Leraar ben je met hart en ziel. Je wilt een hoge kwaliteit onderwijs bieden en je leerlingen helpen het beste uit zichzelf te halen. Daar hoort professionalisering bij. Van jezelf, en van je school. Peer review, leren van elkaar, kan je daarbij helpen. Volgens leraren die al met peer review werken is het nog leuk ook! Het verhoogt je werkplezier.
7 Redenen om aan peer review te doen:
Theorie
02
Wetenschappelijk onderbouwd Dat peer review werkt, weten we uit onderzoek. In deze brochure zullen we er regelmatig naar verwijzen. De genoemde redenen hebben we afgeleid van de ‘opbrengsten van peer review’ uit het onderzoeksrapport Peer review in de praktijk van Ecorys (2013). Van Veen en anderen (2010) hebben in hun onderzoek een aantal voorwaarden genoemd voor professionele ontwikkeling van leraren in scholen. Deze voorwaarden sluiten nauw aan bij het toepassen van peer review:
De professionele ontwikkeling van leraren moet nauw aansluiten bij hun werkpraktijk waardoor leren en werken worden gecombineerd.
Het is wenselijk dat leraren vooral samen leren en werken. Samen leren heeft als resultaat dat er in gezamenlijkheid wordt gezocht naar antwoorden op vragen en uitdagingen uit de dagelijkse (les)praktijk. Daarbij wordt gebruik gemaakt van elkaars kennis, ervaringen en zienswijzen op basis van gelijkwaardige bijdragen.
De professionele ontwikkeling van leraren wordt gestimuleerd wanneer zij actief en onderzoekend leren.
Theorie
03
Praktijkverhalen In deze brochure vertellen leraren die peer review al toepassen over hun ervaringen. Hoe stonden ze er eerst tegenover? Wat vinden ze er nu van? Wat brengt peer review hen in de praktijk? En hoe profiteren hun leerlingen ervan? Lees de verhalen van:
Peer review: iets voor jou? Een aantal van bovengenoemde leraren is bij de Onderwijscoöperatie werkzaam als begeleider voor peer review. Zij zetten zich in om collega’s bewust te maken van de meerwaarde van peer review en ondersteunen hun collega’s om peer review op een goede manier in te zetten. Wil je dat ze bij jou op school langs komen om meer over het waarom, wat en hoe van peer review te vertellen? Neem dan contact met hen op.
Praktijk
04
Wat is peer review precies? We leggen je graag eerst kort uit wat peer review precies inhoudt en wat de theorie erachter is. Vervolgens duiken we de praktijk in met de verhalen van leraren als ervaringsdeskundigen. Bij elk van de zeven redenen illustreren zij waarom dit voor hen een goede reden is om aan peer review te doen. Aan het eind komen we terug op de theorie en hoe peer review past bij krachtig leraarschap. Achterin vind je ook de literatuur die gebruikt is in deze brochure.
De Onderwijscoöperatie definieert ‘peer review’ als: Iedere vorm van collegiale dialoog tussen leraren op basis van de eigen onderwijspraktijk en gericht op de ontwikkeling van die praktijk.
Bij peer review reflecteren leraren met elkaar over het waarom van hun lespraktijk en de vooronderstellingen die daaraan ten grondslag liggen. Feedback van collega’s kan leiden tot heroverweging van de lespraktijk. Zowel lespraktijk als het eigen professioneel handelen kan zo verbeteren. Want “andere ogen kijken anders, zien andere dingen en dat levert veel op”. Dat komt op verschillende manieren in de praktijkverhalen terug. Het gaat om reflecteren, delen van kennis en het geven en ontvangen van feedback.
Wil je weten hoe peer review er in de praktijk uitziet? En hoe je er zelf mee aan de slag kunt gaan? Kijk dan eens op www.kijkbijmijnles.nl. De Onderwijscoöperatie heeft daar allerlei informatie voor je verzameld zoals video’s van Leraar24 en literatuur over peer review. Ook kun je er de handige Kijkwijzerapp downloaden: een tool om eenvoudig een kijkwijzer te maken voor lesobservaties.
