Landinfo ZWEDEN
KLIMAAT Mei en juni zijn statistisch in Scandinavië de mooiste maanden, met de minste regenval. Half mei kan het al mooi en zonnig lenteweer zijn, maar ook regen behoort tot de mogelijkheden. Door de noordelijke ligging kan het overdag nog fris zijn; ook ’s nachts koelt het sterk af. De dagen zijn al lang. In de zomer is het weer vaak erg mooi - warm en zonnig - maar het kan ook wisselvallig en regenachtig zijn. 's Nachts kan het fris worden, zeker naar het einde van de zomer toe. In NoordZweden is het de eerste helft van juli ca. 21 uur per dag licht en kan het ’s nachts koud worden.
BOOTZ
1
Ook de nazomer (september & begin oktober) kan nog mooi weer geven, met warm licht en mooie kleuren. De dagtemperaturen in Midden-Zweden bedragen gemiddeld tussen 10 en 20°C; in NoordZweden liggen deze gevoelig lager. Zoals overal in West-Europa is de herfst een wisselvallig seizoen: regen en wind behoren evenzeer tot de mogelijkheden als zon.
GEOGRAFIE EN NATUUR • • •
Oppervlakte: 450.000 km² (15 keer België) 9.059.651 inwoners (2009) Buurlanden: Noorwegen, Finland, Denemarken.
Zweden is cultureel, geografisch en historisch onderverdeeld in drie landsdelen: Norrland (noorden), Svealand (midden) en Götaland (zuiden). Elk van deze drie landsdelen is op zijn beurt verder onderverdeeld in “landskap” of landschappen. Op bestuurlijk vlak is Zweden dan weer in 21 provincies (“län”) onderverdeeld. Het noordwesten van Zweden maakt deel uit van Lapland of Sápmi, het woongebied van de Saami, de oorspronkelijke bewoners van Noord-Scandinavië. Een heel groot deel van Zweden is bedekt met bos, voornamelijk naaldbossen. Loofbomen die bij ons vaak voorkomen (eiken, beuken,…) treffen we in Zweden enkel in het zuidelijk deel aan. Berken en andere loofbomen die bestand zijn tegen een koud klimaat, komen wel veelvuldig voor, hoewel hun aantal afneemt naarmate je noordelijker reist. Veel bossen worden als productiebos beheerd en zijn dan ook relatief soortenarm. Overal in Zweden tref je meren aan; naar verluidt zouden er zo’n 96.000 zijn. Het land bezit ook een lange kustlijn, voornamelijk langs zijn oostkant (Baltische Zee en Botnische Golf). Enkele grote eilanden zijn Gotland en Öland. Het zuidelijk en oostelijk deel van Zweden is vlak tot licht heuvelachtig; in het westen, aan de grens met Noorwegen, rijzen de bergen omhoog tot een maximale hoogte van 2114 m (de Kebnekaise). Verspreid over heel het land liggen verschillende nationale parken en natuurreservaten. Hier – maar ook elders – leven elanden, beren en lynxen. In het noorden (Lapland) levenook rendieren, maar voornamelijk als vee. Met zoveel ongerepte natuur is het dan ook niet verwonderlijk dat heel wat Zweden een buitenhuisje aan een of ander meer bezitten, vaak zonder stromend water en elektriciteit. Het zijn echte buitenmensen, ook in de koude en lange winter. Het allemansrecht laat toe om particuliere grond te betreden om van de vrije natuur te genieten; wild kamperen is ook toegestaan op plaatsen buiten gezichtsafstand van een woning en telkens slechts voor één nacht per locatie.
FORMALITEITEN Voor Zweden volstaat je identiteitskaart. Ook kinderen jonger dan 12 dienen in het bezit te zijn van een identiteitsbewijs mét foto, aan te vragen op het gemeentehuis.
