Leugenaar!!! kopieerbladen
DJHA EN DE JUWELIER Opdracht Het onderstaande verhaal speelt zich af in Marokko en gaat over een heel bekend personage, namelijkDjha. Lees het verhaal en weet dan te vertellen wat Djha blijkbaar heel erg goed kan. In het verhaal komt een woord voor dat je wellicht niet kent: namelijk “kholkhol”. Als je het wel kent, verklap het dan vooral niet aan de anderen. Als je het niet kent, kan je de betekenis ervan ongetwijfeld vinden door de tekst heel aandachtig te lezen. Djha wilde zijn vrouw voor haar verjaardag een heel bijzonder geschenk geven. Een paar dagen tevoren zat hij met zijn vrouw te praten en probeerde haar wensen te weten te komen. Ze vertelde dat ze haar hele leven al één grote wens had gehad, namelijk een kholkhol te bezitten. Djha begon al spijt te krijgen dat hij zo onvoorzichtig naar haar wensen had gevist, want een kholkhol is een heel kostbaar geschenk. Hij dacht dat het minstens honderdduizend oude franken zou gaan kosten en Djha's portemonnee was nooit erg gevuld geweest! Hij leende wat geld van een vriend en stapte bij een juwelier binnen. Die dacht dat Djha met zijn onschuldige gezicht een makkelijke prooi voor hem zou zijn. Hij vroeg hem dan ook, zonder ook maar met de ogen te knipperen, vierhonderdduizend oude franken voor een kholkhol die niet meer dan honderdduizend franken waard was. Het was een mooi stuk. Djha was er verrukt van en kocht het meteen. Hij deed heel enthousiast en zei dat de kholkhol van onschatbare waarde was. De koopman straalde! Maar twee dagen later kwam Djha alweer bij de juwelier in de winkel en sprak: "Ik heb de kholkhol aan mijn vrouw gegeven. Ze was er erg blij mee. Maar ze heeft me laten weten dat een kholkhol nooit alleen gedragen wordt, maar dat men er aan elke enkel een draagt of een stel aan dezelfde voet, waardoor je onder het lopen een leuk gerinkel hoort. Ze heeft me dus gesmeekt om precies dezelfde kholkhol voor haar te kopen, zodat ze een paar heeft." De juwelier was in een moeilijk parket gebracht, want zijn kholkhol was enig in zijn soort en hij wist niet hoe hij aan nog net zo één moest komen. Maar Djha drong aan: "U hebt mij voor de eerste vierhonderdduizend laten betalen. Ik ben bereid tot zeshonderdduizend te betalen voor een tweede. Mijn vrouw vraagt erom en ik wil graag de vrede in huis bewaren!" De koopman beloofde op zoek te gaan naar een identiek exemplaar. De volgende morgen stuurde Djha zijn vriend naar de juwelier om hem de eerste kholkhol aan te bieden voor vijfhonderdduizend franken. De koopman, die zeker wist dat hij een koper voor zeshonderdduizend franken had, kocht de band. En zo kon Djha meteen de geleende vierhonderdduizend franken teruggeven. En bij een andere edelsmid kocht hij van de honderdduizend franken winst een andere kholkhol voor zijn vrouw. Geef hier een omschrijving: wat voor iets is een 'kholkhol'? Schrijf alles op wat je weet. ........................................................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................
thema Leugenaar!