Theorie
05
Vormen peer review
Doel: probleem oplossen binnen de lespraktijk. Uitvoering: praat erover met enkele collega’s en netwerken van leraren buiten je eigen school.
Doel: eigen onderwijs beter maken of veranderen. Uitvoering: lesbezoek en samenwerken met een collega aan een les. Bepaal gezamenlijk een onderwerp. Na een lesbezoek wordt het onderwerp verder gespecificeerd en ga je gezamenlijk aan de slag om ideeën te ontwikkelen om het onderwijs aan te passen. Een uitgebreide en methodisch goed uitgewerkte vorm is Lessenstudie. Hierbij wordt lesbezoek afgewisseld met gezamenlijk voorbereiden van een les. Dit gebeurt in een kleine groep leraren volgens een vaste cyclus.
Doel: ervaringen uitwisselen. Uitvoering: praten met collega’s over verschillende belevenissen.
Doel: uitwisselen van kennis. Uitvoering: collega’s van andere scholen brengen schoolbezoek en geven feedback.
Doel: elkaar een spiegel voorhouden. Uitvoering: lesbezoek en feedback.
Een groep leraren (en leidinggevenden) gaat bij een (collega)school op bezoek voor het observeren van enkele lessen en het geven van feedback.
Collega’s kijken bij elkaar in de les en geven vervolgens feedback op de punten die de ontvangende leraar vooraf zelf heeft bepaald. Het gaat hierbij om wederkerig leren: zowel de observerende als de uitvoerende leraar leert van deze activiteit.
Doel: uitwisselen van persoonlijke ervaringen. Uitvoering: Het is belangrijk dat de communicatie vanuit een waarderende onderzoekende grondhouding gebeurt.
Op www.kijkbijmijnles.nl staan informatieve video’s van Leraar24 over verschillende vormen van peer review.
Theorie
06
Door uitwisseling vergroot je je kennis en krijg je de beschikking over meer lesmethoden en leermiddelen. Leraren leren het meest als ze samen leren en samen werken combineren. Dit heeft als resultaat dat er gezamenlijk wordt gezocht naar antwoorden op vragen en uitdagingen in de dagelijkse (les)praktijk. Er wordt gebruikgemaakt van elkaars kennis, ervaringen en zienswijzen op basis van gelijkwaardige bijdragen. (Van Veen e.a., 2010) “Toen ik onlangs bij een leesles van mijn collega in groep 7 ging kijken zag ik dat zij de leerlingen in groepjes hardop liet voorlezen. Dat was nieuw voor mij. Door dit lesbezoek zag ik in de praktijk dat dit prima werkte. Als die collega mij erover verteld had, dan had ik het waarschijnlijk niet meteen begrepen. Door het te zien in de praktijk, snapte ik het meteen en heb ik het direct de volgende dag in mijn eigen groep toegepast. Zien is direct leren”, luidt het antwoord van Joan wanneer je hem vraagt wat voor hem een belangrijke reden is om aan peer review te doen. Marc vertelt: “Als gymleraren staan we vaak naast elkaar in het veld, dus er hoeft geen deur opengemaakt te worden. Dat is anders dan bij andere leraren.” Eens kreeg hij van een collega op het andere veld de vraag waarom
hij de klas bij honkbal in twee groepen verdeelde - een slagteam en een vangteam - in plaats van in drie teams: een slagteam, een vangteam binnenveld en een vangteam buitenveld. Marc: “Simpel maar effectief idee. Leerlingen komen op die manier veel vaker aan de beurt en vinden honkbal ineens veel leuker. Een voorbeeld van hoe een kleine inspanning meteen een groot resultaat kan hebben.” Simone vult aan: “Gymleraren hebben het altijd over de open sfeer tijdens hun lessen. Er zijn geen muren en deuren, dus ze wisselen makkelijk nieuwe spellen uit, ervaringen enzovoort. Als ik dan vraag of ze ook op de hoogte zijn van elkaars knelpunten of over ontwikkelingsmogelijkheden, dan geven deze leraren aan dat ze dan echt wel beter moeten kijken naar elkaars lessen.” Het gaat hier over het inzetten van peer review op een informele (Marc) of op een structurele, verdiepende manier (Simone). Beide vormen zijn belangrijk en ze kunnen elkaar versterken. Als je met elkaar de diepte in bent geweest, heb je elkaar informeel ook meer te bieden. En als je veel informeel contact hebt over je lessen, is het makkelijker om samen de diepte in te gaan.
