Lessenmap 2012 Secundair Onderwijs Lessen bij Box met campagnefilm, audio-cd en extra s. plan. Laat ze hun. trekken

Lessenmap 2012 Secundair Onderwijs

plan trekken

Lessen bij ‘Box met campagnefilm, audio-cd en extra’s’

Laat ze hun

2 | Campagne 2012

Dag leerkracht, fijn dat je in jouw klas met deze lessen aan de slag wil gaan Deze kant-en-klare lessenmap is enkel te gebruiken met de ‘Box met campagnefilm, audio-cd en extra’s’. Ze bevat drie lessen. Een speelse les op maat van de eerste graad werkt rond olieontginning via een dobbelspel en een quiz. Voor de tweede en derde graad is er een les over de campagnefilm, waarin de grondstoffenvloek wordt uitgespit. Daarnaast is er voor deze doelgroep ook een les rond de kortfilm ‘Mijnbouw, een gouden toekomst?’, die de leerlingen laat kennismaken met greenwashing. Alle lessen bevatten afwisselende werkvormen rond tekst- en beeldmateriaal uit Noord en Zuid. Ze bestaan uit twee delen: een basis voor één lesuur en een uitbreiding voor een (aansluitend) tweede lesuur. Alle invulbladen en bijlagen voor de lessen vind je terug in de map. Het campagnethema leent zich prima om de vakoverschrijdende eindtermen onder context 4 ‘omgeving en duurzame ontwikkeling’ aan te pakken. Nieuw dit jaar zijn de olie-op-hetvuurmethodes. Deze werkmethodes van 15 tot 30 minuten werken als olie op het vuur. Ze openen je leerlingen de ogen zodat ze de ernst van het grondstoffenprobleem inzien. Ze horen niet langer onverschillig alles aan, maar worden uitgenodigd om hun eigen rol in het verhaal te ontdekken, een mening te vormen en keuzes te maken. Vrijwilliger Benny Verheyden werkte een geschiedenisles uit: ‘Mijnbouw of roofbouw? De eeuwige vraag’. Ze gaat over de grondstoffenproblematiek in de klassieke oudheid, de nieuwe tijd en nu. Er is een versie voor de eerste graad en één voor de tweede graad. Lesmateriaal: PowerPoint-presentatie met achtergrondinformatie en werkbladen met oplossingssleutels. Els Guillemyn, vrijwilligster en leer-

kracht, werkte een les uit waarmee je het campagnethema moeiteloos het vak aardrijkskunde binnenloodst. De PowerPoint en kant-en-klare lesteksten sluiten prima aan bij het thema ‘spanningen en ecologische problemen in regio’s’, dat in de tweede graad S.O. op het programma staat. De lessen uit deze lessenmap, de vakgebonden lessen en de olie-op-hetvuurmethodes zijn gratis beschikbaar op mijn.broederlijkdelen.be. Studio Globo schuimde het internet af op zoek naar digitaal educatief materiaal om in de klas rond mijnbouw en natuurlijke rijkdommen te werken. Het resultaat: een overzicht van links naar webkwesties, serious games, opdrachten en filmpjes. De informatie is gegroepeerd volgens graad en de verschillende werkvormen krijgen waarderingen, onder andere over moeilijkheid en relevantie. Dit alles te vinden op http://webtips.broederlijkdelen.be vanaf 18 januari 2012. Bedankt om les te geven over de plannen van het Zuiden! Jan Dessein, Peter Ketelers en Karen Vandevyvere, verantwoordelijken lessenmap

DANKJEWEL aan Joke Bekaert, Piet Boedt, Bieze Van Wassenhoven en Sara Devriendt

3 Inhoud campagne 4 Overzicht campagneaanbod 6 Les 1: Olieontginning: wat staat er op het spel? 19 Les 2: Ontsnappen aan de grondstoffenvloek? 25 Les 3: Greenwashing ... what’s in a name? 32 Adressen onderwijsmedewerkers

Campagne 2012 i.s.m. Tomacom.net Redactie Karen Vandevyvere Eindredactie Marieke Bastiaens Foto’s Acción Ecológica, Piet Boedt, Thomas De Boever, Kimja Vanderheyden, Sara Van den Eynde, Jaime Zapata Drukkerij Impressa Grafische vormgeving Liesbet Van Huffelen Wettelijk depotnummer D/2011/5.556/5 Verantwoordelijke uitgever Lieve Herijgers, Huidevettersstraat 165, 1000 Brussel

Campagne 2012 | 3

Laat ze hun plan trekken. Wij trekken mee! Op onze affiche staan mensen uit Guatemala die samen aan een touw trekken. De symbolische voorstelling van ‘zij trekken hun plan’. Natuurlijk trekt Broederlijk Delen mee. Zo kunnen zij hun eigen initiatieven tegen armoede en onrecht realiseren. En dat is geen gemakkelijke zaak, want deze mensen zijn getroffen door mijnbouw. Slachtoffers van mijnen Grondstoffen ontginnen en verkopen zou de welvaart in een land moeten doen stijgen. Helaas blijft dat vaak theorie, want in Latijns-Amerika verloopt mijnbouw niet altijd volgens het boekje. Hoewel de wet het anders voorschrijft, hebben inheemsen en kleine boeren geen inspraak. Niemand raadpleegt hen wanneer grootse mijnbouwprojecten op til of aan de gang zijn in hun woongebied. Nochtans komen hun akkers en hun drinkwater in het gedrang, en daarmee dus ook hun voedsel en hun gezondheid.

minium van onze fiets, het aardgas voor onze verwarming,... We staan er niet bij stil, maar in ons dagelijks leven gebruiken we tientallen grondstoffen. Tijdens onze vastencampagne willen we nadenken over onze eigen grondstoffenconsumptie. Hoeveel hebben we echt nodig om een goed leven te leiden?

Meer achtergrondinfo bij de campagne Als leerkracht is het handig om over extra informatie te beschikken. Die kan je vinden in de gratis campagnekrant, te downloaden via www.broederlijkdelen.be/campagne. Op diezelfde website krijg je ook meer informatie over acties zoals Koffiestop, Zuidprik en Kilometers voor het Zuiden. Want jij trekt toch ook mee?

Het verhaal van Elida Elida woont samen met haar vier kinderen op een goudmijn. Letterlijk, en tot haar grote spijt. De prachtige groene heuvel waar zij als kind zo graag op speelde, is nu een ontoegankelijke krater. De omgeving is vervuild. Zij en haar dorpsgenoten werden nooit ingelicht over de komst van de mijn, laat staan geraadpleegd. Het mijnbedrijf zet Elida onder druk, want het wil uitbreiden en haar grond kopen. Dat weigert ze echter. Ze heeft genoeg gezien. Mensen die vroeger gezond waren, zijn nu ondervoed. Anderen hebben huidproblemen doordat hun water vergiftigd is. Samen met haar dorpsgenoten heeft ze de wanpraktijken van het bedrijf aangeklaagd bij de overheid. Een riskante zaak, want wie protesteert wordt niet zelden behandeld als een misdadiger.

Wat doet Broederlijk Delen?

plan trekken Laat ze hun

Broederlijk Delen ondersteunt partnerorganisaties die mensen als Elida helpen om voor hun rechten op te komen en hun inkomen uit landbouw te vergroten. Het verhaal van Elida is geen alleenstaand voorbeeld. Daarom ondersteunt Broederlijk Delen in Guatemala, Peru, Bolivia, Colombia en Ecuador verschillende organisaties die de rechten verdedigen van plattelandsgemeenschappen die benadeeld worden door ontginning van delfstoffen (mineralen, olie, gas,...).

en wij? Het hout van onze meubels, het ijzer van onze wagens, het alu-

www.broederlijkdelen.be/campagne

4 | Campagne 2012

Je wil als leerkracht... ...Broederlijk Delencampagne voeren www.broederlijkdelen.be/ leerkrachten/secundair * Campagne voeren is méér dan een les geven of de campagnefilm tonen. Het is méér dan een Koffiestop organiseren, méér dan een bezinnende tekst in een vastenviering,... * Broederlijk Delen laten leven op school is leerlingen de kracht van solidariteit meegeven via alle zintuigen en hen laten beleven dat verandering mogelijk is. Om dit te bekomen maak je op school het best gebruik van een mix van strategieën, methoden en materialen die in dit overzicht worden opgesomd. Ga op zoek naar de combinatie die het best past bij jouw school. Een uitgebreide beschrijving van alle campagnematerialen vind je in de gratis catalogus en op mijn.broederlijkdelen.be > B, D

…nascholing volgen over inhoud en methoden Nascholing ‘Wereldburgerschap met hoofd, hart en handen’ > S Van Studio Globo voor schoolteams en leerkrachten met interesse in vakoverschrijdende eindtermen. Begeleiding op maat > C De regionale onderwijsmedewerkers van Broederlijk Delen staan paraat met raad en daad. Vormingsmomenten Broederlijk Delen > I Neem deel aan uitwisselings- en lanceermomenten in jouw regio of ga mee op inleefreis.

