Less stands & events, more connection & conversation. Drie decennia niche communitywerking door Copyright Art & Architecture Bookshop te Gent

Universiteit Antwerpen | Opleiding Informatie- en Bibliotheekwetenschap Uitgeverij en boekhandel: actuele vraagstukken - Opdracht 2014-2015: paper

Universiteit Antwerpen │ Opleiding Informatie- en Bibliotheekwetenschap Academiejaar 2014–2015 Paper bij het vak ‘Uitgeverij en boekhandel: actuele vraagstukken’ Prof. Dr. Pierre Delsaerdt

Less stands & events, more connection & conversation. Drie decennia niche communitywerking door Copyright Art & Architecture Bookshop te Gent. Bart Vancoppenolle

UA | UBAV PAPER 2014-2015 | COPYRIGHT ART & ARCHITECTURE BOOKSHOP

| BART VANCOPPENOLLE

1


INHOUDSOPGAVE

©OPYRIGHT ART & ARCHITECTURE BOOKSHOP ...................................................................... 3 1.1.

DRIE DECENNIA. KUNSTZINNIG EN EIGENZINNIG ............................................................ 3

1.1.1.

°1981, GENT. ......................................................................................................................... 3

1.1.2.

ART & ARCHITECTURE. ..................................................................................................... 4

1.1.3.

DESIGN, EVENT & HAPPENING. ...................................................................................... 4

1.1.4.

°1996, ANTWERPEN. ........................................................................................................... 5

1.1.5.

STANDS, SALONS & BEURZEN. ........................................................................................ 5

1.1.6.

WEB ....................................................................................................................................... 6

1.2.

GENT. HAAR LOKALE BOEKHANDELSLANDSCHAP ............................................................ 7

1.2.1.

KETENS ................................................................................................................................. 7

1.2.2.

ONAFHANKELIJK ............................................................................................................... 8

1.2.3.

GESPECIALISEERD ............................................................................................................. 9

1.3.

COPYRIGHT. KENNIS, KEUZE & FOCUS ................................................................................ 10

1.3.1.

ONDERNEMING ................................................................................................................ 10

1.3.2.

MISSIE, VISIE, STRATEGIE ............................................................................................. 10

1.3.3.

CLICKS & BRICKS ............................................................................................................... 11

1.3.4.

TROEVEN............................................................................................................................ 12

1.3.5.

LIGGING & INRICHTING ................................................................................................. 12

1.3.6.

ASSORTIMENT, AANKOOP & VOORRAAD .................................................................... 13

1.4.

HET KUNSTBOEK. WORK ON/OF ART?................................................................................. 16

1.4.1.

NICHE & NICE-TO-HAVE ................................................................................................. 16

1.4.2.

DELUXE & LIMITED EDITIONS ...................................................................................... 17

1.4.3.

SERENDIPITY. VISIBILITY .............................................................................................. 18

1.4.4.

ART STILL SELLS BIG ....................................................................................................... 18

1.4.5.

ENHANCED WITH AUGMENTED REALITY .................................................................. 19

FOCUS. ©OPYRIGHTS COMMUNITY. CONNECTION & CONVERSATION .............................. 21 2.1.

ZOOM........................................................................................................................................... 21

2.2.

BEOPLE & BASKET .................................................................................................................... 21

2.3.

FACEBOOK .................................................................................................................................. 23

BESLUIT .............................................................................................................................................. 25 SELECTIEVE & BECOMMENTARIEERDE BIBLIOGRAFIE .......................................................... 26



2


©OPYRIGHT ART & ARCHITECTURE BOOKSHOP 1.1. DRIE DECENNIA. KUNSTZINNIG EN EIGENZINNIG 80 1.1.1. °1981, GENT. “Stof genoeg dus om een boek te vullen… Maar boeken schrijven is ons beroep niet.”, copyrightbookshop.be citeert de zaakvoerders van de Copyright Art & Architecture Bookshop in een no-nonsensstijl. Anno 2015 huisvesten 2 steden hun kunstboekhandel : Gent, Jakobijnenstraat 8 en Antwerpen, Nationalestraat 28a. In qua uitstraling en inrichting heel uiteenlopende prachtpanden, gelegen in het handelshart van hun stad. Zaakvoerster én oprichtster Hilde Peleman heeft het op de website over “…alles wat we sinds 1983 hebben gedaan en meegemaakt hebben”. In dat jaar immers neemt de pas afgestudeerde kunsthistorica immers een bestaande boekhandel met dezelfde naam over in het Gewad, in de schaduw van het Gravensteen. Samen met partner Johan Boeykens maakt ze Copyright tot een levenswerk.

Deze paper belicht Copyright Gent. Copyrights website documenteert stijlvol en uitvoerig de rijke geschiedenis van deze succesvolle kunstboekhandel. Onder de about-tab scrollen we door eigen archieven, tal van foto’s, het verhaal erachter. Episodes uit een geschiedenis van ruim 3 decennia Copyright.



3


Al in 1982 werkte Hilde als gerante in boekhandel Copyright die in 81 was opgericht door Patrick Florizoone. Kunstenaar Jan Vercruysse baatte de zaak eerst een jaar uit, maar koos in 1983 voor een loopbaan in de kunst.

1.1.2. ART & ARCHITECTURE. De nieuwe zaakvoerster breidt vanaf 1983 het assortiment uit, vooral met boeken over architectuur. Een persoonlijke passie. De buren in Het Gewad - het Centrum voor Actuele Kunst, opgericht door een conservator, een verzamelaar en een galerijhouder, met lokale kunstenaars en vrienden - introduceren en promoten de actuele kunst in Gent. Minimal en conceptual art genieten daardoor ook veel aandacht in de rekken en op de tafels van buur Copyright. De kunstafdeling wordt uitgebreid met standaard- en naslagwerken, maar ook kunstenaarsmonografieën en vaktijdschriften, en klassieke werken uit de kunstgeschiedenis. Naast kunsttheorie, esthetica en filosofie, design en fotografie. Rubrieken waarover tot dan in het Gentse nauwelijks boeken te koop worden aangeboden. Kunst komt al gauw ook letterlijk de boekhandel binnen. Tussen rekken en op tafels wordt tentoongesteld, kleinschalig, met veel improvisatie en ambitie. Het Gewad, in het aanpalende pand toont werk van de toenmalige internationale avant-garde, o.a. Sol LeWitt, Rebecca Horn en Gilbert & George. Peleman noemt het tijdens onze kennismaking op dinsdag 17 maart 2015 te Gent een beetje concurrentie voor Jan Hoet. Voor Hilde persoonlijk betekent het een boeiende leertijd, én de kans om veel over hedendaagse kunst en architectuur op te steken, te lezen, maar ook kunstenaars te ontmoeten. Hildes vriend, filosoof Johan Boeykens, helpt dan al mee in de zaak. In de prehistorie van social media zorgt Hilde op ambachtelijke wijze voor bundels gestencilde en gekopieerde nieuwsbrieven met aanraders, besprekingen van nieuwe titels en aankondigingen. Een traditie die ze vandaag verderzet op copyright.be.

1.1.3. DESIGN, EVENTS & HAPPENINGS. Met het opdoeken in 1986 van het aanpalende kunstencentrum verhuist de boekhandel naar de huidige vestiging, een 19de eeuws herenhuis in de Gentse Jakobijnenstraat 8. Vanaf nu werkt partner Johan Boeykens voltijds mee, en verzorgt in hoofdzaak de administratie. Kunstenaars ontwerpen en zetten meubilair in elkaar, dat vandaag nog dienst doet. Vrienden helpen inrichten. Met veel aandacht voor vormgeving. Ook in dit pand wordt aanvankelijk een ruimte voorzien voor tentoonstellingen, op de eerste verdieping. Over architectuur, design en typografie. Rond trendy tijdschriften als The Manipulator en Code. Sinds enige tijd wordt de ruimte echter benut als kantoorruimte. De opening van de vernieuwde Copyright Bookshop op 4 oktober 1986 is de gelegenheid voor een zgn. mail-art tentoonstelling van bevriend kunstenaar Johan Van Gheluwe “Architecture is… én een eigen uitgave. De trend is gezet: deze boekhandel maakt van kunst en architectuur de core business, koppelt hier diverse events aan, happenings en projecten, als eigen genummerde of gelimiteerde gelegenheids-uitgaven, boeken en postkaarten. Kunstprojecten rond kunstobjecten als het ware.



