L ANDINWA ARTS VA N DORD T TOT DE BI ESBOSCH Na ‘Dordrecht™ ’ (2008) en ‘Welkom! in Wielwijk’ (2009) presenteert Design Academy Eindhoven met het project ‘Landinwaarts, van Dordt tot de Biesbosch’ in opdracht van de gemeente Dordrecht voor de derde maal haar visie en oplossingen voor stedelijke, cultuurhistorische en maatschappelijke vraagstukken.
aan de opdracht gewerkt. De Biesbosch is van plan om een aantal ideeën ook daadwerkelijk toe te
15 p.
7 p.
12 p.
6
4
p.
p.
Lucas Zoutendijk
Er is door ruim 20 studenten van de afstudeerrichtingen Man and Public Space en Man and Leisure
Sabrina Woud
terreinen aan de orde is (o.a. Nieuwe Dordtse Biesbosch en de Noordwaard).
Eveline Visser
ontwikkeling in samenhang daarmee een belangrijke opgave, waarbij uitbreiding op beide beleids
Jetske Visser
reputatie en strekt zich uit over de provincies Zuid-Holland en Brabant. Naast natuur is recreatie-
Roland Pieter Smit
De Biesbosch is een van de grotere natuurgebieden in Nederland met een internationale (natuur)
p.
de Biesbosch. Voorwaarde is dat recreatie en natuurontwikkeling elkaar versterken.
Eefje Sandmann
fysiek te ontsluiten’. Centraal staan de verbindingen tussen stad, land en water en het gebruik van
11
Studenten van Design Academy Eindhoven kregen dit jaar de opdracht om de Biesbosch ‘mentaal en
passen in het gebied. Daarnaast is het de bedoeling om de voorstellen als aanzet te gebruiken om het debat over de ontsluiting van de Biesbosch aan te zwengelen. De inspiratie, zienswijze en het outside-of-the-box denken van de studenten vormen hiervoor een perfect aanknopingspunt. Dick Verheijen, Natuur en Recreatieschap Hollandse Biesbosch en Karel Willems, Programma Impuls Gemeente Dordrecht Design Academy Eindhoven is blij met deze samenwerking met de gemeente Dordrecht en de Biesbosch. Het geeft studenten de kans om te oefenen in concrete situaties en te werken aan reële vragen. Een betere voorbereiding op de beroepspraktijk is niet denkbaar. Deze publicatie en gelijknamige tentoonstelling zijn het resultaat van twintig weken onderzoek en analyse en geven een overzicht
10
van een aantal oorspronkelijke visies, concepten en producten.
7 p.
13 p.
p.
9 p.
5 p.
8
Lotte de Raadt
een projectvoorstel ontwikkeld. 12 prachtige plannen voor Biesboschbeleving.
Lucas Mullié
eruit zien? Na met elkaar de Biesbosch in kaart gebracht te hebben heeft elk van de studenten
Michiel Martens
worden? Hoe kun je in de Biesbosch overnachten? Hoe kunnen de toekomstige bezoekerscentra
Florike Martens
Hoe kom je er? Wat kan je er doen? Hoe kan je er de natuur beleven? Hoe kan de geschiedenis ervaarbaar
Ruben der Kinderen
Man and Leisure uitgangspunt voor onderzoek en projectvoorstellen. Wat en waar is de Biesbosch?
Joep Huisinga
De transformatie van de polder en de ontwikkeling van de Biesbosch waren voor studenten van
p.
Tet Reuver en Tessa Blokland, Praktijkbureau Design Academy Eindhoven
Irene Droogleever Fortuyn, hoofd Man and Leisure Vormgeven aan de schoonheid van het dagelijks leven is het motto van Man and Public Space. Studenten van deze afdeling hebben de randen van het Eiland van Dordt in kaart gebracht. Daar waar water en land elkaar raken, is vanuit drie perspectieven gewerkt: het programma van de rand, het uitzicht vanaf de rand, en het getij van het water en de stromen langs de rand. Deze studies zijn uitgewerkt in een serie lineaire wandkaarten. Vanuit deze kaarten heeft elke student zijn/haar eigen thema verder uitgewerkt in een ontwerp.
14 p.
Daphne Hoekman
p.
Akko Goldenbeld
6 Joost Gehem
p.
p.
Tom Boekema
p.
Marijn Beije
Steven Banken
Examenprojecten Leisure & Public Space Design Academy Eindhoven
9
p.
13
4
14
Hans van der Markt, coördinator Man and Public Space
LANDINWA ARTS VA N DORD T TOT DE BI ESBOSCH Na ‘Dordrecht™ ’ (2008) en ‘Welkom! in Wielwijk’ (2009) presenteert Design Academy Eindhoven met het project ‘Landinwaarts, van Dordt tot de Biesbosch’ in opdracht van de gemeente Dordrecht voor de derde maal haar visie en oplossingen voor stedelijke, cultuurhistorische en maatschappelijke vraagstukken.
aan de opdracht gewerkt. De Biesbosch is van plan om een aantal ideeën ook daadwerkelijk toe te
15 p.
7 p.
12 p.
6
4
p.
p.
Lucas Zoutendijk
Er is door ruim 20 studenten van de afstudeerrichtingen Man and Public Space en Man and Leisure
Sabrina Woud
terreinen aan de orde is (o.a. Nieuwe Dordtse Biesbosch en de Noordwaard).
Eveline Visser
ontwikkeling in samenhang daarmee een belangrijke opgave, waarbij uitbreiding op beide beleids
Jetske Visser
reputatie en strekt zich uit over de provincies Zuid-Holland en Brabant. Naast natuur is recreatie-
Roland Pieter Smit
De Biesbosch is een van de grotere natuurgebieden in Nederland met een internationale (natuur)
p.
de Biesbosch. Voorwaarde is dat recreatie en natuurontwikkeling elkaar versterken.
Eefje Sandmann
fysiek te ontsluiten’. Centraal staan de verbindingen tussen stad, land en water en het gebruik van
11
Studenten van Design Academy Eindhoven kregen dit jaar de opdracht om de Biesbosch ‘mentaal en
passen in het gebied. Daarnaast is het de bedoeling om de voorstellen als aanzet te gebruiken om het debat over de ontsluiting van de Biesbosch aan te zwengelen. De inspiratie, zienswijze en het outside-of-the-box denken van de studenten vormen hiervoor een perfect aanknopingspunt. Dick Verheijen, Natuur en Recreatieschap Hollandse Biesbosch en Karel Willems, Programma Impuls Gemeente Dordrecht Design Academy Eindhoven is blij met deze samenwerking met de gemeente Dordrecht en de Biesbosch. Het geeft studenten de kans om te oefenen in concrete situaties en te werken aan reële vragen. Een betere voorbereiding op de beroepspraktijk is niet denkbaar. Deze publicatie en gelijknamige tentoonstelling zijn het resultaat van twintig weken onderzoek en analyse en geven een overzicht
10
van een aantal oorspronkelijke visies, concepten en producten.
7 p.
13 p.
p.
9 p.
5 p.
8
Lotte de Raadt
een projectvoorstel ontwikkeld. 12 prachtige plannen voor Biesboschbeleving.
Lucas Mullié
eruit zien? Na met elkaar de Biesbosch in kaart gebracht te hebben heeft elk van de studenten
Michiel Martens
worden? Hoe kun je in de Biesbosch overnachten? Hoe kunnen de toekomstige bezoekerscentra
Florike Martens
Hoe kom je er? Wat kan je er doen? Hoe kan je er de natuur beleven? Hoe kan de geschiedenis ervaarbaar
Ruben der Kinderen
Man and Leisure uitgangspunt voor onderzoek en projectvoorstellen. Wat en waar is de Biesbosch?
Joep Huisinga
De transformatie van de polder en de ontwikkeling van de Biesbosch waren voor studenten van
p.
Tet Reuver en Tessa Blokland, Praktijkbureau Design Academy Eindhoven
Irene Droogleever Fortuyn, hoofd Man and Leisure Vormgeven aan de schoonheid van het dagelijks leven is het motto van Man and Public Space. Studenten van deze afdeling hebben de randen van het Eiland van Dordt in kaart gebracht. Daar waar water en land elkaar raken, is vanuit drie perspectieven gewerkt: het programma van de rand, het uitzicht vanaf de rand, en het getij van het water en de stromen langs de rand. Deze studies zijn uitgewerkt in een serie lineaire wandkaarten. Vanuit deze kaarten heeft elke student zijn/haar eigen thema verder uitgewerkt in een ontwerp.
14 p.
Daphne Hoekman
p.
Akko Goldenbeld
6 Joost Gehem
p.
p.
Tom Boekema
p.
Marijn Beije
Steven Banken
Examenprojecten Leisure & Public Space Design Academy Eindhoven
9
p.
13
4
14
Hans van der Markt, coördinator Man and Public Space
DE B I E S B O S C H , E E N DY N A M ISC H B I E SEBRGE OSCH E E N NGE DY N BI A MEISC Z OEDET WAT T ,I JDE D H
2
3
Z OE T WAT E RGE T I JDE NGE BI E D 12F
4A
I15
Getij
PAPENDRECHT
Getij Het meest bijzonder in de 14HBiesbosch is de eeuwige beweging van het water. Al heeft het getij niet meer de macht
GIESSENDAM
Het meest bijzonder inG13 de Biesbosch is de eeuwige beweging van het water. Al heeft het getij niet meer de macht SLIEDRECHT
BENEDEN MERWEDE
ZWIJNDRECHT van voor de sluiting van het Haringvliet, toen het eb en vloed verschil wel B5 tweeënhalve meter bedroeg, het zorgt van voor de sluiting van het Haringvliet, toen het eb en vloed verschil wel tweeënhalve meter bedroeg, het zorgt nog steeds voor een sterke stroming. Bij eb slikvlakten waarop je met je bootje kunt droogvallen, bij vloed kleine
HARDINXVELD-GIESSENDAM BENEDEN MERWEDE
nog steeds voor een sterke stroming. Bij eb slikvlakten waarop je met je bootje kunt droogvallen, bij vloed kleine
watervalletjes van leeglopende grienden, wijde intiemekreekjes kreekjes junglegevoel als je watervalletjes van leeglopende grienden, wijdewatervlakten, watervlakten, intieme en en eeneen junglegevoel als je met je met je E11
DE RUIGTEN BEZUIDEN DEN PEERENBOOM
DORDRECHT
POLDER KORT - EN LANGAMBACHT
HET SLUIS
RECREATIEGEBIED DE HOLLANDSE BIESBOSCH
kano onder wilgentakken door kano overhangende onder overhangende wilgentakken doorvaart. vaart.
