Leidt een prostitutieverbod tot minder mensenhandel?

Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar 2014-2015

Leidt een prostitutieverbod tot minder mensenhandel?

Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’ Ingediend door

Joke Vandegehuchte 01003931

Promotor: Prof. Dr. NINA PERŠAK Commissaris: Prof. Dr. GERT VERMEULEN

Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar 2014-2015

Leidt een prostitutieverbod tot minder mensenhandel?

Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’ Ingediend door

Joke Vandegehuchte 01003931

Promotor: Prof. Dr. NINA PERŠAK Commissaris: Prof. Dr. GERT VERMEULEN

Dankwoord Met dit dankwoord wil ik mij graag richten tot allen die mij hebben geholpen en bijgestaan voor het vervolledigen van deze masterproef. Vooreerst wil ik uiteraard Prof. Dr. Nina Persak bedanken voor het opnemen van de taak van promotor bij mijn masterthesis. Zij gaf mij eerst en vooral de kans om dit onderwerp uit te werken en stond mij nadien met raad en daad bij doorheen het ganse proces. Daarnaast ook een welgemeende dank u aan mijn commissaris, Prof. Dr. Gert Vermeulen. Ten tweede wil ik ook alle personen die zijn ingegaan op mijn vraag voor een interview bedanken. Dankzij hen ben ik meer te weten gekomen dan hetgeen ik enkel zou gevonden heb door middel van het lezen van boeken. Bij deze bedank ik dus de dames Evie Embrechts, Katleen Peleman, Ann Lameyse, Lieve Huijskens, Solange Cluydts en Martine Claessens. Ook de heer Oleg Fedosiuk verdient mijn oprechte dank voor de tijd die hij heeft vrijgemaakt om mij van een antwoord te dienen. Daarnaast wil ik ook mijn nicht Anke De Vos bedanken voor de tijd die zij heeft vrijgemaakt om deze thesis na te lezen en haar kritische bedenkingen te uiten. Ten slotte zou ik ook de steun die ik heb gekregen op het thuisfront en in mijn vriendenkring zeker willen vermelden. Zonder de onvoorwaardelijke steun van vooral mijn ouders, zus en vriend was deze opdracht onwaarschijnlijk veel moeilijker geweest. Het is amper uit te drukken in woorden hoeveel ik aan hen te danken heb en hoeveel geduld zij vermoedelijk hebben uitgeoefend om te luisteren naar mijn mijmeringen in verband met dit eindwerk. Mijn oprechte dank aan allen! Joke Vandegehuchte

I

Artikel I.

Inhoudsopgave

Dankwoord ............................................................................................................................................................................. I

Leidt een prostitutieverbod tot minder mensenhandel? ..................................................... 1 Inleiding .................................................................................................................................................................................. 1 Onderzoeksmethode ........................................................................................................................................................... 2 1. Wat is prostitutie? ...................................................................................................................................................... 4 1.1. Criminologische benadering .............................................................................................................................. 4 1.2. Internationale wetgeving .................................................................................................................................... 6 1.3. Prostitutie in België, Litouwen en Zweden ................................................................................................... 6 1.3.1. België ................................................................................................................................................................................ 7 1.3.1.1. Definitie ................................................................................................................................................................. 7 1.3.1.2. Regelgeving .......................................................................................................................................................... 8 a. Geschiedenis van de regelgeving ..................................................................................................................... 8 b. Huidige regelgeving ............................................................................................................................................ 11 c. Beleid Antwerpen ................................................................................................................................................ 14 d. Beleid Gent ............................................................................................................................................................. 16 1.3.1.3. Beleid op vlak van vervolging ................................................................................................................... 18 1.3.2. Litouwen ...................................................................................................................................................................... 20 1.3.2.1. Definitie .............................................................................................................................................................. 20 1.3.2.2. Regelgeving ....................................................................................................................................................... 20 1.3.2.3. Beleid op vlak van vervolging ................................................................................................................... 22 1.3.3. Zweden ......................................................................................................................................................................... 22 1.3.3.1. Definitie .............................................................................................................................................................. 22 1.3.3.2. Regelgeving ....................................................................................................................................................... 24 a. Geschiedenis Zweedse wetgeving ................................................................................................................ 24 b. Huidige wetgeving Zweden ............................................................................................................................. 26 1.3.3.3. Beleid op vlak van vervolging ................................................................................................................... 29 1.3.4. Besluit ........................................................................................................................................................................... 32 2. Wat is mensenhandel? .......................................................................................................................................... 34 2.1. Criminologische benadering ........................................................................................................................... 34 2.2. Internationale wetgeving ................................................................................................................................. 35 2.2.1. Mensenhandel volgens de Verenigde Naties ............................................................................................... 35 2.2.2. Mensenhandel volgens Europa .......................................................................................................................... 36 2.3. Mensenhandel in België, Litouwen en Zweden ........................................................................................ 37 2.3.1. België ............................................................................................................................................................................. 37 2.3.1.1. Definitie .............................................................................................................................................................. 37 2.3.1.2. Regelgeving en strafmaat ............................................................................................................................ 38 2.3.2. Litouwen ...................................................................................................................................................................... 40 2.3.2.1. Definitie .............................................................................................................................................................. 40 2.3.2.2. Regelgeving en strafmaat ............................................................................................................................ 40 2.3.3. Zweden ......................................................................................................................................................................... 42 2.3.3.1. Definitie .............................................................................................................................................................. 42 2.3.3.2. Regelgeving en strafmaat ............................................................................................................................ 42 2.3.4. Besluit ........................................................................................................................................................................... 43 2.4. Verschil met mensensmokkel .......................................................................................................................... 43 3. Statistische gegevens ............................................................................................................................................. 45 3.1. België: aantal prostituees? ............................................................................................................................... 45 3.2. Litouwen: Slachtoffers van mensenhandel ............................................................................................... 46 3.3. Zweden: Verandering omwille van verbod? ............................................................................................. 49 3.4. Besluit ........................................................................................................................................................................ 53 4. Relatie mensenhandel en prostitutie ............................................................................................................. 54 4.1. Onderscheid tussen mensenhandel, gedwongen prostitutie en exploitatie van prostitutie 55 4.1.1. Onderscheid volgens het EU-‐recht ................................................................................................................... 56

II

4.1.2. Onderscheid in het Belgisch recht? .................................................................................................................. 58 4.1.3. Conclusie in verband met onderscheid .......................................................................................................... 59

4.2. Gevolgen van de Zweedse wetgeving in Zweden .................................................................................... 60 4.2.1. 4.2.2. 4.2.3. 4.2.4.

Stigmatisering van de prostituee ...................................................................................................................... 62 Gevolgen voor de straatprostitutie .................................................................................................................. 64 Reorganisatie van prostitutie ............................................................................................................................. 66 Algemene conclusie ................................................................................................................................................ 68

4.3. Moral panic en prostitutie ................................................................................................................................ 71 4.4. Gevolgen wetgeving in Litouwen .................................................................................................................. 72 5. Leidt een prostitutieverbod tot minder mensenhandel? ....................................................................... 77 5.1. Verbod op het zichzelf prostitueren ............................................................................................................. 77 5.2. ‘Zweeds’ model: Verbod op de aankoop van seksuele diensten ........................................................ 80 6. Voorstel toekomstige wetgeving België ........................................................................................................ 84 7. Conclusie ..................................................................................................................................................................... 90 Referentielijst: ................................................................................................................................................................... 91 Wetgeving: ........................................................................................................................................................................... 91 Tijdschriften: ....................................................................................................................................................................... 91 Boeken: .................................................................................................................................................................................. 92 Rechtspraak: ....................................................................................................................................................................... 94 Krantenartikelen: ............................................................................................................................................................. 95 Andere onderzoeken: ....................................................................................................................................................... 95 Interviews: ............................................................................................................................................................................ 97 Bijlagen ................................................................................................................................................................................. 99 Interviewvragen gesteld in België ............................................................................................................................. 99 Interviewvragen gesteld ten aanzien van OLEG FEDOSIUK ............................................................................... 99

III

Leidt een prostitutieverbod tot minder mensenhandel? Inleiding Regulering van prostitutie en de daarbij horende discussie over de relatie van prostitutie met mensenhandel is een zeer actueel thema. Sinds drie jaar komt de discussie ook weer op de politieke agenda van verschillende Europese landen. Toen werd begin december een conferentie georganiseerd waar een pleidooi werd gehouden door tweehonderd vrouwenverenigingen om een Europees verbod in te voeren op de aankoop van seksuele diensten.1 Hierbij kan onder meer ook gedacht worden aan Frankrijk. Daar werd op 4 december 2012 door het parlement een verbod op hoerenlopen goedgekeurd.2 Zo wou Frankrijk het voorbeeld van Zweden volgen die dergelijke regelgeving, als eerste land in de wereld, invoerde in 1998.3 Deze wet werd uiteindelijk door de Franse senaatscommissie verworpen, waardoor het verbod op dit moment (nog) niet geldt in Frankrijk.4 Onlangs heeft de senaat daar beslist om het wetsontwerp te wijzigen en in plaats van de klanten strafbaar te stellen, wil men de prostituees zelf strafbaar stellen. 5 Dit wordt hoogstwaarschijnlijk vervolgd. We hoeven zelfs niet terug te keren tot 2012 om dergelijke initiatieven aan te treffen. Op woensdag 26 februari 2014 werd namelijk een niet-‐bindende resolutie van het Europees parlement “over seksuele uitbuiting en prostitutie en de gevolgen daarvan voor de gendergelijkheid” aangenomen. In deze resolutie wordt bepaald dat de lidstaten zelf kunnen beslissen over hun prostitutiebeleid, maar tegelijk wordt een duidelijke voorkeur geuit voor het ‘Scandinavisch model’ (nr. 29). Daarnaast wordt ook gezegd dat

M.L., “Verbod leidt tot illegale circuits”, De Standaard 2012, 8 december, http://www.standaard.be/cnt/dmf20121207_00395813. 2 E.V.G, “Frans parlement stemt verbod op hoerenlopen”, De Standaard 2012, 4 december, http://www.standaard.be/cnt/dmf20131204_00871349. 3 J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Abolitionist feminism as patriarchal control: Swedish understandings of prostitution and trafficking”, Dialectical anthropology 2013, vol. 37, 333; A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 535; N. PERSAK, “harm and the criminalisation of clients” in PAUWELS, L. en G. VERMEULEN (eds.), Update in de criminologie VI: Actuele ontwikkelingen inzake EU-‐strafrecht, veiligheid, politie, strafprocedure, prostitutie en mensenhandel, drugsbeleid en penologie, Antwerpen, Maklu, 2012, 229. 4 X., “Hoe deze ex-‐prostituee Frankrijk aanspoort prostitutie strafbaar te stellen”, De Morgen 2014, 12 oktober, http://www.demorgen.be/buitenland/hoe-‐deze-‐ex-‐prostituee-‐frankrijk-‐aanspoort-‐ prostitutie-‐strafbaar-‐te-‐stellen-‐a2086941/. 5 L. BEERNAERT, “Hoerenloper of prostituee beboeten? Politiek Frankrijk raakt er niet uit”, De Morgen 2015, 1 april, http://www.demorgen.be/buitenland/hoerenloper-‐of-‐prostituee-‐beboeten-‐politiek-‐ frankrijk-‐raakt-‐er-‐niet-‐uit-‐a2272408/27mrU6/. 1

1

het legaliseren van sekswerk en het decriminaliseren van de seksindustrie zorgt voor meer geweld en uitbuiting van vrouwen en meisjes (nr. 34).6 Het valt inderdaad moeilijk te ontkennen dat er nog steeds slachtoffers van mensenhandel zijn. Elk jaar zouden er wereldwijd miljoenen slachtoffers te betreuren zijn, waarvan 70% vrouwelijk was in 2011.7 79% van de vrouwelijke slachtoffers tussen 2010 en 2012 werden seksueel uitgebuit.8 Niet louter in officiële kaders wordt veel aandacht geschonken aan mensenhandel en de eventuele relatie met prostitutie. Ook in mijn vriendenkring wekt het onderwerp van deze thesis veel interesse. Het is duidelijk een onderwerp dat onder studenten leeft. Zo publiceerde het studententijdschrift Schamper in december 2014 het ‘dossier sekswerk’ waar ook wordt nagedacht over de eventuele legalisering van prostitutie in België.9 Onderzoeksmethode Ik ben er mij van bewust dat er al meerdere onderzoeken zijn geweest in onder andere Nederland om na te gaan of een legalisering heeft gezorgd voor meer mensenhandel. Mijn bedoeling is echter om omgekeerd te werk te gaan. Als men op dit moment in België een verbod zou opleggen ten aanzien van de prostitutie, zou dit dan positieve effecten hebben op het aantal slachtoffers van mensenhandel? Dit probeer ik te onderzoeken aan de hand van een vergelijkende studie tussen drie verschillende landen, namelijk België, Zweden en Litouwen. Bij alle drie de landen wordt er nagegaan hoe de wetgeving rond prostitutie werkt, hoe die wordt geïmplementeerd in de praktijk, hoe mensenhandel bestraft wordt en ten slotte ga ik na of de wetgeving rond prostitutie enig effect heeft op de mensenhandel. De keuze voor zowel Zweden als Litouwen was snel gemaakt. Zweden is immers het eerste land in de hele wereld dat ervoor gekozen heeft om de aankoop van seksuele diensten strafbaar te stellen, terwijl de verkoop ervan legaal is. Litouwen heeft gekozen voor een heel andere regeling. Daar is prostitutie volledig verboden. Zowel de klant, als de prostituee zelf zijn strafbaar. Daar gaat het echter niet om strafrechtelijke, maar om administratieve sancties (infra).

6 Resolutie van het Europees parlement nr. 2013/2103, 26 februari 2014 over seksuele uitbuiting en

prostitutie en de gevolgen daarvan voor de gendergelijkheid. 7 UNODC, Global report on trafficking in persons 2014, Wenen, United Nations publications, 2014, 5,

http://www.unodc.org/documents/human-‐trafficking/2014/GLOTIP_2014_full_report.pdf. 8 UNODC, Global report on trafficking in persons 2014, Wenen, United Nations publications, 2014, 36,

http://www.unodc.org/documents/human-‐trafficking/2014/GLOTIP_2014_full_report.pdf. L. MASSA, “Aan dat moreel paternalisme hebben ze echt niets. Een legalisering van prostitutie?”, Schamper 2014, afl. 548, 10-‐13.

9 P. DE SMET, S. BAKISTANLI en

2

Bij mijn onderzoek ben ik vooral uitgegaan van de bestaande literatuur omtrent zowel prostitutie als mensenhandel. Hoewel er aangaande sommige zaken nog steeds degelijk wetenschappelijk onderzoek ontbreekt,10 wat ook zal blijken uit deze masterproef, is er toch al heel wat onderzocht en geschreven in verband met prostitutie en mensenhandel. De basis van deze masterproef is dan ook een uitgebreid literatuuronderzoek. Deze literatuurstudie heb ik aangevuld door middel van interviews die ik heb afgenomen van zowel personen die werkzaam zijn binnen de hulpverlening als bij overheidsinstanties en dit voornamelijk in België. Tijdens deze interviews heb ik vooral getracht te weten te komen hoe het zogenaamde probleem van mensenhandel en gedwongen prostitutie wordt aangevoeld in de praktijk. Is er werkelijk een probleem op dit vlak dat dient te worden aangepakt aan de hand van wetgeving omtrent prostitutie? De bedoeling was om ook interviews af te nemen van personen werkzaam in Litouwen en Zweden, maar daar was men helaas iets minder enthousiast voor het beantwoorden van mijn vragen. Naast deze literatuurstudie en interviews heb ik ook onderzoeken bekeken waarbij men aan statistisch onderzoek deed. Door de slechts inleidende lessen statistiek die ik heb gevolgd, kon ik helaas zelf geen statistisch onderzoek uitvoeren, maar kon ik wel degelijke conclusies trekken over hetgeen ik daar las. Van belang is om hier te melden dat ik mij in deze uiteenzetting heb beperkt tot prostitutie door volwassen vrouwen. Ik ben mij er van bewust dat er ook mannen en transgenders in de prostitutie werkzaam zijn,11 maar aangezien zij in de minderheid zijn en daardoor ook minder vaak het slachtoffer zijn van mensenhandel met als doel seksuele uitbuiting12, heb ik hen buiten mijn onderzoeksonderwerp gelaten. Europees onderzoek toont immers aan dat 87% van de prostituees vrouwen zijn.13 Ook minderjarigen worden in dit onderzoek buiten beschouwing gelaten. Het is m.i. immers duidelijk dat er geen discussie zou mogen bestaan over het eventueel toelaten of verbieden van prostitutie van minderjarigen. Zij zouden steeds moeten beschermd worden en voor hen zou prostitutie steeds verboden moeten zijn, zelfs indien ze er zelf mee instemmen.

10 Zie infra. 11 L.

HUIJSKENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015; K. PELEMAN, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 5 februari 2015. 12 A. GUTAUSKAS, “Human trafficking and its treatment in criminal law”, Social Sciences Studies 2009, 26. 13 A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 224.

3

1. Wat is prostitutie? Indien we willen spreken over bepaalde fenomenen is het van belang om ook goed uit te maken wat deze fenomenen inhouden. Wanneer we kijken in het Prisma woordenboek vinden we als definitie voor prostitutie: “betaalde seksuele omgang”. Het Latijnse begrip prostitueren, wat letterlijke betekent “openlijk tot ontucht prijsgeven of zich prostitueren”, is de voorloper van onze term.14 In de Belgische wetgeving ontbreekt het aan een wettelijke definitie. Er wordt louter in de memorie van toelichting bij de wet van 21 augustus 1948 tot afschaffing van de officiële reglementering van de prostitutie, in een voetnoot vermeldt dat prostitutie gaat over bezoldigde ontucht. Daarnaast blijkt ook uit rechtspraak dat er niet noodzakelijk sprake moet zijn van geslachtsgemeenschap om te spreken over prostitutie. Ook onzedige aanrakingen tegen betaling vallen onder deze noemer. Het is daarbij niet noodzakelijk dat de prostituee de financiële vergoeding zelf ontvangt of dat de klant zelf betaalt.15 In artikel 2 van het Wetsvoorstel van Vera Dua dat werd ingediend in de senaat in 1998 kunnen we ook een definitie vinden. Zij omschrijft prostitutie als “het vrijwillig verlenen van seksuele diensten aan derden tegen een vergoeding, waarbij een akkoord tussen beide partijen werd bereikt over de voorwaarden en de vormen van deze seksuele diensten.”16 Hieruit kunnen we afleiden dat het inderdaad niet steeds moet gaan om geslachtsgemeenschap, aangezien er een akkoord moet zijn over de vormen van de te leveren seksuele diensten. Dit houdt in dat er ook sprake kan zijn van andere seksuele diensten, dan louter geslachtsgemeenschap. Ook is het woordje ‘vrijwillig’ van groot belang. Het is duidelijk dat gedwongen prostitutie niet onder dezelfde regels zou mogen vallen als de prostitutie waarvoor vrouwen vrijwillig kiezen. 1.1. Criminologische benadering Het is van belang om een onderscheid te maken tussen wettelijke definities en definities die worden gehanteerd in de sociale wetenschappen. Wettelijke definities mogen immers niet te ver gaan in details waardoor het praktisch onmogelijk zou worden om de constitutieve elementen te bewijzen. Maar ze mogen dan ook weer niet te vaag zijn. In de sociale wetenschappen is het dan weer van belang om zo specifiek mogelijk bepaalde fenomenen te gaan omschrijven.17

14 M. GRIGNARD, Prostitutie als realiteit, s.l., 1996, 7. 15 NEDERLANDSTALIGE VROUWENRAAD, Dossier prostitutie, s.l., 2003, 5,

http://www.vrouwenraad.be/media/docs/standpunten/geweld/prostitutie_geschiedenis_wetg.pdf. 16 Voorstel (V. DUA) tot wet tot regeling van de prostitutie, Parl. St. Senaat 1997-‐98, nr. 1-‐958/1. 17 L. LAMINE, “Recht en prostitutie”, Jura Falconis 1970-‐71, 116.

4

De criminologie bestudeert het fenomeen deviantie. Prostitutie wordt doorheen de geschiedenis niet steeds gezien als deviant gedrag. Er kan zelfs bewijs worden gevonden voor tempelprostitutie in Mesopotamië en het Nabije Oosten. Toen werd prostitutie gezien als het maken van lofliederen aan de godin.18 LIESBET STEVENS, docent strafrecht, omschrijft prostitutie in haar doctoraat als volgt: “een tegen betaling verkregen seksuele handeling waarbij fysiek contact tot stand wordt gebracht met de persoon die het gedrag verricht en die gericht is op de seksualiteitsbeleving van een persoon die het gedrag verkrijgt”.19 JEAN-‐GABRIEL MANCINI omschrijft prostitutie in zijn boek in de jaren 60 als volgt: “La prostitution est le fait pour une femme de pratiquer contre rétribution, librement et sans contrainte, alors qu’elle ne dispose d’aucun autre moyen d’existence, des relations sexuelles habituelles, constantes et répétées avec tout venant et à la première réquisition, sans choisir ni refuser son partenaire, son objet essentiel étant le gain et non le plaisir”.20 Zoals men kan zien zijn er in de opvatting over prostitutie in de loop van de tijd slechts enkele zaken veranderd. De dag van vandaag is het bijvoorbeeld niet ondenkbaar dat een persoon zich prostitueert, maar daarnaast nog een ander beroep uitoefent of dat men af en toe een klant weigert. De hoofdzaak is echter steeds gelijk gebleven. Professor moraalfilosofie TOM CLAES van de Universiteit Gent ziet prostitutie dan weer als een onderdeel van het veel ruimere domein sekswerk. “Sekswerk is het amalgaam van seksuele diensten, het aanbieden en het vermarkten ervan, waarbij de ene pool van het spectrum directe seksuele contacten zijn.”21 Er moet hierbij opgemerkt worden dat men in wetgeving vaker zal spreken over prostitutie, terwijl men in de praktijk of in wetenschappelijk onderzoek vaker het woord sekswerk zal gebruiken. 22 In deze thesis zullen de woorden sekswerk(er) en prostitutie/prostituee door elkaar gebruikt worden.

18 T.

SANDERS, M. O’NEILL en J. PITCHER, Prostitution: sex work, policy and politics, London, Sage Publications, 2009, 1. 19 L. STEVENS, Strafrecht en seksualiteit. De misdrijven inzake aanranding van de eerbaarheid, verkrachting, ontucht, prostitutie, seksreclame, zedenschennis en overspel, Antwerpen, Intersentia, 2002, 501. 20 J. G. MANCINI, Prostitution et proxénétisme, Parijs, Presses universitaires de France, 1962, 17. 21 P. DE SMET, S. BAKISTANLI en L. MASSA, “Aan dat moreel paternalisme hebben ze echt niets. Een legalisering van prostitutie?”, Schamper 2014, afl. 548, 10. 22 A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 223.

5

1.2. Internationale wetgeving Op 21 maart 1950 wordt in New York de Overeenkomst ter bestrijding van de handel in mensen en van de exploitatie van een anders prostitutie ondertekend. Deze internationale overeenkomst zal uiteindelijk in 1965 in werking treden bij ons. Hoewel deze overeenkomst een internationale consensus probeert te creëren over prostitutie, zal men nergens een expliciete definitie geven voor deze term.23 In deze overeenkomst wordt afgesproken dat de landen die toe treden tot de overeenkomst, alle wetgeving rond prostitutie moeten afschaffen en dat de uitbating van prostitutie bestraft moet worden. Men vertrekt hier dus van uit een abolitionistisch standpunt. Prostitutie kan niet aanvaard worden binnen een maatschappij, dus kan die maatschappij prostitutie ook niet reglementeren.24 Naast deze overeenkomst bestaan er geen andere overeenkomsten waar België bij aangesloten is. Het is duidelijk dat niet veel landen akkoord gaan met de werkwijze van België op het vlak van prostitutie.25 Ook gaat de regeling die wordt gevoerd door bepaalde steden en gemeenten in tegen de internationale overeenkomst van New York.26 Het Europees Hof van Justitie spreekt zich in 2001 uit over het vestigingsrecht van Oost-‐ Europese prostituees die zich baseerden op associatieovereenkomsten tussen de EU en respectievelijk Polen en Tsjechië. In dit arrest gaan ze ook een omschrijving geven van prostitutie.27 Prostitutie is volgens het Hof “een activiteit waarbij onder bezwarende titel een dienst wordt verricht ten behoeve van de ontvanger, zonder dat materiële goederen worden geproduceerd of overgedragen”.28 Prostitutie wordt dus gezien als een dienst. 1.3. Prostitutie in België, Litouwen en Zweden In principe kan men spreken over verschillende vormen van beleid die worden toegepast in de praktijk. Ten eerste kan men spreken van een volledig criminaliserend of prohibitionistisch beleid: daarbij worden alle vormen van prostitutie als illegaal 23 Wet van 6 mei 1965 houdende de goedkeuring van de Overeenkomst ter bestrijding van de handel

in mensen en van de uitbating van een anders prostitutie en het slotprotocol, ondertekend op 21 maart 1950 te New York, BS 13 augustus 1965. 24 Voorstel (V. DUA) tot wet tot regeling van de prostitutie, Parl. St. Senaat 1997-‐98, nr. 1-‐958/1. 25 Dit kan onder andere worden afgeleid uit de Resolutie van het Europees parlement waarin in overweging nr.34 het regelen van sekswerk en souteneurschap sterk wordt bekritiseerd. Resolutie van het Europees parlement nr. 2013/2103, 26 februari 2014 over seksuele uitbuiting en prostitutie en de gevolgen daarvan voor de gendergelijkheid. 26 P. DE SMET, S. BAKISTANLI en L. MASSA, “Aan dat moreel paternalisme hebben ze echt niets. Een legalisering van prostitutie?”, Schamper 2014, afl. 548, 11. 27 D. NUYTS, “De PECO-‐arresten en het recht op vestiging” (noot onder HvJ 29 januari 2002), T. Vreemd. 2002, 282. 28 HvJ 20 november 2001, C-‐268/99, Jany.

6

beschouwd.29 Dergelijk beleid wordt toegepast in Litouwen, waar de prostituees en de klanten een geldboete krijgen opgelegd. Al gaat het daar wel om administratieve verboden en geen strafrechtelijke.30 Daarnaast heb je de gedeeltelijke criminalisering. Binnen deze categorie kan je twee subcategorieën onderscheiden, namelijk het abolitionistisch beleid en de beperkte legaliteit. Het abolitionistisch beleid houdt in dat sekswerk op zich wel toegestaan is, maar de zaken die ermee gerelateerd zijn niet.31 Dit is het beleid dat in België wordt gevoerd. Prostitutie op zich is niet strafbaar, maar de exploitatie of de vergemakkelijking ervan wel. 32 Daarnaast heb je dan de beperkte legaliteit. Dergelijk beleid wordt toegepast in Zweden, waar de klanten strafbaar zijn, maar de prostituees zelf niet.33 Naast een criminaliserend beleid kan men ook spreken van een legalisering en een decriminalisering. Bij een legalisering wordt prostitutie niet alleen uit de illegaliteit gehaald, maar wordt het ook gereguleerd. Dit is het beleid dat momenteel in Nederland wordt gevoerd. Bij een decriminaliserend beleid worden alle bepalingen, zowel strafrechtelijk als burgerrechtelijk in verband met prostitutie, andere vormen van sekswerk en zaken die eraan gerelateerd zijn afgeschaft.34 1.3.1. België 1.3.1.1. Definitie Zoals hierboven al werd aangegeven, ontbreekt er in België een wettelijke definitie voor prostitutie. Cassatie geeft aan dat het aan de feitenrechter is om te oordelen of bepaalde feiten prostitutie uitmaken, zolang hij hieraan de gebruikelijke betekenis toekent.35 Zo wordt er in een arrest van de Correctionele rechtbank van Dendermonde een definitie gegeven voor prostitutie: “het gewoon en tegen vergoeding onderhouden van seksuele 29 D.

BOELS, A. VERHAGE, D. BAUTERS, “Prostitutie en informele economie: ‘met haken en ogen’. De paradoxale aanpak van Sekswerk”, Orde van de dag 2013, afl. 64, 11. 30 Art. 182(1) of the Lithuanian Code of Violations of Administrative Law; A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 153; EUROPEAN COMMISSION, Together against trafficking in human beings – Lithuania, s.l., s.d., https://ec.europa.eu/anti-‐trafficking/content/nip/lithuania_en. 31 D. BOELS, A. VERHAGE, D. BAUTERS, “Prostitutie en informele economie: ‘met haken en ogen’. De paradoxale aanpak van Sekswerk”, Orde van de dag 2013, afl. 64, 11. 32 Art. 379-‐382quater Strafwetboek. 33 A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 232; A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 528. 34 D. BOELS, A. VERHAGE, D. BAUTERS, “Prostitutie en informele economie: ‘met haken en ogen’. De paradoxale aanpak van Sekswerk”, Orde van de dag 2013, afl. 64, 11. 35 Cass. 17 januari 2012, AR P.11.0871.N, RW 2012-‐13, afl. 24, 944.

7

contacten met anderen, waarbij de vergoeding niet noodzakelijk in geld moet worden uitgedrukt.”36 De lokale overheden van Gent en Antwerpen hebben in hun regelgeving, respectievelijk de Gentse Politieverordening37 en de Antwerpse Politiecodex38, elk een definitie gegeven van wat zou moeten verstaan worden onder een prostituee. Deze twee definities vallen nagenoeg samen. Een prostituee wordt in Gent als volgt omschreven: “Man of vrouw die zich beschikbaar stelt om seksuele diensten te verlenen aan een ander tegen vergoeding”.39 1.3.1.2.

Regelgeving

a. Geschiedenis van de regelgeving Hoewel prostitutie doorheen de hele geschiedenis van België nooit strafbaar geweest is (indien het ging om meerderjarige prostituees) is de reglementering wel af en toe veranderd. Ook de klant van de sekswerker is nooit strafbaar geweest, tenzij het ging om een minderjarige.40 Op 21 augustus 1948 schafte de Wet tot afschaffing van de officiële reglementering van de prostitutie, alle bestaande regelgeving af.41 Voordien hadden verschillende steden reglementen uitgevaardigd om de prostitutie op hun grondgebied te regelen, maar deze werden dus opgegeven.42 Men kon echter wel nog verordeningen nemen die tot doel hadden de openbare zedelijkheid en de openbare rust te handhaven.43 Het oorspronkelijke oogmerk van de wet van 21 augustus 1948 was om de prostitutie te laten verdwijnen, zonder daarbij de prostituees zelf te bestraffen.44 Men zag hen immers 36 Corr. Dendermonde 8 april 2003, T. Strafr. 2004, 194, noot A. DIERICKX.

Politieverordening betreffende de raamprostitutie en het bekomen van een geschiktheidsverklaring bij uitbating van raamprostitutiepanden, https://stad.gent/system/files/regulations/politieverordening%20prostitutie.pdf. 38 Art. 521 Politiecodex Antwerpen. 39 Art. 3, 4) Politieverordening betreffende de raamprostitutie en het bekomen van een geschiktheidsverklaring bij uitbating van raamprostitutiepanden, https://stad.gent/system/files/regulations/politieverordening%20prostitutie.pdf. 40 D. BOELS, A. VERHAGE, D. BAUTERS, “Prostitutie en informele economie: ‘met haken en ogen’. De paradoxale aanpak van Sekswerk”, Orde van de dag 2013, afl. 64, 7. 41 Wet tot afschaffing van de officiële reglementering van de prostitutie, BS 1948, 13-‐14 september. 42 L. VANDE VELDE, S. DE VRIEZE en S. DE PROOST, “Prostitutiebeleid in Antwerpen, Brussel en Charleroi” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 310. 43 L. STEVENS, Strafrecht en seksualiteit. De misdrijven inzake aanranding van de eerbaarheid, verkrachting, ontucht, prostitutie, seksreclame, zedenschennis en overspel, Antwerpen, Intersentia, 2002, 212; L. VANDE VELDE, S. DE VRIEZE en S. DE PROOST, “Prostitutiebeleid in Antwerpen, Brussel en Charleroi” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐ problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 310. 44 D. BOELS, A. VERHAGE, D. BAUTERS, “Prostitutie en informele economie: ‘met haken en ogen’. De paradoxale aanpak van Sekswerk”, Orde van de dag 2013, afl. 64, 8. 37

8

als slachtoffers die moesten beschermd worden tegen elke vorm van exploitatie.45 Dit is ook de redenering die gedurende enige tijd terug opleeft in Zweden, waarover verder meer. Nu is het wel duidelijk dat het doel van de wet niet bereikt werd. Prostitutie is zeker en vast niet verdwenen uit België. Daarnaast zijn de sekswerkers nu ook overgeleverd aan de regels die het milieu zelf implementeert. Daardoor is hun maatschappelijke kwetsbaarheid en marginalisering alleen maar toegenomen.46 Artikel 121 van de Nieuwe gemeentewet bepaalt sinds 1 juni 1989 dat gemeenten verordeningen kunnen nemen als aanvulling op de wet van 21 augustus 1948, als die tot doel hebben de openbare zedelijkheid en de openbare rust te verzekeren. Hier wordt dus expliciet verwezen naar de wet tot afschaffing van de officiële reglementering van de prostitutie.47 Het is van belang te melden dat de verordeningen niet de prostitutie zelf mogen regelen, maar louter betrekking mogen hebben op de openbare zedelijkheid en de openbare orde.48 Het is aan de rechter om na te gaan als een gemeenteverordening wel in overeenstemming is met de wet, zonder daarbij de gepastheid en de doelmatigheid te beoordelen.49 Dit bleek echter in veel steden niet de juiste aanpak. In 1992 publiceerde de onderzoeksjournalist CHRIS DE STOOP zijn boek “Ze zijn zo lief meneer”. In dit boek werden de vrouwenhandel, de gedwongen prostitutie en de rol van de Bende van de Miljardair in België gedetailleerd omschreven. Ook werd het gebrek aan degelijke reacties vanuit de overheid aan de kaak gesteld.50 Als reactie hierop werd op 23 december 1992 een parlementaire onderzoekscommissie geïnstalleerd51 die zijn verslag uitbracht in 1994. De Commissie kwam tot het besluit dat er een aantal zaken moesten veranderen met betrekking tot de politieorganisatie. Daarnaast moest er een heroriëntering komen van het gerechtelijk en strafrechtelijk beleid. Ook werden er aanbevelingen gedaan omtrent administratieve maatregelen,

45 L. VANDE VELDE, S. DE VRIEZE en S. DE PROOST, “Prostitutiebeleid in Antwerpen, Brussel en Charleroi”

in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 310. 46 A. LUKOWIAK, “Poupées de chiffons”, Orde van de Dag 2013, 49. 47 Art. 121 Nieuwe Gemeentewet; Cass. 9 januari 1996, AR P. 95.0893.N, Arr. Cass. 1996, 39, Bull. 1996, I, 40 en www.cass.be ; Cass. 28 februari 1995, AR P.94.488.N, www.cass.be en Arr. Cass. 1995, 240; L. VANDE VELDE, S. DE VRIEZE en S. DE PROOST, “Prostitutiebeleid in Antwerpen, Brussel en Charleroi” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐ problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 310. 48 L. VANDE VELDE, S. DE VRIEZE en S. DE PROOST, “Prostitutiebeleid in Antwerpen, Brussel en Charleroi” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 311. 49 Cass. 9 januari 1996, AR.P.95.0893.N, Arr. Cass. 1996, 39 en Bull. 1996, I, 40. 50 C. DE STOOP, Ze zijn zo lief, meneer, Leuven, Kritak, 1992, 248p. 51 G. VERMEULEN, “Matroesjka’s: tien jaar later. Repressie en controle als speerpunten van het vernieuwde mensenhandelbeleid?”, Panopticon 2005, Vol. 2, 1.