Anders Reizen
2
GELD De Zweedse munt is de “krona” (kroon), meervoud “kronor” (wordt uitgesproken “kroena” en “kroenoer”). De koers van de kroon schommelt uiteraard, maar is heel ruwweg 1/10 van een euro. Eén kroon is onderverdeeld in 100 öre, maar in de praktijk wordt weinig in öre gerekend. Met je Maestrokaart kan je op heel wat plaatsen aan een goede koers geld uit de muur halen. Op voorhand Zweedse kronen mee vanuit België is dus niet echt noodzakelijk. Ook kredietkaarten worden op heel veel plaatsen aanvaard, ook voor kleine bedragen. Voor een recente koers, verwijzen we je naar www.oanda.com (FXconverter).
GEZONDHEID Er zijn geen specifieke maatregelen nodig. Hou er wel rekening mee dat in de Zweedse bossen veel teken zitten. Een teek is kleine, spinachtige parasiet die zich op de huid van mensen en dieren vastzet om zo bloed te kunnen zuigen. Ze zijn niet veel groter dan een speldenkop en kunnen niet vliegen of springen. Daarom laten ze zich vaak vanuit bomen, struiken, varens en hoog gras op hun gastheer 'vallen'. Een beet van een teek is meestal onschuldig en pijnloos. Wanneer de teek echter besmet is met een bacterie (en dat zijn naar schatting de 1/3 van de teken in Zweden) kan je er wel ziek van worden. De bacterie ‘borrelia burgdorferi’ is de meest voorkomende ziekmakende bacterie. Als de teek besmet is met deze bacterie én minstens 12 tot 24 uren op de huid gezeten heeft, heb je 1 tot 3% kans de ziekte van Lyme krijgen. Het is dus van belang om je na elke wandeling op teken te (laten) onderzoeken, ook de hoofdhuid, en een teek zo snel mogelijk op de correcte manier te verwijderen.
ELEKTRICITEIT Zweden heeft een elektriciteitsnet van 230 Volt. De stopcontacten zijn compatibel met onze stekkers.
REIZEN MET HET VLIEGTUIG: BAGAGE Ruimbagage: De bagage die meegaat in de laadruimte moet een label dragen met je naam. Je krijgt een label van Anders Reizen toegestuurd. Breng best ook een identificatie aan aan de binnenkant van je reistas, rugzak of koffer. Thuisadres of adres van het eerste logies hoeft niet vermeld te worden op het bagagelabel; het dient enkel als bijkomende identificatie van je bagage. Op de meeste vluchten mag je min. 20 kg bagage inchecken. Uit ervaring raden wij echter aan om je bagage te beperken tot 1 stuk en max. 15 kg. Dat maakt het in- en uitladen tijdens transfers een stuk makkelijker en bovendien kan het voorkomen dat je je bagage zelf dient te dragen over korte afstanden, bijvoorbeeld van de bushalte naar het hotel. Handbagage: Je mag slechts 1 stuk handbagage meenemen aan boord, eventueel aangevuld met een cameratas, handtas, laptop,… De handbagage moet passen in het bagagekastje in het vliegtuig en mag niet groter zijn dan 55 x 40 x 20 cm.
Anders Reizen
3
Veiligheidsmaatregelen voor de handbagage: Voor alle vluchten uit luchthavens van de EU, Zwitserland, Noorwegen en IJsland gelden de volgende: alle vloeistoffen of semi-vloeibare producten (zoals gel, schuim, tandpasta, lotion, zeep, spray, mascara, lensproduct, …) moeten verpakt worden in flesjes of houders die geen grotere inhoud hebben dan 100 ml. Je mag max. 10 x 100 ml meenemen, samen verpakt in een doorzichtige en hersluitbare plastiek zak met een max. capaciteit van 1 liter. Hetzelfde geldt voor vloei- of kneedbare eetwaren (zoals paté, honing, jam, choco, zachte kazen, …). Reizigers die medicijnen of dieetproducten nodig hebben die niet aan deze voorwaarden kunnen voldoen, dienen hiervoor in het bezit te zijn van een doktersattest. Ook voor babyvoeding wordt een uitzondering gemaakt. Het blijft mogelijk om grotere hoeveelheden drank en parfum te kopen in de taxfreeshops. De gekochte artikelen zullen door de winkelbediendes in speciale verzegelde zakken verpakt worden. Alle zaken die scherp, puntig en/of potentieel gevaarlijk zijn (wandelstok, zakmes, nagelknipper of – vijl, pincet, schaar, picknickmes en –vork, aansteker, e.d.) mogen evenmin in je handbagage worden verpakt.