…het gesprek aangaan met collega’s Er zijn gespreksnota’s over de visie en werking en over de christelijke inspiratie van Broederlijk Delen. > I Om een gesprek te voeren met je team kan je ook een beroep doen op de regionale onderwijsmedewerkers. >C

...geld inzamelen voor Broederlijk Delen Folder ‘geld inzamelen in het onderwijs’ > B, D Tips om op een creatieve manier geld in te zamelen met je school. Toffe voorbeelden > I Een schatkamer aan inspirerende modellen, uitgetest en goedgekeurd. Koffiestop Op www.koffiestop.be vind je meer info over deze (h)eerlijke en gezellige actie. Culinair Solidair Recepten en tips voor jouw solidaire maaltijd op www.broederlijkdelen.be/culinair-solidair. Kilometers voor het Zuiden Op www.broederlijkdelen.be/kilometers vind je alles over deze sportieve en solidaire uitdaging.

Campagne 2012 | 5

Overzicht campagneaanbod secundair onderwijs Legende B D I S C

> te bestellen via mijn.broederlijkdelen.be > gratis te downloaden via mijn.broederlijkdelen.be > raadplegen op www.broederlijkdelen.be/ leerkrachten/secundair > meer info op www.studioglobo.be > contacteer de onderwijsmedewerker van Broederlijk Delen uit jouw regio (gegevens op achterflap)

...les geven over Noord-Zuid Audiovisueel Box met campagnefilm, audio-cd en extra’s >B

Met o.a. aangrijpend kortfilmpje ‘Mijnbouw, een gouden toekomst?’ en campagnefilm met Axl Peleman in Guatemala.

Kant-en-klaar Lessenmap bij Box met campagnefilm, audio-cd en extra’s > B, D Verwerkingslessen van 1 à 2 lesuren voor iedere graad, bij de films. Olie-op-het-vuurmethodes > D Leuke opstapjes van 15 à 30 minuten om de leerlingen te prikkelen rond het campagnethema. Vakgebonden lessen > D Een geschiedenisles en een aardrijkskundeles over grondstoffen. Webtips Een interessante verzameling links rond het thema ‘ontwikkelingssamenwerking’ op http://webtips. broederlijkdelen.be. Algemene lessen > D, I Lessen over de werking en visie van Broederlijk Delen, over de Millenniumdoelstellingen, over ontwikkelingssamenwerking.

begeleid Werkwinkel ‘Groen goud’ > S Deskundige begeleiders vergezellen leerlingen bij hun zoektocht naar duurzame mijnbouw. Met een film en interactieve werkvormen. Sprekers, begeleide workshops, optredens,... >C

…het Zuiden naar je toe halen School als gastgemeenschap > I Solidariteit krijgt een concreet gezicht door met de hele school een inleefweek te organiseren voor een gast uit het Zuiden. Lees bij de ‘toffe voorbeelden’ op de website hoe dit voor scholen kan uitgroeien tot een onvergetelijke ervaring. Inleefreis voor scholen > I Deze unieke reis is een samenwerking tussen Broederlijk Delen en VIA Don Bosco. In de kerstvakantie trekken 4 leerlingen en 1 leerkracht van telkens 4 scholen op inleefreis naar het campagneland. De kandidaatstelling voor deze reis start het jaar voordien in januari. Meer info: www.broederlijkdelen.be/ inleefreizen.

...zin geven aan/in de vastenperiode Tekstenboekje ‘Touwtjetrek’ > B Uitgave van Spoor ZeS met opwekkende poëzie, scherpe doordenkers en genoeg (grond)stof voor discussie. Jongerenviering > D Interactieve viering waarin jongeren worden uitgedaagd om de touwtjes weer in handen te nemen. Broederlijk Delen ‘in de kijker’ Het VSKO focust op grenzen verleggen in de vasten. Meer op www.ond.vsko.be/pastoraal. Godsdienstleerkrachten vinden heel wat aanknopingspunten via de speciale ‘in de kijker’ op deThomaswebsite: www.kuleuven.be/thomas/secundair_onderwijs/in_de_kijker/.

…leerlingen oproepen tot actie Zuidprik Met deze prikkelende wedstrijd zetten leerlingen hun school in beweging: www.zuidprik.be. Toffe voorbeelden > I Laat je inspireren door wat andere scholen je voordeden op mondiale dagen, in de vrije ruimte,... Spel ¿Menos Minas? > B Kruip met dit Spoor ZeS-spel voor jeugdgroepen als ploeg in de huid van een team ontginners. Wereldkamp Tentenkamp, Hoge Rielen, 2 tot 7 juli 2012, voor jongeren tussen 16 en 25. Meer info op www.wereldkamp.be.

6 | Campagne 2012 Les één

Olieontginning: wat staat er op het spel? Lesschema Doelgroep Bij voorkeur eerste graad (tweede graad mogelijk).

Duur Eén of twee lesuren (bij voorkeur aansluitend).

Lesonderwerp Gevolgen van olieontginning.

Doelstellingen M.b.t. de inhoud van de les * De leerlingen kunnen vertellen waarom olie belangrijk is in onze samenleving en welke positieve en negatieve gevolgen olieontginning met zich meebrengt. * De leerlingen kunnen aan de hand van enkele voorbeelden de oneerlijke machtsverdeling tussen oliebedrijf en inwoners duiden. * De leerlingen kunnen een voorbeeld geven van hoe mensen tegen de olieontginning in opstand komen. * De leerlingen kunnen in eigen woorden vertellen waarom de overheid een belangrijke rol speelt in het verhaal van de olieontginning. VOET: context 5 (7, 10), context 6 (1, 9), context 7 (3) M.b.t. de werkmethoden * De leerlingen kunnen samen beslissingen nemen in het belang van de groep. * De leerlingen kunnen zich inleven in een rol en het bijbehorende doel nastreven. * De leerlingen kunnen het verband leggen tussen het spel en de realiteit. VOET: stam (1, 17, 19)

Didactische werkvormen en leermiddelen * Groepsdiscussie via een interactieve quiz * Groepswerk via een inleefspel * Klasgesprek via richtvragen en praktijkvoorbeelden

Lesstructuur * Intro: groepsindeling school vs. oliebedrijf met verhaal * Actiekaarten voor spel verdienen (uitbreiding) met oliequiz * School en oliebedrijf nemen het tegen elkaar op met dobbelspel * Analyse van het spel met richtvragen en praktijkvoorbeelden

Lesvoorbereiding leerkracht * Zorg voor voldoende kopies van de materialenlijst (pg. 18, enkel bij uitbreiding) en de verhalen uit het Zuiden (pg. 10). * Kopieer de gebeurteniskaarten 1x (pg. 11-12), de fotokaarten 1x (pg. 13-14), de olie- & nee-kaarten 4x (pg. 15-16, recto verso) en knip ze uit. * Lees de Quizvragen als voorbereiding van de quiz (pg. 17, enkel bij uitbreiding).

Gebruikte literatuur, media,... * Politiek dossier Broederlijk Delen 2012 * Campagnekrant Broederlijk Delen 2012 * Paper ‘Olie in het Paradijs’, 11.11.11, 2011 * Paper ‘De laatste energiecrisis?’, MO*paper, 2010 * Figuur nee-kaart en oliekaart: Oilwatch * Artikel ‘British Petroleum en Co, kroniek van een bewogen jaar’, De Standaard, 20 april 2011 * Artikel ‘De vloek van het zwarte goud’, Knack, 9 maart 2011 * www.nationmaster.com/graph/ene_oil_con_percap-energy-oil-consumption-per-capita

Les één Campagne 2012 | 7

Olieontginning: wat staat er op het spel? lesinhoud Inleiding: een fictief verhaal (5’) Start de les met het vertellen van het volgende verhaal: Het is maandagochtend, de vakantie is net gedaan. De leerkrachten en leerlingen komen aan op school. Een groot deel van de speelplaats is afgesloten met hekken van een oliebedrijf. Er hangt een bord aan waarop staat: ‘goedkeuring voor oppompen van olie’, ondertekend door de minister voor Olie en Gas. Niemand van de school was op de hoogte, zelfs de directeur niet. Maar de speelplaats is nu wel veel kleiner. Iedereen weet wel dat er bij de bouw van de school in de jaren ‘60 een kleine olievoorraad werd ontdekt. Slechts 30.000 vaten, niet de moeite om op te pompen. Maar nu blijkbaar wel, want de olieprijzen zijn veel hoger. Het schoolpersoneel beslist om een stemming te organiseren bij alle inwoners van de gemeente over de aanwezigheid van het oliebedrijf. Als meer dan de helft van de inwoners (30.000) tegen het oppompen van olie in de school stemt, moet het bedrijf hiermee stoppen. Intussen kan het wel starten.


