Koperblaasinstrumenten
2
Algemeen
2
Het onderhoud van ventielen en cilinders
3
Het schoonmaken
4
Tot Slot
5
Klarinetten
6
In elkaar zetten
6
Schoonmaken en onderhouden
6
Saxofoons
8
In elkaar zetten
8
Schoonmaken van de saxofoon
8
Het mondstuk
9
Dwarsfluiten
11
In elkaar zetten
11
Schoonmaken
12
Voorzorg
13
Plakkende polsters
13
Onderhoud
14
Houten dwarsfluiten
14
Hobo en Fagot
15
Colofon
15
Koperblaasinstrumenten Algemeen In de praktijk komt het vaak voor dat instrumenten defect raken door vuil dat niet is weggehaald. Dit vuil kan door een aantal oorzaken op het instrument komen: In de eerste plaats willen wij wijzen op de vingerafdrukken die achterblijven na gebruik of bespeling van het instrument. Indien deze namelijk niet direct worden verwijderd, ontstaan op die plaatsen onherroepelijk lelijke vlekken. Daarom: Na gebruik van uw instrument dienen vingerafdrukken te worden verwijderd. Gebruik daarvoor een poetsdoek. In de tweede plaats wijzen wij op het gevaar van vocht in de vorm van regenwater of vochtige lucht. Zo laten regendruppels welke op het metaal zijn ingedroogd zich bijzonder moeilijk verwijderen. Daarom: Indien regenwater op uw instrument terecht is gekomen, moet u dit grondig verwijderen en nadien het metaal opwrijven met een poetsdoek, tot de glanzende kleur is teruggekomen. Gebruik voor het oppoetsen van instrument NOOIT een poetsmiddel. Dit omdat dan de laklaag van het instrument kan verdwijnen. In de derde plaats attenderen wij op het gebruik van étuis en koffers. Naast de enorme nuttige functie hiervan blijft er over het nadeel van een té luchtdichte afsluiting. Het vocht in een instrument moet namelijk de mogelijkheid krijgen zich te verwijderen en mag zich niet opslaan in een étui of koffer. Daarom: Na het gebruik van een instrument moet eerst al het vocht worden verwijderd uit het instrument. Vervolgens kan het instrumenten worden opgeborgen in zijn koffer of étui. Hierbij moet worden opgelet dat het vocht kan ontsnappen. Laat zo af en toe de koffer eens open staan.
Het onderhoud van ventielen en cilinders De ventielen moeten regelmatig worden geolied met speciale ventielolie. Ventielolie heeft twee functies: er voor zorgen dat de ventielen of cilinders goed blijven functioneren er voor zorgen dat het metaal van de ventielen of cilinders schoon blijft. De beste methode voor het oliën van de ventielen is als volgt: Trek de te oliën ventiel ca 2 á 3 cm uit de ventielbus. Spuit royaal olie daarop en breng met een draaiende beweging het ventiel weer op de plaats. Voor cilinders kunt u het beste de ventielolie spuiten in de collies buis, welke op het betreffende cilinderventiel correspondeert en gelijktijdig de cilinder op en neer beweegt. Gaarne geven wij u het volgende advies: Zorg er voor, dat de ventielolie altijd bij de hand is. Zodra de ventielen iets beginnen te ‘zuigen’ of de cilinders niet vlot draaien, direct inspuiten en het euvel zal zijn verholpen. In de praktijk is duidelijk geworden, dat het schoonmaken van ventielen of cilinders met een doek van minder belang is, dan het regelmatig oliën. Doordat de ventielolie zeer dun is, verdwijnt de olie met het overige vocht via waterklep, buizen of beker. Daarom is ‘voortdurend’ oliën erg belangrijk. U zult ervaren, dat wanneer u bovenstaand goed toepast, u weinig of in het geheel geen moeilijkheden zult hebben met de ventielen of cilinders. Indien u dan bovendien drie a vier maal per jaar de ventielen of cilinders uit het instrument neemt en schoon maakt met een doek, dan is het onderhoud optimaal.
