Lang leve het ambacht 9 maart - 20 mei 2013

Dit is een commerciële bijlage bij NRC Handelsblad

Beeld: Thonik, Uitvoering: Johanna Schweizer, Foto: Tom Haartsen, 2013

museum van boijmans beuningen

Hand Made Lang leve het ambacht

Hand Made Lang leve het ambacht 9 maart - 20 mei 2013 www.boijmans.nl

clichés over het ambacht ontrafeld

Katja Schuurman over Return to Sender Interview met Piet Hein Eek

museum boijmans

van beuningen

Zeven vaklieden over hun ambacht

2 museum van boijmans beuningen

3


10 stellingen over het ambacht


1. Niet alles waar hand made op staat is met de hand gemaakt.

2. Het ambacht is eeuwenoud, de bijzondere waardering ervan nog geen 150 jaar.



clichés over het ambacht De tentoonstelling presenteert het ambacht aan de hand van 7 clichés: uniek, virtuoos, eerlijk, kunst, vakmanschap, huisvlijt en traditie. Op de volgende pagina’s worden deze clichés uitgelicht. Waar of niet waar?

“De tentoonstelling is een ode aan de vakmannen en -vrouwen die al deze bijzondere producten maakten.”

Is handgemaakt goed gemaakt? door Sjarel Ex Grayson Perry afgelopen zondag 3 maart tijdens de installatie van zijn 'Tomb of the Unknown Craftsman' op de tentoonstelling. Foto: Kees Spruijt

Op naar de ambachtseconomie door Arjo Klamer

Wat anderen wel kunnen, en waar ik helemaal niet goed in ben, is met hun handen werken, ambachtelijk werken dus. Van Richard Sennett begreep ik dat het gaat om vaardigheden die voortdurende oefening en een specifieke intelligentie vergen. Ik ben me in de ambachtseconomie gaan verdiepen. Met een internationale

groep onderzoekers hebben we de ambachtseconomie in tal van landen onderzocht. Om erachter te komen dat we in Nederland stevig achterlopen. Terwijl de Duitsers een maak-cultuur onderhouden, de Engelsen creatief vakmanschap koesteren, vallen vooral de Italianen en Japanners op met hun vitale ambachtscultuur. In Japan is een meester in welk ambacht ook een nationale trots, en daarmee een persoon van groot aanzien. In Nederland is een verschuiving merkbaar. Politici spreken al zonder schroom over het belang van vakmanschap. Kunstenaars durven weer over het ambachtelijke van hun vak te spreken. Er is zelfs sprake van het in ere herstellen van het meester-gezel systeem zoals dat zo goed werkt in Duitsland. Langzamerhand zal duidelijk worden dat goed ambachtsschap niet alleen essentieel is voor een kwalitatief hoogstaande samenleving en economie, maar ook grote kansen biedt voor mensen die goed zijn met hun handen. Met plezier doe ik een stap opzij. Arjo Klamer Hoogleraar culturele economie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam

Foto: Cor Vos

door Mienke Simon Thomas We zijn er weer dol op: een handgebreide sjaal, mondgeblazen glas, een zelfgemaakte verjaardagskaart en ambachtelijk brood van de bakker. In ons moderne interieur staat een antieke kast of een artistieke vaas naast een product van een van onze beroemde Dutch designers. We breien en kleien weer, bakken cupcakes en we doe-het-zelven modern: fotoalbums maken op de computer, eigen websites bouwen en de eerste 3Dprinter voor huiselijk gebruik is al in de handel. Van vakantie nemen we sieraden en aardewerk mee. Als het maar hand made is, dan is het goed. Handgemaakt is eerlijk, het is kleinschalig en daarom menselijker. Ja, we zouden het liefst willen dat alles weer met de hand gemaakt werd. Maar waarom eigenlijk? Het lijkt vanzelfsprekend: ambachtelijk is beter want het is herkenbaar, degelijk en de maker werkte met plezier. Het is in zekere zin knuffelbaar. Maar zou dat in alle gevallen zo zijn? Waarom zou een handgemaakt product beter zijn dan een industrieel exemplaar?

Foto: Ineke Oostveen

Op school was ik het beste jongetje van de klas. Dus ging ik naar de universiteit om mij te onderscheiden in de kenniseconomie. De toekomst is voor de bollebozen, begreep ik. Inmiddels weet ik wel beter. Eerst raakte ik betrokken bij het Grafisch Lyceum Rotterdam. Toen werd ik gevraagd als lid van het platform ambachtseconomie. Vervolgens kwam een gewaardeerde collega, Richard Sennett, met een boek gewijd aan de ambachtsman. Het was alsof de schellen van mijn ogen vielen. Ik weet nu dat zoveel mensen zoveel slimmer zijn dan ik. Zij kunnen dingen die ik niet kan. Zoals mijn wc repareren. Mijn huis zo verven dat het een paar jaar later nog steeds goed in de verf staat. Het lek kunnen vinden, tegels leggen. Websites bouwen. Mooie dingen maken. Een gebit fatsoeneren. Een galblaas opereren.

Lang leve het ambacht

Twee eeuwen geleden werd álles nog ambachtelijk gemaakt. Machines om producten te maken werden pas in de tweede helft van de 18de eeuw ontwikkeld. Pas toen die industriële productie op gang kwam gingen er kritische stemmen op die de voordelen van het ambachtelijke maken benoemden. In het begin pleitte men voor de degelijkheid ervan, want veel vroege massaproducten waren van slechte kwaliteit. Er was spijt over het verdwijnen van werkgelegenheid en traditionele vaardigheden en men had kritiek op de erbarmelijke werken woonomstandigheden van de fabrieksarbeiders. Daar hadden de critici beslist een punt. Zo groeide de kracht van de argumenten pro-ambacht gestaag. Rond 1900 bereikte dit een eerste hoogtepunt. Terwijl voor miljoenen mensen eindelijk mooie, versierde en betaalbare - want in massa gemaakte - producten bereikbaar werden, begon de elite juist het veel duurdere, sobere, handgemaakte kunstvoorwerp te kopen. De discussie over het ambacht verdween daarna nooit meer. In sommige periodes hoor je argumenten vóór het ambachtelijke product minder, op andere momenten klinkt die roep weer sterker. Dit laatste is nu ook het geval.

Terugkeer van de maakindustrie Deze hernieuwde interesse voor het ambacht groeit nu al tien jaar. Ongetwijfeld hangt de trend samen met het gevoel van velen de greep op de wereld kwijt te raken. Door globalisering, digitalisering en toenemend wantrouwen tegen de technologie ontstaat behoefte aan herkenbaarheid en contact met de materiële werkelijkheid. Opmerkelijk op dit moment is dat voor het eerst ook de overheid het ambacht wil stimuleren. Reden is de voorzichtige terugkeer van de maakindustrie naar Nederland, nadat deze in de jaren 70 grotendeels naar de lagelonenlanden verdween. Wat nu terugkeert is een meer gespecialiseerde en tegelijk ook meer ambachtelijke, kleine creatieve maakindustrie. De hiervoor benodigde vakmensen ontbreken, waardoor het vakonderwijs gestimuleerd moet worden. Het ambacht moet het respect en de waardering van weleer terugkrijgen. Ambacht moet weer hip en modern gevonden worden. De tentoonstelling ‘Hand Made: lang leve het ambacht’, vanaf 9 maart in Museum Boijmans Van Beuningen te zien, gaat over het ambachtelijke product en de manier waarop dat sinds ruim een eeuw gewaardeerd wordt. Tevens stelt het de vraag in hoeverre onze toenemende onvoorwaardelijke waardering voor het handgemaakte legitiem is. Vallen we niet te gemakkelijk terug in de bekende stereotypen? Wat zijn overtuigende overwegingen om terug te keren naar een ambachtseconomie?

