Le Fourmiroir (outil de connaissance de soi) Le marché aux idées

Vous tenez en main le dossier pédagogique du programme Cap’Ten. Attention, si vous vous lancez dans ce programme, vos élèves pourraient bien vous étonner, vous montrer des facettes de leur personnalité que vous ne connaissez pas, vous dévoiler des talents que vous ne soupçonnez pas. Comme mentionné dans la brochure que vous avez reçue, Cap’Ten a pour objectif, d’une part, de susciter, chez les enfants de 5ème et 6ème primaire, des envies d’entreprendre un projet (personnel ou en petits groupes) et, d’autre part, de les accompagner dans la réalisation de ce projet. Cap’Ten est basé sur la pédagogie du chef d’oeuvre. Cap’Ten est bien plus qu’une élocution : plus large, plus complet, plus varié, plus long et plus difficile… Il s’agit d’entreprendre un ambitieux projet personnel qui mène à la réalisation de quelque chose de concret ! Parce qu’entreprendre à sa mesure peut commencer très jeune…

Le Fourmiroir (outil de connaissance de soi) Le marché aux idées

Voici deux ouvrages de référence pour approfondir l’approche Cap’Ten : Exposés interactifs des élèves. Pourquoi ? Comment ? Chercheurs solidaires et maîtres de conférence entre 9 et 12 ans. Léonard Guillaume, Editions Labor, 2001 Dans l’atelier des chefs d’oeuvre ou Comment apprendre pour réaliser un projet personnel intégré ? Philippe Ronsmans, travail de fin de cycle à l’Ecole Supérieure de Pédagogie de Bruxelles (promoteur Stéphane Hoeben), 2005

Bonne lecture ! L’équipe Cap’Ten Les outils Cap’Ten ont été développés avec des enseignants, des directions d’établissements,des inspecteurs et des animateurs pédagogiques des différents réseaux d’enseignement. Vous trouverez dans les pages qui suivent des fiches-outils reprenant le contenu, les objectifs pédagogiques, des pistes d’utilisation, des conseils et des remarques utiles pour chacun de ces outils.

L’Invitation L’histoire de Zurk (sur CD audio et dans le Guide de Zurk) Le jeu des compétences La Piste (les fiches étapes) Le Guide de Zurk (reprenant les fiches conseils) 1

Pedagogisch dossier

Cap’Ten

Word kapitein van je project

Inhoud van het pedagogisch dossier Cap’Ten-programma ICHEC-PME Bosstraat 365a 1150 Brussel Tel. :+32 (0)2 739 38 67 – Fax :+32 (0)2 739 38 63

De Cap’Ten-hulpmiddelen werden ontworpen in samenwerking met leerkrachten, schooldirecties, inspecteurs en pedagogische animatoren uit de verschillende onderwijsnetten. Voor elk van deze hulpmiddelen vindt u in de volgende bladzijden toelichting inzake inhoud, pedagogische doelstellingen en toepassingsmogelijkheden en daarnaast ook wat raadgevingen en nuttige wenken.

www.capten.be

Woord vooraf Lijst van de hulpmiddelen U heeft het pedagogisch dossier van het Cap’Ten programma in handen. Door dit programma kunnen uw leerlingen u wel eens verrassen en aspecten van hun persoonlijkheid onthullen waar u helemaal geen weet van had of allerlei talenten ontwikkelen die u niet vermoedde!

1. 2. 3. 4.

Zoals reeds vermeld in de brochure die u ontving, wil Cap’Ten kinderen uit het 5de en 6de leerjaar en de eerste graad van het secundair onderwijs zin geven een project aan te pakken (individueel of in kleine groepjes) en ze bij het uitvoeren van dat project ook begeleiden. Cap’Ten is gebaseerd op de pedagogie van het eindwerk.

De uitnodiging De luister CD (met het verhaal van Jakkes) Het spel der Vaardigheden Het Jakkes roadbook (bevat het verhaal van Jakkes, op het goede spoor, de gids van Jakkes en Miertjemijnspiegel )

OUVRAGES DE REFERENCE

Cap’Ten is veel meer dan een spreekbeurt : ruimer van aanpak, vollediger, moeilijker en van langere adem, maar ook veel gevarieerder… Het gaat hier om het aanpakken van een ambitious persoonlijk project dat moet uitmonden in een heel concrete verwezenlijking! Want ondernemingsgeest, hoe schuchter ook, kan/moet van jongs af aan gestimuleerd worden. Veel leesgenot Het Cap’Ten Team 2

Cap’Ten, laureaat van de European Entreprise Awards 2007 Cap’Ten heeft op 6 december 2007 deze prijs gehaald tijdens de ceremoniële prijsuitreiking georganiseerd door de Europese Commissie te Porto. De beloning kwam na de Formatieve/Tussentijdse evaluatie door zelfevaluatie nominatie van Cap’Ten uit 13 finalisten (op 300 kandidaturen) voor de Europese prijs voor ondernemerschap 2007. Dit soort evaluatie stelt het kind in Cap’Ten was reeds erkend als beste staat individueel meer zelfkennis te verwerven: men staat stil bij zijn Belgische vorming voor promotie eigen manier van aanpakken, zijn van het ondernemerschap.