4


Ook een tentoonstelling in de stad als Architectuur als Buur of Jan Hoets’ alom geprezen Chambres d’Amis kan de aanleiding vormen. Om dan zelf tentoonstellingen, concerten of signeersessies op te zetten, - met Tuymans, Borremans, De Bruyckere én tal van buitenlandse gasten - maar ook etalageprojecten, nieuwjaarskaarten of een legendarische, gastronomische reünies van kunstenaars en kunstliefhebbers. Hierdoor wordt de ruimte van de boekhandel in de late 20ste eeuw een spil in het artistieke leven van de stad. Copyright een speler in het kunstzinnige netwerk.

90 1.1.4. °1996, ANTWERPEN. Precies 10 jaar na de opening van de vernieuwde zaak in Gent opent Copyright te Antwerpen, in de Haarstraat, bij de Oude Markt. Weerom een project met een architect. Dit keer werken Hilde en Johan samen met Vincent Van Duysen die er 2 oude huisjes verbouwt en inricht. In 2001 blijkt die ruimte al te klein, een gloednieuwe en ruimere locatie biedt de Modenatie aan in de Nationalestraat, naast het ModeMuseum MoMu. Het toenmalig hoofd van het Modemuseum zoekt een boekhandel die ook los van het museum kan opereren. En vooral meer voorstelt dan de boeken en gadgets van een doorsnee museumshop. Intussen wordt ook de Gentse zaak verder gerenoveerd. Strak modernistisch wordt de Copyright Antwerpen, met veel zorg voor de uitvoering in waardevolle en duurzame materialen als marmer, hout en staal, speels, helemaal in Mies van der Rohe-sfeer. Ook deze boekhandel wordt al gauw het passende decor of podium van signeersessies, gespreksavonden, lezingen, presentaties. Rond kunst, met kunstenaars én kunstliefhebbers in levendige debatten. Het verschijnen van een belangwekkende of ophefmakende publicatie rond kunst of architectuur, een kunstenaarsmonografie of overzichtstentoonstelling vormen ook de aanleiding om i.s.m. uitgever én kunstenaar een event met stijl uit te werken. Voor een onvergetelijke ontmoeting met veel media-aandacht ook zorgt zo uitgeverij Ludion met het signeermoment door David Hockney in 2002. Events stuk voor stuk binnen de ruimte van de boekhandels.

00 1.1.5. STANDS, SALONS & BEURZEN. Al midden de jaren 90 treedt de boekhandel ook naar buiten, met vaak ophefmakende stands op kunstsalons en designbeurzen als Linea en Lineart in Gent, Interieur te Kortrijk en Art Brussels. Heel vindingrijk, creatief maar low budget worden standen vormgegeven en opgebouwd. Daarbij werd oa. Maarten Van Severen gevraagd om een bibliotheek te ontwerpen. Die zet de kunstenaar ook zelf in elkaar. Copyright.be vermeldt vandaag trots dat op één van deze Interieurs Maarten Van Severen wordt ontdekt door het Zwitserse prestigieuze designer & manufacturer Vitra, dat daarop zijn ontwerpen produceert en commercialiseert. Ook in 2010 en 2012 worden gastarchitecten bij de stands betrokken. Een jaar later opent een state-of-the-art pop-up bookshop gebouwd ism de Betonfederatie op de Architect@work Kortrijk. Pop-ups volgen in De Singel op de UA | UBAV PAPER 2014-2015 | COPYRIGHT ART & ARCHITECTURE BOOKSHOP


5


“Integrated” International Art en Design Conference. De voorbije jaren krijgen Hilde en Johan ook de kans om boeken binnen musea aan te bieden in een museumshop. Een kans die ze grondig overwegen maar waar ze uiteindelijk niet op ingaan.

10 1.1.6. WEB Copyright gaat kunstzinnig, maar ook eigenzinnig verder - met “eigen smoelwerk”, zoals Theoria-boekhandelaar Pascal Vandenhende het noemt (Vandenhende, P., 2015, 20 maart - gastcollege IBW, UA). Een bewogen hoofdstuk van designstands buiten de boekhandel wordt afgesloten om weer een ander aan te vatten. Het web neemt als het ware de plaats in van stands en events, binnen of buiten de winkel. De online community wordt gauw groter dan de schare bezoekers in de zaak en op de stands. En zo zetten Hilde, Johan en team sinds 2008 in op wat in de wereld van IT-start-ups al een 5tal jaar community en conversation management wordt genoemd. Een activiteit die deze dagen ook door multinationals en gevestigde ondernemingen beroepsernstig wordt genomen. Ze houden als het ware een geanimeerd gesprek gaande op social media en website met al wie hen volgt, bij hen kocht en koopt. Hoe Copyright het voorbije decennium doet aan community & conversation management belichten we in het focushoofdstuk 2 (Boeykens, J. & Peleman, H., 2015, 17 maart interview).



6


1.2. GENT. HET LOKALE BOEKHANDELSLANDSCHAP 80 Deze paper neemt de activiteiten van Copyright in Gent onder de loep en staat daarom ook stil bij haar commerciële omgeving in de stad. En het tijdvak waarin de zaak start. De jaren 80 van de vorige eeuw geven Gent immers als boekhandelslandschap een ware boost. Legislaturen van nieuwe coalities plannen ingrijpende openbare werken en vernieuwen zo snel de historische stadskern. Kunstpaus Jan Hoet maakt furore en zorgt voor spraakmakende artistieke en culturele massa-events. De meeste spelers vandaag nog actief in het stadscentrum starten rond 1980 hun boekenzaak op, of doen dan hun intrede. Dat geldt zowel voor de ketens als voor de meeste onafhankelijke boekhandels. In de voorbije 5 jaar verdwenen echter ook enkele gevestigde waarden – vooral familieondernemingen - als Herckenrath, De Kaft, Daphne, Marnix en Story. Opmerkelijk is dat allen in Gent al actief waren lang voor 80. Evenals ECI-Boekenclub en Club, die beide als keten hun activiteit recent opdoekten. Dat maakt Gent wel nog steeds rijk aan boekhandels. En divers. Van gespecialiseerde tot algemene, ketens en onafhankelijke, sommige met een verleden van decennia, in een mooie spreiding over de stad en haar commerciële centra. Volgend overzicht belicht de boekhandel in Gent schetsmatig, het kernassortiment en de plaats van het kunstboek in het assortiment indien opgenomen in het gamma. Iets buiten Gent, in Ledeberg - overigens ook in de jaren 80 gestart in de binnenstad - is I*BOEKS de meest noemenswaardige en opvallende speler, specialist kinder- en jeugdboeken, en opvoeding. Een echte stayer in het veld. Allesbehalve op A-locatie.

1.2.1. KETENS Voor A-locaties in Gent kiezen hoe dan ook de ketens FNAC en Standaard Boekhandel in de jaren 80. De laatste was er al in de late jaren 60 met één vestiging. Standaard neemt in 2014 de kleinere keten Club over en breidt uit. ECIBoekenclub in de Gentse Nederkouter stopt al een jaar eerder. FNAC. De destijds uiterst succesvolle Franse keten probeert de eerste internationale expansie in België uit, in de taalkundig en bedrijfseconomisch minder risicovolle omgeving van het Brusselse City 2 koopcentrum. Luik, Antwerpen en Gent volgen al snel. FNAC haar intrede in 1984 te Gent in de Veldstraat laat geen boekenliefhebber of boekhandelaar onbetuigd. Het zorgt tegelijk voor een nieuw elan, zet op z’n beurt aan tot nieuwe initiatieven van de onafhankelijke boekhandels. De FNAC-vestigingen brengen letterlijk de beleveniswinkel 1.0 binnen in België. Een maandelijkse agenda aan producten servicegerelateerde evenementen als talkshows, unplugged sessies, fotografie-opleidingen binnen en buiten de winkel betrekken de klant anders dan alleen als koper bij de zaak.