Grayson Perry, Tomb of the Unknown Craftsman, 2011, gemengde materialen, 305 x 204 x 79 cm. Collectie Kaikai Kiki Gallery, New York. Beeld courtesy van de kunstenaar en Victoria Miro Gallery Londen. © Grayson Perry. Foto: Stephen White

Traditioneel of vernieuwend Zeshonderd handgemaakte producten illustreren gedurende tien weken in de grootste zaal van het museum de complexiteit van het begrip ambacht. Ze zijn eeuwenoud of nog geen jaar geleden gemaakt. Ze zijn exclusief of alledaags, eenvoudig of complex, traditioneel of vernieuwend. De collectie en de kennis die in een museum als Museum Boijmans Van Beuningen samenkomen, bieden de mogelijkheid een genuanceerder licht te laten schijnen over de waarde van het handgemaakte. De objecten komen uit totaal verschillende werelden: die van de kunst, de folklore, het design, de kunstnijverheid, de craft, de huisvlijt en zelfs de alledaagse materiële cultuur. Het ambachtelijke is de grootse gemene deler. Van hooguit de helft van de objecten kennen we de namen van de makers. De tentoonstelling is een ode aan de vakmannen en -vrouwen die al deze bijzondere producten maakten. ‘The Tomb of the Unknown Craftsman’, het monumentale schip dat de bekende Britse kunstenaar Grayson Perry als eerbetoon aan de vakman maakte, staat bij de ingang om dit te accentueren.

Zeven clichés over het ambacht De voorwerpen zijn niet ingedeeld naar tijd of techniek, maar verdeeld in zeven thema’s. Elk thema presenteert een - karakteristieke maar clichématige - betekenis die we sinds jaar en dag aan het ambachtelijke hechten. Clichés waar we kennelijk onze positieve waardering op baseren: zoals het unieke van zo’n product, het eerlijke en het artistieke, het virtuoze en het degelijke, het traditionele en niet te vergeten de passie, de liefde en het geduld die producten van huisvlijt kenmerken. Rondlopend door de tentoonstelling zal de bezoeker uitgedaagd worden zijn eigen stereotype oordelen te toetsen. Veel oudere, historische objecten spreken voor zich, ze zijn onwaarschijnlijk knap gemaakt, uiterst kostbaar en een toonbeeld van artistieke kwaliteit. Minstens even interessant zijn de producten van hedendaagse ontwerpers in deze tentoonstelling. Wat doen zij met het ambacht? Ze laten zich erdoor inspireren, herontdekken oude technieken, reflecteren op de tradities en combineren het oude ambacht met een moderne technologie. En tonen dat hun verlangen naar het handgemaakte authentiek is. Er is een toekomst voor het ambachtelijke, al is dat misschien een andere dan we verwachten. Dus, vooruit maar: lang leve het ambacht! Mienke Simon Thomas Conservator vormgeving Museum Boijmans Van Beuningen

Onze conservator Mienke Simon Thomas kwam twee jaar geleden bij me op de thee en zei: “Wat mij zo opvalt is dat er een enorme herwaardering gaande is voor het handgemaakte, ambachtelijke product. Heb je de site Etsy wel eens gezien waar mensen elkaar zelfgemaakte producten aanbieden? Weet je nog wat Hella Jongerius laatst zei op haar opening in het museum, dat ze zich steeds weer zo verbaast over wat haar handen maken? En merk je ook dat kunstenaars en ontwerpers zich toenemend geinteresseerd tonen in vakmanschap, het hernemen van oude technieken? Ik las laatst dat ondanks de slechte economische vooruitzichten, er de komende jaren 250.000 extra mensen nodig zijn voor de Nederlands ambachtseconomie. Mensen dus die iets met de handen maken. De creatieve ambachtsindustrie zoals de mode, glazeniers en keramisten. Het is denk ik niet alleen de crisis die dit veroorzaakt maar ook de hang naar het kleinschalige en het begrijpelijke, het tastbare, dat onze tijd zo kenmerkt. Weg van de versleutelde bankproducten van de dienstensector. Wie voelt zich tegenwoordig eigenlijk niet belazerd? Ik vind het een heel interessante ontwikkeling want er zijn - kijk naar onze collectie - al eeuwenlang zeer getalenteerde vaklui bezig met het maken van excellente producten voor het gebruik en ook voor de sier. De industriële revolutie maakte geen einde aan het handwerk. Dat akelige ‘Ornament und Verbrechen’ van Adolf Loos is weer vergeten en ook wat de Stijlbeweging wilde, kunst en vormgeving laten opgaan in de architectuur, in een universele eenheidsstijl met gebruik van primaire kleuren, is achter de rug. ‘Iedereen is een kunstenaar’, zei Beuys, maar misschien had hij beter kunnen zeggen

'Iedereen is een ontwerper'. Dat zou je tegenwoordig soms wel denken. En nu richt dus Grayson Perry in Londen een monument op voor de onbekende ambachtsman en wordt diens virtuositeit op een voetstuk geplaatst. Waarbij ik me trouwens wel afvraag waarom het zo onkritisch gebeurt. De ontwerper is voor je het weet het nieuwe knuffeldier van de city-marketeers en innovatiedenkers. Als ze niet uitkijken worden ze nog geannexeerd door de ‘creatieve industrie’. Alsof we niks geleerd hebben van vele decennia succesvol functionele producten maken. Ik sta natuurlijk wel positief tegenover deze herwaardering, maar met een ‘ja, mits’. Ik zou aan de hand van een stuk of wat begrippen, laten we ze clichés noemen, willen tonen met welke bril we naar ons handwerk kijken en hoe ons kwaliteitsgevoel hierdoor kleurt. Om een beetje orde in de chaos te scheppen en het publiek historisch bewustzijn en misschien ook wat kritisch vernuft bij te brengen. Lijkt je dat wat, ergens in 2013?” “Moet je doen Mienke”, zei ik. Sjarel Ex Directeur Museum Boijmans Van Beuningen


5




3. Ambacht en technologie zijn niet tegengesteld: ook 3D-printen en lasersnijden vereisen vakmanschap.

4. Het verwerven van vakmanschap maakt je gelukkig en een beter mens.

Sebastiaan Straatsma

Couzijn van Leeuwen

Grinling Gibbons, Snijwerk, circa 1690. Gesneden lindenhout, 24 x 21 x 5 cm. Collectie Victoria and Albert Museum Londen

“De ambitie en de durf om risico’s te nemen kenmerken de allerbeste meesters.”

Wie door de tentoonstelling ‘Hand Made: lang leve het ambacht’ wandelt, treft een aantal voorwerpen die zo verbazingwekkend knap gemaakt zijn dat het onvoorstelbaar is dat mensen dit gemaakt hebben. Het hoogtepunt is ongetwijfeld de houten strik van Grinling Gibbons. Deze opmerkelijke herendas is een van de topstukken van het Londense Victoria and Albert Museum. Gibbons is erin geslaagd een stuk lindehout zo te bewerken dat het lijkt op een strik van soepel en ingenieus Venetiaans kant. Kant dat zelf ook al een voorbeeld is van virtuoos handwerk. De in Rotterdam geboren, maar in Engeland werkzame kunstenaar zocht met dit werkstuk de grenzen van zijn materiaal en zijn vakmanschap op. De ambitie en de durf om risico’s te nemen kenmerken de allerbeste meesters. Hun onvoorstelbare vakmanschap bepaalt de waarde van hun stukken, niet de kostbaarheid van het materiaal. Helaas is juist dit type vakmanschap door de komst van de machine bijna helemaal uitgestorven. Maar gelukkig niet helemaal. De kleding van Iris van Herpen laat zien dat nieuwe technische mogelijkheden een nieuw virtuoos ambacht mogelijk maken.