Olie op het spel (25’)

Van spel naar realiteit (20’ of 40’)

Verdeel de klas in twee groepen: de ene helft verdedigt de belangen van de school, de andere helft die van het oliebedrijf. Gedurende de les nemen de groepen het tegen elkaar op in een spel. Het oliebedrijf wint als het erin slaagt om 30.000 vaten op te halen. De school wint als ze erin slaagt om 30.000 nee-stemmers te verzamelen.

De nabespreking van het spel is opgebouwd rond twee of vier thema’s (voor twee lesuren). We starten telkens met enkele zinnen uit het inleidende verhaal, die verwijzen naar het thema. We vragen de leerlingen hoe ze dit thema in het spel aan den lijve ondervonden. Daarna leggen we de link van het spel naar de realiteit met verhalen uit het Zuiden (pg.10).

Vertel de leerlingen dat ze een dobbelspel gaan spelen en leg de spelregels uit (noteer eventueel enkele zaken op het bord):

Oneerlijke machtsverdeling tussen school en bedrijf

Doel De school probeert 30 nee-kaartjes te verzamelen (elk kaartje staat voor 1.000 nee-stemmers). Het bedrijf probeert 30 oliekaartjes te verzamelen (elk kaartje staat voor 1.000 opgepompte vaten).

Verloop Elke groep gooit om beurten met twee dobbelstenen. Bij de cijfers 3, 5, 9 en 11: de school krijgt een nee-kaart (ongeacht wie gooit). Bij de cijfers 4, 6, 8 en 10: het bedrijf krijgt een oliekaart (ongeacht wie gooit). Bij cijfer 7: trek een gebeurteniskaart. Lees wat er gebeurt en welke gevolgen dit heeft voor de school of het bedrijf. Bij de cijfers 2 en 12: trek een fotokaart. Wordt dit product geproduceerd met olie? Indien ja en juist antwoord: oliekaart voor het bedrijf. Indien nee en juist antwoord: nee-kaart voor de school. Om de drie worpen krijgt het bedrijf sowieso een extra oliekaart. Als alles duidelijk is, kan het spel beginnen.

Ter info Bij het dobbelen heeft het oliebedrijf statistisch gezien meer kans om kaartjes te winnen dan de school. De cijfers van het bedrijf komen gemiddeld voor in 10 van de 21 worpen. De cijfers van de school maar in 6 van de 21 worpen. Het cijfer 8 kan je bijvoorbeeld op drie mogelijke manieren gooien (4+4, 3+5, 2+6), het cijfer 9 maar op twee (6+3, 5+4).

Lees de volgende zinnen uit het verhaal opnieuw voor:

Het is maandagochtend, de vakantie is net gedaan. De leerkrachten en leerlingen komen aan op school. Een groot deel van de speelplaats is afgesloten met hekken van een oliebedrijf. Intussen kan het bedrijf wel starten. Vraag de leerlingen of ze deze beginsituatie eerlijk vinden. En op welke manier deze oneerlijke machtsverdeling tussen de grote winstgevende multinational en de kleine lokale school ook in het spel aan bod kwam. * De meerderheid van de gebeurteniskaarten zijn slecht voor de school en goed voor het bedrijf. * De fotokaarten zijn enkel positief voor het bedrijf, alle producten zijn gemaakt met olie. * De uitkomst van het gooien met de dobbelstenen is gemiddeld gezien in het voordeel van het bedrijf. * Het bedrijf krijgt sowieso om de drie worpen een extra neekaart. * Bij de uitbreiding: het bedrijf kan meer geld verdienen bij de quiz, waardoor het meer hulpmiddelen kan kopen. Bestaat de oneerlijke machtsverdeling in dit spel ook in het echt? Laat de leerlingen een verhaal uit het Zuiden lezen: Onmacht.

Mogelijkheden tot actie Lees de volgende zinnen uit het verhaal opnieuw voor:

Het schoolpersoneel beslist om een stemming te organiseren bij alle inwoners van de gemeente over de


aanwezigheid van het oliebedrijf. Als meer dan de helft van de inwoners (30.000) tegen het oppompen van olie in de school stemt, moet het bedrijf hiermee stoppen. Ondanks de oneerlijke machtsverdeling tussen bedrijf en school, krijgt de school wel de kans om haar stem te laten horen. Hoe komt dit aan bod in het spel? * Enkele gebeurteniskaarten: protest in de media, veroordeling rechtbank, wetenschapper en vervuiling, kinderen met longproblemen, Facebookpagina. Krijgen mensen in het Zuiden ook de kans om hun stem te laten horen? Hoe kunnen ze toch hun plan trekken? Laat de leerlingen een verhaal uit het Zuiden lezen: Laat ze hun plan trekken.

Belang van een sterke staat (uitbreiding 2 lesuren)

Deze uitbreiding kan aansluiten bij het vorige thema. Lees de volgende zinnen uit het verhaal opnieuw voor:

Er hangt een bord aan waarop staat: ‘goedkeuring voor oppompen van olie’, ondertekend door de minister voor Olie en Gas. Niemand van de school was op de hoogte, zelfs de directeur niet. Maar de speelplaats is nu wel veel kleiner. De staat speelt een belangrijke rol in de oneerlijke machtsverdeling tussen bedrijf en school. Ze kan de ongelijkheid door haar beslissingen groter maken of net niet. Vraag aan de leerlingen hoe ze hiermee geconfronteerd werden in het spel. * Enkele gebeurteniskaarten: overleg met school/bedrijf, vertraging attesten, extra geld voor ontginning in eigen land. De staat steunt in dit verhaal vooral het oliebedrijf. Waarom? Zou dit in het echt ook gebeuren? Laat de leerlingen en verhaal uit het Zuiden lezen: Sterke staat?.

Belang van olie in de wereld (uitbreiding 2 lesuren) Dit thema kan aansluiten bij de vorige uitbreiding. Lees de volgende zinnen uit het verhaal opnieuw voor:

Iedereen weet wel dat er bij de bouw van de school in de jaren ‘60 een kleine olievoorraad werd ontdekt. Slechts 30.000 vaten, niet de moeite om op te pompen. Maar nu blijkbaar wel, want de olieprijzen zijn veel hoger. Olie is een heel belangrijke grondstof in onze samenleving. Vraag aan de leerlingen op welke manier dit in het spel aan bod kwam. * Alle voorwerpen op de fotokaarten worden geproduceerd met olie. Welke gevolgen heeft die grote vraag naar olie voor het Zuiden? Laat de leerlingen een verhaal uit het Zuiden lezen: Moeilijke olie.

Uitbreiding: De oliequiz (30’) Deze uitbreiding voor twee lesuren kan ingevoegd worden voor de start van het dobbelspel, na het inleidende verhaal. Vertel de leerlingen dat voor de strijd tussen de twee groepen begint, ze via een oliequiz geld kunnen verdienen om materiaal te kopen om hun doel te bereiken. Voor de school: zoveel mogelijk mensen overtuigen om nee te stemmen. Voor het oliebedrijf: zoveel mogelijk olie oppompen. Elke groep wordt nog eens onderverdeeld. Het oliebedrijf wordt verdeeld in vier groepjes, de school in twee groepen. Elk subgroepje maakt drie antwoordkaartjes (A, B, C). Geef volgende info over de quiz: er zijn tien vragen, met telkens drie mogelijke antwoorden. Nadat een vraag gesteld is, krijgen de leerlingen 1 minuut om te overleggen in de kleine groepjes. Daarna moeten ze een antwoordkaartje in de lucht steken. Per goed antwoord verdienen de groepjes 50 euro voor hun bedrijf of school. Dit wordt op het bord genoteerd. Start de quiz wanneer alles duidelijk is voor de leerlingen (pg. 17). Geef na de quiz aan de twee groepen de materialenlijst (pg. 18). Laat ze hierop aanduiden wat ze willen kopen met hun budget. Wijs er nog even op dat elk hulpmiddel dat ze kopen, straks in het spel één keer gebruikt kan worden als de groep aan de beurt is. Sommige acties houden een risico in.


Olieontginning: wat staat er op het spel?

