januari 2012 BBV Notitie Investeringen/Kredieten
1. Inleiding. In de praktijk blijkt het moeilijk te zijn investeringskredieten te beheersen. Het is weerbarstiger dan de regelgeving doet vermoeden. Investeringskredieten worden regelmatig overschreden, termijnen van uitvoering niet gehaald en het komt ook nog al eens voor dat jaargrenzen onbedoeld worden gepasseerd. Ook het verschil tussen investeringen met een economisch nut en een maatschappelijk nut werpt vragen op. Deze laatste soort kan (bij voorkeur alleen bij wijze van uitzondering) geactiveerd worden (artikel 59.4 BBV), terwijl de investeringen met een economisch nut juist moeten worden geactiveerd (artikel 59.1 BBV). Bijdragen van derden mogen (artikel 62.2 BBV) daarop weer in mindering worden gebracht. Ook het fenomeen “reserve kapitaallasten” werpt veel vragen en misverstanden op. In deze notitie wordt, aan de hand van voorbeelden, ingegaan op de verschillende situaties waarbij op verschillende wijze investeringskredieten kunnen worden aangevraagd. Tevens wordt ingegaan op overschrijdingen van dergelijke kredieten en begrotingsconsequenties van, de vaak voorkomende, vertragingen in de uitvoering. 2. Algemeen. “Voor alle taken en activiteiten brengt de raad jaarlijks op de begroting de bedragen die hij daarvoor beschikbaar stelt, alsmede de financiële middelen die hij naar verwachting kan aanwenden.” Zo luidt artikel 189, lid 1, Gemeentewet. Deze taken en activiteiten betreffen de jaarlijkse lasten, waaronder de (kapitaal)lasten die voortvloeien uit de investeringen. Ook het bedrag van een investering kan tot de jaarlijkse lasten worden gerekend, hetgeen afhankelijk is wat hierover is geregeld in de financiële verordening o.g.v. artikel 212 Gemeentewet. Volgens het BBV bestaat de begroting uit de beleidsbegroting en de financiële begroting, waarbij de financiële begroting bestaat uit het overzicht van baten en lasten en een uiteenzetting van de financiële positie en de toelichting. In deze uiteenzetting wordt afzonderlijk aandacht besteed aan de investeringen; onderscheiden in investeringen met een economisch nut en investeringen in de openbare ruimte met een maatschappelijk nut (BBV art. 20, lid 2b). Door de vaststelling van de begroting gaat de raad akkoord met de in de uiteenzetting opgenomen investeringen en de daaruit voortvloeiende lasten die in de desbetreffende programma’s zijn opgenomen. Indien er investeringskredieten noodzakelijk zijn in de loop van het jaar die niet bij de vaststelling van de begroting waren voorzien, dienen deze ter besluitvorming aan de raad te worden voorgelegd. Zo’n voorstel aan de raad dient te worden vergezeld met een structureel sluitende begrotingswijziging, waarin de baten en lasten voortvloeiende uit de investering zijn opgenomen. 1
januari 2012 In het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) wordt in de artikelen 59 tot en met 65 ingegaan op de waardering, activering en afschrijving. Daarnaast is er in mei 2007 een notitie van de Commissie BBV verschenen over de verkrijging/vervaardiging en onderhoud van kapitaalgoederen.