7


De originele product & service mix onder de noemer culture et commerce, de prijspolitiek, het lidmaatschap, de fora met tentoonstellingen en concerten, de vernieuwde inrichting en clustering van cultuur- en technologieproducten vult in de drukste Gentse winkelwandelstraat 3 ruime etages – waarvan één aanvankelijk uitsluitend voor boeken – die vooral in de laatste 5 jaren herhaald worden herschikt. Herschikkingen die bij klant en bezoeker vandaag hoe dan ook de indruk versterken van zenuwachtig reageren of proberen inspelen op de uitdagingen van digitalisering en online verkoopkanalen. FNAC is nu een keten die de zgn. disruptive times het hardst voelt in al z’n geledingen. Bovendien is het aantal werknemers in de boekhandel sterk geslonken de voorbije 5 jaar. Minder boekhandelaars, die nu ook geïnteresseerden te woord (moeten) staan over de nieuwste producten in het FNAC-gamma: design huishoudgerief, stofzuigers en espressotoestellen. FNAC zet ook in op online verkoop. De boekenhoek kunst neemt evenredig af in aandeel op de verdieping, en toont zich deze dagen over 10 lopende meter rek en 2 vierkante meter tafel. In Gent is dat na Copyright het meest uitgebreide assortiment aan kunstboeken. Standaard Boekhandel. Ook de Vlaamse keten zet sinds enkele jaren moeizaam in op online verkoop. Naast nog meer lokale aanwezigheid. De laatste 10 jaar versterkt de keten haar aanwezigheid in de stad met 3 filialen, waarvan één recent vernieuwde, als beleveniswinkel voorgestelde, zaak onder franchising in koopcentrum Gent Zuid. De beide andere filialen houden elk een focus aan. Sint-Baafsplein 70 zet vooral in op toeristen, naast voordeelaanbod en bestsellers in fictie en non-fictie, terwijl Kouter 31 een breed en diep assortiment biedt zowel aan fictie als non-fictie plus handboeken voor school, hogeschool en universiteit. Kunst is er goed voor 2 meter wandrek, en 1 vierkante meter tafel.

1.2.2. ONAFHANKELIJK Paard Van Troje. Kouter 113. Zeker de meest opmerkelijke nieuwkomer sinds 2000. In Leuven en elders in het Gentse stadscentrum eerst. Maar sinds enkele jaren zetten ze met hun stijlvolle inrichting en hun buitengewone koffiehuis volop in op de andere boekhandelservaring. Openen op zondagochtend met zonneterras maakt hen bovendien heel aantrekkelijk bij flaneur en kuierende bloemenmarktbezoeker op de Kouter. Een heel eigen community vormt deze boekhandel zo. Een groep vooral jonge klanten met wie het Paard ook levendig de dialoog onderhoudt op Facebook. Met duidelijke focus. Vooral veel meer, veel breder dan bestsellers in het assortiment. Fictie quasi 50%, andere 50% hoofdzaak 25% non-fictie (psychologie, filosofie, geschiedenis, sociologie en politiek) en 25% kinderboeken. Kunstboeken zijn beperkt opgenomen in het gamma. Het Paard Van Troje herinnert door keuze en profilering aan het Walry-effect in de jaren 80 en 90. Beide pakken ook van meet af aan uit met mediagenieke signeersessies. En zaakvoerder Bart Van Aken treedt ook geëngageerd op buiten de muren van de boekhandel, deze dagen als gedreven organisator van boekenveilingen waarvan de opbrengst naar het door aardbevingen getroffen Nepal gaat.



8


Walry. Zwijnaardsesteenweg 6. Een wat verouderd instituut intussen. Ook sinds de jaren 80 iets buiten het stadscentrum in de universiteitsbuurt actief met een drieluik: boekhandel, tijdschriftenzaak en café-brasserie. Elk beslaat ongeveer dezelfde oppervlakte. In de loop der jaren focust ook Walry meer op literatuur, en anderstalig aanbod, Spaans. De zaak - zeker het café en de tijdschriftenhandel - krijgt het lastiger. Geen kunstboeken. Confituurboekhandel, verbond van onafhankelijke boekhandels Limerick. Koningin Elisabethlaan 142. Op de snelle stapstrook voor pendelaars naar station Gent-Sint-Pieters. Recent overgenomen, met vernieuwd elan. Rijk gevuld én gesmaakt programma aan events, lezingen vooral. Eigen niche community volgt ook op Facebook. Het kleine Willem Fredrik Hermans’ tikmachinemuseum is veelbesproken. Sterk letterkundeprofiel en non-fictie focus op brede menswetenschappen. Ook wat anderstalig aanbod, o.a. Zweeds. Confituurboekhandel eveneens. Beperkt aanbod aan kunstboeken.

1.2.3. GESPECIALISEERD De Slegte. Volderstraat 7: voor ramsj en tweedehands, naast beperkt fictie- en non-fictie bestselleraanbod. Kunstboeken aansluitend bij de missie; Atlas & Zanzibar. Kortrijksesteenweg 19: voor reisgids en toerisme, ook reisverhalen en kaarten; Poëziecentrum. Vrijdagmarkt 36: poëzie en literatuur; Carmelitana. Burgstraat 92: religieuze werken en zingeving; De Poort & De 9de kunst. Nederkouter 137 allebei: strips en gadgets; ACCO. Sint-Kwintensberg: de laatste Gentse wetenschappelijke boekhandel in het voormalige pand van Story.



9


1.3. COPYRIGHT. KENNIS, KEUZE & FOCUS 1.3.1. ONDERNEMING Het Copyright-team voor de beide vestigingen bestaat vandaag uit 6 voltijdse equivalenten, 3 per vestiging, inbegrepen de zaakvoerders die op beide locaties aansturen en deeltijds in de zaak staan. Elke medewerker zelf actief, vertrouwd of op z’n minst opgeleid in (toegepaste) kunst en vormgeving. Wat uiteraard van pas komt in de ontwikkeling van het assortiment, het netwerk en de dienstverlening. Eén voltijdse kracht in totaal staat in voor update van website en online catalogus, verwerking van online orders en opvolging van Facebook. Dit houdt het beheer in van metadata en het aan- en opmaken of uploaden van data en fotomateriaal. Voor events allerhande staan de beide zaakvoerders in, bijgestaan door teamleden. Naar beheer van website, online media en marketing events gaat de meeste tijd van zaakvoerster Hilde. Trendstop.be plaatst de Copyright BVBA aan de hand van enkele economische ratio’s als omzet in verhouding tot bruto winstmarge in 2014 op de 121ste plaats in de sector van de boekhandels, een sector die dan volgens deze categorie 1094 ondernemingen telt in het land. Qua toegevoegde waarde halen ze de 49ste plaats. Over meer cijfers beschikken we niet. De online verkoop maakt vandaag slechts een 3 tot 5% uit van de totale omzet. Qua omzet kent de zaak vooral sinds 2010 wat turbulentie. Terwijl winstgevendheid en marge standhouden, en staan dus niet meteen onder druk staan. Daarvoor geven de zaakvoerders zelf 2 redenen aan. De terugval van het aandeel b2b - (overheden, bibliotheken en musea) verkoop met hogere korting dan gemiddeld in de totale omzet - maar niet minder de concurrentie van online stores zoals Amazon, Bol en Walther König. Het kunstboek valt onder het algemene boek waarvoor doorgaans bij aankoop door de uitgevers of leveranciers marges van 30 tot 35% worden gehandhaafd. Gemiddelde list price of adviesverkoopprijs ligt hoger dan bij het algemene boek, nl. zowat 50 euro.

1.3.2. MISSIE, VISIE, STRATEGIE “Onze missie is inspireren”, herhalen beide zaakvoerders met klem tijdens het interview dat ik met hen heb op 17 maart 2015. Dat zien ze heel breed. En het duidt meteen ook hun klantenprofiel. Of het nu kunstkenners zijn, verzamelaars of galerijhouders, maar ook kandidaat bouwers, architecten of kunstenaars, en vormgevers. Of studenten. Allen komen ze aan hun trekken in Copyright. Inspireren, een missie die niet in een of ander Copyright ondernemingsplan staat neergeschreven, maar wel diep doorgedrongen is bij beide ondernemers en hun team. Een echt strategisch document hebben ze niet, maar duidelijke strategische en soms eigenzinnige keuzes maakt deze onderneming wel degelijk doorheen de jaren. Zoals de meeste onafhankelijke boekhandels wordt - anders dan bij de doorsnee keten - het bedrijf gevoerd vanuit een unieke combinatie van ervaring, kennis of verregaande vertrouwdheid met product én branche, en een aanvoelen.



