Lanceerdag Draaiboek ‘neonatale opsporing van aangeboren metabole aandoeningen’ 20 oktober 2009
‘Interpretatie van de screeningresultaten en begeleiding na afwijkend screeningresultaat’ Prof. Dr. R. Van Coster Universitair Ziekenhuis Gent Kinderziekenhuis
Elf aangeboren stofwisselingsziekten 1. Fenylketonurie en hyperfenylalaninemie 2. Biotinidase deficiëntie 3. Medium-chain acyl-CoA dehydrogenase deficiëntie 4. Multiple acyl-CoA dehydrogenase deficiëntie 5. Isovaleriaanacidemie 6. Propionacidemie 7. Methylmalonacidemie 8. Maple syrup urine disease 9. Glutaaracidemie type I 10. Congenitale hypothyreoïdie 11. Congenitale bijnierschorshyperplasie
ARTS SCREENINGCENTRUM fenylketonurie en hyperfenylalaninemie biotinidase deficiëntie medium-chain acyl-CoA dehydrogenase deficiëntie multiple acyl-CoA dehydrogenase deficiëntie isovaleriaanacidemie propionacidemie methylmalonacidemie maple syrup urine disease glutaaracidemie type I
congenitale hypothyreoïdie congenitale bijnierschorshyperplasie
KINDERARTS MATERNITEIT
KINDERARTS MATERNITEIT
REFERENTIE CENTRUM METABOLE AANDOENINGEN (CEMA)
KINDERARTS KINDERENDOCRINOLOOG
Drie manieren van reageren bij afwijkend resultaat: A. Via brief contact opnemen met materniteit en vragen het controle kaartje via de post op te sturen B.Telefonisch contact opnemen met materniteit en vragen dringend het controle kaartje te bezorgen C.Telefonisch contact opnemen met materniteit en melden dat de pasgeborene dringend dient behandeld te worden
Fenylalanine In hersenen: belangrijk deel van neurotransmitters gesynthetiseerd uitgaand van fenylalanine
Fenylalanine Screeningsresultaat
Interpretatie
Actie
> 2,5 - < 6 mg/dL > 150 - < 360µmol/L
Afwijkend
Controle bloedkaartje (per post)
6 - 8 mg/dL 360-480 µmol/L
Afwijkend
Dringende kwantitatieve controle
> 8 mg/dL > 480 µmol/L
Sterk afwijkend
Verwijzing voor verdere diagnostiek en therapie (tefefonisch)
Biotinidase deficiëntie Biotinidase activiteitsresultaten onder de afkapgrens worden als afwijkend beschouwd Afkapgrens: minder dan 10% van de gemiddelde enzymactiviteit in de populatie genomen Bij afwijkend resultaat: analyse in eerste instantie herhaald op hetzelfde bloedkaartje Indien tweede resultaat eveneens afwijkend: controle-bloedkaartje gevraagd (via brief of telefonisch) Indien biotinidase activiteit in controle-bloedkaartje eveneens afwijkend: behandelend arts gecontacteerd voor instellen van behandeling (R/ Biotine, goedkope behandeling)
MCAD, MADD, GA, PA, MMA, MSUD en IVA medium-chain acyl-CoA dehydrogenase deficiëntie (MCAD) multiple acyl-CoA dehydrogenase deficiëntie (MADD) glutaaracidemie type I (GA) propionacidemie (PA) methylmalonacidemie (MMA) isovaleriaanacidemie (IVA) maple syrup urine disease (MSUD)
Tandem MS analyse
MCAD, MADD, GA, PA, MMA, IVA en MSUD
MADD = Glutaaracidurie type II
MCAD
R/ nuchter zijn vermijden
ETF en ETF dehydrogenase deficientie
= Glutaar acidurie type II, MADD Multipele Acyl-dehydrogenasen
NADH
FADH2
Glutaarzuur dehydrogenase
ETF dehydrogenase ADP ETF
NAD+ H+
H+
Fumaraat
I
e-
III
Intermembranair H+
IV
III II
V
H+
Succinaat
H+ H+
Matrix
H+
ATP
ATP
II
IV CoQ
Cyt c
H+
H+
H+
H+
H+
H+
H+
ADP
Glutaaracidurie type I (GA)
R/ eiwit arm dieet + AZ mengsel
Propionacidemie (PA)
Mitochondriale matrix
In urine (organische zuren) R/ eiwit arm dieet + AZ mengsel
Methylmalonacidemie (MMA) Valine
Mitochondriale matrix
Methylmalonzuur
succinyl-CoA Vit B12
