aantal websites voor je op een rijtje.

www.barefootwiNe.coM

www.wellwater.Nl

Sinds kort is het Californische wijnmerk Barefoot in de

In november werd voor de derde

Nederlandse supermarkten verkrijgbaar. Wijnmaakster

keer de Dag van de Duurzaamheid

Jennifer Wall creëert luchtige wijnen met tonen van

gevierd. Tijdens deze dag is stil-

fruit. Het merk onderscheidt zich door zijn duurzame

gestaan bij bedrijven die maatschap-

aanpak. Zo ondersteunt Barefoot onder meer initiatieven

pelijk verantwoord ondernemen.

van de Surfrider Foundation (schoonmaakacties op

Een van deze ondernemingen is het

stranden) en van de Zeehondencrèche in Pieterburen.

Nederlandse Well Water. Een kwart

Barefoot is er speciaal voor de wijndrinker die aandacht

van de opbrengst van de Well Water producten gaat namelijk recht-

heeft voor maatschappelijke issues. In Nederland zijn

streeks naar schoon drinkwater-projecten in ontwikkelingslanden.

de wijnen verkrijgbaar bij Jumbo, Hoogvliet en Spar.

Daarnaast werkt het bedrijf samen met de organisatie KIMO. Samen willen zij de vervuiling van de Noordzee helpen verminderen. Zo is er al twintig ton zwerfafval uit de Noordzee opgevist.

www.aMarulatrust.coM

Well Water is natuurlijk bronwater uit Radnor Hills (Wales). Het

Al jaren zet Amarula zich in voor het behoud van

water wordt vooral verkocht aan kantines van bedrijven en grote

natuur en wildlife in het Zuid-Afrikaanse Kruger-

organisaties; het bronwater wordt onder meer gedronken in de

park. Het merk is sterk verbonden met dit gebied

kantines van KLM, Rabobank, Achmea, Ministerie van Financiën,

omdat het hoofdingrediënt van de roomlikeur

de Tweede Kamer en Universiteit Leiden.

hier groeit, namelijk de marula vrucht. Maar het bedrijf doet meer dan een smakelijke likeur op de markt brengen. Samen met de universiteit van

www.iNNoceNtdriNks.Nl

Kwazulu Natal is het bedrijf een project gestart

De drankschappen van de supermarkten werden afgelopen tijd

om de olifantenpopulatie in kaart te brengen en ervoor te zorgen

opgevrolijkt door zelfgebreide mini-mutsjes op de doppen van de

dat olifanten veilig kunnen leven. Daarnaast probeert Amarula

innocent flesjes. Op verzoek van innocent is heel Nederland de

het welzijn van de plaatselijke bevolking te vergroten door werk-

afgelopen maanden aan het breien geslagen. Maar liefst 89.153

gelegenheid te scheppen en gemeenschapsprojecten op te zetten.

mutsjes werden voor het goede

Liefhebbers van de likeur maken tot 31 december kans op een uniek

doel gebreid door breigrage

bezoek aan het Krugerpark. De prijswinnaar mag mee om van dicht-

consumenten. Voor iedere

bij te zien hoe de olifanten hier leven. Geïnteresseerden kunnen

verkochte goedgemutste smoothie

middels een korte motivatie aangeven waarom zij de juiste persoon

gaat namelijk 20 eurocent naar

zijn voor deze reis. Meer info: www.amarula.nl/elephantexperience

het Nationaal Ouderen Fonds. Dit fonds organiseert gezellige kerstdiners voor eenzame en

www.beNjerry.Nl

minder kapitaalkrachtige ouderen.

Vanaf februari 2012 ligt een nieuwe ijssmaak van Ben & Jerry’s in

In Nederland voelen meer dan

de winkel. ‘Taste it, don’t Waste it’ is de naam van het ijs. De naam

een miljoen ouderen zich af en

is verzonnen door de 18-jarige Senna Bommelje uit Zeeland.

toe eenzaam. Eén op de vijf brengt de kerstdagen zelfs alleen door.

Zij maakt zich zorgen over al het voedsel dat in

Het Nationaal Ouderenfonds brengt deze mensen graag een beetje

Nederland wordt verspild. Met haar idee won zij

gezelligheid en warmte en organiseert daarom knusse kerstdiners.

een prijsvraag van het ijsmerk. Bovendien mocht

Innocent draagt zijn steentje bij door zoveel mogelijk goedgemutste

de winnares namens Ben & Jerry’s 10.000 euro

smoothies te verkopen. Het bedrijf is tien jaar geleden opgericht in

uitreiken aan de Voedselbank, een organisatie die

Engeland; de drankjes zijn inmiddels verkrijgbaar in dertien landen.

zich inzet tegen voedselverspilling. Natasja Froger, ambassadrice van Voedselbank Nederland, nam het bedrag namens de voedselbanken in ontvangst.

Monique Demarteau Milieufederatie Limburg stichting milieufederatie limburg 43

21596 Adv_MilieuFederaties_210x143.indd 1

02-11-11 10:25

bel 0900 300 1500 (10cpm) of meld u aan via www.postcodeloterij.nl. Voor € 10,75 per lot speelt u al mee. Alvast hartelijk dank voor uw deelname.

Meedoen is eenvoudig,

Met steun van de Nationale Postcode Loterij zetten De Natuur- en Milieufederaties zich in de 12 provincies in voor natuur, milieu en landschap. Zo proberen de Milieufederaties bijvoorbeeld verdroging van natuurgebieden tegen te gaan. Hierdoor kunnen ook zeldzame dieren, waaronder dagvlinders als de Zilveren Maan, blijven bestaan.

U een kans… Zij een kans!

Foto: Lars Soerink/FN