10


Management vooral vanuit expertise, en intuïtief. Eigenzinnig en kunstzinnig. Of is het pragmatisch, inventief en creatief. Eerder dan vanuit vooropgestelde plan met bedrijfseconomische ratio’s als omloopsnelheid, rotatie of strakke opvolging van rendement en voorraad. Doorheen de jaren heeft Copyright zich wel toegelegd op beter afgestemd voorraadbeheer. In specifieke software of managementtools om dit allemaal geïntegreerd en nauwgezet op te volgen en te toetsen aan zgn. ratio’s, key performance indicators - kritieke prestatie- of succes indicatoren – investeert Copyright dan weer niet. Evenmin in peperdure marketingcampagnes. Betekent dit daarom dat Copyright niet over een missie, visie en strategie beschikt, of niet aan marketing doet? Of ondernemingszin mist?

1.3.3. CLICKS & BRICKS Uitdaging bij uitstek vandaag ook voor de kunstboekhandel ligt in het verschuivende of verander(en)de aankoopgedrag, veel meer dan in het e-book. Online verkoop of de (boek)handel die beweegt van bricks naar clicks. Uiteraard wordt door grote internationale uitgeversconcerns verregaand geëxperimenteerd met en geïnvesteerd in digitale, multimediale vormen van kunstboeken. Maar meer nog dan gedigitaliseerde online content vormt e-commerce vandaag een bedreiging of uitdaging voor de fysieke kunstboekhandel. In het vak valt dan doorgaans de naam van concurrent Buchhandlung Walther König, het familie-imperium uit Keulen met uitgeverij, musea, boekhandels in 10 Duitse steden, Wenen en Londen, antiquariaat en een uiterst succesvolle online store. Copyright heeft kort na 2005 gekozen voor de ontwikkeling van een website met volwaardige webwinkel enerzijds en een ingrijpende bijsturing van het assortiment in functie van digitale beschikbaarheid en community anderzijds. Zo combineer je als het ware het potentieel van clicks met de troeven van bricks. Iets waar de grotere ketens deze dagen ook volop op inzetten. Maar het houdt niet op bij het behoorlijk arbeidsintensieve proces van een online bookstore en de opvolging of verwerking van daaruit voortkomende orders. Nieuwe technologie en sociale media faciliteren ook een innoverende benadering van je doelgroep en klanten, je community. Up-to-date marketing en communicatie. Ook daaraan besteedt Copyright aandacht. Andere recente uitdaging noemen Hilde en Johan de wet op de overheidsopdrachten. Doordat voogdijoverheden van bibliotheken en musea op alle niveaus steeds vaker overheidsopdrachten (moeten) hanteren om langdurige (en vaak exclusieve) samenwerking met leveranciers voor boeken vast te leggen in een kortingenslag, en daarbij steeds vaker nog enkel een onderscheid gemaakt wordt tussen leverancier voor fictie versus non-fictie, voor het gedrukte boek versus elektronisch, of A-, S- en W-boek valt de gespecialiseerde boekhandel steeds vaker uit de boot, ook al waarderen de bibliotheken de gespecialiseerde zaak en haar expertise. Deze ontwikkeling betekent omzetverlies voor de boekhandel. Niet meer mee te hoeven dingen bespaart ook tijd. De middels offerte geboden korting is vaak de enige of de doorslaggevende maatstaf voor een samenwerking in overheidsopdrachten. Bibliotheken worden zo ook gedwongen om hun integrale aankoop bij één leverancier onder te brengen, niet noodzakelijk een lokale, professionele of gespecialiseerde. Integendeel. Vaker ook een buitenlandse of een online zaak. UA | UBAV PAPER 2014-2015 | COPYRIGHT ART & ARCHITECTURE BOOKSHOP


11


1.3.4. TROEVEN Copyrights eigenaars verwoorden de troeven van hun zaak zo : -jarenlange ervaring in de niche, vertrouwdheid met de branche; -bekendheid met en in het brede kunstenaarsnetwerk, de community; -de zaak als project, als levenswerk, en als koppel al meer dan 3 decennia. Een goed geoliede machine, met medewerkers die ook kenners zijn, kunstenaars, vormgever, grafici; -authenticiteit én herkenbaar profiel. Winkelpanden en een etalage die aanspreken, die laatste letterlijk met een soort manifest, less… more…, “smoelwerk” in de gevel; -faire prijszetter, geen discounter. Getrouwheidskaart met korting van 10% op aankopen enkel in Gent. Antwerpen trekt verhoudingsgewijs veel passanten aan; -soepel inspelen ook op de lokale noden en mogelijkheden, Antwerpen meer mode, Gent dan weer architectuur, vormgeving en fotografie; -medewerkers met klantgerichte houding én brede culturele kennis en belangstelling, die worden opgeleid en begeleid in specifieke vakgebieden door Hilde; -ondernemen, niet afwachten, lef af en toe.

1.3.5. LIGGING & INRICHTING A-locaties zijn het allebei, de Gentse en Antwerpse Copyright. Duidelijk herkenbaar in het straatbeeld. Etalages worden nu en dan plek voor kunstinstallaties. Elk filiaal houdt wel eigen accenten en focus in het assortiment aan, inspelend op lokale belangstelling, noden en kansen. Allesbehalve rommelig oogt het assortiment. Ook niet extreem minimalistisch, met enkel witte wanden en te zoeken boeken. Een discutabele trend deze dagen alom in de kunstboekhandel. Integendeel, evenals inrichting en vormgeving gebeurt de presentatie van de boeken met zorg. In Gent biedt Copyright z’n producten aan op het gelijkvloers van een fraai gerenoveerd herenhuis, een oppervlakte van 5 m x 12 m, rekken rondom per rubriek alfabetisch, op tafels centraal de stapels. Alles samen zowat 160 m rek en 4 vierkante meter tafel en displayruimte. Toonbank met kassa, waar ook unieke, gelimiteerde of exclusieve artefacten tentoon en te koop worden gesteld achter glas. Vitrinekasten verder met kunstige of decoratieve objecten (soms in beperkte oplage of productie) en de meest actuele nieuwe aanwinsten in de inkom. Veel van de meer prestigieuze uitgaven in de zaak worden in plastic folie getoond. Eén exemplaar blijft ter inzage.



12


1.3.6. ASSORTIMENT, AANKOOP & VOORRAAD Het kernassortiment vormen de rubrieken kunst, architectuur, fotografie, vormgeving, ook de museumcatalogi en monografieën. In de samenstelling van het assortiment speelt artistieke actualiteit, de persoonlijke belangstelling voor én kennis van de brede internationale kunst & architectuur altijd al mee. Iets minder drukken hierop de lokale kunstenaarsgemeenschap, hogescholen en musea hun stempel. Beide zaakvoerders onderstrepen vandaag dat het bij de aankoop steeds om heel doelbewuste en weloverwogen keuze gaat. En om zo goed mogelijk focus aanhouden. Het komt hierop neer: ken je plek, wees kieskeurig en maak zo het verschil. Hoe het assortiment zich in de voorbije jaren heeft ontwikkeld? Wat digitaal - als e-book of e-journal - aangeboden wordt is niet langer in gedrukte vorm opgenomen in het assortiment. En kan ook niet worden besteld. Het gaat dan vooral om vaktechnische werken, handboeken, naslagwerken, vakwoordenboeken encyclopedische uitgaven. Net als de kunsttheoretische en filosofische werken, die blijkbaar niet meer zo vaak worden gekocht. Ook tijdschriften, zelfs de meest trendy titels, verdwenen. In beide winkels is in de voorbije jaren gekozen voor nog meer diepgang, specialisme. Naast architectuur breidt fotografie en vormgeving uit, in Antwerpen mode. Maar in kunstuitingen zitten uiteraard stromingen of strekkingen die Copyright doortrekt én verbindt doorheen het hele assortiment, vb minimalisme, maximalisme.



