LEDEN. Kernleden Agoria Vlaanderen LMS International Bekaert Bosal Research Tenneco Automotive Europe WTCM Vlaanderen

L E D E N Kernleden Agoria Vlaanderen LMS International Bekaert Bosal Research Tenneco Automotive Europe WTCM Vlaanderen Gewone leden Alurim Technology Balzers Centexbel Concept Gas Technology Continental Teves Corus Aluminium Covess Donaldson Europe ECA EIA Electronics Epiq Sensor-Nite International ES International Europlasma Falex Tribology Galva Power Groep T - Hogeschool Leuven Hayes Lemmerz België Hercorub De Nayer Instituut Hydra Parts IMCE IMEC Inalfa Jonckheere Bus & Coach Karel de Grote-Hogeschool Katholieke Hogeschool Brugge Oostende Katholieke Universiteit Leuven Krypton Limburgs Universitair Centrum Lommel Proving Ground

Materialise Matsushita Battery Belgium Melexis METALogic Metis Instruments & Equipment Nitto Europe Omron Electronics Philips Sound Solutions Pioneer Technology Belgium Press & Plat Recticel Remi Claeys Aluminium Service Magazijn Limburg Siemens Sioen Spicer Off-Highway Techno Consulting TI Automotive Toyota Motor Europe Umicore Van Hoecke Automation Van Hool VCST Industrial Products Vito Vyncolit Waak Beschutte Werkplaats XenICs ZF Getriebe Zweko

A C T I V I T E I T E N K A L E N D E R Flanders’ DRIVE Infonamiddag “Technologies for the vehicle of tomorrow”, de visie van de OEM i.s.m. de Cluster Auto-Mobilité de Wallonie 21 oktober 2002 Opel Belgium, Noorderlaan 401, Haven 500, 2030 Antwerpen Bezoek aan Ford Lommel Proving Ground 6 november 2002 Lommel Proving Ground, Kattenbos, 3920 Lommel Bedrijfsbezoek aan Spicer Off-Highway 28 november 2002 Spicer Off-Highway, Ten Briele 3, 8200 Brugge Studiedag “CAD/CAE in de voertuigindustrie” 5 december 2002 KHNL, Gouverneur Roppesingel 51, 3500 Hasselt

Leden Flanders’ DRIVE Tribological testing techniques and strategies 5 november 2002 Kasteel Arenberg, Leuven Falex Tribology, www.falexint.com Cursussen over methodes voor productontwikkeling (Reliability, Quality Function Deployment, Design of Experiments, Design For Assembly, Parameter Design, Tolerance Design, Design For Recycling) oktober-december 2002 WTCM, [email protected] Opleidingscyclus integrale ontwerpbeheersing oktober 2002-februari 2004 Agoria Vlaanderen, [email protected] Workshop ‘Innoveren met aluminium lasertoepassingen’ 16 oktober 2002 Mechelen VITO i.s.m. Aluminium Centrum Vlaanderen, [email protected] Global Navigation Satellite Systems Workshop 18 oktober 2002 Eurocontrol, Haren KVIV i.s.m. KULeuven, [email protected] LMS Conference for Physical and Virtual Prototyping 2002 - Europe 28-29 november 2002 Inter-Continental Hotel Stuttgart, Stuttgart LMS International, http://lmsconferences.lmsintl.com/ EMC en mechatronische systemen 4 december 2002 WTCM, Technologiepark 9, 9052 Gent-Zwijnaarde Agoria, [email protected] Virtual prototyping & augmented reality 5 februari 2003 WTCM, Technologiepark 9, 9052 Gent-Zwijnaarde Agoria, [email protected]

Verantwoordelijke uitgever: Renilde Craps - Directeur Flanders’ DRIVE vzw - Wetenschapspark 3 - 3590 Diepenbeek - [email protected] Flanders’ DRIVE is een project met steun van de Vlaamse Regering, het Limburgfonds en EFRO