Verhalen uit het Zuiden onmacht Soms huren oliebedrijven privéveiligheidsdiensten in die geweld niet schuwen. In een kopermijn in Peru werd een groep betogers drie dagen lang vastgehouden in de mijngebouwen. Ze werden gemarteld. Eén van hen kwam om het leven. Ook in Peru hebben mijnbedrijven onlangs diplomaten onder druk gezet. Ze drongen bij hen aan op een overplaatsing van belangrijke personen uit dorpen of gemeenschappen, zoals leerkrachten en priesters. De reden: deze personen protesteren tegen mijnbouw in hun regio. Sommige onderwijzers werden vervangen. En nog in Peru werd twee jaar geleden bekend dat een Amerikaans mijnbouwbedrijf de verkiezingscampagnes van 22 parlementsleden had betaald. Dit kan als een vorm van omkoping worden beschouwd.

laat ze hun plan trekken Broederlijk Delen steunt organisaties zoals Acción Ecológica in Ecuador. Zij geven lokale inwoners een stem door... * mensen te verenigen en te informe-

ren. Ze organiseren samenkomsten tussen inwoners van gemeenten waar olie wordt opgepompt en waar een oliebedrijf zich wil vestigen. Zo horen de omwonenden niet alleen maar het verhaal van het oliebedrijf. * rechtszaken aan te spannen, tegen bijvoorbeeld Texaco. Dit bedrijf werd veroordeeld en moet een monsterboete betalen voor de milieuschade die het tientallen jaren heeft aangericht. * politici te overtuigen, via een grote campagne, om de olie die onder de grond van een heel waardevol natuurpark zit, niet te ontginnen.

sterke staat Volgens de president van Ecuador mag de regering niet toestaan dat oliebedrijven worden tegengewerkt, want olieontginning levert reusachtige inkomsten op. Die kunnen geïnvesteerd worden in de ontwikkeling van het land, bijvoorbeeld in onderwijs. Daarom laat de wet toe om wie staakt of wegblokkades opzet streng te straffen. In Peru paste de overheid het strafwetboek aan om vreedzame protestacties als misdaden te bestempelen. Ook het politiereglement werd veranderd: de

politie kan iemand tot tien dagen opsluiten zonder aanklacht en zonder de plaats van opsluiting vrij te geven. Enkele dagen na een betoging tegen oliebedrijven in Ecuador namen soldaten 26 ‘betogers’ mee, die ze folterden en naar de gevangenis brachten. Achteraf bleek dat de mannen niet eens aanwezig geweest waren op de betoging.

moeilijke olie De economie in rijke landen draait op olie en op ertsen. Ook groeilanden als China of Brazilië hebben er steeds meer nodig. Maar de ‘gemakkelijke’ vindplaatsen van deze grondstoffen geraken stilaan op. Dus gaan bedrijven overal ter wereld op zoek in kwetsbare gebieden, zoals het Amazonewoud of de Noordpool. In 2004 hadden bedrijven in Peru de toelating om in 15% van het Amazonegebied op zoek te gaan naar natuurlijke rijkdommen. Eind 2008 was dat al in meer dan 80%. In 2009 haalde Ecuador één derde van zijn olieproductie uit een beschermd natuurpark.



Gebeurteniskaarten  Gebeurteniskaart

Gebeurteniskaart

Een groep leerkrachten en leerlingen ziet positieve kansen in de aanwezigheid van het oliebedrijf en steunt de acties van de school niet.

Het oliebedrijf klaagt een leerling aan voor het verspreiden van valse beschuldigingen over het bedrijf. -1 nee-kaart

-1 nee-kaart en +1 oliekaart

Gebeurteniskaart

Gebeurteniskaart

Enkele leerkrachten van de school ontvangen dreigbrieven waarin staat dat ze hun werk gaan verliezen. Ze durven niet meer deelnemen aan de acties van de school.

De oliebevoorrading vanuit het Midden-Oosten wordt steeds moeilijker door conflicten in de regio. De minister voor Olie en Gas trekt extra geld uit voor ontginning in eigen land.

-1 nee-kaart en +1 oliekaart

+1 oliekaart

Gebeurteniskaart

Gebeurteniskaart

Nationale media pikken het verhaal van het verzet van de school op en een reportage van twee minuten komt in het nieuws.

Een rechtbank veroordeelt het oliebedrijf tot een grote boete voor de milieuschade die het heeft aangericht. Hierdoor loopt het imagoschade op.

+1 nee-kaart



+1 nee-kaart

Gebeurteniskaart

Gebeurteniskaart

De organisatie van de stemming wordt vertraagd door het uitblijven van de nodige papieren van de minister voor Olie en Gas.

Inwoners van de gemeente die werk gevonden hebben bij het oliebedrijf, nemen deel aan een radioprogramma. Ze vertellen over de positieve gevolgen van het oliebedrijf op hun leven.

+2 oliekaarten

-1 nee-kaart



Gebeurteniskaarten  Gebeurteniskaart

Gebeurteniskaart

De lokale zelfstandigen zijn blij met de komst van het oliebedrijf, want de arbeiders komen vaak bij hen over de vloer.

De directie van de school slaagt er niet in om met de minister voor Olie en Gas rond de tafel te zitten. Medewerkers van het oliebedrijf, daarentegen, vergaderen vaak met de minister.

-1 nee-kaart

+1 oliekaart

Gebeurteniskaart

Gebeurteniskaart

Prijsstijging: voor 1 vat ruwe olie wordt nu 20 dollar meer betaald op de markt. Extra inkomsten voor het bedrijf, dus meer middelen om olie op te pompen.

Het oliebedrijf betaalt Milk Inc. om op te treden op het schoolfeest. -1 nee-kaart en +1 oliekaart

Gebeurteniskaart

Gebeurteniskaart

Een wetenschapper die dicht bij de school woont, stelt vast dat het water van de beek vlakbij vervuild is. Hij verwittigt de minister van Leefmilieu.

Volgens de huisdokters hebben kinderen uit de buurt van de school plots meer last van longproblemen. Zij wijten dit aan een verminderde luchtkwaliteit.

+1 nee-kaart

+1 nee-kaart

Gebeurteniskaart

Gebeurteniskaart

Veel inwoners zijn blij met de komst van het oliebedrijf, want het wil met zijn winst de heraanleg van het stadscentrum mee financieren.

Veel inwoners klagen dat de prijzen in de winkels gestegen zijn sinds de arbeiders van het oliebedrijf er vaak over de vloer komen.

-1 nee-kaart

+1 nee-kaart



+1 oliekaart



Fotokaarten De veertien goederen op deze fotokaarten kunnen niet vervaardigd worden zonder olie. Ten eerste is olie (of een afgeleid product ervan) er een essentieel bestanddeel van. Daarnaast is er ook vaak olie nodig om de productiemachines te doen draaien, en dan is er natuurlijk nog het olieverbruik voor het transport.

Plakband

 CD

Aspirine

contactlens

Sportschoenen

Plastic fles



Fotokaarten

Plastic zak

Shampoo, (douche)gel, lotion,...

 Tandenborstel en beker

Fleece

Kauwgom

iPad

Radio

Sportsokken

nee-kaarten

nee-kaarten

nee-kaarten

nee-kaarten

nee-kaarten

nee-kaarten

nee-kaarten

nee-kaarten

Oliekaarten

Oliekaarten

Oliekaarten

Oliekaarten

Oliekaarten

Oliekaarten

Oliekaarten

Oliekaarten



Nee-kaarten en oliekaarten 





Nee-kaarten en oliekaarten Oliekaart

Oliekaart

Oliekaart

Oliekaart

Goed voor 1.000 olievaten




Oliekaart

Oliekaart

Oliekaart

Oliekaart





nee-kaart

nee-kaart

nee-kaart

nee-kaart

Goed voor 1.000 nee-stemmers




nee-kaart

nee-kaart

nee-kaart

nee-kaart







Oliequiz 1. Hoeveel vaten olie worden per dag gemiddeld opgehaald?

6. Welk bedrijf heeft de meeste tankstations in België?

A 7 miljoen vaten per dag wereldwijd B 70 miljoen vaten per dag wereldwijd C 700 miljoen vaten per dag wereldwijd (Dit cijfer dateert van 9 maart 2011.)

A Shell B Total C Esso (Op basis van gegevens op hun websites heeft Shell er 250, Total 500 en Esso 300.)

2. Aardolie is een... 7. Om 1 vat olie te ontginnen in de teerzanden in Canada, verbruik je...

A fossiele olie B dierlijke olie C plantaardige olie

A 2 vaten water B 3 vaten water C 4 vaten water (Dit cijfer varieert naargelang de stroperigheid van de olie, die bij teerzand erg hoog is.)

3. Hoeveel liter zit er in een vat olie? A 1,6 liter vloeistof B 16 liter vloeistof C 160 liter vloeistof

8. Wat betekent het spreekwoord ‘hij is in de olie’?

4. Waar wordt de meeste olie geproduceerd? A Midden-Oosten B Oost-Europa C Latijns-Amerika (Dit is de top 3. De 3 grootste oliebedrijven zijn gevestigd in Saoedi-Arabië, Iran en Qatar.) 5. Een Belg verbruikt in vergelijking met een Peruviaan... A 5x meer olie B 10x meer olie C 15x meer olie (Gemiddeld verbruikt een Belg 60 vaten per dag, een Peruviaan 6, oliederivaten inbegrepen.)

