Levo-info Havo 4 1112
LEVO – INFO
Periode 2
Periode Soort werk
Inhoud/stofomschrijving
A
1 HD
De opdrachten
B
2. Toets 1. HD 2.PO
Ethiek De opdrachten Het levensverhaal
Tijdsduur
40 min.
Weging HerkansSE baar n.b. 50 % n.b. 50 %
ja nee
Inleiding: In de eerste periode hebben jullie naar waarden, ethische dilemma’s en de ethische communicatie gekeken. Jullie hebben begrippen geleerd en als je toets voldoende was kon je die ook naar behoren toepassen. In de periode die nu begint, gaan we door een ethische bril naar onszelf kijken. Bij de vraag “Hoe goed te handelen?” draaide het in de eerste periode om (abstracte) waarden. In de tweede periode draait het om (concrete) deugden. De informatie en de opdrachten uit de eerste periode zijn de basis voor deze periode. Om die reden bewaar je ook de informatie uit de eerste periode in je map. Dit geldt ook voor de opdrachten. De opdrachten die je maakte in de eerste periode bewaar je omdat je de informatie zult gebruiken als je straks je PO , Mijn Levensverhaal, maakt. Om die reden willen we ook dat je de beoordeling van de opdrachten van de eerste periode overneemt op een nieuwe voorkant en dat je ze bewaart bij de andere opdrachten. Soorten ethiek: In de geschiedenis zijn mensen verschillend met de ethische vraag om gegaan. Dit heeft te maken met het beeld dat je van een mens hebt. De levensvraag: Wie is de mens? Wie ben ik? Hoe goed te handelen? En: hoe handel ik goed? Vanuit welke principes (waarden) wil ik handelen (beginselethiek) of kijk ik naar het gevolg (gevolgenethiek)? Wij kijken in deze lessen naar hoe we de waarden realiseren, in praktijk brengen. Voor deze benadering zijn de deugden belangrijk (deugdethiek). Zingeving en levensbeschouwing: De deugdethiek vraagt dat we vooral bereid zijn om naar onszelf te kijken en hoe wij in de wereld willen staan, hoe wij het leven beschouwen. Wat onze zingeving is en hoe wij de zingeving bij anderen herkennen. In de muziek, films, boeken en actualiteit kom je voortdurend boodschappen van zingeving tegen en in gesprek met je ouders kun je ontdekken hoe ook zij daar over hebben nagedacht. Tenslotte schrijf je aan de hand van jouw eigen bestaanservaringen, het beeld dat je van jezelf hebt en de verwachtingen, waarmee jij de toekomst tegemoet gaat, je eigen levensverhaal. Het is een afrondend werkstuk voor levensbeschouwing en we hopen dat je het tenslotte als leerzaam en zinvol ervaart om in deze lessen na te denken over je persoonlijke waarden, ethiek, deugden en levensbeschouwing.
1
Levo-info Havo 4 1112
Begrippen In deze periode komt een aantal nieuwe begrippen aan de orde: Deugden Morele deugden Karakterdeugden Ondeugden (uitersten)
Deugdenveld Tegenkrachten Zingeving Zinvragen Bestaanservaringen
Deugden, waarden en normen Deugden zijn morele eigenschappen, eigenschappen van “een goed mens”. Een deugd is altijd het midden van twee uitersten (ondeugden). Een deugd kan in min of meerdere mate ‘moreel’ zijn. Een deugd (zoals behulpzaamheid) die vervlochten is met ‘het goede (samen)leven’ is een morele deugd. Een deugd die mogelijk kan bijdragen aan ‘het goede (samen)leven’ is in mindere mate een morele deugd. Deze deugden worden vaak ‘karakterdeugden’ genoemd. Ook worden ze ‘moreel indifferent’ genoemd. Doorzettingsvermogen is zo’n moreel indifferente deugd: je hebt doorzettingsvermogen nodig voor “het goede leven” maar je kunt met doorzettingsvermogen ook heel slechte dingen doen. Samenvattend, een morele deugd voldoet aan drie kenmerken: 1) De deugd uit zich in concreet (aanwijsbaar) gedrag 2) De deugd is het optimale midden tussen twee ondeugden 3) De deugd is nodig voor het goede leven Waarden zijn eigenlijk (abstracte) idealen. Ze zijn voor jou belangrijk, jij streeft ernaar. Normen zijn de concrete gedragsregels die afgeleid zijn van waarden. Deugden zijn menselijke eigenschappen die nodig zijn om de waarden in de praktijk te brengen. Bijvoorbeeld: De waarde is verkeersveiligheid. Een van de hiervan afgeleide normen is de snelheidslimiet. Het respecteren van deze norm vraagt een aantal deugden, zoals verstandigheid, zelfbeheersing, oplettendheid. Kenmerken van deugden: kunnen getraind worden, je leert een deugd door hem te beoefenen een deugd is alleen te herkennen in je gedrag in de praktijk voorbeelden van mensen die een deugd hebben gerealiseerd, kunnen je stimuleren om dit ook te doen deugden staan altijd in relatie tot 'het goede leven', vaak met anderen naast de deugd spelen er altijd 'tegenkrachten' (in jezelf of in je omgeving) een rol, deze maken dat het in de praktijk brengen van de deugd moeilijk kan zijn. een deugd wil optimaal gerealiseerd worden; een deugd is een top tussen twee afgronden (ondeugden). Er is een relatieve balans, afhankelijk van de context voor de ene deugd heb je meer talent dan voor de andere. deugden ondersteunen elkaar; er is een zogenaamd deugdenveld.