De Amersfoortse werkplaats van kunstenaar Couzijn van Leeuwen (53) staat vol met eigen werk. Kasten, doosjes, vogels en planten van karton, maar ook figuurtjes van keramiek en een terrarium van piepschuim. Couzijn heeft zijn werk graag om zich heen. “Ik heb gisteren een klein werkje verkocht; ik vond het verschrikkelijk.” Zijn werk ontstaat door wat hij om zich heen ziet; een detail dat hij eerder maakte kan aanleiding zijn voor iets nieuws. “Ik werk niet vanuit concepten. Ik vind het gewoon fijn om dingen te maken.” Karton is zijn favoriete materiaal. Met stanleymes en nietmachine bewerkt hij het tot elke gewenste vorm. “Als ik de geest krijg, dan heb ik echt de blaren op m’n handen staan. Dan tape ik het af en dan gaan we weer. Als een soort bokser. Zo’n kast maak ik in anderhalve week.” Hij wijst op een kartonnen kast die een plek krijgt in de nieuwe opstelling van de collectie vormgeving van het museum. Het komt in de plaats van een Doomer- kabinet dat tijdelijk in de tentoonstelling te zien is. “Mijn kast in die tijdlijn, dat betekent veel voor me.”

Piet Hein Eek studeerde in 1990 af aan de Design Academy met zijn sloophouten kast. Dit ontwerp werd een groot succes en zijn sloophouten meubels worden sindsdien over de hele wereld verkocht. Bij dit eerste succes is het niet gebleven. In 2010 kocht hij een voormalige Philipsfabriek van ruim 10.000 m2 in Eindhoven. In deze ruimte zijn inmiddels behalve zijn kantoor ook een werkplaats, galerie, showroom, winkel, magazijn, restaurant en evenementenruimte gevestigd. Wat vind je ervan om het etiket 'duurzaam' opgeplakt te krijgen? Vanaf het begin heb ik geprobeerd om niet in de ecologische, milieuvriendelijke hoek gedrukt te worden. Niemand koopt een stoel omdat die gerecycled of milieuvriendelijk is. In eerste instantie moet een product

gewoon mooi en aantrekkelijk zijn en liefst ook functioneel en degelijk. Hergebruik, of een beperking van materiaalgebruik is evenzeer een economisch als een ecologisch principe. Veel mensen zien nu pas dat deze twee factoren hand in hand gaan. Wat maakt een ambachtelijk product eerlijk? Ambachtelijk werken is niet per se eerlijk. Een ambachtsman kan je net zo goed belazeren als een bankier. Maar door de bankencrisis, die volgens velen ontstaan is door de verkoop van onbegrijpelijke (bank) producten, zijn anonieme en moeilijk te begrijpen producten in een kwaad daglicht komen te staan. Mensen hebben er meer behoefte aan om te weten waar een product vandaan komt en hoe het is gemaakt. Ambachtelijkheid wordt vaak ten onrechte aangeduid als

‘eerlijk’. Maar het feit blijft: zelf dingen maken - of dat nou ambachtelijk is of niet - is begrijpelijk en behaaglijk.

techbedrijf dat machines levert die elektronische chips kunnen maken. Modern ambacht dus.

Waarom kan Nederland niet zonder ambacht? Als je met ambacht bedoelt dat iemand in staat is om met een beitel een zwaluwstaartverbinding te maken, dus echt ouderwets ambachtelijk te werken, dan kunnen we prima zonder. Maar dat is ook niet de juiste voorstelling van ambacht. Ambacht is niet ouderwets of nostalgisch. Een ambachtsman omarmt nieuwe mogelijkheden en is nodig in veel processen. Na het vertrek van Philips dacht men in Eindhoven dat het licht letterlijk uit zou gaan. De maakindustrie leek zo goed als verloren, maar blijkt inmiddels sterker dan ooit. Een van de grootste producenten in Eindhoven is nu ASML, een high-

Zie jij jezelf als vakman of ontwerper? Ik zie mezelf als vakman, maar daarmee bedoel ik dat vormgeven een vak is. Ik heb opgezocht wat ambacht betekent, maar helaas staat in het woordenboek deze definitie: handwerk dat je moet aanleren. Zonder ‘hand’ is het exact hoe ik mijn beroep ervaar: een vaardigheid die je moet aanleren. Natuurlijk bestaat er ook zoiets als talent, maar ik vind het jammer dat er bij de Nederlandse ontwerpopleidingen zoveel aandacht is voor ideeën en zo weinig voor hoe je die ideeën kunt realiseren. Als een ontwerper geen vakman is die het hele proces van idee tot product kan begeleiden, komt hij nergens.

Pablo Picasso, Le hibou gris, 1953. Aardewerk, 34 cm. Collectie Museum Boijmans Van Beuningen. Foto: Tom Haartsen

www.couzijnvanleeuwen.nl

“Vormgeven is een vak”

Interview met Piet Hein Eek


Kasten van karton

Foto: Stefanie Grätz

www.sebastiaanstraatsma.com

Hand Made

“Is de uil die Picasso maakte kunst omdat hij uit de handen van een kunstenaar komt?”

Virtuoze vazen

“Of het kunst of vormgeving is? Vertel mij maar waar het verschil ligt. Voor de meeste mensen is dat functionaliteit.” Sebastiaan Straatsma (40) ontwikkelde een techniek waarbij hij met gekleurde harsen open vaasvormen maakt. Deze vormen baseert hij op klassieke en archetypische voorbeelden uit Delft, Makkum en China. “Mijn vader had thuis zo'n antieke kast en daarbovenop stonden van die klassieke vazen. Dat zijn sierstukken met een historische en emotionele waarde. Daar zul je bijvoorbeeld nooit bloemen in zetten, maar toch wordt het als product aangeduid.” De eerste 'Dustcollectors' waren nog sterk verwant aan de originele modellen. Daarna is hij volop gaan experimenteren met technieken, kleuren, symboliek en decoraties die de constructie van zijn vazen bepalen. Historische en mythische figuren, actiefiguren uit zijn jeugd en traditionele en hedendaagse Aziatische cultuur vormen een bron van inspiratie. “Dit is gewoon mijn verf” zegt hij, terwijl hij met een kleurige draad hars aanbrengt. “Deze vazen bieden een kader waarbinnen ik veel kwijt kan.”


Wat is kunst en wat is ambacht? Een vraag die - vergelijkbaar met ‘wat is kunst en wat is kitsch’ - aanleiding is voor eindeloze discussies. Zowel onder kenners als onder leken. In de middeleeuwen bestond de grens tussen kunst en ambacht nog niet: het moderne kunstbegrip moest toen nog gevormd worden. Het oordeel over een voorwerp werd bepaald door de kwaliteit van het ontwerp en het vakmanschap van de maker. Maar ook een 17deeeuws wandtapijt op basis van een olieverfschets van Rubens is nog in gelijke mate kunst als ambacht. Is de uil die Picasso maakte kunst omdat hij uit de handen van een erkend kunstenaar komt, of is het toegepaste kunst, omdat hij gemaakt werd van klei? Begin 20ste eeuw gingen kunstenaars ‘kunst voor het dagelijks leven’ ontwerpen: ambachtelijke gebruiksvoorwerpen die nuttig en mooi waren. De avant-gardebeweging De Stijl pleitte er zelfs voor om het onderscheid tussen architectuur, vormgeving en kunst op te heffen. De artistieke waardering voor design neemt de laatste jaren toe. Sommige ontwerpers verkopen hun werk in een kunstgalerie. Tegelijkertijd neemt ook de belangstelling voor het ambachtelijke bij autonome kunstenaars toe. De vraag ‘kunst of ambacht?’ blijft dus voorlopig onopgelost.