Doelgericht naar een goed resultaat: enkele voorwaarden Het kind kiest Het onderwerp van het individueel of in kleine groepjes (2 tot 3 leerlingen) uitgevoerde project moet door het kind zelf worden gekozen, in functie van zijn persoonlijke smaak, hobby’s en interesses. Die keuze kan wél worden gemaakt binnen een door de leerkracht opgelegd thema.

gedragspatronen, zijn sterke kanten en men tracht inzicht te krijgen in mogelijkheden tot verbetering

De uitdaging Door deel te nemen aan Cap’Ten moet elk kind het besef krijgen dat het ook tot moeilijke dingen in staat is, een uitdaging aankan, zich kan overtreffen en zelfs anderen verbazen.

De projectvoorstellingen Twee gelegenheden lenen zich uitstekend tot welverdiende waardering voor het voltooide werk en de geleverde inspanning. • Eerst en vooral de presentatie van het project voor de klas. • Ten tweede het voorstellen van het project aan een ander publiek (leerkrachten, ouders, genodigden, een andere klas). Dat kan jongere kinderen aanzetten om ook zo’n project te starten en het geeft een meerwaarde aan de realisatie, in de ogen van de ouders.

Handelen en uitvoeren Naast het samenstellen van een dossier over het gekozen thema moet het kind ook iets concreets verwezenlijken. Het is van groot belang dat het kind dingen doet, zich uit de slag weet te trekken, iets aandurft, probeert, herbegint …en beseft dat het zich mag vergissen. De ideeënmarkt

Neem contact op met :

Via dit hulpmiddel maken de kinderen zich een goede gewoonte eigen: zich uiten in het publiek! Op gezette tijdstippen worden in de klas allerhande vragen, moeilijkheden, mogelijke oplossingen of gewoon de vordering van het werk besproken.

Heeft u nog vragen, bemerkingen, suggesties?

Om bergen te verzetten moet er solidariteit heersen, maar je moet ook iets over groeps-organisatie leren om in teamverband te kunnen werken. De solidariteit die Cap’ Ten tussen de kinderen schept komt op die “ ideeënmarkt” tot uiting.

3

•

Nathalie Gilot, projectassistent tel.: 02 739 38 68 - e-mail: [email protected]

•

Sophie Goethals, Coördinator Nederlandstalig onderwijs tel.: 02 739 38 67 - e-mail: [email protected]

Pedagogisch dossier

Cap’Ten

Fase 1 - De methode ontdekken - Dankzij 3 hulpmiddelen Hulpmiddel 1 De uitnodiging (op aanvraag)

Hulpmiddel 2 Het verhaal van Jakkes

Inhoud

Inhoud Het verhaal gaat over een mier. Jakkes, ons mascottemiertje, krijgt voor het eerst een opdracht : voedsel vinden en naar het mierennest brengen. Daartoe moet het miertje dus zelfstandig optreden, nieuwsgierigheid aan de dag leggen, zich open stellen, pientere oplossingen bedenken…

Het kind wordt uitgenodigd deel te nemen aan een groots avontuur. Uw leerling komt bij u zijn of haar roadbook halen. Doel

Na het verhaal van Jakkes in het Jakkes’ roadbook p 7 tot 19 te hebben gelezen of de luister CD te hebben gehoord, kan het kind zich identificeren met het miertje Jakkes. Jakkes die uitlegt dat hij bang was, soms geen zin had, dingen vaak moeilijk vond. Van pagina 21 tot 25 worden de hulpmiddelen beschreven.

Nieuwsgierigheid opwekken Interesse kweken bij de kinderen en hun ouders, die op deze manier meteen op de hoogte zijn van het project, hun verbeelding prikkelen, de zin aanwakkeren om mee te doen…

Doel

Praktisch

Zin opwekken een uitdaging aan te gaan.

Elk kind van de deelnemende klassen krijgt thuis een (door ons voorgefrankeerde) uitnodiging toegestuurd. Indien u hiervoor aanvraag heeft gedaan. Dit om verspilling tegen te gaan.

Via “Een mierenverhaal” wordt de Cap’Ten-aanpak met de 10 basisvaardigheden speels en dynamisch gedemonstreerd. Het verhaal schetst het kader voor de opdracht van het kind, omschrijft de uitdaging en verduidelijkt over welke hulpmiddelen het kind zal beschikken om zijn taak tot een goed einde te brengen.

Media • De leerling kan het verhaal (voor)lezen of volgen in de Gids van Jakkes, van blz. 7 tot blz. 19. De bladzijden 21 tot 25 beschrijven de hulpmiddelen.

4

Hulpmiddel 3 Het spel der vaardigheden

Spelregels Er komen 10 vaardigheden aan bod in Cap’Ten. Elk daarvan wordt uitgebeeld door vier kaarten met een verschillende kleurrand : ° een illustratie (grijze rand) ° een eenvoudige situatie (rode rand) ° een synoniem werkwoord (oranje rand) ° het tegengestelde (blauwe rand).

Doel De leerlingen goed laten begrijpen wat de vaardigheden zijn die aan bod komen in het Cap’Ten project. Het gebruik van Miertjemijnspiegel introduceren en het vergemakkelijken van de zelfevaluatie van de leerlingen voor elke vaardigheid. De leerlingen stimuleren om over deze vaardigheden van gedachten te wisselen: Wat houden deze vaardigheden in, welke rol spelen ze in het leven, hoe kan je ze ontwikkelen enz.