9

internationale hulpmiddelen en de opvang van de slachtoffers.52 Zolang er geen sprake was van geweld, klachten, minderjarigen of mensenhandel vond de Commissie dat het beter was om de prostitutie sociaalrechtelijk aan te pakken.53De onderzoekscommissie leidde tot de wet van 13 april 1995 houdende bepalingen tot bestrijding van de mensenhandel en van de kinderpornografie. Deze wet actualiseerde de bepalingen in het Strafwetboek omtrent prostitutie.54 De invoering van de gemeentelijke administratieve sancties in 199955 moest er voor zorgen dat de gemeenten meer slagkracht hadden. Voor deze wet konden zaken van overlast enkel strafrechtelijk worden aangepakt. De politierechtbanken hadden echter geen tijd voor dergelijke kleinere overtredingen, waardoor deze vaak werden geseponeerd.56 Artikel 119bis, § 2 van deze wet bepaalt dat de sancties kunnen bestaan uit een boete, een schorsing of intrekking van een vergunning of een tijdelijke of definitieve sluiting van een instelling.57 In mijn gesprek met LIEVE HUIJSKENS werd ook al aangegeven dat men vooral door middel van de vergunningen zeer kort op de bal kan spelen. Enkel al indien men een waarschuwing krijgt dat de vergunning kan worden ingetrokken, zorgt men ervoor dat de tekortkomingen worden opgelost.58 Met de latere wet van 10 augustus 2005 werd opnieuw onder andere het Strafwetboek aangepast met het oog op de versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel.59 Hierdoor werd de exploitatie van prostitutie beschouwd als een vorm van mensenhandel.60 In 2013 werd het Strafwetboek nogmaals aangepast. Sinds de inwerkingtreding op 2 augustus 2013 van deze wet wordt prostitutie pas gezien als mensenhandel indien er sprak is van uitbuiting van die prostitutie.61 Nochtans blijft de

52 Parlementaire onderzoekscommissie naar een structureel beleid met het oog op de bestraffing en

de uitroeiing van de mensenhandel, Parl. St. Kamer 1993-‐94, nr. 673/7 – 91/92, 84-‐101. 53 D. BOELS, A. VERHAGE en D. BAUTERS, “Prostitutie en informele economie: ‘met haken en ogen’. De

paradoxale aanpak van Sekswerk”, Orde van de dag 2013, afl. 64, 8. van 13 april 1995 houdende bepalingen tot bestrijding van de mensenhandel en van de kinderpornografie, BS 25 april 1995, err. BS 17 juni 1995, err. BS 6 juli 1995. 55 Wet 13 mei 1999 tot invoering van gemeentelijke administratieve sancties, BS 10 juni 1999. (hierna: GAS-‐wet) 56 L. VANDE VELDE, S. DE VRIEZE en S. DE PROOST, “Prostitutiebeleid in Antwerpen, Brussel en Charleroi” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 311. 57 Art. 119bis, § 2 GAS-‐wet. 58 L. HUIJSKENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015. 59 Wet van 10 augustus 2005 tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel en tegen praktijken van huisjesmelkers, BS 2 september 2005. 60 Art. 10 Wet tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel en tegen praktijken van huisjesmelkers voegt (oud) art. 433quinquies, §1, 1° in het Strafwetboek in. 61 Art. 433quinquies, §1, 1° Strafwetboek. 54 Wet

10

exploitatie van prostitutie strikt gezien strafbaar onder artikel 380 van het Strafwetboek. Binnen onze samenleving heersen er nog steeds verschillende meningen over hoe men wettelijk moet omgaan met prostitutie. Sommigen zien liever een strafrechtelijk verbod62, terwijl anderen liever een legalisering wensen doordat ze het zien als een vorm van werk.63 b. Huidige regelgeving Volgens het Strafwetboek is prostitutie niet strafbaar, maar het exploiteren van prostitutie wel.64 Artikel 380, § 1 van het Strafwetboek bepaalt het volgende: “Met gevangenisstraf van een jaar tot vijf jaar en met geldboete van vijfhonderd euro tot vijfentwintigduizend euro, wordt gestraft : 1° hij die, ten einde eens anders driften te voldoen, een meerderjarige zelfs met zijn toestemming, aanwerft, meeneemt, wegbrengt of bij zich houdt met het oog op het plegen van ontucht of prostitutie; 2° hij die een huis van ontucht of prostitutie houdt; 3° hij die kamers of enige andere ruimte verkoopt, verhuurt of ter beschikking stelt met het oog op prostitutie met de bedoeling een abnormaal profijt te realiseren; 4° hij die, op welke manier ook, eens anders ontucht of prostitutie exploiteert.”65 De bestraffing is zwaarder indien het gaat om gedwongen prostitutie, nl. als de dader hierbij direct of indirect gebruik maakt van listige kustgrepen, geweld, bedreigingen of enige ander vorm van dwang of misbruik maakt van een kwetsbare toestand van het slachtoffer.66 Daarnaast worden de straffen ook verhoogd indien er minderjarigen bij betrokken zijn.67 De boetes die worden opgelegd worden steeds vermenigvuldigd met het aantal slachtoffers die betrokken zijn bij het misdrijf.68

62 N. MCKEGANEY en M. BERNARD, Sex work on the streets, prostitutes and their clients, Buckingham,

Open University Press, 1996, 1. 63 V. JENNES, “From sex as sin to sex as work: coyote and the reorganization of prostitution as a social

problem”, Social problems 1990, 33, 405. 64 Exploitatie van prostitutie zowel van minderjarigen als van meerderjarigen is strafbaar: Art. 379

en art. 380 Strafwetboek. 65 Art. 380, § 1 Strafwetboek 66 Art. 380, § 3 Strafwetboek. 67 Art. 380, §4 -‐ §6 Strafwetboek. 68 Art. 380, § 7 Strafwetboek.

11

De toestemming van de sekswerkers doet er hier in principe niet toe.69 Het is dus niet louter gedwongen prostitutie die strikt wettelijk strafbaar is. In dit geval zijn de straffen gewoon zwaarder.70 Ondanks het feit dat het houden van het huis van ontucht en de exploitatie van prostitutie strafbaar is (prostitutie op zich niet) volgens het federaal Strafwetboek, wordt er een gedoogbeleid gevoerd in verschillende steden.71 Het houden van een huis van ontucht wordt beschreven door het Hof van Cassatie: “Het houden van een huis van ontucht kan bestaan in de exploitatie van een inrichting die aldus is georganiseerd dat er geregeld ontucht en/of prostitutie wordt bedreven, uit welke georganiseerde exploitatie de houder rechtstreeks voordeel haalt”. Het wordt daarbij aan de feitenrechter overgelaten om te beslissen of een bepaalde instelling een huis van ontucht of prostitutie is.72 Een vrouw die een huis houdt waar ze louter zichzelf aan ontucht of prostitutie overlevert is niet strafbaar op grond van artikel 380, § 1, 2° Strafwetboek.73 De bedoeling van de dader of de omvang van het eventuele voordeel is onbelangrijk. Het volstaat dat de betrokkene wetens en willens prostitutie of ontucht heeft toegelaten.74 In het kader van artikel 380, § 1, 3° wordt er gesproken over een abnormaal profijt bij het ter beschikking stellen van kamers of ruimtes voor prostitutie. Ook deze term, abnormaal profijt, wordt niet nader omschreven in de wet zelf, dus daarvoor moeten we alweer gaan kijken in de rechtspraak. Cassatie stelt daar opnieuw dat het aan de feitenrechter toekomt om te oordelen naargelang de feiten, van de terbeschikkingstelling van de ruimtes, zijn gebeurd met de bedoeling een abnormaal profijt te realiseren.75 Hier zal men ook niet louter moeten vergelijken met prijzen in prostitutiebuurten, maar de feitenrechter dient meer algemene criteria toe te passen. De verhuurder is niet strafbaar indien hij geen weet heeft van het feit dat de ruimte wordt gebruikt voor prostitutie.76 Men heeft deze extra voorwaarde van abnormaal profijt in de wet ingeschreven om te vermijden dat elke vorm van terbeschikkingstelling of verhuring aan een prostituee van een ruimte of een kamer strafbaar zou zijn. Dit zou er immers toe leiden dat de 69 A. DIERICKX, “De toestemming: een strafbaarheidsvoorwaarde voor de onder artikel 380 §1 1° en 4°

Sw. als misdrijf omschreven feiten?” (noot onder Corr. Dendermonde 8 april 2003), T. Strafr. 2004, 196. 70 Art. 380, § 3 Strafwetboek. 71 D. BOELS, A. VERHAGE, D. BAUTERS, “Prostitutie en informele economie: ‘met haken en ogen’. De paradoxale aanpak van Sekswerk”, Orde van de dag 2013, afl. 64, 8. 72 Cass. 30 april 1985, AR 9248, Vandecasteele, Arr. Cass. 1984-‐85, Bull. 1985, 1069, JT 1986, 89 en Pas. 1985, I, 1069. 73 Cass. 4 september 1984, Arr. Cass. 1984-‐85, 1. 74 A. DE NAUW, Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2010, 161. 75 Cass. 13 april 1999, AR.P.98.0898.N, Frateur, Arr. Cass. 1999, 489, R. Cass. 2000, 17, noot J. MEESE, Bull. 1999, 504 en www.diversiteit.be. 76 A. DE NAUW, Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2010, 162.

12

sekswerkers verplicht zouden zijn om te werken in een ruimte van henzelf. Daarnaast wordt zo ook de mogelijkheid gecreëerd om kamers te verhuren aan een redelijke prijs, bijvoorbeeld door verenigingen in het kader van hulpverlening, om zo de uitbuiters dwars te liggen.77 Dan is de vraag nog wat precies wordt verstaan onder het “exploiteren van prostitutie” uit artikel 380, § 1, 4° Strafwetboek. Dit begrip zorgt voor de meeste moeilijkheden in rechtspraak en rechtsleer. Exploiteren houdt in dat men rechtstreeks of onrechtstreeks een laakbaar financieel voordeel haalt uit prostitutie of er een laakbare bron van inkomsten van maakt.78 Volgens het Hof van Cassatie moet het gaan om een ‘abnormaal voordeel’.79 Door dit abnormaal voordeel dat ten goede komt van de exploitant, zal de betrokken prostituee genoodzaakt zijn om de werkdruk op te drijven, maar het is niet vereist dat de sekswerker onder dwang zou werken om te kunnen spreken van exploiteren van prostitutie.80 Ook hier is toestemming irrelevant. Zoals hierboven omschreven moet het dus gaan om een ‘laakbaar’ of ‘abnormaal’ voordeel. Het louter verhuren van een pand voor een normale huurprijs aan een prostituee valt hier dus niet onder.81 Dit zal, zoals hierboven al werd gesteld, ook niet strafbaar zijn op grond van artikel 380, § 1, 3° Strafwetboek aangezien er daar ook sprake moet zijn van de bedoeling om een abnormaal profijt te realiseren.82 Er moet dus wel een zekere mate van misbruik zijn.83 Hoewel prostitutie op zich niet vaak voor problemen zorgt, kan het vaak overlast met zich meebrengen. Het is aan de lokale overheden om binnen de schemerzone van de wet een regeling uit te werken zodat de overlast beheersbaar wordt en de criminaliteit die ermee gepaard gaat kan worden bestreden.84 77 L. STEVENS en D. DEWANDELEER, “De zedenwetten van 27 maart en 13 april 1995. Wijzigingen van

Boek II van het Strafwetboek”, AJT 1997-‐98, dossier nr. 1, 14. 78 L. STEVENS en D. DEWANDELEER, “De zedenwetten van 27 maart en 13 april 1995. Wijzigingen van

Boek II van het Strafwetboek”, AJT 1997-‐98, dossier nr. 1, 16. 79 Cass. 21 november 1984, Arr. Cass. 1984-‐85, 408, Bull. 1985, 365 en Pas. 1985, I, 365.

80 A. DIERICKX, “De toestemming: een strafbaarheidsvoorwaarde voor de onder artikel 380 §1 1° en 4°

Sw. als misdrijf omschreven feiten?” (noot onder Corr. Dendermonde 8 april 2003), T. Strafr. 2004, 198. 81 L. STEVENS en D. DEWANDELEER, “De zedenwetten van 27 maart en 13 april 1995. Wijzigingen van Boek II van het Strafwetboek”, AJT 1997-‐98, dossier nr. 1, 16; Cass. 5 mei 1958, Arr. Cass. 1958, 692; Cass. 16 december 1974, Arr. Cass. 1975, 453. 82 Art. 380, § 1, 3° Strafwetboek. 83 A. DE NAUW, Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2010, 162. 84 L. VANDE VELDE, S. DE VRIEZE en S. DE PROOST, “Prostitutiebeleid in Antwerpen, Brussel en Charleroi” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 309.

13

Hierna ga ik zeer kort in op het beleid dat gevoerd wordt in Gent en in Antwerpen om een beeld te schetsen op hoe het allemaal kan geregeld worden. Uiteraard geldt hetgeen wat hier uiteen wordt gezet niet voor de regeling van prostitutie in heel Vlaanderen en/of België. c. Beleid Antwerpen In Antwerpen is de bal aan het rollen gegaan in de jaren ‘90. Voordien bestond er reeds een gemeentelijke politiereglement tot vrijwaring van de openbare zedelijkheid en openbare rust in verband met ontucht en prostitutie,85 maar die kon er klaarblijkelijk niet voor zorgen dat de prostitutie geen overlast met zich meebracht. Volgens de prostitutieambtenaar van Antwerpen waren de meeste problemen in de Atheneumbuurt met de tippelprostitutie en het Schipperskwartier. In het Schipperskwartier was er sprake van raamprostitutie die gepaard ging met winkels waar namaakgoederen werden verkocht. Dit was volgens haar deels te wijten aan de val van de Berlijnse muur, hierdoor kwamen vele Oost-‐Europese dames naar hier afgezakt samen met de criminele organisaties die hen omringden. Zowel de Albanese als de Russische maffia domineerden de buurt.86 Buiten deze twee buurten was er echter ook raamprostitutie te vinden in de Korte en Lange Winkelhaakstraat, homoprostitutie in het stadspark, enkele bars die gelegen waren aan de Leien, escortservices en privékamers.87 Daarnaast was er ook de animo om zaken aan te pakken. Men had naast de onderzoekscommissie die was geïnstalleerd naar aanleiding van het boek van Chris De Stoop, ook onder andere Patsy Sörensen van Payoke die op de barricades stond om op te komen voor de rechten van de sekswerker. De ultieme doorbraak kwam er echter bij het indienen van een bewonerspetititie in 1998.88 Door middel van een vijfhoeksoverleg (Burgemeester, parket, justitie, lokale politie en federale gerechtelijke politie)89 is men gekomen tot het beleidsplan ‘integrale aanpak


in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 319. 86 L. HUIJSKENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015. 87 L. VANDE VELDE, S. DE VRIEZE en S. DE PROOST, “Prostitutiebeleid in Antwerpen, Brussel en Charleroi” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 319. 88 L. HUIJSKENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015. 89 L. HUIJSKENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015.

14

prostitutie’. Dit plan is voornamelijk gericht op de raamprostitutie en de straatprostitutie.90 De uitwerking is zeer bestuurlijk geworden.91 Er is ervoor gekozen om de straatprostitutie niet te gedogen, ook al was dit voorzien in het oorspronkelijke plan.92 Er wordt een administratieve boete opgelegd aan zowel de straatprostituee als de klant.93 Daarnaast is er ook een uitgebreide regeling omtrent de raamprostitutie. Raamprostitutie wordt enkel gedoogd binnen de concentratiezone die is bepaald in de Politiecodex.94 Elk pand waarin aan sekswerk wordt gedaan moet beschikken over een geschiktheidsverklaring die wordt afgegeven door de burgemeester indien aan de voorwaarden voor de panden is voldaan.95 De bepalingen hebben betrekking op de indeling van de panden, veiligheid, hygiëne en onderhoud van de panden.96 In principe kan een pand buiten de concentratiezone meteen gesloten worden.97 In mijn gesprek met LIEVE HUIJSKENS werd echter aangegeven dat ze dit om pragmatische redenen niet altijd zullen doen, zolang er geen reclame wordt gemaakt en er geen klachten zijn van de buren.98 Vooraleer het pand gebruikt wordt, moet de pandkalender ook steeds vooraf worden meegedeeld aan de politie. 99 De pandkalender is een lijst met de identiteits-‐ en contactgegevens van en tijdstippen waarop de prostituee zijn/haar activiteiten uitoefent.100 Gedurende de eerste vier maanden waarin de pandkalender wordt gebruikt zijn er al 1450 personen geregistreerd.101 Het is van belang om hier te vermelden dat de regeling van andere prostitutievormen, zoals de escortebranche, privé-‐prostitutie, erotische massagesalons lang niet zo


in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 321. 91 L. HUIJSKENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015. 92 L. VANDE VELDE, S. DE VRIEZE en S. DE PROOST, “Prostitutiebeleid in Antwerpen, Brussel en Charleroi” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 321. 93 Art. 515-‐516 juncto art. 712 Politiecodex Antwerpen. 94 Art. 515 juncto art. 521 Politiecodex Antwerpen. 95 Art. 521 juncto art. 523 Politiecodex Antwerpen. 96 Art. 529-‐545 Politiecodex Antwerpen. 97 Art. 564 Politiecodex Antwerpen. 98 L. HUIJSKENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015. 99 Art. 525 Politiecodex Antwerpen. 100 Art. 521 Politiecodex Antwerpen. 101 L. HUIJSKENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015.

15

uitgebreid is. Hierover bestaan nog geen bijkomende specifieke regelingen. Dit wordt als het meest zwakke punt van de regeling beschouwd door de prostitutieambtenaar.102 d. Beleid Gent In Gent wordt een heel ander beleid gevoerd ten aanzien van prostitutie dan in Antwerpen. Al moet wel gezegd worden dat Gent steeds vaker zaken probeert over te nemen uit Antwerpen, maar dan op hun eigen specifieke manier. Als voorbeelden kan ik hier geven de pandkalender,103 het opleggen van specifieke vereisten voor de panden en het invoeren van een coördinator voor prostitutie naar analogie van de prostitutieambtenaar in Antwerpen.104 Gent had naar aanleiding van de afschaffing van reglementering in 1948 enkele bepalingen omtrent prostitutie opgenomen in het politiereglement. De stad werd echter in de jaren 90 geconfronteerd met de gebeurtenissen rond de Bende van de Miljardair105, samen met schandalen rond corruptie ten aanzien van de prostitutie106, die aan het licht kwamen door de publicatie van het boek van CHRIS DE STOOP.107 Hierdoor werd besloten dat het onder andere noodzakelijk was om het politiereglement te moderniseren.108 In Gent heeft men er voor gekozen om de horeca-‐wetgeving toe te passen op raam-‐ en barprostitutie. De vrouwen worden ingeschreven als diensters, waardoor ze ook bepaalde sociaalrechtelijke voordelen kunnen opbouwen.109 Momenteel geldt nog een oude regeling waarbij diensters verplicht zijn om binnen de 48 uur te worden aangemeld of afgemeld, maar dit zou binnen afzienbare tijd moeten worden omgezet in een systeem zoals de pandkalender in Antwerpen.110

102 L. HUIJSKENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015. 103 L. HUIJSKENS, Mondelinge

mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015 en A. LAMEYSE, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 12 maart 2015. 104 A. LAMEYSE, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 12 maart 2015. 105 D. BOELS, A. VERHAGE, D. BAUTERS, “Prostitutie en informele economie: ‘met haken en ogen’. De paradoxale aanpak van Sekswerk”, Orde van de dag 2013, afl. 64, 8. 106 J. BAELDE, M. BONTE en S. VAN RUMST, “Prostitutiebeleid in Gent, Oostende, Sint-‐Truiden en Luik” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 362. 107 C. DE STOOP, Ze zijn zo lief, meneer, Leuven, Kritak, 1992, 248p; D. BOELS, A. VERHAGE, D. BAUTERS, “Prostitutie en informele economie: ‘met haken en ogen’. De paradoxale aanpak van Sekswerk”, Orde van de dag 2013, afl. 64, 6. 108 D. BOELS, A. VERHAGE, D. BAUTERS, “Prostitutie en informele economie: ‘met haken en ogen’. De paradoxale aanpak van Sekswerk”, Orde van de dag 2013, afl. 64, 8. 109 J. BAELDE, M. BONTE en S. VAN RUMST, “Prostitutiebeleid in Gent, Oostende, Sint-‐Truiden en Luik” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 363. 110 A. LAMEYSE, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 12 maart 2015; BELGA, “Gent registreert prostituees net als in Antwerpen”, De Morgen 2015, 20 april,

16

Naast de aanpassing van het politiereglement is er ook voor gekozen om een aparte cel op te richten binnen de lokale politie. Deze cel, Meprosch genaamd, houdt zich uitsluitend bezig met mensenhandel, prostitutie en schijnhuwelijken.111 Ook dit is een groot onderscheid met de manier waarop wordt omgegaan met prostitutie in Antwerpen. De Meprosch-‐Unit zit immers op het niveau van de lokale recherchedienst, terwijl men in Antwerpen werkt met een unit binnen de wijkpolitie.112 Straatprostitutie wordt niet gedoogd in Gent en mevrouw ANN LAMEYSE gaf ook aan dat het niet voorkomt in Gent. Ook vertelde zij dat indien er toch dames werkzaam zouden zijn op de straten, dit snel gemeld wordt door de sekswerkers uit de buurt.113 Het blijft echter niet simpel om de prostitutie in Gent te handhaven. Daarom heeft men een nieuw actieplan opgesteld dat zal verlopen in drie fasen. Fase 1 houdt in dat men ervoor zorgt dat de buurt niet verder uitbreidt en dat de overlast die er nu is voor de buurtbewoners verder wordt ingeperkt. In fase 2 wil het bestuur nagaan of men de drie straten in de Zuidbuurt waar er sprake is van raamprostitutie kan terugbrengen naar twee straten, waardoor sekswerk in de Belgradostraat zou verdwijnen. In fase 3 zal er dan gekeken worden of het eventueel mogelijk is om de volledige buurt over te hevelen naar een andere plaats binnen de stad.114 Momenteel bevindt men zich nog binnen de eerste fase. In februari 2015 werd in de gemeenteraad een nieuwe stedenbouwkundige verordening opgesteld. Hierdoor kunnen vanaf nu bepaalde eisen worden gesteld aan de prostitutiepanden, zoals een minimumoppervlakte voor de werkruimte en de gemeenschappelijke ruimte, minimumgrootte van de vitrines, de aanwezigheid van een douche/bad… Mevrouw KATHLEEN PELEMAN gaf aan dat dit de grootste tekortkoming was voor het sekswerk in Gent. Zo was er voordien bijvoorbeeld geen douche, maar louter een lavabo verplicht.115 Bij Pas Op waren ze echter geen directe voorstanders van het invoeren van dergelijke verplichting.116 Dit toont nogmaals aan dat er verschillende meningen bestaan over prostitutie en in welke omstandigheden dit ideaal kan worden uitgevoerd. Deze

http://www.demorgen.be/binnenland/gent-‐registreert-‐prostituees-‐net-‐als-‐in-‐antwerpen-‐ a2293206/. 111 D. BOELS, A. VERHAGE, D. BAUTERS, “Prostitutie en informele economie: ‘met haken en ogen’. De paradoxale aanpak van Sekswerk”, Orde van de dag 2013, afl. 64, 8. 112 L. HUIJSKENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015 en A. LAMEYSE, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 12 maart 2015. 113 A. LAMEYSE, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 12 maart 2015. 114 A. LAMEYSE, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 12 maart 2015. 115 K. PELEMAN, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 5 februari 2015. 116 A. LAMEYSE, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 12 maart 2015.

17

verordening ligt momenteel ter goedkeuring voor aan de deputatie van Oost-‐Vlaanderen en is dus nog niet in werking getreden.117 Op 23 maart 2015 heeft men in de gemeenteraad van Gent dan ook nog een nieuwe politieverordening goedgekeurd. Deze politieverordening betreffende de raamprostitutie en het bekomen van een geschiktheidsverklaring bij uitbating van raamprostitutiepanden had als doel voorwaarden te kunnen opleggen ten aanzien van zowel de uitbater van raamprostitutiepanden, als de prostitutiepanden zelf. Door middel van deze verordening kan men eindelijk ook voorwaarden opleggen ten aanzien van veiligheid, hygiëne en gezondheid.118 Deze verordening is in werking getreden op 1 april 2015.119 1.3.1.3. Beleid op vlak van vervolging Het is ook van belang om steeds te kijken naar het beleid op vlak van vervolgingen. Indien een bepaald verbod is ingevoerd, maar er wordt helemaal geen research gedaan door de overheidsinstanties naar het naleven van dit verbod, dan is de kans weinig waarschijnlijk dat men het verbod ook effectief zal naleven. Indien de pakkans immers quasi nihil is, zal men minder de drang voelen om zich aan de letter van de wet te houden. Er is steeds een groot verschil tussen hoe bepaalde zaken op papier geformuleerd zijn en hoe de zaken worden geïmplementeerd in de praktijk.120 Aangezien de regeling omtrent het gedoogbeleid verschilt van stad tot stad of gemeente tot gemeente, verschilt het beleid op vlak van vervolging ook. Niet in elke stad of gemeente zijn er zones of panden waar de uitbating van prostitutie wordt toegelaten. Zo gebeurt het dat een pand waar prostitutie wordt bedreven buiten de steden en gemeenten die een omstandige regeling hebben, gesloten wordt als die zorgt voor overlast.121 Daarnaast hangt het ook af van het lokale parket welk vervolgingsbeleid er wordt gevoerd. In het laatste decennium zijn er echter geen veroordelingen gepubliceerd in verband met het vervolgen van personen die huizen van ontucht of

Stedenbouwkundige verordening raamprostitutie, https://stad.gent/samenleven-‐welzijn-‐ gezondheid/preventie-‐en-‐veiligheid/raamprostitutie/stedenbouwkundige-‐verordening-‐ raamprostitutie (consultatie 9 mei 2015). 118 Art. 2 Politieverordening betreffende de raamprostitutie en het bekomen van een geschiktheidsverklaring bij uitbating van raamprostitutiepanden, https://stad.gent/system/files/regulations/politieverordening%20prostitutie.pdf; A. LAMEYSE, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 12 maart 2015. 119 Art. 31 Politieverordening betreffende de raamprostitutie en het bekomen van een geschiktheidsverklaring bij uitbating van raamprostitutiepanden, https://stad.gent/system/files/regulations/politieverordening%20prostitutie.pdf. 120 M.L. SKILBREI en C. HOLMSTRÖM, Prostitution policy in the Nordic Region. Ambiguous sympathies, Surrey, Ashgate, 2013, 3. 121 K. PELEMAN, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 5 februari 2015. 117

18

prostitutie openhouden. Telkens wanneer een vervolging werd ingesteld, was er ook sprake van een vervolging wegens mensenhandel of -‐smokkel.122 Toen ik hiernaar vroeg bij de respondenten gaven zij vooral aan dat de rechtsonzekerheid en willekeur problematisch is.123 Bij Ghapro heeft men de indruk dat er af en toe een eigenaar van een pand in de gevangenis terecht komt omwille van de vreemde sector waarin hij/zij werkzaam is, zonder het slecht voor te hebben met de meisjes die worden tewerkgesteld. 124 Dit werd echter niet bevestigd door de gepubliceerde rechtspraak. Ook LIEVE HUIJSKENS gaf aan dat ze Nederlanders die hun werkzaamheden willen uitbreiden naar Antwerpen er moet op wijzen dat het uitbaten van een bordeel in principe strafbaar is. In de praktijk is het echter vaak wel mogelijk, maar ze kan geen garanties geven naar de eventuele vervolgingen toe.125 Op dit vlak blijft er voorlopig een grote rechtsonzekerheid. Soms probeert een rechter via zijn uitspraak toch duidelijk te maken dat het maatschappelijk idee over prostitutie is veranderd en dat dergelijk gedoogbeleid zorgt voor verwarring en fundamentele ongelijkheid tussen burgers. Men voert dan het ontbreken van toestemming als strafbaarheidsvoorwaarde in bij artikel 380, 1° en 4° Strafwetboek. 126 Het is echter duidelijk dat dergelijke voorwaarde opleggen niet wettelijk is. In de wet staat zelfs duidelijk vermeld dat het niet van belang is of er toestemming is gegeven. Het enige waar deze toestemming kan meespelen is bij het bepalen van de straftoemeting.127 De straffen zijn immers veel hoger in het geval er sprake is van enige vorm van dwang of misbruik van een zwakke positie.128 Door de hervorming van justitie is het nu nog koffiedik kijken hoe de zaken zullen worden aangepakt in de toekomst.129 Het Federaal Migratiecentrum130 geeft duidelijk

122 Bij wijze van voorbeeld: Corr. Antwerpen 22 januari 2001, Rechtspraak mensenhandel 2002, 407;

Corr. Charleroi (7e k.) 21 maart 2014, www.diversiteit.be; Corr. Antwerpen 11 maart 2014, www.diversiteit.be; Corr. Brussel 26 november 2010, www.diversiteit.be; Corr. Luik 12 februari 2014, www.diversiteit.be. 123 L. HUIJSKENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015; K. PELEMAN, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 5 februari 2015; M. CLAESSENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 17 februari 2015. 124 K. PELEMAN, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 5 februari 2015. 125 L. HUIJSKENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015. 126 Corr. Dendermonde 8 april 2003, T. Strafr. 2004, 193, noot A. DIERICKX en RW 2004-‐05, 111-‐112, noot A. VANDEPLAS. 127 A. DIERICKX, “De toestemming: een strafbaarheidsvoorwaarde voor de onder artikel 380 §1 1° en 4° Sw. als misdrijf omschreven feiten?” (noot onder Corr. Dendermonde 8 april 2003), T. Strafr. 2004, 196. 128 Art. 380, § 3 Strafwetboek. 129 L. HUIJSKENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015; S. CLUYDTS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 5 maart 2O15.

19

aan in het jaarverslag van 2013 dat ze hopen dat deze hervorming zorgt voor meer sensibilisering rond mensenhandel en dat de nodige materiële en menselijke middelen ter beschikking zullen worden gesteld.131 1.3.2. Litouwen 1.3.2.1. Definitie Net zoals in België bestaat er ook in Litouwen geen wettelijke definitie van prostitutie. 1.3.2.2. Regelgeving Prostitutie is verboden in Litouwen. Al geldt er geen strafrechtelijk verbod ten aanzien van prostitutie zelf, maar gaat het louter om een administratieve geldboete die kan worden opgelegd ten aanzien van zowel de prostituee als zijn of haar klanten. Dit verbod werd ingevoerd op 16 juni 2005 ten aanzien van de klant als één van de maatregelen om de vraag naar prostitutie in Litouwen te laten dalen.132 De standaardboete bedraagt tussen de 300 en 500 Litouwse LITAS (87-‐145 euro). In geval van herhaling kan die boete worden opgetrokken van 500 of 1000 LITAS (145-‐290 euro)133 en zelfs een administratieve hechtenis tot 30 dagen.134 Normaal wordt de prostituee uitgesloten van deze boetes in het geval men minderjarig is, men op één of andere manier afhankelijk is, er sprake is van fysiek of emotioneel geweld of bedrog of in het geval men een erkend slachtoffer van mensenhandel is in een criminele procedure.135 Al lijkt het m.i. niet simpel om dergelijk geweld of bedrog aan te 130 Dit

centrum is samen met het Interfederaal Gelijkekansencentrum de opvolger van het oude Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding. Het Federaal Migatiecentrum wordt momenteel zo genoemd in afwachting van een beslissing van de Raad van Bestuur over de naam. 131 Federaal Centrum voor de analyse van de migratiestromen, de bescherming van de grondrechten van de vreemdelingen en de strijd tegen mensenhandel, Jaarverslag Mensenhandel 2013. Bruggen slaan, Brussel, 2014, 121. 132 EUROPEAN COMMISSION, Together against trafficking in human beings – Lithuania, s.l., s.d., https://ec.europa.eu/anti-‐trafficking/content/nip/lithuania_en. 133 Sinds 1 januari 2015 is Litouwen lid van de Eurozone. De wisselkoers is toen onherroepelijk vastgesteld door de Europese Centrale Bank. Die bedraagt: €1 = LTL 3,45280. ECB, Litouwen (sinds 1 januari 2015), s.l., s.d., www.ecb.europa.eu/euro/changeover/lithuania/html/index.nl.html. 134 Art. 182(1) of the Lithuanian Code of Violations of Administrative Law; O. FEDOSIUK, Schriftelijke mededeling, via e-‐mail, d.d. 27 januari 2015; A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 153; EUROPEAN COMMISSION, Together against trafficking in human beings – Lithuania, s.l., s.d., https://ec.europa.eu/anti-‐trafficking/content/nip/lithuania_en. 135 Art. 182(1) of the Lithuanian Code of Violations of Administrative Law; O. FEDOSIUK, Schriftelijke mededeling, via e-‐mail, d.d. 27 januari 2015; A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 153; EUROPEAN COMMISSION, Together against trafficking in human beings – Lithuania, s.l., s.d., https://ec.europa.eu/anti-‐trafficking/content/nip/lithuania_en.