6

7




5. Je laten inspireren door het ambacht impliceert geen terugkeer naar het verleden: leer van de


geschiedenis, maar richt je op de toekomst.

Meesterlijk ambacht Ulrike Wiebel

In week 10 (9 en 10 maart)

In week 14 (1 - 7 april)*

In week 16 (16 - 21 april)

In week 18 (1 - 5 mei)

Hand Made filmprogramma (korte films)




DATUM Doorlopend gedurende de tentoonstelling TIJD 11:00-17:00 uur LOCATIE In de tentoonstelling




Vaklieden aan het werk




DATUM 9 maart - 20 mei iedere dinsdag t/m zondag TIJD 11:00-17:00 uur LOCATIE Twee werkplaatsen in de tentoonstelling

DATUM 9 maart - 20 mei iedere dinsdag t/m zondag* TIJD 11:00-17:00 uur LOCATIE Twee werkplaatsen in de tentoonstelling



Sara Vrugt

In week 12 (19 - 24 maart)

Sara Vrugt. Foto: Lisa van Wieringen

Borduurtechnieken

Pro Mozaïco International

www.ulrikewiebelvioolbouw.nl

voucher 2 voor de prijs van 1

Papierderij

Ambachtelijk hoedenmaker

Boekbinden / boekdrukken

Digna van der Put

SBB Gouda

Artis Causa

Mozaïek maken

Video-animatie

Keramische technieken

Wedstrijd: Onverwacht Ambacht (voor Etsy verkopers) Presentatie inzendingen

DATUM Doorlopend gedurende de tentoonstelling TIJD 11:00-17:00 uur LOCATIE Tentoonstelling Hand Made

Huub Rogier & Gabri Schumacher Goud- en zilversmeden



DATUM 9 maart - 23 april TIJD 11:00-17:00 uur LOCATIE Kunst Studio


Workshop animatie

Workshop golden joinery door: Painted Series


Museumnacht DATUM 9 maart TIJD 20:00-02:00 uur Het ambacht komt tot leven in het hele museum: ambachtslieden vertonen hun kunsten met demonstraties mozaïeken, 3D-printen, kalligraferen, marmeren en nog veel meer. De barbiers van Schorem transformeren de Espressobar tot een echte barbershop. Op het binnenplein strijkt Swan Market neer met handgemaakte producten.

Vaklieden aan het werk DATUM 9 maart - 20 mei iedere dinsdag t/m zondag TIJD 11:00-17:00 uur LOCATIE Twee werkplaatsen in de tentoonstelling

Roosje Hindeloopen

door: Digna van der Put DATUM 6 april TIJD 13:00-16:00 uur LOCATIE Kunst Studio Voor info en reserveren: www.boijmans.nl

Titus en Johan Stallman Hindelooper handwerk

Kinderworkshop animatie

Amber Veel Taxidermie

Wedstrijd: Onverwacht Ambacht (voor Etsy verkopers) Presentatie inzendingen DATUM 9 maart - 23 april TIJD 11:00-17:00 uur LOCATIE Kunst Studio

Quit Your Dayjob: een symposium over de Hand Made Economy (i.s.m. Etsy) DATUM vrijdag 22 maart TIJD 12:30-16:00 uur LOCATIE Auditorium Voor info en reserveren: www.boijmans.nl Schorem haarsnijder en barbier. Foto: Jelle Mollema

In week 13 (26 - 31 maart)









JONGHLABEL

Granny’s Finest

Meis en Anna de Jong Handwerktechnieken

Handwerktechnieken

Pro Mozaïco International

Ank Hazelhof Weeftechnieken

Mozaïek maken

Vioolbouwer

Handsome Wardrobe Annemarie te Stroet Handschoenen maken




Workshop keramiek beschilderen

Workshop weeftechnieken

door: José den Hartog DATUM 17 maart TIJD 13:00-16:00 uur LOCATIE Kunst Studio Voor info en reserveren: www.boijmans.nl

door: Weefnetwerk DATUM 31 maart TIJD 13:00-16:00 uur LOCATIE Kunst Studio Voor info en reserveren: www.boijmans.nl

Kinderworkshop mozaïek maken DATUM 5 mei TIJD 13:00-14:30 uur (5-9 jaar) en 15:00-16:30 uur (10-14 jaar) LOCATIE Kunst Studio Voor info en reserveren: www.boijmans.nl

Hand Made filmprogramma (korte films) DATUM Doorlopend gedurende de tentoonstelling TIJD 11:00-17:00 uur LOCATIE In de tentoonstelling


Wandschappen Ivo van den Baar en Nicole Driessens Viltplanten Schoenmaken

Hand Made filmprogramma (korte films) DATUM Doorlopend gedurende de tentoonstelling TIJD 11:00-17:00 uur LOCATIE In de tentoonstelling



Ulrike Wiebel

DATUM 23 april - 20 mei TIJD 11:00-17:00 uur LOCATIE Kunst Studio

DATUM 9 maart - 20 mei iedere dinsdag t/m zondag TIJD 11:00-17:00 uur LOCATIE Twee werkplaatsen in de tentoonstelling Painted Series. Foto: Louise te Poele

Wedstrijd: Onverwacht Ambacht (voor Etsy verkopers) Presentatie nominaties DATUM 23 april - 20 mei TIJD 11:00-17:00 uur LOCATIE Kunst Studio

Workshop flipflops maken door: Dutch Health Tech Academy DATUM 19 mei TIJD 13:00-16:00 uur LOCATIE Kunst Studio Voor info en reserveren: www.boijmans.nl

Frans Dingemanse Beeldsnijder

David van der Veldt In week 17 (23 - 28 april)

3D-modelleren en 3D-printen


Wedstrijd: Onverwacht Ambacht (voor Etsy verkopers) Presentatie nominaties



In week 21 (20 mei)* Hand Made filmprogramma (korte films)



Sara Vrugt Etsy Hands-On DATUM 14 april TIJD 13:00-15:00 uur LOCATIE Kunst Studio Voor info en reserveren: www.boijmans.nl

Borduurtechnieken

Daan Brandenburg Klompenmachine / handmatig klompenmaker

Hand Made Markt DATUM 12 mei TIJD 11:00-17:00 uur LOCATIE Serrazaal, in het museum Professionele ontwerpers, vaklieden en kunstenaars tonen hun ambacht op de Hand Made Markt. Op deze markt kunnen exclusieve en ambachtelijk vervaardigde kunsten designobjecten rechtstreeks van de makers gekocht worden.