2
Levo-info Havo 4 1112
Opdracht E Een persoonlijke deugdanalyse (circa 2 x 1 A4) Maak twee keer een deugdanalyse volgens het onderstaande voorbeeld in de tien stappen. Kies eerst een deugd waar je inmiddels sterk in bent geworden (E1). Kies dan een deugd die je graag sterker zou willen maken (E2). Check vervolgens of je alle stappen hebt relevante persoonlijke voorbeelden beschrijft als die gevraagd worden Enkele deugden Ze staan op alfabet, maar de lijst is verre van compleet. Als je een aanvulling hebt, bestudeer dan nog eens de kenmerken op bladzijde 2 alvorens deze aan je lijst toe te voegen. assertiviteit authenticiteit behulpzaamheid beleefdheid bescheidenheid betrouwbaarheid creativiteit compassie confronteren dankbaarheid doelgerichtheid doorzettingsvermogen discipline eenvoud eerlijkheid enthousiasme feedback geven flexibiliteit geduld matigheid moed naastenliefde onthechting openstaan voor kritiek oprechtheid ordelijkheid rechtvaardigheid
reinheid rekening houden relativeren sensitiviteit tact tevredenheid toewijding trouw vastberadenheid verantwoordelijkheid verdraagzaamheid vergevingsgezindheid verstandigheid vertrouwen zachtmoedigheid vreugde vriendelijkheid vrijgevigheid zelfbeheersing zelfdiscipline zelfreflectie zelfvertrouwen zorgzaamheid
3
Levo-info Havo 4 1112
Hoe analyseer je bijvoorbeeld de deugd verstandigheid? (cursief: voorbeeld) 1. Noem de deugd die je gaat analyseren. Verstandigheid. 2. Beschrijf de inhoud van de deugd en geef twee praktische voorbeelden uit jouw alledaagse leven. (Raadpleeg eventueel een woordenboek.) Verstandigheid is de gewoonte na te denken over de gevolgen van een handeling, voors en tegens afwegen. Voorbeeld 1: “Vaak zorg ik ervoor dat ik opdrachten vóór de deadline klaar heb, daardoor ben ik minder afhankelijk van zaken die op het laatst mis kunnen gaan zoals een printer die het niet doet”. Voorbeeld 2: “Gisteren viel Johan nogal scherp tegen mij uit, ik wist dat hij een rotdag op school had en vermoedde dat we ruzie zouden krijgen als ik hem zou bekritiseren. Daarom heb ik ervoor gekozen om pas vandaag tegen hem te zeggen dat ik het niet leuk vond hoe hij tegen me was uitgevallen.” 3. Beschrijf wat de relatie is met 'het goede leven'. “Goed leven” is ondenkbaar zonder verstandigheid. Als je je impulsen volgt zonder hier over na te denken kan dit ten koste gaan van je zelf of je omgeving. Alcohol in het verkeer zorgt bijvoorbeeld voor veel ongelukken. 4. E1: Hoe was het leerproces voor jou bij deze deugd? Hoe heb je deze deugd ontwikkeld? E2: Hoe heb je een aanzet tot deze deugd ontwikkeld? Al zolang ik het me kan herinneren, hebben mijn ouders me geholpen met het trainen van deze deugd. Tot vervelens toe klonk het: “denk eens na bij wat je nu van plan bent”, “wat kunnen de gevolgen zijn?”, “zet de voors en tegens eens op een rij” etc. Daarbij komt dat mijn ouders zelf heel goed nadenken voordat ze iets doen, ik heb hen nog nooit kunnen betrappen op een impulsaankoop. Eén keer ben ik heel erg geschrokken van mijn eigen impulsiviteit, ik gooide een klasgenootje op de grond, hij viel ongelukkig en moest naar het ziekenhuis om gehecht te worden. Volgens mij heb ik daar ook van geleerd. 