3. Het aanvragen van investeringskredieten. In de begroting worden op grond van artikel 20 BBV de nieuwe investeringen opgenomen (zie een voorbeeld van een overzicht in de bijlage). De hieruit voortvloeiende lasten worden, voor zover deze op het begrotingsjaar drukken , bij het betreffende programma opgenomen, alsmede in het overzicht van baten en lasten. Voorbeeld 1 Ladderwagen In 2012 is er een nieuwe ladderwagen voor de Brandweer nodig. De kosten worden geraamd op € 200.000,= en de levensduur is naar verwachting 8 jaar. De binnen de gemeente gehanteerde omslagrente is 4%. Wijze van aanvraag en verwerking In de begroting wordt het investeringsbedrag opgenomen en de uit deze investering voortvloeiende exploitatielast (rente € 8.000,= en afschrijving € 25.000,=) wordt in het betreffende programma (bijvoorbeeld Openbare Orde en Rampenbestrijding) opgenomen. Naast de begroting is er nog de uitvoeringsinformatie die bestaat uit de productenraming en toelichting ten tijde van de begroting(art. 66 BBV). De toelichting op de productenraming bestaat tenminste uit een overzicht van kapitaallasten (art. 67 BBV) en uit dit overzicht wordt de informatie gegeven over de afschrijvingen en de toegerekende rente (art. 68 BBV). De uitvoeringsinformatie is voor het college en niet voor de raad. Voorbeeld 2 Stadhuis Bij de begrotingsbehandeling 2012/2015 heeft de raad op voorstel van het college een uitgaafstelpost opgenomen voor een nieuw te bouwen stadhuis. In augustus 2012 is het voor het college duidelijk wat het nieuw te bouwen stadhuis gaat kosten en daarom stelt zij de raad voor een krediet beschikbaar te stellen van € 20.000.000.=. De kosten is als volgt verdeeld: 2012 2013 2014 2015
€ 4.000.000,= € 6.000.000,= € 8.000.000,= € 2.000.000,=
Wijze van aanvraag en verwerking In het voorstel aan de raad wordt een krediet gevraagd van € 20.000.000,= met een indicatieve verdeling van de investering over de jaren. Uiteraard wordt een begrotingswijziging voorgesteld waarin de lasten voortvloeiend uit de investering (rente en afschrijving) voor 2012 zijn opgenomen. Tevens dient te worden aange2
januari 2012 geven op welke wijze de structurele lasten van het stadhuis in de toekomst gedekt zullen worden. Voorbeeld 3 Sportcentrum De raad heeft enkele jaren geleden een bestemmingsreserve ingesteld om een groot sportcentrum te realiseren. Het college heeft berekend dat dit centrum € 50.000.000,= gaat kosten. Dit sportcentrum heeft niet alleen een locale en regionale functie, maar ook nationaal en internationaal. Daarom verstrekken enkele nationale sportbonden en ministeries een investeringssubsidie van € 20.000.000,=. Voor het resterende bedrag van € 30.000.000,= wil het college geld onttrekken aan de reeds ingestelde bestemmingsreserve Sportcentrum. Wijze van aanvraag en verwerking Het college stelt de raad voor om een krediet van € 50.000.000,= beschikbaar te stellen voor de realisatie van een sportcentrum, zijnde een investering met een economisch nut. Het bedrag van € 30.000.000,= (investering na de aftrek van de bijdragen van derden) zal worden geactiveerd. Tevens wordt de raad voorgesteld om de bestemmingsreserve Sportcentrum om te vormen tot de reserve Kapitaallasten Sportcentrum. De jaarlijkse kapitaallasten (rente en afschrijving) voortvloeiend uit het geactiveerde bedrag maken een onderdeel uit van het resultaat voor bestemming. Uit de nieuw ingestelde reserve vindt jaarlijks een onttrekking plaats voor de rente en afschrijving van de investering. Vervolgens ontstaat het resultaat na bestemming. Voorbeeld 4 Grondaankoop voor niet in exploitatie genomen complex In maart 2012 wil het college een stuk grond aankopen om dit te ontwikkelen tot een woningbouwlocatie. Kosten € 2.000.000,=. Wijze van aanvraag en verwerking Alhoewel het betreffende gebied (binnen het Grondbedrijf) nog niet in exploitatie is genomen en er geen exploitatie begroting is opgesteld, zal het college in het raadsvoorstel aannemelijk moeten maken dat de aankoopprijs zodanig is dat een sluitende exploitatie mogelijk moet zijn. Indien dit niet het geval is zal voor het onrendabele deel dekking aangegeven moeten worden c.q. zal (hopelijk slechts een tijdelijke) afwaardering tegen de marktwaarde moeten plaatsvinden (middels een, niet herstelbare, afboeking of het treffen van een verliesvoorziening). Voorbeeld 5 Grondaankoop voor in exploitatie genomen complex Er is in het grondbedrijf een complex geopend voor de realisatie van een industrieterrein. Op basis van een sluitende exploitatiebegroting heeft de raad op voorstel van het college het complex in exploitatie genomen. Naast de kosten van bouwrijp maken is voor de aankoop van de gronden een bedrag van € 10.000.000,= opgenomen. Het college wil een stuk grond van € 4.000.000,= aankopen. Dit stuk grond past in de exploitatiebegroting.