2
DAT MAAK JE MIJ NIET WIJS! Opdracht 1 Een vrouw stond bij de supermarkt in de rij voor de kassa, toen de vrouw achter haar vroeg of ze voor mocht gaan: ze had immers alleen maar een rolletje pepermunt af te rekenen. Ze ging vriendelijk opzij, waarop de vrouw met de pepermuntjes werd gehuldigd als miljoenste klant van het bedrijf: ze mocht een jaar lang gratis boodschappen doen. De vrouw die haar beurt had opgegeven was zo uitzinnig van woede dat ze naar het gekkenhuis moest worden afgevoerd. Veel mensen geloven een verhaal als dit onmiddellijk. Maar ofschoon het al tientallen jaren de ronde doet, is er niet veel van waar. Het verhaal over de duizendste klant is één van de vele moderne volksverhalen die als waar gebeurd worden doorverteld en vaak zelfs in de krant verschijnen, met de nodige verfraaiingen en aanpassingen om ze geloofwaardiger of spectaculairder te maken. Ze duiken in allerlei vormen in verschillende delen van de wereld op en, zoals zovele verhalen, verspreiden ze zich razendsnel. Sommige moderne volksverhalen zijn zelfs klassiekers geworden. Hieronder vind je nog een paar van die verhalen. Welke daarvan heb je al eerder gehoord? 1. Op een donkere nacht reed een meisje op de snelweg, toen ze plots merkte dat een vrachtwagen voortdurend vlak achter haar reed. Zo nu en dan seinde hij met zijn lichten, dus nam ze aan dat hij wilde passeren en minderde vaart. Maar in plaats van voorbij te steken bleef hij achter haar aan rijden, af en toe met zijn koplampen knipperend. Probeerde de chauffeur haar soms te versieren? Ze was zo bang dat ze niet de donkere zijweg in reed die ze oorspronkelijk van plan was te nemen. In plaats daarvan stopte ze bij het eerste benzinestation dat ze tegenkwam. De vrachtwagen volgde, vlak achter haar. Uitzinnig van angst sprong ze uit haar auto en rende naar de pompbediende. Tegelijkertijd sprong de vrachtwagenchauffeur uit zijn truck, trok het achterportier van haar auto open en sleurde er een man uit die zich op haar achterbank had verborgen. Iedere keer dat de vrachtwagenchauffeur het silhouet had gezien van de man die zijn mes omhoog hief, had hij met zijn lichten geseind ‐ en iedere keer was de arm weer gezakt. 2. Een man reed met zijn vrouw na de late filmvoorstelling naar huis over een afgelegen weg, toen zijn vrouw ineens hevige pijnscheuten in haar hoofd kreeg. Het duurde niet lang of ze gilde het uit. De man herinnerde zich dat hij kort daarvoor in het licht van zijn koplampen het bord van een arts voorbij had zien flitsen. Hij keerde en belde aan bij het huis. De arts onderzocht de vrouw en zei dat er een tumor op haar hersenen drukte: hij zou haar ter plekke moeten opereren. Terwijl hij hiermee bezig was, geassisteerd door de echtgenoot, werd er hard op de voordeur gebonsd. Even later verschenen enkele agenten voor de vergrendelde ramen. Ze riepen: “Meneer, de man die uw vrouw opereert, is ontsnapt uit een krankzinnigengesticht!” Gezien de omstandigheden kon de man niets anders doen dan de gek zijn gangen laten gaan. Zodra hij klaar was liet de echtgenoot de politie binnen. Zonder verzet liet de gek zich afvoeren. Met gillende sirenes reden de agenten de vrouw naar een ziekenhuis, waar ze door een hersenchirurg werd onderzocht. “De operatie is meesterlijk uitgevoerd,” zei hij tegen de echtgenoot. “Eigenlijk is er maar één chirurg ter wereld die zo’n operatie tot een goed einde had kunnen brengen ‐ en die heeft de afgelopen twintig jaar in een psychiatrische inrichting gezeten.” thema Leugenaar!
3
3. Een behoeftige dame die haar laatste levensjaren op een goedkope hotelkamer in New York sleet, was op een dag een eindje gaan wandelen, toen ze ineens heel nodig moest plassen. Maar er was nergens een café of restaurant in de buurt, laat staan een openbaar toilet. Wat nu? Toen zag ze iets verder in de straat een gebouw met het opschrift ‘Uitvaartcentrum’. Daar hadden ze vast toiletten voor de bezoekers. Ze zou naar binnen kunnen gaan, zich onder de mensen mengen en onopgemerkt naar de wc glippen. Ze stapte de hal in en werd onmiddellijk naar een rouwkamer geleid. Die was leeg, met uitzondering van de lijkkist. De vrouw trok een plechtig gezicht en tekende het rouwregister. Vervolgens bezocht ze het toilet. Ze dacht er verder niet meer aan, tot er een brief kwam waarin ze vernam dat ze de enige erfgename was van een aanzienlijk fortuin. De overledene had in zijn testament laten opnemen dat zijn geld verdeeld moest worden onder de vrienden en verwanten die op de begrafenis zouden komen. Geen van de verwachte rouwenden was komen opdagen... 4. Een man had op een avond met een paar vrienden zitten pokeren en al zijn geld verloren, tot op de laatste cent. “Hier,” zei één van zijn vrienden, “neem dit briefje van vijf dollar, dan heb je tenminste iets op zak.” Op weg naar huis werd de ongelukkige pokerspeler aangesproken door een vrouw in sjofele kleren. “Meneer,” zei ze, “ik sterf van de honger. U bent de laatste die ik om hulp vraag. Iedereen heeft me de rug toegekeerd. Als u me niet helpt, pleeg ik zelfmoord.” De man graaide spontaan in zijn zak, trok er het biljet van vijf dollar uit en gaf het haar. “Dank u wel, meneer,” riep ze uit. “Weet u, ik begon bijna mijn vertrouwen in de mensheid te verliezen.” De volgende ochtend sloeg de man zijn krant open en zag dat een vrouw van wie het signalement overeenkwam met dat van de vrouw die hij geholpen had, zelfmoord had gepleegd. Kort daarop kwam hij op straat één van zijn pokermaten tegen, die hem grijnzend vroeg: “En, is het je nog gelukt om dat valse dollarbiljet van ons uit te geven?” (Naar: Ethel Portnoy, Broodje Aap Met, Amsterdam: De Harmonie, 1992)
thema Leugenaar!