Het schoonmaken Het instrument moet verder iedere 2 a 3 maanden schoongemaakt worden. Dit omdat door het blazen vocht vanuit de mond in het instrument komt. Dit is niet alleen water. Het bevat allerlei vuiligheid, zoals etensresten. Deze blijven in het instrument achter. De buizen zullen steeds verder dichtslibben. Het wordt dan ook steeds moeilijker blazen op zo’n instrument. Het instrument zal ook steeds onzuiverder in stemming worden. Haal voor dit onderhoud je hele instrument uit elkaar. Dat wil zeggen: Ventielen Ventielbuizen Stempijpje Leg het instrument in lauwwarm water. Dit kan in een badkuip of kinderbadje. Lukt dit niet dan kan je altijd je instrument doorspoelen onder de douche. Gebruik nooit heet of kokend water! Gebruik een klein beetje vloeibaar schoonmaakmiddel zoals Dreft of Badedas. Gebruik nooit soda! Zorg dat na het weken het instrument wordt schoon gespoeld. Droog het daarna af met een zachte doek. Doe dit ook met de losse onderdelen. Smeer dan de uiteinde van de buizen in met ‘slide grease’ Smeer dit ook licht op het schroefdraad van de ventielen. Nooit op de ventielen zelf. Doe op de ventielen zelf weer enkele druppels ventielolie. Poets het instrument met een zachte doek en klaar ben je.
Tot Slot Voor het schoonmaken van instrumenten zijn verschillende wissers verkrijgbaar, ook in grootte. Het mondstuk steeds voorzichtig in de mondstukbuis zetten en er nooit met de hand op slaan. Berg geen losse onderdelen in de koffer op, of er moet een aparte opbergruimte voor zijn. Eet of drink nooit onder het spelen. Zorg voor een schone mond alvorens te gaan spelen. Houd het mondstuk zowel inwendig als uitwendig goed schoon. “Repareer” in geen geval uw instrument zelf. Laat dat aan de vakman over. Als er onderdelen van het instrument (ventielen, buizen etc) niet met handkracht los zijn te krijgen, neem dan contact op met de instrumentenbeheerder. Gebruik nooit gereedschap, dat kan het instrument blijvend beschadigen. Gebruik geen vaseline, want bij hoge temperatuur drijft het weg en bij lage temperatuur stolt het.
Klarinetten In elkaar zetten
Bij het in elkaar zetten van de klarinet moet goed opgelet worden. Het is namelijk een ontzettend kwetsbaar instrument. De stukken passen makkelijk in elkaar als deze stevig, zonder dat de kleppen verbuigen, worden vastgepakt en daarna draaiende naar elkaar toe worden gebracht. Om de brug niet te beschadigen is het nodig om het bovenste deel in de linker hand te houden en de ring kleppen in te drukken bij het in elkaar zetten
Schoonmaken en onderhouden
Wanneer men enige tijd geblazen heeft, wordt het instrument uit elkaar genomen, de tappen gedroogd en de boring met een wisser schoongemaakt. De kop echter niet met de wisser schoonmaken, daar anders het schuine vlak beschadigt. Kop en riet met lauw (niet heet) water schoonmaken. Denk erom dat de gaten nooit met een zakmes of ander scherp voorwerp schoongemaakt worden, daar deze kunnen beschadigen. Ze zullen dan niet meer goed afgesloten worden door de polsters.
Het instrument moet regelmatig op de bewegende onderdelen worden geolied. Let er dan op dat de olie niet op de polsters terecht komt.
Vuil kan met een kleine borstel (bijvoorbeeld een tandenborstel) worden weggehaald. Het kurk dat zich op de diverse delen bevindt moet regelmatig worden ingevet met daarvoor bestemd kurkenvet.
Mocht je problemen hebben met je klarinet, meld je dan bij de instrumenten beheerder met je probleem.
Saxofoons In elkaar zetten Bij het in elkaar zetten van het instrument, dienen we op de volgende punten te letten: • •
Bij plaatsing van het halsstuk op het instrument, het octaaf- mechanisme (uitstekende pennetje) niet verbuigen. De mondstukkurk regelmatig met kurkvet insmeren zodat het kurk niet uitdroogt en het mondstuk soepel op het instrument geplaatst kan worden (stemming aanpassen).