In dit boekje vindt u twee identieke spelletjes. Om ze goed uit elkaar te kunnen houden, kregen ze een verschillende achtergrond: eentje met een oranje achtergrond en eentje met een rode achtergrond. Snij de kaarten uit en vorm vier hoopjes: in elk hoopje steekt u de vier kaarten van 5 vaardigheden. U hebt nu 4 hoopjes met telkens 20 kaarten. Zorg wel dat de 2 spellen met de verschillende kleuren niet gemengd raken. 1. Verdeel de kinderen in maximum 4 groepen en meng elk stapeltje kaarten. Geef elke groep één van de stapeltjes met betrekking tot 5 vaardigheden (20 kaarten, dus een half spel). 2. Vraag de kinderen 5 stapeltjes te vormen van 4 kaarten die ergens een gemeenschappelijk punt hebben; geef echter geen verdere aanwijzingen. 3. Als de kinderen de 5 groepen van telkens 4 kaarten menen gevonden te hebben, mogen ze die kaarten 4 per 4 omdraaien. Op de achterkant staat de definitie van de vaardigheid die ze moesten vinden en – half verborgen tussen een reeks blauwe Jakkes-figuurtjes – verschijnt ook de naam van die vaardigheid. 4. Dank zij de achterkant van de kaarten kunnen de kinderen zelf nagaan of ze goed zitten : als de 4 kaarten niet tot dezelfde groep behoren zal de definitie geen steek houden en zal ook de naam van de vaardigheid niet te voorschijn komen. Dan moeten ze opnieuw proberen.

Hoe vaak spelen? Om echt doeltreffend te zijn moet het spel binnen het project gebruikt worden na het lezen van het verhaal van Jakkes . Ideaal zou zijn dat de kinderen zélf de vaardigheden groeperen, met of zonder gebruik van de hulpmiddelen (Miertjemijnspiegel,Gids van Jakkes),waar ze aanwijzingen kunnen vinden. Daarna is het aangewezen geregeld opnieuw te spelen om na te gaan… … of de kinderen een beter inzicht krijgen in de bewuste vaardigheden. … of ze over deze vaardigheden leren nadenken. … hoe ze die kennis gebruiken in allerlei leersituaties. Enkele verderre toepassingen • • •

Twee groepen wisselen informatie uit over de vaardigheden die ze hebben ontdekt. Elk kind vertelt over een situatie waarin het nieuwsgierig, creatief, vindingrijk, zelfstandig enz. is geweest. Elke leerling kiest een vaardigheid die hem of haar goed ligt en eentje die hem wat lastiger valt en praat daarover met zijn klasgenootjes

5

Word kapitein van je project

Pedagogisch dossier

Cap’Ten

Fase 2 - Realisatie van het project - Dankzij 4 hulpmiddelen Hulpmiddel 4 Op het goede spoor *

Als een kind vlug opschiet en vóór de streefdatum klaar is, mag het op eigen tempo overgaan tot de volgende stap. Zo krijgt de leerling inzicht in de tijdsdimensie, verbonden aan projectwerk.

inhoud

Tips voor gebruik

Zeven kleurfiches met uitleg over de verschillende stappen en onderdelen die essentieel zijn om een project tot een goed einde te brengen: keuze van het onderwerp, opzoekingswerk, ontmoeting met een contactpersoon, ordenen van het gevonden materiaal, het dossier, vormgeving en concrete verwezenlijking (* Op het goede spoor, pagina 33 tot 48 van het Jakkes’ roadbook.)

Het kan nuttig zijn de kinderen voor te stellen hun commentaar en opmerkingen neer te schrijven in de daarvoor bestemde ruimte. Zo blijven een aantal zaken in het geheugen voor de volgende stappen. Sommige leerkrachten voegen er een onderdeel, of een link heeft met sommige of alle vakken aan toe dat in het Frans moet worden opgesteld, of een historisch onderdeel…

Elke steekkaart is opgesplitst in aparte onderdelen om het kind te helpen zo autonoom mogelijk te werken. Duiken er moeilijkheden op, dan kan het kind altijd de goede-raadfiches in de Gids van Jakkes raadplegen. Dat is natuurlijk niet verplicht: elk kind gebruikt de goede-raadfiches enkel als het dat nodig vindt. Sommige leerlingen zullen veel sneller zijn om op zelfstandige wijze bepaalde deeltaken af te werken: zij moeten dan niet bij elke fiche stap voor stap werken, maar kunnen stappen overslaan.

OPMERKING : goed beginnen Stap 1 - de keuze kan moeilijk zijn voor een aantal leerlingen, of ze hebben te veel ideeën of ze hebben er veel te weinig… Opgelet voor te algemene thema’s: het is moeilijk hierover grondig onderzoek te doen en ze leveren zelden concrete resultaten op!

Elke fiche vermeldt de belangrijkste vaardigheden waarop bij deze specifieke stap een beroep gedaan wordt. Na elke stap – of aan het einde van het project – kan het kind zichzelf en zijn vaardigheden evalueren dankzij de Miertjemijnspiegel (zie hulpmiddelenfiche nr.5).

Bijvoorbeeld : de hond. De leerkracht kan in dit geval het thema wat bijsturen naar een duidelijker omlijnd subthema: begeleidingshonden, honden die mensen in hun beroep terzijde staan, windhonden , enz.