A Hij is dronken B Hij heeft veel geld C Hij moet zich dringend wassen 9. In 2010 ontplofte een boorplatform van BP in de Golf van Mexico. Hoeveel olie vloeide in zee? A Bijna 8 miljoen liter olie B Bijna 80 miljoen liter olie C Bijna 800 miljoen liter olie (Meerbepaald 780 miljoen liter olie.) 10. Hoeveel liter olie zit er in de Belgische bodem? A Geen B 50 miljoen liter olie C 500 miljoen liter olie

1. B - 2. A - 3. C - 4. A - 5. B - 6. B - 7. C - 8. A - 9. C - 10. A



Materialenlijst voor de school Pins laten maken en uitdelen met ‘stem nee’ erop

100 euro

Gooi nog eens

Verfspuitbussen kopen om slogans te schilderen op het materiaal van het oliebedrijf

50 euro

Gooi nog eens

Broodzakken laten bedrukken met de slogan ‘stem nee’ en enkele argumenten erop

150 euro

Neem 1 extra nee-kaart

Een zaal, muziekgroep, drukwerk,... betalen om een protestconcert te organiseren

250 euro

Neem 2 extra nee-kaarten

Affiches maken om een infomoment te geven bij lokale verenigingen over de nadelen van de olieontginning

150 euro


Gereedschap kopen om machines van het oliebedrijf te saboteren

50 euro

Gooi nog eens

Een aantrekkelijk protestfilmpje maken en via sociale media verspreiden

50 euro

Gooi nog eens

Een taart en treintickets naar Brussel kopen om de minister voor Olie en Gas te bekogelen

50 euro

Gooi nog eens

Een reclamebureau betalen om een stunt te verzinnen en de lokale media uitnodigen

150 euro


Protestborden, vervoer en de nodige toestemmingen betalen om een betoging te organiseren tegen de minister voor Olie en Gas

200 euro

Neem 1 extra nee-kaart en gooi nog eens

150 euro

Neem 1 extra oliekaart

voor het bedrijf Een bewakingsfirma inhuren om de site extra te beveiligen tegen ongewenste indringers

Een contract met een interimkantoor afsluiten om een selectieprocedure te organiseren bij lokale werkzoekenden 150 euro

Neem 1 nee-kaart van de school en leg ze terug op de stapel

Kortingsbonnen laten maken om uit te delen 250 euro bij het lokale pompstation


Smeergeld betalen aan de burgemeester om het referendum uit te stellen 150 euro

Neem 1 extra oliekaart

Extra machines aankopen en installeren om sneller vaten op te halen 150 euro

Neem 1 nee-kaart van de school en leg ze terug op de stapel.

Een milieuexpert inhuren om een plan van aanpak op te maken om de milieuschade te beperken

Neem 2 extra oliekaarten

Een aantrekkelijk promofilmpje maken en via sociale media verspreiden Een adviseur betalen om projecten uit te schrijven om met een deel van de opbrengst investeringen te doen in de gemeente

150 euro 50 euro 250 euro

Gooi nog eens Neem 2 extra oliekaarten

Smeergeld betalen om de directeur van de school om te kopen 150 euro


Woordvoerders betalen om een lastercampagne over de school(directie) op te zetten in de lokale krant

Gooi nog eens

50 euro

Les twee Campagne 2012 | 19

Ontsnappen aan de grondstoffenvloek? Lesschema Doelgroep Bij voorkeur tweede en derde graad.

Duur Eén of twee lesuren.

Lesonderwerp De grondstoffenvloek.

Doelstellingen M.b.t. de inhoud van de les * De leerlingen kunnen een antwoord formuleren op de vraag wat mogelijke voor- en nadelen zijn van de grondstoffenontginning in Latijns-Amerika en het begrip ‘grondstoffenvloek’ in eigen woorden uitleggen. * De leerlingen kunnen met een voorbeeld vertellen wat de partnerorganisaties van Broederlijk Delen doen voor de lokale bevolking in Latijns-Amerika. * De leerlingen kunnen het verband leggen tussen grondstoffenontginning in het Zuiden en de eigen omgang met grondstoffen. * De leerlingen kunnen een eigen mening formuleren over de (on)zin en haalbaarheid van acties voor duurzaam grondstoffenverbruik. * De leerlingen kunnen manieren bedenken om mensen te motiveren om duurzaam om te gaan met grondstoffen. VOET: stam (1, 12), context 4 (2, 3, 4), context 5 (13), context 6 (1, 4, 8, 9), context 7 (3) M.b.t. de werkmethoden * De leerlingen kunnen met behulp van richtvragen relevante gegevens uit een film halen. * De leerlingen kunnen gegevens ordenen in aangereikte categorieën. * De leerlingen kunnen in groep creatieve ideeën bedenken en voorstellen. * De leerlingen kunnen hun eigen mening formuleren en beargumenteren. LL: informatieverwerking; VOET: stam (1, 2, 19)

Didactische werkvormen en leermiddelen * Demonstreren via quiz, film en spel rond cijfermateriaal. * Groepsdiscussie aan de hand van stellingen. * Groepswerk rond concrete acties.

Lesstructuur * Introductie op het thema met quiz * Gevolgen van de mijnbouw met campagnefilm en werkblad * Grondstoffenvloek onder de loep (uitbreiding) met spel rond cijfermateriaal * Laat ze hun plan trekken... met campagnefilm en werkblad * Wij trekken mee! met klasgesprek over stellingen * Wij trekken samen mee! (uitbreiding) met groepswerk rond concrete acties * ...en de rest? (uitbreiding) met reportage Terzake

Lesvoorbereiding leerkracht * Bestel de Box met campagnefilm, audio-cd en extra’s en bekijk de campagnefilm. * Zorg voor voldoende kopies van het werkblad (pg. 22) * Lees bijlage 1 (pg. 23) ter voorbereiding van de inleidende quiz. * Lees bijlage 3 (pg. 24) ter voorbereiding van de verwerking van de film en het klasgesprek. * Lees bijlage 2 (pg. 23) ter voorbereiding van het spel over de grondstoffenvloek (uitbreiding). * Bekijk de reportage van Terzake van 1 november 2011, ‘De slijtageslag’, te vinden op www.canvas.be of op YouTube (uitbreiding).

Gebruikte literatuur, media,... * Paper ‘Blinkt alle goud?’, MO*paper, 2008 * Essay ‘Kerven in de wereld’, Dirk Barrez, 2011 * Paper ‘Olie in het paradijs’, 11.11.11, 2011 * www.infomine.com/chartsanddata

20 | Campagne 2012 Les twee

Ontsnappen aan de grondstoffenvloek?

lesinhoud

gevolgen van mijnbouw (15’)

zijn niet altijd gewoon om hiermee om te gaan. Vaak zijn er in de kleine dorpjes ook niet genoeg winkels om dit geld uit te geven, of banken om te sparen. Dit kan bijvoorbeeld tot alcoholisme leiden. * Lokale politici? Soms wel, ze kunnen bijvoorbeeld smeergeld ontvangen om niet te protesteren. * De regering van Guatemala? Weinig. Ze int maar 1% belasting op de winst van het mijnbedrijf. * Rijke landen? Ja, onrechtstreeks. Bedrijven die ruwe ertsen verwerken zijn daar gevestigd. De landen krijgen belastingsinkomsten uit hun winst. * Wij? Toch wel, want we betalen als consumenten niet de volledige kost van de producten die we kopen (herstel aangerichte schade en te lage lonen voor de arbeiders).

Laat het eerste deel van de campagnefilm zien. Vertel vooraf dat dit deel gaat over de gevolgen van mijnbouw. Laat de leerlingen daarna de opdracht op het werkblad (pg. 22) oplossen: welke uitspraken uit de film horen waar in de tabel? Overloop de oplossingen (bijlage 3, pg. 24) en wijs erop dat er vooral negatieve gevolgen zijn voor de lokale gemeenschap.

Dit fenomeen wordt beschreven onder de naam ‘grondstoffenvloek’. Het betekent dat landen met een rijke bodem er vaak weinig voordeel uit halen. Zij hebben vooral de nadelen voor hun natuur, hun economie en de samenleving. De term kan bijgeschreven worden onder de kolom ‘gevolgen’ op het werkblad.

Inleidende quiz (10’) Vertel de leerlingen dat ze gaan kijken naar een film over goudontginning in de Guatemalteekse Marlin mijn. Maar eerst krijgen ze vijf quizvragen als inleiding op het thema. Laat de leerlingen per twee vier antwoordkaartjes maken (A, B, C en D) zodat ze hun antwoord in de lucht kunnen steken na elke vraag (bijlage 1, pg. 23).