Schoonmaken van de saxofoon Na het spelen dient al het water uit het instrument verwijderd te worden. Het meeste vocht verzameld zich onder in de bocht van de beker. Door het instrument voorzichtig om te keren, loopt het meeste water uit de beker. Nog achtergebleven vocht, kunnen we verwijderen door gebruik te maken van een wisser (ronde borstel met een zeem of een z.g. padsaver). Bij de baritonsaxofoon, zal het water zich in de bocht vlak onder het mondstuk verzamelen. We kunnen dit verwijderen door het waterklepje te openen. Wordt het water niet verwijderd, dan zal als het instrument in de koffer wordt opgeborgen, het water vanuit de binnenzijde op de polsters lopen. De polsters worden hierdoor vuil en hard en dichten niet goed meer af.
Water in het bovenste deel kan verwijderd worden door de bovenste kleppen te openen en het water tussen klep en zitting weg te blazen. Het halsstuk maken we schoon met een wisser. Dit kan een smal stukje zeemleer zijn waaraan een koord met gewichtje bevestigd is wat we enkele malen door het halsstuk halen. Regelmatig moet deze buis aan de binnenzijde goed schoon gemaakt worden met een flexibele borstel en handwarm water. De octaafklep eerst verwijderen. Het octaafgaatje met een pijpenrager schoonmaken.
Het mondstuk Het mondstuk is voor de toonvorming een zeer belangrijk onderdeel en vereist daarom veel aandacht. Het mondstuk kunnen we schoonmaken met een zeemleren lapje of een zakdoek. Eens per maand spoelen we het uit in lauwwarm water, niet te warm, het mondstuk gaat anders vervormen en is dan waardeloos voor gebruik. Door het spoelen lost achtergebleven aanslag op (bron van bacteriën) en deze kan dan met een kleine tandenborstel verwijderd worden. De baan waar het riet tegenaan komt en de binnenzijde van het mondstuk mogen niet beschadigen. Geen scherpe voorwerpen gebruiken voor het schoonmaken. Na het spelen het riet afdrogen tussen duim en wijsvinger en vlak opbergen in een rietetui of een Reedgard (niet op het mondstuk laten zitten). Het riet houdt wanneer het op deze wijze wordt op- geborgen, langer de juiste vorm en spanning. Rieten nooit los in de koffer laten slingeren. Zorg altijd dat je enige rieten in voorraad hebt. Een beschadigd riet is waardeloos en kan weggegooid worden zoals ook een langdurig bespeeld riet zijn veerkracht verliest en vervangen moet worden (bij regelmatig spelen om de drie á vier weken).
Het mondstuk altijd zo opbergen in de koffer dat de rietbaan niet kan beschadigen. Wikkel het in een doek of een washandje en berg het op in een apart vakje in de koffer. De beschermkap van het mondstuk nooit te stevig op het mondstuk plaatsen. De tip van het mondstuk kan beschadigen. Extra aandacht als het riet niet op het mondstuk zit. Regelmatig alle draaipunten controleren en losse assen en/of schroeven vastdraaien. De draaipunten spaarzaam smeren met dunne olie. Overtollige olie direct verwijderen en geen olie morsen op de polsters. Stof en vuil verwijderen met een zachte doek en tussen de kleppen en assen met een zacht kwastje. Na het spelen met een zachte doek de vingerafdrukken verwijderen. Mocht het instrument problemen gaan vertonen, raadpleeg dan altijd de instrumentenbeheerder. Ga nooit zelf aan instellingen draaien of kleppen verbuigen als je niet weet wat je doet.
Dwarsfluiten In elkaar zetten Waarom zo voorzichtig? Moderne apparaten, van camera´s tot haardrogers, hebben hun kwetsbare delen aan de binnenkant, met een doos er omheen. Bij blaasinstrumenten zitten de kwetsbare delen aan de buitenkant. Monteer de dwarsfluit voorzichtig, zonder kracht op de kwetsbare mechaniek te zetten. Houd het middenstuk vast bij de manchet. Houd de delen verticaal en draai ze dan in elkaar. Forceer nooit. Te strakke of juist losse tappen (waar de delen in elkaar schuiven) kunnen dure schade veroorzaken. Laat ze nakijken door een reparateur.