Doel Plannen, organiseren, termijnen in acht nemen

Je kan ook wetenschappelijke thema’s voorstellen aan je leerlingen. Cap’Ten heeft wetenschappelijke partners die een aantal aangepaste hulpmiddelen kunnen bieden. En met wetenschap en techniek kunnen ze heel veel plezier beleven! Ideeën nodig? Kijk dan naar de mogelijkheden op de pagina over the International Polar Foundation.

De stap-voor-stapfiches bieden het kind een duidelijk overzicht van alle taken en deeltaken die moeten worden uitgevoerd om op te schieten met zijn project. Ze helpen het kind ook zijn handelingen te plannen en te organiseren en de termijnen na te leven die door de leerkracht zijn opgelegd.

Zodra het thema is gekozen, kan de leerling al beginnen denken aan de concrete vorm die hij of zij eraan wil geven.

Naast elk onderdeel zet de leerkracht een datum waarop dit onderdeel klaar moet zijn. 6

Wetenschappelijk onderwerp Als één of meerdere leerlingen voor een wetenschappenlijk thema kiezen, kunnen ze beroep doen op de hulp van specialisten

Opmerking : goed eindigen

Hebben leerlingen een precieze vraag over wetenschappelijk onderwerp? Dan kunnen ze surfen naar www.ikhebeenvraag.be. Op deze site vinden ze allerlei nuttige informatie over wetenschappelijke thema’s en hebben ze de mogelijkheid om vragen te stellen die worden beantwoord door wetenschappers.

De laatste stap van het stappenplan is van heel groot belang. Om niet zomaar een gewoon ‘potlood-en-papier’-project te maken, dat erg theoretisch blijft en weinig meer om het lijf heeft dan een klassieke spreekbeurt, is het essentieel dat het kind iets concreets kan verwezenlijken en de stap zet van idee naar daad.

Let wel : leerlingen moeten eerst zelf op zoek gaan naar informatie, en niet uit gemaks zucht als eerste oplossing de wetenschappers contacteren! Vraag uw leerlingen dus om concreet te zijn, en eventueel pas in een later stadium van hun onderzoek vragen door te sturen.

Er bestaan daartoe mogelijkheden genoeg en zo kan het kind zijn persoonlijke aanleg tot uiting laten komen (zie fiche 13 van de Gids van Jakkes). Sommige kinderen zullen de voorkeur geven aan knutselwerk (maquette, speeltje…), andere dan weer aan de organistie van een of ander gebeuren (tentoonstelling, bezoek in klasverband, wedstrijd…). Deze stap zet natuurlijk de kroon op de hele onderneming en moet dus voor het einde van het project voorbereid worden.

7

Pedagogisch dossier

Cap’Ten

Fase 2 - Realisatie van het project - Dankzij 4 hulpmiddelen Outil 5

Hulpmiddel 5 De gids van Jakkes *

De leerlingen hoeven niet bang te zijn om aantekeningen te maken in de Gids van Jakkes. Dat is hun dagboek, hier kunnen ze op terugvallen, alsook hun vragen, adressen, tekeningen en andere in kwijt…

Inhoud Praktische aanwijzingen om heel alleen een reeks opdrachten uit te voeren. Bij moeilijkheden kan het kind, telkens wanneer naast een van de onderdelen op de stap-voor- stapfiches (in het Goede Spoor) het genummerde hoofd van Jakkes verschijnt, de goede-raadfiche raadplegen die hetzelfde nummer draagt. Sommige kinderen zullen geregeld of zelfs vaak de fiches inkijken, andere zullen er zelden gebruik van maken. Sommige leerlingen zullen de fiches alleen raadplegen voor bepaalde stappen waar ze het wat lastiger mee hebben dan met andere… De steekkaarten zijn er om naar wens te worden geraadpleegd en niet om in één ruk te worden afgelezen. U zal in een aantal fiches ook kleine tips rond duurzaamheid terugvinden, die de leerlingen zullen helpen een op een ecologisch verantwoorde manier te leven en werken, en hen een aantal ideeën geven om hun ecologische voetafdruk te verkleinen. Want de toekomst van onze planeet is een zorg voor iedereen… (* in de gids van Jakkes, pagina 49 tot 118 in het Jakkes’ roadbook.)

Opmerking Het kind de kans geven heel alleen een aantal stappen te ondernemen, opzoekingswerk te verrichten, contacten te leggen. Hoe? Door het een methode aan de hand te doen: (zich) vragen stellen, een lijst opstellen van zaken die moeten gebeuren en die in volgorde rangschikken… Er blijft een blanco ruimte waarin het kind allerlei dingen kan opschrijven: adressen, telefoonnummers, namen, moeilijke woorden… De steekkaarten zijn zo ontworpen dat ze met de logische denkwijze van elk kind rekening houden, om die dan verder te ontwikkelen. Vaak zal het kind ertoe gebracht worden een eigen methode te vinden om het werk tot een goed einde te brengen.

Ken je de International Polar Foundation? Deze organisatie werd in 2002 opgericht door de Belgische ontdekkings reiziger Alain Hubert, naar aanleiding van zijn expedities naar de Zuid- en de Noordpool. Hij deed dat met de hulp van twee ere - hoogleraren, Hugo Decleir, glacioloog aan de Vrije Universiteit Brussel en André Berger, klimatoloog aan de Université Catholique de Louvain. De Polar Foundation ligt aan de oorsprong van het avontuur van het Prinses Elisabeth Station, het eerste poolstation zonder CO2-uitstoot! De Polar Foundation geeft het grote publiek de kans in aanraking te komen met de pool - wetenschappen d.m.v. verschillende kanalen: wetenschap (Science- Poles), opleiding (Educa -Poles) en avontuur (ExploraPoles). Deze entiteiten hebben als doel informatie en uitleg te verschaffen over pool wetenschap en – onderzoek, om de klimaat veranderingen en de duurzame ontwikkeling beter te begrijpen.