Bij deze oefening kan ook verwezen worden naar de samenhang tussen gevolgen voor de natuur (ecologisch), voor de mensen (sociaal) en hun portemonnee (economisch). Een voorbeeld: vervuild water veroorzaakt ziektes, waardoor mensen niet op het land kunnen werken en ze geen inkomen hebben. Daardoor kunnen hun kinderen dan weer niet naar school. Deze verwevenheid maakt de mijnbouwproblematiek complex. Confronteer de leerlingen met de vraag: ‘Wie haalt wel voordeel uit de mijnbouw in Guatemala?’. Mogelijke antwoorden: * Het mijnbouwbedrijf? Ja, dat gaat inderdaad met de grote winsten lopen. * De werknemers? Ja, zij hebben een groter inkomen, maar ze

Laat ze hun plan trekken… (10’) Hoe zoekt de lokale bevolking in Guatemala naar oplossingen voor de problemen die mijnbouw met zich meebrengt? Laat het tweede deel van de campagnefilm zien. Vul daarna samen met de leerlingen de laatste kolom aan in de tabel op het werkblad (bijlage 3, pg. 24).

Wij trekken mee! (15’ of 25’) Vertel de leerlingen dat ze de mensen uit het Zuiden niet alleen kunnen steunen via Broederlijk Delen, maar ook door


het heeft zin

ik doe niet mee

ik doe mee

zelf iets te doen. Schotel hen de volgende uitspraak voor:

“Ik gebruik mijn gsm zo lang mogelijk en koop geen nieuwe zolang hij nog werkt. Zo help ik ook.” Vraag de leerlingen of ze dit zinvol vinden: steun je hiermee de mensen uit het Zuiden? Het is een feit dat de rijke landen de grootste verbruikers zijn van grondstoffen die in het Zuiden worden ontgonnen. Dus we kunnen ‘mee trekken’ door hier onze consumptie te minderen. Teken op het bord onderstaand schema in het groot (of maak het op de grond met papiertape).

het heeft geen zin Onder de tabel op bijlage 3 (pg. 24) staan verschillende acties. Lees een actie voor en laat de leerlingen een positie innemen op het schema (bv. met post-its met hun naam erop). Vraag leerlingen met ‘extreme’ posities waarom ze die nemen en laat anderen reageren. Eventueel kunnen leerlingen na een korte discussie van plaats veranderen. Voor 1 lesuur kunnen er enkele acties uitgepikt worden, bij 2 lesuren kunnen ze allemaal behandeld worden of kunnen de leerlingen zelf nog een actie bedenken.

Uitbreiding 1: Grondstoffenvloek in cijfers (10’) Deze uitbreiding kan tussen de onderdelen ‘Gevolgen van mijnbouw?’ en ‘Laat ze hun plan trekken...’ aan bod komen. Met cijfermateriaal wordt de grondstoffenvloek geïllustreerd (bijlage 2, pg. 23). Trek diagonaal door de klas een lijn (denkbeeldig of met papiertape): de ene hoek staat voor 0%, de andere hoek voor 100%. Stel de vragen, laat de leerlingen telkens een positie innemen op de lijn en geef het correcte antwoord.

Uitbreiding 2: Wij trekken samen mee (20’) Deze uitbreiding sluit aan op het onderdeel ‘Wij trekken mee!’. Met hoe meer we samen minder grondstoffen verbruiken, hoe groter het effect. Vertel de leerlingen dat ze manieren gaan zoeken om anderen te overtuigen om bepaalde acties te ondernemen. Verdeel de klas in groepjes van vier en laat ze een actie om te promoten kiezen, uit het onderdeel ‘Wij trekken mee!’en een doelgroep: school, thuis, vrienden, vereniging (bv. jeugdbeweging, sportclub),... Elk groepje stelt kort zijn actieplan voor. Eventueel kunnen de leerlingen daarna het beste actieplan verkiezen.

Uitbreiding 3: …en de rest? (10’) Deze uitbreiding kan als slot aangebracht worden. Leg de leerlingen uit dat ons grondstoffenverbruik niet alleen onze eigen verantwoordelijkheid is. Er zijn nog twee spelers: de overheid en de bedrijven. Toon een deel (van 3:15 tot 8:50) uit de reportage ‘De slijtageslag’. Vraag de leerlingen waarom ook de overheid en de bedrijven een belangrijke rol spelen als het over grondstoffenverbruik gaat.



Werkblad Bekijk het eerste deel van de campagnefilm van Broederlijk Delen en plaats onderstaande uitspraken op de juiste plaats in de kolom ‘gevolgen’. - Sinds de komst van de mijn hebben mensen huidproblemen. - De mijn verbruikt op 1 uur evenveel water als boeren op 10 tot 12 jaar. - Mensen worden bedreigd om hun grond te verkopen. - Het water wordt vervuild met cyanide. - De mijn maakt Moeder Aarde kapot. - Er zijn problemen van openbare dronkenschap, prostitutie en verkoop van drugs. Bekijk het tweede deel van de campagnefilm en vul de kolom ‘alternatieven’ aan met voorbeelden uit de film.

Gevolgen Alternatieven Voor de natuur

Voor gewone mensen en hun portemonnee



Bijlage 1: inleidende quiz Waar ligt Guatemala? A Zuid-Amerika B Midden-Amerika C Noord-Amerika In de Marlin mijn in guatemala wordt het kostbaarste erts ter wereld ontgonnen. Dat is... A B C D

zilver platina goud koper

De ontginning in de Marlin mijn gebeurt... A door aanboren. Er worden verticale gangen geboord naar de aders waar de grondstof zich bevindt. Die spuit naar boven, zoals olie. B door schachtbouw. Onder de grond worden horizontale gangen uitgegraven naar aders waar de grondstof zich bevindt. C in open putten. Aarde wordt afgegraven aan de oppervlakte en de grondstof wordt eruitgefilterd.

Bijlage 2: de grondstoffenvloek in cijfers 1. Hoeveel procent van de lokale bevolking vindt werk als in de streek aan mijnbouw wordt gedaan? 3% 2. Ertsen vormen twee derde van de uitvoer uit Peru. Hoeveel procent dragen ze bij tot het nationaal inkomen? 8% 3. In heel Ecuador zijn er gemiddeld 12,3% kankergevallen. Hoeveel procent kankergevallen zijn er in de onmiddellijke omgeving van oliebedrijven? 31% 4. De voorbije dertig jaar verdriedubbelde de olieproductie in Ecuador. Met hoeveel procent daalde het aantal mensen in armoede? 0% (Het aantal mensen in armoede bleef nagenoeg ongewijzigd.) 5. Goud is in Ghana (Afrika) goed voor één derde van de uitvoer. Hoeveel procent draagt het bij tot het nationaal inkomen? 2%

Bij deze oefening valt op dat de grondstoffenvloek met economische cijfers geduid kan worden. Effecten op mens en natuur zijn moeilijker meetbaar of worden pas na jaren duidelijk (de uitspraak over kankergevallen handelt over de olieontginning in Ecuador door Chevron/Texaco, gedurende de periode 1964-1990).

Waar wordt goud gebruikt? A In elektronica, bv. gsm B Bij de banken C Bij de juweliers D Alle drie Op tien jaar tijd is goud… A bijna 4x zo duur geworden B bijna 5x zo duur geworden C bijna 6x zo duur geworden

www.infomine.com/chartsanddata



Bijlage 3: ingevuld werkblad Gevolgen Alternatieven Voor de natuur

- Het water wordt vervuild met cyanide.

- Land niet verkopen aan de mijn en aan duurzame landbouw doen.

- De mijn verbruikt op 1 uur evenveel water als boeren op 10 tot 12 jaar. - De mijn maakt Moeder Aarde kapot.

Voor gewone mensen en hun portemonnee

- Sinds de komst van de mijn hebben mensen huidproblemen.

- Dankzij weefprojecten verkrijgen vrouwen een inkomen.

- Er zijn problemen van openbare dronkenschap, prostitutie en verkoop van drugs.

- De opbrengst van ecologische landbouw verkopen op de markt.

- Mensen worden bedreigd om hun grond te verkopen.

- Opkomen voor je rechten en een betere wetgeving rond mijnbouw (bv. door te betogen).

dGronenf stof ek vlo

Wij n ke trek e! me * Ik koop zoveel mogelijk spullen tweedehands. * Ik wil meer betalen voor producten met een ‘fair label’. Dit verzekert dat het product niet schadelijk is voor mens en milieu. * Ik laat kapotte elektronica (bv. gsm, radio) herstellen, zelfs al kost dit meer dan een nieuw product. * Ik probeer zoveel mogelijk dingen te lenen in plaats van ze zelf te kopen: cd’s, dvd’s, boeken, spelletjes,... * Ik koop spullen met een meervoudig gebruik, bijvoorbeeld een printer die ook kan scannen en kopiëren.

Les drie Campagne 2012 | 25

Greenwashing ... what’s in a name? Lesschema Doelgroep Bij voorkeur tweede en derde graad.

Duur Eén lesuur.

Lesonderwerp Greenwashing.