20

tonen, laat staan dat men moet aantonen dat men slachtoffer is van mensenhandel. Daarnaast moet men dan ook nog voldoen aan bijkomende voorwaarden vooraleer men zal erkend worden in een strafprocedure als slachtoffer van mensenhandel. Zo moet men onder andere meewerken aan de vervolging.136 Daarnaast bepalen artikel 307 en artikel 308 van het Litouws Strafwetboek strafrechtelijke straffen voor personen die winst halen uit de prostitutie van een ander of die een ander persoon betrekken in prostitutie. Pooierschap kan in het geval van toestemming leiden tot gevangenisstraffen tot zes jaar of boetes.137 Indien men een ander persoon betrekt in prostitutie dan zal men ook kunnen veroordeeld worden tot een boete of een gevangenisstraf tot 3 jaar. In het geval de persoon die in de prostitutie wordt betrokken financieel afhankelijk is, ondergeschikt is aan de dader of als de dader fysieke of mentale dwang of bedrog heeft gebruikt, dan riskeert men een gevangenisstraf van twee tot zeven jaar.138 In Litouwen wordt ook steeds vaker discussie gevoerd omtrent de regelgeving die zou moeten gelden in verband met prostitutie. Er worden internationale conferenties gehouden in verband met het al dan niet invoeren van het zogenaamde Zweedse model.139 De bevolking is verdeeld omtrent dit onderwerp. 48% zou van oordeel zijn dat prostitutie zou gelegaliseerd moeten worden in Litouwen, terwijl 48,9% tegen dergelijke legalisering is.140 OLEG FEDOSIUK, een rechter uit de Supreme Court in Litouwen en professor aan de Mykolas Romeris University in Vilnius denkt echter dat het niet zo’n vaart zal lopen. Naar zijn aanvoelen is er in de Litouwse samenleving geen draagvlak om een radicale verandering door te voeren op het gebied van prostitutie. Er zouden wel wat populistische plannen zijn die ook een strafbaarstelling van de aankoop van seksuele diensten wegdraagt, maar het is nog onduidelijk tot hoever deze plannen zullen komen.141

EUROPEAN COMMISSION, Together against trafficking in human beings – Lithuania, s.l., s.d., https://ec.europa.eu/anti-‐trafficking/content/nip/lithuania_en. 137 Art. 307 Litouws Strafwetboek, http://www3.lrs.lt/pls/inter3/dokpaieska.showdoc_l?p_id=366707. 138 Art. 308 Litouws Strafwetboek, http://www3.lrs.lt/pls/inter3/dokpaieska.showdoc_l?p_id=366707. 139 X, “International conference ‘Prostitution: how to ensure justice?’ ”, Dingusiu zmoniu seimu paramos centras 2013, 27 mei, http://www.missing.lt/index.php/en/news/201-‐international-‐ conference-‐prostitution-‐how-‐to-‐ensure-‐justice. 140 BALTIC NEWS SERVICE, “Half of Lithuanians favor legalizing prostitution”, 15min.lt 2013, 10 juni, http://www.15min.lt/en/article/in-‐lithuania/half-‐of-‐lithuanians-‐favor-‐legalizing-‐prostitution-‐525-‐ 343459. 141 O. FEDOSIUK, Schriftelijke mededeling, via e-‐mail, d.d. 27 januari 2015. 136

21

1.3.2.3. Beleid op vlak van vervolging Volgens het Lithuanian AIDS center zouden er in Vilnius alleen al zo’n 1000 tot 3000 prostituees werkzaam zijn. In de Litouwse pers staat het ook vol van de advertenties in verband met vrouwen die hun seksuele diensten aanbieden aan mannen. Uiteraard is dit niet té openlijk, aangezien prostitutie nog steeds strafbaar is. Men spreekt louter in termen van massages, bezorging van bloemen of simpelweg aangename avonden. In Vilnius zouden er ook zowat vijftien tot twintig illegale bedrijven zich bezig houden met prostitutie.142 Men schat dat ongeveer de helft van de prostituees werkt met deze bedrijven om aan klanten te raken.143 Het zijn ook vaak deze bedrijven die de advertenties in de kranten plaatsen. Politie-‐experts schatten dat er ongeveer dertig tot veertig advertenties per dag worden geplaatst door dergelijke organisaties.144 Er is dus duidelijk geen sprake van efficiënte opvolging en vervolging van de prostituees en ook niet van hun pooiers. Dit wordt ook bevestigd door OLEG FEDOSIUK. Hij liet mij weten dat de wetgeving omtrent prostitutie slechts zeer occasioneel wordt geïmplementeerd.145 1.3.3. Zweden 1.3.3.1. Definitie In Zweden is er in 1998 een verbod ingevoerd voor de klanten om gebruik te maken van de diensten van een sekswerker. Deze is van kracht gegaan op 1 januari 1999.146 De prostituee zelf is echter niet strafbaar. Het is perfect legaal om de eigen seksuele

142 A. GUTAUSKAS, “Trade

in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 145. 143 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 145. 144 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 144. 145 O. FEDOSIUK, Schriftelijke mededeling, via e-‐mail, d.d. 27 januari 2015. 146 N. PERSAK, “Prostitution, harm and the criminalisation of clients” in L. PAUWELS en G. VERMEULEN (eds.), Update in de criminologie VI: Actuele ontwikkelingen inzake EU-‐strafrecht, veiligheid, politie, strafprocedure, prostitutie en mensenhandel, drugsbeleid en penologie, Antwerpen, Maklu, 2012, 229; A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 528.

22

diensten te verkopen.147 Zweden was het eerste land in de wereld die dergelijk verbod heeft ingevoerd,148 maar het wordt door steeds meer landen overgenomen.149 Deze wetgeving is er gekomen vanuit het geloof dat elke vorm van prostitutie een vorm van geweld ten opzichte van vrouwen is. Hier wordt dus geen onderscheid gemaakt tussen gedwongen en vrijwillige prostitutie.150 Hoewel het verbod op het verkoop van seks genderneutraal is geformuleerd,151 gaat de wet toch uit van gendergeweld ten opzichte van vrouwen gepleegd door mannen.152 Men gaat er dus volledig aan voorbij dat er ook mannen-‐, jongens-‐ en transgenderprostitutie bestaat.153 Net als in België bestaat er geen wettelijke definitie voor prostitutie. De overheid omschrijft het begrip als “gekenmerkt door vaagheid”. We kunnen echter wel een 147 A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN

(ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 527. 148 J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Abolitionist feminism as patriarchal control: Swedish understandings of prostitution and trafficking”, Dialectical anthropology 2013, vol. 37, 333; A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 535; N. PERSAK, “harm and the criminalisation of clients” in PAUWELS, L. En G. VERMEULEN (eds.), Update in de criminologie VI: Actuele ontwikkelingen inzake EU-‐strafrecht, veiligheid, politie, strafprocedure, prostitutie en mensenhandel, drugsbeleid en penologie, Antwerpen, Maklu, 2012, 229. 149 Onder andere Noorwegen en IJsland hebben een gelijkaardige regelgeving aangenomen. E. EMBRECHTS, “Prostitutie: het Zweedse of Nederlandse model?”, De wereld morgen 2013, 28 februari, http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2013/02/28/prostitutie-‐het-‐zweedse-‐het-‐nederlandse-‐ model. Andere landen willen het eventueel invoeren, denk maar aan Frankrijk die het probeerde door te voeren, maar waar het op laatste moment is tegengehouden. BELGA, “Hoe deze ex-‐prostituee Frankrijk aanspoort prostitutie strafbaar te stellen”, De Morgen 2014, 12 oktober, http://www.demorgen.be/buitenland/hoe-‐deze-‐ex-‐prostituee-‐frankrijk-‐aanspoort-‐prostitutie-‐ strafbaar-‐te-‐stellen-‐a2086941/. 150 N. PERSAK, “Prostitution, harm and the criminalisation of clients” in L. PAUWELS en G. VERMEULEN (eds.), Update in de criminologie VI: Actuele ontwikkelingen inzake EU-‐strafrecht, veiligheid, politie, strafprocedure, prostitutie en mensenhandel, drugsbeleid en penologie, Antwerpen, Maklu, 2012, 229. 151 O. FLORIN, “A particular kind of violence: Swedish social policy puzzles of a multipurpose criminal law”, Sexuality research and social policy 2012, vol. 9, 271. 152 J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Abolitionist feminism as patriarchal control: Swedish understandings of prostitution and trafficking”, Dialectical anthropology 2013, vol. 37, 335; J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Sweden’s abolitionist discourse and law: effects on the dynamics of Swedish sex work and on the lives of Sweden’s sex workers”, CCJ 2014, 594. 153 A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 229; J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Sweden’s abolitionist discourse and law: effects on the dynamics of Swedish sex work and on the lives of Sweden’s sex workers”, CCJ 2014, 595; L. HUIJSKENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015; K. PELEMAN, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 5 februari 2015.

23

definitie afleiden uit de wetgeving in Zweden.154 Het misdrijf aankoop van seksuele diensten bestaat uit het verkrijgen van terloopse seksuele diensten tegen betaling.155 Volgens OLA FLORIN kunnen we hieruit afleiden dat “to ‘prostitute’ oneself is to provide the kind of casual sexual relations that are illegal to obtain for payment. (…) A ‘sexual relation’ refers to intercourse and acts that involve a person touching another person’s genitals or the other person’s body with his/her own genitals (GoS bill 1997/98:55). The ban does not affect compensation for webcam sex, live masturbation, striptease, escort or nude massage without such touching”.156 Daarnaast is er een definitie voor prostitutie gegeven in een onderzoek naar prostitutie genaamd “Prostitution in Sweden, background and measures”. Deze luidt als volgt: “Prostitution occurs when at least two parties purchase and sell sexual services in return for (usually) financial compensation, which represents a condition for the sexual service.” 157 Nu is de vraag wat moet verstaan worden onder ‘sexual services. Niet iedereen hoeft immers dezelfde mening te delen als OLA FLORIN. Men kan hierbij denken aan een bepaalde president van Amerika die ook zijn eigen mening had over de definitie ‘sexual relationship’.158 1.3.3.2.

Regelgeving

a. Geschiedenis Zweedse wetgeving De Zweedse wetgeving is er niet op één twee drie gekomen. Het is allemaal begonnen in 1971 met de oprichting van het Sexual Crimes Report (S.C.R.). Dit was een commissie die als taak had gekregen om de verouderde wetten in verband met de deugd te bekijken. In Zweden heerste er immers een gevoel van seksuele bevrijding die moest worden nagestreefd. De S.C.R., die was samengesteld uit 7 mannen en één vrouw, deed echter bepaalde uitspraken die niet door de beugel konden. Onder andere waren zij van mening dat seksualiteit een privézaak was en dat de staat zich hier zo weinig mogelijk diende in te mengen. Uiteraard deelden de meesten deze mening, maar volgens het

154 O. FLORIN, “A particular kind of violence: Swedish social policy puzzles of a multipurpose criminal

law”, Sexuality research and social policy 2012, vol. 9, 270. Deel II, Hoofdstuk 6, Sectie 11 Zweeds Strafwetboek, http://works.bepress.com/cgi/viewcontent.cgi?article=1028&context=christoffer_wong. 156 O. FLORIN, “A particular kind of violence: Swedish social policy puzzles of a multipurpose criminal law”, Sexuality research and social policy 2012, vol. 9, 270. 157 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 5. 158 D. KULICK, “Sex in the new Europe. The criminalization of clients and Swedish fear of penetration”, Anthropological Theory 2003, 202. 155

24

S.C.R. moest deze gedachte ook worden doorgetrokken tot verkrachting. Volgens het S.C.R. was ook prostitutie niet problematisch.159 Deze twee laatste stellingen gingen echter te ver voor de Zweedse vrouwen en ze kwamen in opstand. Zij waren dan weer de mening toegedaan dat dergelijke uitspraken geen seksuele bevrijding nastreefden, maar dat het louter ging om het aanvallen van de seksuele integriteit van de vrouwen. Het is op dit moment dat ook prostitutie in het debat werd betrokken en werd aanzien als een vorm van geweld tegen vrouwen. 160 Eind jaren 70 werd het S.C.R. opgegeven en vervangen door twee nieuwe commissies, namelijk het Prostitution Report (P.R.) en het Sexual Crimes Committee (S.C.C.).161 Het meest uitgebreide onderzoek naar prostitutie in Zweden werd uitgevoerd door het P.R.162 Dit onderzoek heeft er voor het eerst voor gezorgd dat het idee in verband met sekswerk veranderde in Zweden. Zij beschreven prostitutie immers als een objectivering van de vrouwen en als een vorm van geweld en onderdrukking van vrouwen.163 Hierdoor kwam er een afname in de prostitutie in de jaren 1980. Deze daling werd echter alweer snel teniet gedaan toen er in de jaren 1990 terug een opleving kwam. De Zweedse regering wou dit echter niet zomaar laten gebeuren en richtte in 1993 alweer twee nieuwe commissies op die hier nader onderzoek moesten naar verrichten. De ene diende zich bezig te houden met de omvang en de sociale consequenties van prostitutie, terwijl de andere commissie zich diende bezig te houden met het in kaart brengen van geweld en seksuele misdrijven tegen vrouwen. Beide commissies stelden voor om een verbod op de koop van seksuele diensten in te voeren.164

159 A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN

(ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 536. 160 A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 536. 161 A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 537. 162 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 5. 163 A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 537. 164 A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 537.

25

Medio jaren 1990 kwam zowel seksueel als psychologisch geweld ten aanzien van vrouwen hoog op de politieke agenda te staan, mede onder invloed van het Zweeds parlement die op dat moment uit meer dan 40% vrouwen bestond.165 Hieruit vloeide het wetsontwerp, “Government Bill on Violence against Women” voort. Dit ontwerp wenste een einde te maken aan zowel prostitutie, geweld tegen vrouwen als ongewenste intimiteiten op het werk.166 Hieruit vloeide ook het idee van de prostitutiewet van 1999, maar de maatregelen voor de eigenlijke uitwerking werden gevonden in het rapport ‘Commerce of Sex’ van het Prostitution Report.167 Op het moment dat de Zweedse regering debatteerde over de eventuele invoering van dit verbod, heeft ze echter één belangrijke stem in het debat over het hoofd gezien, nl. die van de prostituees zelf.168 Al is het te betwijfelen als men dit werkelijk over het hoofd heeft gezien en het niet louter moedwillig heeft genegeerd. Er waren immers meerdere personen die benadrukten dat ook de stem van de sekswerker zelf diende gehoord te worden.169 Toch vond men het blijkbaar niet nodig om hierop in te gaan. b. Huidige wetgeving Zweden Het Zweeds Strafwetboek en dus ook het bijhorend verbod op de aankoop van seksuele diensten heeft niet louter uitwerking op het grondgebied van Zweden zelf, maar heeft ook een gedeeltelijke extraterritoriale werking. 170 Het strafwetboek maakt een onderscheid naargelang misdrijven gepleegd zijn op het grondgebied of daarbuiten en bepaalt ook bij extraterritoriale misdrijven een strafrechtelijke aansprakelijkheid in sommige gevallen. De Zweedse wet bepaalt dat indien een Zweeds onderdaan of een persoon gedomicilieerd in Zweden een misdrijf pleegt in het buitenland veroordeeld kan worden volgens het Zweeds recht in een Zweedse rechtbank indien er sprake is van dubbele incriminatie. De straf die wordt opgelegd, kan echter niet meer zijn dan de


(ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 537. 166 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 4. 167 A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 537. 168 J. LEVY, Swedish abolitionism as violence against women, Glasgow, SWO, 2013, 1. 169 J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Sweden’s abolitionist discourse and law: effects on the dynamics of Swedish sex work and on the lives of Sweden’s sex workers”, CCJ 2014, 594; S. DÖDILLET en P. ÖSTERGREN, The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects, Den Haag, 2011, 21. 170 A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 233.

26

zwaarste straf die is voorzien voor het misdrijf onder het recht van de plaats waar het is gepleegd.171 Men wou immers vermijden dat bijvoorbeeld Zweden naar het buitenland trokken in het kader van sekstoerisme.172 Deze regeling zorgt er dus voor dat dergelijke sekstoeristen ook in eigen land kunnen berecht worden indien deze gedraging ook in het buitenland een misdrijf uitmaakt.173 Sinds de inwerkingtreding van het verbod op de aankoop van seksuele diensten zou het aantal Zweedse mannen die dergelijke plezierreisjes ondernemen niet opvallend zijn toegenomen.174 Hoofdstuk 6 van het tweede deel van het Zweeds Strafwetboek handelt over seksuele misdrijven. Het is dus ook hier dat de veranderingen van de wet van 1999 doorgevoerd zijn. Deze bepalingen zijn verder aangepast in 2005 en 2011. Sectie 11 van dit hoofdstuk bepaalt dat men zal veroordeeld worden voor de aankoop van seksuele diensten tot boetes of een gevangenisstraf van maximum 1 jaar indien de persoon terloopse seksuele diensten verkrijgt tegen betaling. Dit geldt ook zelfs als de betaling is beloofd of wordt gegeven door een derde partij.175 De betaling hoeft niet noodzakelijk uit een geldsom te bestaan, maar kan ook gegeven worden door middel van bijvoorbeeld alcohol of drugs.176 Op 1 juli 2011 heeft men de maximumstraf verhoogd van 6 maanden naar 1 jaar om zo een meer genuanceerdere straf te kunnen opleggen bij zwaardere omstandigheden.177

Deel I, Hoofdstuk 2, Sectie 2 Zweeds Strafwetboek, http://www.government.se/content/1/c6/02/77/77/cb79a8a3.pdf; A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 528-‐529. 172 A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 233. 173 A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 233; G. EKBERG, “The swedish law that prohibits the purchase of sexual services. Best practices for prevention of prostitution and trafficking in human beings,” Violence against women 2004, Vol. 10, 1196. 174 G. EKBERG, “The swedish law that prohibits the purchase of sexual services. Best practices for prevention of prostitution and trafficking in human beings,” Violence against women 2004, Vol. 10, 1197. 175 Deel II, Hoofdstuk 6, Sectie 11 Zweeds Strafwetboek, http://works.bepress.com/cgi/viewcontent.cgi?article=1028&context=christoffer_wong. 176 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 6. 177 SWEDISH NATIONAL POLICE BOARD, Situation report 13. Trafficking in human beings for sexual and other purposes, s.l., 2013, 16, https://polisen.se/Global/www%20och%20Intrapolis/Informationsmaterial/01%20Polisen%20na tionellt/Engelskt%20informationsmaterial/Trafficking_1998_/Trafficking_report_13_20130530.pdf; 171

27

Het is ook niet toegelaten prostitutie van een ander te vergemakkelijken of er op ongepaste wijze pecuniaire winsten uit te halen. Sectie 12 van hetzelfde hoofdstuk bepaalt dat personen die dit misdrijf plegen, zullen veroordeeld worden tot een gevangenisstraf van maximum 4 jaar voor het bemiddelen van seksuele diensten of souteneurschap.178 Zo zou onder andere een uitgever van een krant veroordeeld zijn op grond van dit artikel voor het publiceren van advertenties in verband met het aanbieden van seksuele diensten.179 Een huisbaas wordt geacht de activiteiten te hebben vergemakkelijkt indien hij die de gebouwen verhuurt, weet heeft van het feit dat de gebouwen geheel of voor een substantieel deel worden gebruikt voor seksuele relaties tegen betaling én hij geen redelijke maatregelen neemt om deze overeenkomst te beëindigen. Hij kan dus ook gestraft worden met een gevangenisstraf van maximum 4 jaar.180 Het Zweeds Strafwetboek bepaalt ook nadrukkelijk dat er sprake kan zijn van verzwarende omstandigheden en dus ernstig souteneurschap. In dit geval is er sprake van een gevangenisstraf van minimum 2 jaar en een maximum van acht jaar. De rechter zal bij zijn oordeel over de ernst van het misdrijf rekening moeten houden met het feit of het gaat om een activiteit die is uitgevoerd op grote schaal, heeft geleid tot aanzienlijke winst of meedogenloze uitbuiting van anderen met zich heeft meegebracht.181 Ook de poging tot de aankoop van seksuele diensten of het souteneurschap zijn strafbaar.182 Daarnaast is ook de voorbereiding op het souteneurschap strafbaar. Enkel in het geval van ernstig souteneurschap zal men ook strafbaar zijn indien men nalaat de voorbereiding of de samenzwering tot het plegen van het misdrijf aan te geven.183 Door de invoering van de nieuwe prostitutiewet is de sector zich anders gaan organiseren. Zoals door velen wordt aangegeven gebeurt prostitutie nu verdoken in MINISTRY OF HEALTH AND SOCIAL AFFAIRS, Legislation on the purchase of sexual services, http://www.government.se/sb/d/4096/a/119861. 178 Deel II, Hoofdstuk 6, Sectie 12, paragraaf 1 Zweeds Strafwetboek, http://works.bepress.com/cgi/viewcontent.cgi?article=1028&context=christoffer_wong. 179 A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 531. 180 Deel II, Hoofdstuk 6, Sectie 12, paragraaf 2 Zweeds Strafwetboek, http://works.bepress.com/cgi/viewcontent.cgi?article=1028&context=christoffer_wong. 181 Deel II, Hoofdstuk 6, Sectie 12, paragraaf 3 Zweeds Strafwetboek, http://works.bepress.com/cgi/viewcontent.cgi?article=1028&context=christoffer_wong. 182 Deel II, Hoofdstuk 6, Sectie 15, paragraaf 1 Zweeds Strafwetboek, http://works.bepress.com/cgi/viewcontent.cgi?article=1028&context=christoffer_wong. 183 Deel II, Hoofdstuk 6, Sectie 15, paragraaf 2 Zweeds Strafwetboek, http://works.bepress.com/cgi/viewcontent.cgi?article=1028&context=christoffer_wong.

28

bars, hotels, massagesalons, escortebureaus...184 Door verschillende welzijnswerkers die betrokken zijn bij prostitutie wordt aangegeven dat dit zorgt voor gevaarlijkere situaties. Dit gaat dan niet alleen over feiten waarbij de meisjes in een gevaarlijke situatie worden gebracht ten aanzien van de klanten, maar ook situaties waarbij de meisjes niet meer naar hulpverlening durven/kunnen stappen.185 Ook is de situatie voor de klant eventueel een bron van onheil. Het is immers niet denkbeeldig dat een prostituee een klant zou chanteren.186 1.3.3.3. Beleid op vlak van vervolging Volgens bepaalde schattingen zouden er in Zweden 2500 prostituees actief zijn.187 Toen ik sprak met de respondenten hier in België werd echter aangegeven dat het zeer moeilijk is om in België een getal hierop te plakken. Men had enkel benaderende cijfers voor de raamprostitutie, maar niet voor de vele andere prostitutievormen, zoals de escorte, bij massagesalons, privé-‐ontvangsten…188 In een onderzoek waar CHARLOTTA HOLMSTRÖM aan heeft meegewerkt, geeft ze duidelijk aan dat het van belang is om de methodes en perspectieven die men gebruikt om de omvang te meten, na te gaan.189 Het lijkt mij dus van belang om hier ook te melden dat dit cijfer duidelijk slechts om een schatting kan gaan. In Zweden is zo goed als elke vorm van prostitutie immers verdoken, aangezien de klanten strafbaar zijn. Dit cijfer geeft echter wel aan dat de prostitutie niet verdwenen is, zelfs niet met dergelijk verbod.


(ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 544. 185 D. KULICK, “Sex in the new Europe. The criminalization of clients and Swedish fear of penetration”, Anthropological Theory 2003, 204; K. PELEMAN, mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 5 februari 2015; L. HUIJSKENS, mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015. 186 A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 545; D. KULICK, “Sex in the new Europe. The criminalization of clients and Swedish fear of penetration”, Anthropological Theory 2003, 205. 187 J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Sweden’s abolitionist discourse and law: effects on the dynamics of Swedish sex work and on the lives of Sweden’s sex workers”, CCJ 2014, 597; A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 530. 188 L. HUIJSKENS, mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015; K. PELEMAN, mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 5 februari 2015 en A. LAMEYSE, mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 12 maart 2015. 189 C. HOLMSTRÖM en M. L. SKILBREI, “Prostitution in the Nordic Countries. Conference report, Stockholm, October 16-‐17, 2008”, Nordic Council of Ministers 2009, 16.

29

De eerste drie jaren na invoering van de wet zijn er 99 mensen veroordeeld in Zweden. 11 in 1999, 34 in 2000 en 54 in 2001.190 Het was blijkbaar vooral moeilijk om het misdrijf te bewijzen.191 Vaak was er nood aan bekentenissen. Zo zou er bij acht op de tien vervolgingen bekentenissen zijn afgelegd.192 Politie en parket beweren echter wel dat deze bewijsproblemen die er bij de beginne waren, ondertussen opgelost zijn.193 Toch blijft er echter nog een groot onderscheid bestaan tussen het aantal personen die vervolgd worden en de personen die dan uiteindelijk veroordeeld zijn. Bijvoorbeeld in 2008 werden er 187 personen vervolgd, maar uiteindelijk zijn er slechts 76 die een geldboete kregen opgelegd. 48 van hen pleitten schuldig.194 Deze bewijsproblematiek blijft zeker bestaan in het geval van een poging tot de aankoop van seksuele diensten. Zo zou onder andere uit de rechtspraak blijken dat het louter instappen van een prostituee bij een klant in de auto geen voldoende bewijs uitmaakt voor een poging tot de aankoop van seksuele diensten.195 De politie wacht daarom opzettelijk tot de seksuele daad is gestart vooraleer men tussenbeide komt. Op die manier heeft men immers meteen bewijs voor de gepleegde overtreding, in plaats van dat men moet proberen een poging te bewijzen.196 Daarnaast is het ook van belang om te melden dat de uitvoering van de wet zich in het begin vooral concentreerde op de openbare prostitutie. Men zou pas aandacht geschonken hebben aan prostitutie die binnenshuis gebeurde, indien er sprake was van mensenhandel.197 Deze strategie wordt zelfs blijvend toegepast tot zeker in 2008, omdat


(ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 543. Deze cijfers worden echter lichtjes tegengesproken door een ander onderzoek die spreekt van respectievelijk 11, 25 en 48 veroordelingen. S. DÖDILLET en P. ÖSTERGREN, The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects, Den Haag, 2011, 16. 191 A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 543. 192 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 10. 193 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 11. 194 S. DÖDILLET en P. ÖSTERGREN, The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects, Den Haag, 2011, 16. 195 A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 544. 196 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 11. 197 J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Abolitionist feminism as patriarchal control: Swedish understandings of prostitution and trafficking”, Dialectical anthropology 2013, vol. 37, 336.

30

de politie geen middelen had voor tussenkomsten bij andere vormen van prostitutie. De politie gaf hier dan als reden aan dat het aanpakken van prostitutie op straat een grote symbolische waarde heeft ten aanzien van het publiek en dat de straten ook gebruikt worden om te handelen in andere vormen van prostitutie. Daarnaast geeft men ook toe dat men meer mensen zou kunnen vatten indien er meer prioriteit aan wordt gegeven.198 Men geeft dus duidelijk meer om het schoonvegen van de straten, dan aan het werkelijk naleven van het verbod.199 Doordat er ook geen wettelijke definitie bestaat voor prostitutie wordt het eigenlijk overgelaten aan de interpretatie van de overheidsinstanties. Dit zorgt er dan weer voor dat de vervolgingen ten aanzien van aankoop van seksuele diensten zeer subjectief en selectief verlopen.200 In 2008 heeft de Zweedse overheid een speciale onderzoekscommissie aangesteld die het verbod op de aankoop van seksuele diensten moest evalueren. Anna Skarhed, een voormalig rechter van de Supreme Court werd aan het hoofd geplaatst van deze commissie die onder andere bestond uit verschillende experts. De commissie ter evaluatie van het verbod ten aanzien van de aankoop van seksuele diensten kreeg als taak om na te gaan hoe het verbod nu precies werkte in de praktijk en wat de effecten hiervan zijn op de prostitutie en de mensenhandel in Zweden.201 Deze commissie heeft onder andere een rondvraag gedaan bij politie en sociaal werkers en heeft verschillende enquêtes afgenomen bij prostituees (die wouden meewerken). Sommigen van hen vertelden dat de kopers zich in het begin misschien wel lieten afschrikken, maar dat dit snel minderde. Slechts weinig kopers werden immers betrapt en indien dit wel gebeurde, kreeg men slechts een milde straf opgelegd. Men vreest echter wel de reactie van familie en vrienden, meer dan de straf zelf.202 Tot in 2011 is er niemand veroordeeld tot een gevangenisstraf voor dit misdrijf.203 198 SWEDISH

Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 10. 199 J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Abolitionist feminism as patriarchal control: Swedish understandings of prostitution and trafficking”, Dialectical anthropology 2013, vol. 37, 336. 200 J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Abolitionist feminism as patriarchal control: Swedish understandings of prostitution and trafficking”, Dialectical anthropology 2013, vol. 37, 336. 201 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 2. 202 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 9. 203 SWEDISH NATIONAL POLICE BOARD, Situation report 13. Trafficking in human beings for sexual and other purposes, s.l., 2013, 21, https://polisen.se/Global/www%20och%20Intrapolis/Informationsmaterial/01%20Polisen%20na tionellt/Engelskt%20informationsmaterial/Trafficking_1998_/Trafficking_report_13_20130530.pdf.

INSTITUTE,

31

In dit kader moet wel gewezen worden op het Nationale actieplan tegen prostitutie en mensenhandel met als doel seksuele uitbuiting dat liep van 2008 tot 2011. Dit plan heeft er immers voor gezorgd dat de politiediensten meer middelen hadden, waardoor er in 2010 drie keer zoveel mensen zijn vervolgd dan het jaar daarvoor.204 Het effect hiervan moet echter gerelativeerd worden. Vanaf het moment dat men stopt zo intensief hierop te werken, keert het meteen terug.205 Daarnaast heeft de commissie ook een studie gedaan van verschillende uitspraken door rechters. Hierdoor hebben ze ontdekt dat er een grote uniformiteit zit in de verschillende opgelegde straffen bij eerste overtredingen. In meer dan 85 procent van de zaken tussen 2001 en 2008 werd er een boete opgelegd proportioneel aan 50 dagen loon van de overtreder. Dit is het gevolg van een uitspraak van de Supreme Court in verband met de aankoop van seksuele diensten.206 Men kan dus stellen dat eenmaal men gevat wordt de straffen wel gelijklopend zijn, maar dat de kans om opgepakt te worden zeer klein is. Zelfs als men is opgepakt dan geeft men blijkbaar meer om de sociale consequenties voor het geval hun daden aan het licht komen, dan om de effectieve straf. 1.3.4. Besluit Het is duidelijk dat deze drie landen er een volledig andere prostitutiewetgeving op na houden. België heeft gekozen voor een abolitionistische wetgeving die prostitutie zelf niet strafbaar stelt, maar waarbij alles wat ermee te maken heeft, zoals de exploitatie of het houden van een huis van ontucht, wel strafbaar is. Veel steden en gemeenten hebben hieromtrent een gedoogbeleid wat er voor zorgt dat veel zaken zich in de schemerzone van de wet afspelen. Litouwen daarentegen heeft gekozen voor een totaalverbod op prostitutie. Het gaat echter niet om een strafrechtelijk verbod, maar om een administratiefrechtelijk verbod. Er kan een boete of een administratieve hechtenis worden opgelegd zowel ten aanzien van de prostituee zelf, als ten aanzien van de klant. Zweden was het eerste land in de wereld dat een verbod op de aankoop van seksuele diensten heeft ingevoerd. Hierbij zijn de sekswerkers zelf dus niet strafbaar, maar de klanten wel. Het is echter duidelijk gebleken dat deze wet minder streng wordt opgevolgd dan men zou verwachten. Ten eerste is de pakkans zeer klein, ten tweede is het beleid vooral gericht op de openbare plaatsen. Ten slotte dient ook gewezen te

204 S. DÖDILLET en P. ÖSTERGREN, The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects,

Den Haag, 2011, 17. 205 L. HUIJSKENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015. 206 SWEDISH

INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 11.

32

worden op de lage straffen die worden opgelegd eenmaal men wordt veroordeeld. Er is in de wet voorzien in een gevangenisstraf, maar die is zeker tot in 2011 nooit opgelegd geweest. Geen enkele van deze drie landen heeft een wettelijke definitie in verband met prostitutie aangenomen.

33

2. Wat is mensenhandel? Het is van groot belang om de definitie van mensenhandel goed af te bakenen. Dit zorgt immers voor het verschil of iemand onder de categorie en het statuut slachtoffer van mensenhandel kan vallen of net niet. Mensenhandel wordt ook wel gezien als een moderne vorm van slavernij.207 2.1. Criminologische benadering Mensenhandel is een fenomeen dat wordt omschreven door AURELIJUS GUTAUSKAS als volgt: “Trafficking in persons is the exploitation of human beings, a form of commerce in which the only value of an individual is measured by the price he or she can be sold for, like soybeans, livestock or oil futures.”208 Met betrekking tot mensenhandel bestaan er wel verschillende internationaal erkende definities zoals in de Richtlijn van de Europese Unie209 of in het Aanvullend Protocol inzake de preventie, bestrijding en bestraffing van mensenhandel, in het bijzonder vrouwenhandel en kinderhandel. 210 Aangezien deze definities zo breed gedragen worden, vormen zij ook vaak de basis voor onderzoek.211 Aangezien de meeste zaken in verband met mensenhandel vermoedelijk nooit gevonden of gerapporteerd worden, is het zeer moeilijk om te bepalen hoeveel personen er nu exact slachtoffer worden hiervan.212 Het is echter overduidelijk wat het hoofddoel is voor de daders, namelijk groot geldgewin op de rug van andere personen.213 Het wordt

207 E. SCHULZE, Sexual exploitation and prostitution and its impact on gender equality. Study, Brussel,

2014, 6, http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/etudes/join/2014/493040/IPOL-‐ FEMM_ET%282014%29493040_EN.pdf. 208 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 140. 209 Art. 2.1 Richtl. Europees Parlement en de Raad 2011/36/EU, 5 april 2011 inzake de voorkoming en bestrijding van mensenhandel en de bescherming van slachtoffers daarvan en ter vervanging van Kaderbesluit 2002/629/JBZ van de Raad, Pb.L. 15 april 2011, afl. 101, 1-‐11. 210 Art. 3, b) Aanvullend protocol inzake preventie, bestrijding en bestraffing van mensenhandel, in het bijzonder vrouwenhandel en kinderhandel bij het Verdrag van de Verenigde naties tegen transnationale georganiseerde misdaad, BS 13 oktober 2004. 211 Bij wijze van voorbeeld: L. SHELLEY, “Human security and human trafficking” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 11. 212 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 5. 213 S. CLUYDTS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 5 maart 2O15; LIETUVOS ZMOGAUS TEISIU CENTRAS, Prekyba žmonėmis: prevencija, aukų apsauga, problemos sprendimo būdai, Vilnius, 2006, 93, http://vddb.laba.lt/fedora/get/LT-‐eLABa-‐0001:E.02~2007~D_20070816_164545-‐ 80617/DS.005.0.02.ETD .

34

niet voor niets ook wel de meest winstgevende vorm van internationale georganiseerde criminaliteit genoemd.214 2.2.