De International Polar Foundation is partner van Cap’Ten en kan jou of je leerlingen hulp bieden bij volgende thema’s: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

Op ontdekking in de poolgebieden… Het broeikaseffect, wat is dat en wat kunnen we ertegen? Handelen tegen het broeikaseffect op ons niveau... Het Prinses Elisabeth Station, een station zonder CO2-uitstoot… De wetenschappelijke beroepen in de poolgebieden. Wat als er geen aardolie meer is? Zon, wind, hout, water: daar kan je energie van maken! Het pakijs wordt bedreigd! Het wordt warmer, het zeeniveau stijgt! De ijsbeer wordt bedreigd! Kleine beestjes in de ijszeeën... De voedingsketen in de poolgebieden, wie eet wie?

8

13. « The Day after Tomorrow », science fiction of realistisch beeld ? 14. Kan men het klimaat van de 21ste eeuw onderzoeken, terwijl men er moeilijk in slaagt om het weer meer dan vijf dagen op voorhand te voorspellen? 15. Welk klimaat kenden onze voorouders? 16. Een klimaatmodel, wat is dat? 17. Regen, wind, temperatuur, vandaag kan dat allemaal gemeten worden! 18. Op reis met een ijsberg… 19. Hoe wordt een expeditie naar de pool - gebieden voorbereid? 20. De inwoners van de poolgebieden… Je vindt allerlei pedagogische hulpmiddelen (verhalen, cd-rom, filmpjes, spelletjes, testjes…) op www.educapoles.org, de educatieve website van de International Polar Foundation. Veel plezier!

Duurzame ontwikkeling De dreiging van de klimaatveranderingen worden steeds concreter, natuurlijke rijkdommen raken uitgeput en de vervuiling heeft een steeds duidelijkere impact op de volksgezondheid. Daarom wordt het noodzakelijk om de kwestie van respect voor het milieu op te nemen in pedagogische projecten.

Bovendien onderschrijft Cap’Ten de doelstellingen van de duurzame ontwikkeling, ook op sociaal gebied. De bedoeling is de deelnemende leerlingen op een bewuste manier met dit thema te laten omgaan, en hen dynamisme, verantwoordelijkheidszin, en communicatievermogen bij te brengen. Want de kinderen van nu zijn de volwassenen van morgen… Hetgeen we vandaag voorbereiden zal hen helpen om hun latere dromen te realiseren. De ideale wereld zal nooit bestaan indien we niet een gedrag stimuleren dat ook op ecologisch vlak duurzaam is. (lees ook over duurzame ontwikkeling)

Je zal vaststellen dat we in de Gids van Jakkes een nieuwe fiche hebben ingelast : « Denk na over het energieverbruik in je Cap’Ten project » om de aandacht van de leerlingen te trekken op hun ecologische voetafdruk. Eén van onze partners heeft hierover een leuk spel ontwikkeld, voor jongeren van 10 tot 12 jaar. Neem vlug een kijkje op www.energycity.be Zoals u weet, wordt er ook op school heel wat geconsumeerd: drankjes, snoep, maaltijden en schoolmateriaal worden dagelijks gebruikt door de leerlingen. Deze consumptie heeft een impact op het milieu, maar ook op de arbeidscondities van diegenen die deze goederen produceren.

Tips voor gebruik Sommige punten die aangekaart worden in de goede-raadfiches van de Gids van Jakkes zijn uitstekend geschikt voor een collectief leermoment in de klas.

De gemiddelde afvalproductie van een gemiddelde lagere school klas loopt op tot 1 ton per jaar. Slechts een derde van het papier dat kan worden gerecycleerd wordt ook degelijk gerecycleerd. Slechts 25% van de scholen geven aan regelmatig recycleerbaar papier te gebruiken. Een druppende kraan betekent dagelijks een verspilling van 50 liter water. Een lekke WC-spoelbak verspilt 25 liter per uur of 200 kubieke meter water per jaar!

Bijv. : een inlichtingenbrief schrijven, vragen stellen aan een volwassene, enz. Het roadbook bevat achteraan een aantal blanco bladzijden.. Daar kan het kind indrukken, vragen, ideeën, problemen en moeilijkheden noteren, die dan als basis voor de ideeënmarkt kunnen dienen.

Wat is eco-consumptie? Het gaat om een manier van consumeren die compatibel is met een duurzame ontwikkeling. Op een duurzame manier consumeren betekent : het op een verantwoorde en doordachte manier consumeren, met respect voor de natuurlijke rijkdommen en een gelijkwaardige verdeling van deze rijkdommen voor iedereen, zowel de huidige als toekomstige generaties… Vandaag verbruikt de gemiddelde Belg driemaal meer dan het planetair ecosysteem kan vernieuwen. Hierin moet dringend verandering komen, zodat onze planeet nog kan voldoen aan de noden van onze kinderen en hun kinderen!