Op www.kijkbijmijnles.nl vind je uitgebreide onderzoeken over peer review.
Praktijk
07
Je staat zelfverzekerder voor de klas. Leraren praten nu vaker dan vroeger over mogelijke problemen. Daarom staan leraren die eerder moeilijkheden hadden, nu zelfverzekerder voor de klas. Veel leraren ervaren een lesbezoek of een andere vorm van visitatie als spannend. “Je stelt je toch kwetsbaar op en dat durft niet iedereen”, aldus Gert-Jan. “Het zit niet standaard in de cultuur op een school en je moet de tijd nemen om dit te laten groeien. Als je dan ziet dat dit verandert, dat er meer vertrouwen is en dat je durft te melden dat iets juist minder goed gaat, dat je samen daarover iets leert, dat is pas echt prettig.” Thurlings en Brokken (2014) stellen in hun onderzoek dat vooral studentleraren meer vertrouwen in zichzelf krijgen wanneer zij aan peer review doen. Toch wordt het ook herkend door leraren die al langer voor de klas staan. Marc: “Wij hebben vanwege die kwetsbaarheid ervoor gekozen dat leraren in eerste instantie zelf uitkiezen bij wie ze gaan kijken voor een lesbezoek. We hanteren daarbij het ‘2x uit - 2x thuis-systeem’. Je gaat twee keer bij een andere leraar kijken, en twee keer komt een leraar bij jou in de klas kijken. Dat hoeft niet bij dezelfde leraar te zijn als die bij jou is komen kijken. Je ziet dat leraren eerst vaak kiezen voor degene die ze vertrouwen, die ze goed kennen. Maar naarmate ze meer ervaring hebben met lesbezoek voelen ze zich zelfverzekerder, veiliger. Dan vinden ze het prima wanneer een collega die ze niet goed kennen, ook komt kijken in de les.”
Simone geeft aan wel eens twijfels te hebben: “Het kan ook zijn dat je door al die goede voorbeelden van anderen juist onzeker wordt. Dit is natuurlijk niet de bedoeling en wanneer je het goed aanpakt zal het vast niet gebeuren, maar het goed geven en ontvangen van feedback is een belangrijke voorwaarde.” Over feedbackprocessen tussen leraren gaat het promotieonderzoek van Thurlings uit 2012: Goede feedback aan leraren is doelgericht, specifiek, bevat details en is neutraal. Dit soort feedback kan in coachingsgesprekken gegeven worden en als feedbackgevers bepaalde feedbackelementen gebruiken, worden de feedbackontvangers zelf ook doelgerichter, specifieker en neutraler. Feedbackelementen die dit uitlokken zijn: open, oplossingsgerichte en richtinggevende vragen stellen en de coachingstechniek is luisteren-samenvatten-doorvragen. Feedbackelementen die beter vermeden kunnen worden zijn: negatief beoordelen, tips geven, andermans zinnen afmaken en als coach uitgebreid uit eigen soortgelijke ervaringen vertellen. Arnout: “Dat is iets wat je ook als reviewer scherp voor ogen moet hebben. Ik heb eens meegekeken tijdens een gymles - heel leerzaam voor een theorieleraar mens en maatschappij - en ik betrapte mezelf erop dat ik al snel een oordeel klaar had hoe het anders moest. Dat is niet de bedoeling. Je geeft feedback, geen beoordeling.”