KOP VAN DEN OUDEN WIEL
GROTE RUG (SPAARBEKKEN)
AART ELOYENBOSCH EN JONGE JANSWAARD OBSERVATIEHUT
Landinwaarts
BIESBOSCHCENTRUM DORDRECHT
OOT
HELSL
SNEEPKIL
ZOETEMELKSKIL
10D
OTTERPOLDER
6
water Stijd Stijd tegentegen water
WERKENDAM
GAT VAN DEN HENGST
DE KIKVORSCH OF OTTER MARIAPOLDER
HUISWAARD
BIESBOSCHSLUIS
HENGSTPOLDER
OUDE MAAS
JACHTHAVEN
THOMASWAARD OBSERVATIEHUT OUDE KAT
De Biesbosch ontstond na de St. Elisabethsvloed in 1421. Hele dorpen werden door de vloed van de kaart geveegd,
De Biesbosch ontstond na de St. Elisabethsvloed in 1421. Hele dorpen werden door de vloed van de kaart geveegd,
NIEUWE MERWEDE
WILHELMINA HAVEN
en een uitgestrekt zoetwater getijdengebied bleef achter. Kreken, eilanden, zandplaten, ruigten en rietkragen, met
en een uitgestrekt zoetwater getijdengebied bleef achter. Kreken, eilanden, zandplaten, ruigten en rietkragen, met een eigen flora en fauna. De meeste grienden nu wilgenvloedbossen, waar Staatsbosbeheer de omgevallen bomen JULIANA HAVEN
OTTERSLUIS
een eigen flora en fauna. De meeste grienden nu wilgenvloedbossen, waar Staatsbosbeheer de omgevallen bomen laat liggen als bescherming en voedsel voor reeën, insecten en vogels. Overal in het gebied kom je elementen van de laat liggen bescherming en voedsel voor reeën, insecten enplaten, vogels.klepduikers Overal in voor het de gebied kom je strijdals tegen het water tegen; griendketen op de hoger gelegen regulering vanelementen het water, van de
STEU
RGAT
KOP VAN ‘T LAND
SPIERING POLDER
strijd tegen het water tegen; griendketen op die de hoger gelegen klepduikers de regulering van het water, schotbalkensluisjes en groepen populieren dienst deden als platen, oriëntatiepunt bij hoogvoor water. L
KOOIKI
SPIERINGSLUIS
BOOMGAT
schotbalkensluisjes en groepen populieren die dienst deden als oriëntatiepunt bij hoog water. IEP
OOSTHAVEN
DERD
NOOR
Nationaal Park
BEVE
POLDER BIESBOSCH
RT
Het Nationaal Park De Biesbosch groeit de komende jaren door natuurontwikkeling van 9000- naar 12.000 hectare. Nationaal Park POLDER JANTJES PLAAT
R
DE
POLDER MALTHA
PANNEKOEK
JANTJES PLAAT
S
EL
Twee provincies, vier gemeenten, twee recreatieschappen, twee waterschappen, drieC7ministeries, Staatsbosbeheer Het Nationaal Park De Biesbosch groeit de komende jaren door natuurontwikkeling van 9000- naar 12.000 hectare. en IVN (instituut voor natuurbeschermingseducatie) werken samen in het Overlegorgaan Nationaal Park. Jaarlijks OR
NO
BIESBOSCHMUSEUM
KWALGAT
INE
KIL
BRU
UITZICHTHEUVEL
KILL
STAATSBOSBEHEER CENTRUM
DORTSE
Twee provincies, vier dan gemeenten, recreatieschappen, twee de waterschappen, drie dagjesmensen, ministeries, Staatsbosbeheer bezoeken meer 3.000.000 twee mensen de Biesbosch, waaronder regionale bevolking, verblijfsOBSERVATIEHUT
EN
ELS
DD
MI
CATHARINA POLDER
en IVN (instituut voor natuurbeschermingseducatie) toeristen, watersporters en buitenlandse toeristen. werken samen in het Overlegorgaan Nationaal Park. Jaarlijks GAT VAN DE NOORDERKLIP
PETRUSPLAAT (SPAARBEKKEN)
DE ELZEN
RUIGT OF REUGT
bezoeken meer dan 3.000.000 mensen de Biesbosch, waaronder de regionale bevolking, dagjesmensen, verblijfs-
IL
ERSK
BAKK
ZUIDHAVEN
WEST KIL
NOORDERPLAAT
DE DOOD
ZUIDGAT
toeristen, watersporters en buitenlandse toeristen. Bevers
In 1988 werd de bever in de Biesbosch geherintroduceerd. Inmiddels zijn er meer dan 250. Her en der vind je hun T GA
N VA
MPEN
N KA
N VA
VA GAT
GAT
KOOI
POLDER TURFZAKKEN
LE
KE
POLDER VISCHPLAAT
CHEN
VISS
JE
S
POLDER LEPELAAR
ES
HANK
POLDER DE PLOMP
Op het Eiland van Dordrecht wordt ongeveer 400 hectare nieuw recreatiegebied en 400 hectare nieuwe natuur CHEN
VISS
DE GIJSTER (SPAARBEKKEN)
AMER
ER
EK
ND
T VA GA
JANNEZAND
NS
OT
O KSL
gecreëerd. De ‘Nieuwe Dordtse Biesbosch’ wordt een groene buffer tussen de Biesbosch en de stedelijke bebouwing
BO VE
N DE
T VA ERGA
ZUID
UITZICHTHEUVEL
AAKVLAAI KURENPOLDER (RECREATIEOORD)
van Dordtse de Randstad.Biesbosch Ook de ecologische verbindingszone tussen de Sliedrechtse en de Dordtse Biesbosch wordt hierdoor Nieuwe HOLLANDS DIEP
verbeterd. steden wordt in Nederland krijgen zo’n groot natuurrecreatiegebied direct naast de deur. De bijzondere Op het Eiland vanWeinig Dordrecht ongeveer 400 hectare nieuw en recreatiegebied en 400 hectare nieuwe natuur
ZA
B
ND
MIDDEL VELD
T
POLDER LANGEPLAAT
HE
HONDERD EN DERTIG (SPAARBEKKEN)
VA N
Nieuwe burchten aan hetDordtse water en Biesbosch overal zie je knaagsporen en glijbanen langs de oevers. N EEK DE ST AN EN T V UW GA NIE N NE IN
EENDENKOOI VISCHPLAAT
GA T
ZUIDER JONGE DEEN
MIDDELSTE GAT VAN HET ZAND
NOOR
KE
AT DERG
DE VAN
KIL
In 1988 werd de bever in de Biesbosch geherintroduceerd. Inmiddels zijn er meer dan 250. Her en der vind je hun
EENDENKOOI
polderstructuur met kreken en dijken en de ligging aan de rivier maken een mooi geheel van het gebied.
POLDER KINDEM
HOFMANSPLAAT
gecreëerd. De ‘Nieuwe Dordtse Biesbosch’ wordt een groene buffer tussen de Biesbosch en de stedelijke bebouwing STROOM
SPIJ KERB OOR
NOORDERGAT VAN DE PLOMP
GAT
Er zijn allerlei vormen van extensieve, natuurgerichte recreatie gepland. Struinnatuur, een speelbos en duurzame
BERGSE MAAS
BIESBOSCH BEZOEKERSCENTRUM STAATSBOSBEHEER
van de Randstad. Ook de ecologische verbindingszone tussen de Sliedrechtse en de Dordtse Biesbosch wordt hierdoor LAGE ZWALUWE
vormen van recreatie in het intensieve gedeelte, rondom een ecologisch beheerde zwem- en speelvijver. Daar zal
RAAMSDONKVEER
HAVEN
JACHTHAVEN
verbeterd. steden in Nederland krijgen zo’n groot gebouwd natuur- worden en recreatiegebied naast de deur. De bijzondere ookWeinig het meest duurzame bezoekerscentrum van Europa met passendedirect overnachtingsmogelijkheden. DRIMMELEN
DO
RECREATIEPLAS
NG
GEERTRUIDENBERG
E
van Dordt tot de Biesbosch
bron: Evides Waterbedrijf
DEENEPLAAT
TE
EENDENKOOI
JEPP
burchten aan het water en overal zie je knaagsporen en glijbanen langs de oevers.
Bevers
EGAT
NI
KEETSTUK
LO
POLDER MOORDPLAAT
KL
VA N
HIL
EIN
N
DE
GA T
EN
POLDER HOOGE HOF
STEU RGAT
DE
WE
ER
EM
W EU
OP GA UW
RIETPLAAT
NOORDPLAAT
polderstructuur krekenDordtse en dijken en deklaar ligging In 2013 zalmet de Nieuwe Biesbosch zijn.aan de rivier maken een mooi geheel van het gebied. Er zijn allerlei vormen van extensieve, natuurgerichte recreatie gepland. Struinnatuur, een speelbos en duurzame komen allerleiin vormen van extensieve, natuurgerichte zoals struinnatuur enzwemeen speelbos en nieuwe, Daar zal vormenErvan recreatie het intensieve gedeelte, rondomrecreatie een ecologisch beheerde en speelvijver.
1000m
vormen van recreatie in het intensieve gedeelte rondom een ecologisch beheerde zwem- en speelvijver. ook hetduurzame meest duurzame bezoekerscentrum van Europa gebouwd worden met passende overnachtingsmogelijkheden. Hier moet ook het meest duurzame bezoekerscentrum van Europa komen en is ruimte voor passende overnachtings-
In 2013 zal de Nieuwe Dordtse Biesbosch klaar zijn.
mogelijkheden. In 2013 moet de Nieuwe Dordtse Biesbosch klaar zijn.
Er komen allerlei vormen van extensieve, natuurgerichte recreatie zoals struinnatuur en een speelbos en nieuwe, duurzame vormen van recreatie in het intensieve gedeelte rondom een ecologisch beheerde zwem- en speelvijver. Hier moet ook het meest duurzame bezoekerscentrum van Europa komen en is ruimte voor passende overnachtingsmogelijkheden. In 2013 moet de Nieuwe Dordtse Biesbosch klaar zijn.
Steekwoorden en afbeeldingsnummers afval 1, 6, 8
hergebruik 2, 5, 7
nacht 12, 18, 19, 22, 25, 27,
stilte 12, 18, 31
avontuur 18, 19, 22
hout 7, 12
38, 39
techniek 37, 38
beweging 23, 24, 28, 36, 37
huis 23, 25-29, 32, 33
natuur 18, 19, 21, 22, 28
textiel 10
bewoners 23, 25, 28, 29, 35
industrie 8
navigatie 14, 38, 39
tijd 24, 28, 35, 36, 38
Biesboschcentrum 6, 10, 17
inzoomen 18, 19, 23, 24
observatie 19, 22,29-34, 36,
uitzicht 15, 16, 32-34
boerderij 21, 23
kinderen 18, 19, 25
bont 2
kruiden 11, 21
ontdekken 18,19
verhalen 25, 27
dieren 1, 2, 18, 19, 28
landschap 19, 21, 24, 25, 28
polder 24, 38, 39
vlechten 10, 13, 17
Dordrecht 28, 29, 33, 35, 39
leefgebied 23, 28
pret 12, 18, 19, 25
water 1, 9, 14-17, 22, 35, 36,
duurzaamheid 7, 9, 10
lokaal 20, 21, 24
recreatie 20-22
geschiedenis 3, 13, 23-26, 29,
markeren 14, 24, 26, 28, 34,
riet 3, 5, 17
waterkant 1, 15, 16, 35, 36
38, 39
varen 14
38, 39
route 14, 22
weven 10
getij 35-39
materialen 4, 5, 7
seizoenen 3, 24, 28
wilgen 4-7, 13, 14
gieten 7
meubel 5, 7
sprokkelen 3, 6
zintuigen 18, 19, 25
grondstoffen 9, 10, 21
museum 25, 27 , 32
stad 28, 38, 39
30, 32, 38
35, 38, 39
3
B I O L O G I S C H E BE H E E R S V E R S L A G L E G G I NG Eidereend
Kokmeeuw
Sprinkhaanrietzanger
Konijn
Ekster
Kolgans
Staartmees
Zwervende pantser-
Mol
Engelse gele-
Koolmees
Steenloper
Akkerviooltje
Koperwiek
Steenuil
Akkerwinde
Bont zandoogje
Nerts
Fazant
Kraanvogel
Steltkluut
Avondkoekoeksbloem
Boomblauwtje
Noordse woelmuis
Fitis
Krakeend
Stormmeeuw
Bastaardbraam
Rosse woelmuis
Frater
Kramsvogel
Struikzanger
Bastaardpaardenstaart
Veldmuis
Fuut
Krekelzanger
Tafeleend
Basterdklaver
Citroenvlinder
Alver
Vos
Geelpootmeeuw
Krombek strandloper
Tapuit
Beekpunge
Dagpauwoog
Baars
Waterspitsmuis
Gekraagde rood-
Krooneend
Temmincks strandloper
Beemdkroon
Distelvlinder
Barbeel
Wezel
Kuifduiker
Tjiftjaf
Beemdlangbloem
Gehakkelde
Bittervoorn
Woelrat
Gele kwikstaart s.s.