Schoonmaken Reinig uw instrument altijd na het spelen. Een oude zakdoek of oude zijden sjaal is hiervoor het beste. Steek een hoekje stof door het oog van de wisserstaaf. Daarna legt u de stof over de top van de staaf heen. De rest van de stof draait u om de staaf. Nu haalt u de stok met de doek door de fluit heen. De Buitenkant van de fluit kunt u schoonmaken met een zilverpoetsdoek. Ook een microvezeldoek is geschikt. Zilverpoetsmiddelen uit flesjes en potjes zijn schadelijk voor het mechaniek. Pas bij het poetsen op om niet langs de polsters te poetsen. De polsters zijn de witte of gele kussentjes in de kleppen. Deze zijn bedekt met een zeer dun vlies, dat uiteraard niet beschadigd mag raken.
Voorzorg Veel spelers doen na het drogen een zogenaamde padsaver in hun fluit. Dit is een soort lange borstel van viscose, doe het vocht bij de polsters weghoudt. Een andere voorzorgsmaatregel om uw instrument mooi te houden, is de fluit in de koffer te bewaren. Een standaard is leuk, maar in de koffer blijft hij mooier en het is veiliger.
Plakkende polsters Plakkende polsters kunnen heel hinderlijk zijn. Je hoort dan kleine tikjes wanneer de kleppen openen. Het probleem zit deels in het schoonhouden van de fluit, deels in de polster zelf. Het vlies om de polsters is een natuurlijk materiaal en dit is soms wat vettig. Preventief kunt u voor het spelen de mond spoelen met water. Zonodig de polster als volgt behandelen: knip een strookje tissue-papier van 2 cm breed. Plaats dit onder de polster, druk de klep dicht en droog de polster met een stukje keukenpapier. Doe dit niet te vaak, de polster slijt er enorm snel van. Mocht dit niet helpen, laat dan een reparateur ernaar kijken.
Onderhoud Verwijder stof tussen de kleppen met een lange zachte kwast. Tip de einden van de assen aan met een klein drupje olie op een naald. Verwijder het teveel met een tissue. Controleer de kopkurk: steek het einde van de wisserstaaf in de fluitkop. Wanneer de staaf tegen de kurk aankomt, moet de groef in de staaf te zien zijn exact in het midden van het blaasgat. Bij aandraaien van de kroon (de knop bovenop de fluitkop) gaat de kurk naar boven. Zit de kurk te hoog, dan de kroon een stuk losdraaien, naar binnen duwen (de kurk gaat nu omlaag en weer een stukje aandraaien). De kurk mag niet te los zitten: als hij lekt wordt de fluit slecht bespeelbaar. Trek de kurk er NOOIT uit aan de bovenkant van de kop. Controleer slotjes en scharniertjes van de koffer. Stofzuig de binnenkant van de koffer.
Houten dwarsfluiten Houten dwarsfluit zijn prachtig, maar zij vereisen ook bijzondere aandacht. Houdt ze verre van de CV, droogte en hitte. Snelle veranderingen in temperatuur en droogtegraad kunnen barsten veroorzaken. Olie het hout elk half jaar met pinda-olie of zoete amandelolie. Laat een barst in het hout snel repareren, dan blijft de schade beperkt.
Mocht je problemen hebben met je fluit, raadpleeg dan de instrumentenbeheerder.
Hobo en Fagot De hobo en fagot zijn zeer specialistische instrumenten. Wanneer je een probleem met je hobo of fagot hebt meld je dan bij de instrumentenbeheerder, diegene zorgt dat je instrument door een specialist wordt behandeld.
Colofon Dit is een uitgave van muziekvereniging St.Jan Kilder Tekst en vormgeving: Bart Berendsen Eindredactie: Bestuur muziekvereniging St.Jan Kilder Aan deze uitgave kunnen geen rechten ontleend worden