La menace des changements climatiques se précise, les ressources se raréfient, l’impact des pollutions se fait sentir en termes de santé publique. Il est désormais

indispensable d’intégrer des questions liées au

Enkele verenigingen bieden pedagogische tools aan voor leerkrachten : Verdraaide Wereld : www.verdraaidewereld.be Green Belgium vzw “Leren duurzaam leven”? www.greenbelgium.be

respect

de WWF www.wwf.be

9

Word kapitein van je project

Pedagogisch dossier

Cap’Ten

Fase 2 - Realisatie van het project - Dankzij 4 hulpmiddelen Hulpmiddel 6 Miertjemijnspiegel*

Hulpmiddel 7

De ideeënmarkt

Inhoud De ideeënmarkt is het enige hulpmiddel dat niet via een concreet voorwerp wordt weergegeven. Het is een moment van solidariteit, samenspraak en uitwisseling van indrukken en ideeën tussen de leerlingen. Op regelmatige, geplande tijdstippen krijgen de kinderen de kans om over hun Cap’Ten project te praten, zonder er effectief aan voort te werken. In dit vrije forum mag elk kind vrijuit spreken over de stappen die het ondernomen heeft of vragen stellen over de projecten van zijn klasgenootjes en ook knelpunten aankaarten. Iedereen is vrij om ideeën uit te wisselen of een medeleerling te helpen.

Inhoud De 10 basisvaardigheden van Cap’Ten vinden we in dit deel van het Jakkes’ roadbook p 119 – p 141 (*). Voor elk van deze vaardigheden wordt het kind gevraagd de moeilijkheidsgraad ervan aan te kruisen in een tabel. Dit gaat van “gemakkelijk” tot “heel moeilijk”. Een 11de rooster is toegevoegd : « Ben je een groene mier ? ». De zelfevaluatie van de leerling slaat hier op zijn/haar ecologische voetafdruk… en het is de bedoeling deze voetafdruk te beperken!

Doel

Elk niveau uit de tabel geeft capaciteiten van het kind aan: keuzevaardigheid, organisatietalent, enz. Dat gebeurt zonder ooit een waardeoordeel te vellen.

Voor de kinderen is de ideeënmarkt een uitstekende gelegenheid om vrij en ongedwongen hun mening te geven, ervaringen uit te wisselen of vragen voor te leggen… Dit schept een band van onderlinge solidariteit tussen de leerlingen. Ze worden ertoe gebracht elkaar te helpen bij het vinden van antwoorden op hun vragen of oplossingen voor hun problemen. De ideeënmarkt verlaagt ook de drempelvrees om het woord te nemen voor de klas en zich in het openbaar uit te drukken. De oefening is dus een mooie voorbereiding op de presentatie van het project voor de klas.

Doel De Miertjemijnspiegel dient als hulpmiddel om meer zelfkennis te ontwikkelen. De “spiegel“ biedt het kind de mogelijkheid na te gaan hoe het zelf functioneert, te ontdekken wat zijn reacties zijn in verschillende situaties en een beter inzicht te verwerven in materies waar het al dan niet moeite mee heeft. De “spiegel” helpt het kind ook het hele verloop in een tijdskader te plaatsen.

Tips voor gebruik

Opmerking

De ideeënmarkt vormt een gunstig kader voor een grondige gedachtenuitwisseling over autonoom handelen, zich verantwoordelijk gedragen, initiatief nemen… In deze fase ervaren de kinderen hoe ver de anderen staan en kunnen ze naar hartelust hun problemen aan elkaar voorleggen en hun enthousiasme met elkaar delen.

De Miertjemijnspiegel baseert zich op individuele introspectie bij het kind. Daar dit evaluatieproces fundamenteel vormend moet zijn, is het toekennen van punten hier uit den boze. Tips voor gebruik

Hulpmiddel 7

Tijdens of op het einde van het project kan het uitermate verrijkend zijn als de leerkracht de leerlingen een individueel onderhoud voorstelt op basis van de Miertjemijnspiegel. Zo wordt dit streven naar zelfkennis nog persoonlijker toegespitst.

Projectfeest op school

Een groot moment van fierheid, met trots hun realisatie tonen, de kroon op het werk van de kapiteins over hun project. Het projectfeest is een belangrijk element in het Cap’Ten programma! 10

Voorbeelden van geslaagde Cap’Ten-projecten

De Olympische Spelen Tobias was geïnspireerd door de Olympische Spelen 2012. Hij heeft er zich in uitgeleefd door te lezen, te zoeken, te knutselen, erover te praten met mensen,… Hij heeft voor zijn klas niet alleen verteld over de Olympische Spelen, maar heeft ook een olympiade georganiseerd op school. Ook de Paralympics werden door hem onder aandacht gebracht. Medeleerlingen hadden hierbij bv. een ooglapje aan, voeten samengebonden, een ingepakte arm, … De Olympische Spelen van hun school van de beginceremonie tot de medailles zal lang in het geheugen van Tobias en zijn entourage blijven.

De speelplaats We zijn in Kuregem, niet bepaald de welvarendste buurt van Brussel. De leerlingen uit het 5de en 6de leerjaar hebben besloten een grote werf aan te pakken: de speelplaats ! Drie aspecten worden behandeld: verfraaiing, netheid en geweld, alles in handen van de Cap’Ten-leden. Op het einde van het jaar is de speelplaats opgesmukt met een tiental grote muurschilderingen (één per leerjaar), maar ook met bloemen- en plantenbakken. Overal staan kleurige vuilnisbakken en voor de goede gang van zaken regelt een ‘Handvest tegen geweld’ nu het reilen en zeilen op de speelplaats.