GESCHIEDENIS Ten tijde van de laatste ijstijd was Scandinavië bedekt met een ijskap. Toen deze vanaf 10.000 voor Christus begon te smelten, kwamen er zich nomadische stammen van vissers en jagers vestigen. Tegen 3000 v.C. had er zich een bevolking gevormd die in gemeenschappen leefden van landbouw en veeteelt. Uit deze bronstijd zijn er mooie vondsten van wapens en wapenrustingen. De Vikingcultuur situeert zich grofweg tussen 800 en 1050. De Vikings worden vooral in verband gebracht met de roof- en brandpartijen waarmee ze de kusten van onze streken geselden. Het valt zeker niet te ontkennen dat hun expedities vaak bloederig en roofzuchtig van aard waren, iets waarover ze overigens zelf uitvoerig bericht hebben op duizenden runenstenen die over heel Zweden teruggevonden zijn. Toch reikt hun belang veel verder dan dit. De Vikingcultuur heeft ook dichters en kunstenaars voortgebracht. Hun ontdekkingsreizen leverden niet zelden een positieve bijdrage aan de vaak primitieve gebieden die ze koloniseerden. Met hun drakkars of snekken bereikten ze gebieden zo ver als de Amerikaanse noordkust, Constantinopel en Zuid-Europa. In de 13de eeuw kwam Birger Jarl aan de macht. Hij centraliseerde de macht en versterkte de handelsrelaties met andere landen. De oprichting van een fort tegen de aanvallen van piraten vormde het ontstaan van de stad Stockholm in 1252. Ondertussen groeide in het Baltische gebied de macht van de Hansa-liga. Om aan deze dreiging het hoofd te bieden, verenigden de Zweedse, Deense en Noorse koninkrijken zich in 1397 in de Unie van Kalmar, die tot 1520 bleef bestaan. Deze unie betekende voor Zweden echter vooral ondergeschiktheid t.o.v. Denemarken. In 1471 poogden de Denen vergeefs Zweden in te nemen. Na een nieuwe Deense campagne in 1520 – waarbij vele vooraanstaande Zweedse edelen werden ter dood gebracht - gaven de Zweden zich gewonnen en aanvaardden het gezag van de Deense koning Kristian II. Eén van de edelen die echter aan de moordpartij ontsnapten, was Gustav Eriksson. Hij zette een Zweedse bevolkingsopstand tegen de Deense tiran op en wist eind 1520 de Denen te verjagen (wat meteen het einde van het Verdrag van Kalmar betekende). Gustav Eriksson werd in 1523 tot koning Gustav I Vasa gekroond. Hij was de eerste van een dynastie die bijna 150 jaar de macht in handen zou houden: de Vasa-dynastie. Onder zijn opvolgers ging het Zweden op cultureel en politiek vlak voor de wind. In de 17de eeuw breidde Zweden zich uit langs de Baltische en Duitse kusten, veroverde stukken van Denemarken en Noorwegen en stichtte haar eerste Amerikaanse kolonie in wat nu Delaware is. Zo werd Zweden zelfs voor een tijdje de machtigste staat van Europa. Anders Reizen
4
Pogingen om diep in Rusland te kunnen doorstoten (tegen de Russische tsaar Peter de Grote) hadden echter het omgekeerde effect en leidden tot het einde van Zwedens Baltische rijk, waarvan na enkele decennia van uitputtende oorlog enkel Finland en een stukje van Polen overbleven. De periode van vrede die volgde onder Gustav III (1771-1792)– de zg. gouden jaren – was dankzij ‘s konings grote interesse in kunst, literatuur en theater een culturele en wetenschappelijke bloeiperiode. Uit de elegante neo-classisistische stijl die destijds in zwang was aan het hof van de Franse koning Lodewijk XVI distilleerde hij zijn eigen versie, de zg. Gustaviaanse stijl, waarin het soberder Zweedse karakter een eigen plaatsje kreeg. De Zweed Karl Linaeus legde de basis