4
Opdracht 2 voor leerling A Lees het verhaal met voldoende aandacht om het straks aan anderen te kunnen doorvertellen In de jaren dertig was er een merkwaardige rage in de Verenigde Staten. Veel Amerikanen begonnen baby‐ kaaimannen te kopen die ze als huisdier hielden op hun flatje in de stad. Maar het nieuwe was er al gauw af, en toen de huisdieren te groot en kwaadaardig werden, werden ze door het toilet gespoeld. Als gevolg daarvan huist er, volgens sommige mensen, een heel leger reusachtige kaaimannen in de riolen van heel wat steden.
thema Leugenaar!
5
Opdracht 2 voor leerling B Lees het verhaal met voldoende aandacht om het straks aan anderen te kunnen doorvertellen Twee Europeanen gingen uit eten in Hongkong en kwamen terecht in een restaurant waar ze alleen met veel moeite duidelijk konden maken wat ze wilden. Pas na veel gebarentaal snapte de bediening welke gerechten zij wilden bestellen. Dan was er nog het probleem om voedsel voor hun hond te krijgen, die ook honger had. Ze wezen naar hem en vervolgens naar hun mond. De ober scheen de boodschap begrepen te hebben en de hond werd weggeleid. Een paar uur later werd het hoogtepunt van de maaltijd geserveerd. Op de grote schaal lag hun mals gebraden hond.
thema Leugenaar!
6
Opdracht 2 voor leerling C Lees het verhaal met voldoende aandacht om het straks aan anderen te kunnen doorvertellen Een Brits echtpaar was met hun kinderen en grootmoeder op kampeervakantie in Europa toen de grootmoeder overleed. Omdat ze zich de kosten van speciaal vervoer naar eigen land wilden besparen, werd de overledene in een tapijt gewikkeld en vastgebonden op de bagagedrager van de auto. Nadat ze bij een restaurant gestopt waren om te gaan lunchen, ontdekten ze bij hun terugkeer dat hun auto, met hun overleden grootmoeder erbovenop, was gestolen. En omdat het lichaam nooit gevonden werd, kon de familie de uitkering van een flinke levensverzekering niet opeisen.
thema Leugenaar!
7
ONGELOOFLIJK MAAR WAAR??! Heb je de term ‘vliegende schotel’ al ooit gehoord? Weet je precies wat ermee wordt bedoeld? Schrijf hieronder op wat jij denkt dat een vliegende schotel is. ………………………...……………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. Vergelijk nu jouw omschrijving met die van je buur. Zien jullie omschrijvingen er ongeveer hetzelfde uit, of zijn er belangrijke verschillen? Probeer een omschrijving te verwoorden waar jullie het allebei mee eens zijn. Kennen jullie ook een andere naam die vaak wordt gebruikt voor vliegende schotels? Opdracht 1a Duizenden mensen beweren dat ze vliegende voorwerpen hebben gezien, afkomstig van een andere planeet. Wat denk je, is dit ook weer een leugenverhaal? Veel wetenschappers houden vol dat het onmogelijk is dat wezens van een andere planeet ons zouden bezoeken. De verhalen van deze mensen worden in elk geval verzameld door ‘Ufologen’, UFO‐specialisten die elk geval uitgebreid bestuderen en er een verklaring voor proberen te vinden. Ze maken hierbij een onderscheid tussen drie soorten ‘ontmoetingen’ (encounters) tussen mensen en UFO’s. Met zijn drieën moeten jullie achterhalen welke die drie soorten zijn. Jullie krijgen hiervoor elk een verschillende tekst te lezen. Hoe noemt men de ontmoeting met een U.F.O. die in jouw tekst beschreven wordt? Beschrijf in één korte zin wat typisch is voor dat soort ontmoetingen.
thema Leugenaar!