13


“Vooral creatieve en artistieke kruis-bestuivingen willen we tonen”, aldus Hilde Peleman! “En zo ook inspireren.” (Boeykens, J. & Peleman, H., 2015, 17 maart - interview). Aankoop gebeurt voor 80% bij uitgeverijen rechtstreeks, uitzondering vormen enkele specialistische internationale uitgeverijen, vertegenwoordigd door verdelers. 80% van het assortiment is ook uitgegeven in het buitenland. En Engelstalig. Ook bij de het opnemen van populaire en midprice reeksen als The Introductory Series of Basic Art van uitgevers als Taschen, of The Contemporary Artists van Phaidon Press wordt zorgvuldig gekozen voor het niet meest voor de hand liggende. Want dat vind je zelfs al in warenhuizen en ramsjzaken. Of in de nieuwste fashion en lifestyle stores als & other Stories. Copyright is ook niet de boekenzaak met hoge stapels en grote aantallen. Hypes zijn in de branche sowieso de uitzondering. Bestsellers en hypes sluiten doorgaans ook aan bij drukbezochte en spraakmakende tentoonstellingen van een Tuymans, Borremans of De Bruyckere. Eerder gaat het in het assortiment doorheen de jaren om longsellers, met lage rotatie, echte long tail producten zelfs, stellen Hilde en Johan vast. Heel belangrijk is ook dat ze intussen door webwinkel en online catalogus met dit heel specifieke niche-assortiment wereldwijd gevonden worden, en er orders binnenkomen voor tal van lokale uitgaven, vanuit de hele wereld. Taal speelt nauwelijks in de wereld van kunst en kunstboek. Voornaamste reden waarom ze de oorspronkelijke verdieping voor tentoonstellingen hebben heringericht als kantoorruimte is precies de nood aan ruimte voor het klaarmaken van de zendingen. Om het assortiment en de catalogus met de meest recente en belangwekkende werken aan te vullen uit de diverse domeinen trokken Hilde en Johan jarenlang naar de grote internationale beurzen voor zowel het algemene als het kunstboek, als New York, Leipzig, naast Frankfurt. Dat gebeurt nog zelden. Copyrights vertrouwdheid met sector én product laat hen toe zelfstandig het assortiment aan de hand van online catalogi en tentoonstellingskalenders wereldwijd uit te breiden. Het randassortiment – op de website oa. onder Copyrighthings te bewonderen – richt zich tot de echte verzamelaar en de gegoede fijnproever, met unieke en delicate designobjecten. Boekjes, schriftjes, … maar ook apart vormgegeven boekensteunen, hebbedingetjes, gadgets, een deken ontworpen door Berlinde De Bruyckere. Tot zelfs genummerde kunstobjecten. Voor Copyrights klanten is het in even hoge mate bestemmings- als impulsaankoop, vinden Hilde en Johan. Die ook graag inspelen op de vondst en het genot van het ontdekken. In de traditionele algemene boekhandel vindt de klant het lang niet altijd. En is het kunstboek voor de klant eerder impuls en nice-to-have. Daar krijgt het kunstboek ook nauwelijks zichtbaarheid.



14




15


1.4. HET KUNSTBOEK. WORK ON/OF ART? 1.4.1. NICHE & NICE-TO-HAVE Het kunstboek is een genre dat in wetenschappelijk onderzoek en massamedia eerder onderbelicht blijft. En zonder twijfel in de uithoek te situeren valt van nice-to-have. Nice-to-have uitgeven noemt Johan de Koning, verantwoordelijk voor de dagelijkse leiding bij Arbeiderspers/A.W. Bruna uitgevers en directeur uitgever bij WPG België, uitgeven in het donker (Delsaerdt, 2011). Beleeft het kunstboek daarom ook donkere dagen, in tijden van digitalisering en “disruption”? “The appeal of art books and coffee table books today is getting stronger and stronger as books dematerialize in the digital space, The art book stands out more and more as an object… Kindles and iPads just can’t compete with the experience of vast color photos, thick paper and sturdy binding. That’s why people who may read novels digitally still open their wallets to mount trophy volumes on their coffee tables. They’re vital design elements. That beauty, expensive and irreplaceable by a digital book, is what’s keeping coffee table books relatively healthy, even while life is pretty ugly for publishing in general.” (Garrisson, 2012) Het uitgeven van en handelen in kunstboeken is niche. Zoals eender welk boek gaat het hier om een cultureel product bij uitstek. Of een product dat zich onvoorspelbaar kan gedragen op de markt. Anders dan het doorsnee algemene boek staat het kunstboek voor een relatief hoge productiekost. Uitgevers die hoge kwaliteitsnormen hanteren. Publicaties met een hoog aandeel aan afbeeldingen, illustraties, tekeningen… Vaak los van een taal of meertalig op de markt gebracht. Deze uitgaven stellen door hun andere verhouding van tekst versus beeld ook hoge verwachtingen aan vormgeving. Bovendien gaat het door de beperkte doelgroep nog eens om eerder beperkte oplagen, wat kansen op hoge omzet en winstgevende productie laag houdt. Schaalvoordeel telt niet of nauwelijks. Uitzonderingen vormen de vaak fors gesponsorde museumcatalogi uitgegeven n.a.v. gehypete tentoonstellingen en de meertalige midprice paperbacks van Taschen (Librero) sinds de jaren 80, waarbij productiekost wordt gedrukt door hoge oplage en reproductie in lageloonlanden. De echte cost driver van het kunstboek ligt deze dagen bij de reproductierechten van de kunstwerken. Hier worden woekerbedragen gehanteerd. Vergelijkbaar met hoe superagenten in de wereld van fictie met rechten op narratieve content omgaan (Thompson, 2012). Vreemd genoeg houdt het kunstboek wereldwijd echter goed stand in verhouding tot het algemene boek. Uitgevers klagen niet of nauwelijks, zetten vaker partnerships op met musea en andere kunstinstellingen om kosten te drukken en te delen, en ook e-bookprojecten te onderzoeken. Het in harde kaft, gebonden en met veel zorg van typografie en illustraties voorziene kunstboek geniet ook zichtbaar van z’n aandacht als luxueus (status)object.



16


Opvallend is hoe in de zgn. wereldwijde hardcover revolution van de jaren 80 en 90 van de vorige eeuw bij het algemene boek, kunstboekuitgevers zich net zijn beginnen richten op het kwalitatief nog meer verzorgen van hun uitgaven. Met uitzondering van het opmerkelijke en succesvolle Taschen. Prijzen stegen doorgaans, maar de klant volgde. Tegelijk zijn in die jaren de grote gezaghebbende huizen als Phaidon, Rizzoli, König verder zelfstandig gegroeid en niet opgekocht door de grote internationale concerns als HarperCollins, Simon & Schuster, Random House of Bertelsman. Ook Thames & Hudson bleef buiten het vizier van machtige en consoliderende concerns. Meest spraakmakende voorbeeld van een eerste innoverende benadering van het gedrukte kunstboek heet Taschen. In 1980 te Keulen opgericht door Benedikt Taschen, die kunst als boekhandelaar toegankelijk wil maken voor een breed publiek. Taschen onderscheidt zich van meet af aan door kunstmonografieën uit te geven in paperback en aan lagere productiekost, door productie aan lageloonlanden uit te besteden, revolutionair in de sector toen. Intussen is Taschen een rolmodel én wereldspeler met niet alleen low budget titels, maar ook exclusieve limited editions als kunstwerken, die op veilingen hoge ogen scoren. Het Taschenrecept slaat wereldwijd aan en de Nederlandse verdeler en partneronderneming Librero staat al gauw in voor de Nederlandstalige edities. Vandaag staat Taschen Librero voor kwaliteitsvol en toch betaalbaar, en wordt het sinds 2014 in België breed verdeeld door Van Halewyck. Kunnen we de huidige problematiek - crisis of transitie - van het algemene boek dan zomaar doortrekken voor het kunstboek? “In book publishing apocalyptic gloom has been around since the inception of the printed word, which brought with it the demise of hand illustration, and has stuck around pretty much ever since, whether it be at the onset of new printing technologies in the mid-nineteenth century or that of their digital counterpart in the late twentieth…publishing on art is at the forefront of the latest crisis.” (Thorp, 2006).