3
januari 2012 Wijze van aanvraag en verwerking Toen de raad het besluit nam om het complex in exploitatie te nemen was dat mede op basis van de sluitende exploitatieopzet. De raad heeft hiermee een krediet gevoteerd ter grootte van die exploitatieopzet. Het college hoeft voor de voorliggende aankoop niet nog eens een krediet aan te vragen, tenzij hier over met de raad afwijkende afspraken zijn gemaakt. 4. Onderschrijdingen en overschrijdingen. Als alles volgens plan gaat wordt de investering binnen de door de raad vastgestelde kaders (o.a. financiële en tijdsmatige) uitgevoerd, maar wat zijn de gevolgen als dat niet lukt? Uitgaande dat er met de raad geen nadere afspraken zijn gemaakt kunnen de volgende situaties zich voordoen. Voorbeeld 1a. Ladderwagen In juni 2012 blijkt dat de ladderwagen pas in 2013 geleverd kan en betaald moet worden. Gevolg c.q. oplossing De raad hoeft geen nieuw krediet te voteren. Wel zal het betreffende bedrag in de begroting 2013 moeten worden opgenomen. De lasten zijn al in de meerjarenbegroting/concept-begroting 2013 opgenomen. In de rekening 2012 vallen de geraamde exploitatielasten vrij en maken een onderdeel uit van het gerealiseerde resultaat.
4
januari 2012 Voorbeeld 1b. Ladderwagen In december 2012 blijkt dat de ladderwagen pas in 2013 geleverd kan en betaald moet worden. De begroting 2013 is al vastgesteld, waarin de lasten voor de ladderwagen zijn opgenomen. Gevolg c.q. oplossing De raad moet geen nieuw krediet voteren, want dan zou dit 2x plaatsvinden. Wel moet de raad het betreffende bedrag in 2013 opnieuw opvoeren door middel van een begrotingswijziging. Voorbeeld 2a. Stadhuis De bouw van het stadhuis is vertraagd en in 2012 wordt maar € 2.000.000,= uitgegeven. Het college gaat er vanuit dat de vertraging in 2013 wordt ingelopen. De uitgaaf 2013 zal daarom geen € 6.000.000,= maar € 8.000.000,= bedragen. Gevolg c.q. oplossing Ondanks het feit dat er maar € 6.000.000,= aan kapitaaluitgaaf is geraamd hoeft het college niet naar de raad. Het totaalbedrag en het jaar van gereedkomen blijft immers gelijk. De raad zal natuurlijk wel over de voortgang worden geïnformeerd. Voorbeeld 2b. Stadhuis Bij de bouw van het stadhuis blijkt dat de funderingswerkzaamheden € 3.000.000,= duurder zullen uitvallen dan was geraamd. Het totaal beschikbare krediet is daardoor te laag. Gevolg c.q. oplossing Het college informeert de raad per omgaande en stelt de raad voor een aanvullend krediet beschikbaar te stellen en de hieruit voortvloeiende lasten en de dekking van deze lasten worden in een door de raad vast te stellen begrotingswijziging verwerkt. Voorbeeld 3a. Sportcentrum Door een forse vertraging in de uitvoering wordt het Sportcentrum later dan verwacht in gebruik genomen. De geraamde kapitaallasten zijn (nog) niet nodig, maar hiervoor is al wel een onttrekking geraamd uit de reserve Kapitaallasten Sportcentrum. Gevolg c.q. oplossing De gemeenterekening kent bij de resultaatbepaling een voordeel vanwege de onttrekking aan de reserve Sportcentrum, terwijl er nog geen sprake is van lasten. Bij de winstbestemming zal het college de raad voorstellen de onttrekking te compenseren door een storting in die reserve voor eenzelfde bedrag.