8
tekst voor Leerling A In de loop van de jaren hebben vele duizenden mensen gemeld dat ze ongewone vliegende voorwerpen hebben waargenomen in de lucht, op een afstand van minder dan 150 meter. UFO‐specialisten noemen dit 'close encounter of the first kind'. Tussen de getuige en het tuig of de bemanning ervan is er verder geen contact geweest en er zijn geen sporen terug te vinden van de aanwezigheid van de UFO. Veel vliegende voorwerpen die op het eerste gezicht UFO’s lijken, blijken op het tweede gezicht weerballonnen, vallende sterren of meteoren, vliegtuigen, satellieten en schijnwerpers van disco’s of kermisattracties te zijn. Een klein percentage van de meldingen blijft na onderzoek echter alsnog onverklaarbaar. Zo werd in de periode van oktober/november 1989 tot juni 1991 door honderden getuigen (waaronder 19 politieagenten) melding gemaakt van geluidloos vliegende zwarte of donkergrijze 'driehoeken' die op elk hoekpunt en in het midden een 'markeringslicht' voerden en die vaak op opvallend geringe hoogte over de verschillende Belgische regio's vlogen. De Belgische luchtmacht zette tevergeefs F‐16 gevechtsvliegtuigen in om een of meerdere van deze ufo's te kunnen onderscheppen. De Belgische luchtmacht heeft een officiële verklaring uitgegeven over deze gebeurtenissen, waarin stond dat ze geen idee had wat de aard van deze verschijnselen was ‐ anders dan ongrijpbaar, en niet wist waar ze vandaan kwamen. Van de 12.618 UFO‐waarnemingen die plaatsvonden tussen 1947 en 1969 konden er 701 na grondig onderzoek niet worden verklaard.
thema Leugenaar!
9
tekst voor Leerling B Verhalen over ontmoetingen met U.F.O.’s die waarneembare sporen nalaten klasseren de UFO‐specialisten in de categorie 'close encounters of the second kind'. Voorbeelden van die sporen zijn: afdrukken in de bodem; beschadigingen aan een omheining, storingen in elektrische systemen in de nabijheid (radio’s en andere toestellen die uitvallen, ...), brandwonden of verlammingen bij de mens; geslachte of opgeschrikte dieren. Verschillende verhalen over het neerstorten van ufo's doen de ronde. Beroemd is het verhaal uit 1947 over een neergestorte UFO in Roswell (VS), waarbij ook nog de lichamen van de inzittende buitenaardse wezens zouden zijn gevonden. De bevelhebber van de nabijgelegen militaire basis waar de wrakstukken waren binnengebracht had geen zin in de massa’s journalisten die op het bericht afkwamen. Hij maakte zich van de zaak af door te verklaren dat de wrakstukken afkomstig waren van een weerballon. Toen een UFO‐ onderzoeker in 1978 achterhaalde dat het weerballon‐verhaal een leugen was, kwam het Roswell‐incident, 21 jaar later, weer in de belangstelling. Getuigen werden opgespoord en uitgebreid ondervraagd. Hun verhalen werden gebruikt om het bestaan van vliegende schotels van buitenaardse afkomst te bewijzen en het idee te versterken dat de regering systematisch informatie achterhoudt als het om UFO’s gaat. Wat blijkt? Dat het onderzoek dat in 1978 werd opgestart heel onbetrouwbaar is. De mensen die als getuigen werden gehoord bleken het ongeluk helemaal niet te hebben meegemaakt of vertelden dingen die onmogelijk, onjuist of tegenstrijdig waren. De recente analyse van de wrakstukken spreekt ook tegen dat het materiaal buitenaards is. Wellicht gaat het hier inderdaad om de wrakstukken van een ballon, maar niet van een weerballon zoals in 1947 werd beweerd. Ondertussen is namelijk bekend geworden dat de regering van de VS vlak na de Tweede Wereldoorlog een ultrageheim spionageproject heeft opgezet. De bedoeling was om informatie te verzamelen over de productie van atoombommen in de Sovjetunie. En dat gebeurde met behulp van balonnen die werden voorzien van de nodige camera’s en andere instrumenten en naar de Sovjetunie uitgestuurd.
thema Leugenaar!