NIEUWS E D I T O R I A A L

Brief

Op 2 oktober 2001 werd het officiële startschot gegeven van Flanders’ DRIVE. Vandaag, één jaar later ondersteunt de vzw Flanders’ DRIVE meer dan 60 toeleveringsbedrijven in de voertuigindustrie met acties gericht op innovatiestimulering, technologische dienstverlening en gemeenschappelijke R&D-projecten met verschillende bedrijven. Hiervoor is een team van 5 medewerkers ter beschikking, waar u met alle vragen en opmerkingen terecht kunt. De Flanders’ DRIVE-netwerkadviseurs komen graag bij u langs om uw bedrijf beter te leren kennen en om samen met u de innovatie van uw bedrijf verder gestalte te geven. Dé succesformule voor netwerking het afgelopen jaar was het openstellen van de deuren van enkele Vlaamse innovatiebedrijven in de voertuigindustrie. Onze leden hebben kunnen proeven van de innovatiegerichtheid bij LMS International, Tenneco Automotive en Van Hool. Gezien de zeer positieve reacties, vonden we het gepast de feestviering van één jaar Flanders’ DRIVE op 3 oktober 2002 te koppelen aan een nieuw bedrijfsbezoek: onze gastheer is Recticel in Wetteren. Indien ook uw bedrijf de innovatiemogelijkheden in de kijker wil stellen, laat het ons weten! Naar aanleiding van één jaar Flanders’ DRIVE verschijnt deze eerste nieuwsbrief. Flanders’ DRIVE wordt er voorgesteld met zijn netwerk, de dienstverlening en de eerste ervaringen, gezien door de ogen van onze leden. Bart Wallaeys, Group Manager Research & Development bij Recticel, licht in een interview toe hoe zijn bedrijf een belangrijke doorbraak heeft kunnen realiseren als Vlaamse toeleverancier in de Europese voertuigindustrie. Verder wordt er een bedrijf in de kijker gesteld en wordt u geïnformeerd over de activiteiten van Flanders’ DRIVE en de leden. Wij kijken uit naar uw input voor onze volgende nieuwsbrieven, die driemaal per jaar zullen verschijnen. Eén jaar Flanders’ DRIVE-werking heeft ons geleerd dat de Vlaamse bedrijven elkaar nog onvoldoende kennen en dat er nog heel wat opportuniteiten zijn voor kruisbestuiving en samenwerking. U kan op ons rekenen voor de verdere uitbouw van de netwerking. Samenwerken in Vlaanderen kan: getuige hiervan zijn de eerste clusterprojecten waar Vlaamse bedrijven en onderzoeksinstellingen samenwerken aan een gemeenschappelijk innovatiedoel. Flanders’ DRIVE zal blijvende inspanningen leveren om bedrijven, ook KMO’s, samen te brengen en aan te moedigen om samen Vlaamse hoogtechnologische producten te ontwikkelen voor de voertuigindustrie. Ook de eerste dienstverlening van het Flanders’ DRIVE Engineering Center kondigt zich aan: een unieke waaier van CAD- en CAE-hardware en software staat ter beschikking van onze leden. Vervolgens wordt er uitgekeken naar de eerste steenlegging van de nieuwbouw in Lommel, voorzien rond de jaarwissel! Wij zijn overtuigd van uw verdere medewerking en steun aan Flanders’ DRIVE, hét platform voor de Vlaamse toeleveringsbedrijven aan de voertuigindustrie. Samen verstevigen wij uw concurrentiële positie op Europees- en wereldvlak.

Renilde Craps Directeur Flanders’ DRIVE vzw

D I E N S T V E R L E N I N G W E U N I CAD/CAE-dienstverlening van het Flanders’ DRIVE Engineering Center

T E S T I M O N I A L S

• Krachtige multiprocessor rekenserver en min. 4 high-end workstations

• Toonaangevende High-End 3D-pakketten voor Computer Aided Design (CAD) • Uitgebreid gamma pakketten voor simulaties van o.a. warmte-overdracht, geluidsoverdracht, structurele sterkte, vermoeiing, kinematica en andere toepassingen van Computer Aided Engineering (CAE) • Experten met de nodige know-how Technologische projecten kennisoverdracht

N I E U W

U wenst als bedrijf een eerste ervaring op te doen met een voor uw bedrijf nieuwe technologie? Flanders’ DRIVE definieert met u het project en zoekt de experten met de gevraagde competenties. Deze dragen gedurende een viertal weken hun kennis over naar minstens één personeelslid van uw bedrijf. De projecten van kennisoverdracht richten zich vooral naar KMO’s en kunnen gesubsidieerd worden.

