1
Verslag bijeenkomst Lerend Netwerk Verslag bijeenkomst Lerend Netwerk ‘ ‘Oriëntatie van Sociaal werk op duurzame ontwikkeling’ Vrijdag 6 september 2013 Casus ‘Grondstoffen’ Sprekers: van 09u30 tot 11u45: - Dirk Barrez: ‘Kerven in de wereld’ - de onbetaalbare jacht op bodemrijkdommen - Filip Vandevelde (OVAM): Duurzaam materialengebruik (in gesloten kringlopen bij bouwen) - Charlotte Christiaens (Catapa vzw): Goud:eerlijk? – hoe grondstoffenproblematiek in de praktijk tegemoet komen? De PPT-presentaties, audio’s van de drie presentaties, een handige ‘outcome’ m.b.t. de casus ‘Grondstoffen’ direct bruikbaar in lescontext, andere achtergrondinformatie en literatuur, zijn te vinden op de website van het Lerend Netwerk ‘Oriëntatie van Sociaal werk op duurzame ontwikkeling’. Nagesprek door het Lerend Netwerk ‘Oriëntatie van Sociaal werk op duurzame ontwikkeling’, van 11u45 tot 12u30. Moderator: Pieter Lievens (Karel de Grote-Hogeschool), voorzitter Lerend Netwerk ‘Oriëntatie van Sociaal werk op duurzame ontwikkeling’. Verslag: Pieter Lievens (Karel de Grote-Hogeschool), Katrien Van Poeck (EDO) en Simone Heinen (Ecocampus) Aanwezigen: Frank Monsecour Veerle Opstaele Jos Deleu Lieve Meiresonne Emke Dierickx Heidi Detailleur Jef Peeters Jo Lefevere Ivan Van Praet Katrien Van Poeck Pieter Lievens Dirk Barrez Charlotte Christiaens Ilona Hartlief Inge Boudewijn
Lector Sociaal werk, Arteveldehogeschool Lector Sociaal werk, Arteveldehogeschool Lector Sociaal werk, KATHO Educator in Natuureducatiecentrum Helix Docent sociaal-cultureel werk, Hogeschool-Universiteit Brussel Docente Bachelor Sociaal Werk, KATHO Lector Sociaal werk, KHLeuven en onderzoeker Sociaal werk Docent, onderzoeker, consultant, SW, Arteveldehogeschool ‘Toekomstfabriek’ van Victoria De Luxe, sociaal-artistieke werkplek in Gent Educatie voor Duurzame Ontwikkeling, Dep. LNE Lector Sociaal werk, Karel de Grote-Hogeschool Auteur, tv-journalist en woordvoerder & coördinator van ‘De Wereld Morgen’ Catapa vzw Catapa vzw Catapa vzw
Verontschuldigden: Lisbet Colson Patrick Vleeschouwer Danny Anné Tom Lemahieu Jürgen Loones Ruth Lamotte Elke Vanwildemeersch
Pedagogisch Bureau VSKO, Dienst Vakoverschrijdende Thema's Lector Sociaal werk, Arteveldehogeschool Opleidingscoördinator Sociaal Werk, Howest Lector Sociaal werk, Howest Educatie voor Duurzame Ontwikkeling, Dep. LNE Horizontaal Beleid, Departement Onderwijs en Vorming Educatie en vorming, Dep. LNE
Lerend Netwerk ‘Oriëntatie van Sociaal werk op duurzame ontwikkeling’ – 6 september 2013
2
Anne Snick Simone Heinen
Coordinator asbl Flora vzw – Network of Expertise on Gender, Resilience and Interdependent Economics Ecocampus, Dep. LNE
Verslag: Gezien er niet zoveel tijd rest voor discussie, wil Pieter graag snel komen tot een aantal concrete bedenkingen en suggesties. Wat is van de presentaties blijven hangen? Wat is nieuw? Wat doen we al in de verschillende hogescholen i.v.m. deze thema’s? Wat kunnen we nog meer doen? Welke invalshoeken laten we links liggen? Welke daarvan zouden we kunnen oppikken? Hoe kunnen we dat doen? Wat kunnen we als lerend netwerk doen? Wat kunnen we ontwikkelen, uitwisselen, …? Frank had net een gesprek met Charlotte (coördinator van de campagne ‘Goud:eerlijk?’ van Catapa vzw) over de vraag in welke mate de workshops van Catapa vzw vandaag al effect hebben naar jongeren? Het grondstoffendossier is bij uitstek een thema waarin zij sterk persoonlijk betrokken kunnen worden (cf. bijvoorbeeld GSM’s). Pieter: Via internationaliseringsprojecten kunnen studenten stage doen in ontwikkelingslanden. Hier liggen nog wel mogelijkheden voor opleidingen sociaal werk. Een gesprek met Catapa vzw zou bijvoorbeeld deel kunnen uitmaken van de voorbereiding. Charlotte deelt mee dat dit nu al gebeurt via een samenwerking met de KU Leuven. Pieter