10
tekst voor Leerling C De derde soort ontmoetingen zijn de verhalen van mensen die rechtstreeks contact zouden hebben gehad met de inzittenden van een U.F.O. Sommige mensen vertellen dat ze werden meegenomen op een tocht in het ruimtetuig. Andere verhalen gaan over ontvoeringen en wetenschappelijke experimenten die op het lichaam van de gekidnapte worden uitgevoerd. In hoever zijn die verhalen geloofwaardig. Het verhaal van Betty en Barney Hill blijkt alvast niets te maken te hebben met buitenaards bezoek. In de nacht van 19 op 20 september 1961 reden na een korte vakantie terug naar huis. Na enkele uren merkte Betty een helder licht vlakbij de maan op, dat de auto leek te volgen. Ze raakte in paniek. Hierop parkeerde Barney de auto, stapte uit en bekeek het heldere object met een verrekijker. Barney vertelde Betty dat hij wezens achter ramen kon onderscheiden. De twee bedachten zich hierop geen seconde en stoven er in hun auto vandoor. In de weken daarna kreeg Betty last van nachtmerries waarin haar man en zij onder andere door een dozijn duistere figuren uit de auto werden getrokken. De Hills waren op de bewuste nacht veel later dan verwacht thuisgekomen. Betty zag in deze 'missing time' het bewijs dat haar nachtmerries meer dan nare dromen waren, namelijk herinneringen aan verdrongen gebeurtenissen. Psychiatrische behandeling bracht al gauw aan het licht dat deze 'herinnering' wel degelijk een nachtmerrie was geweest. Later onderzoek wees uit dat het heldere licht nabij de maan (dat het avontuur van de Hills op gang gebracht had) de planeet Jupiter moet zijn geweest. Intussen is veel onderzoek uitgevoerd bij mensen die zich ‘herinneren’ door ufo’s ontvoerd te zijn. De onderzoekers stelden vast dat het in vele gevallen gaat om mensen met met slaapstoornissen en met een sterke neiging tot fantasie. Velen van hen zijn ook gemakkelijk beïnvloedbaar. Ze laten zich vaak herinneringen ‘aanpraten’: ze denken iets te hebben beleefd doordat er door anderen wordt over gepraat, er in een boek wordt over verteld of het in een film wordt getoond. Zijn die spectaculaire verhalen allemaal verzinsels van mensen dieniet goed bij hun hoofd zijn? Of is het toch denkbaar dat UFO’s ruimteschepen zijn van buitenaardse wezens? De kans dat ook elders in het heelal leven is wordt door wetenschappers niet langer uitgesloten. Voorlopig hebben we dat nog niet gevonden.
thema Leugenaar!
11
Opdracht 1b Bekijk samen de onderstaande voorbeelden van allerlei ontmoetingen. Welk voorbeeld hoort bij welke soort ontmoeting? Zorg ervoor dat iedereen uit de groep jullie antwoord kan formuleren en verantwoorden. 1
In Frankrijk zagen een boer en een jongen een grote kogelvormige U.F.O. en vier kleine wezentjes van ongeveer één meter groot. De jongen sprak de wezens aan, maar direct daarop verdwenen ze. De jongen hield aan zijn ontmoeting met de vreemde wezens ontstoken ogen over.
2
In Schotland hadden twee meisjes in een bos 'een zilverkleurige schotel met een bobbel erop' gezien. Uit het ruimteschip had een rood licht geschenen. Op de bewuste plek in het bos was het gras plat en waren de bladeren van de bomen verbrand. Ook andere mensen hadden die dag het schotelvormige voorwerp met een lichtbundel gezien en een vreemd zoemend geluid gehoord.
3
Op 24 juni 1947 zag de Amerikaanse piloot Kenneth Arnold op een heldere en zonnige dag in de verte negen glinsterende voorwerpen boven de Cascade Mountains in Washington. Eerst dacht hij dat het vliegtuigen waren, maar toen zij op hem afkwamen met een enorme snelheid, besefte de piloot dat hij iets dergelijks nog nooit eerder gezien had. Hij zag hoe de voorwerpen in de verte grillig heen en weer vlogen en schatte hun snelheid op zo'n tweeduizend kilometer per uur. Toen hij weer geland was, kon hij met moeite de woorden vinden om deze mysterieuze dingen te beschrijven. Hij kwam uiteindelijk op 'net als schotels die over water scheren'. De journalist die het verhaal van Arnold optekende noemde de voorwerpen 'vliegende schotels'. Op die manier is de naam ontstaan.
