Koninkrijk Belgiö en het

De G"*"entewapens

van het

Koninkrijk Belgiö en het Groot-FI ertogclom L.tre-b.t"g OLGENS victor Hugo vindt men de geheele geschiedenis der rniddeleeuwen terug in het blazoen. wii konden dan ook voor de verschijning van .dit verzamelwerk geen lieter tijdstip kiezen dan dit jubeljaar, terwijl geheel Belgiö zich voorbereidt het eeuwfeest zijner onalhankelijkheid te vieren, en het glorierijk '

r.erleden, dat geleid heeft ons land, te herdenken.

tot

de

hedendaagsche

grootheid

en welvarendheid

van

Een tijdvak uit dit verleden zal een ieder wel bijzonder boeien : wij bedoelen cle periode waarin, te midden van den chaos en de worstelingen der middeleeuwen, de grondslagen onzer moderne maatschappij werden gelegd. Tragisch en romantisch w4s dit tijdperk, waarin het oude Neder-Lotharische rijk de eeuwigdurende twistappäl vormde tusschen de toenrnalige vorstendommen in de stroomgebieden van Moesel, Maas en Schelde, en dat ten slotte eindigde, toen deze gewesten, met uitzondering evenwel van het bisdom Luik, onder den Burgondischen scepter kwamen. De Koifie Hag lIaatschappij heelt zich met de uitgave van deze wapenverzameling ten doel gesteld, de rniddeleeuwsche geschiedenis van het vaderland voor de oogen tler belgische jeugd te doen herleven. Daartoe bestaat geen beter studien-rateriaal. clan juist de wapens en zegels der provincies en gemeenten, alsmede die der roemrijke adellijke huizen. De vele heraldische emblemen op grafzerken, gebouwen en kunstwerken der middeleeuwen, zijn sprekende getuigen der middeleeuwsche veroveringen, uiteenscheuringen, verbonden en huwelijken. Dit studiemateriaal is zoo omvangrijk dat wij ons, voor dit eerste gedeelte van ons werk, hebben moeten beperken tot de studie der gemeentewapens, en dan ook nog slechts tot de eigenlijke emblemen, met weglating van alle nevenornementen, zooals kronen, schildhouders, enz.l wij behouden evenwel voor, later aan dit werk een geillustreerde lijst van deze nevenliguren toe te voegen. Bovendien zijn wij voornemens, na deze, een verzarneling van wapens der adellijke geslachten en voornaamste persoonlijkheden uit onze geschiedenis uit te geven. Wij brengen op deze wijze een wetenschappelijk geschieclenis onder ieder's bereik.

en leerrijk

werk

over middeleeuwsche

.Eurssedaol Jeeur ua :aaur fiz uepuo^ ua p8l^Iazueoje^ SoIIIIII€J ep leul leeqoE ezep uapraitr 'snp suede,trslqrelse8 JeP uBelsluo 1eq ua suede,u rep uepro^A.>ltqepa toq lel J 'uazo>1uade.u ueo rlJrz sralrood etueuJoo^ {oo 'puels uepJep ueP ue^ lsuro>1doeP laur ueol'PJePro^aq Eou pJa,'la}rO 'uazo>1a8ueoz€Iq 'ua.te1 eqcslfqe8ep euo,te8 laq l1n uedrealroo'r qe uaarnppa,t ue ueddeqJsPeerä8 'uaute,u.1 Surleruee ur uelqf,€qtu€ ua uadao.raq e>lfrpa8:nq eP }alu Jeetu {oo uapre,lÄ erap .tä .se,r uaporlape rep {reÄ{ laq pue}rnlslm Jaaur leru ueJeo^Solroo ueol':a1e1 'uadJelaJaPuo eJBq{u€P ueru^'\ ,.zua .uernaple^ ,ueruu.rertuJols suapreerrz 'ua4raal8u4seA oJepuB ue suelol {oo JBBtr\J