5
januari 2012
Voorbeeld 5a. Grondaankoop voor een in exploitatie genomen complex Het college wil een stuk grond aankopen voor het in exploitatie genomen complex dat veel duurder is dan was ingeschat. Hierdoor zal het complex niet langer een sluitende exploitatie hebben. Gevolg c.q. oplossing Het college zal aan de raad een voorstel moeten doen tot de afwaardering van deze exploitatieopzet om weer tot een sluitende exploitatie te komen. In plaats van een afwaardering kan er ook een verliesvoorziening worden getroffen. Dit verlies kan mogelijk via de algemene bedrijfsreserve worden opgevangen. 5. Nadere afspraken met de raad Om te voorkomen dat investeringskredieten keer op keer door middel van een begrotingswijziging worden opgevoerd (zie voorbeeld 1b) kunnen hierover afspraken met de raad worden gemaakt. In het uitwerkingsbesluit financiële verordening (zie artikel 212 van de Gemeentewet) dat door de raad is vastgesteld kan bijvoorbeeld zijn opgenomen dat: -
-
Bij de aanvraag van kredieten zal een planning worden toegevoegd waarin is opgenomen wanneer uitgenut gaat worden (kasplanning). Deze kasplanning vormt de basis van de te berekenen kapitaallasten. Daarnaast kan op basis van deze planning inzicht worden gegeven wat de eventuele vertraging is bij de uitvoering van het project. Kredieten die langer dan … jaar uitlopen vallen vrij. Indien het krediet toch nog langer nodig is dient het college dit aan de raad middels een kredietvoorstel voor te leggen.
Vaak zitten er in de begroting ook nog investeringen voor vervanging van materieel (auto’s, computers e.d.) de zogenaamde routine-investeringen. Ook hierbij wordt regelmatig de behoefte gevoeld deze kredieten deels over te boeken. Het over te boeken bedrag kent men vaak pas nadat de begroting voor het volgend jaar al is vastgesteld. Om te voorkomen dat er (tijdelijk) geen krediet is maar toch uitgaven gedaan moeten worden kan in het uitwerkingsbesluit bijvoorbeeld het volgende worden opgenomen. Bij overboeking van overlopende kredieten van routine-investeringen via een begrotingswijziging worden de volgende criteria gehanteerd: - per over te boeken post geldt een minimum van ….; - de kredieten kunnen maximaal éénmaal worden overgeheveld, hetgeen inhoudt dat het krediet na twee jaar vrijvalt; - overheveling is noodzakelijk om de met de raad afgesproken prestaties na te komen.
6
januari 2012 Om te voorkomen dat er wel onttrekkingen aan reserves plaatsvinden, terwijl de bedoelde inspanning niet heeft plaatsgevonden (zie voorbeeld 3a) kan het volgende worden opgenomen: - De kapitaallastenreserves zijn gekoppeld aan de betreffende investeringen. Dit houdt in dat wanneer de investering vertraging oploopt de onttrekking evenredig lager zal zijn en vice versa. Soms vinden investeringen sneller plaats dan was voorzien. Hierdoor kan een overschrijding van het voor dat jaar beschikbaar gestelde krediet ontstaan. Zolang het totale krediet niet wordt overschreden en ervan uitgaande dat een eventuele extra last past binnen het geautoriseerde programmatotaal, is er geen noodzaak om dit separaat aan de raad voor te leggen en kan worden volstaan met melding in de reguliere bestuursrapportages.