Doelstellingen M.b.t. de inhoud van de les * De leerlingen kunnen het begrip ‘greenwashing’ in eigen woorden uitleggen en herkennen verschillende vormen ervan. * De leerlingen kunnen het verband duiden tussen een sterk middenveld en de mogelijkheden tot verandering in onze samenleving. * De leerlingen kunnen met een voorbeeld vertellen hoe de partnerorganisaties van Broederlijk Delen werken aan een sterk middenveld in het Zuiden. VOET: stam (13), context 5 (1, 5, 7, 8, 12), context 6 (9), context 7 (3) M.b.t. de werkmethoden * De leerlingen kunnen met behulp van richtvragen relevante gegevens uit een film of tekst halen. * De leerlingen kunnen theoretische begrippen herkennen in concrete voorbeelden. * De leerlingen kunnen gegevens ordenen in aangereikte categorieën. * Optioneel: de leerlingen kunnen in groep creatieve ideeën bedenken en ze voorstellen. LL: informatieverwerking, VOET: stam (1, 2, 11, 16, 19)

Didactische werkvormen en leermiddelen * Demonstreren met film, tekst en verbindingsoefening. * Leergesprek met tabel en praktijkvoorbeelden. * Optioneel: groepswerk met creatieve expressievormen.

Lesstructuur * Intro op greenwashing met kortfilm * De zes zonden van greenwashing met oefening op werkblad en kortfilm * Greenwashing bij ons met opdracht rond voorbeelden op werkblad * Protest in het Zuiden met campagnekrant en vragen op werkblad * Foute reclame (optioneel) met creatief groepswerk rond fictieve voorbeelden

Lesvoorbereiding leerkracht * Bestel enkele campagnekranten en de ‘Box met campagnefilm, audio-cd en extra’s’ en bekijk de kortfilm ‘Mijnbouw, een gouden toekomst?’. * Zorg voor voldoende kopies van het werkblad (pg. 28-29). * Lees bijlage 1 (pg. 30) ter voorbereiding van de opdrachten rond de zonden van greenwashing. * Lees bijlage 2 (pg. 30) ter voorbereiding van de opdracht met de campagnekrant. * Lees bijlage 3 (pg. 31) ter voorbereiding van de oefening rond greenwashing bij ons.

Gebruikte literatuur, media,... * www.terrachoice.com/files/6_sins.pdf * Campagnekrant Broederlijk Delen

Achtergrond en verwijzing naar andere bronnen * http://grenkblog.com/?s=greenwashing: informatief filmpje over greenwashing. * Artikel De Standaard, 14 september 2011, ‘Activisten, geen terroristen’, over criminalisering van sociaal protest bij ons.

26 | Campagne 2012 Les drie

Greenwashing ... what’s in a name? lesinhoud woorden vs. daden (10’) In de kortfilm ‘Mijnbouw, een gouden toekomst?’ toont Broederlijk Delen de kloof tussen woorden en daden van mijnbouwbedrijven aan. Laat de film zien en pols wat de leerlingen ervan vinden. Vraag hen welk beeld het mijnbouwbedrijf Goldcorp van zichzelf schetst en wat lokale bewoners vertellen. Het mijnbouwbedrijf zegt in zijn promofilmpjes dat het zorg draagt voor de watervoorzieningen, de gewoontes en culturen van de gemeenschappen respecteert, geen negatieve impact heeft op het milieu, enzovoort. De inwoners vertellen dat het water vervuild is, dat de lokale cultuur verloren gaat, dat ze onder druk gezet worden om hun grond te verkopen, enzovoort.

greenwashing (10’) De kortfilm legt het fenomeen van ‘greenwashing’ bloot. Vertel dat dit betekent dat iets groener of ethischer wordt voorgesteld dan het eigenlijk is, al dan niet bewust. De verschillende manieren waarop aan greenwashing wordt gedaan, staan opgesomd op het werkblad (pg. 28) als de zes zonden van greenwashing. De leerlingen krijgen een verbindingsopdracht: koppel elke zonde aan de bijbehorende uitleg. Overloop de oplossing (bijlage 1, pg. 30) en laat de film nog eens zien. Laat de leerlingen daarna op het werkblad schrijven welke zonden ze herkenden in de film.

greenwashing bij ons (10’) Vertel de leerlingen dat er ook bij ons bedrijven aan greenwashing doen en dat dit vaak kritiek uitlokt. Laat de leerlingen twee voorbeelden onder de loep nemen: wie klaagt greenwashing aan en welk effect heeft dat? Geef de leerlingen (eventueel per 2) de opdracht om de stukjes tekst onderaan de tabel op de achterzijde van het werkblad (pg. 29) op de juiste plaats te zetten. Overloop daarna de oplossing (bijlage 3, pg. 31) en zoom nog even in op rij 3 en rij 5.

Rij 3: Protest van... Vraag de leerlingen wat de organisaties in rij 3 gemeen hebben. Vertel dat ze behoren tot wat men het middenveld noemt. Mensen uit het middenveld verenigen zich om samen

doelen na te streven die ze belangrijk vinden. Zoals een eerlijke arbeidsmarkt of de bestrijding van racisme. Als individu is het erg moeilijk om gehoord te worden. Middenveldorganisaties kunnen samen meer druk uitoefenen.

Rij 5: Resultaat? Vraag de leerlingen wat volgens hen het sterkste resultaat van protest is uit rij 5. Leg uit dat het effect van protest via de rechtbank het sterkst is, omdat de aanklagers onrechtstreeks gesteund worden door de overheid. Die heeft namelijk een bepaalde wet ingesteld en inbreuken hierop kunnen voor de rechtbank aangeklaagd worden. Een veroordeling kan een afschrikeffect hebben voor andere bedrijven. Het protest van Testaankoop en Greenpeace steunt meer op de macht van de consument. Bedrijven die schrik hebben om imagoschade op te lopen, kunnen zo aangezet worden tot verandering. Maar het effect hiervan is moeilijker te voorspellen. Sluit dit deel af door nog even te benadrukken dat het bij deze oefening minder belangrijk is wie gelijk heeft en wie niet. Het gaat erover dat protest tot verandering kan leiden.


Extra opdracht: foute reclame protest in het zuiden (10’) Terug naar Latijns-Amerika. Vertel de leerlingen dat ook daar verschillende organisaties de praktijken van greenwashing door mijnbouwbedrijven proberen te ontmaskeren. Maar zij ervaren drempels die hier minder spelen. Schets voor de leerlingen de twee grote drempels: * De overheid die wetten versoepelt voor bedrijven en verstrengt voor protesterende inwoners (bv. een wegblokkade beschouwen als een vorm van terrorisme). * Mijnbouwbedrijven en de overheid schilderen actievoerders af als criminelen en ze gebruiken geweld (bv. protesterende inwoners aanklagen, bedreigen of opsluiten). Deze drempels maken het niet eenvoudig om een sterk middenveld uit te bouwen. Broederlijk Delen steunt daarom partnerorganisaties die dit toch nastreven. Laat de leerlingen pagina 6 en 7 van de campagnekrant lezen (of verdeel de klas in vier groepen, elke groep leest één artikel). Hoe proberen deze organisaties de drempels te overstijgen? De leerlingen kunnen hun bevindingen op het werkblad noteren (pg. 28).

Voor creatieve klassen is deze opdracht een uitbreiding zijn voor een tweede lesuur. De leerlingen zagen voorbeelden van greenwashing en leerden de verschillende vormen kennen. Nu gaan ze zelf aan de slag. Verdeel de klas in groepjes van vier personen en geef hen de volgende opdracht: bedenk een reclame met greenwashing voor een schadelijk product met fictieve voordelen (bv. ecologisch verantwoorde sigaretten) of een schadelijk product voor bepaalde doelgroepen (bv. krasspelletjes voor gokverslaafden). Verschillende vormen van reclame zijn mogelijk: een advertentie voor in de krant, een affiche, een radio- of tv-spotje. Bij wijze van inspiratie kan het fragment rond ‘zeehondenvrije verf ’ uit het programma Basta getoond worden. Dit is te vinden op www.youtube.com. Laat de groepjes hun reclame voorstellen aan de rest van de klas. Geef de andere groepjes de opdracht om als ‘kritisch middenveld’ naar de reclame te kijken: welke zonden van greenwashing herken je erin?


Greenwashing ... what’s in a name?

Werkblad De zes zonden van greenwashing Verbind elke zonde met de bijbehorende uitleg.

zonde

uitleg

1. Zonde van de halve waarheid

1. Niet-wetenschappelijk onderzoek aanhalen of dingen beweren die niet wetenschappelijk gecontroleerd zijn.

2. Zonde van het minst slechte

2. Gewoonweg liegen.

3. Zonde van het bewijs

3. De nadelen verzwijgen.

4. Zonde van de vaagheid

4. Positieve zaken die er weinig toe doen of die niet te danken zijn aan jouw inspanningen, benadrukken.

5. Zonde van de irrelevantie

5. Vergelijken met organisaties of producten die negatiever zijn.

6. Zonde van de grove leugen

6. Algemene termen zonder strikte definitie gebruiken.

Welke zonden herken je in de film? ..................................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................................................................