“Als die geur van wilgentenen eenmaal in je lijf zit, dan raak je die ook niet meer kwijt.” Esmé Hofman (41) is in Nederland de enige die het fijnscheenwerk beheerst; een traditionele 17de-eeuwse vlechtmethode met wilgenhout. Wat in 1994 begon met een enkele cursus is na een vierjarige beroepsopleiding in Duitsland en vele jaren praktijkervaring uitgegroeid tot haar beroep. Op de zolder van haar woonboerderij in het Drentse Wapse werkt ze aan opdrachten en eigen werk. “Ik krijg veel opdrachten om stoelen te matten, dat heb ik mijn man nu geleerd. Ik wil eigenlijk alleen nog het leuke werk doen.” Zoals haar samenwerking met ontwerpduo Scholten & Baijings voor hun ‘Woven Willow’ collectie. “Ze wisten precies wat ze wilden. Toen zijn we samen gaan kijken wat technisch haalbaar was. De dingen die we gemaakt hebben zaten echt op de grens van ‘dit kan nog’.” Want de techniek van het fijnscheenwerken luistert heel nauw. “Ik kan niet gewoon met de vrije hand vlechten, maar werk op basis van mallen. Vaak ben ik wel tien uur aan het rekenen voordat ik aan het vlechten begin. Het materiaal doet nooit zomaar wat jij wilt. Het blijft vechten en dat vind ik juist zo leuk.” www.esmehofman.nl


Bezoekinformatie Vaklieden aan het werk


Vechten met wilgentenen

Artis Causa. Foto: Fred Weegenaar

In week 19 (7 - 12 mei)





Esmé Hofman

Dutch Health Tech Academy

In week 15 (9 - 14 april)

Weefnetwerk


DATUM 21 april TIJD 13:00-16:00 uur LOCATIE Kunst Studio Voor info en reserveren: www.boijmans.nl

door: Digna van der Put DATUM 7 april TIJD 13:00-14:30 uur (5-9 jaar) en 15:00-16:30 uur (10-14 jaar) LOCATIE Kunst Studio Voor info en reserveren: www.boijmans.nl

Vaklieden aan het werk In week 11 (12 - 17 maart)

Korting voor NRC-lezers tegen inlevering van deze kortingsbon bij de kassa. Eenmalig geldig voor max. 2 personen, t/m 20 mei 2013.

St. Lucas: Creatief Vakman



“Het vak van vioolbouwer is bijzonder. Vaak verbazen mensen zich erover dat er nog zo ambachtelijk gewerkt wordt in deze tijd. Bij het bouwen van nieuwe strijkinstrumenten gebeurt nog veel net als driehonderd jaar geleden. Bij restauratie en reparatie van instrumenten zijn er wel veel vernieuwingen. Methode en technieken veranderen, maar het blijft handwerk.” Ulrike Wiebel (49) heeft nu twintig jaar haar eigen bedrijf in Leiden. Na haar opleiding in Duitsland en zes jaar werken als gezel bij andere vioolbouwers haalde ze in 1992 haar ‘Meisterbrief’. Het werken als leerling, gezel en meester is een eeuwenoud carrièretraject, ontstaan in de tijd van de ambachtsgilden. Vioolbouwer is geen beschermd beroep, iedereen mag zich vioolbouwer noemen. Maar meestertitel of niet: je moet een goede naam opbouwen en dat kost tijd. In haar werkplaats komen instrumenten voor onderhoud, reparaties en ingrijpende restauraties. “Bij reparaties herstel ik een acute schade. Bij restauraties herstel ik een oud en waardevol instrument dat bijvoorbeeld door houtworm is aangevreten in oude glorie. Nieuwe violen en cello's maak ik op bestelling.” Tijdens de tentoonstelling zal Ulrike aan een nieuwe viool werken.

Esmé Hofman Fijnscheenwerk

In week 20 (14 - 19 mei)

Hand Made

DATUM 9 maart - 20 mei iedere dinsdag t/m zondag* TIJD 11:00-17:00 uur LOCATIE Twee werkplaatsen in de tentoonstelling

Museum Boijmans Van Beuningen Museumpark 18-20 3015 CX Rotterdam 010 - 4419400 [email protected] www.boijmans.nl

Wandschappen Ivo van den Baar en Nicole Driessens Viltplanten

Dutch Health Tech Academy

Informatie over openingstijden, toegangsprijzen en bereikbaarheid vindt u op boijmans.nl.

Schoenmaken

Restaurant & Espressobar



Voor koffie, lunch of borrel kunt u terecht in de Espressobar en in het museumrestaurant. Met gratis WiFi.



Museumwinkel

Etsy Hands-On DATUM 28 april TIJD 13:00-15:00 uur LOCATIE Kunst Studio Voor info en reserveren: www.boijmans.nl

Handsome Wardrobe van Annemarie te Stroet

*Op maandag 1 april (tweede paasdag) en op maandag 20 mei (tweede pinksterdag) is het museum geopend en zijn de werkplaatsen bemand.

In de museumwinkel vindt u naast kunsten designboeken een ruime keuze aan designobjecten van nationaal en internationaal ontwerptalent. Tijdens de tentoonstelling heeft de museumwinkel een speciaal aanbod. Ook online: webshop.boijmans.nl.

8

9





6. Niet alle ambacht is degelijk, eerlijk en uniek; er is ook waardeloos, vals en clichématig ambacht.

7. Als alles weer handmatig moet, overleven we geen week.

Return to Sender door Katja Schuurman

De producten van Return to Sender zijn te koop bij HEMA en via de cadeauwebshop op returntosender.nl/ shop/ (ook voor de zakelijke markt) www.returntosender.nl

Weet je waar die kan op tafel vandaan komt? Wie de kast in je kamer getimmerd heeft? En hoe het leven van diegene eruit ziet? We zijn omringd door spullen waarvan we vaak niet het verhaal kennen. Terwijl de waarde van dingen niet te meten is in de 'bedachte' waarde van geld, maar in de emotionele waarde van herinneringen en verhalen. Op mijn reizen, door vaak zeer arme gebieden, heb ik veel creatieve en ondernemende mensen ontmoet, en de prachtige dingen gezien die ze maken. Dit heeft me geïnspireerd om in 2006 het ideële merk Return to Sender op te zetten. Return to Sender gelooft dat eerlijke handel de motor is achter duurzame ontwikkeling. We zoeken naar bijzondere producten in de armste regio’s van de wereld en

helpen de makers aan een afzetmarkt. De winst vloeit terug naar de regio's van herkomst, Return to Sender! In de afgelopen decennia heeft een verschuiving plaatsgevonden van ambachten naar massaproductie. Gevoed door technologische ontwikkelingen wordt productie steeds meer geleid door sneller, goedkoper en meer. Maar daarmee is ook authenticiteit verloren gegaan: producten hebben geen ziel meer. Return to Sender werkt veel samen met kleinschalige bedrijven waar nog prachtig ambachtelijk handwerk wordt geleverd. In onze nieuwe cadeauwebshop verkopen we bijvoorbeeld schitterende duurzame papieren bloemen. Deze worden gemaakt in een familiebedrijfje in Mexico, onder leiding van de 80-jarige Opa Fortino. Samen met zijn kinderen en kleinkin-

Knutselen aan espresso


Professionele knutselaars

deren maakt hij al jaren de mooiste handgemaakte bloemen. Juist in een tijd waarin onze overheid snijdt in de budgetten voor ontwikkelingssamenwerking, maar ze tegelijkertijd een ministerie installeert van buitenlandse handel én ontwikkelingssamenwerking, geloof ik dat we onze blik moeten verleggen. Het is tijd om handel te zien als meer dan een puur materiële uitwisseling van goederen. Het verlangen van consumenten naar authenticiteit ondersteunt die gedachte. Consumenten kunnen de wereld veranderen, simpelweg door te kiezen voor een mooi product met een goed verhaal. Het is aan bedrijven om ons de mogelijkheid te geven ons te kunnen verbinden aan de spullen die ons omringen en te consumeren met een goed gevoel.