Internationale wetgeving

2.2.1. Mensenhandel volgens de Verenigde Naties Op 15 november 2000 wordt in New York in het kader van de Verenigde Naties een aanvullend protocol goedgekeurd inzake de preventie, bestrijding en bestraffing van mensenhandel, in het bijzonder vrouwenhandel en kinderhandel. 215 In dit protocol wordt een definitie gegeven voor mensenhandel. “De werving, het vervoer, de overbrenging, de huisvesting en de daaropvolgende opneming van een persoon, door de dreiging met of het gebruik van geweld of van andere vormen van dwang, door ontvoering, fraude, misleiding, misbruik van machtspositie of een situatie van kwetsbaarheid, of wanneer betalingen worden gedaan of beloningen worden gegeven of ontvangen om de instemming te verkrijgen van een persoon die controle uitoefent over een andere persoon met het oog op uitbuiting. De uitbuiting bestaat ten minste uit de uitbuiting van de prostitutie van anderen of uit andere vormen van seksuele uitbuiting, gedwongen arbeid of diensten, slavernij of soortgelijke methoden, dienstbaarheid of orgaanextirpatie.”216 Ditzelfde artikel gaat verder door te stellen dat indien één van de bedoelde middelen is aangewend, de instemming van het slachtoffer er niet toe doet. Zelfs als er sprake is van instemming, dan nog zal men kunnen vervolgd worden als mensenhandelaar.217 Indien er sprake is van een persoon die de volle leeftijd van achttien jaar nog niet heeft bereikt dan hoeven dergelijke middelen zelfs niet worden aangewend. Dan is de loutere werving, het vervoer, de overbrenging, de huisvestiging en de opneming van dit kind met het oog op uitbuiting voldoende om te worden beschouwd als mensenhandel.218 214 SWEDISH

Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 5. 215 Aanvullend protocol inzake preventie, bestrijding en bestraffing van mensenhandel, in het bijzonder vrouwenhandel en kinderhandel bij het Verdrag van de Verenigde naties tegen transnationale georganiseerde misdaad, BS 13 oktober 2004. 216 Art. 3, b) Aanvullend protocol inzake preventie, bestrijding en bestraffing van mensenhandel, in het bijzonder vrouwenhandel en kinderhandel bij het Verdrag van de Verenigde naties tegen transnationale georganiseerde misdaad, BS 13 oktober 2004. 217 Art. 3, a) Aanvullend protocol inzake preventie, bestrijding en bestraffing van mensenhandel, in het bijzonder vrouwenhandel en kinderhandel bij het Verdrag van de Verenigde naties tegen transnationale georganiseerde misdaad, BS 13 oktober 2004. 218 Art. 3, c) en d) Aanvullend protocol inzake preventie, bestrijding en bestraffing van mensenhandel, in het bijzonder vrouwenhandel en kinderhandel bij het Verdrag van de Verenigde naties tegen transnationale georganiseerde misdaad, BS 13 oktober 2004.

INSTITUTE,

35

2.2.2. Mensenhandel volgens Europa Binnen de EU heeft men voor het eerst een wetgevend initiatief in verband met mensenhandel genomen met het Kaderbesluit Mensenhandel van 2002 waarin ook een eerste definitie werd gegeven.219 De richtlijn van de Europese Unie die naderhand in 2011 werd aangenomen, bepaalt zelf uitdrukkelijk dat het zich baseert op deze definitie, maar dat in het kader van de strijd tegen mensenhandel een ruimer concept noodzakelijk is om te kunnen inspelen op recente ontwikkelingen.220 In 2005 besliste de Raad van Europa dat het ook aan hen was om actie te ondernemen met hun ‘Convention on Action against Trafficking in Human Beings’.221 De richtlijn baseerde zich, naast het Kaderbesluit, ook op dit verdrag voor het opstellen van de definitie van mensenhandel.222 Volgens de richtlijn wordt onder mensenhandel verstaan “het werven, vervoeren, overbrengen, huisvesten of opnemen van personen, daaronder begrepen de wisseling of overdracht van de controle over deze personen, door dreiging met of gebruik van geweld of andere vormen van dwang, door ontvoering, bedrog, misleiding, machtsmisbruik of misbruik van een kwetsbare positie of het verstrekken of in ontvangst nemen van betalingen of voordelen, teneinde de instemming van een persoon te verkrijgen die controle heeft over een andere persoon, ten behoeve van uitbuiting.”223 Ik dien hierbij op te merken dat noch in de definitie van de richtlijn, noch in de definitie die is gegeven in het Aanvullend Protocol van de Verenigde Naties wordt gesproken over een grensoverschrijding. Het is inderdaad zo dat er sprake moet zijn van een gedwongen verplaatsing, maar bij deze verplaatsing moet er niet per se ook een grens worden overschreden.224

219 Kaderb. Raad 2002/629/JBZ, 19 juli 2002 inzake bestrijding van mensenhandel, Pb.L. 1 augustus

2002, afl. 203, 1-‐4. 220 Overweging nr. 11 Richtl. Europees Parlement en de Raad 2011/36/EU, 5 april 2011 inzake de

voorkoming en bestrijding van mensenhandel en de bescherming van slachtoffers daarvan en ter vervanging van Kaderbesluit 2002/629/JBZ van de Raad, Pb.L. 15 april 2011, afl. 101, 1-‐11. 221 Verdrag van de Raad van Europa, 16 mei 2005 inzake bestrijding van mensenhandel, CETS, nr. 197. 222 Y. VAN DAMME en G. VERMEULEN, “De criminalisering van vraagzijde-‐actoren van mensenhandel en arbeidsexploitatie: eerste inzichten van een studie naar de wenselijkheid van een nieuwe strafbaarstelling” in G. VERMEULEN en L. PAUWELS (eds.), Update in de criminologie VI: actuele ontwikkelingen inzake EU-‐strafrecht, veiligheid & preventie, politie, strafprocedure, prostitutie en mensenhandel, drugsbeleid en penologie, Antwerpen, Maklu, 2012, 196. (hierna: Y. VAN DAMME en G. VERMEULEN, “De criminalisering van vraagzijde-‐actoren”). 223 Art. 2.1 Richtl. Europees Parlement en de Raad 2011/36/EU, 5 april 2011 inzake de voorkoming en bestrijding van mensenhandel en de bescherming van slachtoffers daarvan en ter vervanging van Kaderbesluit 2002/629/JBZ van de Raad, Pb.L. 15 april 2011, afl. 101, 1-‐11. 224 Y. VAN DAMME en G. VERMEULEN, “De criminalisering van vraagzijde-‐actoren”, 195, noot 222.

36

2.3.

Mensenhandel in België, Litouwen en Zweden 2.3.1. België

2.3.1.1. Definitie Artikel 433quinquies van het Strafwetboek wat mensenhandel precies inhoudt. “Levert het misdrijf mensenhandel op, de werving, het vervoer, de overbrenging, de huisvesting, de opvang van een persoon, het nemen of de overdracht van de controle over hem met als doel: 1° De uitbuiting van prostitutie of andere vormen van seksuele uitbuiting; 2° De uitbuiting van bedelarij; 3° Het verrichten van werk of het verlenen van diensten, in omstandigheden die in strijd zijn met de menselijke waardigheid 4° Het wegnemen van organen in strijd met de wet van 13 juni 1986 betreffende het wegnemen en transplanteren van organen of van menselijk lichaamsmateriaal in strijd met de wet van 19 december 2008 inzake het verkrijgen en het gebruik van menselijk lichaamsmateriaal met het oog op de geneeskundige toepassing op de mens of op het wetenschappelijk onderzoek; 5° of deze persoon tegen zijn wil een misdaad of een wanbedrijf te doen plegen. Behalve in het in 5 bedoelde geval is de toestemming van de in het eerste lid bedoelde persoon met de voorgenomen of daadwerkelijke uitbuiting van geen belang.”225 Mensenhandel kan dus gepleegd worden met verschillende doelstellingen. Vóór de wet van 10 augustus 2005 tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel en tegen praktijken van huisjesmelkerij226 stond mensenhandel ingeschreven in het toenmalige artikel 77bis van de Vreemdelingenwet. Hier bepaalde men niet expliciet om welke vormen van uitbuiting het moest gaan en dit betekende ook dat enkel vreemdelingen het slachtoffer konden worden van dit misdrijf.227 In het kader van mijn thesis die handelt over mensenhandel in de prostitutie, zal ik mij louter richten op 1°, namelijk mensenhandel met als doel de uitbuiting van prostitutie of andere vormen van seksuele uitbuiting. Deze doelstelling is sinds de wet van 29 april 2013 uitgebreider omschreven.228 Voordien was het misdrijf mensenhandel beperkt tot

225 Art. 433quinquies, §1 Strafwetboek. 226 Hierna: de wet van 10 augustus 2005.

G. VERMEULEN en L. ARNOU, “Nieuwe Belgische strafwetgeving tegen mensenhandel, mensensmokkel en huisjesmelkerij: context en verkenning van de Wet van 10 augustus 2005” in X (ed.), Strafrecht en strafprocesrecht. Postuniversitaire cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2006, 62 (hierna: G. VERMEULEN en L. ARNOU, “Nieuwe Belgische strafwetgeving tegen mensenhandel, mensensmokkel en huisjesmelkerij”); A. DE NAUW, Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2010, 252. 228 Wet 29 april 2013 tot wijziging van artikel 433quinquies van het Strafwetboek met het oog op het verduidelijken en het uitbreiden van de definitie van mensenhandel, BS 23 juli 2013. 227

37

de uitbuiting van prostitutie en kinderpornografie. Vanaf het moment van de uitbreiding verviel de discussie die werd gevoerd in de rechtspraak en rechtsleer in verband met de samenloop van de kwalificatie ‘aanzetten tot ontucht of prostitutie’ uit artikel 380, § 1, 1° Strafwetboek en de kwalificatie van ‘mensenhandel met het oog op het plegen van het misdrijf aanzetten tot ontucht of prostitutie’ uit het vroegere artikel 433quinquies, § 1, 1° Strafwetboek, aangezien nu ook de uitbuiting voor eigen doeleinden onder deze doelstelling valt.229 Hier is het dus ook duidelijk dat er in België wel een duidelijk onderscheid wordt gemaakt tussen puur vrijwillige prostitutie en prostitutie waar er sprake is van mensenhandel. In Zweden wordt dit onderscheid minder gemaakt. Daar wordt elke vorm van prostitutie gezien als een vorm van uitbuiting.230 Volgens de Belgische definitie zoals die omschreven is in het Strafwetboek is het niet noodzakelijk dat er sprake is van dwang of misbruik van machtspositie of de kwetsbaarheid van een ander om te kunnen spreken van mensenhandel.231 Dit zorgt er dus voor dat de Belgische definitie niet volledig in overeenstemming is met de buitenlandse rechtsinstrumenten. Hier ga ik verder op in bij het bespreken van de link tussen mensenhandel en prostitutie. 2.3.1.2. Regelgeving en strafmaat In verband met de regelgeving en de strafmaat moeten we louter iets verder kijken in artikel 433quinquies van het Strafwetboek. De mensenhandelaar zal worden gestraft met een gevangenisstraf van één tot vijf jaar en met een geldboete tussen vijfhonderd en vijftigduizend euro.232 Ook een poging tot het plegen van dit misdrijf wordt strafbaar gesteld. In dit geval zal de betrokkene kunnen gestraft worden met een gevangenisstraf van één tot drie jaar en een geldboete van honderd tot tienduizend euro.233 Telkens zal de boete worden vermenigvuldigd worden met het aantal slachtoffers.234 Het Strafwetboek bepaalt ook in de artikelen 433sexies tot 433octies verzwarende omstandigheden. Deze artikelen verwijzen telkens naar artikel 433quinquies, §1 Strafwetboek wat er op wijst dat deze verzwarende omstandigheden niet van toepassing zijn in het geval er sprake is van een poging tot mensenhandel.

229 A. LUKOWIAK, “Poupées de chiffons”, Orde van de Dag 2013, 52-‐53. 230 N. PERSAK, “Prostitution, harm and the criminalisation of clients” in L. PAUWELS en G. VERMEULEN

(eds.), Update in de criminologie VI: Actuele ontwikkelingen inzake EU-‐strafrecht, veiligheid, politie, strafprocedure, prostitutie en mensenhandel, drugsbeleid en penologie, Antwerpen, Maklu, 2012, 229. 231 Art. 433quinquies, § 1 Strafwetboek. 232 Art. 433quinquies, § 2 Strafwetboek. 233 Art. 433quinquies, § 3 Strafwetboek. 234 Art. 433quinquies, § 4 Strafwetboek.

38

Artikel 433sexies Strafwetboek zorgt voor een verzwarende omstandigheid indien dit noodzakelijk is gezien de hoedanigheid van de dader. Het handelt over personen die gezag hebben over het slachtoffer of onder andere openbare ambtenaren.235 Dit is ingevoerd voor de gevallen waar er sprake is van transnationale mensenhandel waar immigratieambtenaren of consulaire ambtenaren bij betrokken zijn.236 Artikel 433septies groepeert 7 verschillende verzwarende omstandigheden in één artikel. Het gaat hier onder andere over het misbruik van een kwetsbare toestand237, in het geval het misdrijf is gepleegd ten aanzien van minderjarigen238 of men gebruik maakt van enige vorm van dwang. 239 Daarnaast worden er ook verzwarende omstandigheden ingevoerd in het geval men het leven van de slachtoffers opzettelijk of door grove nalatigheid in het gevaar brengt240 of als het bijvoorbeeld leidt tot een ongeneeslijk lijkende ziekte.241 Ook als er sprake is van een gewoonte met betrekking tot de betrokken activiteit242 of in het geval van een bedrijvigheid van een vereniging leidt dit steeds tot een strafverzwaring.243 Daarnaast dient er op gewezen te worden dat in plaats van de dwang, het misbruik van een machtspositie of een kwetsbaarheid in te voeren als een constitutief bestanddeel van het misdrijf mensenhandel, zoals het is geformuleerd in internationale rechtsintrumenten van de Verenigde Naties 244 of de Europese Unie, 245 men heeft geopteerd dat het gaat om een verzwarende omstandigheden.246 Dit zorgt dus voor een onderscheid in de definities op nationaal en op internationaal niveau.247 Hier ga ik later verder op in. Ten slotte bepaalt artikel 433octies nog twee andere verzwarende omstandigheden. Namelijk de gevallen waarbij het misdrijf de dood van het slachtoffer heeft veroorzaakt,

235 Art. 433sexies Strafwetboek. 236 A. DE NAUW, Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2010, 254. 237 Art. 433septies, 1° Strafwetboek. 238 Art. 433septies, 2° Strafwetboek. 239 Art. 433septies, 3° Strafwetboek. 240 Art. 433septies, 4° Strafwetboek. 241 Art. 433septies, 5° Strafwetboek. 242 Art. 433septies, 6° Strafwetboek. 243 Art. 433septies, 7° Strafwetboek. 244 Art. 3, b) Aanvullend protocol inzake preventie, bestrijding en bestraffing van mensenhandel, in

het bijzonder vrouwenhandel en kinderhandel bij het Verdrag van de Verenigde naties tegen transnationale georganiseerde misdaad, BS 13 oktober 2004. 245 Art. 2.1 Richtl. Europees Parlement en de Raad 2011/36/EU, 5 april 2011 inzake de voorkoming en bestrijding van mensenhandel en de bescherming van slachtoffers daarvan en ter vervanging van Kaderbesluit 2002/629/JBZ van de Raad, Pb.L. 15 april 2011, afl. 101, 1-‐11. 246 Art. 433septies, 3° Strafwetboek. 247 A. DE NAUW, Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2010, 251.

39

zonder dat men daarbij het oogmerk had om te doden248 en de gevallen waar er sprake is van een criminele organisatie.249 Artikel 433novies zorgt voor bijkomende straffen, bovenop de straffen die al bepaalt werden in artikels 433septies tot 433octies van het Strafwetboek. 2.3.2. Litouwen 2.3.2.1. Definitie Tot voor 30 juni 2012 werd een mensenhandelaar in het Litouws Strafwetboek omschreven als volgt: “A person who sells, purchases or otherwise conveys or acquires a person or recruits, transports or holds in captivity a person by using physical violence or threats or by otherwise depriving him of a possibility of resistance or by taking advantage of the victim’s dependence or vulnerability or by resorting to deceit or by paying or granting other material benefit to a person who actually has the victim under his control, where the offender is aware of or seeks involvement of the victim in prostitution or gaining profit from this person’s prostitution or using him for pornography purposes or forced labour”.250 Met de wet van 30 juni 2012 heeft men dan de definitie aangepast zodat die zou voldoen aan de Richtlijn van de Europese Unie van 2011251 en het Verdrag van de Raad van Europa 252 . Door middel van deze wet zijn er onder andere meer verzwarende omstandigheden aangenomen en heeft men ook een nieuw artikel 147-‐2 ingevoerd die zorgt voor de vervolging van de gebruikers van gedwongen arbeid en diensten.253 2.3.2.2. Regelgeving en strafmaat Op 23 juni 2003 heeft men in Litouwen ingestemd met de bekrachtiging van het Aanvullend protocol inzake de preventie, bestrijding en bestraffing van mensenhandel, in het bijzonder vrouwenhandel en kinderhandel, bij het Verdrag van de Verenigde Naties tegen transnationale georganiseerde misdaad.254

248 Art. 433octies, 1° Strafwetboek. 249 Art. 433octies, 2° Strafwetboek.

Art. 147 Litouws Strafwetboek, http://www3.lrs.lt/pls/inter3/dokpaieska.showdoc_l?p_id=366707. 251 Richtl. Europees Parlement en de Raad 2011/36/EU, 5 april 2011 inzake de voorkoming en bestrijding van mensenhandel en de bescherming van slachtoffers daarvan en ter vervanging van Kaderbesluit 2002/629/JBZ van de Raad, Pb.L. 15 april 2011, afl. 101, 1-‐11. 252 Verdrag van de Raad van Europa, 16 mei 2005 inzake bestrijding van mensenhandel, CETS, nr. 197. 253 EUROPEAN COMMISSION, Together against trafficking in human beings – Lithuania, s.l., s.d., https://ec.europa.eu/anti-‐trafficking/content/nip/lithuania_en. 254 Protocol to Prevent, Suppress and Punish Trafficking in Persons, Especially Women and Children, supplementing the United Nations Convention against Transnational Organized Crime (15 november 250

40

Omwille van de internationale overeenkomsten waardoor Litouwen gebonden is, zoals het Aanvullend Protocol 255 en de Richtlijn van 2011 256 , zijn er verschillende wetswijzigingen doorgevoerd in Litouwen in de periode van 2005 tot 2013 omtrent mensenhandel.257 De straffen voor mensenhandelaars bedragen minimum twee jaar en maximum tien jaar.258 Deze straffen worden opgetrokken tot een minimum van vier jaar en een maximum van twaalf jaar bij bepaalde verzwarende omstandigheden, zoals in het geval er meerdere slachtoffers zijn of er sprake is van georganiseerde misdaad.259 In het geval van de aankoop of verkoop van een kind gaan de straffen van minimum drie jaar tot twaalf jaar en in het geval van diezelfde verzwarende omstandigheden worden de straffen opgetrokken tot een minimum van vijf en een maximum van vijftien jaar.260 Hoewel er in Litouwen al werk gemaakt is van wetgeving omtrent mensenhandel om de betrokken personen te identificeren en de daders ook te berechten, zijn er nog steeds problemen op dit vlak. De politie heeft moeite om zaken die verband houden met mensenhandel op een degelijke en effectieve manier te onderzoeken, waardoor de daders niet kunnen worden vervolgd.261

2000), https://treaties.un.org/pages/viewdetails.aspx?src=ind&mtdsg_no=xviii-‐12-‐ a&chapter=18&lang=en. 255 Protocol to Prevent, Suppress and Punish Trafficking in Persons, Especially Women and Children, supplementing the United Nations Convention against Transnational Organized Crime (15 november 2000), https://treaties.un.org/pages/viewdetails.aspx?src=ind&mtdsg_no=xviii-‐12-‐ a&chapter=18&lang=en. 256 Richtl. Europees Parlement en de Raad 2011/36/EU, 5 april 2011 inzake de voorkoming en bestrijding van mensenhandel en de bescherming van slachtoffers daarvan en ter vervanging van Kaderbesluit 2002/629/JBZ van de Raad, Pb.L. 15 april 2011, afl. 101, 1-‐11. 257 EUROPEAN COMMISSION, Together against trafficking in human beings – Lithuania, s.l., s.d., https://ec.europa.eu/anti-‐trafficking/content/nip/lithuania_en. 258 Art. 147.1 Litouws Strafwetboek, http://www3.lrs.lt/pls/inter3/dokpaieska.showdoc_l?p_id=366707. 259 Art. 147.2 Litouws Strafwetboek, http://www3.lrs.lt/pls/inter3/dokpaieska.showdoc_l?p_id=366707. 260 Art. 157 Litouws Strafwetboek, http://www3.lrs.lt/pls/inter3/dokpaieska.showdoc_l?p_id=366707. 261 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 150.

41

2.3.3. Zweden 2.3.3.1. Definitie Mensenhandel is voor het eerst strafbaar gesteld in Zweden met de ‘Trafficking law’ van 2002. In het begin was er louter sprake van mensenhandel met het oog op seksuele uitbuiting, maar dit werd al snel uitgebreid in 2004. In 2010 is de wet nogmaals aangepast doordat men volgens de wet van 2004 moest aantonen dat de misdadiger controle had over het slachtoffer.262 Volgens een (onofficiële) vertaling door de County Administrative Board of Stockholm luidt Sectie 1a van Hoofdstuk 4 van het Zweeds Strafwetboek als volgt: “Any person who, in cases other than those described in section 1, uses illegal coercion, deception, exploitation of another person’s vulnerable situation or other improper mean of a similar kind, in order to recruit, transport, transfer, accomodate or receive a person with the purpose of exploitating her or him for sexual purposes, for the removal of organs, for forced armed service, for forced labour or other activity in a situation in which the victim is in distress”.263 2.3.3.2. Regelgeving en strafmaat Ook Zweden heeft het Aanvullend protocol inzake de preventie, bestrijding en bestraffing van mensenhandel, in het bijzonder vrouwenhandel en kinderhandel, bij het Verdrag van de Verenigde Naties tegen transnationale georganiseerde misdaad bekrachtigd. Dit gebeurde op 1 juli 2004.264 Sectie 1a van Hoofdstuk 4 van het Zweeds Strafwetboek bepaalt verder ook de straffen die worden opgelegd ten aanzien van personen die veroordeeld worden voor mensenhandel. Indien het slachtoffer meerderjarig is gaat het om straffen van minimum twee en maximum tien jaar. Wanneer het slachtoffer echter de leeftijd van achttien jaar nog niet bereikt heeft blijven deze straffen gelijk, maar dan zal er geen sprake moeten zijn van ‘improper means’. Ten slotte bepaalt dit artikel dat de maximum straf wordt verlaagd naar vier jaar wanneer men oordeelt dat het misdrijf van minder ernstige aard is.265


Den Haag, 2011, 5. 263 COUNTY ADMINISTRATIVE BOARD OF STOCKHOLM, Human Trafficking and prostitution from a Swedish

perspective, s.l., 2011, 46, www.lansstyrelsen.se/stockholm/SiteCollectionDocuments/Sv/publikationer/2011/human-‐ trafficking-‐and-‐prostitution-‐2011.pdf. 264 Protocol to Prevent, Suppress and Punish Trafficking in Persons, Especially Women and Children, supplementing the United Nations Convention against Transnational Organized Crime (15 november 2000), https://treaties.un.org/pages/viewdetails.aspx?src=ind&mtdsg_no=xviii-‐12-‐ a&chapter=18&lang=en. 265 COUNTY ADMINISTRATIVE BOARD OF STOCKHOLM, Human Trafficking and prostitution from a Swedish perspective, s.l., 2011, 46,

42

2.3.4. Besluit De regelgeving omtrent mensenhandel is in deze drie landen behoorlijk gelijklopend. Dit is uiteraard vooral te wijten aan de verschillende rechtsinstrumenten waar ze alle drie aan dienen te voldoen. Hierbij wordt vooral gedacht aan de Richtlijn van de Europese Unie en het Aanvullend protocol bij het Mensenhandelverdrag van de VN. België wijkt echter duidelijk af met zijn definitie omtrent mensenhandel, van zowel de definities in de internationale instrumenten, als van de definities in Litouwen en Zweden. Hier zal verder nog worden op ingegaan. 2.4. Verschil met mensensmokkel Het is van groot belang dat mensenhandel en mensensmokkel goed uit elkaar worden gehouden. Het gaat om twee verschillende misdrijven, die elk op hun eigen manier worden bestraft. Het is uiteraard wel mogelijk dat mensenhandel gepaard gaat met mensensmokkel.266 Vóór de wet van 10 augustus 2005, maakte men geen juridisch onderscheid tussen mensenhandel en mensensmokkel in België.267 Artikel 77bis van de wet van 15 december 1980 bepaalt wat mensensmokkel inhoudt. “Levert het misdrijf mensensmokkel op het ertoe bijdragen, op welke manier ook, rechtstreeks of via een tussenpersoon, dat een persoon die geen onderdaan is van een lidstaat van de Europese Unie het grondgebied van een lidstaat van de Europese Unie of van een Staat die partij is bij een internationale overeenkomst betreffende de overschrijding van de buitengrenzen, die België bindt, binnenkomt, erdoor reist of aldaar verblijft, zulks in strijd met de wetgeving van deze Staat, met het oog op het direct of indirect verkrijgen van een vermogensvoordeel.”268 Een mensensmokkelaar wordt gestraft met een gevangenisstraf van één tot vijf jaar en met een geldboete van vijfhonderd tot vijftigduizend euro. Ook een poging wordt bestraft met een gevangenisstraf van één jaar tot drie jaar en een geldboete van honderd tot tienduizend euro. Net zoals bij mensenhandel wordt de boete vermenigvuldigd met het aantal slachtoffers.269 Er zijn bepaalde omstandigheden in de wet omschreven die ervoor zorgen dat de straf die wordt opgelegd zwaarder is. Zo wordt er bijvoorbeeld gesteld dat de gevangenisstraf www.lansstyrelsen.se/stockholm/SiteCollectionDocuments/Sv/publikationer/2011/human-‐ trafficking-‐and-‐prostitution-‐2011.pdf. 266 G. VERMEULEN, “Matroesjka’s: tien jaar later. Repressie en controle als speerpunten van het vernieuwde mensenhandelbeleid?”, Panopticon 2005, Vol. 2, 3. 267 A. DE NAUW, Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2010, 250. 268 Art. 77bis Wet 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen. 269 Art. 77bis Wet 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen.

43

wordt opgetrokken tot een minimum van 10 jaar en een maximum van 15 jaar en een geldboete van duizend tot honderdduizend euro, indien het misdrijf is gepleegd ten opzichte van een minderjarige, het misdrijf is gepleegd in het kader van een vereniging, er van de betrokken activiteit een gewoonte wordt gemaakt…270 Er zijn in principe drie grote verschillen tussen mensenhandel en mensensmokkel. Het eerste verschil zit in de toestemming. Bij mensensmokkel zal de gesmokkelde toegestemd hebben met deze daad, terwijl de toestemming bij mensenhandel geen enkele juridische consequentie heeft. Het tweede verschil zit in de grensoverschrijding. Zoals hierboven al werd gesteld is het niet noodzakelijk dat de verplaatsing over grenzen heen gebeurt. Bij mensensmokkel daarentegen is er steeds sprake van grensoverschrijding. Ten slotte is het doel van beide misdrijven ook anders. Bij mensenhandel zal de uitbuiting het uiteindelijke doel zijn, terwijl bij mensensmokkel het doel is een bepaalde bestemming te bereiken.271 Samenvattend kunnen we stellen dat mensenhandel het misbruiken van een persoon in een kwetsbare positie betreft, terwijl het bij mensensmokkel gaat om het verlenen van hulp bij een illegale immigratie.272

270 Art. 77quater Wet 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de

vestiging en de verwijdering van vreemdelingen. 271 COUNTY ADMINISTRATIVE BOARD OF STOCKHOLM, Human Trafficking and prostitution from a Swedish

perspective, s.l., 2011, www.lansstyrelsen.se/stockholm/SiteCollectionDocuments/Sv/publikationer/2011/human-‐ trafficking-‐and-‐prostitution-‐2011.pdf. 272 A. DE NAUW, Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2010, 250.

44

49,

3. Statistische gegevens 3.1. België: aantal prostituees? Toen ik aan de respondenten hier in België vroeg naar het aantal prostituees die werkzaam zijn in België, kwam men zo goed als steeds met hetzelfde antwoord, namelijk dat dit onmogelijk te weten valt. Dit doordat ook in België de prostituees zich in een schemerzone bevinden. Ze zijn immers niet strafbaar, maar alles wat er rond gebeurd is dit wel. Men zal werken op straat, via het internet of in gesloten panden. Daarnaast zijn de vrouwen die op zichzelf werken ook niet altijd even open over hun betrekking. Zo blijkt er in België nog steeds een stigma te rusten op het zichzelf prostitueren. Zelfs moesten deze vrouwen er openlijk voor uit komen, dan nog bestaat er geen enkel systematisch systeem om deze cijfers bij te houden. Eén respondent kon mij wel cijfers geven: 40.000 prostituees zouden er volgens haar werkzaam zijn in België. Zij beweerde dat dit gebaseerd was op cijfers die de politie vrijgaf.273 Toen ik ging praten met de beleidsmedewerker van de Meprosch Gent wist zij hier echter niets van af.274 De prostitutieambtenaar uit Antwerpen vertelde mij over een onderzoek die zou zijn gevoerd in 2002 waar men sprak over 12.000 prostituees, zonder te kunnen aangeven dat dit cijfer correct is. Haar aanvoelen was dat dit cijfer ietwat aan de lage kant was. Zo heeft men immers in de eerste vier maanden registratie in Antwerpen al 1450 meisjes kunnen registreren.275 Dit cijfer gaat enkel en alleen over geregistreerde sekswerkers in de raambuurt in Antwerpen. Ze hoopte echter wel dat men door de betere registratie nog meer zicht zal krijgen op de buurt en wanneer Gent ook zal beginnen met dergelijke registratie men meer zal kunnen vergelijken tussen de beide buurten.276 De Nederlandstalige vrouwenraad spreekt in haar infodossier en ‘Manifest tegen het prostitutiesysteem’ over een aantal van 10.000-‐15.000 prostituees die werkzaam zijn in België. Dit cijfer is gebaseerd op een onderzoek die gevoerd is door professor Richard Poulin, waarvan de cijfers zijn medegedeeld op een internationaal colloquium. Hoe deze professor aan dit cijfer komt, wordt helaas niet meegedeeld.277

273 E. EMBRECHTS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 22 januari 2015. 274 A. LAMEYSE, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 12 maart 2015. 275 L. HUIJSKENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015. 276 L.

HUIJSKENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015; BELGA, “Gent registreert prostituees net als in Antwerpen”, De Morgen 2015, 20 april, http://www.demorgen.be/binnenland/gent-‐registreert-‐prostituees-‐net-‐als-‐in-‐antwerpen-‐ a2293206/. 277 NEDERLANDSTALIGE VROUWENRAAD, Prostitutie. Infodossier en Manifest tegen het prostitutiesysteem, s.l., 2012, 11, http://www.vrouwenraad.be/media/docs/standpunten/mensrechten/vrouwenhandel_prostitutie.p df.

45

Aangezien het in België niet mogelijk is om degelijke cijfers aan te brengen in verband met prostitutie, is het ook niet mogelijk om uitspraken te doen over problemen van mensenhandel in deze prostitutie. Men kan immers geen percentages berekenen op een totaal waarvan men niet eens de omvang kent. Zelfs EVIE EMBRECHTS die beweerde dat er sprake is van 40.000 werkende prostituees in België gaf toe dat er in België hiernaar een degelijk onderzoek ontbreekt.278 3.2. Litouwen: Slachtoffers van mensenhandel Litouwen is vaak een land waar vrouwen worden geronseld voor vrouwenhandel. In de hele wereld zijn de Litouwse vrouwen de vierde grootste groep van vrouwen die worden verhandeld. 11,5% van alle vrouwen die slachtoffer werden van mensenhandelaars in 1999 in Duitsland, waren van Litouwse origine.279 Dit zijn cijfers die echter niet worden bevestigd hier in België. Als er wordt gekeken naar de nationaliteiten van de slachtoffers waarvoor een slachtofferdossier is opgemaakt in één van de drie door de overheid erkende centra280 tussen 1999 en 2005 dan behoort Litouwen niet tot één van de meest voorkomende.281 Daartegenover staat dan wel weer de vaststelling dat in 2011 het aantal vrouwelijke slachtoffers van mensenhandel met de Litouwse nationaliteit steeg in Zweden, terwijl de rest blijkbaar daalde.282 Het is van belang om hier voor ogen te houden dat Litouwen een vrij jong land is. Het werd pas onafhankelijk van Rusland in 1991. Het duurde tot in 1999 voor men is gestart met gegevens in verband met het misdrijf mensenhandel met het oog op seksuele uitbuiting en hun daders bij te houden. Hierdoor was het lange tijd onmogelijk om degelijk statistische analyses te maken voor de situatie in Litouwen.283

278 E. EMBRECHTS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 22 januari 2015. 279 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and

human security, Londen, Routledge, 2009, 142. 280 Dit gaat om Payoke in Antwerpen, Sürya in Luik en Pag-‐Asa in Brussel. G. VERMEULEN, E. VAN DEN

HERREWEGEN en L. VAN PUYENBROECK, Mensenhandel in beeld. Eerste kwantitatieve en kwalitatieve analyse van Belgische slachtofferdata, Antwerpen, Maklu, 2007, 12. 281 G. VERMEULEN, E. VAN DEN HERREWEGEN en L. VAN PUYENBROECK, Mensenhandel in beeld. Eerste kwantitatieve en kwalitatieve analyse van Belgische slachtofferdata, Antwerpen, Maklu, 2007, 314. 282 SWEDISH NATIONAL POLICE BOARD, Situation report 13. Trafficking in human beings for sexual and other purposes, s.l., 2013, 17, https://polisen.se/Global/www%20och%20Intrapolis/Informationsmaterial/01%20Polisen%20na tionellt/Engelskt%20informationsmaterial/Trafficking_1998_/Trafficking_report_13_20130530.pdf. 283 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 149.