4 Jimmy Carter, ex‐president van de Verenigde Staten, zag tijdens een diner met twintig gasten een U.F.O. die 'zo groot was als de maan en verscheidene keren van kleur veranderde'. 5 In 1972 beweerde een man uit Nederland een U.F.O. gezien te hebben waarbij een mensachtig wezen stond met een ovaal hoofd en gekleed in een pak.
thema Leugenaar!
12
LEVEN MET EEN GAT IN JE SCHEDEL? Opdracht 1 Hebben we te maken met het zoveelste leugenverhaal of zijn de onderstaande feiten echt gebeurd? Het gaat over een man die jarenlang heeft geleefd met een gat in de schedel. Denk je dat het mogelijk is om in leven te blijven met een gat in je schedel of is het een verzinsel? Lees het verhaal en geef dan je oordeel: waar of niet waar?
Aan een beetje herrie was Phineas Gage wel gewend. Hij werkte als explosievendeskundige bij een Amerikaanse spoorwegmaatschappij om rotsen op te blazen die in de weg lagen voor het leggen van rails. We schrijven 1848. Voorman Gage liet zijn mannen gaten boren die gevuld werden met springstof, een laagje zand en een lont. Zelf stampte hij dat alles aan met een ijzeren staaf alvorens de lont aan te steken. Als je zulk gevaarlijk werk doet, moet je wel je hoofd erbij houden. Op een kwade dag was Gage wat verstrooid en stampte hij het zaakje al aan voordat zijn assistent er zand op gegoten had. De aanstampstaaf van drie centimeter dik en meer dan een meter lang werd door de ontploffing als een raket weggeschoten. Op haar route bevond zich het hoofd van Gage. De punt van de staaf drong zijn wang binnen, schoot vervolgens aan de bovenkant van zijn schedel er weer uit en het hele ding landde ettelijke meters verder op de grond, bedekt met bloed en hersenweefsel. Van schrik kon Gage geen woord uitbrengen, maar toen hij een beetje bekomen was, liep hij, met enige ondersteuning weliswaar, zelf het terrein af. Aan de dokter die een uur later arriveerde, kon hij redelijk samenhangend vertellen wat er gebeurd was. De arts, John Harlow, was in eerste instantie nogal verbaasd dat Gage zo weinig last van zijn verwonding leek te hebben. De man was een oog en een kies kwijt en had een flinke hoofdwond, maar verder leek hem niet veel te mankeren. thema Leugenaar!
13
Opdracht 2a Het verhaal is niet verzonnen. Phineas Gage overleefde wel degelijk het ongeluk waarbij zijn schedeldak doorboord werd met een ijzeren staaf. De wonde in zijn schedele genas mooi. Maar de man die het ongeluk overleefde was Phineas Gage niet meer. Lees hieronder in welk opzicht hij veranderd was. Van een populaire, sympathieke, betrouwbare, hardwerkende kerel was Gage veranderd in een hufter eerste klas. Dokter Harlow stond voor een raadsel. Gage was nog even intelligent als voor het ongeluk, maar hij gedroeg zich asociaal, vloekte en schold om niets, en hield zich niet aan gemaakte afspraken. Met zijn carrière was het dan ook gedaan. Hij werd ontslagen, ging aan het zwerven en stierf twaalf jaar later aan een aanval van epilepsie, vrijwel onopgemerkt door de medische wereld die zoveel aandacht had gehad voor zijn 'geval'. Hij werd begraven samen met de ijzeren staaf die hem zoveel ellende had gebracht. Opdracht 2b Zou er een verklaring zijn voor die verandering in het karakter van Gage of is het te wijten aan een toeval? Heb je zelf een idee? Overleg met je buur en schrijf jullie idee hieronder op: ……………………………………………………………………………………………….......................................................................... ……………………………………………………………………………………………….......................................................................... Ga na in de tekst die je te lezen krijgt of jullie op het goede spoor zaten…
thema Leugenaar!