Kuifeend
Toppereend
Behaarde boterbloem
Groot dikkopje
Blankvoorn
Geoorde fuut
Kwak
Torenvalk
Beklierde basterd-
Groot koolwitje
Bot
Gierzwaluw
Kwartel
Tortelduif
Hooibeestje
Brasem
Glanskop
Kwartelkoning
Tuinfluiter
Icarusblauwtje
Driedoornig stekel-
Goudvink
Meerkoet
Velduil
Bergdravik
Grasmus
Merel
Vink
Graspieper
Middelste Zaagbek
Visarend
Grauwe gans
Morinelplevier
Visdief
Grauwe klauwier
Nachtegaal
Vlaamse gaai
Bezemkruiskruid
Water-/oeverpieper
Bijenorchis
Zwartsprietdikkopje
Karper
Rosse vleermuis
Groenpootruiter
Waterhoen
Bijvoet
Kleine modder-
Ruige dwergvleer-
Grote bonte specht
Noordse stern
Waterral
Bittere veldkers
Grote gele kwikstaart
Noordse stormvogel
Watersnip
Bitterzoet
Grote karekiet
Oeverloper
Wespendief
Blaartrekkende
Grote lijster
Oeverzwaluw
Wielewaal
boterbloem
kruiper LIBELLEN
Kolblei Kopvoorn
muis Tweekleurig vleermuis
Azuurwaterjuffer
Kroeskarper
Grote mantelmeeuw
Ooievaar
Wilde eend
Blaassilene
Beekrombout
Kwabaal
Grote stern
Paapje
Wilde zwaan
Blaaszegge
Blauwe breed-
Meerval
Grote zaagbek
Paarse strandloper
Winterkoning
Blauw glidkruid
Grote zeeëend
Patrijs
Wintertaling
Blauw guichelheil Blauw walstro
scheenjuffer
Pos
Watervleermuis
VOGELS
Blauwe glazenmaker
Rivierdonderpad
Grote zilverreiger
Pestvogel
Witgatje
Bloedrode heidelibel
Riviergrondel
Aalscholver
Grutto
Pijlstaart
Witoogeend
Blauwe waterereprijs
Bosbeekjuffer
Rivierprik
Appelvink
Havik
Pimpelmees
Witte kwikstaart
Bleekgele droogbloem
Bruine glazenmaker
Roofblei
Baardmannetje
Heggemus
Porseleinhoen
Witstaartkievit
Bleke basterdwederik
Bruine korenbout
Rietvoorn of
Barmsijs
Holenduif
Purperreiger
Witvleugelstern
Bleke klaproos
Bruinrode heidelibel Geelvlekheidelibel Gewone oeverlibel
ruisvoorn Serpeling Sneep
Beflijster
Houtduif
Putter
Witwangstern
Bloedzuring
Bergeend
Houtsnip
Raaf
Woudaapje
Blonde egelskop
Blauwborst
Huismus
Ransuil
Zanglijster
Boerenwormkruid
Snoek
Blauwe kiekendief
Huiszwaluw
Regenwulp
Zeearend
Bont kroonkruid
Glasssnijder
Snoekbaars
Blauwe reiger
IJsduiker
Reuzen stern
Zilvermeeuw
Bonte gele dovenetel
Groene glazenmaker
Spiering
Boerenzwaluw
IJseend
Rietgans
Zilverplevier
Grote keizerlibel
Steur
Bokje
IJsvogel
Rietgors
Zomertaling
Grote roodoogjuffer
Tiendoornig stekel-
Bontbek plevier
Indische gans
Rietzanger
Zwarte kraai
Bonte kraai
Jan van Gent
Ringmus
Zwarte ooievaar
Houtpantserjuffer
baarsje
bron: Evides Waterbedrijf
Gewone pantserjuffer
Bosbies
Boskruiskruid
Vetje
Bonte strandloper
Kanoetstrandloper
Rode wouw
Zwarte roodstaart
Winde
Bonte vliegevanger
Kauw
Roerdomp
Zwarte ruiter
Metaalglanslibel
Zalm
Boomklever
Keep
Roodborst
Zwarte specht
Noordse witsnuitlibel
Zeeforel
Boomkruiper
Kemphaan
Roodborsttapuit
Zwarte stern
Paardenbijter
Zeelt
Boomleeuwerik
Kerkuil
Roodhalsfuut
Zwarte wouw
Brede stekelvaren
Platbuik
Zeeprik
Boompieper
Kievit
Roodhalsgans
Zwarte zeeëend
Brede waterpest
Rivierrombout
Boomvalk
Klapekster
Roodkeelduiker
Zwartkop
Brede wespenorchis
Smaragdlibel
Bosrietzanger
Klein waterhoen
Roodmus
Zwartkopmeeuw
Bruin cypergras
Bosruiter
Kleine bonte specht
Rouwkwikstaart
Bosuil
Kleine jager
Ruigpootbuizerd
delibel
Bosmuur Bosrank
Bosveldkers
Brede ereprijs
Canadese fijnstraal Citroengele honing
OOSTHAVEN
Kleine karekiet
Scholekster
Brandgans
Kleine mantelmeeuw
Sijs
Variabele waterjuffer
Beverrat
Brilduiker
Kleine plevier
Slechtvalk
Aalbes
Viervlek
Bosmuis
Bruine kiekendief
Kleine rietgans
Slobeend
Aardaker
Dauwbraam
Vroege glazenmaker
Bosspitsmuis
Buidelmees
Kleine strandloper
Smelleken
Aardbeiklaver
Donkere vetmuur
Vuurjuffer
Bruine rat
Buizerd
Kleine zilverreiger
Smient
Aarvederkruid
Doornappel
Vuurlibel
Bunzing
Canadese gans
Kleine zwaan
Sneeuwgans
Akkerdistel
Doorschijnend ster-
Watersnuffel
Dwergmuis
Casarca
Kleinst waterhoen
Snor
Akkerereprijs
Weidebeekjuffer
Dwergspitsmuis
Cettis zanger
Kluut
Soepeend
Akkerhoornbloem
Draadereprijs
Zuidelijke glazen-
Egel
Citroen kwikstaart
Kneu
Soepgans
Akkerkers
Driekantige bies
Haas
Dodaars
Knobbelzwaan
Sperwer
Akkerkool
Drienerfmuur
Zuidelijke heidelibel
Hermelijn
Dwergmeeuw
Koekoek
Spotvogel
Akkermelkdistel
Drijvend fonteikruid
Zuidelijke keizerlibel
Huismuis
Dwergstern
Koereiger
Spreeuw
Akkermunt
klaver
Dagkoekoeksbloem Daslook
renkroos
Dubbelkelk
VERVOLG naast p. 6
RT
POLDER JANTJES PLAAT
R
DE
C7
KWALGAT
POLDER MALTHA
PANNEKOEK
JANTJES PLAAT
S
EL
OR
NO
INE
KIL
BRU
BIESBOSCHMUSEUM
UITZICHTHEUVEL
STAATSBOSBEHEER CENTRUM OBSERVATIEHUT EN
ELS
DD
MI
CATHARINA POLDER GAT VAN DE NOORDERKLIP
PETRUSPLAAT (SPAARBEKKEN)
DE ELZEN
RUIGT OF REUGT
IL
ERSK
BAKK
ZUIDHAVEN WEST KIL
NOORDERPLAAT
DE DOOD
ZUIDGAT
RIETPLAAT NOORDPLAAT
DE
WE
ER
EM
EN
POLDER HOOGE HOF N
NI
HIL
POLDER MOORDPLAAT
EIN
W EU
T GA
N VA
DE
KL
MPEN
N KA
N VA
VA GAT
KEETSTUK
GAT
KOOI
EENDENKOOI
DEENEPLAAT
POLDER TURFZAKKEN
AT DERG
DE VAN
POLDER VISCHPLAAT
CHEN
VISS
NOOR
ZUIDER JONGE DEEN N EEK DE ST AN EN T V UW GA NIE N NE IN
EENDENKOOI VISCHPLAAT
HONDERD EN DERTIG (SPAARBEKKEN)
POLDER LANGEPLAAT
POLDER LEPELAAR
HANK
MIDDEL VELD
B
N DE
T VA ERGA
POLDER DE PLOMP
CHEN
VISS
ZUID
DE GIJSTER (SPAARBEKKEN)
OT
AMER
O KSL
ER
EK
ND
T VA GA
JANNEZAND
UITZICHTHEUVEL
AAKVLAAI KURENPOLDER (RECREATIEOORD)
HOLLANDS DIEP
EENDENKOOI NOORDERGAT VAN DE PLOMP
POLDER KINDEM
HOFMANSPLAAT
STROOM
GAT BERGSE MAAS
BIESBOSCH BEZOEKERSCENTRUM STAATSBOSBEHEER
LAGE ZWALUWE
RAAMSDONKVEER
HAVEN
JACHTHAVEN DRIMMELEN RECREATIEPLAS
GEERTRUIDENBERG
E
Braamsluiper
Bever
BEVE
POLDER BIESBOSCH
NG
Aardmuis
Tengere grasjuffer
maker
BOOMGAT
IEP
DERD
NOOR
DO
Tangpantserjuffer
PLANTEN
SPIERINGSLUIS
Bosandoorn
Lantaarntje
ZOOGDIEREN
SPIERING POLDER
L
KOOIKI
Borstelbies
Kleine roodoogjuffer
Steenrode hei-
RGAT
Noordse gele-
STEU
Groenling
OP GA UW
Meervleermuis
LO
Houting
VA N
Biezenknoppen
Oranjetipje
GA T
Bieslook
Waaierstaartrietzanger
STEU RGAT
Vuurgoudhaantje
Nonnetje
OTTERSLUIS
KOP VAN ‘T LAND
EGAT
Nijlgans
Groene specht
JULIANA HAVEN
JEPP
Grauwe vliegenvanger
kwikstaart
WILHELMINA HAVEN
Bevertjes
Laatvlieger
vleermuis
NIEUWE MERWEDE
Bermzuring
Harder
kruiper
JACHTHAVEN
THOMASWAARD OUDE KAT
Bermooievaarsbek
Oranje zandoogje
Oranje luzernevlinder
HENGSTPOLDER
OBSERVATIEHUT
ND
muis Gewone grootoor-
HUISWAARD OUDE MAAS
ZA
muis Gewone dwergvleer-
6
BIESBOSCHSLUIS
T
Grote modder
Gewone baardvleer-
10D
OTTERPOLDER
knoop
SNEEPKIL
ZOETEMELKSKIL
HE
Grote marene
Landkaartje
Bergbasterdwederik
OOT
HELSL
VA N
Koninginne page
Veldleeuwerik
WERKENDAM
GAT VAN DEN HENGST
BIESBOSCHCENTRUM DORDRECHT
GA T
Graskarper
OBSERVATIEHUT DE KIKVORSCH OF OTTER MARIAPOLDER
MIDDELSTE GAT VAN HET ZAND