46

“Statistieken in verband met mensenhandel”284 285 Jaartal Aantal Zaken Zaken Totaal Totaal Veroordeelde zaken overgedragen opgelost aantal aantal personen aan de door verdachten slachtoffers rechtbank rechtbank 1999 3 1 1 2 -‐ 2 2000 5 3 3 -‐ -‐ 3 2001 19 6 3 9 9 7 2002 17 10 3 5 16 6 2003 18 5 2 -‐ 7 2 2004 22 13 4 3 23 14 2005 32 18 7 21 25 15 2006 26 21 7 19 27 10 2007 18 4 3 3 11 6 2008 18 10 7 22 25 13 Net zoals in andere landen, wordt in Litouwen sterk gewezen op het feit dat er een grote discrepantie bestaat tussen de officieel erkende slachtoffers en het echte aantal slachtoffers van mensenhandel. Dit laatste getal kan uiteraard steeds slechts een schatting zijn, gelet op het verborgen karakter van dergelijk misdrijf.286 Volgens het officieel rapport van het Litouwse Ministerie van Binnenlandse Zaken zouden er tussen 2005 en 2008 in totaal 88 personen officieel erkend zijn als slachtoffer van mensenhandel, terwijl men eigenlijk weet had van zo’n 221 slachtoffers bij de autoriteiten.287 In 2013 werden er 47 slachtoffers geïdentificeerd door de politie, terwijl er bijstand werd gegeven door hulpverlening aan 129 personen.288 Eén van de redenen die hiervoor kan worden aangehaald is het feit dat er slechts een beperkt slachtofferbeschermingssysteem is in Litouwen, waardoor slachtoffers hun

284 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and

human security, Londen, Routledge, 2009, 151. USCILA, Prekyba žmonėmis: situacija Lietuvoje 2009 m. Ataskaita. Vidaus reikalų ministerija, Vilnius, 2009, 174, http://www.vrm.lt/fileadmin/Padaliniu_failai/Viesojo_saugumo_dep/naujas/Prekyba_zmonemis__situacija_Lietuvoje_2009.pdf. 286 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 150; O. FEDOSIUK, Schriftelijke mededeling, via e-‐mail, d.d. 27 januari 2015. 287 R. USCILA, Prekyba žmonėmis: situacija Lietuvoje 2009 m. Ataskaita. Vidaus reikalų ministerija, Vilnius, 2009, 174, http://www.vrm.lt/fileadmin/Padaliniu_failai/Viesojo_saugumo_dep/naujas/Prekyba_zmonemis_-‐ _situacija_Lietuvoje_2009.pdf. 288 O. FEDOSIUK, Schriftelijke mededeling, via e-‐mail, d.d. 27 januari 2015. 285 R.

47

verklaringen intrekken of aanpassen onder druk van de daders. Hierdoor gaan deze daders nadien vrijuit.289 Het is belangrijk om oog te hebben voor dergelijke statistische gegevens. Het is immers zeer gemakkelijk om te beweren dat er amper sprake is van mensenhandel in een land, terwijl er een grote discrepantie is tussen officiële slachtoffers en het grote aantal slachtoffers die er in werkelijkheid zijn. Tussen 2005 en 2008 worden er slechts 88 slachtoffers officieel erkend in een criminele procedure. Men heeft echter weet van minimum 2,5 keer zoveel slachtoffers. De cijfers die in deze rapporten worden gegeven, zijn zelfs de personen waarvan men effectief kennis heeft. Er zullen er ongetwijfeld ook nooit gevonden worden, gelet op de latent karakter van dergelijk misdrijf. Er zijn daarnaast ook steeds slachtoffers die omwille van angst weigeren naar hulpverlening te stappen en daardoor ook uit deze statistieken blijven. Het onderscheid is in werkelijkheid dus nog veel groter dan wat hier wordt weergegeven. Ten slotte gaan ook verschillende bronnen wijzen op het feit dat er maar enkele zaken effectief voor een rechtbank worden berecht.290 Dit verklaart mede het verschil tussen officieel erkende slachtoffers en het werkelijk aantal slachtoffers. Uiteraard zullen potentiële daders ook weet hebben van deze lage cijfers en dit zullen ze dan meenemen in hun beslissing om over te gaan tot dergelijke misdrijven of net niet. In Litouwen krijgen de misdadigers die zich bezig houden men vrouwenhandel het gevoel dat ze met gemak de strafrechtelijke aansprakelijkheid kunnen ontlopen.291 Dit is m.i. iets waar voorstanders van de Zweedse wetgeving soms teveel aan voorbijgaan.

289 A. GUTAUSKAS, “Human trafficking and its treatment in criminal law”, Social Sciences Studies 2009,

25. 290 R.

USCILA, Prekyba žmonėmis: situacija Lietuvoje 2009 m. Ataskaita. Vidaus reikalų ministerija, Vilnius, 2009, 45, http://www.vrm.lt/fileadmin/Padaliniu_failai/Viesojo_saugumo_dep/naujas/Prekyba_zmonemis_-‐ _situacija_Lietuvoje_2009.pdf; A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 150. 291 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 149.

48

3.3. Zweden: Verandering omwille van verbod? “Aantal personen in de straatprostitutie, 1998-‐2008”292 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Stockholm 280 170 N/A1 N/A1 N/A1 200 N/A1 Gothenburg 286 90 N/A1 N/A1 N/A1 100 30 Malmö 160 80 111 123 135 106 98

2005 150 30 92

2006 200 N/A1 67

2007 N/A1 N/A1 74

2008 180 642 52

1 Gedurende sommige periodes werden er geen jaarlijkse controles gedaan in Gothenburg en Stockholm,

waardoor er enkel schattingen beschikbaar zijn, die gebaseerd zijn op informatie zoals hoeveel prostituees ’s avonds werkzaam waren. 2 Dit getal refereert louter naar de tweede helft van 2008, doordat de verantwoordelijken geen outreach-‐ activiteiten hebben ondernomen in de lente.”293

Zoals kan gezien worden in de tabel, zou er een daling hebben plaatsgevonden van de straatprostitutie sinds de invoering van het verbod in 1999. Waar deze sekswerkers naartoe zijn is niet meteen duidelijk. Er zijn bronnen die melden dat de prostituees zich hebben verplaatst naar het internet, terwijl anderen dan weer beweren dat deze personen gewoon de sector hebben verlaten omwille van het verbod.294 Men gaat echter slechts cijfers geven van één jaar voor de invoering van de nieuwe wetgeving. Omwille van meerdere redenen moeten we deze statistische ‘bewijzen’ die worden aangehaald voor het slagen van het verbod op prostitutie in Zweden in vraag stellen. Ten eerste gaan overheidsinstanties en voorstanders van dit verbod steeds uit van een causatie als men ziet dat er een daling plaatsvond van het aantal prostituees sinds de invoering van het verbod. Hoewel deze daling louter betrekking heeft op straatprostitutie, wordt deze veralgemeend naar de volledige populatie prostituees werkzaam in Zweden. Het is dus m.i. duidelijk dat er hier twee fundamentele denkfouten worden gemaakt. Ten eerste spreekt men dus van een causatie, terwijl er louter bewijzen kunnen gevonden worden voor een associatie. Een bewezen associatie kan inderdaad ook duiden op een causatie, maar dit hoeft niet per se.295 Er zal sprake zijn van causatie indien er drie voorwaarden zijn vervuld. Vooreerst moet het verbod voorafgegaan zijn aan de daling die wordt vastgesteld. Deze voorwaarde is vervuld. Ten tweede moet er een statistisch correlatie zijn vastgesteld. Deze voorwaarde is niet duidelijk aangegeven in dit onderzoek door middel van een berekening van de p-‐waarde. Ten derde mag er geen 292 SWEDISH

INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 20. 293 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 20. 294 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 21. 295 A. SLOTBOOM, Statistiek in woorden. De meest voorkomende statistische begrippen van A tot Z, Groningen, Noordhoff, 2012, 49.

49

alternatieve verklaring zijn voor de samenhang tussen het verbod en de daling.296 Zelfs moesten we kunnen besluiten dat er een statistisch verband is vastgesteld, dan nog kunnen we alternatieve verklaringen bedenken voor de samenhang tussen beide zaken. Zoals ik hierboven al vermeldde is het niet ondenkbaar dat prostituees zich nu meer schuil houden op meer onzichtbare plaatsen dan op straat of ook de opgang van de mobiele telefonie en het internet kunnen gezorgd hebben voor deze daling. Daarnaast is deze daling ook mogelijk het gevolg van een algemene trend die zich al voordoet sinds de jaren 1970 in Zweden.297 De tweede fundamentele denkfout ligt in de representativiteit van de steekproef. De onderzoekers gaan er hier zonder meer vanuit dat een onderzoek in verband met straatprostitutie kan leiden tot uitspraken in verband met de volledige sector van de prostituees. 298 De steekproef is nochtans geen correcte afspiegeling van de onderzoekspopulatie. Er wordt immers voorbijgegaan aan relevante kenmerken van de onderzoekspopulatie, zoals bijvoorbeeld plaats van werk.299 Omwille van de redenen die hier zijn aangehaald kan ik dus besluiten dat dergelijke cijfers helemaal niet kunnen leiden tot uitspraken in verband met causatie, maar hoogstens misschien een associatie. Daarnaast gaf MARTINE CLAESSENS van Pas Op ook aan dat het zeer moeilijk is om uitspraken te doen omtrent een daling in het aantal prostituees omdat er vóór de invoering van het verbod nooit degelijke onderzoeken zijn gebeurd hieromtrent.300 Dit zijn echter niet de enige problemen met deze cijfers. Daarnaast kan men zich ook afvragen als de cijfers die hier zijn gegeven gaan over een telling van het aantal sekswerkers op een bepaalde dag of om een gemiddeld aantal sekswerkers die gedurende een jaar werkzaam zijn. Deze cijfers gaan louter over vrouwen werkzaam in de straatprostitutie en vertellen niets over de mannen of transgenders. 301 Een onderzoek uit 2011 toonde nochtans aan dat er ongeveer 1450 vrouwen in dat jaar

C.C.J.H. BIJLEVELD, Kansen voor juristen. Statistiek en onderzoeksmethodologie voor de strafrechtspraktijk, Boom, BJU, 2010, 52. 297 A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 240. 298 J. LEVY, Swedish abolitionism as violence against women, Glasgow, SWO, 2013, 9. 299 A. SLOTBOOM, Statistiek in woorden. De meest voorkomende statistische begrippen van A tot Z, Groningen, Noordhoff, 2012, 22-‐24; C.C.J.H. BIJLEVELD, Kansen voor juristen. Statistiek en onderzoeksmethodologie voor de strafrechtspraktijk, Boom, BJU, 2010, 250. 300 M. CLAESSENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 17 februari 2015; S. DÖDILLET en P. ÖSTERGREN, The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects, Den Haag, 2011, 8. 301 S. DÖDILLET en P. ÖSTERGREN, The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects, Den Haag, 2011, 8. 296

50

seksuele diensten hadden aangekocht.302Het is dus niet zo dat mannenprostitutie niet zou bestaan in Zweden. Het zou ook beter geweest zijn dat de commissie cijfers zou hebben getoond van langer voorafgaand aan het verbod. Het is immers mogelijk dat 1998 een jaar was waarin er opvallend veel prostituees gevonden zijn op de straten. Ook zou het mogelijk zijn om op die manier na te gaan of er effectief sprake is van een daling omwille van het verbod of er sprake is van een algemeen dalende trend die al voordien in gang werd gezet.303 Het feit dat deze cijfers niet gegeven worden, ligt misschien in het feit dat er voor de invoering van het verbod geen consistente metingen zijn gebeurd.304 “Aantal personen die werden aangegeven en zijn veroordeeld voor mensenhandel met als doel seksuele exploitatie”305 Jaar Aangegeven Veroordeeld 2003 21 2 2004 29 0 2005 44 7 2006 26 11 2007 15 2 2008 15 0 2009 31 0 2010 31 ? Men kan zich verschillende zaken bij deze cijfers voorstellen. Ten eerste is het inderdaad mogelijk dat mensenhandel slechts zeer beperkt is in Zweden.306 Dit kan dan het gevolg zijn van de wetgeving in verband met prostitutie, maar dit kan ook andere oorzaken hebben. Het kan bijvoorbeeld liggen aan de geografische ligging. Litouwen zou een land zijn met een hoog ratio aan gevallen van mensenhandel omwille van zijn ‘gunstige’ geografische ligging. 307 Het is mogelijk dat Zweden dus een minder ‘gunstige’ geografische ligging heeft voor mensenhandelaars dan Litouwen. Zweden is slechts tot


law”, Sexuality research and social policy 2012, vol. 9, 275. 303 S. DÖDILLET en P. ÖSTERGREN, The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects,

Den Haag, 2011, 9. 304 M. CLAESSENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 17 februari 2015. 305 S. DÖDILLET en P. ÖSTERGREN, The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects,

Den Haag, 2011, 13. 306 Al dient er wel op gelet te worden dat deze cijfers vrij gelijklopend zijn met de cijfers die worden

gegeven in Litouwen. Litouwen is net een land waar sprake is van veel mensenhandel, maar waar de lage cijfers omwille van andere redenen worden verklaard. 307 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 159.

51

op een zekere hoogte een transitland.308 Het is immers al duidelijk sinds 1993 dat Zweden nooit een land is geweest met veel mensenhandel.309 Het is echter ook mogelijk dat Zweden minder inspanningen doet om mensenhandelaars op te sporen. Het vinden van daders en slachtoffers van dergelijk misdrijf hangt immers in hoge mate ook af van de bereidheid tot onderzoeken vanwege de autoriteiten.310 De Zweedse politie geeft ook zelf aan dat er maar een zeer beperkt aantal veroordelingen zijn in verband met mensenhandel. Om hieraan te verhelpen doen ze enkele voorstellen in hun jaarlijks rapport van 2013. Zo stelt men onder andere voor om regelmatig opleidingen te verschaffen aan alle instanties die zich bezig houden met mensenhandel.311 Ook wordt aangeraden om de strijd tegen mensenhandel een grotere prioriteit te geven.312 Daarnaast kan gewezen worden op de grote grens-‐ en kustlijn van Zweden wat het voor mensenhandelaars makkelijk maakt om buiten handen van de autoriteiten te blijven.313 Ten tweede moet er ook gelet worden op het feit dat er een sterke discrepantie is tussen de aangegeven zaken van mensenhandel en de uiteindelijke veroordelingen. Ook hier kunnen er alweer verschillende redenen voor zijn, maar het is toch van belang om dit niet uit het oog te verliezen. Als we dergelijke cijfers onder ogen zien dan kunnen we ons wel heel grote vragen stellen bij de effectieve vervolging van mensenhandelaars in Zweden.314 Zoals ik hierboven al heb gesteld zijn dit cijfers die uiteraard ook geweten zijn bij personen die zich inlaten met dergelijke praktijken.

308 J. HAGSTEDT, L. KORSELL en A. SKAGERÖ, “In the land of prohibition? Clients and trafficked women in

Sweden” in A. DI NICOLA, A. CAUDURO, M. LOMBARDI en P. RUSPINI, Prostitution and human trafficking. Focus on clients, New York, Springer, 2009, 166. 309 S. DÖDILLET en P. ÖSTERGREN, The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects, Den Haag, 2011, 13. 310 SWEDISH NATIONAL POLICE BOARD, Situation report 13. Trafficking in human beings for sexual and other purposes, s.l., 2013, 7, https://polisen.se/Global/www%20och%20Intrapolis/Informationsmaterial/01%20Polisen%20na tionellt/Engelskt%20informationsmaterial/Trafficking_1998_/Trafficking_report_13_20130530.pdf . 311 SWEDISH NATIONAL POLICE BOARD, Situation report 13. Trafficking in human beings for sexual and other purposes, s.l., 2013, 40, https://polisen.se/Global/www%20och%20Intrapolis/Informationsmaterial/01%20Polisen%20na tionellt/Engelskt%20informationsmaterial/Trafficking_1998_/Trafficking_report_13_20130530.pdf . 312 SWEDISH NATIONAL POLICE BOARD, Situation report 13. Trafficking in human beings for sexual and other purposes, s.l., 2013, 44, https://polisen.se/Global/www%20och%20Intrapolis/Informationsmaterial/01%20Polisen%20na tionellt/Engelskt%20informationsmaterial/Trafficking_1998_/Trafficking_report_13_20130530.pdf . 313 A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 528. 314 S. DÖDILLET en P. ÖSTERGREN, The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects, Den Haag, 2011, 13.

52

3.4. Besluit Gelet op zowel het verborgen karakter van mensenhandel als van prostitutie in deze drie landen is het zeer moeilijk om uitspraken te doen op basis van statistische gegevens. Een vergelijking maken tussen deze drie landen gebaseerd op de cijfers die hier gegeven zijn, is ook niet aan te raden. Er is immers geen sprake van consistente definities die gebruikt zijn bij het bepalen van de verschillende aantallen. Dit alles maakt echter niet dat we op vlak van deze cijfers geen voorzichtige conclusies kunnen nemen. Ten eerste kan men stellen dat er in België onvoldoende zicht is op de prostitutiesector doordat er degelijk empirisch onderzoek naar het aantal prostituees. Daarnaast is het ook duidelijk dat in Zweden, hoewel ze probeerden prostitutie volledig af te schaffen, nog steeds sekswerkers actief zijn. Ten slotte kan men aan de hand van deze cijfers ook vaststellen dat zowel in Litouwen als in Zweden er nog steeds sprake is van mensenhandel. Beide landen hebben door middel van hun verbod het misdrijf zeker niet volledig kunnen uitroeien.

53

4. Relatie mensenhandel en prostitutie Voor het onderzoek is het van belang dat er een onderscheid wordt gemaakt tussen slachtoffers van mensenhandel die uiteindelijk in de prostitutie terecht komen en het aantal prostituees dat het slachtoffer is van mensenhandel. Het is namelijk zo dat de percentages van slachtoffers van mensenhandel met het doel seksuele uitbuiting zeer hoog liggen. Het Centrum voor gelijkheid van kansen en racismebestrijding vertelt in hun jaarverslag van 2000 dat 50% van de begeleide mensenhandel-‐slachtoffers in de sector van de seksuele uitbuiting zijn terecht gekomen. 315 Een recenter onderzoek gevoerd door Gert Vermeulen leert ons dat mensenhandel met het oog op seksuele uitbuiting 39,6% van de gevallen inhoudt.316 Zonder in te gaan op de eventuele fouten die kunnen gebeurd zijn in hun onderzoek, is het van belang om hieruit geen conclusies te nemen met betrekking tot prostitutie. Dit geeft namelijk een vertekend beeld. Hierbij gaat het om slachtoffers van mensenhandel die nadien in de prostitutie terecht komen. Al dan niet werd de mensenhandel dan gepleegd met het oog op de seksuele uitbuiting. Het zegt echter niets over het aantal personen die eventueel wel volledig vrijwillig kiezen voor prostitutie. Bij mijn onderzoek probeer ik na te gaan of er sprake is van een probleem van mensenhandel binnen de prostitutiesector. Een verbod op prostitutie raakt immers de volledige sector en niet alleen het deel waar er eventueel een probleem is. Het is dus van belang om na te gaan of dergelijk verbod noodzakelijk is om het probleem van mensenhandel aan te pakken. Het is namelijk disproportioneel als je een verbod uitvaardigt voor een volledige sector indien slechts een minderheid kampt met deze problematiek van uitbuiting.317 Bepaalde personen stellen prostitutie gelijk met mensenhandel,318 maar dit is iets wat sterk wordt gecontesteerd door de mensen die werken binnen de sector. 319 Deze vermenging met vrijwillige prostitutie komt voor uit een moral panic die heerst rond mensenhandel. Dit is volgens sommigen ook één van de redenen voor het proberen afschaffen van de prostitutiesector door middel van het verbod op betalen voor seks.320 315 CENTRUM

VOOR GELIJKHEID VAN KANSEN EN VOOR RACISMEBESTRIJDING, Strijd tegen mensenhandel. Beeldvorming van de mensenhandel en analyse van de rechtspraak, Brussel 2000, 65. 316 J. DE WIT, “Prostitutie moet een knelpuntberoep worden”, Juristenkrant 2008, nr. 167, 11. 317 M. CLAESSENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 17 februari 2015. 318 D. BOELS, A. VERHAGE, D. BAUTERS, “Prostitutie en informele economie: ‘met haken en ogen’. De paradoxale aanpak van Sekswerk”, Orde van de dag 2013, afl. 64, 15; A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 228. 319 M. CLAESSENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 17 februari 2015; L. HUIJSKENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015. 320 J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Abolitionist feminism as patriarchal control: Swedish understandings of prostitution and trafficking”, Dialectical anthropology 2013, vol. 37, 333.

54

De personen die gebruik maken van deze misvatting gaan er vanuit dat prostitutie steeds gedwongen is. Sekswerk kan echter ook plaatsvinden op puur vrijwillige basis, terwijl dit niet mogelijk is bij mensenhandel, aangezien toestemming irrelevant is.321 Aangezien de meeste zaken in verband met mensenhandel vermoedelijk nooit gevonden of gerapporteerd worden, is het zeer moeilijk om te bepalen hoeveel personen er nu exact slachtoffer worden hiervan.322 Het is echter overduidelijk wat het hoofddoel is voor de daders, namelijk geldgewin op de rug van andere personen.323 Het wordt niet voor niets ook wel de meest winstgevende vorm van internationale georganiseerde criminaliteit genoemd. 324 Al is het winstoogmerk geen kernelement van het strafrechtelijk begrip.325 4.1.

Onderscheid tussen mensenhandel, gedwongen prostitutie en exploitatie van prostitutie Het is van groot belang om een duidelijk onderscheid te maken tussen gevallen van mensenhandel, gevallen van exploitatie van prostitutie en de gevallen van gedwongen prostitutie. Ten eerste is dit onderscheid vereist voor de bestraffing.326 De bestraffingen op grond van artikel 380, § 1 Strafwetboek voor de exploitatie van prostitutie zijn immers veel lichter dan de bestraffingen voor gedwongen prostitutie. Bij exploitatie gaat het, zoals hierboven al werd omschreven, om een gevangenisstraf van één tot vijf jaar.327 In het geval van gedwongen prostitutie worden deze straffen al opgetrokken van tien tot vijftien jaar.328 In het geval van mensenhandel is er ook sprake van gevangenisstraffen van één tot vijf jaar329, die kunnen worden opgetrokken tot straffen van maximaal 20 jaar in het geval er sprake is van bepaalde verzwarende omstandigheden, zoals dwang.330 Dwang is immers geen constitutief bestanddeel in de Belgische definitie, maar

321 A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution

market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 228. 322 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 5. Zie supra “Statistische gegevens”. 323 S. CLUYDTS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 5 maart 2O15. 324 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 5. 325 G. VERMEULEN, “Matroesjka’s: tien jaar later. Repressie en controle als speerpunten van het vernieuwde mensenhandelbeleid?”, Panopticon 2005, Vol. 2, 3. 326 Y. VAN DAMME en G. VERMEULEN, “De criminalisering van vraagzijde-‐actoren”, 195, noot 222. 327 Art. 380, § 1 Strafwetboek. 328 Art. 380, § 3 Strafwetboek. 329 Art. 433quinquies Strafwetboek. 330 Art. 433sexies -‐ art.433octies Strafwetboek.

55

een verzwarende omstandigheid.331 Ten tweede is er ook een onderscheid noodzakelijk naargelang het al dan niet toekennen van het statuut van slachtoffer van mensenhandel. Zo krijgt een slachtoffer die het officiële statuut heeft van slachtoffer van mensenhandel, een verblijfstitel.332 Daarbij is er zoals de coördinator bij Ghapro, mevrouw PELEMAN, ook aangaf een onderscheid tussen de gevallen waarbij de personen zichzelf als slachtoffer van mensenhandel profileren en situaties waarbij de overheidsinstanties hen als slachtoffer definiëren.333 Vandaag de dag voelen de vrouwen zich minder vaak slachtoffer. Het is niet meer (steeds) zoals het beeld uit bijvoorbeeld de serie Matroesjka’s waarbij de vrouwen hun papieren worden afgepakt, ze geen contact hebben met thuis en ze worden gedwongen tot seks.334 Heel vaak houden deze vrouwen hun gsm’s waarmee ze dan bijvoorbeeld vanachter hun raam zelfs kunnen facebooken.335 Daarom zal ik hier iets dieper ingaan op de verschillende definities van de bestaande concepten, zodat het duidelijk is dat er naast mensenhandel ook nog andere vormen van bestraffing bestaan omtrent prostitutie. Men kan zich immers gaan afvragen wanneer nu precies iemand zal worden bestempeld als een slachtoffer van mensenhandel. Is men een slachtoffer van mensenhandel als men zichzelf zo voelt, is men het wanneer men voldoet aan de voorwaarden gesteld in de objectieve definities in de nationale wetgeving of volgens de internationale wetgeving? Of is men het pas wanneer men aan nog meer voorwaarden voldoet en het officieel statuut krijgt van slachtoffer van mensenhandel met de bijhorende voordelen, zoals een verblijfstitel? 4.1.1. Onderscheid volgens het EU-‐recht Zoals hierboven is vermeld houdt mensenhandel volgens de richtlijn van de Europese Unie in “het werven, vervoeren, overbrengen, huisvesten of opnemen van personen, daaronder begrepen de wisseling of overdracht van de controle over deze personen, door dreiging met of gebruik van geweld of andere vormen van dwang, door ontvoering, bedrog, misleiding, machtsmisbruik of misbruik van een kwetsbare positie of het verstrekken of in

G. VERMEULEN en L. ARNOU, “Nieuwe Belgische strafwetgeving tegen mensenhandel, mensensmokkel en huisjesmelkerij”, 66, noot 227; A. DE NAUW, Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2010, 251; Art. 433quinquies, § 1 Strafwetboek. 332 Y. VAN DAMME en G. VERMEULEN, “De criminalisering van vraagzijde-‐actoren”, 195, noot 222. 333 PELEMAN, K., Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 5 februari 2015. 334 G. VERMEULEN, “Matroesjka’s: tien jaar later. Repressie en controle als speerpunten van het vernieuwde mensenhandelbeleid?”, Panopticon 2005, Vol. 2, 1; M. CLAESSENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 17 februari 2015; S. CLUYDTS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 5 maart 2O15; L. HUIJSKENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015. 335 L. HUIJSKENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015. 331

56

ontvangst nemen van betalingen of voordelen, teneinde de instemming van een persoon te verkrijgen die controle heeft over een andere persoon, ten behoeve van uitbuiting.”336 Hieruit kunnen we drie constitutieve elementen voor mensenhandel extraheren. Namelijk ten eerste moet er sprake zijn van een gedwongen verplaatsing, ten tweede moet men gebruik maken van middelen om deze verplaatsing te bekomen (dwang) en ten slotte zal er hierbij uitbuiting beoogd worden. Als we spreken van gedwongen prostitutie ontbreekt het element gedwongen verplaatsing. 337 In het geval van exploitatie van prostitutie is er helemaal geen sprake van dwang, maar gaat het louter om een rechtstreeks of onrechtstreeks laakbaar financieel voordeel of een laakbare bron van inkomsten voor de dader.338 Volgens het Hof van Cassatie moet het gaan om een ‘abnormaal voordeel’.339 Deze drie elementen zullen nu verder ontleed worden. De verplaatsing vloeit voort uit het eerste deel van de definitie, 340 namelijk “het werven, vervoeren, overbrengen, huisvesten of opnemen van personen, daaronder begrepen de wisseling of overdracht van de controle over deze personen”.341 De personen worden zo dus in een andere positie geplaatst dan de positie waar ze zich voordien in bevonden. Deze verplaatsing moet dan nog eens gekomen zijn door “dreiging met of gebruik van geweld of andere vormen van dwang, door ontvoering, bedrog, misleiding, machtsmisbruik of misbruik van een kwetsbare positie of het verstrekken of in ontvangst nemen van betalingen of voordelen, teneinde de instemming van een persoon te verkrijgen die controle heeft over een andere persoon”. Hieruit kunnen we dus afleiden dat de verplaatsing gedwongen moet gebeurd zijn.342 Het derde element houdt in dat dit alles moet gebeuren “ten behoeve van uitbuiting”. Daaruit volgt dat de uitbuiting nog niet moeten hebben plaatsgevonden om te kunnen spreken van mensenhandel. Het louter gedwongen verplaatsen van een persoon met de bedoeling deze persoon uit te buiten is voldoende om te spreken van mensenhandel.343 Zo is het bijvoorbeeld mogelijk dat een persoon die gekend staat als notoir souteneur 336 Art. 2.1 Richtl. Europees Parlement en de Raad 2011/36/EU, 5 april 2011 inzake de voorkoming

en bestrijding van mensenhandel en de bescherming van slachtoffers daarvan en ter vervanging van Kaderbesluit 2002/629/JBZ van de Raad, Pb.L. 15 april 2011, afl. 101, 1-‐11. 337 Y. VAN DAMME en G. VERMEULEN, “De criminalisering van vraagzijde-‐actoren”, 197, noot 222. 338 L. STEVENS en D. DEWANDELEER, “De zedenwetten van 27 maart en 13 april 1995. Wijzigingen van Boek II van het Strafwetboek”, AJT 1997-‐98, dossier nr. 1, 16. 339 Cass. 21 november 1984, Arr. Cass. 1984-‐85, 408, Bull. 1985, 365 en Pas. 1985, I, 365. 340 Y. VAN DAMME en G. VERMEULEN, “De criminalisering van vraagzijde-‐actoren”, 199, noot 222. 341 Art. 2.1 Richtl. Europees Parlement en de Raad 2011/36/EU, 5 april 2011 inzake de voorkoming en bestrijding van mensenhandel en de bescherming van slachtoffers daarvan en ter vervanging van Kaderbesluit 2002/629/JBZ van de Raad, Pb.L. 15 april 2011, afl. 101, 1-‐11. 342 Y. VAN DAMME en G. VERMEULEN, “De criminalisering van vraagzijde-‐actoren”, 199, noot 222. 343 Y. VAN DAMME en G. VERMEULEN, “De criminalisering van vraagzijde-‐actoren”, 199, noot 222.

57

veroordeeld wordt voor mensenhandel omwille van het feit dat hij meisjes die illegaal ons land zijn binnengekomen huisvest. Dit kan er immers op wijzen dat het de bedoeling was dat ze als prostituee voor zijn rekening zouden werken.344 Er zal echter wel sprake moeten zijn van een zekere mate van uitbuiting.345 Artikel 2.3 van de Richtlijn bepaalt dat het ten minste moet gaan om “uitbuiting van prostitutie van anderen, andere vormen van seksuele uitbuiting, gedwongen arbeid of dienstverlening — bedelarij daaronder begrepen — slavernij en met slavernij vergelijkbare praktijken, dienstbaarheid, uitbuiting van strafbare activiteiten, en de verwijdering van organen”.346 4.1.2. Onderscheid in het Belgisch recht? In het Belgisch Strafwetboek is ook een definitie voor mensenhandel opgenomen, die echter niet volledig overeenstemt met de definitie zoals die is geformuleerd in internationale instrumenten. In de Belgische definitie zijn er louter twee van de drie constitutieve elementen opgenomen, namelijk de verplaatsing en de uitbuiting. Er is echter geen sprake van dwangmiddelen, misbruik van machtpositie of van een kwetsbaarheid. 347 Dit derde element uit de internationale definities maakt in de Belgische definitie geen substantieel bestanddeel meer uit, maar het gaat slechts om een verzwarende omstandigheid.348 Het basismisdrijf houdt in België dus louter in: de werving, het vervoer, de overbrenging, de huisvestiging, de opvang van een persoon, het nemen of de overdracht van de controle over hem met als doel één van de doelstellingen die zijn opgesomd in artikel 433quinquis, § 1 Strafwetboek. Men bedoelt eigenlijk met ‘het nemen of de overdracht van de controle’ de verkoop van de slachtoffers van de ene uitbuiter aan de andere. Omwille van juridische redenen spreekt men hier echter niet over de verkoop van personen, aangezien personen buiten de handel staan.349 Men kan zich duidelijk vragen stellen bij de keuze van deze definitie. De reden waarom men hiervoor heeft gekozen is om de bewijslast voor het openbaar ministerie te verlichten. Vóór de wet van 10 augustus 2005 was het bewijs wel vereist voor het gebruik van listige kunstgrepen, geweld, bedreigingen of enige vorm van dwang. Dit

344 A. DE NAUW, Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2010, 253-‐254. 345 Y. VAN DAMME en G. VERMEULEN, “De criminalisering van vraagzijde-‐actoren”, 200, noot 222. 346 Art. 2.3 Richtl. Europees Parlement en de Raad 2011/36/EU, 5 april 2011 inzake de voorkoming

en bestrijding van mensenhandel en de bescherming van slachtoffers daarvan en ter vervanging van Kaderbesluit 2002/629/JBZ van de Raad, Pb.L. 15 april 2011, afl. 101, 1-‐11. 347 G. VERMEULEN en L. ARNOU, “Nieuwe Belgische strafwetgeving tegen mensenhandel, mensensmokkel en huisjesmelkerij”, 66, noot 227; A. DE NAUW, Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2010, 251; Art. 433quinquies, § 1 Strafwetboek. 348 Artt. 433sexies en 433septies, 2° en 3° Strafwetboek. 349 A. DE NAUW, Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2010, 251.

58

zorgde er evenwel voor dat hoewel de feiten vaststonden, de daders soms toch vrijuit gingen.350 Dit probleem van bewijslast wordt ook aangekaart in Litouwen.351 Al is het mogelijk om de gedachtegang van de wetgever hierbij te volgen, toch kan men zich afvragen of het wel zo’n wijselijke beslissing was. Niet alleen zorgt dit er immers voor dat de nationale en de internationale definities niet overeenstemmen, maar daarnaast zorgt het ook voor het gevaar dat mensen worden vervolgd en berecht voor mensenhandel, terwijl er eigenlijk geen gedragingen van mensenhandel zijn gesteld. Mensenhandel wordt immers net gekenmerkt door deze dwang en misbruik van macht of kwetsbaarheid ten aanzien van die verplaatsing.352 4.1.3. Conclusie in verband met onderscheid Om een degelijk beleid te voeren en op een effectieve manier mensenhandel aan te pakken is het eerst en vooral van belang om tot een goede afbakening van definities te komen.353 Momenteel lopen de verschillende wettelijke bepalingen wat door elkaar zoals hierboven is aangetoond. Daarnaast is het ook in het werkveld niet volledig duidelijk wat nu precies het onderscheid is tussen gedwongen prostitutie en mensenhandel. Vaak liepen deze concepten over in elkaar tijdens mijn gesprekken.354 Het is uiteraard van groot belang dat ook de gedwongen prostitutie op een adequate manier wordt aangepakt. Een conceptueel onderscheid is, zoals hierboven al werd gezegd, van belang voor het onderscheid in de bestraffing en om te bepalen wie voldoet aan de voorwaarden om het officieel statuut van slachtoffer van mensenhandel te verkrijgen.355 Het kan hierbij van pas komen om ook een heldere definitie te maken in verband met de puur vrijwillige prostitutie. Eventueel kan die definitie vervat liggen in een regelgeving omtrent de toegelaten prostitutie in België.356

350 A. DE NAUW, Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2010, 251. 351 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and

human security, Londen, Routledge, 2009, 152. G. VERMEULEN en L. ARNOU, “Nieuwe Belgische strafwetgeving tegen mensenhandel, mensensmokkel en huisjesmelkerij”, 66, noot 227; A. DE NAUW, Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2010, 251. 353 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 141. 354 HUIJSKENS, L., Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015; PELEMAN, K., Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 5 februari 2015; CLAESSENS, M., Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 17 februari 2015; LAMEYSE, A., Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 12 maart 2015; EMBRECHTS, E., Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 22 januari 2015. 355 Y. VAN DAMME en G. VERMEULEN, “De criminalisering van vraagzijde-‐actoren”, 195, noot 222. 356 A. LUKOWIAK, “Poupées de chiffons”, Orde van de Dag 2013, 52. 352

59

Het is echter duidelijk dat de definitie in België ongenuanceerd is, wat er toe leidt dat men zaken gaat aanpakken onder het mom van mensenhandel, terwijl er eigenlijk helemaal geen sprake van is. Dit zorgt er dan weer voor dat het moeilijk wordt om zeer gericht te gaan werken op de échte mensenhandelaars.357 4.2. Gevolgen van de Zweedse wetgeving in Zweden Op 10 juli 2008 stelde de Zweedse regering zijn Nationale actieplan tegen prostitutie en mensenhandel met het oog op seksuele uitbuiting voor. In dit plan werd gesteld dat de hoofdoorzaak van deze beide fenomenen gelegen is in het feit dat (voornamelijk) mannen seks kopen.358 In Zweden had men hierdoor het idee dat men de aandacht moest verschuiven naar de koper, weg van de prostituee. Dit gaat uit van het simpele economische principe dat als er geen vraag is, er ook geen prostitutie zou zijn.359 M.i. gaat men hier iets te kort door de bocht. Het is immers niet omdat iets verboden is, dat er daarom helemaal geen vraag meer naar zou zijn. Dit werd ook aangegeven door mevrouw ANN LAMEYSE. 360 Dit zou je kunnen vergelijken met de kwestie drugs. Al jarenlang geldt er een verbod en worden er sensibiliseringscampagnes gevoerd, maar toch blijft het aanwezig in de maatschappij. Men blijft zelfs steeds nieuwe drugs uitvinden om de wetgeving voor te zijn.361 Het is m.i. echter niet onlogisch dat men economische principes ook op de prostitutiesector gaat toepassen. De Zweedse regering heeft in het kader van dit Nationale actieplan tegen prostitutie en mensenhandel met het oog op seksuele uitbuiting, zessendertig maatregelen genomen en 213 miljoen Zweedse kronen vrijgemaakt.362 Eén van deze maatregelen was, zoals hierboven al is vermeld, een speciale onderzoekscommissie die werd aangesteld die het verbod op de aankoop van seksuele diensten moest evalueren.363 Deze commissie gaat

357 G. VERMEULEN, “Self-‐regulation

and public-‐private cooperation in the prostitution sector” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discourse to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu 2014, 258. 358 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 5. 359 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 5. 360 A. LAMEYSE, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 12 maart 2015. 361 BELGA, “Nieuwe designerdrug veroorzaakt overlijden na halfuur”, De Standaard 2015, 6 april, http://www.standaard.be/cnt/dmf20150406_01616763. 362 S. DÖDILLET en P. ÖSTERGREN, The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects, Den Haag, 2011, 6-‐7. 363 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 2.