DHPH

Hier en daar zie je in de tentoonstelling ‘Hand Made: lang leve het ambacht’ nog een vingerafdruk van de maker. En ook fouten en onregelmatigheden in het werk. Dat vinden we nu meestal geweldig. Je ziet hoe het product gemaakt werd en het brengt de maker heel nabij. Het is tegenwoordig juist deze imperfectie van het handwerk die de prijs opdrijft. Hella Jongerius ontwierp een servies dat op een gecontroleerde manier onregelmatig gemaakt wordt. Mensen willen het handschrift van de maker kunnen herkennen. Maar we vergeten dat een 18de-eeuwse vorst een servies wenste waarvan alle borden identiek waren. Afwijkingen werden toen helemaal niet op prijs gesteld. Zowel de maker van de borden als degene die ze beschilderde gebruikten hulpmiddelen om die eenheid te garanderen. En los daarvan: uniciteit en imperfectie zeggen niets over de kwaliteit van het werk. Slecht gemaakte spullen kunnen ook uniek zijn.

“Ik ontmoette Maarten (Baas, red.) in 2004”, zegt Bas den Herder (42). Sinds 2005 werken zij samen, Baas als ontwerper en Den Herder als uitvoerder. “De samenwerking was heel productief: Maarten die kriebelde wat dingen op papier, ik knutselde wat in elkaar, hij reageerde daarop en ik begreep welke kant hij op wilde.” Vanuit die vruchtbare samenwerking is nog geen jaar geleden Den Herder Production House (DHPH) ontstaan. Inmiddels weten meer ontwerpers de “professionele knutselaars” van Den Herder te vinden. Zoals Bertjan Pot

die zijn ‘Downstairs Light’ door DHPH laat uitvoeren. “Wat wij doen is heel raar: we maken hele kleine serietjes van hele moeilijk dingen. Daar kan je geen fabriek voor opzetten. Ook omdat het kenmerk van die dingen is dat ze heel authentiek zijn, daarom moet je ze met de hand maken.” Daar hangt natuurlijk een prijskaartje aan, maar de mensen die deze meubels kopen zijn dan ook op zoek naar iets unieks. “Maarten zei het een keertje heel mooi: Het groenste dat je kunt maken is iets dat je nooit meer weggooit.” www.dhph.com

Wouter Strietman

Bas den Herder in het midden. Foto: Stefanie Grätz

Carpet of Life Handgemaakte interieurkleden vol liefdevolle herinneringen De jurk die je aanhad op je eerste afspraakje, je favoriete T-shirt, het rompertje van je eerste kind… allemaal kledingstukken met bijzondere herinneringen. En ondanks vlekken, te groot of te klein, versleten of uit de mode blijf je ze bewaren omdat ze te dierbaar zijn om weg te gooien.


In de werkplaats van Wouter Strietman (26) liggen de onderdelen van zijn espressomachine klaar voor assemblage. “Het is al lang een hobby van mij: eindeloos knutselen, veel uit elkaar halen en kijken hoe de techniek werkt. Bij moderne machines zit de techniek vaak verstopt achter een glimmende verpakking. Als je dan binnenin kijkt is het vaak niks. Wanneer na vijf jaar een plastic onderdeel breekt, kun je het hele apparaat meteen weggooien. Ik wilde een machine ontwerpen die minstens twintig jaar meegaat en de techniek van het koffiezetten inzichtelijk maakt.” Met dat project studeerde hij in 2011 af aan de Design Academy in Eindhoven. “Die eerste machine werkte nog niet echt goed. Ik kon er wel iets donkers uitkrijgen dat er uitzag als koffie, maar zo smaakte het niet.” Wouter keerde terug naar de tekentafel om zijn machine te verbeteren. Vorig jaar presenteerde hij de ES2, een espressomachine waar koffieliefhebbers mee weglopen.“De machine moet doen waar die goed in is, die moet in dienst staan van de koffie.” www.espressostrietman.com

“Kunstenaars en ontwerpers spelen met het begrip echt.”

Wouter Strietman zal op 5 en 12 mei zijn ES2 espressomachine demonstreren in de Espressobar van het museum.

Eelco Veenman, Set of Pretenders, 2011. Zilver, gedreven en geciseleerd, 23 x 26,5 x 23 cm, 10 x 13 x 8 cm en 13 x 8 x 10 cm. Courtesy: Eelco Veenman. Foto: Rob Glastra - Schoonhoven

Aan ambachtelijke producten worden tal van positieve eigenschappen toegeschreven. Een daarvan is eerlijkheid. Eerlijk omdat je kan zien hoe ze gemaakt zijn. Bovendien hebben mensen de indruk dat ze op een ‘eerlijke’ manier verkocht worden zonder allerlei slimme marketingtrucs. Ook de versiering van een ambachtelijk product is eerlijk. De ontwerpers van de Nieuwe Kunst propageerden aan het begin van de 20ste eeuw decoraties die zo goed mogelijk pasten bij de gebruikte technieken en materialen. Eerlijkheid werd zo van een moreel oordeel een esthetische categorie. Hedendaagse kunstenaars en ontwerpers spelen met het begrip echt. Maarten Baas vervaardigde van de plastic witte tuinstoel - het goedkope massameubel bij uitstek - een variant van hout. Wie er naar kijkt, raakt in de war. Is deze stoel echt van hout, of bekleed met een dun laagje fineer, of is het misschien een slimme plastic variant die eruit ziet als hout? De ‘Set of Pretenders’ van de edelsmid Eelco Veenman heeft een vergelijkbaar effect. Deze vazen lijken sprekend op zakjes van het bekende bubbeltjesplastic dat juist gebruikt wordt om kostbare objecten in te verpakken. Veenman heeft met eindeloos geduld en speciaal gemaakt gereedschap een plaat zilver bewerkt tot het precies leek op het machinaal gemaakte plastic. De technieken die hij gebruikt zijn eeuwenoud. De uitstraling is modern.

Lucie Rie, Fles, 1960. Porselein, 34,2 x 11 cm. Collectie Museum Boijmans Van Beuningen. Foto: Hesmerg Pottenbakster Lucie Rie draaide midden vorige eeuw elegante en simpele gebruiksvoorwerpen zoals vazen en schalen. De vorm en afwerking tonen haar vakmanschap. Haar hand is - letterlijk - terug te zien in de strepen die ze op de vaas trok.

“Uniciteit en imperfectie zeggen niets over de kwaliteit van het werk”

Carpet of Life maakt van deze bijzondere kleding een prachtig Boucherouite kleed. Boucherouites zijn tapijten gemaakt van resttextiel geweven door de vrouwen in het zuidelijke puntje van Marokko, M’hamid el Ghizlane. Deze magische plek wordt ook wel de deur naar de Sahara genoemd en alle vrouwen hebben dan ook een nomadische achtergrond. De herinneringen aan deze tijd, de landschappen en de geuren en kleuren komen allemaal terug in hun intuïtieve manier van werken. Textiel en werkgelegenheid is schaars in dit geïsoleerde deel van Marokko. Met jouw kleding als prachtige grondstof kunnen de vrouwen uit de Marokkaanse Sahara niet alleen hun traditionele handwerk in stand houden, maar ook zichzelf en hun familie onderhouden. Vanaf € 395,- heb je al je eigen Carpet of Life. Voor een medium kleed van 120 cm bij 210 cm heb je ongeveer veertien kilo textiel nodig. Denk zo breed mogelijk: panty’s, het geborduurde kleed van je oma, je eigen jurken maar ook bedtextiel, handdoeken en maillots

zijn geschikt om te verwerken. Juist de rijkdom aan materialen maken je kleed zo bijzonder. Vind je het moeilijk om zelf te beslissen dan kan je de hulp inroepen van ons designteam. Er zijn zes basisontwerpen waar je uit kunt kiezen maar daarnaast kun je ook je eigen ontwerp aanleveren. Butterfly Works verzorgt het transport naar de Sahara en weer terug naar Amsterdam. Wil je meer lezen over de persoonlijke verhalen bij de tapijten, kijk dan op carpetoflife.com Wil je kans maken op je eigen kleed? Houd dan facebook. com/carpetoflife goed in de gaten! Carpet of Life is een initiatief van Taragalte concept en Butterfly Works co-design for a better world.