Giebel (wilde goudvis)
Kleine vuurvlinder
Tureluur
Matkop
KOP VAN DEN OUDEN WIEL
AART ELOYENBOSCH EN JONGE JANSWAARD
TE
Kleine vos
Lepelaar
Goudplevier
POLDER KORT - EN LANGAMBACHT
HET SLUIS
E11
RECREATIEGEBIED DE HOLLANDSE BIESBOSCH GROTE RUG (SPAARBEKKEN)
wederik
Goudhaantje
DE RUIGTEN BEZUIDEN DEN PEERENBOOM
DORDRECHT
NS
Fint
HARDINXVELD-GIESSENDAM BENEDEN MERWEDE
BO VE
Klein koolwitje
B5
Beklierde duizend-
Atervleermuis
GIESSENDAM
SLIEDRECHT
BENEDEN MERWEDE
SPIJ KERB OOR
baarsje
G13
KE
Klein geaderd witje
VLEERMUIZEN
staart
14H ZWIJNDRECHT
LE
Bruin zandoogje
KIL
VISSEN
4A
I15 PAPENDRECHT
S
Bruin blauwtje
12F
JE
kwikstaart
ES
Muskusrat
nietje
KE
juffer
Akkervergeet-mij-
KILL
Atalanta
Huisspitsmuis
Zwervende heidelibel
DORTSE
Argusvlinder
Zwarte heidelibel
van Dordt tot de Biesbosch
VLINDERS
Landinwaarts
2
1000m
Steekwoorden en afbeeldingsnummers afval 1, 6, 8
hergebruik 2, 5, 7
nacht 12, 18, 19, 22, 25, 27,
stilte 12, 18, 31
avontuur 18, 19, 22
hout 7, 12
38, 39
techniek 37, 38
beweging 23, 24, 28, 36, 37
huis 23, 25-29, 32, 33
natuur 18, 19, 21, 22, 28
textiel 10
bewoners 23, 25, 28, 29, 35
industrie 8
navigatie 14, 38, 39
tijd 24, 28, 35, 36, 38
Biesboschcentrum 6, 10, 17
inzoomen 18, 19, 23, 24
observatie 19, 22,29-34, 36,
uitzicht 15, 16, 32-34
boerderij 21, 23
kinderen 18, 19, 25
bont 2
kruiden 11, 21
ontdekken 18,19
verhalen 25, 27
dieren 1, 2, 18, 19, 28
landschap 19, 21, 24, 25, 28
polder 24, 38, 39
vlechten 10, 13, 17
Dordrecht 28, 29, 33, 35, 39
leefgebied 23, 28
pret 12, 18, 19, 25
water 1, 9, 14-17, 22, 35, 36,
duurzaamheid 7, 9, 10
lokaal 20, 21, 24
recreatie 20-22
geschiedenis 3, 13, 23-26, 29,
markeren 14, 24, 26, 28, 34,
riet 3, 5, 17
waterkant 1, 15, 16, 35, 36
38, 39
varen 14
38, 39
route 14, 22
weven 10
getij 35-39
materialen 4, 5, 7
seizoenen 3, 24, 28
wilgen 4-7, 13, 14
gieten 7
meubel 5, 7
sprokkelen 3, 6
zintuigen 18, 19, 25
grondstoffen 9, 10, 21
museum 25, 27 , 32
stad 28, 38, 39
30, 32, 38
35, 38, 39
Eefje Sandmann
5
Natuurlijke constructies worden vertaald naar gedomesticeerde objecten.
De muskusrat wordt bestreden, maar met de dode diertjes wordt niets gedaan.
4
Joep Huisinga
afb. 7b
afb. 6
afb. 1
afb. 2
Oude Biesbosch ambachten komen terug in seizoensgebonden zitobjecten zonder de natuur zijn grondstof te ontnemen.
Steven Banken
afb. 3
afb. 4
afb. 5
afb. 7
afb. 1, 2 Van Hollandse bodem Het Hollandse paradijs van rivieren, beekjes, plassen en sloten is de ideale leefomgeving voor de muskusrat. De waterdiertjes graven hun holen het liefst in dijken en waterkanten, maar hierdoor raken de Nederlandse waterwerken lek of storten in. Gevaarlijk, want Nederland ligt voor een groot gedeelte onder het zeeniveau. De muskusrat wordt bestreden, maar met de dode diertjes wordt niets gedaan.
De bestrijdingsdienst is bang om geassocieerd te worden met pelsdierfokkerijen en de bonthandel. Zonde, want na de noodzakelijke bestrijding van de muskusrat ontstaat er juist een mogelijkheid om bont te produceren, zonder speciaal daarvoor dieren te doden. Je zou het ecologisch bont kunnen noemen. Het is immers recycling van een onontkoombaar afvalproduct voor een veilig Nederland.
afval bont hergebruik dieren water waterkant geschiedenis hergebruik materialen meubel riet seizoenen sprokkelen wilgen
afb. 3, 4, 5 Schoven
afb. 6, 7 Biesboschvertakkingen
Oude Biesbosch ambachten komen terug met de seizoenen. Het tegenwoordig kwalitatief slechte riet en wilgenhout wordt in de winter gesneden en gebundeld tot zitobject voor de zomer. Na het seizoen vallen de bundels uit elkaar. Teruggegeven aan de natuur, als zijnde voeding voor nieuwe wilgen en riet.
De Biesbosch is in de loop der eeuwen afwisselend gecultiveerd, teruggenomen, behouden en teruggegeven aan de natuur. In mijn project heb ik gewerkt met door de natuur en door de mens gemaakte wilgentakken.Gegoten in aluminium heb ik ze als poten gebruikt voor een tafel. Het van wilgentakken gemaakte tafelblad is recyclebaar. In dit product is zowel de cultivering als het teruggeven aan de natuur gebruikt.
afval Biesboschcentrum duurzaamheid gieten hergebruik hout materialen meubel sprokkelen wilgen
Eefje Sandmann
5
Natuurlijke constructies worden vertaald naar gedomesticeerde objecten.
De muskusrat wordt bestreden, maar met de dode diertjes wordt niets gedaan.
4
Joep Huisinga
afb. 7b
afb. 6
afb. 1
afb. 2
Oude Biesbosch ambachten komen terug in seizoensgebonden zitobjecten zonder de natuur zijn grondstof te ontnemen.
Steven Banken
afb. 3
afb. 4
afb. 5
afb. 7
afb. 1, 2 Van Hollandse bodem Het Hollandse paradijs van rivieren, beekjes, plassen en sloten is de ideale leefomgeving voor de muskusrat. De waterdiertjes graven hun holen het liefst in dijken en waterkanten, maar hierdoor raken de Nederlandse waterwerken lek of storten in. Gevaarlijk, want Nederland ligt voor een groot gedeelte onder het zeeniveau. De muskusrat wordt bestreden, maar met de dode diertjes wordt niets gedaan.
De bestrijdingsdienst is bang om geassocieerd te worden met pelsdierfokkerijen en de bonthandel. Zonde, want na de noodzakelijke bestrijding van de muskusrat ontstaat er juist een mogelijkheid om bont te produceren, zonder speciaal daarvoor dieren te doden. Je zou het ecologisch bont kunnen noemen. Het is immers recycling van een onontkoombaar afvalproduct voor een veilig Nederland.
afval bont hergebruik dieren water waterkant geschiedenis hergebruik materialen meubel riet seizoenen sprokkelen wilgen
afb. 3, 4, 5 Schoven
afb. 6, 7 Biesboschvertakkingen
Oude Biesbosch ambachten komen terug met de seizoenen. Het tegenwoordig kwalitatief slechte riet en wilgenhout wordt in de winter gesneden en gebundeld tot zitobject voor de zomer. Na het seizoen vallen de bundels uit elkaar. Teruggegeven aan de natuur, als zijnde voeding voor nieuwe wilgen en riet.
De Biesbosch is in de loop der eeuwen afwisselend gecultiveerd, teruggenomen, behouden en teruggegeven aan de natuur. In mijn project heb ik gewerkt met door de natuur en door de mens gemaakte wilgentakken.Gegoten in aluminium heb ik ze als poten gebruikt voor een tafel. Het van wilgentakken gemaakte tafelblad is recyclebaar. In dit product is zowel de cultivering als het teruggeven aan de natuur gebruikt.
afval Biesboschcentrum duurzaamheid gieten hergebruik hout materialen meubel sprokkelen wilgen
Jetske Visser
afb. 8
afb. 9
B I O L O G I S C H E BE H E E R S V E R S L AG L E G G I NG 7
Boeien gevlochten wilgentenen die vaarroutes markeren.
Natuur en industrie wil ik in mijn project met elkaar verweven.