Op www.kijkbijmijnles.nl staan documenten met praktische informatie over observeren, nabespreken, effectief feedback geven en ontvangen.
Praktijk
08
Meer reflecteren leidt tot meer bewustzijn van kwaliteit en opbrengst. Door peer review gaan leraren meer reflecteren en dat biedt aanknopingspunten voor verbetering. Volgens Marc volgt deze kwaliteit- en opbrengstvraag na verloop van tijd vanzelf. Wat levert die feedback van mijn collega nu op? Wat betekent het voor mijn manier van lesgeven? En wat is het effect van mijn interventies op het leren van de leerlingen? Douwe geeft een concreet voorbeeld: “Ik wilde graag de lesopstart van mijn les verbeteren. Dat was mijn focus. Door gericht te werken aan een zelfgekozen ontwikkelpunt kijk je ook nadrukkelijker naar wat het oplevert. Ik heb een collega gevraagd mijn lesopstart te filmen en we hebben dit fragment met zes collega’s nabesproken. Dit heeft ervoor gezorgd dat ik nu weet dat mijn lesopstart kwalitatief goed is, maar dat ik duidelijker moet overbrengen aan de studenten waarom deze stof nuttig voor hen is. Daar stelden ze toch nog veel vragen over. En dat had ik zelf niet als focus bedacht.”
Dit effect werd in eerder onderzoek van Riesen (2002), opgenomen in de literatuurstudie van Kicken (2014), ook al aangetoond en beschreven als de systematische benadering: Door het perspectief en de feedback van de visitator kan de gevisiteerde leraar bewust worden van het feit dat de kwaliteit van het onderwijs door samenspel van meerdere factoren wordt bepaald en niet alleen door het eigen handelen. Wanneer het niet goed gaat met een leerling heeft de leraar de neiging om een oorzaak bij hemzelf als leraar te zoeken, terwijl er vaak meerdere factoren mee spelen. Degene die de les bezoekt, ziet deze andere factoren vaak scherper dan de leraar zelf op zo’n moment. De vergelijking die Gert-Jan hierbij maakt, is treffend: “Kinderen die samenwerken, daar komt veel meer uit. 1+1=3, zeggen we dan. Samenwerken met je collega zou dan toch ook meer op moeten leveren? Door uit te leggen aan je collega wat je doet, ben je je meer bewust van de kwaliteit en leer je zelf ook direct. Alleen maar winst.”
Samen een kijkwijzer ontwikkelen? Op www.kijkbijmijnles.nl wordt uitgelegd hoe je dat eenvoudig samen met een collega kunt doen.
Praktijk
09
Je gaat peer review leuk en leerzaam vinden. Leraren moeten wennen aan peer review, maar na deze beginperiode gaan ze het steeds leuker en leerzamer vinden. Peer review vergroot hun werkplezier. Leraren leren graag van elkaars talenten. Marco: “Iedereen heeft blinde vlekken en die worden bij peer review hardop benoemd. Dat helpt. Bij ons op school heeft een proefproject gedraaid en de deelnemers vonden het leuk toen ze ervoeren dat ze niet werden beoordeeld, maar gestimuleerd om zichzelf te ontwikkelen. En dat door een collega die weet wat lesgeven is. Leuk en leerzaam!” Douwe legt uit dat het goed is om bij peer review te starten met het benoemen van dat wat goed gaat. Hierdoor raken collega’s gemotiveerd om er mee door te gaan en stimuleren ze elkaar. “Omdat je merkt dat peer review zorgt voor een betere les of dat je met plezier samen hebt gewerkt aan je onderwijs, stimuleer je elkaar en hou je elkaar bij de les. Door de lesbezoeken heb ik meer werkplezier gekregen en meer contact met en onderlinge waardering van de peers.”