60

uit van een “clear link between the existence of prostitution and human trafficking for sexual purposes”364 zonder hiervoor enig bewijs aan te brengen. De commissie had voor ze aan hun onderzoek begonnen als richtlijn meegekregen dat de wet zou blijven bestaan en dat het niet de bedoeling was om hem in vraag te stellen.365 Tot zover hun objectiviteit.366 Daarnaast blijkt ook dat de Malmö Prostitution Unit, één van de drie organisaties die door de overheid gefinancierd wordt, hun bezorgdheid wou uiten over de eventuele verlenging van de gevangenisstraffen ten aanzien van de klanten. Deze bekommernissen zijn echter nooit tot bij de commissie geraakt doordat het verslag werd aangepast door het management van de Unit, vooraleer het werd ingediend. 367 Het onderzoek zit dan nog eens vol van de contradicties, inconsistenties en men concludeerde zaken zonder ook maar enig empirisch bewijs. Soms waren de conclusies zelfs louter speculaties.368 Men kan zich dus grote vragen stellen bij de conclusies die de commissie heeft genomen. Deze commissie heeft bij zijn onderzoek onder andere een rondvraag gedaan bij politie en sociaal werkers en heeft een aantal enquêtes afgenomen bij prostituees (die wilden meewerken). Sommigen van hen vertelden dat klanten voorzichtiger zijn geworden, waardoor er een daling is gekomen in de vraag, toch voor zover we spreken over straatprostitutie. Anderen beweerden dan weer dat er amper een verandering is gekomen na de invoering van de wet, doordat er weinig kopers worden gesnapt en ze uiteindelijk ook slechts een milde straf krijgen opgelegd. Men zou eerder vrezen voor de reactie van familie en vrienden, dan voor de straf.369 Tot in 2011 is er immers niemand veroordeeld tot een gevangenisstraf voor dit misdrijf. 370 Er zijn daarnaast ook

364 SWEDISH

INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 5. 365 J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Sweden’s abolitionist discourse and law: effects on the dynamics of Swedish sex work and on the lives of Sweden’s sex workers”, CCJ 2014, 594; S. DÖDILLET en P. ÖSTERGREN, The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects, Den Haag, 2011, 2. 366 S. DÖDILLET en P. ÖSTERGREN, The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects, Den Haag, 2011, 2. 367 J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Sweden’s abolitionist discourse and law: effects on the dynamics of Swedish sex work and on the lives of Sweden’s sex workers”, CCJ 2014, 595. 368 S. DÖDILLET en P. ÖSTERGREN, The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects, Den Haag, 2011, 2. 369 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 9. 370 SWEDISH NATIONAL POLICE BOARD, Situation report 13. Trafficking in human beings for sexual and other purposes, s.l., 2013, 21, https://polisen.se/Global/www%20och%20Intrapolis/Informationsmaterial/01%20Polisen%20na tionellt/Engelskt%20informationsmaterial/Trafficking_1998_/Trafficking_report_13_20130530.pdf.

61

onderzoeken die aantonen dat een verbod ten aanzien van de vraagzijde zelden een impact heeft op de aanwezigheid van prostitutie.371 De commissie haalt aan dat het verbod op prostitutie in Zweden een belangrijke tool is voor hen om de strijd aan te gaan met mensenhandel. Ze willen, naar eigen zeggen, de mensen beschermen die het risico lopen om in de prostitutie terecht te komen. Daarnaast wordt er in het rapport ook nadruk gelegd op het belang van internationale samenwerking. 372 Het is inderdaad zo dat mensenhandel vaak een internationaal karakter heeft, maar de grensoverschrijding is, zoals hierboven al werd uitgelegd, niet noodzakelijk om te spreken van mensenhandel. Het is van belang om dit niet uit het oog te verliezen. Hier zal ik nagaan of de Zweedse wetgeving effectief het gevolg heeft gehad dat ze hadden gehoopt. Men hoopte immers dat prostitutie zou dalen en dat er daarmee ook kan gevochten worden tegen mensenhandel. Is dit doel ook (gedeeltelijk) bereikt? 4.2.1. Stigmatisering van de prostituee De Zweedse wetgeving heeft er voor gezorgd dat het stigma van de prostituee weer versterkt is.373 Dit blijkt ook uit het feit dat de agressie op straat naar prostituees toe is toegenomen na het invoeren van de wet. 374 Daarnaast is de intimidatie vanwege politieofficieren ook toegenomen.375 Het is ook de bedoeling geweest van de regering om sekswerk meer te zien als iets onzedelijk dat dient te worden afgeschaft.376 De Zweedse regering heeft immers steeds benadrukt dat prostitutie een zeer schadelijke invloed heeft op de maatschappij.377 371 J.

LEVY en P. JAKOBSSON, “Sweden’s abolitionist discourse and law: effects on the dynamics of Swedish sex work and on the lives of Sweden’s sex workers”, CCJ 2014, 597. 372 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 6. 373 K. PELEMAN, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 5 februari 2015; A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 241. 374 E. EMBRECHTS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 22 januari 2015. 375 A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 241. 376 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 2; K. PELEMAN, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 5 februari 2015. 377 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 2; A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 539.

62

De Zweedse wetgeving gaat ook uit van een traditioneel beeld waarbij steeds een vrouw haar diensten aanbiedt en de man betaalt.378 Hoewel het verbod op het verkoop van seks genderneutraal is geformuleerd,379 gaat men er dus toch volledig aan voorbij dat er ook mannen-‐, jongens-‐ en transgenderprostitutie bestaat.380 De commissie die in 2008 zijn onderzoek startte, geeft ook zelf aan dat ze amper weet heeft van de situatie van jongens of mannen in de prostitutie. 381 Dan spreken ze zelfs nog niet eens over transseksuelen. Daarbij wordt sekswerk dan nog eens gezien als een vorm van geweld ten aanzien van deze vrouwen.382 Studies tonen echter aan dat er een groot onderscheid is tussen de verschillende markten.383 Geweld is daardoor meer of minder aanwezig afhankelijk van de plaats.384 Er is helaas nog steeds gevaar in hoofde van personen die werken in de prostitutie, maar dit gevaar wordt overschat.385 Zo wijst een onderzoek in Chicago uit dat een vrouw gemiddeld eenmaal per maand het slachtoffer is van geweld.386 Dit cijfer 378 J.

LEVY en P. JAKOBSSON, “Sweden’s abolitionist discourse and law: effects on the dynamics of Swedish sex work and on the lives of Sweden’s sex workers”, CCJ 2014, 594; O. FLORIN, “A particular kind of violence: Swedish social policy puzzles of a multipurpose criminal law”, Sexuality research and social policy 2012, vol. 9, 271; A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 232. 379 O. FLORIN, “A particular kind of violence: Swedish social policy puzzles of a multipurpose criminal law”, Sexuality research and social policy 2012, vol. 9, 271. 380 A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 229; J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Sweden’s abolitionist discourse and law: effects on the dynamics of Swedish sex work and on the lives of Sweden’s sex workers”, CCJ 2014, 595; L. HUIJSKENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015; K. PELEMAN, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 5 februari 2015. 381 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 7. 382 J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Abolitionist feminism as patriarchal control: Swedish understandings of prostitution and trafficking”, Dialectical anthropology 2013, vol. 37, 335; J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Sweden’s abolitionist discourse and law: effects on the dynamics of Swedish sex work and on the lives of Sweden’s sex workers”, CCJ 2014, 594. 383 S. D. LEVITT en S. A. VENKATESH, An empirical analysis of Street-‐level prostitution, Chicago, 2007, 26, http://economics.uchicago.edu/pdf/Prostitution%205pdf?q=venkatesh; A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 229. 384 S. D. LEVITT en S. A. VENKATESH, An empirical analysis of Street-‐level prostitution, Chicago, 2007, 2, http://economics.uchicago.edu/pdf/Prostitution%205pdf?q=venkatesh. 385 A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 230. 386 S. D. LEVITT en S. A. VENKATESH, An empirical analysis of Street-‐level prostitution, Chicago, 2007, 14, http://economics.uchicago.edu/pdf/Prostitution%205pdf?q=venkatesh.

63

is uiteraard zeer hoog, maar er moet rekening mee gehouden worden dat deze cijfers gelden voor een straatprostitutiemarkt waar prostituees ook zelf strafbaar zijn. Een deel van dit geweld wordt mee veroorzaakt door de politieagenten, die gratis seks eisen in ruil om de vrouwen niet te arresteren.387 Aangezien mijn onderzoek zich louter richt op de volwassen vrouwen, ben ik niet nagegaan wat dergelijk beeld op prostitutie als gevolg heeft op deze mannen, jongens en transgenders. Het lijkt mij niet ondenkbeeldig dat dergelijke visie van het beleid ook zijn repercussies zal hebben ten aanzien van niet-‐vrouwelijke prostituees. 4.2.2. Gevolgen voor de straatprostitutie De commissie concludeert daarbij ook nog dat de straatprostitutie zou gehalveerd zijn en dat dit een direct gevolg is van het verbod. Hier komen ze toe door een vergelijking te maken tussen Oslo, Kopenhagen en Stockholm. Men stelt dat vóór de invoering van het verbod de straatprostitutie in deze drie steden gelijklopend was. Doordat de economische en sociale situatie in deze drie steden gelijkaardig is en men geen analoge daling zag in de straatprostitutie buiten Stockholm, gaat men er vanuit dat het verbod de enige reden kan geweest zijn voor deze daling. Deze stelling zou daarbij nog eens ondersteund worden door een onderzoek gevoerd in Noorwegen. Daar zou men een eenzelfde vaststelling hebben gedaan ten aanzien van de straatprostitutie na het invoeren van een gelijkaardig verbod op 1 januari 2009.388 De commissie gaf aan dat na het invoeren van het verbod in Zweden, het aantal straatprostituees in 2008 tot driemaal hoger was in de buurlanden Noorwegen en Denemarken dan in Zweden.389 Een groot aantal van de Zweedse sekswerkers die op straat werkzaam waren, zijn vermoedelijk overgestapt naar de verdoken sectoren of zijn naar deze buurlanden getrokken.390 Ook is het daarbij niet zeker dat het wel de wet zelf was die gezorgd heeft voor deze verandering. Het kan immers ook louter het gevolg zijn van een algemene trend die zich al manifesteerde sinds 1970.391

387 S. D. LEVITT en S. A. VENKATESH, An empirical analysis of Street-‐level prostitution, Chicago, 2007, 7 en

15, http://economics.uchicago.edu/pdf/Prostitution%205pdf?q=venkatesh. INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 7-‐8. 389 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 7. 390 A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 544-‐545. 391 A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 240. 388 SWEDISH

64

Men kan zich echter ook vragen stellen bij het feit dat de commissie uitgaat van deze sterke daling. Dit wordt immers gecontesteerd door bepaalde bronnen. Zo zou het kloppen dat er inderdaad een sterke daling was aan het begin van de invoering van de wet, tot wel een daling van 90% minder prostituees. Ook de klanten durfden zich niet meer op straat vertonen. Deze vermindering werd al snel teniet gedaan tot de straatprostitutie bijna zijn oorspronkelijke omvang terug had. Eenmaal de klanten en de prostituees beseften dat de wet minder gevolgen had dan gedacht, begaven ze zich beiden terug op straat.392 De prostituees kunnen zich immers ook verplaatst hebben naar andere delen van de stad393 of gaan een grotere oppervlakte bezetten waardoor het moeilijker wordt om hen te gaan tellen.394 Een andere bron stelt dan weer dat er toch tot op een redelijke hoogte een consensus bestaat over een daling in het aantal straatprostituees.395 Deze inconsistenties zeggen m.i. al voldoende over het gebrek aan degelijk onderzoek hieromtrent. Zelfs al moest deze daling ten aanzien van de straatprostitutie hebben plaatsgevonden, dan nog kan men ook stellen dat het niet is omdat prostituees niet meer op straat worden gevonden, ze ook effectief niet meer werkzaam zouden zijn in de sector. Zoals hierboven al werd aangegeven ging de prostitutie zich gaan reorganiseren.396 Hier ga ik later dieper op in. Deze daling in Zweedse prostituees krijgt daarbij ook tegengewicht door het stijgende aantal buitenlandse vrouwen in de straatprostitutie.397 Deze vrouwen zijn voornamelijk afkomstig van de Baltische staten, Oost-‐Europa, Thailand, Afrika en Zuid-‐Amerika.398


(ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 543; J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Abolitionist feminism as patriarchal control: Swedish understandings of prostitution and trafficking”, Dialectical anthropology 2013, vol. 37, 336; D. KULICK, “Sex in the new Europe. The criminalization of clients and Swedish fear of penetration”, Anthropological Theory 2003, 204. 393 A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 240. 394 S. DÖDILLET en P. ÖSTERGREN, The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects, Den Haag, 2011, 9. 395 S. DÖDILLET en P. ÖSTERGREN, The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects, Den Haag, 2011, 8. 396 A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 240; A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 543. 397 A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 545. 398 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 20.

65

Ook het stijgende aantal migranten in de prostitutie wordt erkend door de commissie.399 Alweer kan men dus vragen stellen bij het beleid van de Zweedse regering. De invoering van het verbod heeft immers niet kunnen tegenhouden dat er een stijging in het aantal buitenlandse prostituees ook merkbaar is in Zweden. Deze vrouwen zijn vaker het slachtoffer van mensenhandel400, wat er dus op wijst dat dergelijk verbod deze vrouwen niet heeft kunnen beschermen. 4.2.3. Reorganisatie van prostitutie Zoals hierboven al werd aangegeven ging de prostitutie zich gaan reorganiseren en ging men werken in de meer verdoken sferen en op het internet. Deze stelling werd aangebracht door verschillende sociale organisaties en wordt versterkt door het feit dat KAST/BOSS nog steeds evenveel mannelijke klanten ontving als vóór de wet. KAST/BOSS is een project in Zweden dat advies, steun en therapie aan kopers van seksuele diensten verschaft.401 Voor de wet werd geïmplementeerd was dit één van de argumenten tegen de invoering. Men vreesde dat seksuele diensten misschien niet langer openlijk zouden verkocht worden op straat, maar dat ze zouden worden aangeboden via elektronische communicatiemiddelen, zoals het internet of gsm’s. De sector zou ‘ondergronds’ gaan. Dit zou er ten eerste voor zorgen dat het in de praktijk onmogelijk wordt om toe te zien op het verbod. Ten tweede wordt ook gevreesd dat sekswerkers niet meer naar de nodige gezondheidsdiensten en de sociale dienstverlening zullen durven stappen.402 Er moet echter wel op gewezen worden dat dergelijke reorganisatie niet louter het gevolg is van dergelijk verbod, maar ook een gevolg van de technologische vooruitgang van een maatschappij.403 Het gevaar bij dergelijke verdwijning van de sector ligt hem ook bij de opvolging van het fenomeen mensenhandel. Men kan de prostituees niet meer vinden en zij komen ook niet zelf naar de sociale dienstverlening. Dit zorgt ervoor dat men de sector niet degelijk 399 SWEDISH

INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 8. 400 A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 545. 401 A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 543. 402 A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 542. 403 S. DÖDILLET en P. ÖSTERGREN, The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects, Den Haag, 2011, 10-‐11.

66

kan controleren en het gevaar op slachtoffers van mensenhandel met het oog op seksuele uitbuiting verhoogt. Deze stelling wordt echter gecontesteerd door mevrouw EVIE EMBRECHTS. Zij stelde dat als een doorsnee man een prostituee moet kunnen vinden, en we er vanuit gaan dat een politieagent(e) hetzelfde IQ heeft als een gemiddeld man, de politie deze prostituees ook zouden moeten kunnen vinden. 404 Ook de commissie stelt dat dit gevaar op het ondergronds gaan van de sector zich niet heeft gerealiseerd, omdat geen enkele overheidsfunctionaris of persoon die betrokken is bij prostitutie dit heeft gemeld.405 Hier kunnen we echter wel kanttekeningen bij maken. Het is immers niet omdat de politie de prostituees kan vinden, dat ze hiervoor ook de tijd en de middelen zullen vrijmaken. Er is immers een groot verschil tussen het uitvaardigen van een verbod en het effectief handhaven van dit verbod. Mevrouw CLAESSENS gaf aan dat initiatieven, zoals het verbod in Zweden, vaak komen vanuit een overlastproblematiek. Men gaat dan vooral werken op die zichtbare plekken waar er sprake was van overlast, terwijl het fenomeen rustig blijft verder bestaan op andere plaatsen.406 Ook de politie geeft zelf aan dat ze zich vooral concentreren op de openbare plaatsen en dat het zoeken naar klanten geen prioriteit is.407 Daarnaast is het ook van belang te melden dat indien het louter de klant is die strafbaar is, men niet op zoek gaat naar de sekswerkers, maar naar de klanten. Het opsporen van mensenhandel onder de prostituees is dus nog een heel ander paar mouwen. Ook hier zal men dan apart tijd en middelen voor moeten vrijmaken. Het is dan nog maar de vraag of men hiertoe bereid is naast de opsporing van de klanten van prostituees. Ook de commissie heeft hier onderzoek naar gedaan, al zij het zeer beperkt. Men heeft louter nagegaan of de straatprostitutie zich niet verplaatst heeft naar het internet. De commissie komt tot de conclusie dat prostitutie waarbij het eerste contact wordt gelegd via het internet inderdaad is gestegen in Zweden tussen 2003 en 2008, maar dat deze stijging gelijkaardig zou zijn met die in de buurlanden Denemarken en Noorwegen.408 In 2004 zocht 16% van de jonge prostituees nog contact via het internet. In 2009 is dit aantal gestegen tot 56%, wat dus 3,5 keer zoveel is als vijf jaar voordien.409 Ze stellen

404 E. EMBRECHTS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 22 januari 2015. 405 SWEDISH

Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 9. 406 CLAESSENS, M., Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 17 februari 2015. 407 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 10. 408 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 8. 409 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 21.

INSTITUTE,

67

ook dat de omvang van de prostitutie op het internet veel groter is in de buurlanden. Hieruit leidt men dan af dat er in Zweden geen sprake zou zijn van een verplaatsing van de prostitutie van de straat naar het internet.410 Ze vermelden ook kort dat er geen enkel bewijs is dat de straatprostitutie zich zou verplaatst hebben naar andere prostitutiesectoren, zoals clubs, hotels of massagesalons. Zoals gewoonlijk zonder echt bewijs.411 Daarnaast wordt ook gesteld dat de verplaatsing naar het internet er niet voor heeft gezorgd dat de prostitutie minder zichtbaar zou zijn in vergelijking met de vroegere situatie op straat. Het probleem zou hem echter eerder liggen in het feit dat men op het internet louter de reclame voor prostitutie ziet en niet de omvang. Het is immers niet ondenkbaar dat één advertentie naar meerdere sekswerkers leidt, of omgekeerd dat meerdere advertenties naar één sekswerker leiden.412 De omvang van deze reclame op het internet zegt dus nog niets over de omvang van de verdoken prostitutie. 4.2.4. Algemene conclusie De commissie besluit dat men kan stellen dat er geen algemene uitbreiding van prostitutie is in Zweden sinds de invoering van de wet. Ook zou er geen informatie zijn die zou suggereren dat de prostitutie zich verplaatst heeft binnenshuis. Volgens hen zou de overheid er ook weet van hebben indien het op grote schaal aanwezig zou zijn in de maatschappij, aangezien men steeds op één of andere manier zichzelf moet weten te promoten.413 Mevrouw CLAESSENS van de organisatie Pas Op gaat echter in tegen dergelijke uitspraken. Volgens haar ligt het grote probleem van de evaluatie van deze wet in het feit dat men vóór de invoering van de wet eigenlijk ook niet goed wist hoeveel personen nu precies werkten binnen de sector. Hierdoor ontbreekt het aan degelijke instrumenten om nu een evaluatie te doen van de eventuele vermindering of vermeerdering van het aantal prostituees zowel binnen-‐ als buitenshuis.414 Daarnaast kan men zich ook vragen stellen bij het feit dat de commissie ervan uitgaat dat moest er prostitutie zijn, de overheid er ook wel weet van zou hebben. Ten eerste 410 SWEDISH

INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 8. 411 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 22. 412 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 21. 413 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 8. 414 M. CLAESSENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 17 februari 2015; S. DÖDILLET en P. ÖSTERGREN, The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects, Den Haag, 2011, 8.

68

hangt dit immers af van de moeite van de actoren om de prostituees te ontdekken.415 Daarnaast is het m.i. nogal naïef om er vanuit te gaan dat iets wat verboden is, zomaar kan gevonden worden door de overheidsinstanties. Net als prostitutie zijn er ook andere zaken verboden om te verkopen, zoals drugs. Toch kunnen we ervan uitgaan dat er nog steeds drugsdealers aanwezig zijn in de maatschappij die niet kunnen gevonden worden. Ook al zullen zij vermoedelijk ook reclame moeten maken voor de goederen die zij verkopen. De commissie gaat verder door te zeggen dat ook de mensen die betrokken zijn bij de prostitutie geen stijging hebben waargenomen. Daarna gaat men kijken bij de naburige landen waar men tussen 1999 en 2008 wél een stijging heeft vastgesteld. Hieruit concludeert de commissie dat indien het verbod er niet zou geweest zijn, er ook sprake zou zijn van een stijging van de prostitutie in Zweden. Daarom heeft de criminalisering, volgens hen, wel degelijk bijgedragen aan het bestrijden van prostitutie.416 In deze redenering zijn er verschillende denkfouten gemaakt. Ten eerste kan men zich afvragen of deze veldwerkers wel een duidelijk beeld hebben op de prostitutie. Aangezien de klanten strafbaar zijn en het stigma die op de sekswerkers rust is versterkt, is het niet ondenkbaar dat men gewoon geen weet heeft van eventueel nieuwe prostituees in de sector. Ten tweede bepaalt de commissie dat men louter uit het feit dat men geen stijging heeft vastgesteld, kan concluderen dat het verbod ook effectief gewerkt heeft. Daar gaat men dus volledig voorbij aan de kwestie dat de stijging er eventueel toch kan zijn, maar niet is vastgesteld doordat de sector onzichtbaar is geworden én men vergeet dat de sector ook duidelijk niet is ingekrompen. Nergens kunnen er immers betrouwbare cijfers gevonden worden die aantonen dat er een daling is gekomen in het aantal prostituees.417 Daarnaast zegt de commissie louter dat de prostitutie ‘tenminste’ niet gestegen is.418 Aangezien het doel van de Zweedse regering was de vermindering van het aantal prostituees en men louter kan besluiten dat er geen vermeerdering is gekomen, kan men zich toch vragen stellen of men dit doel dan wel effectief heeft bereikt.419 Of heeft men 415 SWEDISH NATIONAL POLICE BOARD, Situation report 13. Trafficking in human beings for sexual and

other purposes, s.l., 2013, 7, https://polisen.se/Global/www%20och%20Intrapolis/Informationsmaterial/01%20Polisen%20na tionellt/Engelskt%20informationsmaterial/Trafficking_1998_/Trafficking_report_13_20130530.pdf. 416 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 8-‐9. 417 J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Sweden’s abolitionist discourse and law: effects on the dynamics of Swedish sex work and on the lives of Sweden’s sex workers”, CCJ 2014, 593. 418 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 28. 419 J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Sweden’s abolitionist discourse and law: effects on the dynamics of Swedish sex work and on the lives of Sweden’s sex workers”, CCJ 2014, 597.

69

beslist dat het louter verminderen van de overlast en de zichtbare prostitutie al voldoende is om te besluiten tot een succes van de wet? Ook een tweede doel van de wet, namelijk ervoor zorgen dat er minder vraag is naar seksuele diensten, lijkt niet te zijn bereikt. Nergens worden er zwart op wit cijfers gegeven die aantonen dat er effectief een daling is gekomen in het aantal kopers. Te weinig kopers worden effectief betrapt en zelfs dan nog zijn de straffen zeer laag.420 Dit zou er zelfs voor gezorgd hebben dat de wet geen enkele invloed heeft gehad op het gedrag van de kopers.421 Ten slotte eindigt de commissie door te zeggen dat het verbod op de aankoop van seksuele diensten de vestiging van georganiseerde criminaliteit in Zweden heeft tegengehouden. “Although it is hard to assess the exact scale of human trafficking for sexual purposes, in Sweden the establishment of this kind of crime is considered to be substantially smaller in scale than in other comparable countries.”422 Eerst geeft men dus toe dat het zeer moeilijk is om mensenhandelaars en hun slachtoffers op te sporen, maar daarna voegt men er direct aan toe dat er wel minder mensenhandel te vinden is in Zweden. Op de koop toe geven ze voor deze stelling ook geen enkel zwart op wit bewijs of cijfers die deze stelling moeten ondersteunen. Het is van belang om te beseffen dat het steeds zeer moeilijk blijft om een zicht te krijgen op de verschillende vormen van mensenhandel. Er bestaan louter enorm veel gissingen en schattingen. Dit geldt uiteraard niet alleen voor Zweden, maar ook voor andere landen, zowel binnen als buiten Europa.423 Het is dan ook heel vreemd dat Zweden hun cijfers in verband met mensenhandel zogenaamd kan vergelijken met andere landen, terwijl het quasi onmogelijk is om vast te stellen hoeveel slachtoffers er nu precies zijn.

420 SWEDISH

Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 9. 421 A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 239. 422 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 9. 423 G. VERMEULEN, “Matroesjka’s: tien jaar later. Repressie en controle als speerpunten van het vernieuwde mensenhandelbeleid?”, Panopticon 2005, Vol. 2, 1.

INSTITUTE,

70

4.3. Moral panic en prostitutie Er heerst ook een sterke moral panic rond mensenhandel en prostitutie. Sekswerkers worden steeds afgeschilderd als slachtoffers die men dient te beschermen tegen de mannelijke uitbuiters. 424 Het geweld ten aanzien van prostituees wordt echter systematisch overschat.425 Zo werd de nieuwe wet rond prostitutie vergeleken met de wet op het verbod om kinderen een pak slaag te geven. Deze wet heeft er immers voor gezorgd dat dergelijke handelingen sociaal niet meer aanvaard worden en ook kindermisbruik sterk daalde. Dit probeert men nu ook te bereiken ten aanzien van prostituees. Dit zegt veel over het beeld dat men heeft van prostituees, men vergelijkt hen immers met kinderen die we moeten behoeden tegen gevaar.426 De invoering van de wet in Zweden is er gedeeltelijk gekomen onder druk van de moral panic. Men dacht dat prostituees uit het Oostblok Zweden zouden komen overrompelen op het moment dat men de grenzen zou openstellen.427 Er werd geponeerd dat men maar moest gewoon worden aan dertienjarige prostituees op het moment dat de Sovjet-‐ Unie in elkaar zou stuiken.428 Men beweerde verder nog dat mensenhandel met het oog op seksuele uitbuiting werd aangemoedigd in de rest van Europa.429 Deze moral panic die mensenhandel omringt in Zweden zorgt er net voor dat er een vermenging komt van aan de ene kant gedwongen prostitutie en mensenhandel en aan de andere kant vrijwillige prostitutie.430 De Zweedse wetgeving gaat uit van een idee dat men nooit vrijwillig kan kiezen voor prostitutie, waardoor sekswerk steeds gedwongen is. Ook wordt elke vorm van migratie voor sekswerk zo gezien als een vorm van mensenhandel.431 Het is dus deze moral panic ten aanzien van mensenhandel die er voor 424 J. LEVY, Swedish

abolitionism as violence against women, Glasgow, SWO, 2013, 3; J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Abolitionist feminism as patriarchal control: Swedish understandings of prostitution and trafficking”, Dialectical anthropology 2013, vol. 37, 333. 425 A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 230. 426 D. KULICK, “Sex in the new Europe. The criminalization of clients and Swedish fear of penetration”, Anthropological Theory 2003, 203. 427 J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Abolitionist feminism as patriarchal control: Swedish understandings of prostitution and trafficking”, Dialectical anthropology 2013, vol. 37, 334; D. KULICK, “Sex in the new Europe. The criminalization of clients and Swedish fear of penetration”, Anthropological Theory 2003, 205. 428 D. KULICK, “Sex in the new Europe. The criminalization of clients and Swedish fear of penetration”, Anthropological Theory 2003, 205-‐206. 429 D. KULICK, “Sex in the new Europe. The criminalization of clients and Swedish fear of penetration”, Anthropological Theory 2003, 207. 430 J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Abolitionist feminism as patriarchal control: Swedish understandings of prostitution and trafficking”, Dialectical anthropology 2013, vol. 37, 334. 431 J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Abolitionist feminism as patriarchal control: Swedish understandings of prostitution and trafficking”, Dialectical anthropology 2013, vol. 37, 335.

71

zorgt dat radicale feministen prostitutie en migratie van sekswerkers willen proberen afschaffen.432 Het is inderdaad van belang dat we niet blind blijven voor de gevolgen van mensenhandel in de prostitutie. Daarnaast is het echter ook geen goed idee om ons te laten leiden door een blinde angst ten aanzien van mensenhandel. Niet iedereen wordt immers uitgebuit in de prostitutie. 4.4. Gevolgen wetgeving in Litouwen Litouwen is zowel een land waar er vrouwen worden geronseld, als een transit-‐ en aankomstland voor slachtoffers van mensenhandel. 433 Door de toetreding tot de Schengenzone is Litouwen een aantrekkelijk land geworden om te gebruiken als transitland bij mensenhandel.434 Zeker gelet op zijn gunstige geografische ligging werkt het als een soort van doorgang vanuit onder andere Rusland, Wit-‐Rusland en Oekraïne naar de rest van Europa. 435 Al blijft Litouwen voorlopig nog steeds één van de voornaamste landen van herkomst voor slachtoffers van mensenhandel.436 Hoewel er nog steeds vrouwen worden verhandeld met Litouwen als uiteindelijke aankomst, blijkt dat dit steeds minder het geval is.437 Door de slechte economische situatie van veel Litouwse vrouwen zijn ze een makkelijk slachtoffer voor mensenhandelaars. Na de afscheuring van de Sovjet-‐Unie in 1991 moest de Litouwse bevolking overschakelen op een moderne markteconomie. Dit zorgde er echter voor dat vooral vrouwen slechts beperkte kansen hadden op de arbeidsmarkt. Men had moeite om te overleven waardoor ze vaker in de seksindustrie terecht kwamen. Mensenhandelaars maakten hier immers gretig misbruik van. 438 In de

432 J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Abolitionist feminism as patriarchal control: Swedish understandings of

prostitution and trafficking”, Dialectical anthropology 2013, vol. 37, 337. 433 COUNCIL OF THE BALTIC SEA STATES, Human Trafficking 2013 – Baltic Sea Region Round-‐up, Nyborg,

2013, 72, http://www.cbss.org/wp-‐content/uploads/2012/11/TFTFB-‐ raport_PRINT_all_crop_web.pdf. 434 INTERNATIONAL ORGANIZATION FOR MIGRATION, Lithuania, General information, Vilnius, 2012, http://www.iom.int/countries/lithuania/general-‐information. 435 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 142. 436 INTERNATIONAL ORGANIZATION FOR MIGRATION, Lithuania, General information, Vilnius, 2012, http://www.iom.int/countries/lithuania/general-‐information. 437 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 146. 438 LIETUVOS ZMOGAUS TEISIU CENTRAS, Prekyba žmonėmis: prevencija, aukų apsauga, problemos sprendimo būdai, Vilnius, 2006, 93, http://vddb.laba.lt/fedora/get/LT-‐eLABa-‐ 0001:E.02~2007~D_20070816_164545-‐80617/DS.005.0.02.ETD; A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 142.

72

Litouwse gemeenschap is er nu nog steeds een grote mate aan ongelijke behandeling tussen mannen en vrouwen.439 De Baltische staten worden wel eens de voornaamste rekruteringsplek voor de Europese seksindustrie genoemd.440 Elk jaar zouden er zo’n 2000-‐3000 vrouwen uit de Baltische staten gerekruteerd worden, waarvan bijna de helft van Litouwse origine.441 Een onderzoek gevoerd door AURELIJUS GUTAUSKAS leert ons dat de meeste van deze vrouwen gebracht worden naar het buitenland, waaronder België, voor seksuele uitbuiting of om te werken in de prostitutie.442 Dit is ook de overheersende mening in Litouwen. Men is nog steeds heel hard gericht op mensenhandel met als doel de rekrutering en de verkoop van vrouwen voor prostitutie. Men heeft momenteel weinig oog voor andere vormen van mensenhandel, niettegenstaande de wettelijke definitie werd uitgebreid.443 Hoewel er in Litouwen al werk gemaakt is van wetgeving omtrent mensenhandel om de betrokken personen te identificeren en de daders ook te berechten, zijn er nog steeds problemen op dit vlak. De politie heeft moeite om zaken die verband houden met mensenhandel op een degelijke en effectieve manier te onderzoeken, waardoor de daders niet kunnen worden vervolgd.444 Daarnaast wordt ook gewezen op het gebrek aan een degelijk slachtofferbeschermingssysteem voorafgaandelijk aan het proces. Hierdoor zullen slachtoffers die onder druk worden gezet of die worden bedreigd, hun verklaringen terug intrekken of aanpassen. Met als gevolg dat de daders uiteindelijk ongestraft blijven.445 Er is wel een getuigenbeschermingsprogramma opgezet,446 maar dat zou te 439 R.