'uau,ru erleq 'ua.tne;?"'flffi op' w epe4ur unq 'p'e 'ueddo>lueroour

äXtJ:;t"ä

uepep ooz ua ueuue{ ueJeel uappeq uelqso{ra^az ung do lrz erp ued-reauool Io uolerp 'uePep sPeer do snaq ap ueP IerA ualeurreal tr 'üeelqtue uee loo rlsrz uezol ue Iele lep 'uspJeo^ uade^a uaa8 Eou ueol erp arp .sJepeoJquade,u rauunq pleeqroo^ 1aq uapElo,r 'pre;qe81rn 'srepPll o(I aq {tlJ8uuleq su,Jdu.terlureJ IE}ul?B }eq ueqqeq uä}qco}sru{ qeel eq[11a:pletua8uee8 pBtI 'ser$ lseleq uealBeP ue^eqPueq leq leur etp lnersq ep ue .ua>{rnJqe8ua uaSurledaq .ua1yl1es.roo,r u€^ Ieslels Ple)Plr^ae8w uee laru'1>leeua8 1[ge8repuee ue^ uereoÄ ]eq rePuo ralqca frq P€H 'ues ue4ealuedeaa raPue uee ueleru -Jeaw Japprr eP tlleu ue'1[r1aFa sue{eel e4fquoosred ezrP uar€la auur8aq ueP uJ ]eru 'ueEuarquee ]erl preed ulrz ue^ {Erqerlrs ep do ua Eaorp seuruq laq rä^o lrq erp ':loruadeal uhz do '(rarurrc Io ua{ee}urlstl) tulaq uap do 'pyqcs ufrz do lrg lep '-rnn8rgeqcsrpl€roq Io ueoz€lq uaa eoilerq qcrz soo{ reppu a( 'ueprerlssJepuo ueuun>1 e1 pueh.t ue puerJ^ lqce^e8 leq ur ePureuel 'lrlJsope8lrn reeq unq sle uernel{ ep1lez ep ut uep uerera srePprJ seP ue8rrooqlepuo ue ue8ur1a31o,r eO 'ep8rpuo{re.r, praqErze,tu€€ unq uarnepl ä11eI w lep 'uappeq ua>1aa]sEuruuel:aq :ltrluoosrad uee laru frz räauue^a 'ue.r€ll r€€que{requo 1ee1o1 leo,taEpfgfs afqclp 'ue{ueP qrrz l€el taH leq ur leroo^'s.rappu uelolse8 .rezft 1aq ur laaqe8 snPIE aP IBP 'pEqre^eq uetuleq ualolse8 'ua8ue,r ruo uePuerP uePlqrs ualools ue ue8els el do lhalrel 'rymqe8 m uesseu-r€rl 'e8ePre} pJe^d.pJooq leq leloo^ {trle8otu Iee^ooz ua or€laz JooP ep uelue^a{ re1e1 lsella8urr uarazlt 1rn plelsa8uau€s 'uePrueq uarena }EP 'sraPlo{ -uerleru uE^ ruro^ uap u,l lsraa l.razfr leul ]eq ueul ePlnquo 'ueuueqJseq al ua3eFelq urBBqrrl leq epura uatr 'uer€ra uelapceford ap ueuoels ue ualfrd 1tt.lue1 'Eu€ Jfrl e1 uauade,u:1ee1sua -E€ls letu JE€{le uaru }t?P 'ur:erq 1'u puolseq ua:ao,rSopoo ue,r ezhal eptllaouec 'ueroouJnol Jo üaleds{eals ap ur ue uarao,r8ol:oo uu.L az[r,u.eqJslanealePPru -EeoJ^ ep ur Euo:dsroo ufrz 1pur.l leH '+Srproo^aue8elre.l 'suros laerlspuel uee ']€Bls rree 'ercurirord uea 'pu1s uee 'erlrlue1 uae lep 'ue1ee1 uee 'uraalqrue uee sr uedeal 1e11 'rapuozlrq 1aq ur suade,la,elueaure8rep ueelsluo ]eq ue uaaureEp 1aq ur ep epuelJerleq ue8lo^ Euqlezuealrn apo{ ueo rerq fr d. üele'I lsreerellu {erplererl 'aIIo^ uel s11nz uazft,teq ua8uuu,ue euepa8do perqeE 1rp do puelualrnq leq ur op l8urleurezre.r Jezuo uaprerdsre^ leq lol Jepuoztrq qf,rz lueel'Ee11 aqlo4 uu.t seldoll ep ua Ee11 argoq elrr,raureJloJ äp 'ualcnpo.rd apureo.raE uaatueSle Jazuo ruools,{ser}nqr4slp loH 'plapusqeq {re^a epllezleq ur äzep tul uaqqaq'sr uapuoqrea uarcuüold aqcs€1eq ep ue^ arp leur ^dneu ooz Ernquexn.I ruop8olrell-]oorC leq ue^ >lerplerorl ep reeq