De ruimte in

De leerlingen hebben ook een ‘Kinderraad’ opgericht; dat is een democratische vergadering die beslissingen treft in het algemeen belang. Er wordt slechts één volwassene toegelaten en dat is de directeur in persoon!

Thomas heeft maar één droom : astronaut worden. Hij wint een wedstrijd en nodigt zijn vrienden uit op een weekendje in het Space Center van Redu in de Ardennen. Hij stort zich op een zeer uitgebreide documentatie en ontpopt zich tot een jonge deskundige in ruimteonderzoek en tot fysicus in spe op de koop toe! Hij bouwt een prima tentoonstelling op over zijn onderwerp, met posters, allerhande materiaal, een videofilm… Iedereen zit geboeid te luisteren naar wat hij vertelt. Als concrete verwezenlijking stelt hij voor waterraketten te maken. Iedereen beschildert een waterfles. Die flessen worden op het schoolfeest in mei allemaal zes meter hoog de lucht ingeschoten, voor een bewonderend publiek van ouders en jonge schoolgenoten.

De invloed van videospelletjes Andreas is geen grote fanaat van videospelletjes, maar hij beseft wél dat gesprekken over dit onderwerp veel bijval genieten. Hij vat dus het idee op om in de klas – met een overvloed aan informatie - een groot debat te organiseren over de invloed van videospelletjes . Hij gaat op onderzoek uit, verzamelt heel wat verschillende meningen, neemt interviews op band af, verricht opzoekingen over de geschiedenis van videospelen, kijkt naar de wetenschappelijke aspecten, zoekt uit welke symbolen achter de video’s schuilgaan, enz.

Het Oude Egypte Kim en Michiel willen in hun Cap’Ten-project het thema van de Egyptische Oudheid aansnijden. Kim gaat op onderzoek uit, ontmoet een Egyptoloog, leert veel over de Egyptische beschaving van Ramses II. Ze leert zelfs haar voornaam in hiërogliefen schrijven ! Michiel besluit een maquette te maken van het Gizehplateau. Zijn eerste poging bevalt hem maar matig. Hij herbegint en is tevreden over het resultaat: een uitbeelding in miniatuur op een zandbodem (1m x 75 cm) van de piramiden, de Sfinks, enkele Egyptische huizen, de belangrijkste godheden (hij kent ze allemaal !) en zelfs … de tempel van Aboe Simbel !

Hij leidt het debat als een volleerd moderator, vat de geuite ideeën samen, laat alle meningen aan bod komen zonder zelf ook stelling te nemen. De leerkracht zegt : “Het was geweldig; niemand had ooit gedacht dat er zoveel over dat onderwerp te vertellen viel !” Indien er in uw klas of groep een project was dat u graag met andere wil delen, laat het ons weten. Wie weet staat het project van één van uw leerlingen of uw klasproject in de volgende brochure! 11

Pedagogisch dossier

Cap’Ten

Integratie van de vaardigheden per vak Inhoud Met Cap’Ten wordt het mogelijk de vaardigheden die in het project werden aangeleerd toe te passen op situaties uit het dagelijks leven of op een specifieke leercontext. Voor elk onderwerp kan een diagram deze “ toepassingen “ verduidelijken. Hier volgen twee voorbeelden.

Voorbeeld 1

Het Europese ruimtevaartagentschap

Nederlands • • • •

Boeken en informatie vinden ; Een brief opstellen om documentatie aan te vragen ; De bekomen documentatie lezen ; Een vragenlijst opstellen met het oog op het raadplegen van een specialist ; • Teksten schrijven voor het dossier. Wiskunde • • • •

Afdoend cijfermateriaal zoeken ; Grafieken tekenen ; Grafieken kunnen aflezen en interpreteren ; Een wiskundig probleem uitdenken en oplossen.

Tweede taal

• De mondelinge presentatie gedeeltelijk in de tweede taal houden ; • Een woordenlijst Nederlands/Frans opstellen. Wetenschappen • Informatie verzamelen over bestaande raketten, ruimtevaart, Belgische astronauten ; • De verzamelde informatie vergelijken naargelang de verschillende bronnen ; • Ongewone of verrassende gegevens vinden via contact met een specialist ; • De gebruiksaanwijzing voor een waterraket opzoeken en toepassen. • Informatica • Een blog ontwerpen over het opzoekingswerk, de contacten (teksten, foto’s, persoonlijke commentaar, links…).

• Een tweetalige brochure samenstellen of Franstalige uittreksels inlassen ; 12

Kunst • Een liedje of een gedicht schrijven ; • Een schaalmodel van de raket of van een ruimtestation vervaardigen ; • De voorstelling illustreren aan de hand van collages, tekeningen of een video ; • Een muzikale achtergrond of achtergrondgeluiden voor de presentatie vinden. • Geschiedenis, aardrijkskunde • Een overzicht maken van de geschiedenis van de ruimtevaart ; • Een tijdlijn uittekenen ; • De verovering van de ruimte koppelen aan de technologische vooruitgang of andere belangrijke historische momenten.

Voorbeeld 2 Nederlands • Boeken en documentatie vinden ; • Een brief opstellen om documentatie aan te vragen ; • De bekomen documentatie lezen ; • Een vragenlijst opstellen om een specialist te raadplegen ; • Teksten schrijven voor het dossier.