denkt dat voor studenten sociaal werk, de link met opbouwwerk en sociale actie toch wel een meerwaarde kan zijn. Jef: De recyclagesector zit in belangrijke mate ingebed in de sociale economie. Daar is ook wel een belangrijke link met sociaal werk. Ook buurt- en nabijheidsdiensten kunnen een rol spelen bij de inzameling. De link met OVAM en materialenbeheer is ook interessant. Is dit niet een piste om wat verbindingen te leggen tussen sociaal werk en de ‘hardere materies’? Sociaal werk kan het materialenbeheer linken met de samenleving en de inrichting ervan. Jef: Op Vlaams niveau (en ook elders) is er veel te weinig transversaal beleid1 inzake duurzaamheid. Wat kunnen we daaraan doen? Hoe kunnen we dit aankaarten? Het heeft wel implicaties, denk maar aan de contradicties die in ViA (Vlaanderen in Actie) zitten. Maar ook in de manier waarop (bijvoorbeeld voor Sowedo) projectfinanciering moet gezocht worden, omdat de projectaanvragen moeten passen binnen bepaalde strikte criteria van die sector. Jo: Het gaat dus verder dan alleen linken leggen tussen het sociale en het ecologische. We mogen ook het economische niet vergeten. We moeten daarbij ook de goede voorbeelden oppikken. Omgekeerd worden kritische, sociale stemmen weinig opgenomen in economische opleidingen. Dirk: De meeste van onze economische opleidingen zijn in hun uitgangspunten totaal on-economisch en onwetenschappelijk. Oneindige economische groei is gewoonweg onmogelijk. En heel wat economen zien dat ook wel in, vooral leerkrachten in het secundair onderwijs. We moeten meer het
1
Dit beleid houdt rekening met het feit dat verschillende beleidssectoren verweven zijn en dat alle domeinen inspanningen moeten doen voor duurzaamheid.
Lerend Netwerk ‘Oriëntatie van Sociaal werk op duurzame ontwikkeling’ – 6 september 2013
3 economisch denken trachten te vertalen naar onze sector en tegelijkertijd ook hun taalgebruik kennen. Jo: Uniek in België is de pijler personeelswerk in het sociaal werk. We zouden die meer moeten gebruiken. Dirk: Eigenlijk kan je vanuit het sociaal werk even hard claimen dat je ‘economie’ bent, dan de haven van Antwerpen; ook het sociaal werk zorgt voor de uitbouw en ontwikkeling van de samenleving. Eis het recht op om economisch au sérieux genomen te worden, zo vul je het begrip economie veel breder in. Katrien: Maar zelfs in onze opleiding en in ons denken maken we het onderscheid tussen het sociale en het materiële. Kan het sociale het materiële compleet negeren? Pieter: Vanuit grondstoffengebruik is de link met onze lespraktijk heel moeilijk te leggen. Waar komt die materiële basis aan bod? Katrien: Komt het materiële in SW opleidingen niet te weinig aan bod? We hebben de neiging om ons te beperken tot het sociale, maar het sociale/politieke/maatschappelijke en het materiële/fysieke zijn eigenlijk nooit te scheiden: het worden dan wetmatigheden los van de realiteit. Immers, het gaat erover hoe de samenleving georganiseerd is en waar macht zit. Patrick: We hebben in de cursus leefmilieu, een keuzevak met 10 fiches, waarvan er enkele over het materiële gaan en voor de rest komt het niet aan bod. Jo: Wij linken bedrijfsbezoeken aan de 3 P’s binnen een vak gewijd aan duurzaam organiseren. Studenten moeten de hele cyclus van een bedrijf/product onderzoeken en daar kritisch leren naar kijken. We moeten ook erkennen dat daar wel bedrijven mee bezig zijn en studenten moeten dan kijken: “Waar zitten problemen, waar zitten kansen?”. We bezoeken met de trein en met de fiets bijvoorbeeld Electrawinds, Proviron, UCB. Wat doen ze? We leren studenten kritisch kijken en hun blik open trekken. Lieve: Wij proberen in ons NME-centrum zoveel mogelijk zelf het goede voorbeeld te geven. We zetten kannen met kraantjeswater neer. X: ‘In mijn les: geen flesjes, bekers of cola.’ Katrien: Het is treffend hoe vaak/snel steeds de vraag gesteld wordt wat we kunnen doen als individu, dit terwijl uit de presentaties eigenlijk heel erg naar voor kwam dat er vooral nood is aan structurele/systemische maatschappelijke verandering. Er is een zekere onmacht en absurditeit van wat je zelf kunt doen t.o.v. de ernst van de situatie. Dirk: Sociaal werk vertrekt dikwijls vanuit het disfunctioneren van systemen. Als ons uitgangspunt is: ‘Het enige wat we kunnen doen is structureel veranderen, wat is dan de rol van sociaal werk’? Het antwoord ligt dan in te kijken naar wetten en het vormgeven van een samenleving die weer het stuur overneemt. Het andere extreem is inzetten op individuen. Hoe kan het SW kracht verzamelen om proactief vorm te geven aan een betere samenleving? Hoe kunnen we de coöperatieve, mutualistische gedachte weer sterker maken? Wie moet dit uiteindelijk oplossen; wie moet systemische antwoorden zoeken? Private ondernemingen en publieke overheden hebben een rol, Lerend Netwerk ‘Oriëntatie van Sociaal werk op duurzame ontwikkeling’ – 6 september 2013
4 maar ook hun beperkingen. We moeten samenlevingen de mogelijkheden geven om gezamenlijk hier weer greep op te krijgen. Die coöperatieve, mutualistische gedachte gebruiken we heel weinig. Het gaat erover: hoe verzekeren we ons tegen deze risico’s van nu? We zetten ons samen in. Charlotte: We zullen toch wel vooral moeten inzetten op het lokale aspect, op kleine lokale projecten. Denk bv. maar aan de ‘repair cafés’ van Netwerk Bewust Verbruiken. Het moet gaan om heel eenvoudige dingen die niet veel moeite en tijd kosten. Ook OCMW’s en (sociale) bouwmaatschappijen kunnen deze kaart trekken en op dezelfde manier mensen betrekken. Heidi: Ik heb toch wel moeite met de klemtoon die gelegd wordt op individuen wiens mentaliteit moet veranderen. Zeker bij de doelgroepen waar wij mee werken. Is het geen én-én-verhaal? Individuen zijn ook kiezers en oefenen op die manier ook druk uit. Door bijvoorbeeld een duurzame week te organiseren, zet je enerzijds in op het individuele, maar heb je anderzijds ook invloed op het kiespubliek en kunnen er zaken structureel veranderen. Ivan: Het gaat er inderdaad om, om beide te doen. Je kan individueel dingen doen, maar anderzijds moeten we in opleidingen het politiserende vormingswerk weer naar waarde schatten. We moeten het neoliberalisme aan de kaak stellen. In plaats van nu, waar het individu plooit naar het neoliberalisme. Denk meer coöperatief: samen, via organisatie, naar levensgeluk streven en je samen verzetten tegen dat, wat in de weg staat. Denk aan het syndicalisme. Dirk: Je kan individueel beginnen, of beginnen door allianties te vormen. We moeten als samenleving zelf dit in handen nemen. Niet wachten op de ander. Allianties maken, greep krijgen op het microniveau, over het meso-niveau naar het macro-niveau. Misschien denken we te gesegmenteerd en moeten we kijken naar hoe het sociale en het economische kunnen samengaan. Toenadering zoeken in vormen zoals coöperaties dit doen. Jo: Onderzoek wijst uit dat coöperatieve ondernemingen en familiebedrijven de meest duurzame zijn. Discussies hierover verlopen zeer gefragmenteerd. We kunnen een rol spelen om die toenadering te faciliteren. Katrien: In verband met samenwerken met bedrijven moeten we toch wel selectief zijn. Het kwam in de presentaties naar voor dat er weliswaar bedrijven zijn die erg waardevolle initiatieven nemen, maar ook heel wat andere die enkel aan window dressing doen. Het kan goeie wil zijn, maar zoals Climaxi en ‘FSC op papier’ aantonen kan de realiteit ook helemaal anders zijn dan wat men ons wil doen geloven. Het wordt dan erg uitkijken met wie je in zee gaat. Die experimenten van bedrijven die duurzaamheid serieus nemen (en daarvoor heel wat risico’s nemen), zijn wel erg waardevol, zoals