WE NIEU EP O Nieuwe aanvragen voor clusterprojecten kunnen ingediend worden tot OPR 15 november 2002!

Clusterprojecten kenmerken zich door de deelname van tenminste drie bedrijven (met een voorkeur voor KMO’s) onderling onafhankelijk en met elk een wezenlijke bijdrage in het project, en bij voorkeur een deelname van een onderzoeksinstelling. Momenteel zijn twee clusterprojecten in uitvoering: Het autozetel-concept van de toekomst Partners: Recticel, Centexbel, Bekintex, Sioen, ECA, Corus Aluminium MOBELCAR: Onderzoeksproject voor de constructie van voertuigen waarin GSM’s vrij gebruikt kunnen worden Partners: Van Hool, Jonckheere Bus & Coach, Spicer Off-Highway, Bekaert, De Nayer Instituut, KHBO Verdere info over de dienstverlening van Flanders’ DRIVE: www.flandersdrive.be - [email protected] Tel: 011 26 48 10 - Fax: 011 26 08 59

“Ondanks het feit dat wij nog maar pas lid geworden zijn van Flanders’ DRIVE, kunnen we toch al stellen dat de baten van dit lidmaatschap makkelijk opwegen tegen de kosten. Het bijwonen van een paar activiteiten heeft dat al bewezen. Daarbij denk ik dan niet enkel aan de voordrachten, maar zeker ook aan het kader dat geschapen wordt om talrijke andere mensen, geïnteresseerd in de automobielsector in zijn breedste betekenis, te leren kennen. En een tweede aspect dat mijns inziens toch ook niet verwaarloosd mag worden, is de persoonlijke aanpak en ondersteuning die we kunnen genieten vanwege Flanders’ DRIVE inzake projecten met collega’s en de overheid. Zodoende ben ik ervan overtuigd dat dit lidmaatschap vruchten zal afwerpen voor onze activiteiten in de automobielsector.” Walter Eevers, General Manager R&D Nitto Europe

“Flanders’ DRIVE spreekt niet enkel over netwerking, ze realiseert ook netwerking. Flanders’ DRIVE heeft op een actieve manier gezocht naar andere bedrijven, die ons informatie konden leveren over alternatieve methoden voor het afbramen van aluminium producten. Er werd o.a. een bespreking georganiseerd bij VCST (in Sint-Truiden), gecombineerd met een bedrijfsbezoek. De ervaringsuitwisseling zal ons zeker helpen bij het zoeken naar een gepaste oplossing.” Johan Vits, Quality & Engineering Manager Hayes Lemmerz

“Gemiddeld wordt 40 à 45 m2 textiel gebruikt in het interieur van een wagen. In de toekomst zal de ontwikkeling van textielmaterialen voor deze sector, zich naast het esthetische meer en meer toespitsen op functionele aspecten zoals comfort, veiligheid en integratie. In dit perspectief is de goedkeuring door Flanders’ DRIVE van het clusterproject “Het autozetel-concept van de toekomst” voor de textielindustrie in Vlaanderen en voor Centexbel de hoeksteen voor actieve netwerking tussen verschillende toeleveringsbedrijven en voor innovatie op het vlak van nieuwe textielmaterialen met een hoge toegevoegde waarde. Dit project kan verder de voedingsbodem zijn voor het gebruik en de integratie van nieuwe technologische kennis en inzichten bij de textielbedrijven, in het bijzonder bij de talrijke KMO’s in Vlaanderen actief op het vlak van interieurtextiel en technisch textiel.” Martin Van Lancker, Directeur Centexbel