1.4.2. DELUXE & LIMITED EDITIONS Het exclusief uitgevoerde en in gelimiteerde oplage aangeboden kunstboek lijkt in de markt als kunstobject steeds meer gegeerd. Er wordt ook steeds meer voor betaald. De “titanische” titel SUMO - een kolossale monografie rond fotograaf Helmut Newton op voor de gelegenheid speciaal door Philippe Starck ontworpen boekenstandaard, in getekende én genummerde oplage - bezorgt Taschen het duurste boek van de vorige eeuw. Recent op veilingen nog goed voor zo’n 12.000 eur. Ook andere uitgevers als Abrams stellen vast dat uiterst verzorgde drukken de kaap van 100 USD moeiteloos aankunnen in de reguliere handel. Een trend die ook uitgevers van het algemene boek in fictie en non-fictie niet is ontgaan sinds recent. Ook zij pakken geregeld uit met uitgaven die ook als (kunst)object naast gebruiksgoed zeker niet misstaan in het rek. Recentst voorbeeld in het Nederlandse taalgebied is de literaire bookclub-reeks van Lebowski, met hun book of the month.



17


1.4.3. SERENDIPITY. VISIBILITY Gezaghebbend uitgever van kunstboeken Rizzoli ziet zakencijfers van gedrukt werk nog jaarlijks met double digit toenemen. Aziatische groeimarkten o.a. spelen hierin mee. Toch neemt ook deze uitgever recent de nood aan innovatie ernstig om het kunstboek een toekomst te verzekeren. Wat kunstboekuitgevers al lang hebben begrepen is dat ze producten in de markt zetten die in hun gedrukte vorm vragen om op z’n minst gezien, doorbladerd, fysiek ervaren te worden. Het online aanbieden sluit deze fysische ervaring quasi uit. Maar ook serendipiteit - zelf iets ontdekken waar je niet naar op zoek was en wat niet zelden tot impulsaankoop aanzet - werkt net als in de ramsj- of antiquariaatszaak in de kunstboekhandel. En past helemaal in de cultuurtrend van authenticiteit, waar je als individu zelf op zoek gaat, beleeft en browst, geniet van je eigen ontdekkingen. Brits boekenverdeler, autoriteit en connaisseur Tim Borton verklaart zo voor de brede Angelsaksische markt de enorme groei bij de onafhankelijke vakboekhandel sinds 2000. Die boekhandel biedt het kunstboek de nodige zichtbaarheid, terwijl het in de grote algemene boekhandel de zgn. battle of the eyeball moet aangaan met te veel bestsellers en hypes op stapels. Het kunstboek vraagt als genre én object als het ware om de fysieke boekhandel. Vergelijk het met kunst in galerij of veiling. Om deze reden zien uitgevers van kunstboeken vaak meer dan die van het algemene boek ook het belang, de noodzaak in van fysieke boekhandels (Borton, 2012). Ook modemerken spelen met het kunstboek als accessoire, lifestyle object en coffee table book, bij tentoonstellingen, tot en met in het winkelrek. Fashionhuizen als Paul Smith, Alexander McQueen, Essentiel, Anthropology, & other Stories nemen boeken als artefacten op in hun stores, als accessoire. Quasi iconen van een levensstijl. In een spel waarin wordt geëxperimenteerd met vorm, materiaal en fysionomie van het boek, met nieuwe verschijningsvormen, gepersonaliseerd. Een veelbelovende markt voor de kunstboekuitgevers: lifestyle stores? Of galerijen waar per vierkante meter slechts een handvol kunstboeken worden tentoongesteld. Vraag is of zo het kunstboek niet veeleer onderdeel van wand of behang wordt, in plaats van het belang en de aandacht te genieten die het verdient. Hebben we het over het zichtbaar maken van boeken dan dient onderstreept dat anders dan de grotere VS & VK (en iets minder de Europese) warenhuis- of boeken-winkelketens Copyright geen bedragen of extra marges ontvangt van uitgevers om de zichtbaarheid van boeken in de zaak te verhogen, in displays of stapels. (Thompson, 2012)

1.4.4. ART STILL SELLS BIG Geen maand gaat voorbij of kranten als The New York Times of The Guardian staan stil bij de vaststelling die inmiddels ook door economen en filosofen wordt becommentarieerd, dat zelfs in tijden van economische terugval kunst recordbedragen haalt op Sotheby’s en Christie’s.



18


“Never mind the gyrations on Wall Street or the subprime mortgage and equity crisis. There’s still plenty of money out there and an unquenchend appetite for art.” (Vogel, 2015) Op 15 mei 2015 kopt The New York Times dat een Picasso’s Les Femmes d’Alger version O voor 179,4 miljoen dollar onder de hamer gaat. En dat het aantal bieders dat ontzaglijk hoge sommen voor topwerken neertelt enkel toeneemt. Echter lang niet altijd musea zijn.

1.4.5. ENHANCED WITH AUGMENTED REALITY Uiteraard wordt ook de art book business tot innovatie aangezet. Initiatieven van self-(e-)publishing tonen dat o.a. aan. Printing-on-demand gebeurt nog nauwelijks, ook al neemt de kwaliteit ervan toe (Miller, 2013). In februari 2015 besluit de moderator een panelgesprek over de uitdagingen van digitalisering onder kunstboekuitgevers in MoMA Museum of Modern Art New York zo: art books may very well have the best of both the digital and print worlds in the future.” (Aaronson, 2015). Over het beste uit de wereld van de boekdrukkunst handelen de vorige hoofdstukken uitvoerig. Zoals elke geïllustreerde uitgave beschikt het gedrukte kunstboek “an aesthetically pleasing form, a work of art in its own right…”, woorden die Thompson de digital sceptic in de mond legt - namelijk onmiskenbaar over ongekend potentieel en troeven voor een glorieuze toekomst. En voor een op z’n minst uitermate hybride toekomst. Maar welke perspectieven biedt dan de digitalisering van/aan het kunstboek? Uitgevers van kunstboeken die de internationale markt betreden hebben voor 2000 hoe dan ook al kennis gemaakt met de zgn. hidden revolution, de digitization of the workflow process. Hun operating systems, content management, hun sales en marketing verlopen al online of digitaal. Maar wat met de content delivery? Waar Thompson de potentiële impact van de digitale revolutie terecht als het meest ingrijpend of disruptive beschouwt. Net omdat de inhoud van een boek los kan worden ervaren van de vorm (Thompson, 2012). Thames & Hudson uitgever Jacky Klein stelt een prognose die echter weinig onrust laat vermoeden in de sector: at some levels, they agreed, this area of the market is holding up surprisingly well. So far, there is little competition from e-readers and Kindles, which have yet to crack the problem of combining text and images. Alleen houdt de digitalisering van content niet op bij de Kindle-versie, die met haar e-ink technology een leesbeleving zo dicht mogelijk bij de gedrukte bladspiegel nastreeft. Ook het e-book vindt zichzelf nog voortdurend opnieuw uit. Richting heel interactief en multimediaal. Dure rechten die rusten op het afbeelden van kunst enerzijds en de sputterende, per genre ongelijk verlopende e-book boom anderzijds weerhouden uitgevers in de sector nog van zware investeringen in het e-book. Zeker zolang de afzet beperkt blijft. Proefprojecten leiden tot nog toe in hoofdzaak tot geslaagde educatieve omgevingen. Musea als het Paul Getty en MoMA in New York experimenteren - al dan niet middels gesubsidieerde projecten - volop met het zgn. enhanced art e-book en onderzoeken met technologiepartners en uitgeverijen de ongebreidelde mogelijkheden. Enhanced (with augmented reality) slaat dan op een virtuele beleving van content die vaak heel ver verwijderd ligt van de oorspronkelijke papieren inhoud en leeservaring. Je swipet er langs audio en video features. In een 3-dimensionele, virtuele omgeving die als het ware nooit eindigt, maar enkel updates kent online. UA | UBAV PAPER 2014-2015 | COPYRIGHT ART & ARCHITECTURE BOOKSHOP