14
Dokter Harlow, de arts die Gage had onderzocht op het ogenblik van het ongeval, had het vermoeden dat er een verband was tussen het asociale gedrag van zijn patiënt en het gebied in de hersenen dat door de staaf was beschadigd, namelijk de prefrontale lobben. In de negentiende eeuw wilden wetenschappers best geloven dat er plekken waren in de hersenen waar taal en beweging geregeld werden (zie afbeelding). Gevallen van mensen met hersenletsels die gedeeltelijk verlamd waren of spraakproblemen hadden waren immers algemeen bekend. Maar toen dokter Harlow de hypothese formuleerde dat er pal achter het voorhoofd een hersengebied voor 'persoonlijkheid' moest liggen, ging dat voor vele hersenspecialisten van die tijd te ver. Omdat Harlow geen autopsieresultaten kon voorleggen (Phineas Gage was immers niet dood), kon hij niet bewijzen waar dat gat in Gage zijn hoofd precies gezeten had. In Engeland gingen de wetenschappers zover het geval Gage een 'Yankee‐verzinsel' te noemen.
Toen Gage al vijf jaar dood was kwam het verband tussen de prefrontale lobben en het gedrag opnieuw aan de orde. De Britse arts David Ferrier raakte onder de indruk van Harlows theorie en liet het lijk van Gage opgraven voor onderzoek. Ferrier vergeleek het gedrag van Gage met dat van andere patiënten met beschadigde prefrontale lobben. Mensen die een kogel, een bajonet, de punt van een paraplu of een kaasmes in hun voorhoofd hadden gekregen en niet overleden waren door ontsteking van de wond (antibiotica waren er nog niet) bleken vrijwel altijd aanzienlijk van karakter veranderd te zijn. Net als Gage waren ze 'zichzelf niet meer'. Maar de ene patiënt met beschadigde lobben werd rustig tot zelfs apathisch, terwijl de andere juist overdreven vrolijk, praatgraag, rusteloos, snel geïrriteerd of opvliegend was. Het idee verspreidde zich langzamerhand; tot op de dag van vandaag klinkt de naam Phineas Gage vele hersenspecialisten bekend in de oren en blijft hij de wetenschap boeien. Zo is in het Engelstalige wetenschappelijke tijdschrift Science van 20 mei 1994 nog een artikel verschenen met de titel The return of Phineas Gage ‐ Clues about the brain from the skull of a famous patient. De Amerikaanse wetenschapster Hanna Damasio van de universiteit van Iowa raakte gefascineerd door de schedel en de staaf, die nog steeds bewaard werden in het museum van de Harvard‐universiteit. Met moderne technieken is het Damasio en haar collega’s gelukt de situatie ten tijde van het ongeluk te reconstrueren. Met behulp van onder meer een computer was het mogelijk te bepalen welk traject de staaf doorheen de hersenen had afgelegd en welk stuk van het brein door de staaf beschadigd was. Daarbij kon worden vastgesteld dat de gebieden vooraan in de schedel waarin spraak en bewegingen worden geregeld inderdaad onaangetast waren gebleven en de schade in het brein van Gage zich beperkte tot de zone die vlak achter het voorhoofd zit, de prefrontale lobben.
thema Leugenaar!
15
Opdracht 2c Welke van de drie onderstaande afbeeldingen geeft het traject dat de staaf doorheen het hoofd van Gage heeft afgelegd weer? Maak gebruik van de informatie in de tekst om een antwoord op die vraag te formuleren, maar kijk ook even terug naar de vorige tekst: die bevat misschien ook nuttige aanwijzingen.
Opdracht 3 Stel dat je op een mooie dag zelf een harde klap op je prefrontale lobben krijgt. Die klap heeft, dat weet je ondertussen, het effect dat je karakter compleet verandert: plots word je bijvoorbeeld heel ijverig, terwijl je voordien liever lui dan moe was. Maak van jezelf in een tiental regels een beschrijving van je 'tegenovergestelde ik’; leg die voor aan je buur en laat haar/hem eruit afleiden hoe je echt bent.
thema Leugenaar!
16
DE NIEUWE SCHEPPER VAN DE MENS. Opdracht Het onderstaande verhaal speelt zich af in Turkije. Het hoofdpersonage is een heel bekende figuur. Hij heet Nasreddin Hodja. Een hodja is een iemand die de Koran goed kent en die aan andere mensen uitlegt. Hij is dus een heel geleerd man. Lees het verhaal en weet dan te vertellen aan wie Nasreddin Hodja je doet denken. Op een dag stapte Nasreddin Hodja een theehuis binnen en nam plaats in de eerste de beste luie stoel. Maar aan hetzelfde tafeltje zat al een klant. Een heel deftige klant. Hij was gekleed in een licht kostuum van de beste snit en droeg een schildpadbril. In het borstzakje van zijn pak stak een gouden vulpen. De sigaar in zijn mond rook naar dure tabak. De deftige heer reageerde verbaasd op het brutale gedrag van de hodja en sprak hem aan: “Zeg, deze tafel is al bezet. Weet jij soms niet wie ik ben?” "Nee", zei de hodja, "geen flauw idee." "Maar je kent toch wel het machtige land waarvan ik hier ambassadeur ben?" "Toch niet." "Hoe is dat mogelijk? Wij bezitten de atoombom, hebben de belangrijkste en de grootste fabrieken ter wereld en kunnen alle denkbare dingen maken..." "Dingen...? Alleen maar dingen?! Hier in Turkije maken wij mensen in onze fabrieken!" "Wat? Kunnen jullie mensen maken?" "Jazeker, en zelfs hele mooie, in alle soorten, lengten en kleuren."