6
Gewone steenraket
Heermoes
Knikkend tandzaad
Moeraszoutgras
VERVOLG
Gewone veldbies
Heggenrank
Knikkende distel
Moeraszuring
Schedefonteinkruid
Vogelmuur
Gewone veldsla
Heggewikke
Knolbeemdgras
Moesdistel
Scherpe boterbloem
Vogelwikke
Duinriet
Gewone vogelmelk
Heksenmelk
Knolboterbloem
Moeslook
Scherpe fijnstraal
Vroege haver
Duinvogelmuur
Gewone waterbies
Hemelsleutel
Knolribzaad
Muskuskaasjeskruid
Scherpe zegge
Vroegeling
Duist
Gewone waternavel
Hennegras
Knolsteenbreek
Muurpeper
Schijfkamille
Walstrobremraap
Duits viltkruid
Gewone zandmuur
Herik
Knoopkruid
Muurvaren
Schijnraket
Watergentiaan
Dwergkroos
Gewoon barbarakruid
Hertsmunt
Knopherik
Naaldwaterbies
Schildereprijs
Watergras
Echt bitterkruid
Gewoon biggenkruid
Hoenderbeet
Knopig helmkruid
Noords walstro
Sikkelklaver
Waterkruiskruid
Echt duizendgulden-
Gewoon duizendblad
Hoge cyperzegge
Knopkroos
Noordse aalbes
Sint-Janskruid
Watermunt
Gewoon herderstasje
Holpijp
Kompassla
Noorse ganzerik
Slanke waterkers
Watermuur
Echte kamille
Gewoon langbaardgras
Hondsdraf
Koninginnenkruid
Oeverzegge
Slanke waterweegbree
Waterpeper
Echte koekoeksbloem
Gewoon reukgras
Hondsroos
Koningskaars
Oostenrijkse kers
Slanke zegge
Waterscheerling
Echte kruisdistel
Gewoon speenkruid
Hondstarwegras
Koolzaad
Oosterse morgenster
Slijkgroen
Watertorkruid
Echte valeriaan
Gewoon sterrenkroos
Hongaarse raket
Korrelganzenvoet
Oranje havikskruid
Slipbladige ooie-
Waterviolier
Eekhoorngras
Gewoon struisgras
Hoog struisgras
Kraailook
Oranje springzaad
Egelantier
Glad walstro
Hop
Krabbenscheer
Paarbladig fontein
Egelboterbloem
Gladde ereprijs
Hopklaver
Kransmunt
Eivormige waterbies
Glansbesnachtschade
Hopwarkruid
Kransvederkruid
Paardenbloem
Elzenzegge
Glanshaver
IJle dravik
Kroontjeskruid
Paarse dovenetel
Engels raaigras
Glanzig fonteinkruid
IJle zegge
Kropaar
Paddenrus
Smalle stekelvaren
Wilde bertram
Engelse alant
Glanzige hoornbloem
IJzerhard
Kruipend zenegroen
Papegaaienkruid
Smalle waterpest
Wilde cichorei
Europese hanenpoot
Goudgele honingklaver
Ingesneden dovenetel
Kruipende boterbloem
Peen
Smalle waterweegbree
Wilde marjolein
Fijn schapengras
Goudhaver
Italiaans raaigras
Kruipertje
Penningkruid
Smalle weegbree
Wilde reseda
Fijne waterranonkel
Goudzuring
Jakobskruiskruid
Kruisbes
Perzikkruid
Smalle wikke
Wilgenroosje
Japanse duizendknoop
Kruisbladwalstro
Pijlkruid
Snavelzegge
Winterpostelein
Kaal breukkruid
Kruldistel
Pinksterbloem
Speerdistel
Wit hongerbloempje
Greppelrus
Kaal knopkruid
Krulzuring
Pitrus
Spiesleeuwenbek
Wit vetkruid
Groene naaldaar
Kale jonker
Kweek
Platte rus
Spiesmelde
Witte dovenetel
Geel nagelkruid
Grof hoornblad
Kalmoes
Lange ereprijs
Pluimzegge
Spiesraket
Witte honingklaver
Geel walstro
Groot blaasjeskruid
Kamgras
Late guldenroede
Poelruit
Spindotterbloem
Witte klaver
Geelhartje
Groot heksenkruid
Kantig hertshooi
Late stekelnoot
Puntig fonteinkruid
Steenkruidkers
Witte krodde
Gegroefde veldsla
Groot hoefblad
Kantige basterdwederik
Lidrus
Puntkroos
Stijf barbarakruid
Witte waterkers
Geknikte vossenstaart
Groot kaasjeskruid
Karwijvarkenskervel
Lidsteng
Raapzaad
Stijf havikskruid
Witte waterlelie
Gekroesd fonteinkruid
Groot moerasscherm
Kattendoorn
Liesgras
Radijs
Stijf vergeet-mij-nietje
Wolfspoot
Gekroesde melkdistel
Groot springzaad
Kikkerbeet
Liggende ganzerik
Rapunzelklokje
Stijve waterranonkel
Zacht vetkruid
Gele lis
Groot streepzaad
Kleefkruid
Liggende klaver
Rechte alsem
Stinkende gouwe
Zachte dravik
Gele morgenster
Klein hoefblad
Liggende vetmuur
Reukeloze kamille
Gele plomp
Groot warkruid . 13bevernel afb Grote
Klein kaasjeskruid
Look-zonder-look
Reuzenbalsemien
Gele waterkers
Grote brandnetel
Klein kroos
Luzerne
Reuzenberenklauw
Geoord helmkruid
Grote egelskop
Klein kruiskruid
Maarts viooltje
Reuzenzwenkgras
Geoorde zuring
Grote engelwortel
Klein springzaad
Madeliefje
Ridderzuring
Straatgras
Zandhoornbloem
Gestreepte dovenetel
Grote ereprijs
Klein streepzaad
Mannagras
Riet
Tenger fonteinkruid
Zandpaardenbloem
Gestreepte witbol
Grote kaardenbol
Klein tasjeskruid
Mannetjesvaren
Rietgras
Getande weegbree
Grote kattenstaart
Klein timoteegras
Margriet
Rietorchis
Tijmereprijs
Zandzegge
Gevlekte dovenetel
Grote keverorchis
Klein vlooienkruid
Mattenbies
Rietzwenkgras
Timoteegras
Zeegroene gan-
Gevlekte rupsklaver
Grote klaproos
Klein vogelpootje
Melganzenvoet
Rijstgras
Tongvaren
Gevlekte scheerling
Grote klit
Kleine bevernel
Melige toorts
Ringelwikke
Trosdravik
Zeegroene muur
Gevleugeld helmkruid
Grote lisdodde
Kleine brandnetel
Melkeppe
Rivierfonteinkruid
Tuinwolfsmelk
Zeegroene rus
Gevleugeld hertshooi
Grote pimpernel
Kleine egelskop
Middelste teunisbloem
Rivierkruiskruid
Tweerijige zegge
Zeegroene zegge
Gevleugeld ster-
Grote ratelaar
Kleine kaardenbol
Mierikswortel
Robertskruid
Uitstaande melde
Zeekweek
Grote teunisbloem
Kleine kattenstaart
Moerasandijvie
Rode bremraap
Valse voszegge
Zeepkruid
Gewone agrimonie
Grote tijm
Kleine klaver
Moerasandoorn
Rode ganzenvoet
Varkensgras
Zevenblad
Gewone berenklauw
Grote vossestaart
Kleine leeuwenbek
Moerasbasterdwederik
Rode klaver
Veelwortelig kroos
Zilverschoon
Gewone bermzegge
Grote watereppe
Kleine leeuwentand
Moerasbeemdgras
Rode ogentroost
Veenwortel
Zittende
Gewone braam
Grote waterweegbree
Kleine lisdodde
Moerasdroogbloem
Rode waterereprijs
Veerdelig tandzaad
Gewone brunel
Grote wederik
Kleine majer
Moeraskartelblad
Rood guichelheil
Veldbeemdgras
Zomerfijnstraal
Gewone duivenkervel
Grote weegbree
Kleine ooievaarsbek
Moeraskers
Rood zwenkgras
Veldereprijs
Zomprus
Gewone eikvaren
Grote windhalm
Kleine pimpernel
Moeraskruiskruid
Rosse vossenstaart
Veldgerst
Zompvergeet-mij-
Gewone engelwortel
Grote zandkool
Kleine ratelaar
Moerasmelkdistel
Roze vetkruid
Veldlathyrus
Gewone ereprijs
Grove varkenskers
Kleine ruit
Moerasmuur
Ruig viooltje
Veldrus
Zonnebloem
Haagwinde
Kleine tijm
Moerasrolklaver
Ruige leeuwentand
Veldzuring
Zulte
Kleine varkenskers
Moerasspirea
Ruige rupsklaver
Verspreidbladig-
Zwaluwtong
kruid
Fioringras
Fluitenkruid Fraai duizendgul-
afb. 10
afb. 11
afb. 12b
Midden in de Biesbosch, 70 graden Celsius met zelfgekozen Biesboschkruiden en een natuurlijk dompelbad.
Joost Gehem
Weten mensen waar hun drinkwater vandaan komt?
denkruid
afb. 9b
Sabrina Woud Schapenzuring
PLANTEN
renkroos
Gewone hennepnetel
Grasklokje Grasmuur
vaarsbek
kruid
Vlinderstruik
Waterzuring
Smal beemdgras
Wede
Smal fakkelgras
Wegdistel
Smal vlieszaad afbSmalle . 14 aster
Weidekervel Wijfjesvaren
Stippelganzenvoet afbStomp . 14b vlotgras
Zachte duizendknoop
Stomphoekig ster-
Zachte ooievaarsbek
renkroos
Tengere rus Lotte de Raadt
Zachte haver Zandhaver
Zandraket
zenvoet
zannichellia
nietj e
Gewone hoornbloem
. 15 afb Haarfonteinkruid
Gewone klit
Handjesgras
Kleine veldkers
Moerasstreepzaad
Ruige scheefkelk
Gewone melkdistel
Hard zwenkgras
Kleine watereppe
Moerasstruisgras
Ruige weegbree
Vertakte leeuwentand
Zwart tandzaad
Moerasvergeet-mij-
Ruige zegge
Vierzadige wikke
Zwarte bes
Ruw beemdgras
Vijfvingerkruid
Zwarte mosterd
Klimop
Moeraswalstro
Ruw vergeet-mij-nietje
Viltig kruiskruid
Zwarte nachtschade
Hazepootje
Klimopereprijs
Moeraswederik
Ruwe bies
Viltige basterdwe-
Zwarte toorts
Gewone smeerwortel
Heelblaadjes
Kluwenhoornbloem
Moeraswolfsmelk
Ruwe smele
derik
Zwarte zegge
Gewone spurrie
Heen
Kluwenzuring
Moeraszegge
Schaduwgras
Vlasbekje
Zwenkdravik
Gewone pastinaak Gewone raket Gewone reigersbek Gewone rolklaver
Harig knopkruid Harig wilgeroosje Hazenzegge
Kleverig kruiskruid Kleverige ogentroost
nietje
goudveil
Zwanenbloem
afb. 12
afb. 16
afb. 8, 9, 10 Verweven landschap Natuur- en recreatiepark de Biesbosch is omringd door industrie. Om het park te bereiken zijn de bossen fabriekspijpen niet te vermijden. Natuur en industrie, die tegenover elkaar lijken te staan en elkaar uitsluiten wil ik in mijn project met elkaar verweven. Op basis van lokale materialen, natuurlijke grond stoffen en afvalmateriaal uit de plaatselijke industrie, heb ik een collectie textiel ontwikkeld.
Deze duurzame stoffen zijn ontwikkeld om de identiteit van het toekomstige ecologische bezoekerscentrum te bepalen.
afval Biesboschcentrum duurzaamheid grondstoffen industrie textiel vlechten water weven hout kruiden nacht pret stilte
afb. 11, 12 Stoomhut
afb. 13, 14 Mijlpaal in de Biesbosch
De kapitein brengt je in een fluisterboot van het Biesboschcentrum naar een van de weinige voor pleziervaart ontoegankelijke kreekjes. De vuurmeester bestuurt een hut die stomend op de kade staat te wachten. Hier komt niemand anders. Midden in de Biesbosch, 70 graden Celsius, zelfgekozen Biesboschkruiden, natuurlijk dompelbad, de ultieme Biesbosch ervaring.
Door de St. Elisabethsvloed veranderde de Maas als natuurlijke grens tussen het noordelijke en zuidelijke deel van de Biesbosch in een grote waterplas. Daarna, in 1564, liet men molenstenen met bolbakens van wilgentenen en rieten manden naar de bodem zinken om de oude grens, de markering voor de visrechten, weer zichtbaar te maken. Mijn ontwerp is geïnspireerd op dit verhaal.
afb. 17
afb. 15, 16, 17 Tap je water bij de spaarbekkens Ik heb van wilgentenen gevlochten boeien ontworpen die de vaarroutes voor de drie verschillende bootsoorten markeren, zodat de bezoeker niet hoeft te verdwalen. De boeien worden in workshops ‘Boeivlechten in de Biesbosch’ door bezoekers gemaakt.
geschiedenis markeren navigatie route varen vlechten water wilgen Biesboschcentrum riet vlechten uitzicht water waterkant
Weet je waar je drinkwater vandaan komt? Ik wil de spaar- bekkens en de waterzuivering in de Biesbosch laten zien. Bij het Biesboschcentrum of de botenverhuur koop je een rieten waterdrager die je kan vullen bij de tappunten. al drinkend kijk je op de spaarbekken uit.