Wanneer het vertrouwen er is, kun je gerichter aan peer review gaan doen door leervragen te formuleren. Tip van Douwe: “Ga dan niet meteen werken aan je zwakste punt. Werk aan iets waarvan je denkt dat je het redelijk goed doet, maar waarvan je vindt dat het beter kan.” Het inzetten van de Kijkwijzerapp hielp bij Simone op school om meer aandacht te krijgen voor de werkvloer, de les en de leerling. “Het zorgt dat je structureel alle factoren bekijkt en niks vergeet of blijft hangen bij wat je als eerste meekrijgt. De leraren bij mij op school vonden dit observatie-instrument direct leuk en bovenal makkelijk en eenvoudig toe te passen.” Een praktijk van samen leren in de scholen heeft een positief effect op de tevredenheid van leraren. Ze zijn meer tevreden over het beroep en ook over hun werkomgeving. Dit is gebleken uit onderzoek in opdracht van de Europese Commissie (2015).
Uit divers onderzoek is bekend dat peer review laagdrempelig gestart dient te worden. Van groot belang is de positieve focus: • geef complimenten (dit zorgt voor positieve aandacht, erkenning van inzet en gedrag, enthousiasme en betrokkenheid); • benoem wat je mee kunt nemen naar je eigen les; • formuleer daarnaast een tip voor je collega.
Met de Kijkwijzerapp kun je direct een kijkwijzer voor lesobservaties samenstellen. Kijk op: www.kijkbijmijnles.nl.
Praktijk
10
Er ontstaat een opener cultuur op de school. Peer review maakt het voor leraren makkelijker om bij elkaar binnen te lopen: de deuren staan vaker open. Ook vragen ze meer en sneller hulp aan elkaar, zowel aan collega’s binnen de school als daarbuiten, in het netwerk van de school. Chris en Wendy schrijven over de rol die de Kijkwijzerapp hierbij kan hebben het volgende op hun blog: “Het is fijn dat je door de Kijkwijzer heel goed tot een inhoudelijk gesprek komt. Je hebt concreet aangegeven wat je ziet en/ of mist. Het is ook veilig omdat er niet negatief over wordt gedaan. Er is alle ruimte voor een dialoog. Opvallend is ook dat je de kracht van je collega ziet in de omgang met de leerlingen. Welke rust ze uitstraalt. Hoe haar stemgebruik is. Je krijgt daardoor ook weer voorbeelden die je zelf kunt gebruiken. De grote winst is dat je de collega die je kent als collega of teamlid, nu als leraar ziet. Je ziet haar humor, haar rust in de klas en hoe ze bezig is met haar vak. Je leert elkaar beter kennen.” Shortland (2010) benoemt dit in zijn onderzoek: Door peer review ontstaat er een verdieping van de collegialiteit als gevolg van de vertrouwelijke relatie die is opgebouwd door visitatie en collegiaal lesontwikkeling. Het vertrouwen in elkaar wordt verhoogd en de onderlinge relatie versterkt.
Peer review draagt dus bij aan een opener cultuur. Tegelijkertijd is het ook een voorwaarde. Leraren onderschrijven dat: “De omgeving moet veilig en respectvol zijn en bij elke ontmoeting moet de onderlinge verhouding er één van gelijkwaardigheid zijn. En dat gaat niet vanzelf”, aldus Wilt. Zoals eerder al aangegeven, is het goed geven én ontvangen van feedback (dus zonder oordeel) een voorwaarde om deze gelijkwaardigheid te bereiken. Peer review is ook effectiever naarmate leraren beter in staat zijn feedback te geven en te ontvangen. “Iedere leraar heeft een eigen te respecteren visie, die gebaseerd is op eigen ervaringen”, vertelt Wilt. “Er zijn allerlei redenen waarom deze visie kan verschillen van andere leraren. Wat voor de één goed is, hoeft dat niet voor de ander te zijn. Het gaat erom dat je met respect en empathie naar anderen luistert en dat je je feedback niet als oordeel formuleert. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: ‘Ik heb dit en dit gezien en daar kun je zo en zo mee omgaan’. Maar een betere formulering is: ‘Luister eens naar hoe ik dat doe en denk er eens over na of dat ook iets voor jou zou kunnen zijn.”