5. Welke krachten kunnen deze deugd tegenwerken? Er zijn tegenkrachten in jezelf en tegenkrachten uit de omgeving. Hoe speelt dit in jouw leven? Tegenkrachten van verstandigheid zijn bijvoorbeeld: ongeduld, haast, impulsiviteit, drugsgebruik. Tegenkrachten uit de omgeving: niet het goede voorbeeld krijgen. Zoals ik bij punt 4 heb laten zien heb ik niet zo veel last van tegenkrachten. Soms word ik zwaar geïrriteerd door mijn broertje van 11, hij kan zo lang doorzeuren als hij zijn zin niet krijgt. Dan zeg ik weleens dingen waar ik later spijt van krijg. Die irritatie is dan een tegenkracht (van binnen) en het drammerige gedrag van mijn broertje een tegenkracht (van buiten). 6. Beschrijf de balans van de gekozen deugd als optimum tussen twee ondeugden. Geef een persoonlijke toelichting. Verstandigheid (of bezonnenheid) is het juiste midden tussen impulsiviteit (ontbreken van bezonnenheid) en besluiteloosheid (blijven steken in afwegen en twijfelen). Nu ik er zo over nadenk, zit ik soms dichter bij besluiteloosheid dan bij impulsiviteit: als we ergens gaan eten, weet ik nooit wat ik zal kiezen…
4
Levo-info Havo 4 1112
7. In hoeverre ondersteunt jouw karakter deze deugd? Beschrijf jouw karakter in relatie tot het deugdenveld rond de gekozen deugd. Mijn temperament is eerder afwachtend en rustig dan vurig en impulsief. Ik kan me voorstellen dat het voor iemand met een kalm temperament makkelijker is de deugd ‘verstandigheid’ te ontwikkelen dan voor een opvliegend, driftig persoon. In het deugdenveld rond verstandigheid zitten o.a.: geduld, wijsheid, zelfbeheersing, rechtvaardigheid, rekening houden, relativeren, inlevingsvermogen. De meeste van deze deugden zijn bij mij ook redelijk goed ontwikkeld, een uitzondering is ‘relativeringsvermogen’: als ik een voetbalwedstrijd aan het spelen ben, kan ik moeilijk relativeren, het winnen gaat dan bijna boven alles… 8. Geef voorbeelden hoe je deze deugd verder kunt ontwikkelen. Vaak heb je hier andere deugden voor nodig. Verstandigheid kan ik verder ontwikkelen door andere mensen voor ik een besluit neem om hun mening te vragen en tijd te nemen om hier over na te denken. Tijdens het sporten kan ik verstandiger worden, door de deugd ‘sportiviteit’ verder te ontwikkelen: het wordt dan een uitdaging om me waardig te blijven gedragen of we nou winnen of verliezen. 9. Bespreek tenslotte hoe deze deugden bijdragen aan hetgeen je zelf in de toekomst wilt bereiken. Geef aan hoe de deugd een rol kan spelen in jouw 'goede leven'. Mijn huidige plan is om naar de politieacademie te gaan. Het liefst zou ik eerst veel ervaring opdoen in politiewerk en dan een leidinggevende rol gaan vervullen. Verstandigheid is absolute noodzaak voor iemand bij de politie: je moet altijd aan gevolgen denken, risico’s afwegen, situaties inschatten, prioriteiten stellen. 10. Het kan zijn dat je voor jouw toekomstidealen andere deugden nodig hebt dan de deugden die je nu hebt geanalyseerd. Als dit het geval is, noem dan nu de deugden die volgens jou wel gerelateerd zijn aan jouw toekomstideaal. .