Jetske Visser
afb. 9
afb. 9b
afb. 10
afb. 11
afb. 12b
Midden in de Biesbosch, 70 graden Celsius met zelfgekozen Biesboschkruiden en een natuurlijk dompelbad.
Joost Gehem
Sabrina Woud
afb. 14
afb. 13
Weten mensen waar hun drinkwater vandaan komt?
afb. 8
7
Boeien gevlochten wilgentenen die vaarroutes markeren.
Natuur en industrie wil ik in mijn project met elkaar verweven.
6
afb. 14b
Lotte de Raadt
afb. 15
afb. 12
afb. 16
afb. 8, 9, 10 Verweven landschap Natuur- en recreatiepark de Biesbosch is omringd door industrie. Om het park te bereiken zijn de bossen fabriekspijpen niet te vermijden. Natuur en industrie, die tegenover elkaar lijken te staan en elkaar uitsluiten wil ik in mijn project met elkaar verweven. Op basis van lokale materialen, natuurlijke grond stoffen en afvalmateriaal uit de plaatselijke industrie, heb ik een collectie textiel ontwikkeld.
Deze duurzame stoffen zijn ontwikkeld om de identiteit van het toekomstige ecologische bezoekerscentrum te bepalen.
afval Biesboschcentrum duurzaamheid grondstoffen industrie textiel vlechten water weven hout kruiden nacht pret stilte
afb. 11, 12 Stoomhut
afb. 13, 14 Mijlpaal in de Biesbosch
De kapitein brengt je in een fluisterboot van het Biesboschcentrum naar een van de weinige voor pleziervaart ontoegankelijke kreekjes. De vuurmeester bestuurt een hut die stomend op de kade staat te wachten. Hier komt niemand anders. Midden in de Biesbosch, 70 graden Celsius, zelfgekozen Biesboschkruiden, natuurlijk dompelbad, de ultieme Biesbosch ervaring.
Door de St. Elisabethsvloed veranderde de Maas als natuurlijke grens tussen het noordelijke en zuidelijke deel van de Biesbosch in een grote waterplas. Daarna, in 1564, liet men molenstenen met bolbakens van wilgentenen en rieten manden naar de bodem zinken om de oude grens, de markering voor de visrechten, weer zichtbaar te maken. Mijn ontwerp is geïnspireerd op dit verhaal.
afb. 17
afb. 15, 16, 17 Tap je water bij de spaarbekkens Ik heb van wilgentenen gevlochten boeien ontworpen die de vaarroutes voor de drie verschillende bootsoorten markeren, zodat de bezoeker niet hoeft te verdwalen. De boeien worden in workshops ‘Boeivlechten in de Biesbosch’ door bezoekers gemaakt.
geschiedenis markeren navigatie route varen vlechten water wilgen Biesboschcentrum riet vlechten uitzicht water waterkant
Weet je waar je drinkwater vandaan komt? Ik wil de spaar- bekkens en de waterzuivering in de Biesbosch laten zien. Bij het Biesboschcentrum of de botenverhuur koop je een rieten waterdrager die je kan vullen bij de tappunten. al drinkend kijk je op de spaarbekken uit.
9
Midden in de Biesbosch genieten van een zelfbereide maaltijd met lokale ingrediënten.
Michiel Martens
De Biesbosch is veel meer dan wat je hoort en ziet.
8
Florike Martens
afb. 20
afb. 18
afb. 18b
afb. 18c
afb. 18d
Focus op het natuurschoon van het Nationaal Park.
afb. 21
Marijn Beije
afb. 22b
afb. 19
afb. 20, 21 Fietskeuken
afb. 18, 19 Dieper verdiepen in de Biesbosch De Biesbosch is veel meer dan wat je hoort en ziet. Als je met aandacht kijkt en inzoomt op de natuur is er veel meer waar te nemen. Deze wereld onder de oppervlakte wil ik de bezoeker laten ervaren door indrukken uit te vergroten en te isoleren, door het uit te pluizen en te bekijken. Mijn Biesboschgereedschappen vergroten je zintuigen, versterken je zicht, verbeteren je gehoor en laten je elk
afb. 22
afb. 19b
kleine detail zien en voelen. De Biesbosch wordt een nieuwe beleving.
avontuur Biesboschcentrum dieren inzoomen kinderen nacht natuur observatie ontdekken pret stilte zintuigen
Voedsel is een veel besproken onderwerp tegenwoordig. We worden steeds dikker en zouden gezonder moeten eten, terwijl het aanbod aan kant-en-klaarmaaltijden maar blijft groeien in de schappen van de supermarkt. We willen wel gezonder eten, maar de tijd ervoor nemen doen we niet. Met deze fietskeuken wil ik mensen de tijd laten nemen voor het bereiden, opeten en de oorsprong van de ingrediënten.
afb. 22 Vrij drijvend, een echt Biesbosch avontuur boerderij grondstoffen kruiden landschap lokaal natuur recreatie avontuur natuur nacht observatie recreatie route water
Met dit ontwerp wil ik een brede doelgroep de waarde van de Biesbosch met haar prachtige natuur laten ervaren. Een gezin uit de stad, drie hoog zonder tuin, op een avontuurlijke en subtiele manier helpen de focus te leggen op het natuurschoon van het Nationaal Park. Een door de Biesbosch uitgestippelde route, met iedere avond een avontuurlijke hut in een leefgebied van steeds een ander bijzonder
Biesboschdier. Een avontuur op grote en kleine schaal. De avonturier wordt wakker, ziet een troep wilde ganzen in de typische V-vorm overvliegen en beseft: “Hier moeten we zuinig op zijn, want wat is dit mooi...”
DE SLOOP Het sloop proces verloopt duurzaam. Alle gebouwen worden tot op 20 centimeter boven het maaiveld afgebroken. Zodat het water geen weerstand ondervindt als het door het doorstroomgebied stroomt. Op deze manier krijgen muurplanten ook een kans om verticaal te groeien.
De buiskant wordt tot op casco afgezaagd en afgedicht zodat ondergrondse dieren niet vast komen te zitten.
afb. 25
DE BEBOUWING OP TERREIN (nader onderzoek vereist).
Het moet hier een recreatiegebied worden, maar dat is hier nu ook al volop, de mensen wandelen fietsen lekker over de dijk.
Het bouwsel wordt bewerkt, met grove beitel machines om kieren en gaten in de fundering te maken zodat de verwering bevorderd wordt. Het plafond van de kelders word afgebroken en tot 50 centimeter onder het maaiveld volgestort met grond. Hierdoor wordt de structuur van het huis meer zichtbaar. En is een duidelijk gelaagdheid aanwezig.
Momenteel wordt er druk gewerkt aan een nieuw bestemmingsplan voor polder de Biesbosch. Er moet meer ruimte komen voor recreatie en natuur. Maar hoe wordt het gebied momenteel gebruikt, en wat vinden de bewoners ervan? Wat voor wijsheden vertellen de bewoners die al jaren lang een zijn met het gebied.
HET BEHOUD
zomer
Natuurlijk hebben we hier in dit huis last van muizen, maar ja, dat hoort erbij. Gelukkig hebben we een kat die er na 13 jaar eindelijk een heeft gevangen.
Alle buizen en bekabelingen worden 1 meter vanaf het gesloopte gebouw uitgegraven en weggehaald.
Met de nieuwe plannen verwoesten ze straks alle vruchtbare landbouwgrond, net zoals in de Noordwaard.
rechte driehoeksvaren klein glaskruid groot glaskruid eikvaren stijve naaldvaren muur havikskruid wit vetkruid zacht vetkruid
Tien
Ze willen de polder weer terug geven aan de natuur! Maar is dit geen natuur dan? Kijk eens om je heen!
stijf hardgras muurpeper grote zandkool groensteel moederkruid wolfspoot muurhavikskruid vlakke dwergmispel blaasvaren mannetjesvaren gebogen driehoeksvaren muursla
Hier in de dijk is het af en toe net een vuilstortplaats. Laatst lagen er weer zakken vol met wiet planten.
rode spoorbloem schubvaren steenbreekvaren stengelomvattend havikskruid vroeg havikskruid vlinderstruik zwartsteel kandelaartje glaskruid plat beemdgras ronde ooievaarsbek
Ik zou niet weten met die nieuwe plannen van de polder waar alle weidevogels straks naartoe moeten?
OP DE BEBOUWINGEN muurbloem muurvaren mos korstmossen gele helmbloem muurleeuwenbek tongvaren klimopbremraap muurfijnstraal rechte driehoeksvaren
afb. 23
&
Als de aangelegde vegetatie in de weg staat tijdens de sloop, wordt het aan de kant gezet en na de sloop weer op dezelfde plek aangelegd.
Hier aan de oevers worden veel illegale jongerenfeesten gehouden. Na afloop steken ze alles in de fik.
De vegetatie die na 5 jaar verwacht kan worden op het geprepareerde terrein, naast de al aanwezige vegetatie. De lijst is samen gesteld door naar soortgelijke gebieden te kijken in overleg met een bioloog.
We hebben pas 33 jaar gas en licht, maar die tijd dat we zonder zaten was de mooiste tijd van mijn leven. ‘s Ochtends zette ik de ketels op de olie pitten zodat ik de kinderen met warm water kon wassen.
FLORA
Menk
Waar moeten de roofvogels zoals de valkies en de uilen straks jagen? Die raken door de nieuwe plannen met de polder hun hele jacht gebied kwijt.
De uiteindelijke wandelpaden op het terrein worden alleen op de oorspronkelijke verharding aangelegd en hebben een duidelijk andere materialiteit dan de wandelpaden buiten het oorspronkelijke bewoonde terrein.
Tien, 60 jaar, woont al 40 jaar samen met Menk aan de Zeedijk 16 en heeft twee kinderen. Is dol op de vogels in de polder om haar heen.
Al het gras wordt verwijderd en bewaard als voedingsbodem voor het gebied.
Nog steeds hebben we geen riolering in de polder, dat is soms wel lastig! Als de septic tank weer is geleegd, moet er een dooie kip in om de juiste bacteriën weer in de tank te krijgen, zonde toch, van die kip!
Alle vegetatie door de bewoner en gemeente is aangelegd, wordt behouden.
De boeren in polder de Biesbosch leven al een aantal jaren in onzekerheid en zijn bang voor de toekomst. Hoe kunnen ze met deze onzekerheid investeren in hun bedrijven?
De ligging van de gebouwen, tuin en andere aangelegde delen blijft hetzelfde.
Roland Pieter Smit
Menk, 73 jaar, echtgenoot van Tien, heeft het huis overgenomen van zijn baas en huurt het nu al 40 jaar van boer Groeneveld.
HET TERREIN
11
De Biesboschhuiskamer is een plek waar verhalen tot leven komen.
Ruben der Kinderen
Boerderijen in de Noordwaard moeten wijken voor het water.