“Flanders’ DRIVE lijkt me een ideaal forum om creatieve geesten met elkaar in contact te brengen. De toekomst zal uitwijzen of dit tot duurzame industrieel-wetenschappelijke relaties zal leiden. Het eerste enthousiasme is alleszins groot, want ik heb op korte tijd al veel nuttige informatie bekomen en veel contacten gelegd. Een bedenking is dat het “Vlaamse keurslijf” voor eventuele samenwerking tussen bedrijven in clusterprojecten, zowel een voordeel als een ballast zou kunnen worden. Misschien is een grensoverschrijdende samenwerking in sommige projecten het overwegen waard.” Albert Cardon, R&D Manager Vyncolit

“Flanders’ DRIVE moet een echt ondersteuningscentrum worden, dat door het uitbouwen van een netwerk de juiste personen bij elkaar brengt. Het zou misschien ook interessant zijn, indien de competenties in Vlaanderen niet beschikbaar zijn, dat Flanders’ DRIVE bedrijven buiten Vlaanderen contacteert om de leden toch verder te kunnen helpen. Momenteel is dit gedeelte van het netwerk nog minder goed uitgebouwd, waarschijnlijk omdat Flanders’ DRIVE nog te jong is en zich nu vooral op Vlaanderen concentreert. Wij hopen wel dat het netwerk uiteindelijk op Europees niveau wordt uitgebouwd.” Umicore Electro-Optic Materials

“Covess staat voor de volle honderd procent achter Flanders’ DRIVE. Het biedt niet alleen de grote bedrijven tal van mogelijkheden, maar ook KMO’s - zoals wij - kunnen meeprofiteren van haar initiatieven en netwerking binnen de automotive industrie. Nauwe samenwerking met de mensen van Flanders’ DRIVE laat toe om bepaalde projecten sneller en accurater tot een goed einde te brengen. Perfect voorbeeld met betrekking tot onze firma: ons IWT-innovatieproject waarvan de aanvraag werd opgesteld met medewerking van Flanders’ DRIVE werd recent goedgekeurd. Covess is van mening dat de oprichting van Flanders’ DRIVE meer dan alleen een briljant idee was. Dit initiatief heeft reeds haar degelijkheid bewezen en zal dat vast en zeker ook nog in de toekomst laten blijken. GO ON!” Tony Vanswijgenhoven, General Manager Covess

Toyota Motor Europe over het gebruik van Ford Lommel Proving Ground en de samenwerking met Flanders’ DRIVE Sinds april maakt Toyota Motor Europe gebruik van Lommel Proving Ground (LPG). Toyota sloot met Flanders’ DRIVE een jaarcontract af. Het werkelijk gebruik wordt op basis van nacalculatie per kwartaal gefactureerd. Als lid van Flanders’ DRIVE geniet het bedrijf gunstige financiële voorwaarden. Wim Beckers van Toyota Motor Europe getuigt: “De testbanen liggen binnen een redelijk bereik van het Technical Center en de door ons gebruikte banen zijn uitermate geschikt voor het testen van de ophanging van de voertuigen. De metingen worden niet verstoord door oneffenheden, de reproduceerbaarheid is erg groot. Ook de reservering gaat erg vlot: ik stuur 2 dagen op voorhand een e-mail naar mijn contactpersoon met de vraag voor reservering. Binnen enkele uren heb ik antwoord. Bij het arriveren zijn de formaliteiten beperkt. Last minute-vertragingen van onze kant worden telefonisch besproken met de verantwoordelijke bij Lommel Proving Ground en in de mate van het mogelijke wordt er flexibel omgegaan met onze reservering.” Over de samenwerking met andere aanwezigen op de track is Wim Beckers formeel: “Er zijn duidelijke afspraken, zodat er veilig en efficiënt kan gewerkt worden. Ook naar vertrouwelijkheid is er geen probleem: naast procedures en de badges is er de professionele houding van alle partijen die zich op de testbanen bevinden. Ieder respecteert de vertrouwelijkheid, dit is een noodzakelijke voorwaarde om te kunnen blijven samenwerken.” De conclusie en de verwachtingen: “Toyota Motor Europe is zeer tevreden van de samenwerking met Flanders’ DRIVE en Lommel Proving Ground. Wat ons betreft kan het gebouw van het Flanders’ DRIVE engineering center niet snel genoeg zijn deuren openen. Wij hebben immers met de winter in aantocht, nood aan een afgesloten voorbereidingsruimte om onderdelen en testapparatuur te wisselen op de prototypewagens.”