Welke (on)deugd herken je in dit plaatje?
5
Levo-info Havo 4 1112
Opdracht F Deugden in cultuur en samenleving Je gaat door de bril van deugden kijken naar een zelfgekozen thema. Je kunt uitgaan van een songtekst, boek of film maar je kunt ook een onderwerp uit de actualiteit kiezen. Je laat zien dat je de relatie tussen waarden en deugden begrijpt. Op bladzijde 2 werd deze relatie uitgelegd. Je levert in: - Je bron (samenvatting, songtekst, krantenbericht,…) - Uitwerking (tussen 1/2 A4 en 1A4): motivatie – beschrijving – conclusie Je beschrijft je motivatie om dit onderwerp in te brengen. Vervolgens ga je het thema beschrijven welke waarden spelen een rol? welke ondeugden zijn in het spel? welke deugden spelen een rol? welke deugden ontbreken? (om een waarde te realiseren, is een deugd nodig) (op bladzijde 2 geeft mogelijk meer aanknopingspunten) Tenslotte geef je een conclusie waarin je beschrijft wat dit met jou persoonlijk doet, welke vragen dit bij je oproept en wat je ervan vindt Voorbeeld: Deugden in de samenleving. Krantenbericht: Scholier vermoordt conrector op het Terracollege in Den Haag, het vuurwapen heeft hij thuis opgehaald. Aan de hand van deze casus kun je uitwerken: - Je motivatie voor dit onderwerp (bijvoorbeeld: verbijstering dat zo iets kan gebeuren). - Centrale waarde: respect voor het leven. - Andere waarden: veiligheid, begrip voor elkaar, aandacht, opvoeding,… - Ondeugden: impulsiviteit, lichtgeraaktheid, te groot eergevoel… - Ontbrekende deugden: zelfbeheersing, assertiviteit, takt, relativeren,… - Eigen visie: wat zou er mogelijk aan de hand kunnen zijn als een situatie zo uit de hand loopt? Als een leerling met een vuurwapen op zak loopt, als een conflict op deze wijze beslecht wordt, heeft de leerling thuis misschien bepaalde deugden niet geleerd? Hoe leert een kind deze deugden?
6
Levo-info Havo 4 1112
De Zin van het leven Zinvragen Wat is belangrijk, wat is de waarde van wat ik doe, hoe ik leef, wie ik ben. Waarom bestaat de mens? Waarom is de wereld er eigenlijk? Wat is de waarde van dit alles? Wie bepaalt die waarde eigenlijk. Doe ik dit zelf? Hoeveel waarde heeft die waarde dan voor anderen? Ieder mens stelt zich wel eens de vraag naar de zin van het leven. De Zinvraag. Soms is de zinvraag heel persoonlijk en gaat het echt alleen over jezelf: Waarom leef ik eigenlijk? Wat is de zin ervan? Soms gaat de vraag over de gehele mensheid, de zin van de samenleving. Wat doen wij mensen op deze wereld en wat is de zin ervan? De zinvraag kan ook nog over elke werkelijkheid, elk bestaan, de kosmos gaan. De zin van alles wat er is.
Antwoorden Soms kun je geen antwoord vinden op deze moeilijke vragen. Toch blijf je ernaar op zoek gaan. In ieder geval zijn de antwoorden voorlopig, dat wil zeggen: ze staan niet vast voor je hele leven; ze kunnen veranderen. Ze zijn ook erg persoonlijk. Iedereen heeft een eigen antwoord. De antwoorden wordt in allerlei richtingen gezocht. Je zegt dan eigenlijk: ja, daar leef ik voor. Je kunt je antwoorden bijvoorbeeld zoeken in vele richtingen. Jij bepaalt zelf waar je je antwoord zoekt. Enkele voorbeelden zijn: je vindt een antwoord in de natuur, in jezelf, in het samenleven met anderen, in de waarden of doelen die je nastreeft. Veel mensen vinden de zin van hun leven bij God. Anderen zien de zingeving juist als de zoektocht op zichzelf. Weer anderen concluderen dat het leven volslagen zinloos is. Bestaanservaringen Antwoorden op levensvragen en op de zinvraag kunnen steeds weer veranderen of worden aangepast. De antwoorden hebben veel te maken met wat je hebt meegemaakt, waar je bent opgegroeid, welk karakter je hebt en wie je voorbeelden zijn. De zinvraag zal vooral opgeroepen worden door bestaanservaringen, bijvoorbeeld bij een onverwacht verlies van iemand die je dierbaar is, of de scheiding van je ouders, een handicap waar je mee moet leren leven, verdriet waar je niet mee wilt leven. Ook positieve bestaanservaringen kunnen de vraag naar de zin van het leven oproepen. Ineens realiseer je je hoe gelukkig je bent als je een verrassing krijgt, iemand heeft alles voor jou over, je presteert heel goed en je krijgt veel complimenten. De vraag naar de zin van het leven kan ook opgeroepen worden door deze bespreekbaar te maken in kunst, gedichten, teksten van songs of indrukwekkende foto’s. Ineens kan een tekst van een lied, een thema van een film, een passage uit een boek je aan het denken zetten over de zin van het leven.