"Mmm, interessant! Heel interessant! Wanneer kan ik één van die fabrieken bezoeken? Onze wetenschappers zouden uw productie zeker kunnen verbeteren en verhogen." thema Leugenaar!
17
"Maar mijnheer, dat zal niet gaan. Dat is toch fabrieksgeheim. Als ik u meeneem naar zo'n fabriek, dan zouden u en ik wel eens voor spionnen kunnen worden aanzien. Zo'n risico neem ik niet...." "Ik zal er voor betalen", zei de man, "als het moet een miljoen..." Dat vooruitzicht leek de hodja heel aantrekkelijk, zoals steeds had hij een bijzonder kleine hoeveelheid geld op zak. "Waar en wanneer kan er betaald worden?" "Wanneer u maar wil", antwoordde de ambassadeur. De hodja dacht diep na en maakte toen afspraken voor het bedrag en de betaling. Die zou gebeuren in een badhuis dat hij goed kende. ♦ Even voor de afgesproken tijd kwam de hodja bij het badhuis aan, samen met een paar kameraden die hij op de hoogte had gebracht van zijn plannen met de ambassadeur. Elk van de mannen had heel preciese opdrachten gekregen. Net toen de laatste afspraken gemaakt waren en de mannen het badhuis waren binnengegaan, kwam de ambassadeur, die nog nooit in een badhuis was geweest (en verder ook nooit de moeite had genomen zijn beperkte kennis over de Turkse gewoonten en gebruiken te vergroten), door de hoofdingang naar binnen. De hodja groette hem hoffelijk en stelde voor het bezoek aan de werkplaats onmiddellijk te beginnen. Nauwelijks waren ze op weg of één van Nasreddin Hodja's vrienden, slechts gewikkeld in een handdoek, kwam voorbij gewandeld. "Wie is deze man?" vroeg de ambassadeur verbaasd. "Dat is één van onze producten. Erg goed gelukt, zoals u wel kunt zien." De hodja had deze vriend voor deze opdracht uitgekozen omdat hij zo'n beeldschone man was. Toen nam de hodja zijn gast mee naar de massageruimte, waar heel wat masseurs aan het werk waren. "En hier, wat gebeurt hier?" "Hier worden de toekomstige mensen gekneed om ze hun vorm te geven." Even later passeerden ze massageruimte waar een man door de masseur extra flink werd bewerkt. "Wat is hier aan de hand?" vroeg de ambassadeur. "Dat? Euh, dat is een fabrieksfoutje. Die moet helemaal opnieuw gekneed worden... Zoiets komt gelukkig niet vaak voor." Daarop gaf de hodja een teken aan een andere kameraad die de opdracht had gekregen voor flinke wolken stoom te zorgen. Op datzelfde ogenblik sloeg een ander twee pantoffels luid en snel tegen elkaar om zo het geluid van een benzinemotor na te bootsen. De overvloedige stoom en het helse lawaai van de zogezegde machine verspreidden zich door de hele zaal. De brillenglazen van de ambassadeur raakten steeds meer beslagen. Alle vormen vervaagden en op de duur zag de ambassadeur geen hand meer voor de ogen. Verblind, verstikt en badend in het zweet smeekte hij om de fabriek te mogen verlaten. De hodja deed alsof de belangrijkste werkplaatsen van het bedrijf nog moesten komen. De ambassadeur kon hem pas overhalen om de frisse lucht terug op te zoeken door de beloofde cheque te overhandigen. ♦ Die avond vierde de hodja met heel zijn familie en al zijn buren en vrienden feest, ter ere van de moderne technologie, die in staat is om zulke uitzonderlijke producten te maken... thema Leugenaar!
18