B E D R I J F

I N

D E

K I J K E R

Europlasma is een Vlaamse KMO uit Oudenaarde die wereldwijd, klantgericht machines bouwt en levert voor de plasmabehandeling: van kleine Junior Lab Systemen tot grote productiemachines. Europlasma biedt een economisch alternatief voor de voorbehandeling van voertuigonderdelen: de lagedruk plasmatechnologie! MOGELIJKHEDEN VAN DE LAGEDRUK PLASMATECHNOLOGIE: De plasmatechnologie wordt gebruikt voor het activeren, etsen, fijnreinigen en modificeren van kunststof-, metaalen keramiekoppervlakken, zonder wijziging van de bulkeigenschappen. Plasma is een gas dat uiteengevallen is in ten dele geladen deeltjes. De plasmatechnologie is een droge, milieuvriendelijke techniek met heel wat toepassingen in de automobielsector. Lagedruk plasmatechnologie kent zijn opmars in deze sector door de verhoogde vraag van constructeurs om voor interieur- en carrosseriedelen polypropyleen te gebruiken. Lagedruk plasmasystemen worden verder ook ingezet in de elektronicasector, de medische sector, de luchtvaart, de ruimtevaart en de textielsector. TOEPASSINGEN IN PRODUCTIE BIJ KLANTEN: • Plasmabehandeling van onderdelen voor het bevlokken, zoals handschoenkasten en consoles • Plasmabehandeling van dashboards voor softcoating-toepassing • Plasmabehandeling van bumpers en andere automobielonderdelen voor het lakken en verlijmen VOORDELEN VAN DE LAGE-DRUK-PLASMATECHNOLOGIE ZIJN: • Economisch voordelig alternatief ter vervanging van primer behandeling met de robot • Geen schadelijke gassen zoals bij de primer behandeling • Gemakkelijk voor bulkbehandeling • Hoge kwaliteit DIENSTVERLENING VAN EUROPLASMA: • Advies bij processing en machines • Demonstratielabo • Behandeling in loondienst • Klantgerichte - en standaard machineconstructie