Uitgebreide en handige tips over het geven en ontvangen van feedback zijn te vinden op www.kijkbijmijnles.nl.
Praktijk
11
Peer review geeft hogere opbrengsten dan ‘gewone’ studiedagen. Uit veel onderzoek over professionalisering blijkt duidelijk dat het grootste deel van het leerproces plaatsvindt op de werkplek. Dit betekent dat professionalisering nadrukkelijk meer is dan alleen de traditionele, formele vormen van scholing zoals het volgen van een cursus of opleiding. Jennings presenteerde in 2002 de volgende cijfers: • 70% van alle leerervaringen krijgen leraren op de werkplek door uitdagende opdrachten, deelname aan projecten en het bijwonen van netwerkbijeenkomsten; • 20% van alle leerervaringen ontstaat door feedback van collega’s en door zelf te kijken naar voorbeeldgedrag bij anderen, bijvoorbeeld door intervisie, coaching, lesbezoeken van collega’s, leerlingenenquêtes en meester-gezel constructies; • 10% van alle leerervaringen doen leraren op in formele omgevingen zoals trainingen, workshops, e-learningmodules en opleidingen. Michel concludeert uit deze cijfers: “Peer review is zeker dubbel zo efficiënt als een studiedag. Want naast feedback (20%) vallen ook netwerkbijeenkomsten onder peer review. Bij het werken aan een uitdagende opdracht kan het bijvoorbeeld gaan om collegiaal onderwijs ontwikkelen. Ook een vorm van peer review.” Alle begeleiders peer review onderschrijven dat externe deskundigen op studiedagen hen vaak weinig onder-
steunen bij hun professionalisering. Michel stelt zelfs dat zijn collega’s binnen en buiten zijn eigen school een zekere afkeer ontwikkeld hebben voor de verplichte, van bovenaf opgelegde studiedagen die gegeven worden door ingehuurde, externe deskundigen. “Vaak goed bedoeld, maar je ziet dat deze externen geen of te weinig rekening houden met de beginsituatie in een klas. Ze zijn vaak totaal onbekend met de bestaande onderwijscultuur op de bezochte school.” Michel gelooft niet in deze top-down benadering en pleit voor het bottom-up werken aan duurzame verbetering van de onderwijskwaliteit, onder andere door met en van elkaar te leren. De begeleiders peer review geven aan dat het niet zo is dat er helemaal geen externe deskundigen meer nodig zijn. “Het is alleen niet nodig dat de externe deskundigen de school binnen komen. Externe kennis is wel noodzakelijk voor professionalisering, maar die kennis kunnen leraren prima zelf vinden door een onderzoekende houding aan te nemen en de kennis met collega’s te delen”, aldus GertJan. Op de school van Arjan is het inmiddels gebruikelijk dat bij een probleem of een nieuwe ontwikkeling eerst aan de leraren wordt gevraagd of iemand zich erin wil verdiepen, het wil aanpakken of oplossen. De organisatie is inmiddels veranderd van aanbodgestuurd naar vraaggestuurd en ziet de leraar als professional.
Om peer review zo effectief te laten zijn, is het van belang om het goed te organiseren. Handige tips hiervoor zijn te vinden op www.kijkbijmijnles.nl.