19


Wellicht dé troef van de digitale vorm of versie van boekinhoud, of zoals Frankfurter Buchmessedirecteur Jürgen Boos het onlangs stelde: The book, no longer a static product or closed system, becomes an open ended project, it never ends.” (Boos, J. 2015, 6 maart. Leerstoel Boek.be gastcollege UA). Onderzoeker aan het Institute for Research & Innovation van de Universiteit van Rotterdam, Florian Cramer legt zich al jaren toe op hoe je zonder extra budget of dure ict-professionals content digitaal kan aanbieden. Als lector onderzoekt hij hoofdzakelijk hoe nieuwe media het vak van gevestigde visuele ontwerpers en kunstenaars beïnvloeden, tot ingrijpend veranderen. Zowel cultureel als technisch. Onlangs nog ontwikkelde hij een visually oriented publishing toolkit voor vormgevers, schrijvers en uitgevers. Uitgevers stortten zich immers de voorbije jaren op e-publishing zonder te beseffen dat zoiets echt resoluut anders is dan het “overboeken” van papieren bladzijden op een elektronische plek. “As a matter of fact, the question of analog vs. digital publishing is not one of mutual excluding alternatives ; it’s not about “either/or” (as most of the publishing industry still believes) but about “and-and”. This is why our toolkit isn’t called “electronic publishing toolkit” but “hybrid publishing toolkit”. For the same reasons, I’m convinced that we’re living in post-digital times where analog and digital coexist, and get hybridized.” (Cramer, 2015) Wellicht is het kunstboek als geïllustreerd boek nog het mooiste voorbeeld van de stelling dat het boek in gedrukte vorm blijft bestaan naast de digitale vorm als één mogelijke weergave van dezelfde inhoud. En dus dat technologie veeleer aanvult of verrijkt, zoals Stephen Fry stelt: “One technology doesn't replace another, it complements. Books are no more threatened by Kindle than stairs by elevators." (Fry, 2009)



20


FOCUS. ©OPYRIGHTS COMMUNITY. CONNECTION & CONVERSATION 2.1. ZOOM “The nice thing about the web is that we can hit the niche audience.” (Thompson, 2012) Dit hoofdstuk zoomt in op wat we het community management van de Copyright bookshop noemen. Een variant heet conversation management. Die laatste legt de nadruk op de interactie eerder dan op de klant of gebruiker. Beide slaan op een doorlopende dialoog met die niche audience. Bedrijven wereldwijd werven steeds vaker community of conversation managers aan. Communicatie professionals doorgaans die de online community - de (potentiële) klanten rond een merk, een bedrijf of zaak opbouwen, doen groeien en van nabij opvolgen. In nonstop interactie. Dit moet zorgen voor een goed functionerend en renderend, trouw klantenbestand. Een community die uit is op zowel de fysieke als de virtuele ervaring. Een trend sinds 2010 die mee het toenemende belang van online & social media in de commerciële wereld onderstreept, oorspronkelijk vooral bij b2c activiteiten, recent ook in b2b. De organisatie maakt zo zelf het event, bepaalt het gesprek van de dag met een youtube filmpje. Haalt het nieuws ook af en toe. “Buzz. The cornerstone of marketing effort. Create or build word of mouth” als een marketingaanpak met effect. (Thompson, 2012) Het internet faciliteert niet enkel het vlot bereiken van nichepubliek, maar versterkt ook het zgn. long tail bedrijfsmodel - heel toepasselijk in de kunstboekhandel - of “selling less of more”. Ook dat blijkt bij Copyright.

2.2. BEOPLE & BASKET Books & People. Op hun website onder de BEople-tab maken we kennis met een keur van Copyright-klanten telkens met fraaie foto van zichzelf, een beknopte bio. Klanten die getuigen over hun geliefkoosde kunstboek, een recente aankoop. Hun passie ook. Believers zijn het - BEople verwijst ook onrechtstreeks naar het trendy magazine dat kort heeft bestaan na de millenniumwisseling… about a certain Belgium - die kopen én aanbevelen. Wie zijn de Copyright-klanten, waar zijn ze mee bezig, wat houdt hen bezig, welke boeken kopen, lezen ze? Met per bijzondere klant zelfs een link naar die zijn of haar website. Ontstaan vanuit het idee van een online Copyright community, zo licht Hilde Peleman toe, verwijzend naar één van de drukst bezochte rubrieken op de website. Het gaat om een groep mensen die met uiteenlopende zaken bezig is, maar allen de belangstelling delen in de producten van Copyright. Tussen de BEople ook de medewerkers van Copyright Bookshop. En de kunstenaars die de zaak frequenteren.



21


De klant die aanprijst - of ervaringen deelt, in dialoog treedt - een aanpak die tal van online stores al jaren hanteren. Copyright pikt het heel bescheiden en voorzichtig op, en klanten waarderen zeker de betrokkenheid, maar de zaakvoerders ondervinden tegelijk de nood om er dagelijks meer dan wekelijks mee bezig te zijn. Update is een imperatief in de online wereld. Permanente aandacht en opmerkzaamheid. BEople, of pak uit met je klanten. En laat je klanten uitpakken met hun aankopen. Een aanzet tot innoverende benadering is het zonder meer. Vraag is of de brede art scene vandaag over niet meer en nog creatievere mogelijkheden beschikt om het internet en nieuwe technologie in te zetten? Alleen al in diverse kunsttaken valt dit op.



22


Klantenbeleving en co-creatie, community werking anno 2015? Ik verwijs o.a. naar de hoge mate van betrokkenheid van architecten, vormgevers en klanten bij inrichting van winkel, stands, vitrine door Copyright voor 2010. En heel recente artistieke projecten van David Hockney en anderen, op het web, en met iPad drawings. “De website is eigenlijk mijn ding,” Hilde beschouwt het als haar 3de winkeltje. Ze staat zelf in voor alle updates en houdt de webwinkel draaiende. Dat wordt steeds arbeidsintensiever, en bewerkt de zgn. long tail kansen, maar het werk is vandaag nog verre van evenredig tot de zowat 3 tot 5% omzet die het genereert. De online store is echter ook verlengstuk van de winkel en doet zo ook dienst als catalogus én extra etalage. “Zien en gezien worden is heel belangrijk in ons vak.” Op de eerste verdieping van de boekenzaak in Gent wordt dan ook niet langer tentoongesteld, maar voor verwerking en verzending gezorgd over de hele wereld, fulfillment. Volgende stap die wordt overwogen met de website is links per boek opnemen naar relevante of gerelateerde werken uit onze catalogus, semantisch verrijken zeg maar. Of waarom niet een extra filmpje eraan toevoegen. Varianten op de Amazon of Bol - aanpak: people who bought, also bought…

2.3. FACEBOOK Kunst is zowat per definitie multimediaal, geen wonder dus dat er ook op Copyrights’ Facebook foto’s en filmpjes worden gepost, maar ook commentaren, recensies en kritieken, bij een tentoonstelling, het verschijnen of de aankoop van een kunstboek. Hier komt pas echt de dialoog met de community aan bod, conversation. Of dialoog, één van de 4 hoofdprincipes van co-creatie (Verbergt, De Snijder & De Sadeleer, 2013).



23


Een uitermate belangrijk medium in marketing noemen Copyrights zaakvoerders Facebook. In een mum van tijd en met geringe inspanningen bereik je een breed, en vooral geïnteresseerd publiek, je doelgroep. Het blijft ook een levendig platform, van uiteenlopende reacties op een leeservaring, een bezoek aan een tentoonstelling, een kunstwerk. Bovendien bewegen bezoekers zich tussen website en Facebook heen-en-weer met links en posts. Het levert nuttige input maar ook bestellingen op uit de hele wereld. Voor minder courante werken - de long tail - en producten die we in exclusiviteit opnemen, zo Peleman. Ook bibliotheken gebruiken de lijsten van de nieuwe boeken om bestellingen te plaatsen. (Boeykens, J. & Peleman, H., 2015, 17 maart - interview)

Zonder enige twijfel is de belevenisomgeving van vandaag de plek waar consument en bedrijf in dialoog gaan en samen belevenissen kunnen creëren. En zo meerwaarde. Hier spelen nieuwe media ontegensprekelijk een centrale rol.