Het kleed op de foto is van Fenja Sepers Foto Pam Kat & Styling Sander van Eyck

10

11





8. Handenarbeid en techniek zijn even belangrijk als rekenen en taal.

9. Het ambacht kent talloos veel meer varianten dan klompen maken, pottenbakken en manden vlechten.

“De laatste jaren wordt handwerken gepropageerd als een doeltreffend middel om te ontstressen.”



Naast vakmensen waren en zijn er ook altijd hobbyisten die graag met hun handen iets maken. De laatste jaren wordt handwerken gepropageerd als een doeltreffend middel om te ontstressen. Breien is een van de grote favorieten. Wereldwijd zijn de breisters via diverse websites verbonden; zoals bijvoorbeeld Stitch ’n Bitch. In ‘Hand Made: lang leve het ambacht’ is het werk te zien van een aantal amateurs uit verleden en heden die topkwaliteit leveren. Anna Maria van Schurman, een geleerde vrouw uit de 17de eeuw, borduurde prachtig. Maar ze correspondeerde ook met Descartes en Huygens en volgde als eerste vrouw van achter een gordijntje colleges aan de universiteit. Lakenkoopman Willem van Heemskerk kalligrafeerde flessen in zijn vrije tijd. Zijn werk behoort tot de mooiste stukken glas uit de collectie van Museum Boijmans Van Beuningen. Vanaf het einde van de 19de eeuw was het zogenaamde ‘kunstnaaldwerk’ voor vrouwen vaak de enige geaccepteerde manier om zich met kunst en vormgeving bezig te houden. De huidige populariteit van websites als Etsy, waar doe-het-zelvers van over de hele wereld hun handgemaakte producten te koop aanbieden bewijst het belang van deze categorie binnen het ambacht.

Etsy Online community voor handgemaakte producten Handgemaakt is hip en zeker online is het big business. In Nederland verkopen steeds meer mensen producten via Etsy.com, de grootste online marktplaats voor handgemaakte en vintage spullen. Wereldwijd heeft de van oorsprong Amerikaanse website inmiddels meer dan 22 miljoen leden en ruim 800.000 aangesloten winkels.

Het Wilde Oog (Hans Lemmerman en Inge van Run), SPKNBRG (Mengsje en Hendrikje bij Richard Serra’s Wassende Bogen in Museum Boijmans Van Beuningen). Foto: Wout Nooitgedagt. Tassen op foto ontworpen door Lotte van Laatum.

Ook in Nederland loopt de site goed. Het is niet alleen een plek voor interessante webwinkels en mooie producten maar biedt ook een platform voor verkopers en kopers. “Het is een geweldige plek voor mensen met creatieve ambities zoals ik”, vertelt de Utrechtse Elena Kirsanova. Op Etsy verkoopt zij bijzondere kapstokken, kastjes en andere woonaccessoires van haar houtbewerkingsstudio STEDI (stedi.etsy.com). “Ik experimenteer met de combinatie van houtbewerking en traditionele borduurtechnieken. Beide disciplines heb ik van huis uit mee gekregen, maar probeer ik nieuw leven in te blazen. Mensen zullen altijd teruggrijpen op tradities. Het wiel opnieuw uitvinden lukt niet, maar een nieuwe toepassing vinden is een creatieve missie.” Ook Sander Lorier (studiolorier.etsy. com) verkoopt zijn keramiek op Etsy. “Ambacht is belangrijk. Mijn vazen, bekers en theepotten zien er modern uit maar ze zijn van keramiek - een zeer oud materiaal. Dit wordt al eeuwen met dezelfde technieken gevormd. Mijn kleinschalige en directe manier van werken maakt ieder stuk dat ik verkoop uniek. Als ik een idee heb, ga ik meteen aan de slag”, aldus Sander. Op Etsy sloegen zijn producten meteen aan en nu krijgt hij bestellingen uit Amerika, Australië en heel Europa. Etsy.com is inmiddels ook actief in de Benelux. ”Wij geloven dat we de wereld eerlijker, duurzamer en leuker kunnen maken door kleine ondernemers en makers te helpen hun eigen bedrijfje op te zetten,” zegt Anna Denise van der Reijden, community coordinator voor de Benelux. “Mensen zijn het zat om steeds dezelfde anonieme merken te kopen en willen iets speciaals: handgemaakt en met een verhaal. Op Etsy proberen we die directe link te leggen tussen verkoper en koper en handel weer menselijk te maken!”

M.W.V. Dijsselhof-Keuchenius, A thing of beauty is a joy forever, 1905-1907, Kruissteekborduursel op linnen en zijde, 56 x 14 cm. Collectie Gemeentemuseum Den Haag

Tussen hobby en werk

“Hedendaagse kunstenaars en ontwerpers laten zich inspireren door tradities en liften mee op de nog altijd grote populariteit ervan.”

Wandschappen

Elena Kirsanova (stedi.etsy.com)


“Omdat we onze expertise beschikbaar hebben gesteld aan de designwereld hebben we geld kunnen verdienen om kunst te kunnen blijven maken”, zegt Ivo van den Baar (47). Het begon in 1996 met de ‘Knotted Chair’ van Marcel Wanders. Daarna volgden vele andere ontwerpers. Vaak wordt Wandschappen al na de eerste schetsen betrokken. “We werken niet voor kunstenaars. Dat hebben we altijd geweigerd omdat het te dicht bij ons autonome werk staat.” Hun kunstwerken zijn altijd gerelateerd aan concrete situaties, veelal aan de Rotterdamse wijk Charlois waar zij wonen en werken. “Een onuitputtelijk gebied”, aldus Nicole Driessens (48). Hier ontstond ook het ontwerp voor de ‘Viltplanten’. “Het was eigenlijk een visuele gewaarwording op straat. We zagen een nieuwe buurtbewoner een sanseveria verhuizen. Opeens viel ons op dat er overal in de wijk planten achter de ramen komen, zo gauw mensen zich blijvend vestigen. De viltplant is een sculpturale versie hiervan.” Bij de projecten van Wandschappen wordt niet alleen een groot netwerk van kunstenaars uit Charlois betrokken, maar ook buurtbewoners werken mee. “Zo zitten vier Turkse dames thuis op de bank Wanders’ ‘Crochet Table’ te haken. Dit ambacht zit tussen hobby en werk in, daarom is het ook betaalbaar.”

Fonds voor Cultuurparticipatie steunt bedreigde ambachten “Nog maar een enkele Hindelooper beheerste de traditionele Hindelooper schilderkunst. Met subsidie van het Fonds voor Cultuurparticipatie kreeg het ambacht een nieuwe impuls. Met onder andere activiteiten voor het onderwijs worden de inwoners van Hindeloopen steeds enthousiaster over hun bijzondere traditie. Ze zetten zich nu in om deze blijvend te beoefenen.”