Praktijk
12
Betere leerresultaten van leerlingen en meer grip op de organisatie van je school. Peer review lijkt ook een aantal dieperliggende effecten te hebben. Deze zijn met onderzoek moeilijker hard te maken omdat het indirecte effecten zijn. Toch wijst er veel op dat leraren op scholen waar structureel aan peer review wordt gedaan, meer invloed hebben op de organisatie van hun school en dat de leerresultaten van leerlingen verbeteren. In het rapport van Ecorys (2013) wordt in ieder geval gesteld: Peer review kan bijdragen aan het vergemakkelijken van het invoeren van veranderingen in de organisatie, doordat ervaringen worden uitgewisseld. Een aantal scholen ziet hele concrete verbeteringen in de resultaten, zoals in de eindexamenresultaten. Dit wordt deels in verband gebracht met peer review. Verbeteringen in de resultaten van leerlingen Michel geeft een voorbeeld waar een direct effect op de scores van leerlingen was te zien: “In mijn vakcommunity kwam ik erachter dat het ene begrijpend lezen niet het andere is. Sommige leerlingen scoren heel anders wanneer ze de tekst digitaal, op de tablet of laptop, lezen dan wanneer ze diezelfde tekst op papier analyseren met behulp van vragen en opdrachten. Deze informatie van collega’s kon ik direct toepassen in mijn eigen onderwijspraktijk en zorgde uiteindelijk voor betere scores van de leerlingen.” De school van Marco en Arnout is één van de beste vmbo-scholen van Nederland en dat is te zien aan het groeiende aantal leerlingen. Komt dat door peer review? Arnout: “Dat is moeilijk te meten, maar onze leraren zorgen in elk geval dat de leerlingen goede cijfers halen. Tegelijkertijd passen deze leraren steeds vaker peer review toe in hun onderwijspraktijk. Dus het lijkt met elkaar samen te hangen.” Betere leerresultaten, daar doe je het uiteindelijk voor, dat wordt ook door de andere leraren benadrukt. Maar ze zijn voorzichtig om dit al als resultaat op hun eigen school te benoemen dat heeft tijd nodig. Het wordt makkelijker om de organisatie te veranderen. Arjan: “Elkaars les bezoeken is inmiddels heel gebruikelijk bij ons op school, bijvoorbeeld in een tussenuur. Of je vraagt iemand van de schoolleiding een les (in de vorm van een toets) over te nemen. Gezamenlijke lesvoorbereiding is intensiever en dat gebeurt wel, maar met minder
Praktijk
regelmaat dan lesbezoek. Deze vormen van peer review ondersteunen onze leraren zeker als tool om samen te werken aan een professionele organisatie.” Arjan vertelt dat op zijn school de leraar weer meer zelf verantwoordelijk is voor het onderwijs. Dit komt ook deels doordat de school heeft meegedaan aan het programma van Stichting leerKRACHT. LeerKRACHT gelooft in de kwaliteit van de leraar en poogt met haar methode het eigenaarschap van het onderwijs terug te geven aan de leraar. Stichting leerKRACHT bereikt dit door scholen te ondersteunen om een cultuur van ‘elke dag samen een beetje beter’ te creëren. Drie processen staan hierin centraal: lesbezoek én feedbackgesprek, gezamenlijk lesontwerp, en bordsessies. Twee van de drie kerninterventies uit dit programma zijn een vorm van peer review: lesbezoek én feedbackgesprek en gezamenlijk lesontwerp. En dat heeft effect aldus Arjan: Leraren nemen een professionele houding aan en zorgen daarmee voor een professionele organisatie. Niet het aanbod, maar de vraag is het uitgangspunt. Arjan: “Als er een probleem is, wordt gevraagd wie hier intern meer over weet of hier meer mee wil doen. Het mandaat voor de kwaliteit van het onderwijs en voor zijn eigen professionalisering ligt bij de leraar.” Organisatieontwikkeling vraagt meer dan het toepassen van peer review in de onderwijspraktijk alleen, maar speelt daarbij wel een belangrijke rol, benadrukken ook de andere leraren. De basis voor een organisatieverandering is het hebben van een open cultuur op school en daaraan levert peer review zeker een bijdrage. Het veranderen van de organisatie vergt een lange adem en een werkwijze als professionele leergemeenschap. Marc verwoordt dit als volgt: “Ik zou van scholen lerende organisaties willen maken, waar ontwikkelen, uitproberen, falen en slagen in de cultuur verankerd is. De verantwoordelijkheid daarvoor ligt zeker niet alleen bij leraren, maar even goed bij teamleiders, directeuren en bestuurders.”