van de hedendaagse plantenkunde met de ontwikkeling van de classificatiesysteem voor planten, terwijl Anders Celsius de centesimale temperatuurschaal ontwikkelde. Gustav III werd in 1792 door samenzweerders tijdens een gemaskerd bal in de opera neergeschoten. Het drama inspireerde Verdi tot het componeren van zijn opera Un Ballo in Maschera. Na de moord op Gustav III werd Zweden meegesleept in de Napoleontische oorlogen. Begin 19de eeuw ging Finland luidens een akkoord tussen Napoleon en tsaar Alexander over in Russische handen. De Franse maarschalk Jean-Baptiste Bernadotte werd in 1810 aangesteld tot erfprins van Zweden. Met deze zet hoopten de Zweden de steun van Frankrijk te verwerven om Finland terug te krijgen. Dit lukte niet, maar een compromis in 1814 leidde tot de overdracht van Noorwegen uit Deense in Zweedse handen. Noorwegen zou tot 1905 deel uitmaken van zijn oostelijke buur. In 1818 werd Bernadotte gekroond tot koning Karl XIV Johan. Zijn dynastie vormt tot op heden de Zweedse koninklijke dynastie. In de 20ste eeuw evolueerde Zweden van een agrarische naar een industriële staat. Veel mensen van het platteland verhuisden naar de steden of emigreerden naar Amerika. Een belastingstelsel dat tot de duurste ter wereld behoort, liet toe om een sociale welvaartstaat uit te bouwen met een levensstandaard die eveneens één van de hoogste ter wereld is. Tal van innovaties leidden tot een wereldwijde reputatie op technologisch vlak, terwijl op het vlak van toegepaste kunsten de “Zweedse moderne stijl” synoniem werd van goede smaak, functionaliteit en kwaliteit.
STAATSBESTEL Zweden is een constitutionele monarchie. De koning is het staatshoofd, maar de werkelijke macht ligt bij het parlement. Opgericht in 1435 is dit één van de oudste wetgevende instellingen ter wereld, waarin lange tijd vertegenwoordigers van de adel, de clerus, de burgerij en het gewone volk zetelden. In de 19de eeuw werd overgegaan tot het Tweekamerstelsel, dat op zijn beurt in 1971 hervormd werd tot een parlement met slechts 1 Kamer. Sinds 1814 heeft Zweden aan geen enkele oorlog meer deelgenomen. Tijdens de twee Wereldoorlogen bleef het strikt neutraal, en het koos er ook voor om geen deel uit te maken van militaire pacten zoals de NAVO. Niettemin vaart Zweden geen isolationistische koers, en is het een actief lid van de Verenigde Naties.
GODSDIENST Tot 2000 had Zweden een staatskerk, de evangelisch-lutherse Zweedse Kerk. Van bij de geboorte was elke Zweed lid van deze staatskerk. Nu deze is afgeschaft, daalt het aantal leden jaarlijks (in 2008 was zo’n 73% nog lid van deze kerk), evenals het kerkbezoek. Andere godsdiensten die in beperkte mate voorkomen zijn de islam en jodendom.
Anders Reizen
5
ZWEEDSE FEESTDAGEN De nationale feestdag wordt gevierd op 6 juni (de dag in 1523 waarop Gustav I Vasa koning werd van onafhankelijk Zweden). Zweden kent – naast de bekende algemene feestdagen - enkele feestdagen die bij ons niet gevierd worden, en vaak met licht in verband staan: - Walpurgisnacht (30 april): dan worden grote vreugdevuren ontstoken. - Midzomerfeest (de zaterdag die het dichtst bij 21 juni ligt): viering van de zonnewende, met bloemenkransen op het hoofd en dansen rond een met groen versierde paal. - Sankt Lucia (13 december): het lichtfeest (met kaarsenkransen op het hoofd) dat de kerstperiode inluidt. Een bijzonderheid zijn ook de feestjes in augustus waarop grote aantallen rivierkreeftjes worden gegeten.
Anders Reizen
6