Tweede taal • Een tweetalige brochure samenstellen of Franstalige uittreksels inlassen ; • Een deel van de mondelinge voorstelling in het Frans geven ; • Een woordenlijst Nederlands/Frans opstellen.

Kunst • Een liedje of gedicht bedenken ; • Een fresco maken ; • Het boek illustreren (collages, tekeningen …) ; • Passende muzikale begeleiding vinden voor de mondelinge presentatie ; • Een dialoog tussen met uitsterven bedreigde dieren verzinnen.

Wetenschappen • Informatie verzamelen over de met uitsterven bedreigde diersoorten (woongebied, voeding, aardrijkskunde, klimaatkunde…) ; • Het uitstervingsgevaar begrijpen ; • De verzamelde informatie vergelijken naargelang de bronnen ; • Ongewone of verrassende informatie vinden via contact met een specialist.

Met uitsterven bedreigde diersoorten

Wiskunde • Geschikt cijfermateriaal zoeken (bevolking, geo gra fische spreiding) ; • Grafieken tekenen (tijd/bevolking) ; • De opgezochte grafieken kunnen lezen en interpreteren ; • Een probleem uitdenken en kunnen oplossen.

Project : een boek maken om uit voor te lezen aan de kleintjes.

Informatica • Een blog ontwerpen over de bedreigde diersoorten (teksten, foto’s, persoonlijke commentaar, links…).

Geschiedenis, aardrijkskunde • Het verschijnsel ‘met uitsterven bedreigde diersoort’ in de tijd situeren ; • Een tijdlijn uittekenen ; • De evolutie van de diersoorten koppelen aan de technologische vooruitgang of aan natuurrampen.

13

Word kapitein van je project

Cap’Ten is gratis dankzij hun. Wat is de reden van hun steun aan Cap’Ten? Wat kunnen ze de jongeren aanbieden om ze te helpen ondernemender te worden? Brussels Hoofdstedelijk Gewest Bij de allerjongsten werken aan de fundamentele competenties van de ondernemingszin is fundamenteel om ook in de toekomst een dynamism te behouden dat cruciaal is voor de ontwikkeling van ons Gewest. Brussel kent heel wat uitzonderlijke troeven op dat vlak: talloze projecten die de werkgelegenheid en de economische ontwikkeling promoten worden vandaag uitgevoerd. Het is ook belangrijk de eigen toekomst voor te bereiden... Daarom steunt het Ministerie voor Economie en Tewerkstelling van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest het CapTen-programma: zodat de volwassenen van morgen creatief, competent en ondernemend mogen zijn! www.brussel.irisnet.be

Boost Your Talent

Pedagogisch dossier

Cap’Ten

Wat ook de motivatie is, filosofisch, politiek, maatschappelijk of menselijk, Cap’Ten streeft samen met onze privé en openbare partners naar een doel op zeer lang termijn. Met ons hebben ze een uitdaging aangegaan. De leerlingen van vandaag die de kans hebben om een boeiend project uit te werken, zullen later meer ondernemende volwassen zijn, die over hulpmiddelen zullen beschikken om hun levensproject te realiseren.

Boost Your Talent stelt de leerkrachten voor hun lessen te vervolledigen met aangepaste programma’s per studieniveau: Cap’Ten en Unizo Ondernemende School. Dit om leerlingen voor te stellen projecten die hen boeien tot stand te brengen. Ondernemerschap moet niet louter bekeken worden als een manier om ondernemingen op te richten. Het gaat over een algemene attitude die een waardevolle troef wordt in het persoonlijke en professionnele leven van uw leerlingen. www.boostyourtalent.be

Knack De magazines van Roularta willen bijdragen tot de motivatie en ondernemerszin van de deelnemers aan het Cap’Ten project : Knack biedt achtergrondinformatie over de actualiteit in binnen en buitenland. Daarnaast besteedt de redactie veel aandacht aan cultuur, media, internet. Een aantal gekende columnisten staan wekelijks garant voor hun kritische aanpak op politieke of economische gebeurtenissen.

www.knack.be Boost Your Talent is een initiatief van de Europese Unie en de Brusselse Regio. De doelstelling? Ondernemerszin stimuleren bij jongeren. Het project richt zich voornamelijk tot jongeren van de Brusselse scholen gelegen in de Kanaalzone. 14

Cap’Ten, een initiafief

15

Nathalie

Sophie

Elk jaar verbeteren we het Cap’Ten materiaal op basis van uw ervaringen in de klas.

U neemt fotos van de leerlingen terwijl ze aan hun project werken? Stuur ze ons op, en wij publiceren ze graag indien we het akkoord krijgen van de ouders van de geportretteerde leerlingen.

U hebt vragen over het verloop van het project? Contacteer ons : 02 739 38 68 of [email protected]

De Cap’Ten ploeg

Cap’Ten is gratis dankzij de actieve steun van de volgende partners

Bedankingen Een grote dank aan alle leerkrachten die zo vriendelijk zijn om ons hun ervaringen over Cap’Ten te laten weten. Dank aan zij die ons uitnodigen voor hun projectfeest en aan zij die aanvaardden om de prototypes te testen en ze te verbeteren zodat we doeltreffende hulpmiddelen kunnen voorstellen die hun doel bereiken: kinderen laten slagen in een ambitieus project met een onderwerp naar eigen keuze.

www.hellodesign.be

Stuur ons uw opmerkingen, suggesties,...