13
Tot slot: Peer review en krachtig leraarschap Van een leraar, net als van iedere andere professional, wordt verwacht dat hij weet wat hij doet. Die verwachting wordt steeds explicieter. Meer en meer wordt leraren gevraagd om verantwoording af te leggen over het handelen. Niet alleen door leidinggevenden en de onderwijsinspectie, maar ook door ouders, leerlingen en studenten. In dat krachtenveld van verwachtingen is het belangrijk dat je als leraar stevig positie kunt innemen. Het gaat om krachtig leraarschap. Krachtig leraarschap moet je onderhouden. Dat doe je door te blijven reflecteren op de praktijk. De basis daarvoor ligt in de collegiale dialoog. Daarbij reflecteer je met andere professionals in wiens werk dezelfde dilemma’s centraal staan als in de jouwe. Samen werk je aan het optimaliseren van de vele keuzes die ieder van jullie dagelijks maakt in de eigen onderwijspraktijk. Peer review omvat alle werkvormen waarmee je als leraar met collega’s reflecteert op je eigen en elkaars praktijk. Daarbij staat de kern van je professie, het maken van afwegingen in je dagelijkse praktijk, centraal. Peer review heeft daarnaast een versterkend effect op andere vormen van leren zoals zelfstudie en het volgen van cursussen en trainingen. Zeker als daar een expliciete relatie mee wordt gelegd. Krachtig leraarschap vraagt om helderheid over je positie. Wat is je rol en wat wordt in dat kader van je verwacht? Het beroepsprofiel van de leraar schetst de kaders voor het leraarschap, die door leraren zelf zijn geconcretiseerd in bekwaamheidseisen. Het is aan de leraar als professional om deze bekwaamheid te onderhouden en zich daarover te verantwoorden. Dit doe je in een register dat van de beroepsgroep zelf is. Door voortdurend aandacht te besteden aan het onderhoud van je bekwaamheid, draag je bij aan de kwaliteit van het onderwijs. Dit geheel aan instrumenten noemen we ook wel de professionele keten.
De Onderwijscoöperatie is de organisatie van, voor en door leraren die zich inzet voor een stevige positie van leraren als beroepsgroep, een beroepsgroep van krachtige leraren.
Theorie
14
Literatuur Ecorys: Bruin, G. de, Geel, S. van, Kans, K., Peer review in de praktijk, 2014. Euridice & European Commission’s Centre for Research on Education and Lifelong Learning (JRC-CRELL), Strengtening teaching in Europe, p. 4, 2015 Jennings, C., in Handreiking professionalisering, VOION en Berenschot, 2014. Kicken, W., Literatuurstudie Peer review, Onderzoeksinstituut Welten, 2014 Riesen, A., Kollegiale Unterrichtshospitation (collegiale visitatie) [Intern rapport], 2002. Shortland, Feedback within peer observation: continuing professional development and unexpected consequences. Innovations in Education and Teaching International 47(3), 295304, 2010 Thurlings, M., Brokken, P., Leraren Leren als gelijken: Wat werkt?, 2014. Thurlings, M., Veen, D. van der, Laat, M. De, Het belang van peers, 2012 Van Veen, K., Zwart, R., Meirink, J., Verloop, N., Professionele ontwikkeling van leraren: een reviewstudie naar effectieve kenmerken van professionaliseringsinterventies van leraren, 2010.
Theorie
15