CD 1800 PC Info Europlasma: [email protected]; www.europlasma.be

I N T E R V I E W AUTOMOBIELDIVISIE STERKSTE GROEIPOOL VAN RECTICEL “KEUZES MAKEN EN DAARIN VOLHARDEN” Polyurethaanfabrikant Recticel heeft de voorbije jaren een belangrijke doorbraak kunnen realiseren als toeleverancier in de automobielsector. Bart Wallaeys, Group Manager Research & Development van Recticels centrale onderzoekscentrum (IDC), is recent beheerder geworden van Flanders’ DRIVE. Aan hem de vraag hoe zijn bedrijf zich in deze veeleisende markt een vaste plaats heeft kunnen veroveren. Christine Huyge De sector Automobiel manifesteerde zich de laatste jaren als de snelst groeiende activiteit van Recticel. De prognoses zijn spectaculair. Terwijl Automobiel vandaag eenderde van de totale Recticel-omzet van 1 miljard euro voor zijn rekening neemt, zal dat aandeel binnen tien jaar tot de helft zijn gestegen. Vooral met de Spraytechnologie gooit het bedrijf hoge ogen. Spray is de benaming voor de productie van soepele en lichtstabiele polyurethaanhuiden voor de interieurafwerking van personenwagens. De technologie, door Recticel ontwikkeld en gepatenteerd, werd in het begin van de jaren ‘90 voor het eerst toegepast in dashboardbekledingen voor de Opel Omega. Later volgden contracten voor BMW en Daimler-Chrysler. Inmiddels staat de technologie volledig op punt en werd het productieapparaat verder verfijnd. De vraag naar de producten blijft stijgen en er lopen contracten met vrijwel alle bekende autoconstructeurs. Een toverformule voor dit succes bestaat niet, maar volgens Bart Wallaeys krijgen bedrijven die weten in te spelen op veranderende omgevingsfactoren makkelijker een voet tussen de deur. “In onze missie plaatsen wij het comfortgevoel van onze producten centraal. Deze “passie voor comfort” valt samen met een verschuiving in de vraag van de autokopers. Zij laten zich bij de keuze van een wagen niet zozeer meer leiden door technische prestaties, maar veeleer door het design en het comfort van het interieur. Daar kunnen wij met onze Sprayhuiden, die lederachtig, zacht en veerkrachtig aanvoelen, perfect op inspelen. Uiteraard hebben we ook mee geprofiteerd van de hetze tegen PVC.” Drie kerntechnologieën “Van doorslaggevend belang waren de strategische keuzes die ons bedrijf heeft gemaakt”, vervolgt Bart Wallaeys. “In 1990 hebben wij resoluut gekozen om ons in de automobieldivisie te concentreren op drie technologieën: de productie van zetelkussens, het omschuimen van autoruiten en de productie van onderdelen voor interieurafwerking. Natuurlijk waren we met de meer traditionele toepassingen van PU in auto’s - gesneden schuim voor bijvoorbeeld dakhemels en kleinere onderdelen - geen onbekende meer in de sector. Maar de focus op drie activiteiten, waar ook de top volledig achterstaat, heeft ons geholpen om steeds beter te worden en nieuwe ontwikkelingen door te voeren in de gekozen domeinen.” Kruisbestuiving In zijn ontwikkelingscentrum heeft Recticel sinds de jaren ‘50 alle kennis op het vlak van polyurethaanschuim samengebundeld. Dat zorgt voor een permanente en bijzonder interessante kruisbestuiving tussen de verschillende PU-toepassingen. Vanuit de ervaring met andere producten kon Recticel bijvoorbeeld een antwoord geven op de vraag van autoconstructeurs om vluchtige bestanddelen uit het autointerieur te bannen. “Ook de omschakeling naar een klantgerichte organisatie is cruciaal geweest. Vandaag hebben onze onderzoekers veel meer contact met de klanten, waardoor ze beter begrijpen wat hun behoeften zijn en waarvoor onze toepassingen uiteindelijk moeten dienen. Het profiel van een onderzoeker is dan ook totaal anders dan tien jaar geleden. We hebben teamspelers nodig die openstaan voor externe invloeden en die hun kennis willen delen. Het kennisbeheersysteem dat het IDC sinds 2000 uitbouwt, helpt hen daarbij. Anderzijds moet je je onderzoekers ook voldoende vrijheid geven, want zonder vrijheid zijn groei en innovatie onmogelijk. Tenslotte hebben we het geluk om over zeer gemotiveerde en professionele teams te beschikken.” Recticel: oude economie vernieuwt zich Recticel telt meer dan 10.000 medewerkers die actief zijn in 100 vestigingen verspreid over 20 landen. De productie omvat schuimvullingen voor zitmeubelen, matrassen, lattenbodems, isolatiemateriaal, interieurcomfort voor auto’s en allerlei industriële en huishoudelijke toepassingen. In de R&D-afdeling in Wetteren werken 160 onderzoekers. Gemiddeld investeert het bedrijf de helft van de winst in onderzoek en ontwikkeling. Dit jaar gaat het om ongeveer 15 miljoen euro. Meer dan 70% van dat budget wordt aangewend voor de automobieldivisie. In 2000 won Recticel de Vlaamse Ankerprijs. De jury loofde Recticel toen als voorbeeld van een zich vernieuwende “oude” economie met doorgedreven internationale ambities.