24


BESLUIT “En we dromen er ook van om een off- en online slow publishing project te starten, samen met klanten, kunstenaars, waarom niet”, Hilde Peleman en Johan Boeykens van Copyright blijven plannen maken, uitdagingen van co-creatie aangaan, weloverwogen en innoverend ondernemen. Een noodzaak in tijden van disruption én desintermediation. Kunstzinnig en eigenzinnig zet de zaak in de voorbije 5 tot 10 jaar in op een online communitywerking die meer aansluit bij wat je mag verwachten in zgn. disruptive times. Als communitywerking nemen connection en conversation het over van stands en events. Website, Basket en Facebook. Met de eerste verdieping van de zaak in de Jakobijnenstraat 8 te Gent als het ware als toneel van deze ontwikkeling. Zoals traditioneel in familiebedrijven valt naast een manifeste ondernemingszin, veel ondervinding en aanvoelen bij het zakendoen, hoe dan ook de afwezigheid op van enige professionele planning, budgettair en strategisch. En de eraan gekoppelde rapportering volgens vooraf vastgelegde en met het team gedeelde doelstellingen, kerncijfers. Noem het een bedrijfseconomische managementaanpak. Volgens beproefde modellen en gerijpte inzichten, die deze dagen ook wel in vraag worden gesteld. “Veel technieken geven echter de illusie van controle.” In “Bye bye management”, de bundel en korte lezingenreeks waarmee Vlerick Business Schoolprofessor in management Marc Buelens in 2014 afscheid nam van academia én bedrijfswereld, relativeert de emeritus de waarde van dit soort recepten enigszins, na zich talloze jaren te hebben verdiept in managementmodellen en cases. “Veel heeft te maken met een soort glory hunting,” aldus Buelens, of achteraf bij successen in bedrijven een model bedenken dat aanslaat, en voor het zoveelste gehypete managementboek kan zorgen. “Bij succes komt uiteindelijk ook een grote dosis geluk kijken” stelt Buelens, onlangs in Vlaanderen verkozen ook tot psycholoog van het jaar. (Buelens, 2014 mei) Enkele fundamentele bouwstenen blijven me dunkt overeind zonder de welke zakendoen niet lukt, ook niet in een zaak als Copyright: ondernemingszin, inventiviteit en creativiteit. Dat de zaak al meer dan drie decennia meedraait toont ook resultaatsgericht wordt gewerkt. Met aandacht voor omzet, kostenbeheer en winstgevendheid. Het enige waar het kunstboek in eender welke verschijningsvorm en de kunstboekhandel dan ook dient voor te vrezen lijkt me vandaag eerder wat Frankfurter Buchmesse-directeur Jürgen Boos noemt scarcity of attention. (Boos, J. 2015, 6 maart. Leerstoel Boek.be gastcollege UA)



25


SELECTIEVE & BECOMMENTARIEERDE BIBLIOGRAFIE De kunstboekhandel - zo blijkt na enkele zoekopdrachten in databanken als LISTA - is een in wetenschappelijk onderzoek en in de massamedia eerder onderbelichte branche. Zelden is het onderwerp van grondige studie. Sporadisch vormt de sector of activiteit wel een hoofdstuk in een proefschrift of een thema op een congres. Vaker komt het kunstboek ter sprake als het gaat over gravure, typografie of vormgeving in de boekdrukkunst. Online, in het bijzonder door de aandacht voor digitalisering geniet het kunstboek recent meer aandacht, als voorbeeld van de geïllustreerde uitgave met de talloze mogelijkheden die haar content digitaal biedt qua vormgeving en leesbeleving. Deze bibliografie neemt in hoofdzaak recente webpublicaties op in de vorm van congresverslagen en presentaties, blogs, websites van uitgevers en musea, aangevuld met enkele inspirerende werken en de gastcolleges van het vak uitgeverij en boekhandel : actuele vraagstukken (IBW | UA academiejaar 2014-2015) voor en over de bredere context van boekhandel, uitgeverij en bedrijfsvoering en hun uitdagingen vandaag. Deze helpen de input kaderen en belichten uit interview, gesprek en mailverkeer met de zaakvoerders van Copyright. -Aaronson, D., Bradway, T., Fidler, P., Moseni, A., Pearson, L., Polizotti, M. (2015). The Trends in Art Book Publishing. 10 februari 2015. New York Public Library South Court Auditorium. Geraadpleegd op 15 maart 2015 via http://www.nypl.org/events/programs/2015/02/10/trends-art-book-publishing-debaranson-todd-bradway-patricia-fidler -Boeykens, J., Peleman, H. (2015, 13 maart). (Zaakvoerders Copyright Art & Architecture Bookshop) Persoonlijke communicatie [interview]. Jakobijnenstraat 8, 9000 Gent -Boos, J. (2015) Gastcollege Leerstoel boek.be. Current Issues in The International Book Business. 6 maart 2015, Antwerpen, UA. -Borton, T. (2012). Is there a Crisis in Art Book Publishing? Source book distributeur Tim Borton at London Art Fair 2012. Geraadpleegd op 17 maart 2015 via http://source.ie/sourcephoto/?p=550 -Buelens, M. (2014). Bye bye management. Marc Buelens over het diepste geheim van management, waar zijn alle leiders, beslissen op topniveau, en hoe doe je wat met blunders, toeval en stress. Tielt: Lannoo Campus. -Clippeleir De, B. (2014). Het is heerlijk om te werken met kunst- en architectuurboeken. META, 2014, 4, 27 -Cramer, F. (2013). De uitdagingen van e-publishing voor kunst- en designuitgevers. Digital publishing toolkit. Electronic Publishing in the Arts. Geraadpleegd op 10 april 2015 http://new.networkcultures.org/digitalpublishing/2013/11/28/florian-cramer/ -Delsaerdt, P. (2011). De winst van de lezer. Leuven, Acco. UA | UBAV PAPER 2014-2015 | COPYRIGHT ART & ARCHITECTURE BOOKSHOP


26


-Fry, S. Geraadpleegd op 20 maart 2015 via http://ebookfriendly.com/best-quotes-ebookspublishing/best-quotes-about-ebooks/ -Miller, J. H. (2013). Art Books’ Future Now. Publishers Weekly. 3/25/2013, Vol 260 Issue 12, p32-35 geraadpleegd op 19 februari 2015 via http://web/b.ebscohost.com/ehost/delivery -Mitchell, C. D. (2008). Art Books in a Booming Art Market. Publishers Weekly, vol 255 issue 36. 9/8/2008. Geraadpleegd op 22 maart 2015 via http://web.b.ebscohost.com/ehost/detail -Garrisson, M. (2012). Coffee Table Books weather Publishing’s Decline. Geraadpleegd op 15 maart 2015 via http://www.marketplace.org/topics/business/coffee-table-books-weatherpublishings-decline -Mancini, K. A. M. (2006). Navigating the Challenges of the Art Book Market: CoPublishing Raven Travelling, master of publishing Program – Simon Fraser University. Geraadpleegd op 29 maart 2015 via http://summit.sfu.ca/item/6673 -Ruscha, E. (2012). How to Self-Publish an Art Books with Blurb? Geraadpleegd op 15 maart 2015 via http://www.artpromotivate.com/2012/04/how-to-self-publish-art-book-withblurb.html -Thompson, J. B. (2012). Merchants of Culture. The Publishing Business in the Twenty-First Century. Cambridge UK: Polity Press. -Thorp, R. (2006). Publishing on Art: A Crisis? Geraadpleegd op 11 maart 2015 via http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1467-8357.2006.00628.x -Verbergt, B., De Snijder, L.. & De Sadeleer, D. (2013). Wauw, hier leest men boeken! Inspiratiegids voor bibliotheek en boekhandel. Tielt: Lannoo Campus. -Vandenhende, P. (2015). Gastcollege. De zelfstandige boekhandel. 20 maart 2015, Antwerpen, UA. Afbeeldingen: eigen foto’s en www.copyright.be en Facebook van Copyright



27

Less stands & events, more connection & conversation. Drie decennia niche communitywerking door Copyright Art & Architecture Bookshop te Gent

Recommend Documents