7
januari 2012 Kapitaallasten en nieuwe investeringen 2012
Bijlage Cursief = investeringen 2012
Balans
Omschrijving
nr.
Sector/
Boekwaarde
dienst
1-1-2012
B0101 Gronden en terreinen
31.133.589
Vermeerdering Verminderingen Afschrijving (investering) 2.238.210
Boekwaarde
Rente*
Totaal
31-12-2012 1.287
kapitaallasten
33.370.512
1.246.964
1.248.251
2.238.210
24.420
24.420
927
5.588.489
257.113
258.040
41.489.059
10.134.661
450.368.009
19.624.999
29.759.660
Specificatie vermeerdering: - Vleugelschool
SAM
B0102 Woonruimten
2.238.210 5.589.416
B0103 Bedrijfsgebouwen
419.013.611
Specificatie vermeerdering: - Renovatie parkeergarage
OW
300.000
12.122
287.878
6.018
18.140
- Transformatieplan
OW
13.396.409
0
13.396.409
0
0
- Sportcentrum
SAM
500.000
2.621
497.379
10.000
12.621
- Kinderopvang
SAM
1.299.878
0
1.299.878
0
0
- Huisvesting scholen en BSO
SAM
13.445.733
58.102
13.387.631
158.290
216.392
- Multifunctionele accommodaties
SAM
12.547.039
82.259
12.464.780
464.165
546.424
6.358.020
2.047.611
71.838.797
3.512.334
5.559.945
B0104 Grond- weg- en waterbouwk.werken
67.528.388
Specificatie vermeerdering: - Investering ivm WUW
OW
479.300
5.210
474.090
9.172
14.382
- Diverse (riolerings)werkzaamheden
OW
1.570.000
36.180
1.533.820
144.335
180.515
- Beken en sprengen
OW
4.308.720
44.189
4.264.531
220.131
264.320
40.500
415.870
2.616.639
131.106
546.976
B0105 Vervoermiddelen
2.992.009
Specificatie vermeerdering:
8
januari 2012
Cursief = investeringen 2012 Balans
Omschrijving
nr.
Sector/
Boekwaarde
dienst
1-1-2012
Vermeerdering Verminderingen Afschrijving (investering)
Boekwaarde
Rente*
Totaal
31-12-2012
kapitaallasten
- Voertuigen
BRW
21.500
1.532
19.968
322
1.854
- Dienstauto
PD
19.000
1.653
17.347
285
1.938
8.182.790
3.047.605
25.531.474
920.792
3.968.397
286.800
19.092
267.708
4.738
23.830
B0106 Machines/apparaten/installaties
20.396.289
Specificatie vermeerdering: - Diversen Publieksdienst
PD
- Parkeerautomaten/apparatuur
OW
2.340.000
91.032
2.248.968
39.923
130.955
- Transformatieplan
OW
3.680.990
0
3.680.990
0
0
- Automatisering
MID
1.875.000
139.862
1.735.138
63.491
203.353
672.550
1.162.757
12.317.445
586.860
1.749.617
20.000
782
19.218
341
1.123
B0107 Overige materiële vaste activa
12.807.652
Specificatie vermeerdering: - Routine investeringen 2012
BRW
- Routine investeringen 2012
MID
29.550
2.570
26.980
443
3.013
- Routine investeringen 2012
OW
465.500
40.499
425.001
6.976
47.475
- Vervanging meubilair en inventaris
MID
157.500
0
157.500
2.687
2.687
16.810.718
601.631.365
26.280.168
43.090.886
Totaal materiële activa
559.460.954
58.981.129
0
* exclusief bouwrente
9