10
keuken
verhalen bij het haardvuur
tentoonstelling
gastenverblijf
Wanneer het terrein voor wandelaars niet meer toegankelijk is, mag de vegetatie worden gesnoeid. Om afzettingen en de suggesties van ruimte weer zichtbaar te maken.
herfst
In de eerste twee jaar van dit project, wordt onderzocht hoe de vegetatie op de bebouwing groeit. Uit dit onderzoek kan geconcludeerd worden dat er extra hulp voor begroeiing nodig is.
lente
Onderzoek aan het terrein mag altijd plaatsvinden mits er geen vegetatie wordt weg gehaald waardoor het ecosysteem van het terrein wordt aangetast.
winter
afb. 24
afb. 23, 24 Landschappelijke herinneringen Rijkswaterstaat wil rivieren in Nederland meer de ruimte geven om overstromingen te voorkomen en dijken te ontlasten. Boerderijen in de Noordwaard moeten wijken voor het water. Hierdoor gaat een groot stuk geschiedenis van natuur en cultuur verloren. Mijn project laat bezoekers zien en voelen hoe op bepaalde plekken in de Biesbosch mensen hebben geleefd.
slaapkamer afb. 26
afb. 27
afb. 25, 26, 27 Biesboschhuiskamer Ik heb een manifest ontworpen met een voorstel voor een ingreep in het landschap, tijdens de herontwikkeling van de Noordwaard. Door deze ingreep zal uiteindelijk een ruimtelijke suggestie van het oorspronkelijke boerenerf zichtbaar blijven. De natuur vertelt en behoudt op deze manier de geschiedenis.
beweging bewoners boerderij geschiedenis huis inzoomen kruiden landschap leefgebied lokaal markeren polder seizoenen tijd
Iedere dag zit Opa Biesbosch klaar in de Biesboschhuiskamer om weer nieuwe gasten te ontvangen. Onder het genot van een kop koffie en door oma gemaakte soep, kun je luisteren naar de verhalen over natuur en cultuur uit verleden en heden, het leven in de Biesbosch. Als je na een lange dag Biesbosch te moe bent om naar huis te gaan, kun je altijd vragen of je mag blijven logeren.
De Biesboschhuiskamer is een plek waar verhalen tot leven komen en nieuwe verhalen ontstaan.
bewoners geschiedenis huis kinderen landschap markeren museum nacht pret verhalen zintuigen
eten en drinken
DE SLOOP Het sloop proces verloopt duurzaam. Alle gebouwen worden tot op 20 centimeter boven het maaiveld afgebroken. Zodat het water geen weerstand ondervindt als het door het doorstroomgebied stroomt. Op deze manier krijgen muurplanten ook een kans om verticaal te groeien.
De buiskant wordt tot op casco afgezaagd en afgedicht zodat ondergrondse dieren niet vast komen te zitten.
afb. 25
DE BEBOUWING OP TERREIN (nader onderzoek vereist).
Het moet hier een recreatiegebied worden, maar dat is hier nu ook al volop, de mensen wandelen fietsen lekker over de dijk.
Het bouwsel wordt bewerkt, met grove beitel machines om kieren en gaten in de fundering te maken zodat de verwering bevorderd wordt. Het plafond van de kelders word afgebroken en tot 50 centimeter onder het maaiveld volgestort met grond. Hierdoor wordt de structuur van het huis meer zichtbaar. En is een duidelijk gelaagdheid aanwezig.
Momenteel wordt er druk gewerkt aan een nieuw bestemmingsplan voor polder de Biesbosch. Er moet meer ruimte komen voor recreatie en natuur. Maar hoe wordt het gebied momenteel gebruikt, en wat vinden de bewoners ervan? Wat voor wijsheden vertellen de bewoners die al jaren lang een zijn met het gebied.
HET BEHOUD
zomer
Natuurlijk hebben we hier in dit huis last van muizen, maar ja, dat hoort erbij. Gelukkig hebben we een kat die er na 13 jaar eindelijk een heeft gevangen.
Alle buizen en bekabelingen worden 1 meter vanaf het gesloopte gebouw uitgegraven en weggehaald.
Met de nieuwe plannen verwoesten ze straks alle vruchtbare landbouwgrond, net zoals in de Noordwaard.
rechte driehoeksvaren klein glaskruid groot glaskruid eikvaren stijve naaldvaren muur havikskruid wit vetkruid zacht vetkruid
Tien
Ze willen de polder weer terug geven aan de natuur! Maar is dit geen natuur dan? Kijk eens om je heen!
stijf hardgras muurpeper grote zandkool groensteel moederkruid wolfspoot muurhavikskruid vlakke dwergmispel blaasvaren mannetjesvaren gebogen driehoeksvaren muursla
Hier in de dijk is het af en toe net een vuilstortplaats. Laatst lagen er weer zakken vol met wiet planten.
rode spoorbloem schubvaren steenbreekvaren stengelomvattend havikskruid vroeg havikskruid vlinderstruik zwartsteel kandelaartje glaskruid plat beemdgras ronde ooievaarsbek
Ik zou niet weten met die nieuwe plannen van de polder waar alle weidevogels straks naartoe moeten?
OP DE BEBOUWINGEN muurbloem muurvaren mos korstmossen gele helmbloem muurleeuwenbek tongvaren klimopbremraap muurfijnstraal rechte driehoeksvaren
afb. 23
&
Als de aangelegde vegetatie in de weg staat tijdens de sloop, wordt het aan de kant gezet en na de sloop weer op dezelfde plek aangelegd.
Hier aan de oevers worden veel illegale jongerenfeesten gehouden. Na afloop steken ze alles in de fik.
De vegetatie die na 5 jaar verwacht kan worden op het geprepareerde terrein, naast de al aanwezige vegetatie. De lijst is samen gesteld door naar soortgelijke gebieden te kijken in overleg met een bioloog.
We hebben pas 33 jaar gas en licht, maar die tijd dat we zonder zaten was de mooiste tijd van mijn leven. ‘s Ochtends zette ik de ketels op de olie pitten zodat ik de kinderen met warm water kon wassen.
FLORA
Menk
Waar moeten de roofvogels zoals de valkies en de uilen straks jagen? Die raken door de nieuwe plannen met de polder hun hele jacht gebied kwijt.
De uiteindelijke wandelpaden op het terrein worden alleen op de oorspronkelijke verharding aangelegd en hebben een duidelijk andere materialiteit dan de wandelpaden buiten het oorspronkelijke bewoonde terrein.
Tien, 60 jaar, woont al 40 jaar samen met Menk aan de Zeedijk 16 en heeft twee kinderen. Is dol op de vogels in de polder om haar heen.
Al het gras wordt verwijderd en bewaard als voedingsbodem voor het gebied.
Nog steeds hebben we geen riolering in de polder, dat is soms wel lastig! Als de septic tank weer is geleegd, moet er een dooie kip in om de juiste bacteriën weer in de tank te krijgen, zonde toch, van die kip!
Alle vegetatie door de bewoner en gemeente is aangelegd, wordt behouden.
De boeren in polder de Biesbosch leven al een aantal jaren in onzekerheid en zijn bang voor de toekomst. Hoe kunnen ze met deze onzekerheid investeren in hun bedrijven?
De ligging van de gebouwen, tuin en andere aangelegde delen blijft hetzelfde.
Roland Pieter Smit
Menk, 73 jaar, echtgenoot van Tien, heeft het huis overgenomen van zijn baas en huurt het nu al 40 jaar van boer Groeneveld.
HET TERREIN
11
De Biesboschhuiskamer is een plek waar verhalen tot leven komen.
Ruben der Kinderen
Boerderijen in de Noordwaard moeten wijken voor het water.
10
keuken
verhalen bij het haardvuur
tentoonstelling
gastenverblijf
Wanneer het terrein voor wandelaars niet meer toegankelijk is, mag de vegetatie worden gesnoeid. Om afzettingen en de suggesties van ruimte weer zichtbaar te maken.
herfst
In de eerste twee jaar van dit project, wordt onderzocht hoe de vegetatie op de bebouwing groeit. Uit dit onderzoek kan geconcludeerd worden dat er extra hulp voor begroeiing nodig is.
lente
Onderzoek aan het terrein mag altijd plaatsvinden mits er geen vegetatie wordt weg gehaald waardoor het ecosysteem van het terrein wordt aangetast.
winter
afb. 24
afb. 23, 24 Landschappelijke herinneringen Rijkswaterstaat wil rivieren in Nederland meer de ruimte geven om overstromingen te voorkomen en dijken te ontlasten. Boerderijen in de Noordwaard moeten wijken voor het water. Hierdoor gaat een groot stuk geschiedenis van natuur en cultuur verloren. Mijn project laat bezoekers zien en voelen hoe op bepaalde plekken in de Biesbosch mensen hebben geleefd.
slaapkamer afb. 26
afb. 27
afb. 25, 26, 27 Biesboschhuiskamer Ik heb een manifest ontworpen met een voorstel voor een ingreep in het landschap, tijdens de herontwikkeling van de Noordwaard. Door deze ingreep zal uiteindelijk een ruimtelijke suggestie van het oorspronkelijke boerenerf zichtbaar blijven. De natuur vertelt en behoudt op deze manier de geschiedenis.
beweging bewoners boerderij geschiedenis huis inzoomen kruiden landschap leefgebied lokaal markeren polder seizoenen tijd
Iedere dag zit Opa Biesbosch klaar in de Biesboschhuiskamer om weer nieuwe gasten te ontvangen. Onder het genot van een kop koffie en door oma gemaakte soep, kun je luisteren naar de verhalen over natuur en cultuur uit verleden en heden, het leven in de Biesbosch. Als je na een lange dag Biesbosch te moe bent om naar huis te gaan, kun je altijd vragen of je mag blijven logeren.
De Biesboschhuiskamer is een plek waar verhalen tot leven komen en nieuwe verhalen ontstaan.
bewoners geschiedenis huis kinderen landschap markeren museum nacht pret verhalen zintuigen
eten en drinken
13 Lucas Mullié
Dordrecht is een poppenhuis.
Eveline Visser
Vogels zijn onderdeel van de stad, hun broed plekken mogen dus ook zichtbaar zijn in stad.
12
afb. 29
Het pittoreske oude centrum van Dordrecht is altijd al door grote kunstenaars geschilderd.
afb. 30
afb. 28
afb. 32
afb. 34
afb. 29, 30, 31 # coll. Dordt inv. 01 t/m 10
afb. 28 Vogels in de stad In Dordrecht zijn de vogels de natuurlijke verbinding met de Biesbosch. Vogels broeden in de stad en zijn onderdeel van de stad; hun broedplekken mogen dus ook zichtbaar zijn in de stad. De hoogte van het broednestenrek bepaalt voor welke vogel het geschikt is; het territorium en gedrag van de vogel beslist hoeveel vogels er gebruik van maken en de plek bepaalt welke vogels er gebruik van kunnen maken.
Tom Boekema
afb. 33
afb. 28b
afb. 31
Een massaproductietechniek uit de modelbouw, geprojecteerd op de vogels.
beweging bewoners dieren Dordrecht huis leefgebied markering natuur seizoenen stad tijd
Dordrecht is een poppenhuis. Achter de ramen door gordijnen beschermd gaat een andere wereld schuil. De poppenhuisspeler speelt, bespeelt, improviseert. Wat je ziet is er niet, suggestie is genoeg. Kader, context, contrast. Fake.
afb. 32, 33, 34 Kunstschildersspot vanaf historisch oogpunt bewoners Dordrecht geschiedenis huis observatie stilte Dordrecht geschiedenis huis observatie markeren museum uitzicht water
Het pittoreske oude centrum van Dordrecht werd in het verleden al veel geschilderd door grote kunstschilders, zoals onder andere Eugène Boudin en Albert Cuyp. Vandaag de dag zijn veel van dit soort plekken nog steeds enorm in trek bij een groep kunstschilders. De kunstschildersspots bieden de mogelijkheid om de oude meesters na eigen invulling te evenaren vanaf deze punten.