7
Levo-info Havo 4 1112
Opdracht G: Beschrijving van drie belangrijkste bestaanservaringen Kijk eens terug naar je eigen leven en schrijf ervaringen op die je belangrijk vindt en die je niet snel zult vergeten. Zet in korte zinnetjes op wat er nu in je op komt; bij je boven komt. Denk ook aan je vroege jeugd, maar vergeet de afgelopen weken niet mee te nemen. Als je een reeks van ervaringen hebt genoteerd, ga je selecteren. Welke ervaringen hebben invloed gehad op je leven? Welke ervaringen hebben gemaakt wie je nu bent. Door welke ervaringen ben je veranderd? Welke ervaringen zou je nooit meer mee willen maken, welke ervaringen zou je vaker willen meemaken? Zijn er ervaringen die (levens)vragen bij je oproepen? Beperk je tenslotte tot de drie belangrijkste ervaringen en beschrijf die. Bepaal welke waarden en welke deugden daarin een rol hebben gehad. (Omvang + 500 woorden) Opdracht H: Verslag van twee gesprekken. Voer een gesprek met minstens één ouder (vader of moeder) en één iemand die jou redelijk kent. Motiveer in je verslag waarom je deze persoon interviewt. Maak een verslag van ongeveer 300 woorden per gesprek. (dus 600 woorden voor 2x een verslag) Bespreek wat jouw sterke en minder sterker kanten zijn. Waar wil je aan werken. Welke adviezen krijg je mee? Waarin willen je ouders voor jou een voorbeeld zijn en waarin juist niet? Hoe kijken anderen tegen je aan? Herkennen ze jouw sterke en minder sterke kanten? Schrijf na ieder gesprek een verslag waarin je laat zien waar je hebt moeten doorvragen om helderheid te krijgen. Benoem ook iets wat je verraste in de gesprekken of juist iets wat je moeilijk of leuk vond om te horen. Je kunt dit verslag niet afhandelen met een schriftelijk vragenlijstje, met antwoorden. Het moet een goed lopend verslag zijn. Boodschap in de tekst De meeste mensen genieten van muziek en daarom luisteren ze ernaar. Men ontspant zich, heeft afleiding, maar kan ook geraakt worden door de boodschap die je in de teksten aantreft. Als de boodschap je raakt, ondersteunt dit je muziek en als de muziek mooi is ondersteunt dit de boodschap. Gevoelens krijgen door muziek een kanaal om te worden geuit. Wat je niet kunt zeggen kan soms wel gezongen worden door anderen en dan ervaar je herkenning als je ook zo naar de dingen om je heen kijkt. Zo kun je je begrepen voelen, je gekend voelen door muziek. Muziek is heel persoonlijk, maar als je vrienden bepaalde muziek mooi vinden ben je op zijn minst bereid ernaar te luisteren. Als zij dan ook nog kunnen uitleggen wat hen raakt en je herkent dit, geeft muziek je ook verbondenheid met je vrienden. Het inspireert je en helpt je je mening te ontwikkelen. Zo heeft muziek ook sociale bedoelingen hebben. Het brengt mensen bij elkaar. Samen genieten, maar ook samen je verlangen uiten, samen verdriet hebben. Het kan allemaal met muziek.
Chorus:
Laat me zien waar ik voor leef Laat me voelen wat ik geef Een moment zodat ik weet dat alles niet voor niets is geweest
8