R/ eiwit arm dieet + AZ mengsel
Isovaleriaanaciduria (IVA) Leucine
Mitochondriale matrix
Isovaleric CoA Isovaleric CoA dehydrogenase
R/ eiwit arm dieet + AZ mengsel
Maple sirup urine disease (MSUD)
Valine Leucine Isoleucine
Mitochondriale matrix
Branched-chain alpha-ketoacid dehydrogenase
R/ eiwit arm dieet + AZ mengsel
MCAD, MADD, GA, PA, MMA, IVA en MSUD Tandem MS resultaten boven afkapgrens als afwijkend beschouwd Op basis van graad van afwijking en mogelijk aanwezigheid van patroon bij MCAD (C8-, C6- en C10:1- carnitine) MADD (C8- en C10-carnitine; met secundair C4, C5-, C14- en C14:1-carnitine) Indien afwijking uitgesproken: aandoening waarschijnlijk dient gestart te worden met verdere diagnostiek Indien afwijking mild: vragen van nieuw bloedkaartje Afwijkende resultaten van acylcarnitines en/of aminozuren worden doorgegeven met vraag voor controle bloedkaartje, al dan niet aangevuld met - urinestaal voor verdere diagnostiek (organische acidemieën PA, MMA, IVA, GA) - plasmastaal voor verdere diagnostiek (aminozurenanalyse voor MSUD) Indien MCAD acylcarnitine profiel: naast analyse van organische zuren in urine ook moleculair genetisch onderzoek
Aandoening
Gemeten component(en)
MCAD
C8-, C6-, C10:1-, C10-carnitine
MADD
C8- en C10-carnitine; met secundair C4, C5-, C14- en C14:1carnitine
IVA
C5-carnitine (isovalerylcarnitine)
PA
C3-carnitine (propionylcarnitine)
MMA
C3-carnitine
MSUD
leucine – isoleucine; valine
GA
C5DC-carnitine (glutarylcarnitine)
TSH
TSH Screeningsresultaat
Interpretatie
Actie
≥ 15 - < 25 mU/L
Afwijkend/dubieus
Controle bloedkaartje
≥ 25 - < 50 mU/L
Afwijkend
Dringend controle bloedkaartje
≥ 50 - ≤ 100 mU/L
Zeer afwijkend
> 100 mU/L
99% zekerheid van CHT
Dringend controle bloedkaartje en schildkliertesten op serum Dringend behandelen en diagnostiek CHT
17-OH-PROGESTERON Screeningsresultaat
Interpretatie
Actie
≤25 - ≤75 nmol/L
Afwijkend
Controle bloedkaartje
> 75 nmol/L
Sterk afwijkend
Dringende controle bloedkaartje
De behandeling van congenitale bijnierhyperplasie gebeurt bij voorkeur in een centrum voor kinderendocrinologie.
17-OH-PROGESTERON Voor prematuren: “Dit resultaat kan vals positief zijn als gevolg van immaturiteit van de bijnieren” Een controlestaal is, in overleg met de neonatoloog, gewenst: •bij een zwangerschapsduur >33 weken: 7-9 dagen na eerste bloedafname •bij een zwangerschapsduur <33 weken: 14-16 dagen na eerste bloedafname
Resultaatmededeling Alleen afwijkende screeningsresultaten worden meegedeeld Ze worden doorgegeven hetzij aan kinderarts, hetzij aan materniteit
Opvolging van positief opgespoorden (positief opsporingsresultaat werd meegedeeld)
Aan behandelende arts wordt bevestiging van resultaat gevraagd en worden verdere diagnostische onderzoeken aanbevolen Wordt gevraagd bevestiging van diagnose en ingestelde behandeling schriftelijk mee te delen aan opsporingsverantwoordelijke Indien na een week geen mededeling van diagnostische bevestiging of ingestelde therapie, neemt arts screeningcentrum opnieuw telefonisch contact op met behandelende arts Alleen indien geen behandelende arts werd meegedeeld, worden ouders rechtstreeks door opsporingscentrum verwittigd Ouders worden verwezen naar gespecialiseerd centrum en/of resultaat wordt doorgestuurd naar door hen opgegeven behandelend arts
Mede in naam van neonatale screeningcentra in Vlaanderen en van screeningcentrum in Gent (Dr. Birgit Wuyts)