USCILA, Prekyba žmonėmis: situacija Lietuvoje 2009 m. Ataskaita. Vidaus reikalų ministerija, Vilnius, 2009, 91, http://www.vrm.lt/fileadmin/Padaliniu_failai/Viesojo_saugumo_dep/naujas/Prekyba_zmonemis_-‐ _situacija_Lietuvoje_2009.pdf. 440 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 143. 441 LIETUVOS ZMOGAUS TEISIU CENTRAS, Prekyba žmonėmis: prevencija, aukų apsauga, problemos sprendimo būdai, Vilnius, 2006, 93, http://vddb.laba.lt/fedora/get/LT-‐eLABa-‐ 0001:E.02~2007~D_20070816_164545-‐80617/DS.005.0.02.ETD; A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 143. 442 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 143-‐144. 443 O. FEDOSIUK, Schriftelijke mededeling, via e-‐mail, d.d. 27 januari 2015. 444 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 150. 445 A. GUTAUSKAS, “Human trafficking and its treatment in criminal law”, Social Sciences Studies 2009, 25. 446 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 154.

73

weinig middelen ter beschikking hebben voor een degelijke werking.447 Op 18 april 2012 heeft men een procedure vastgesteld welke bepaalt dat een slachtoffer moet beschikken over een bedenktijd van dertig dagen om te bepalen of hij of zij wil meewerken met politie en gerecht.448 Er moet wel op gewezen worden dat Litouwen meer en meer doet om ook in te zetten op de opvang van de slachtoffers. Zo is er wel een mogelijkheid om slachtoffers van mensenhandel zowel sociale als psychische begeleiding te bieden.449 In 2012 werden er hieromtrent vijf verschillende projecten van Ngo’s gefinancierd door de overheid.450 Dit zijn echter niet de enige redenen waarom de onderzoeken naar mensenhandel in Litouwen vaak spaak lopen. Er wordt ook nog gewezen op de moeilijke bewijslast in het geval de slachtoffers naar het buitenland zijn gebracht en de daders worden vervolgd in Litouwen. Blijkbaar zou er ook soms sprake zijn van zogenaamde slachtoffers die naar de vervolgingsinstanties stappen enkel en alleen om de personen die hun naar het buitenland gebracht hebben, te chanteren. Dit zou voorkomen in het geval men minder betaald werd dan beloofd of de levensomstandigheden ondermaats zijn. Ten slotte wordt ook gewezen op de inefficiënte communicatie tussen de verschillende gerechtelijke instanties van de verschillende landen.451 Het is echter niet duidelijk of dit probleem ook speelde tussen België en Litouwen, aangezien er daar sprake was van een Verdrag betreffende de politiesamenwerking.452 Hopelijk wordt dit laatste probleem ook grotendeels weggewerkt door de Richtlijn inzake het onderzoeksbevel,453 al is men niet onverdeeld enthousiast hierover in de rechtsliteratuur.454 Aangezien vrouwenhandel een zodanig groot probleem werd en men klaarblijkelijk de misdadigers zelf moeilijk kon tegenhouden, is men gestart met verschillende preventieve campagnes om de bevolking attenter te maken op dit gevaar. De eerste 447 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and

human security, Londen, Routledge, 2009, 149. EUROPEAN COMMISSION, Together against trafficking in human beings – Lithuania, s.l., s.d., https://ec.europa.eu/anti-‐trafficking/content/nip/lithuania_en. 449 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 153. 450 EUROPEAN COMMISSION, Together against trafficking in human beings – Lithuania, s.l., s.d., https://ec.europa.eu/anti-‐trafficking/content/nip/lithuania_en. 451 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 150-‐152. 452 Verdrag tussen de Regering van het Koninkrijk België en de Regering van de Republiek Litouwen betreffende de politiesamenwerking van 19 november 2003, BS 15 juni 2005. 453 Richtl. 2014/41/EU van het Europees Parlement en de Raad (3 april 2014), PE-‐ CONS 122/2/13 REV 2 (2014). 454 VERMEULEN, G., “Het Stockholm-‐zwartboek justitie en politie. Een trieste inventaris van Belgische en Europese onverantwoordelijkheid en visieloosheid.”, Panopticon 2013, 349-‐367. 448

74

campagne is gelanceerd in Vilnius in 1999. 455 Daarna is er onder andere nog een campagne in 2008 die gebruik maakte van posters, een radiospotje op één van de populairste jongerenstations en informatie die werd verspreid via de websites van 90 Litouwse scholen.456 Zo probeerde men op een andere manier toch de mensenhandel ten aanzien van jonge vrouwen in te dijken. Zoals hierboven al werd gesteld wordt Litouwen hoe langer, hoe minder een aankomstland voor slachtoffers van mensenhandel.457 Men zou kunnen stellen dat dit zo is door het administratief verbod op prostitutie, zoals ze in Zweden ook beweren. Er kunnen echter nog meerdere andere redenen aangegeven worden waarom buitenlandse vrouwen steeds minder naar Litouwen worden gebracht door mensenhandelaars. Ten eerste werd er een specifieke visumregeling opgelegd ten aanzien van staten die lid zijn van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten en ging men ook de controles aan de buitengrenzen opdrijven. Daarnaast heeft ook de wetgeving rond mensenhandel en mensensmokkel tot op een zekere hoogte bijgedragen tot het ontmoedigen van misdadigers om langs Litouwen te passeren. Ten derde zouden de Litouwse vrouwen die afkomstig zijn uit kleinere dorpen de buitenlandse vrouwen wegconcurreren op de markt. Ten slotte wordt ook vermeld dat voor de meeste prostituees Litouwen enkel een eerste stap is in de richting van het Westen. De meesten vertrekken dus terug, maar er zijn er altijd die blijven hangen.458 Daarnaast is het ook niet onbelangrijk dat het gemiddeld inkomen van een persoon in Litouwen nu eenmaal lager ligt dan in sommige andere delen van Europa. Het gemiddeld inkomen in Litouwen bedroeg op 1 januari 2015 714,50 euro per maand.459 Het lijkt m.i. dus ook niet ondenkbaar dat een mensenhandelaar beslist om naar andere landen uit te wijken waar men meer geld kan verdienen. Een dergelijk verbod zorgt echter ook voor meer geweld ten aanzien van de sekswerkers. Door een versterking van het sociaal stigma, worden de prostituees vaker het slachtoffer van geweld op straat.460 Daarnaast wordt er ook op gewezen dat in 455 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and

human security, Londen, Routledge, 2009, 143. 456 COMMITTEE

“Consideration of reports submitted by states parties under article 18 of the Convention of the Elimination of all forms of discrimination against women. Fifth periodic reports of states partie. Lithuania”, UN Doc. CEDAW/C/LTU/5, 2011, 30. 457 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 146. 458 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 146. 459 X, Lithuania Average Monthly wages 2000-‐2015, s.l., s.d., www.tradingeconomics.com/lithuania/wages. 460 E. EMBRECHTS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 22 januari 2015.

ON THE ELIMINATION OF DISCRIMINATION AGAINST WOMEN,

75

dergelijke situaties de sekswerkers een gemakkelijke prooi zijn voor chantage vanwege politieofficieren. Zo wees een onderzoek in Chicago, waar prostitutie ook illegaal is, uit dat men daar meer kans heeft om seks te moeten hebben met een agent, dan dat men zal worden opgepakt.461 Ten slotte moet er ook op gewezen worden dat de kans zeer klein is dat prostituees die betrokken zijn in één of andere vorm van gedwongen prostitutie naar de autoriteiten zullen durven stappen als ze in de problemen komen. Het is inderdaad zo dat ze geen boetes riskeren indien er sprake is van dergelijke dwang of mensenhandel, maar dan moet men dit ook kunnen bewijzen of in het geval van mensenhandel moet men officieel erkend zijn als slachtoffer in een criminele procedure.462 Prostituees die dan nog eens volledig vrijwillig hebben gekozen voor deze vorm van verdienste worden zo al helemaal aan hun lot overgelaten.463 Indien zij het slachtoffer worden van geweld in hun betrekkingen, zullen ze nooit naar een autoriteit kunnen stappen zonder het risico te lopen een boete opgelegd te krijgen. Ook al zijn er dus verschillende negatieve kanten aan de Litouwse wetgeving, het leek OLEG FEDOSIUK niet dat er binnenkort een legalisatie in de maak is. Hij wees hiervoor op het gebrek aan politieke wil en de publieke opinie die hier ook niet voor staat te springen.464

461 S. D. LEVITT en S. A. VENKATESH, An empirical analysis of Street-‐level prostitution, Chicago, 2007, 7 en

15, http://economics.uchicago.edu/pdf/Prostitution%205pdf?q=venkatesh. 462 Art. 182(1) of the Lithuanian Code of Violations of Administrative Law; O. FEDOSIUK, Schriftelijke

mededeling, via e-‐mail, d.d. 27 januari 2015; A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 153; EUROPEAN COMMISSION, Together against trafficking in human beings – Lithuania, s.l., s.d., https://ec.europa.eu/anti-‐trafficking/content/nip/lithuania_en. 463 O. FEDOSIUK, Schriftelijke mededeling, via e-‐mail, d.d. 27 januari 2015. 464 O. FEDOSIUK, Schriftelijke mededeling, via e-‐mail, d.d. 27 januari 2015.

76

5. Leidt een prostitutieverbod tot minder mensenhandel? Eén van de gebruikte argumenten om over te gaan tot een verbod op prostitutie is dat een legalisering van prostitutie zou leiden tot meer mensenhandel. Bij mijn onderzoek wordt er onderzocht of een verbod ook kan leiden tot minder mensenhandel. Als men louter de economische marktprincipes toepast op de prostitutiesector dan kunnen er twee effecten teweeg worden gebracht door een legalisering. Ten eerste kan dit leiden tot een uitbreiding van de prostitutiemarkt en daarbij horend ook een uitbreiding van mensenhandel. Ten tweede zou men ook kunnen stellen dat door deze uitbreiding er meer sekswerkers zijn die puur vrijwillig zullen werken, waardoor deze verkozen worden boven de slachtoffers van mensenhandel en men zo eigenlijk de slachtoffers uit de markt wegconcurreert.465 Men kan deze redenering ook omdraaien. Indien er een verbod wordt ingevoerd is het mogelijk dat de prostitutiemarkt inkrimpt en hierdoor dus ook de mensenhandel wordt tegengewerkt. Een inkrimping van de markt kan daarentegen ook leiden tot hogere prijzen, waardoor dergelijke landen toch aantrekkelijker worden voor mensenhandelaars.466 Daarnaast kan men echter ook stellen dat door dit verbod, steeds minder personen effectief vrijwillig zullen kiezen voor dit werk, waardoor het aanbod schaars is en de klanten daardoor ook minder kieskeurig worden. 5.1. Verbod op het zichzelf prostitueren Geen enkele van de personen die ik geïnterviewd heb, is een voorstander van dergelijk systeem. Elk van hen zegt dat dergelijke regelgeving alleen maar zorgt voor extra problemen voor de prostituees. Niemand van de respondenten moest hier lang over nadenken. Ze waren er resoluut tegen. Hier zal ik kort ingaan op de eventuele problemen die kunnen worden veroorzaakt door dergelijke wetten. Ten eerste wees onder andere de heer OLEG FEDOSIUK op het probleem dat dergelijke regelgeving er voor zorgt dat de prostituees enkel en alleen maar minder vertrouwen zullen krijgen in de autoriteiten. Hierdoor zullen ze minder snel hulp gaan zoeken en al helemaal niet meewerken in het geval er sprake is van criminele onderzoeken naar bijvoorbeeld mensenhandelaars. Ze gaan er immers vanuit dat deze autoriteiten hen

465 S. Y. CHO, A. DREHER en E. NEUMAYER, “Does legalized prostitution increase human trafficking?”, LSE

Research Online 2012, 2, http://eprints.lse.ac.uk/45198/1/Neumayer_Legalized_Prostitution_Increase_2012.pdf; A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 243. 466 S. DÖDILLET en P. ÖSTERGREN, The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects, Den Haag, 2011, 12.

77

louter en alleen boetes willen opleggen. Hierdoor zijn ze ook een makkelijke prooi voor mensenhandelaars en zullen ze onwilliger staan ten opzichte van sociale re-‐integratie.467 Hoewel FEDOSIUK dus geen voorstander was van de criminalisering van de aanbod-‐ en/of vraagzijde, bleek hij ook geen tegenstander van de Litouwse wetgeving. Hij stelde dat de regeling waarbij prostitutie wordt bestraft via een administratieve sanctie niet de slechtste regeling is die voorhanden is. Hij wees er daarbij wel op dat de beperkingen van de aansprakelijkheid, in het geval er bijvoorbeeld sprake is van dwang of mensenhandel, strikt noodzakelijk zijn bij dergelijke regeling.468 Ten tweede leidt een verbod op prostitutie er ook toe dat hulpverlening naar de prostituees toe ook sterk wordt bemoeilijkt. Uiteraard omdat de prostituees zelf niet meer naar de hulpverleners zullen toestappen, maar ook omdat het door sommigen als hypocriet wordt beschouwd.469 In Zweden kwam er nationale kritiek op de Malmö Unit nadat die in 2009 acht condooms hadden uitgedeeld aan sekswerkers. Men zag het als het vergemakkelijken van en aanzetten tot prostitutie, in plaats van een bescherming tegen ziektes.470 SOLANGE CLUYDTS van Payoke omschreef het als volgt: “Hoe meer je sluit en hoe meer dat je bestraft en hoe meer dat je systematisch controles doet in die sectoren… De echte slachtoffers die worden nog meer en meer in de illegaliteit geduwd en niet in een grijze zone, maar in een zwarte zwarte zone.”471 Dit is een situatie die nu ook opgemerkt wordt in Litouwen. Daar is de volledige prostitutiesector in handen van de georganiseerde misdaad. De bedrijven waarover hierboven werd gesproken staan allemaal onder de controle van één of andere criminele organisatie aan wie ze vergoedingen moeten betalen in ruil voor bescherming. 472 Aangezien prostitutie daar over de volledige lijn verboden is, al is het slechts administratief, zorgt men ervoor dat enkel criminelen zich kunnen inlaten met dergelijke praktijken. Dit verhoogt dan uiteraard alleen maar de kans op mensenhandel. Zoals hierboven al werd gesteld zorgt een dergelijk verbod ook voor meer geweld ten aanzien van de sekswerkers. Men wordt zowel sneller het slachtoffer van geweld op

467 O. FEDOSIUK, Schriftelijke mededeling, via e-‐mail, d.d. 27 januari 2015. 468 O. FEDOSIUK, Schriftelijke mededeling, via e-‐mail, d.d. 27 januari 2015. 469 J. LEVY, Swedish abolitionism as violence against women, Glasgow, SWO, 2013, 3. 470 J.

LEVY en P. JAKOBSSON, “Sweden’s abolitionist discourse and law: effects on the dynamics of Swedish sex work and on the lives of Sweden’s sex workers”, CCJ 2014, 601. 471 S. CLUYDTS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 5 maart 2O15. 472 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 157.

78

straat door een versterkt stigma473 en als een makkelijker slachtoffer van chantage vanwege politieofficieren.474 Een kleine bedenking die ik hierbij zou willen maken is de vraag of men door het verbod op prostitutie in Litouwen zelfs niet net meer mensenhandel gaat opwekken naar het buitenland toe. Men geeft immers zelf aan dat het te kort aan degelijke jobs voor vrouwen in Litouwen zorgt voor uitstroom naar het buitenland toe.475 Daarbij wordt ook nog vermeld dat vrouwen die worden geronseld vaak weten dat ze in de prostitutie zullen werken in het buitenland, maar dat ze door rooskleurigere verhaaltjes worden misleid.476 Misschien zouden deze vrouwen helemaal niet beslissen om mee te stappen in het verhaal van de uitbuiters indien men niet zou bestraft worden in eigen land om dergelijk werk op zich te nemen? Zo is er in 2011 een stijging van het aantal Litouwse vrouwen die verkocht worden in Zweden vastgesteld. De Zweedse politie geeft zelf drie redenen die aan de basis kunnen liggen van deze stijging. Ten eerste wijst men er op dat in 2003 twee Litouwse mensenhandelaars zouden veroordeeld zijn tot twaalf jaar gevangenisstraf. Deze veroordeling zou uitgebreid aan bod zijn gekomen in de Litouwse pers waardoor dit nieuwe misdadigers zou hebben afgeschrikt. Dit effect speelt uiteraard veel minder 8 jaar na deze veroordeling. Ten tweede wordt ook gewezen op de ongecontroleerde grensovergang via ferryboten. Ten slotte haalt de Zweedse politie ook de werkloosheid aan in Litouwen die vooral voor vrouwen zeer hoog ligt.477 Misschien waren deze vrouwen nooit het slachtoffer geworden van mensenhandelaars indien ze de mogelijkheid hadden om te voorzien in hun eigen inkomsten, desnoods door middel van sekswerk in Litouwen. Dit is echter louter een bedenking van mijnentwege en hiervoor heb ik dan ook geen enkel bewijs gevonden. Het probleem van de vrouwen die ogenschijnlijk vrijwillig deze mensenhandelaars volgen kan onder andere ook opgelost worden door middel van betere werkgelegenheden voor vrouwen in Litouwen.

473 E. EMBRECHTS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 22 januari 2015. 474 S. D. LEVITT en S. A. VENKATESH, An empirical analysis of Street-‐level prostitution, Chicago, 2007, 7 en

15, http://economics.uchicago.edu/pdf/Prostitution%205pdf?q=venkatesh. 475 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and

human security, Londen, Routledge, 2009, 142. 476 SWEDISH NATIONAL POLICE BOARD, Situation report 13. Trafficking in human beings for sexual and

other purposes, s.l., 2013, 16, https://polisen.se/Global/www%20och%20Intrapolis/Informationsmaterial/01%20Polisen%20na tionellt/Engelskt%20informationsmaterial/Trafficking_1998_/Trafficking_report_13_20130530.pdf. 477 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 149; SWEDISH NATIONAL POLICE BOARD, Situation report 13. Trafficking in human beings for sexual and other purposes, s.l., 2013, 17, https://polisen.se/Global/www%20och%20Intrapolis/Informationsmaterial/01%20Polisen%20na tionellt/Engelskt%20informationsmaterial/Trafficking_1998_/Trafficking_report_13_20130530.pdf.

79

Een verbod op het zichzelf prostitueren is zowel volgens mezelf als volgens alle respondenten helemaal niet de richting die we dienen uit te gaan met de Belgische wetgeving. Zo verliezen sekswerkers alleen maar het vertrouwen in de autoriteiten, zijn ze minder bereikbaar voor hulpverlening en zullen ze een makkelijk slachtoffer zijn voor geweld. Al deze factoren zorgen er net voor dat de kans om een slachtoffer van mensenhandel te worden, vergroot in plaats van verkleint. 5.2. ‘Zweeds’ model: Verbod op de aankoop van seksuele diensten De voorstanders van het verbod op de aankoop van seksuele diensten beweren dat de wet heeft bijgedragen aan de vermindering van mensenhandel met als doel seksuele uitbuiting.478 Dit dus, zoals hierboven al werd geredeneerd, door het toepassen van economische principes op de prostitutiemarkt. 479 Mensenhandel zou dus worden tegengewerkt door het inkrimpen van de prostitutiesector. We kunnen ons echter verschillende vragen stellen bij deze stelling. De personen die tegen dergelijk verbod zijn, halen steeds opnieuw aan dat dergelijke regelgeving nefast is voor alle actoren die betrokken zijn in de prostitutie. De sector gaat zo ondergronds waardoor ze onbereikbaar en onzichtbaar wordt.480 Dit zorgt er dan weer voor dat men de sector niet degelijk kan controleren en zo dus eigenlijk het gevaar op slachtoffers van mensenhandel met het oog op seksuele uitbuiting wordt verhoogd. Ook hulpverlening naar de prostituees wordt op een laag pitje gezet, doordat harm reduction volgens sommigen net zou leiden tot het aanzetten tot prostitutie. In Zweden zijn er aangiftes over het hele land in verband met de aankoop van seksuele diensten, maar er wordt enkel aan sociale dienstverlening gedaan in drie grote steden. Deze dienstverlening is dan ook nog eens beperkt tot het begeleiden van de sekswerkers om


Den Haag, 2011, 12. 479 S. Y. CHO, A. DREHER en E. NEUMAYER, “Does legalized prostitution increase human trafficking?”, LSE

Research Online 2012, 2, http://eprints.lse.ac.uk/45198/1/Neumayer_Legalized_Prostitution_Increase_2012.pdf; A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 243. 480 D. KULICK, “Sex in the new Europe. The criminalization of clients and Swedish fear of penetration”, Anthropological Theory 2003, 204; M. CLAESSENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 17 februari 2015.

80

het prostitutiemilieu te verlaten. 481 Wanneer de Malmö Unit dan toch condooms uitdeelt, dan volgt nationale kritiek.482 Daarbij wordt ook de focus van politiefunctionarissen verlegd van het opsporen van de vrouwen in de sector, die eventueel nood hebben aan hulp, naar de klanten van deze vrouwen. Dit leidt ertoe dat men extra middelen zal moeten vrijmaken om op zoek te gaan naar de slachtoffers van mensenhandel, naast de implementatie van de wetgeving op prostitutie. Het is dan nog maar de vraag of men hiertoe bereid zal zijn. Er valt uiteraard wel iets te zeggen over de symbolische waarde die dergelijke regelgeving heeft.483 Dergelijke regelgeving wordt ingevoerd onder de mooie woorden dat het de samenleving alleen maar ten goede komt, aangezien prostitutie een zeer schadelijke invloed zou hebben zowel op de maatschappij als op de prostitutie zelf.484 Men kan zich uiteraard vragen stellen bij welke samenleving men dan precies gaat beogen, maar dit geheel ter zijde. De wetgeving heeft immers onder andere gezorgd voor een versterkt stigma ten aanzien van de prostituees,485 wat er alleen maar toe leidt dat ze des te makkelijk slachtoffer worden van geweld en intimidatie. Eén van de basiselementen van mensenhandel. Zoals hierboven ook al werd aangeven heeft de wetgeving in Zweden ook een stijging in het aantal buitenlandse straatprostituees niet kunnen tegenhouden.486 Hierbij wordt dan nog niet eens gesproken over het stijgende aantal vreemdelingen in de verdoken prostitutie. Aangezien deze vrouwen vaker het slachtoffer zijn van mensenhandel toont


law”, Sexuality research and social policy 2012, vol. 9, 274. LEVY en P. JAKOBSSON, “Sweden’s abolitionist discourse and law: effects on the dynamics of Swedish sex work and on the lives of Sweden’s sex workers”, CCJ 2014, 601. 483 O. FEDOSIUK, Schriftelijke mededeling, via e-‐mail, d.d. 27 januari 2015; S. DÖDILLET en P. ÖSTERGREN, The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects, Den Haag, 2011, 2. 484 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 2; A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 539. 485 K. PELEMAN, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 5 februari 2015; A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 241. 486 A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 545; SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 8 en 20. 482 J.

81

dit ook aan dat de wetgeving op dit vlak niet gezorgd heeft voor extra bescherming,487 zoals wordt beweerd.488 Deze vrouwen worden dan nog eens extra in de steek gelaten door een wet die bepaalt dat een buitenlandse prostituee meteen gedeporteerd wordt. Men is immers verplicht als buitenlander om zichzelf te onderhouden met ‘eerlijke middelen’. Prostitutie valt hier echter niet onder.489 De kans dat deze dames geweld zullen aangeven wordt zo nog maar eens verkleind. Men zal immers nooit de autoriteiten vertrouwen om zaken te melden uit vrees dat men kan gedeporteerd worden. Een bijkomend effect van het verbod op de aankoop van seksuele diensten is dat de prijzen van prostitutie die zich binnenshuis afspeelt net de hoogte zijn ingegaan. Ten eerste maakt dit dat sommige sekswerkers net hierdoor liever werkzaam zouden zijn in Zweden.490 Ten tweede leidt dit er ook toe dat Zweden net een aantrekkelijk land wordt voor mensenhandel met het oog op seksuele exploitatie, gelet op de hogere opbrengsten. Men heeft zo eigenlijk een behoorlijk pervers effect gecreëerd met hun wetgeving. De bedoeling was om de prostitutie te verminderen en nadien beweerde men dan ook dat dit de mensenhandel hielp bestrijden, maar in de plaats daarvan duwt met de prijzen van prostitutie binnenshuis de hoogte in. Dit is dan ook nog eens net de prostitutie waar het meeste gevaar zit op mensenhandel, aangezien de autoriteiten er geen zicht op hebben. Deze hogere prijzen kunnen de verkeerde mensen aantrekken. Het feit dat de georganiseerde criminaliteit en ondergeschikt mensenhandel niet is verdwenen wordt ook verklaard door National Police Board in een persbericht in Maart 2010. “Serious organized crime, including prostitution and trafficking has increased in strength, power and complexity during the past decade.”491 Een laatste argument die ingaat tegen de stelling dat het verbod leidt tot minder mensenhandel, is het feit dat het verbod ten aanzien van de klanten ervoor zal zorgen dat deze klanten minder snel misbruik zullen rapporteren. Indien ze merken dat er 487 A. REMERIE, P. VAN CAENEGHEM en F. VAN PARYS, “Prostitutiebeleid in Scandinavië” in G. VERMEULEN

(ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 545. 488 SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 9. 489 D. KULICK, “Sex in the new Europe. The criminalization of clients and Swedish fear of penetration”, Anthropological Theory 2003, 205; S. DÖDILLET en P. ÖSTERGREN, The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects, Den Haag, 2011, 5. 490 J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Sweden’s abolitionist discourse and law: effects on the dynamics of Swedish sex work and on the lives of Sweden’s sex workers”, CCJ 2014, 599; J. LEVY, Swedish abolitionism as violence against women, Glasgow, SWO, 2013, 7. 491 S. DÖDILLET en P. ÖSTERGREN, The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects, Den Haag, 2011, 12.

82

ergens sprake is van misbruik of mensenhandel zullen ze vermoedelijk niet naar de politie stappen uit vrees dat ze zelf zullen vervolgd worden voor de aankoop van seksuele diensten.492 Daarnaast stelt de politie ook dat deze klanten niet meer willen optreden als getuigen in strafzaken omtrent mensenhandel, terwijl sommigen dit wel overwogen voor de invoering van de wet.493 Het is duidelijk dat Zweden nergens zwart op wit heeft kunnen bewijzen wat de effecten waren van deze aangepaste wetgeving.494 Men geeft nergens écht bewijs dat de regeling die is ingevoerd heeft geleid tot minder prostitutie,495 laat staan dat het zou hebben geleid tot minder mensenhandel.496 De overheid beweert wel dat de wetgeving heeft gezorgd voor minder mensenhandel, maar helaas wordt hier nergens bewijs van geleverd.497 Het zal steeds moeilijk of zelfs onmogelijk blijven om een werkelijk goed zicht te krijgen op mensenhandel,498 aangezien dit uiteraard een intrinsiek kenmerk blijft van dergelijk misdrijf. Er kunnen zowel argumenten worden gevonden voor de daling, als voor de stijging van mensenhandel onder invloed van dergelijke regelgeving. Vermoedelijk zal men echter nooit precies weten wat de invloed van de wetgeving omtrent prostitutie is ten aanzien van mensenhandel, aangezien de vaststelling van dit misdrijf afhankelijk is van diverse andere factoren, zoals bijvoorbeeld de mogelijkheden en de wil bij politie.

492 J. LEVY, Swedish abolitionism as violence against women, Glasgow, SWO, 2013, 8. 493 D. KULICK, “Sex in the new Europe. The criminalization of clients and Swedish fear of penetration”,

Anthropological Theory 2003, 204. 494 O. FEDOSIUK, Schriftelijke mededeling, via e-‐mail, d.d. 27 januari 2015. 495 J.

LEVY en P. JAKOBSSON, “Sweden’s abolitionist discourse and law: effects on the dynamics of Swedish sex work and on the lives of Sweden’s sex workers”, CCJ 2014, 593 J. LEVY, Swedish abolitionism as violence against women, Glasgow, SWO, 2013, 9. 496 S. DÖDILLET en P. ÖSTERGREN, The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects, Den Haag, 2011, 3. 497 S. DÖDILLET en P. ÖSTERGREN, The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects, Den Haag, 2011, 14. 498 G. VERMEULEN, “Matroesjka’s: tien jaar later. Repressie en controle als speerpunten van het vernieuwde mensenhandelbeleid?”, Panopticon 2005, Vol. 2, 1.

83

6. Voorstel toekomstige wetgeving België Het is duidelijk dat de meningen over hoe prostitutie nu precies zou moeten worden geregeld, zullen blijven verschillen. De ene is een grote voorstander van de legalisering, terwijl de andere steevast een voorstander van een verbod op de aankoop van seksuele diensten zal blijven. Er is echter één iets waar iedereen het over eens is en dat is het feit dat sekswerkers zich in een kwetsbare positie kunnen bevinden en dat ze moeten beschermd worden tegen gedwongen prostitutie en geweld.499 Ook Amnesty International is een tegenstander van elke regelgeving waarbij er sprake is van een criminalisering van zowel de verkoop of aankoop van seksuele diensten tussen twee volwassen die hierin toestemmen.500 Ongeveer gelijktijdig met de niet-‐bindende resolutie van het Europees parlement 501 werd een beleidsdocument van Amnesty International gelekt naar het grote publiek.502 In dit beleidsdocument wordt duidelijk gesteld dat het niet de bedoeling is om een moreel standpunt in te nemen aangaande prostitutie. Men wil louter wijzen op de internationale verplichting van staten om ervoor te zorgen dat personen minstens een geïnformeerde en vrije keuze kunnen nemen en dat ze hierbij vrij dienen te zijn van angst, geweld en discriminatie. Daarbij wordt nogmaals duidelijk geponeerd dat staten mensenhandel met het oog op seksuele uitbuiting moeten blijven strafbaar stellen en ze de slachtoffers hiervan moeten beschermen.503 Hier wil ik toch even kort mijn mening weergeven in verband met de wetgeving die mij enigszins verkieslijk lijkt. Ik wil hierbij benadrukken dat het uiteraard maar om mijn bescheiden mening gaat die ik slechts in een jaar en een half heb kunnen vormen. Vooraleer er effectief wordt overgegaan tot een aanpassing van de wetgeving in België is het van belang om een degelijk en uitgebreid onderzoek te voeren naar alle gevolgen van de wetgeving. Zoals ANN LUKOWIAK benadrukte: “Een noodzakelijke voorwaarde voor het uittekenen van een coherent en efficiënt prostitutiebeleid voor België is het uitwerken van een integraal en geïntegreerd beleid waarin justitie, veiligheid, gezondheidszorg, ruimtelijke ordening,


market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 245. 500 AMNESTY INTERNATIONAL, Decriminalization of sex work: policy background document, s.l., s.d., 1, https://www.scribd.com/doc/202126121/Amnesty-‐Prostitution-‐Policy-‐document. 501 Resolutie van het Europees parlement nr. 2013/2103, 26 februari 2014 over seksuele uitbuiting en prostitutie en de gevolgen daarvan voor de gendergelijkheid. 502 A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 244. 503 AMNESTY INTERNATIONAL, “Decriminalization of sex work: policy background document”, s.l., s.d., 3, https://www.scribd.com/doc/202126121/Amnesty-‐Prostitution-‐Policy-‐document.

84

sociale wetgeving en het werkveld van prostituees hun plaats hebben.”504 Mijn onderzoek was slechts een zéér beperkt segment hiervan. Ten eerste wil ik er op wijzen dat ik geen voorstander ben van een verbod zoals die in Zweden of Litouwen bestaat. M.i. leidt dit tot louter tot nog meer onveilige situaties. Nergens wordt er immers ook maar enig degelijk objectief bewijs geleverd dat de prostitutie effectief verminderd is en al zeker niet dat de mensenhandel of de gedwongen prostitutie gedaald is. Daarnaast is het ook duidelijk dat zelfs in de landen waar er een totaalverbod op prostitutie geldt, zoals in Litouwen, of een gedeeltelijk verbod, zoals in Zweden, er nog steeds sprake is van zowel prostitutie als mensenhandel. Geen van beide landen heeft hieraan kunnen verhelpen. Het is dan ook duidelijk dat de gedwongen prostitutie en de mensenhandel niet worden weggewerkt door dergelijke wetgeving. Misschien zou het daarom beter zijn om, zoals ALEXIS A. ARONOWITZ zegt, te gaan nadenken over een wetgeving die zorgt voor meer veiligheid voor de sekswerkers en daarbij horend de volledige maatschappij.505 Het is immers duidelijk dat de gedwongen gevallen niet worden weggewerkt door deze wetgeving, dus dan zorgen we er beter voor dat er een versterkte veiligheid komt in deze sector in plaats van alles nog meer in de illegaliteit te duwen. De schemerzone die er nu nog bij ons is zorgt er echter voor dat excessen mogelijk blijven.506 Daarbij is het ook mijn mening dat prostituees steeds de toegang zouden moeten hebben tot een degelijke zorgverlening. Regelgeving zoals die nu in Zweden bestaat zorgt ervoor dat harm reduction projecten worden gezien als het bevorderen van prostitutie, in plaats van het beschermen van de mensen en het vermijden dat er bijvoorbeeld ziektes worden verspreid door het uitdelen van condooms. .507 Ik ben daarnaast ook een voorstander om de klanten van de sekswerkers aan te sporen tot meer verantwoordelijkheid. Ook zij dienen te beseffen dat ze bijdragen tot het misbruik van prostituees indien die zij zich in een gedwongen toestand bevinden. Het is immers niet omdat een persoon seks aanbiedt op straat, van achter een raam of om het even welke plaats, dat deze persoon kan aanzien worden als een voorwerp. Het lijkt me

504 A. LUKOWIAK, “Poupées de chiffons”, Orde van de Dag 2013, 51. 505 A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution

market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 245. 506 A. LUKOWIAK, “Poupées de chiffons”, Orde van de Dag 2013, 49. 507 J. LEVY en P. JAKOBSSON, “Sweden’s abolitionist discourse and law: effects on the dynamics of Swedish sex work and on the lives of Sweden’s sex workers”, CCJ 2014, 601.