Aan het woord zijn directeur Jan Jaap Knol en secretaris/projectleider Femie Willems van het Fonds voor Cultuurparticipatie. Vorig jaar ratificeerde Nederland de UNESCO-conventie voor het levend houden van immaterieel erfgoed. Vanaf nu heeft het Fonds voor Cultuurparticipatie hier een specifieke subsidieregeling voor. De nadruk ligt dit jaar op het beoefenen en overdragen van ambachten. ‘Van papierscheppen tot speculaasplanken snijden.’

Hand Made

www.wandschappen.nl Sander Lorier (studiolorier.etsy.com)

Volendam, Staphorst en Spakenburg zijn favoriete plekken voor toeristen op zoek naar het Nederland van weleer. Sommigen zouden het liefst een glazen stolp om zulke pittoreske enclaves zetten om ze te bewaren voor het nageslacht. Ook de ‘oude ambachten’ die in deze traditionele dorpen worden beoefend, worden al decennialang gemonopoliseerd door de toeristenindustrie. Ineke Strouken, directeur van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed pleit voor het behoud van bedreigde tradities en ambachten door ze te laten opnemen op de Werelderfgoedlijst. Op die manier zouden ze beschermd kunnen worden en levend blijven. Hedendaagse kunstenaars en ontwerpers laten zich inspireren door deze tradities en liften mee op de nog altijd grote populariteit ervan. Theatergroep Het Wilde Oog maakte een voorstelling rond Spakenburg en vroeg vormgeefster Lotte van Laatum een moderne tas te maken, gebaseerd op de Spakenburger klederdracht. Maar gelukkig houdt de interesse van jonge ontwerper niet op bij traditionele vormen van ambacht. Ze laten zien dat de werkwijzen en materialen van vroeger gecombineerd kunnen worden met innovatieve technieken en zo kunnen leiden tot eigentijdse ontwerpen.

Staphorster stipwerkmakers. Foto: VIE/R. Huisinga

De tentoonstelling ‘Hand Made: lang leve het ambacht’, die Museum Boijmans Van Beuningen dit voorjaar organiseert, past perfect bij deze nieuwe regeling. Het fonds subsidieert de mogelijkheden voor museumbezoekers en scholieren om zelf mee te doen aan Hand Made. Er komt bovendien een speeddate-sessie, op 22

maart, waar mensen plannen kunnen voorleggen aan fondsmedewerkers. Een tentoonstelling wordt interessant als je het verhaal erbij ziet of het kunt relateren aan je eigen belevingswereld. Dat zie je ook bij de tentoonstelling Hand Made, waar bezoekers zelf aan de slag kunnen.

Levend houden “De samenwerking tussen professionele beoefenaars en amateurs is cruciaal,” benadrukt Knol. “Amateurs kunnen soms kennis en technieken overdragen die niemand anders meer heeft. Professionals - kunstenaars of ontwerpers - kunnen de amateurs op hun beurt helpen met artistieke vernieuwing, organisatorisch, of met hun netwerk. Door die wisselwerking wordt een ambacht nieuw leven ingeblazen.” Iets heel anders, dus, dan in een kostuum iets nadoen en daarna weer overgaan tot de orde van de dag.

“Het gaat er juist om dat mensen, zeker jonge generaties, tradities in hun eigen leven integreren en er een nieuwe dimensie aan geven,” zegt Willems. “Dát is levend houden.”

Eerlijk Knol: “Het is niet zomaar dat ambachtelijk produceren nu ‘in’ is. Dat is een reactie op de globalisering en de snelle technologische ontwikkelingen. We associëren ambachtelijkheid met ‘eerlijk’ en ‘duurzaam’ en gebruiken tegelijk de nieuwe media. Juist door de nieuwe verbindingen die ontstaan, de nieuwe dynamiek, denk ik dat deze trend een lange adem heeft.”

Meer weten? Subsidie aanvragen? Kijk op www.cultuurparticipatie.nl. Let op: de eerste aanvraagronde sluit op 15 april.

Tekst: Met geen pen




10. Omarm het ambacht, maar blijf kritisch.

“Waarom zou de kwaliteit van handgemaakte producten beter zijn dan die van industriële?”

Blijf op de hoogte Schrijf u in voor de digitale nieuwsbrief via boijmans.nl. Volg ons op Twitter en word van fan van Museum Boijmans Van Beuningen op Facebook. Kijkt u ook eens op de website ARTtube.nl, met video’s over kunst en design en de website collectie.boijmans.nl. De multimediatour van het museum is gratis beschikbaar op uw smartphone via tour.boijmans.nl. U kunt ook een iPod huren aan de informatiebalie van het museum om de tour te beluisteren.

Colofon Deze bijlage is een uitgave van Museum Boijmans Van Beuningen. De inhoud van deze bijlage valt niet onder redactionele verantwoordelijkheid van NRC Handelsblad. Samenstelling en (eind)redactie: Roosmarijn Hompe Tekst: Mienke Simon Thomas Met bijdragen van: Sjarel Ex, Piet Hein Eek, Arjo Klamer, Xandra van Gelder, Katja Schuurman / Return to Sender, Fonds voor Cultuurparticipatie, Etsy, Butterfly Works / Carpet of Life, vtwonen Met dank aan: Femke Vos Ontwerp: Thonik / Nine Fluitsma Fotografie vaklieden: Stefanie Grätz

De Twee Scheepjes (Delft), Snoekenterrine, 1750-1775. Faience, 44,5 x 32 cm. Collectie Museum Boijmans Van Beuningen

‘Waar vind je nog een echte vakman’, is een vaak gehoorde verzuchting. Oudere vaklieden gaan met pensioen en te weinig jonge mensen volgen de technische afdelingen van het VMBO en MBO. De vrees bestaat dat het echte vakmanschap uitsterft. En dat juist op het moment dat er weer meer vaklieden nodig zullen zijn. Het is ook een zorg van de overheid. Het ambachtsonderwijs van nu lijkt niet op dat van vroeger, toen er nog geen fabrieken bestonden. De opleiding werd toen verzorgd door de vaklieden zelf in hun eigen werkplaats. Ambachtslieden met eenzelfde specialisatie waren verbonden in een gilde en gezamenlijk stelden ze regels op om de kwaliteit van hun vak te beschermen. In het gildesysteem werden leerlingen na jaren oefening gezel en nog weer veel later konden ze zelf ook meester worden. Een meesterstuk moest van hun kennis en kunde het bewijs leveren. Toen de industrialisatie op gang kwam waren veel massaproducten nog van slechte kwaliteit. Dit was een reden om er een negatief oordeel over uit te spreken. Tegenwoordig is het eerder de vraag waarom de kwaliteit van het handgemaakte beter zou zijn dan het industriële.

Door vele handen gedragen Museum Boijmans Van Beuningen wordt door vele handen gedragen. Dankzij de steun van talloze particulieren en bedrijven is het een plek geworden waar u werk van kunstenaars en ontwerpers uit zes eeuwen kunt leren kennen. En een ontmoetingsplaats waar u uw hele leven kunt terugkeren om met familie, vrienden, geestverwanten, kunstenaars en experts uw liefde voor kunst te delen.

Interesse? Neemt u dan contact op met Ruth Horstmanshoff 010 - 4419661 [email protected]

Om u en anderen, van klein tot groot, in binnen- en buitenland te blijven inspireren, moet het museum telkens weer vernieuwen en investeren. Ik nodig u uit om samen met ons het museum tot een wervelende, betoverende plek te maken, ook voor volgende generaties. Dat kunt u doen door vriend te worden of door het museum op een andere manier te steunen. Meer informatie vindt u op boijmans.nl.

Sjarel Ex Directeur Museum Boijmans Van Beuningen

Lang leve het ambacht 9 maart - 20 mei 2013

Recommend Documents