13 Lucas Mullié
Dordrecht is een poppenhuis.
Eveline Visser
Vogels zijn onderdeel van de stad, hun broed plekken mogen dus ook zichtbaar zijn in stad.
12
afb. 29
Het pittoreske oude centrum van Dordrecht is altijd al door grote kunstenaars geschilderd.
afb. 30
afb. 28
afb. 32
afb. 34
afb. 29, 30, 31 # coll. Dordt inv. 01 t/m 10
afb. 28 Vogels in de stad In Dordrecht zijn de vogels de natuurlijke verbinding met de Biesbosch. Vogels broeden in de stad en zijn onderdeel van de stad; hun broedplekken mogen dus ook zichtbaar zijn in de stad. De hoogte van het broednestenrek bepaalt voor welke vogel het geschikt is; het territorium en gedrag van de vogel beslist hoeveel vogels er gebruik van maken en de plek bepaalt welke vogels er gebruik van kunnen maken.
Tom Boekema
afb. 33
afb. 28b
afb. 31
Een massaproductietechniek uit de modelbouw, geprojecteerd op de vogels.
beweging bewoners dieren Dordrecht huis leefgebied markering natuur seizoenen stad tijd
Dordrecht is een poppenhuis. Achter de ramen door gordijnen beschermd gaat een andere wereld schuil. De poppenhuisspeler speelt, bespeelt, improviseert. Wat je ziet is er niet, suggestie is genoeg. Kader, context, contrast. Fake.
afb. 32, 33, 34 Kunstschildersspot vanaf historisch oogpunt bewoners Dordrecht geschiedenis huis observatie stilte Dordrecht geschiedenis huis observatie markeren museum uitzicht water
Het pittoreske oude centrum van Dordrecht werd in het verleden al veel geschilderd door grote kunstschilders, zoals onder andere Eugène Boudin en Albert Cuyp. Vandaag de dag zijn veel van dit soort plekken nog steeds enorm in trek bij een groep kunstschilders. De kunstschildersspots bieden de mogelijkheid om de oude meesters na eigen invulling te evenaren vanaf deze punten.
afb. 35b
14
Tegenwoordig staat er naast de ruïne een hoogspanningsmast van 100 meter.
Daphne Hoekman
Hoewel Dordrecht omringd wordt door het water, is het contact met het water beperkt.
13
Lucas Zoutendijk
afb. 38
afb. 35
De mechanieken der getijden.
Akko Goldenbeld
afb. 36
afb. 37
afb. 39
afb. 35 Uiterwaarden in de stad Hoewel Dordrecht omringd wordt door het water, is het contact met het water beperkt. Om een signaal naar het gebied af te geven en meer inzicht in het gevaar van overstroming te geven, wordt het gebied rondom de Grote Kerk, het monument van Dordrecht, een uiterwaard. De hoogtekaart staat centraal voor het ontwerp. Door in te zoomen op de hoogtekaart ontstaat er een grid; dit grid is
de bouwsteen van het ontwerp. Stenen op hoger gelegen gebieden worden weggehaald, waardoor het water naar binnen kan stromen. In laaggelegen gebieden worden stenen neergelegd, waardoor het gevaar wordt beperkt of waar een ontmoetingsplaats van trapsgelegde stenen kan worden gerealiseerd.
bewoners getij Dordrecht markeren tijd water waterkant beweging getij observatie techniek tijd water waterkant
afb. 36, 37 De mechanieken der getijden
afb. 38, 39 Mast te Merwede
Het omringende water van Dordrecht heeft een dynamische beweging. Het getij had vroeger een hoogteverschil van twee meter maar heeft nu nog steeds een verschil van 70 centimeter. Deze beweging geeft mogelijkheden voor nieuwe functies op het water die gebruik maken van stroming, hoogteverschil en tijd. De mechanieken zijn een suggestie voor de beweging op het water.
Sinds de St. Elisabethsvloed in 1421 staat er ten oosten van Dordrecht (direct aan de Merwede) de ruïne van het Huis te Merwede, dat sindsdien een baken is voor de scheepvaart. Tegenwoordig staat er naast de ruïne een hoogspanningsmast van 100 meter en loopt de N3 (een toegangspoort tot het Eiland van Dordt) langs dit gebied dat, sinds het is ingepolderd, niet meer onder water staat tijdens hoogwater.
Doordat het water weer wordt toe gelaten, komt het gebied onder water te staan en is het beeld van de ruïne weer zoals het vele malen geschilderd is. Alleen nu met een hoogspanningsmast erbij.
Dordrecht geschiedenis getij markeren nacht navigatie observatie polder stad techniek tijd water
afb. 35b
14
Tegenwoordig staat er naast de ruïne een hoogspanningsmast van 100 meter.
Daphne Hoekman
Hoewel Dordrecht omringd wordt door het water, is het contact met het water beperkt.
13
Lucas Zoutendijk
afb. 38
afb. 35
De mechanieken der getijden.
Akko Goldenbeld
afb. 36
afb. 37
afb. 39
afb. 35 Uiterwaarden in de stad Hoewel Dordrecht omringd wordt door het water, is het contact met het water beperkt. Om een signaal naar het gebied af te geven en meer inzicht in het gevaar van overstroming te geven, wordt het gebied rondom de Grote Kerk, het monument van Dordrecht, een uiterwaard. De hoogtekaart staat centraal voor het ontwerp. Door in te zoomen op de hoogtekaart ontstaat er een grid; dit grid is
de bouwsteen van het ontwerp. Stenen op hoger gelegen gebieden worden weggehaald, waardoor het water naar binnen kan stromen. In laaggelegen gebieden worden stenen neergelegd, waardoor het gevaar wordt beperkt of waar een ontmoetingsplaats van trapsgelegde stenen kan worden gerealiseerd.
bewoners getij Dordrecht markeren tijd water waterkant beweging getij observatie techniek tijd water waterkant
afb. 36, 37 De mechanieken der getijden
afb. 38, 39 Mast te Merwede
Het omringende water van Dordrecht heeft een dynamische beweging. Het getij had vroeger een hoogteverschil van twee meter maar heeft nu nog steeds een verschil van 70 centimeter. Deze beweging geeft mogelijkheden voor nieuwe functies op het water die gebruik maken van stroming, hoogteverschil en tijd. De mechanieken zijn een suggestie voor de beweging op het water.
Sinds de St. Elisabethsvloed in 1421 staat er ten oosten van Dordrecht (direct aan de Merwede) de ruïne van het Huis te Merwede, dat sindsdien een baken is voor de scheepvaart. Tegenwoordig staat er naast de ruïne een hoogspanningsmast van 100 meter en loopt de N3 (een toegangspoort tot het Eiland van Dordt) langs dit gebied dat, sinds het is ingepolderd, niet meer onder water staat tijdens hoogwater.
Doordat het water weer wordt toe gelaten, komt het gebied onder water te staan en is het beeld van de ruïne weer zoals het vele malen geschilderd is. Alleen nu met een hoogspanningsmast erbij.
Dordrecht geschiedenis getij markeren nacht navigatie observatie polder stad techniek tijd water
COLOFON Organisatie Irene Fortuyn Begeleiding Leisure: Irene Fortuyn, Wineke van Muiswinkel adviseurs: Jan Konings, Jan Rothuizen Public Space: Hans van der Markt, Ester van de Wiel Redactie Akko Goldenbeld, Roland Pieter Smit, Jetske Visser Grafisch ontwerp Thijs Verbeek www.thijsverbeek.nl Drukwerk Drukkerij Mart.Spruijt bv www.martspruijt.nl Uitgever Design Academy Eindhoven Postbus 2125 5600 CC Eindhoven www.designacademy.nl
Met dank aan Gemeente Dordrecht www.dordrecht.nl Nationaal Park De Biesbosch www.biesbosch.org Centrum Beeldende Kunst Dordrecht Voorstraat 180 3311 ES Dordrecht www.cbkdordrecht.nl
© 2010 Design Academy Eindhoven ISBN 9789081470445 Niets van deze uitgave mag zonder toestemming van de fotografen, de grafisch vormgever, de ontwerpers en de auteurs gebruikt worden. Deze publicatie is gedrukt in een oplage van 1000, op 120 grams Munken Polar en 60 grams Opakal.
Studenten Steven Banken Marijn Beije Tom Boekema Joost Gehem Akko Goldenbeld Daphne Hoekman Joep Huisinga Ruben der Kinderen Florike Martens Michiel Martens Lucas Mullié Lotte de Raadt Eefje Sandmann Roland Pieter Smit Jetske Visser Eveline Visser Sabrina Woud Lucas Zoutendijk
www.stevenbanken.nl www.marijnbeije.nl
[email protected] www.hoemgjoest.nl www.akkogoldenbeld.com
[email protected] www.joephuisinga.nl www.rderkinderen.nl www.florikemartens.nl www.michielmartens.com
[email protected] www.lottederaadt.nl www.eefjesandmann.com www.rolandpietersmit.com www.jetskevisser.nl www.evelinevisser.com www.sabrinawoud.nl
[email protected]
COLOFON Organisatie Irene Fortuyn Begeleiding Leisure: Irene Fortuyn, Wineke van Muiswinkel adviseurs: Jan Konings, Jan Rothuizen Public Space: Hans van der Markt, Ester van de Wiel Redactie Akko Goldenbeld, Roland Pieter Smit, Jetske Visser Grafisch ontwerp Thijs Verbeek www.thijsverbeek.nl Drukwerk Drukkerij Mart.Spruijt bv www.martspruijt.nl Uitgever Design Academy Eindhoven Postbus 2125 5600 CC Eindhoven www.designacademy.nl
Met dank aan Gemeente Dordrecht www.dordrecht.nl Nationaal Park De Biesbosch www.biesbosch.org Centrum Beeldende Kunst Dordrecht Voorstraat 180 3311 ES Dordrecht www.cbkdordrecht.nl
© 2010 Design Academy Eindhoven ISBN 9789081470445 Niets van deze uitgave mag zonder toestemming van de fotografen, de grafisch vormgever, de ontwerpers en de auteurs gebruikt worden. Deze publicatie is gedrukt in een oplage van 1000, op 120 grams Munken Polar en 60 grams Opakal.
Studenten Steven Banken Marijn Beije Tom Boekema Joost Gehem Akko Goldenbeld Daphne Hoekman Joep Huisinga Ruben der Kinderen Florike Martens Michiel Martens Lucas Mullié Lotte de Raadt Eefje Sandmann Roland Pieter Smit Jetske Visser Eveline Visser Sabrina Woud Lucas Zoutendijk
www.stevenbanken.nl www.marijnbeije.nl
[email protected] www.hoemgjoest.nl www.akkogoldenbeld.com
[email protected] www.joephuisinga.nl www.rderkinderen.nl www.florikemartens.nl www.michielmartens.com
[email protected] www.lottederaadt.nl www.eefjesandmann.com www.rolandpietersmit.com www.jetskevisser.nl www.evelinevisser.com www.sabrinawoud.nl
[email protected]