85

dan ook noodzakelijk om een strafbaarstelling van klanten van slachtoffers van mensenhandel te onderzoeken en te overwegen.508 Het kan interessant zijn om hier onder andere onderzoeken te bekijken in verband met de gevolgen van de wetgeving in Finland. Daar heeft men immers dergelijke regelgeving ingevoerd op 1 oktober 2006. De aankoop van een seksuele dienst is strafbaar in Finland als de sekswerker gedwongen is in de prostitutie. 509 Ook kunnen de verschillende onderzoeken die gevoerd werden door de heer GERT VERMEULEN, in verband met onder andere de certificering, hier ook zeker van belang zijn.510 Niet alleen de klanten moeten echter aangespoord worden tot een grotere verantwoordelijkheid. Ook de uitbaters van de bordelen zouden makkelijk strafrechtelijk aansprakelijk moeten worden gesteld. Op die manier kunnen we ook hen aansporen actief op zoek te gaan naar gevallen van gedwongen prostitutie en andere vormen van mensenhandel en seksuele uitbuiting.511 M.i. zou er een zekere mate van regelgeving moeten komen die gelijk is in heel België of Vlaanderen. Kwestie dat er een zekere cohesie komt tussen de verschillende steden waar er sprake is van een prostitutiemarkt. Het is hierbij van belang om deze regelgeving niet té uitgebreid te maken zodat lokale overheden nog voldoende kunnen inspelen op lokale verschijnselen. Het beleid moet ook regelmatig kunnen worden geëvalueerd en indien nodig worden bijgestuurd.512 Om dergelijke bijsturingen vlot te laten verlopen lijkt het m.i. van belang de details van de regelgeving op lokaal niveau te laten, zodat men niet steeds moet wachten op de federale of Vlaamse regering om aan te passen waar nodig. Daarnaast kan een té uitgebreide regelgeving er ook voor zorgen dat de markt weer meer naar de illegaliteit wordt geduwd.513 508 G. VERMEULEN en

Y. VAN DAMME, “Mensenhandel en prostitutie: bestraffing of zelfregulering ter voorkoming van bewust gebruik van prostitutie en gedwongen arbeid?” in L. PAUWELS en G. VERMEULEN (eds.), Update in de criminologie VII: Actuele ontwikkelingen inzake EU-‐justitiebeleid, cannabisbeleid, misdaad en straf, jongeren en jeugdzorg, internationale vrede, veiligheid en gerechtigheid, gewelddadig extremisme & private veiligheid en zelfregulering, Antwerpen, Maklu, 2014, 434. (hierna: G. VERMEULEN en Y. VAN DAMME, “Mensenhandel en prostitutie: bestraffing of zelfregulering ter voorkoming van bewust gebruik van prostitutie en gedwongen arbeid?”) 509 A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 233. 510 Bij wijze van voorbeeld: G. VERMEULEN en Y. VAN DAMME, “Mensenhandel en prostitutie: bestraffing of zelfregulering ter voorkoming van bewust gebruik van prostitutie en gedwongen arbeid?”, 424-‐ 426, noot 508. 511 A. LUKOWIAK, “Poupées de chiffons”, Orde van de Dag 2013, 51. 512 A. LUKOWIAK, “Poupées de chiffons”, Orde van de Dag 2013, 51. 513 S. CLUYDTS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 5 maart 2O15.

86

Bij het uittekenen van de regelgeving is het van belang om goed voor ogen te houden dat de markt niet homogeen is. Er moet een goed doordacht beleid komen met onderscheiden ten aanzien van de verschillende vormen van prostitutie. De misvatting dat de prostitutiesector een homogene sector is, wordt vaak gebruikt door voorstanders van het verbod van aankoop voor seksuele diensten. Men doet dan uitspraken ten aanzien van straatprostitutie en gaat er dan van uit dat deze gelden voor de hele sector.514 Daarnaast moet men m.i. ook blijven optreden tegen een té sterke commercialisering. Het is niet de bedoeling dat we prostitutie gaan promoten. Men moet het binnen de perken houden zodat het ook beheersbaar en controleerbaar blijft. Dit is een probleem geweest in Nederland. Men had zodanig veel gereguleerde zaken die men moest controleren, waardoor men geen tijd over hield om de louche zaken er uit te filteren.515 Ook hier is een goed en uitgebreid onderzoek op zijn plaats. Ik volg hierbij de mening van de Correctionele rechtbank in Leuven in zijn uitspraak van 7 september 1999. In dit vonnis werd geponeerd dat een verbod op het adverteren in verband met prostitutie er kan voor zorgen dat de betrokken personen worden gedwongen zich tot een prostitutienetwerk te wenden, aangezien zij niet langer zelf hun diensten kunnen aanbieden. Indien het echter wel mogelijk is om volledig zelfstandig te werken zal men uitbuiting meer kunnen vermijden. Dit vonnis werd echter hervormd in hoger beroep en dit werd nadien bevestigd door cassatie, omwille van het vigerende Belgische recht.516 Het is bij dit alles van belang dat er een debat wordt gevoerd omtrent prostitutie zodat er eindelijk een duidelijke visie kan gevormd worden omtrent waar men naartoe wil. Een visie wordt immers beter gevormd indien men in discussie treedt met anderen en zo verschillende oplossingen naast elkaar kan gaan leggen. De dag van vandaag is er in België nog steeds geen dominerende visie wat ertoe leidt dat er ook geen stappen worden gezet naar een algemeen federaal beleid.517 Indien men bij de verschillende actoren die werkzaam zijn in de prostitutie een degelijk onderbouwd en (grotendeels) gemeenschappelijk idee zou kunnen voorleggen, wordt de stap naar een werkelijke hervorming kleiner. Al denk ik dat het moeilijk zal worden om tot een dergelijke visie te komen.


market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 228. 515 G. VERMEULEN en Y. VAN DAMME, “Mensenhandel en prostitutie: bestraffing of zelfregulering ter voorkoming van bewust gebruik van prostitutie en gedwongen arbeid?”, 421, noot 508; L. HUIJSKENS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015. 516 D. VOORHOOF, “Hof van Cassatie wil geen reclame voor prostitutie”, Juristenkrant 2002, afl. 42, 13. 517 A. LUKOWIAK, “Poupées de chiffons”, Orde van de Dag 2013, 50.

87

SOLANGE CLUYDTS gaat er vanuit dat een regelgeving omtrent prostitutie geen enkele invloed heeft op de mensenhandel.518 Niet iedereen gaat daar echter mee akkoord. Zo stelt ANN LUKOWIAK: “Het legaliseren van de prostitutie en het erkennen van prostitutie als beroepsactiviteit gestoeld op een doeltreffend en alomvattend beleid, waardoor het tevens als instrument gebruikt kan worden in de strijd tegen mensenhandel, zijn noodzakelijke voorwaarden voor de toekomst.”519 Ik ben er ondertussen in mijn onderzoek achter gekomen dat een eengemaakt prostitutiebeleid niet dé oplossing is waarop we ons volledig moeten toeleggen om criminaliteit die met prostitutie verbonden is uit te roeien.520 Ik ben echter wel de mening toegedaan dat het daarbij kan helpen. Dit dus in tegenstelling met de visie van mevrouw CLUYDTS. Al was het maar doordat dergelijk beleid zorgt voor een degelijk onderscheid tussen vrijwillige prostitutie, gedwongen prostitutie en mensenhandel. Het is echter niet zo dat een integraal prostitutiebeleid ooit in de plaats zal kunnen komen van een beleid in verband met de strijd tegen mensenhandel.521 We kunnen helaas niet ontkennen dat prostituees soms het slachtoffer worden van geweld en dat niet alle prostituees vrijwillig in de prostitutie stappen. Ik ben er echter wel van overtuigd dat sommigen wel kunnen kiezen voor dit soort beroep. Niet alle sekswerkers moeten gezien worden als slachtoffers zonder vrije wil.522 Dergelijke visie is daarbij ook nog eens enorm denigrerend ten aanzien van de individuen die werkzaam zijn binnen de seksindustrie. Een verbod op prostitutie of de aankoop van seksuele diensten straft dan in feite ook diegenen die hier wel volledig zelf voor kiezen. Het is m.i. niet aan een ander of aan de overheid om te beslissen welk werk een bepaald persoon wil opnemen om zijn boterham te verdienen. Het is aan de persoon zelf om te beslissen of hij of zij liever geld verdient met sekswerk dan door bijvoorbeeld te gaan kuisen. Het is zoals Amnesty International omschrijft: Het is niet aan ons om de keuzes van mensen te gaan devalueren of hen te criminaliseren, maar men kan wel onder andere de structurele problemen van armoede aanpakken.523

518 S. CLUYDTS, Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 5 maart 2O15. 519 A. LUKOWIAK, “Poupées de chiffons”, Orde van de Dag 2013, 50. 520 A. LUKOWIAK, “Poupées de chiffons”, Orde van de Dag 2013, 52. 521 A. LUKOWIAK, “Poupées de chiffons”, Orde van de Dag 2013, 56. 522 A. A. ARONOWITZ, “To punish or not to punish: what works in the regulation of the prostitution

market?” in N. PERSAK en G. VERMEULEN (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 228. 523 AMNESTY INTERNATIONAL, Decriminalization of sex work: policy background document, s.l., s.d., 1, https://www.scribd.com/doc/202126121/Amnesty-‐Prostitution-‐Policy-‐document.

88

Om mensenhandel aan te pakken moeten we blijvend werken op alle factoren die aanleiding geven tot dit misdrijf en ook voldoende aandacht schenken aan de gevolgen ervan.524 Men moet steeds voor ogen houden dat er een onderscheid is tussen prostitutie en mensenhandel. Het is dan ook de mensenhandel die dient te worden aangepakt en niet de prostitutie. Een regelgeving omtrent prostitutie kan dan ook bijdragen aan het onderscheiden van gedwongen prostitutie, mensenhandel en vrijwillige prostitutie. Daarnaast kan een wetgeving die zorgt voor bepaalde rechten leiden tot de versterking van de prostituee in zijn of haar werkrelaties. Dit zal dan resulteren in minder geweld, gelet op een vermindering van het stigma en hopelijk zo ook een instrument in de strijd tegen mensenhandel worden. Op die manier krijgt de sekswerker immers tools in handen om op eigen benen te staan en onafhankelijk van anderen de eigen boontjes te doppen.

524 A. GUTAUSKAS, “Trade in human beings in Lithuania” in A. JONSSON (ed.), Human trafficking and

human security, Londen, Routledge, 2009, 142.

89

7. Conclusie Prostitutie zal steeds een beladen onderwerp blijven waarover iedereen zijn eigen mening heeft. De personen die er soms het minst van afweten kunnen hierover soms het meest uitgesproken zijn. In de ganse wereld en binnen Europa bestaan er verschillende uitersten in verband met de wetgeving op prostitutie. Elke wetgever pretendeert daarbij dé oplossing te hebben gevonden. Dit is vooral iets wat opgemerkt wordt in Zweden. Als eersten voeren zij een verbod op de aankoop van seksuele diensten in met als ultieme doel de prostitutie te laten dalen en uiteindelijk volledig te laten verdwijnen. Eenmaal ingevoerd beweert men dan nog eens dat deze wetgeving bijdraagt tot het bestrijden van mensenhandel. Is dit nu werkelijk zo? Leidt een prostitutieverbod tot minder mensenhandel? In dit onderzoek is er uitgegaan van een rechtsvergelijkend opzet tussen drie verschillende landen. De wetgeving in België, Litouwen en Zweden is zowel op het vlak van mensenhandel als op het vlak van prostitutie onder de loep genomen. Uiteraard is er daarbij ook gekeken naar de implementatie van deze wetgeving in de praktijk. Het is immers al lang duidelijk voor elke jurist dat the law in books niet hetzelfde is als the law in action. In België vertoeft de prostitutie in een schemerzone. Prostitutie op zich is niet verboden, maar alles wat ermee gepaard gaat wel. In vele steden wordt er echter een gedoogbeleid gevoerd. Onder het mom van de openbare zedelijkheid en openbare rust zal men toch het één en ander kunnen regelen. In Litouwen heeft men gekozen voor een absoluut verbod op prostitutie. Dit verbod is echter niet strafrechtelijk, maar administratief. Zweden daarentegen, heeft gekozen voor een verbod op de aankoop van seksuele diensten, terwijl de verkoop legaal blijft. Alle drie de landen blijven daarnaast ook inzetten op hun strijd tegen mensenhandel. In dit onderzoek is echter duidelijk gebleken dat er nergens duidelijk bewijs voorhanden is dat één van deze twee verboden op prostitutie heeft geleid tot minder mensenhandel. Wat echter wel aangetoond is, is het feit dat deze verboden zorgen voor veel negatieve effecten en eventueel zelfs een stijging van het aantal slachtoffers van mensenhandel. Al kon ook dit niet zwart op wit bewezen worden, gelet op het latent karakter van het misdrijf mensenhandel. De kans is groot dat er nooit degelijk zicht zal zijn op de gevolgen van wetgeving in verband met prostitutie op de mensenhandel, aangezien er nooit een volledig zicht zal zijn op dit misdrijf. Het is echter van belang om steeds in het achterhoofd te houden dat er een groot verschil is tussen vrijwillige prostitutie, mensenhandel en gedwongen prostitutie. Het lijkt dan ook beter om te besluiten tot een wetgeving die zorgt voor de hoogst mogelijke veiligheid, dit zowel voor de sekswerker als voor de maatschappij, in plaats van te kiezen voor een verbod die de sector volledig naar de ondergrond stuurt.

90

Referentielijst: Wetgeving: Code van Politiereglementen (Politiecodex) Antwerpen, versie Gemeenteraad 27 april 2015. Kaderb. Raad 2002/629/JBZ, 19 juli 2002 inzake bestrijding van mensenhandel, Pb.L. 1 augustus 2002, afl. 203, 1-‐4. Resolutie van het Europees parlement nr. 2013/2103, 26 februari 2014 over seksuele uitbuiting en prostitutie en de gevolgen daarvan voor de gendergelijkheid. Richtl. Europees Parlement en de Raad 2011/36/EU, 5 april 2011 inzake de voorkoming en bestrijding van mensenhandel en de bescherming van slachtoffers daarvan en ter vervanging van Kaderbesluit 2002/629/JBZ van de Raad, Pb.L. 15 april 2011, afl. 101, 1-‐ 11. Voorstel (V. DUA) tot wet tot regeling van de prostitutie, Parl. St. Senaat 1997-‐98, nr. 1-‐ 958/1. Wet van 13 april 1995 houdende bepalingen tot bestrijding van de mensenhandel en van de kinderpornografie, BS 25 april 1995, err. BS 17 juni 1995, err. BS 6 juli 1995. Wet 29 april 2013 tot wijziging van artikel 433quinquies van het Strafwetboek met het oog op het verduidelijken en het uitbreiden van de definitie van mensenhandel, BS 23 juli 2013. Tijdschriften: BOELS, D., VERHAGE, A., BAUTERS, D., “Prostitutie en informele economie: ‘met haken en ogen’. De paradoxale aanpak van Sekswerk”, Orde van de dag 2013, afl. 64, 6-‐19. DE WIT, J., “Prostitutie moet een knelpuntberoep worden”, Juristenkrant 2008, nr. 167, 10-‐11. DIERICKX, A., “De toestemming: een strafbaarheidsvoorwaarde voor de onder artikel 380 §1 1° en 4° Sw. als misdrijf omschreven feiten?” (noot onder Corr. Dendermonde 8 april 2003), T. Strafr. 2004, 196. EKBERG, G., “The swedish law that prohibits the purchase of sexual services. Best practices for prevention of prostitution and trafficking in human beings,” Violence against women 2004, Vol. 10, 1187-‐1218. FLORIN, O., “A particular kind of violence: Swedish social policy puzzles of a multipurpose criminal law”, Sexuality research and social policy 2012, vol. 9, 269-‐278.

91

GUTAUSKAS, A., “Human trafficking and its treatment in criminal law”, Social Sciences Studies 2009, 25-‐48. JENNES, V., “From sex as sin to sex as work: coyote and the reorganization of prostitution as a social problem”, Social problems 1990, 33, 405. KULICK, D., “Sex in the new Europe. The criminalization of clients and Swedish fear of penetration”, Anthropological Theory 2003, 199-‐217. LAMINE, L., “Recht en prostitutie”, Jura Falconis 1970-‐71, 115-‐134. LEVY, J. en JAKOBSSON, P., “Abolitionist feminism as patriarchal control: Swedish understandings of prostitution and trafficking”, Dialectical anthropology 2013, vol. 37, 333-‐340. LEVY, J. en JAKOBSSON, P., “Sweden’s abolitionist discourse and law: effects on the dynamics of Swedish sex work and on the lives of Sweden’s sex workers”, CCJ 2014, 593-‐ 607. LUKOWIAK, A., “Poupées de chiffons”, Orde van de Dag 2013, 49-‐57. NUYTS, D., “De PECO-‐arresten en het recht op vestiging” (noot onder HvJ 29 januari 2002), T. Vreemd. 2002, 277-‐284. STEVENS, L. en DEWANDELEER, D., “De zedenwetten van 27 maart en 13 april 1995. Wijzigingen van Boek II van het Strafwetboek”, AJT 1997-‐98, dossier nr. 1, 36p. VERMEULEN, G., “Matroesjka’s: tien jaar later. Repressie en controle als speerpunten van het vernieuwde mensenhandelbeleid?”, Panopticon 2005, Vol. 2, 1-‐10. VOORHOOF, D., “Hof van Cassatie wil geen reclame voor prostitutie”, Juristenkrant 2002, afl. 42, 13. Boeken: BIJLEVELD, C.C.J.H., Kansen voor juristen. Statistiek en onderzoeksmethodologie voor de strafrechtspraktijk, Boom, BJU, 2010, 76p. DE NAUW, A., Inleiding tot het bijzonder strafrecht, Mechelen, Kluwer, 2010, 471p. DE STOOP, C., Ze zijn zo lief, meneer, Leuven, Kritak, 1992, 248p. GRIGNARD, M., Prostitutie als realiteit, s.l., 1996, 203p. GUTAUSKAS, A., “Trade in human beings in Lithuania” in JONSSON, A. (ed.), Human trafficking and human security, Londen, Routledge, 2009, 140-‐161.

92

HAGSTEDT, J., KORSELL, L. en SKAGERÖ, A., “In the land of prohibition? Clients and trafficked women in Sweden” in DI NICOLA, A., CAUDURO, A., LOMBARDI M. en RUSPINI, P., Prostitution and human trafficking. Focus on clients, New York, Springer, 2009, 163-‐202. MANCINI, J. G., Prostitution et proxénétisme, Parijs, Presse Universitaires de France, 1962, 128p. MCKEGANEY N. en BARNARD, M., Sex work on the streets, prostitutes and their clients, Buckingham, Open University Press, 1996, 114p. PERSAK, N. en VERMEULEN, G. (eds.), Reframing prostitution. From discours to description, from moralisation to normalisation?, Antwerpen, Maklu, 2014, 326p. PERSAK, N., “Prostitution, harm and the criminalisation of clients” in PAUWELS, L. en VERMEULEN, G. (eds.), Update in de criminologie VI. Actuele ontwikkelingen inzake EU-‐ strafrecht, veiligheid, politie, strafprocedure, prostitutie en mensenhandel, drugsbeleid en penologie, Antwerpen, Maklu, 2012, 229-‐238. SANDERS, T., O’NEILL, M. en PITCHER, J., Prostitution: sex work, policy and politics, London, Sage Publications, 2009, 221p. SKILBREI, M. L. en HOLMSTRÖM, C., Prostitution policy in the Nordic Region. Ambiguous sympathies, Surrey, Ashgate, 2013, 184p. SLOTBOOM, A., Statistiek in woorden. De meest voorkomende statistische begrippen van A tot Z, Groningen, Noordhoff, 2012, 331p. STEVENS, L., Strafrecht en seksualiteit. De misdrijven inzake aanranding van de eerbaarheid, verkrachting, ontucht, prostitutie, seksreclame, zedenschennis en overspel, Antwerpen, Intersentia, 2002, 601 p. VAN DAMME, Y. en VERMEULEN, G., “De criminalisering van vraagzijde-‐actoren van mensenhandel en arbeidsexploitatie: eerste inzichten van een studie naar de wenselijkheid van een nieuwe strafbaarstelling” in VERMEULEN, G. en PAUWELS, L. (eds.), Update in de criminologie VI: actuele ontwikkelingen inzake EU-‐strafrecht, veiligheid & preventie, politie, strafprocedure, prostitutie en mensenhandel, drugsbeleid en penologie, Antwerpen, Maklu, 2012, 194-‐209. VERMEULEN, G. en ARNOU, L., “Nieuwe Belgische strafwetgeving tegen mensenhandel, mensensmokkel en huisjesmelkerij: context en verkenning van de Wet van 10 augustus 2005” in X (ed.), Strafrecht en strafprocesrecht. Postuniversitaire cyclus Willy Delva, Mechelen, Kluwer, 2006, 53-‐106. VERMEULEN, G. (ed.), Betaalseksrecht. Naar regulering of legalisering van niet-‐ problematische prostitutie?, Antwerpen, Maklu, 2007, 614p.

93

VERMEULEN, G., VAN DEN HERREWEGEN, E. en VAN PUYENBROECK, L., Mensenhandel in beeld. Eerste kwantitatieve en kwalitatieve analyse van Belgische slachtofferdata, Antwerpen, Maklu, 2007, 487p. VERMEULEN, G. en VAN DAMME, Y., “Mensenhandel en prostitutie: bestraffing of zelfregulering ter voorkoming van bewust gebruik van prostitutie en gedwongen arbeid?” in PAUWELS, L. en VERMEULEN, G. (eds.), Update in de criminologie VII: Actuele ontwikkelingen inzake EU-‐justitiebeleid, cannabisbeleid, misdaad en straf, jongeren en jeugdzorg, internationale vrede, veiligheid en gerechtigheid, gewelddadig extremisme & private veiligheid en zelfregulering, Antwerpen, Maklu, 2014, 416-‐440. Rechtspraak: Cass. 5 mei 1958, Arr. Cass. 1958, 692-‐693. Cass. 16 december 1974, Arr. Cass. 1975, 453. Cass. 21 november 1984, Arr. Cass. 1984-‐85, 408-‐410, Bull. 1985, 365-‐367 en Pas. 1985, I, 365-‐367. Cass. 30 april 1985, AR 9248, Vandecasteele, Arr. Cass. 1984-‐85, 1168-‐1171, Bull. 1985, 1069-‐1071, JT 1986, 89 en Pas. 1985, I, 1069-‐1071. Cass. 28 februari 1995, AR P.94.488.N, www.cass.be en Arr. Cass. 1995, 240-‐241. Cass. 9 januari 1996, AR.P.95.0893.N, Arr. Cass. 1996, 39-‐41, Bull. 1996, I, 40-‐42 en www.cass.be. Cass. 13 april 1999, AR.P.98.0898.N, Frateur, Arr. Cass. 1999, 489-‐492, R. Cass. 2000, 17-‐ 23, noot MEESE, J., Bull. 1999, 504-‐507 en www.diversiteit.be. Cass. 17 januari 2012, AR P.11.0871.N, RW 2012-‐13, afl. 24, 944. Corr. Antwerpen 22 januari 2001, Rechtspraak mensenhandel 2002, 407. Corr. Dendermonde 8 april 2003, T. Strafr. 2004, 193-‐199, noot DIERICKX, A. en RW 2004-‐ 05, 111-‐112, noot VANDEPLAS, A. Corr. Brussel 26 november 2010, www.diversiteit.be. Corr. Luik 12 februari 2014, www.diversiteit.be. Corr. Antwerpen 11 maart 2014, www.diversiteit.be. Corr. Charleroi (7e k.) 21 maart 2014, www.diversiteit.be.

94

Krantenartikelen: M.L., “Verbod leidt tot illegale circuits”, De Standaard 2012, 8 december, http://www.standaard.be/cnt/dmf20121207_00395813. E.V.G, “Frans parlement stemt verbod op hoerenlopen”, De Standaard 2012, 4 december, http://www.standaard.be/cnt/dmf20131204_00871349. EMBRECHTS, E., “Prostitutie: het Zweedse of Nederlandse model?”, De wereld morgen 2013, 28 februari, http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2013/02/28/prostitutie-‐ het-‐zweedse-‐het-‐nederlandse-‐model. X, “International conference ‘Prostitution: how to ensure justice?’ ”, Dingusiu zmoniu seimu paramos centras 2013, 27 mei, http://www.missing.lt/index.php/en/news/201-‐ international-‐conference-‐prostitution-‐how-‐to-‐ensure-‐justice. X., “Hoe deze ex-‐prostituee Frankrijk aanspoort prostitutie strafbaar te stellen”, De Morgen 2014, 12 oktober, http://www.demorgen.be/buitenland/hoe-‐deze-‐ex-‐ prostituee-‐frankrijk-‐aanspoort-‐prostitutie-‐strafbaar-‐te-‐stellen-‐a2086941/. DE SMET, P., BAKISTANLI, S. en MASSA, L., “Aan dat moreel paternalisme hebben ze echt niets. Een legalisering van prostitutie?”, Schamper 2014, afl. 548, 10-‐13. BELGA, “Nieuwe designerdrug veroorzaakt overlijden na halfuur”, De Standaard 2015, 6 april, http://www.standaard.be/cnt/dmf20150406_01616763. BELGA, “Gent registreert prostituees net als in Antwerpen”, De Morgen 2015, 20 april, http://www.demorgen.be/binnenland/gent-‐registreert-‐prostituees-‐net-‐als-‐in-‐ antwerpen-‐a2293206/. Andere onderzoeken: AMNESTY INTERNATIONAL, Decriminalization of sex work: policy background document, s.l., s.d., 11p., URL: https://www.scribd.com/doc/202126121/Amnesty-‐Prostitution-‐Policy-‐ document. CENTRUM VOOR GELIJKHEID VAN KANSEN EN VOOR RACISMEBESTRIJDING, Strijd tegen mensenhandel. Beeldvorming van de mensenhandel en analyse van de rechtspraak, Brussel, 2000, 106p. CHO, S. Y., DREHER, A. en NEUMAYER, E., “Does legalized prostitution increase human trafficking?”, LSE Research Online 2012, 48p., URL: http://eprints.lse.ac.uk/45198/1/Neumayer_Legalized_Prostitution_Increase_2012.pdf. COMMITTEE ON THE ELIMINATION OF DISCRIMINATION AGAINST WOMEN, “Consideration of reports submitted by states parties under article 18 of the Convention of the Elimination of all

95

forms of discrimination against women. Fifth periodic reports of states partie. Lithuania”, UN Doc. CEDAW/C/LTU/5, 2011, 92p. COUNCIL OF THE BALTIC SEA STATES, Human Trafficking 2013 – Baltic Sea Region Round-‐up, Nyborg, 2013, 122p, URL: http://www.cbss.org/wp-‐content/uploads/2012/11/TFTFB-‐ raport_PRINT_all_crop_web.pdf. COUNTY ADMINISTRATIVE BOARD OF STOCKHOLM, Human Trafficking and prostitution from a Swedish perspective, s.l., 2011, 68p., URL: www.lansstyrelsen.se/stockholm/SiteCollectionDocuments/Sv/publikationer/2011/hu man-‐trafficking-‐and-‐prostitution-‐2011.pdf. DÖDILLET, S. en ÖSTERGREN, P., The Swedish sex purchase act: claimed succes and documented effects, Den Haag, 2011, 36p. ECB, Litouwen (sinds 1 januari 2015), www.ecb.europa.eu/euro/changeover/lithuania/html/index.nl.html.

s.l.,

s.d.,

EUROPEAN COMMISSION, Together against trafficking in human beings – Lithuania, s.l., s.d., URL: https://ec.europa.eu/anti-‐trafficking/content/nip/lithuania_en. Federaal Centrum voor de analyse van de migratiestromen, de bescherming van de grondrechten van de vreemdelingen en de strijd tegen mensenhandel, Jaarverslag Mensenhandel 2013. Bruggen slaan, Brussel, 2014, 130p. HOLMSTRÖM, C. en SKILBREI, M. L., “Prostitution in the Nordic Countries. Conference report, Stockholm, October 16-‐17, 2008”, Nordic Council of Ministers 2009, 43p. INTERNATIONAL ORGANIZATION FOR MIGRATION, Lithuania, General information, Vilnius, 2012, URL: http://www.iom.int/countries/lithuania/general-‐information. LEVITT, S. D. en VENKATESH, S. A., An empirical analysis of Street-‐level prostitution, Chicago, 2007, 48p. URL: http://economics.uchicago.edu/pdf/Prostitution%205pdf?q=venkatesh. LEVY, J., Swedish abolitionism as violence against women, Glasgow, SWO, 2013, 10p., URL: http://www.sexworkeropenuniversity.com/uploads/3/6/9/3/3693334/swou_ec_swed ish_abolitionism.pdf. LIETUVOS ZMOGAUS TEISIU CENTRAS, Prekyba žmonėmis: prevencija, aukų apsauga, problemos sprendimo būdai, Vilnius, 2006, 102p., URL: http://vddb.laba.lt/fedora/get/LT-‐eLABa-‐ 0001:E.02~2007~D_20070816_164545-‐80617/DS.005.0.02.ETD. NEDERLANDSTALIGE VROUWENRAAD, Dossier prostitutie, s.l., 2003, 19p., http://www.vrouwenraad.be/media/docs/standpunten/geweld/prostitutie_geschiede nis_wetg.pdf.

96

NEDERLANDSTALIGE VROUWENRAAD, Prostitutie. Infodossier en Manifest tegen het prostitutiesysteem, s.l., 2012, 94p., http://www.vrouwenraad.be/media/docs/standpunten/mensrechten/vrouwenhandel_ prostitutie.pdf. Parlementaire onderzoekscommissie naar een structureel beleid met het oog op de bestraffing en de uitroeiing van de mensenhandel, Parl. St. Kamer 1993-‐94, nr. 673/7 – 91/92, 105p. R. USCILA, Prekyba žmonėmis: situacija Lietuvoje 2009 m. Ataskaita. Vidaus reikalų ministerija, Vilnius, 2009, 200p., URL: HTTP://WWW.VRM.LT/FILEADMIN/PADALINIU_FAILAI/VIESOJO_SAUGUMO_DEP/NAUJAS/PREKYBA_Z MONEMIS_-‐_SITUACIJA_LIETUVOJE_2009.PDF. SCHULZE, E., Sexual exploitation and prostitution and its impact on gender equality. Study, Brussel, 2014, 88p., URL: http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/etudes/join/2014/493040/IPOL-‐ FEMM_ET%282014%29493040_EN.pdf. SWEDISH INSTITUTE, Selected extracts of the Swedish government report SOU 2010:49: The ban against the purchase of sexual services. An evaluation 1999-‐2008, s.l., 2010, 56p. SWEDISH NATIONAL POLICE BOARD, Situation report 13. Trafficking in human beings for sexual and other purposes, s.l., 2013, 73p., URL: https://polisen.se/Global/www%20och%20Intrapolis/Informationsmaterial/01%20P olisen%20nationellt/Engelskt%20informationsmaterial/Trafficking_1998_/Trafficking_ report_13_20130530.pdf. UNODC, Global report on trafficking in persons 2014, Wenen, United Nations publications, 2014, 86p. URL: http://www.unodc.org/documents/human-‐ trafficking/2014/GLOTIP_2014_full_report.pdf. X, Lithuania Average Monthly wages www.tradingeconomics.com/lithuania/wages.

2000-‐2015,

s.l.,

s.d.,

Interviews: CLAESSENS, M., Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 17 februari 2015. CLUYDTS, S., Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 5 maart 2O15. EMBRECHTS, E., Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 22 januari 2015. FEDOSIUK, O., Schriftelijke mededeling, via e-‐mail, d.d. 27 januari 2015. HUIJSKENS, L., Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 13 februari 2015.

97

URL:

LAMEYSE, A., Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 12 maart 2015. PELEMAN, K., Mondelinge mededeling, via bandopname, d.d. 5 februari 2015.

98

Bijlagen

Aangezien de interviews (in België) hebben geleid tot enorm uitgebreide en boeiende vertellingen vanwege de respondenten, heb ik besloten om hier louter de vragen die aan iedereen zijn gesteld op te nemen. Een toevoeging van de uitgetypte interviews zou leiden tot te zeer uitgebreide bijlagen, die m.i. niet noodzakelijk zijn voor deze thesis. De extra vragen in verband met Zweden werden louter gesteld ten aanzien van de personen die ook aangaven hier meer over te weten. Interviewvragen gesteld in België 1. Kunt u me wat meer vertellen over jezelf en over uw expertise? 2. Hoe zou u de manier waarop er omgegaan wordt met prostitutie in de praktijk omschrijven? Ik denk hier aan de opvolging van het fenomeen door het beleid, de politie en de vervolgingen door de rechtbanken. 3. Hoeveel prostituees zouden er werkzaam zijn in België? Is er hier sprake van een dark number? 4. Hebben de overheidsinstanties hier voldoende zicht op? 5. Hoeveel procent van hen zou het slachtoffer zijn van mensenhandel? a. Heeft u hiervoor enig bewijs? 6. Leidt een verbod op prostitutie (nl. zichzelf prostitueren) tot minder slachtoffers van mensenhandel? a. Zo ja, op welke manier? b. Heeft u enig bewijs om dit te ondersteunen? 7. Leidt een verbod op het betalen voor seks tot minder slachtoffers van mensenhandel? a. Zo ja, op welke manier? b. Heeft u enig bewijs om dit te ondersteunen? 8. Welke soort wetgeving denkt u persoonlijk dat het best is en waarom? Eventueel in verband met Zweden: 9. Is er een verandering gekomen in het aantal prostituees sinds de wet is veranderd in 1999? a. Heeft u enig bewijs om dit te ondersteunen? 10. Is er een verandering gekomen in het aantal slachtoffers van mensenhandel sinds de wet is veranderd in 1999? a. Heeft u enig bewijs om dit te ondersteunen? Interviewvragen gesteld ten aanzien van OLEG FEDOSIUK 1. Can you tell me something more about yourself and about your work and expertise? 2. How is the prostitution legislated in Lithuania? 3. How is this legislation implemented in practice by the police and the courts? 4. How many human trafficking victims are there in Lithuania? 5. Does a prohibition of prostitution lead to fewer victims of human trafficking?

99

a. If yes, in what way? b. Do you have any evidence to support this claim? Numbers or examples? 6. Does a prohibition of paying for sex lead to fewer victims of human trafficking? a. If yes, in what way? b. Do you have any evidence to support this claim? Numbers or examples? 7. What kind of legislation do you personally think is the best and why? 8. Are they planning to change the legislation in Lithuania? a. If yes, in what way will they change it? b. Do you support changes in the legislation of Lithuania and why? 9. If I would like to speak to an organisation that is concerned with human trafficking in Lithuania, which one would you recommend? 10. If I would like to speak to someone (organisation or police officer) dealing with prostitution, could you recommend someone or provide me a contact? 11. Could your recommend any research studies on the link between prostitution and human trafficking for Lithuania (or Sweden)?

100

Leidt een prostitutieverbod tot minder mensenhandel?

Recommend Documents