Dirk al zei, om aan te tonen dat het kan, en dus ook zou moeten worden opgelegd. Jef: Het gaat hier ook over hoe SW zichzelf conceptualiseert. We denken veel aan recht en rechten en te weinig in termen van de autonomie van de samenleving. Recht op wonen bijvoorbeeld: we staan stil over hoe je dat voor jezelf (als cliënt) mag uitoefenen. Maar we denken niet meteen aan wooncoöperaties. Recht is eigenlijk een actief principe: we moeten rechten ook afdwingen. We hangen als SW niet louter af van de overheid om iets te realiseren. Wat betreft het belang van het materiële: we zouden moeten vertrekken van de behoeften die er zijn. Bv. wonen: dat is iets heel materieels. Dan kan je gaan kijken hoe je dit kan invullen en dit als proces zelf gaan oppakken. Deze Lerend Netwerk ‘Oriëntatie van Sociaal werk op duurzame ontwikkeling’ – 6 september 2013
5 manier van denken zou in onze opleidingen moeten binnensijpelen. Het grondrecht wonen is materieel en de autonomie van de samenleving is zeggen: “We doen het zelf want de overheid doet het niet”. Concreet kan dit dan bijvoorbeeld betekenen: een Vluchtelingenhuis starten door Crowdfunding vanuit de mentaliteit: “We staan er en we gaan ervoor, jullie als overheid moeten erkennen dat we een behoefte invullen.” Frank: Het voorbije jaar is er één en ander gepubliceerd over politisering en herpolitisering van SW. We hebben dat met ons team ook bediscuteerd. Voor mijn vak duurzame ontwikkeling wil ik aandacht besteden aan Harald Welzer’s ideeën in ‘Futur2’. Structureel en politiek denken is dan belangrijk, maar ook daarvoor concrete tools aanreiken. Want anders haken mensen af. Concreet kan dit zijn: in kaart brengen wat er ontstaat en bepalen wat de succesfactoren zijn. Wat kan er in Vlaanderen gebeuren? Wat werkt hier en hoe kunnen we dat in kaart brengen? Misschien denken we te gesegmenteerd en moeten we kijken naar hoe het sociale en het economische kunnen samengaan. Toenadering zoeken in vormen zoals coöperaties dit doen. Dirk: Rechten worden nu vaak structureel toegedicht aan privé-actoren of aan overheden. Maar wie heeft bv. het recht om de wind te oogsten? De samenleving zelf kan meer kapitaal mobiliseren om wind te oogsten. Coöperaties worden nu zowel door de overheid als door de markt opzij geschoven. We moeten vertrekken van de verovering van rechten. In dat geval zeggen mensen (zoals in Eeklo waar 10 jaar geleden onder impuls van de overheid een initiatief werd genomen): “Wij willen een windmolen!”
Variapunt Als varia-punt vermeldde Jef dat SOWIT (Kennisnetwerk Sociaal Werk in Transitie, KHLeuven, dept. Sociale School) van 20 tot 23 oktober Prof. Dr. Aila-Leena Matthies en Dr. Kati Närhi van de ‘University of Jyväskylä’ (Finland) te gast heeft. Zij zetten reeds meer dan 10 jaar geleden de ecosociale benadering van het sociaal werk in Europa op de kaart. Op woensdag 23 oktober, van 17u tot 19u, brengen zij voor het Lerend Netwerk Netwerk ‘Oriëntatie van Sociaal werk op duurzame ontwikkeling’ een lezing met als titel: ‘Eco-social approach as a framework for structural social work’. In deze lezing passen ze het concept van duurzame ontwikkeling toe op sociaal werk. Hierbij komen thema’s aan bod zoals: practical models for sustainable community building, Social Impact Assessment, Social work as Human Rights-based profession and Environmental Justice. Na de lezing zal er ruimte voor discussie zijn, om de vertaalslag te maken naar de (les)praktijk van het sociaal werk. Deze bijeenkomst zal plaatsvinden recht tegenover de achteringang van het station van Leuven, in Jeugdherberg “De Blauwput”, Martelarenlaan 11a, 3010 Leuven (Kessel-Lo). Wees allen van harte welkom op deze lezing! Inschrijven kan via:
[email protected]
Lerend Netwerk ‘Oriëntatie van Sociaal werk op duurzame ontwikkeling’ – 6 september 2013