Protest in Latijns-Amerika Broederlijk Delen steunt verschillende organisaties in Latijns-Amerika die werken rond de mijnbouwproblematiek. Lees pagina 6 en 7 uit de campagnekrant. Organisaties kunnen hun pijlen op de overheid richten. Welke van de vier partnerorganisaties doen dit? Hoe? ..................................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................................... Organisaties kunnen lokale inwoners steunen bij hun protest. Welke van de vier partnerorganisaties doen dit? Hoe? ..................................................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................................................................



Greenwashing bij ons Vul de tabel aan met de tekstblokjes onderaan.

Bedrijf...

Adecco Luminus

Zegt...

Protest van...

Want volgens hen...

Resultaat?

Zegt...

Protest van...

“Wij hanteren geen bewust of georganiseerd discriminerend beleid. Wij veroordelen elke vorm van discriminatie op welke grond dan ook, of het nu gaat om geslacht, leeftijd, ras, godsdienst of handicap. Wij kiezen onze uitzendkrachten op basis van wat ze kunnen.”

Greenpeace, een internationale milieubeweging.

“Klanten die voor een groen contract kiezen, kiezen voor 100% groene energie. Dit is energie uit hernieuwbare energiebronnen, zoals zon of wind. Het verlaagt de CO2-uitstoot, vermindert het broeikaseffect en gaat zo de opwarming van de aarde tegen.”

Test-Aankoop, een vereniging die opkomt voor consumenten.

ABVV, een Belgische vakbond die de rechten van werknemers verdedigt. SOS Racisme, een Franse organisatie die racisme bestrijdt.

Want volgens hen... “Het geld dat mensen geven aan groene contracten, blijkt in de praktijk te gaan naar vervuilende energie. 40% van de verkochte energie wordt als groen aangeduid, terwijl er maar 6% geproduceerd wordt. Bepaalde kleine bedrijven maken wel 100% groene stroom.”

“Er werd wel gediscrimineerd. Medewerkers gebruikten op opdrachtfiches de code BBB. Dat stond voor ‘blanc bleu belge’, een afkorting uit de vleesindustrie die verwijst naar een zuiver Belgisch koeienras. Daardoor wist het personeel dat het alleen ‘blanken’ mocht selecteren.”

Resultaat? Hopelijk zijn mensen overtuigd om bewuster hun contract te kiezen. Een boete van 25.000 euro om werknemers van vreemde origine niet te selecteren.



Bijlage 1: De zes zonden van greenwashing Oplossing verbindingsoefening.

zonde

uitleg

1. Zonde van de halve waarheid

1. Niet-wetenschappelijk onderzoek aanhalen of dingen beweren die niet wetenschappelijk gecontroleerd zijn.

2. Zonde van het minst slechte

2. Gewoonweg liegen.

3. Zonde van het bewijs

3. De nadelen verzwijgen.

4. Zonde van de vaagheid

4. Positieve zaken die er weinig toe doen of die niet te danken zijn aan jouw inspanningen, benadrukken.

5. Zonde van de irrelevantie

5. Vergelijken met organisaties of producten die negatiever zijn.

6. Zonde van de grove leugen

6. Algemene termen zonder strikte definitie gebruiken.

Welke zonden herken je in de film? -..................................................................................................................................................................................................... De zonde van het bewijs, bv. is het wateronderzoek van het bedrijf wel neutraal? -..................................................................................................................................................................................................... De zonde van de vaagheid, bv. wat is ‘lokale gemeenschappen respecteren’? Wat betekent het om ‘rechten te erkennen’? -..................................................................................................................................................................................................... De zonde van de grove leugen, bv. het verhaal van de vrouw die haar oog verliest ontkracht het verhaal van het bedrijf

Bijlage 2: Protest in Latijns-Amerika Broederlijk Delen steunt verschillende organisaties in Latijns-Amerika die werken rond de mijnbouwproblematiek. Lees pagina 6 en 7 uit de campagnekrant. Organisaties kunnen hun pijlen op de overheid richten. Welke van de vier partnerorganisaties doen dit? Hoe? -..................................................................................................................................................................................................... Acción Ecológica: alternatieven voorstellen en met grote campagnes de overheid overtuigen. -..................................................................................................................................................................................................... CCGTT: druk uitoefenen op politici, samen ontwikkelingsplannen opstellen. ..................................................................................................................................................................................................... Organisaties kunnen lokale inwoners steunen bij hun protest. Welke van de vier partnerorganisaties doen dit? Hoe? -..................................................................................................................................................................................................... Acción Ecológica: samen met de lokale bevolking actievoeren. -..................................................................................................................................................................................................... COPAE: volksraadplegingen en geweldloos verzet ondersteunen, juridische begeleiding bieden. -..................................................................................................................................................................................................... VSS: boerenleiders begeleiden, plaatselijke gemeenschappen informeren over de rechten en plichten van de overheid.



Bijlage 3: Greenwashing bij ons Bedrijf... Zegt...

Protest van...

Want volgens hen...

Resultaat?

Adecco Luminus “Wij hanteren geen bewust of georganiseerd discriminerend beleid. Wij veroordelen elke vorm van discriminatie op welke grond dan ook, of het nu gaat om geslacht, leeftijd, ras, godsdienst of handicap. Wij kiezen onze uitzendkrachten op basis van wat ze kunnen.”

“Klanten die voor een groen contract kiezen, kiezen voor 100% groene energie. Dit is energie uit hernieuwbare energiebronnen, zoals zon of wind. Het verlaagt de CO2-uitstoot, vermindert het broeikaseffect en gaat zo de opwarming van de aarde tegen.”

ABVV, een Belgische vakbond die de rechten van werknemers verdedigt.

Greenpeace, een internationale milieubeweging.

SOS Racisme, een Franse organisatie die racisme bestrijdt.

Test-Aankoop, een vereniging die opkomt voor consumenten.

“Er werd wel gediscrimineerd. Medewerkers gebruikten op opdrachtfiches de code BBB. Dat stond voor ‘blanc bleu belge’, een afkorting uit de vleesindustrie die verwijst naar een zuiver Belgisch koeienras. Daardoor wist het personeel dat het alleen ‘blanken’ mocht selecteren.”

“Het geld dat mensen geven aan groene contracten, blijkt in de praktijk te gaan naar vervuilende energie. 40% van de verkochte energie wordt als groen aangeduid, terwijl er maar 6% geproduceerd wordt. Bepaalde kleine bedrijven maken wel 100% groene stroom.”

Een boete van 25.000 euro om werknemers van vreemde origine niet te selecteren.

Hopelijk zijn mensen overtuigd om bewuster hun contract te kiezen.

Kilometers voor het Zuiden

Onderwijsmedewerkers Broederlijk Delen Antwerpen Karen Janssen Rolwagenstraat 73 2018 Antwerpen tel. 03 217 24 90 [email protected] Limburg Myriam Philippens Tulpinstraat 75 3500 Hasselt tel. 011 24 90 20 [email protected] Oost-Vlaanderen Frank Lavens Sint-Salvatorstraat 30 9000 Gent tel. 09 269 23 40 [email protected] Vlaams-Brabant/Mechelen/Brussel Katrien Spruyt Varkensstraat 6 2800 Mechelen tel. 015 29 84 58, [email protected] West-Vlaanderen Mieke Casteleyn Sint-Jorisstraat 13 8800 Roeselare tel. 051 26 08 08 [email protected] Nationaal secretariaat Peter Ketelers Huidevettersstraat 165 1000 Brussel, tel. 02 502 57 00 fax 02 502 81 01 [email protected] www.broederlijkdelen.be Studio Globo secundair Huidevettersstraat 165 1000 Brussel, tel. 02 526 10 98 [email protected] www.studioglobo.be

Nieuw

Stippel een parcours uit, maak kilometers voor het Zuiden en laat je sponsoren. De uitdaging: samen willen we tijdens de vasten de wereld rond, 40.000 kilometer in veertig dagen. Alle mogelijke manieren om je te verplaatsen komen in aanmerking: fietsen, wandelen, zwemmen, touwspringen, steppen, skeeleren, skaten, … Organiseerde je vroeger ook al sponsortochten of vastenvoettochten? Dan is dit de ideale gelegenheid om ze eens op te frissen.

Schrijf je in op www.broederlijkdelen.be/kilometers. Je krijgt dan een actiepakket en een eigen actiepagina waarop sponsors jullie online kunnen steunen. TIP! Secundaire scholen dagen we via Zuidprik, www.zuidprik.be, uit om de omtrek van de Marlin goudmijn in Guatemala af te leggen: 18 km. Door mee te doen met Zuidprik maak je kans op mooie prijzen.

Lessenmap 2012 Secundair Onderwijs Lessen bij Box met campagnefilm, audio-cd en extra s. plan. Laat ze hun. trekken

Recommend Documents