Op de kleeding der schildknapen, in de glas- en loodramen der kasteelen, aan de graltornben in de kerken, aan zetels, clrinkkroezen, enz., op vlaggen en banieren, rnaar vooral op het zegel, en rneer nog op het contrazegel. Deze zegels spelen in de studie der heraldiek zulk een voornarne rol, dat het zeer zeker niet overbodig is, daar even over uit te wijden 'Wanneer in de rniddeleeuwen een'vorst oi een ander hooggeplaatst persoon aan e€tr oI ander gewichtig besluit zijn goedkeuring hechtte ol b. v. in zijn naam een bevelschrift wilde doen verzenden,. dan pläatste hij op het desbetrefiende stuk niet zijn h.andteekening, zooals rnen tegenwoordig doet, rnaar hechtte er zijn zegel aan. Daartoe liet men van het charter, zoo heette zoo'n brief, een lint oi koord alhangen waaraan een.rneestal rond plakkaat lak was bevestigd. Hierin drukte de zegelbewaarder (een hdveling, die voor het zegelsternpel en het gebruik ervan verantwoordelijk was) hei zegelsternpel, en in de achterzijde een kleiner sternpel, het contraoI tegenzegel genaamd. Zoo deden vorsten, voornarne- en rninder voorname jonkedelen, jonkvrouwen, heeren, stedetijke overheden, rechtbanken, poorters, kloosterabten voorname en abdessen, bisschoppen, enz. De albeeldingen op die zegels verschilden naar gelang den stand ol het arnbt van den zegelaar, [laar waren steecls van een randsihrift met naarn en titel omgeven. Het contra-zegel bevatte gewoonlijk slechts het wapen met of zonder randschrilt. De souvereinen ol leenheeren zegelden rnet een majesteitsoI -troonzegel, zij zell waren aigebeeld in vol oinaat, zittend op een troon, De groote leenrnannen maar in krijgskleeding lans.

waarop

hadden een ridderzegel, eveneens met hun eigen beeltenis, op een rennend paard en rnet getrokken zwaard oI gevelde

Jonkheeren d. w. z. zii, die nog niet tot ridder waren geslagen, werden ongewapend, in jachttenue afgebeeld, met een valk op de hand ol een hoorn aan den mond en sons in gezelschap van een honcl. Het paard meestal stappend. Edelvrouwen werden op twee manieren afgebeeld n. l. in jaihtcostuum, met b. v. een 'r'alk op de vuist en gezeten op een stappend paard, o[ staande en omgeven van eeR architectonische versiering. In het eerste geval was het zegel rond, en in het tweede geval ovaal van vorm. C)vale zegels hadden ook de bisschoppen en ook zij waren sta4nde en in vol ornaat algebeeld, eveneens met een architectonische versiering als vulling van het zegelvlak. De stadszegels, en dat zijn iuist die, waarin vele gemeentewapens hun oorsprong vinden, vertoonen meestal de albeelding van 66n der stadspoorten, of, indien het een havenstad is, een kogge, het middeleeuwsche scheepstype, dat zich zoo uiterrnatÄ tot o.namentatie leent. Nlaar ook de ichutspatroon oI patrones rnet zijn of haar attributen trelfen wij op'deze zegels aan, olwel het kerkgebouw zelve oI de voornaamste stadstoren. De kloosters

zegelden gewoonlijk

met

de beeltenis

van den

beschermheilige,

Is het nog noodig er op te wijzen, welk een rijke bron deze zegels voor den ' historicus vorrnen? Lettertypen, kleeding, architectuur, schepen, gebruiksvoorwerpen, de gansche miCdeleeuwsche cultuur kan men bij deskundige beschouwing hier bestudeeren. gemeentervapens dus clanken hun ontstaan aan de voormalige Een groot aa'tal stadszegels. Andere echter aan de wapens der Heeren die in het bezit waren van de Heerlijkheid, waarvan de gemeente eertijds deel uitmaakte. Weer andere aan

-eEuee sallund ue uaufq ue.r uea1s{s rräo uu^ roop uernePl eP uopro,lÄ ue8urp Iopp}u 'sr Iu^aE 1aq epree>la8urolaq reul laeq3uuadu.tr apJnel>le8uo erepuu ue Sornr\El8 dO '1uoo1ra.t pla^ uara^Irz uae do afplqcs '(gg 'uarepuesl^-fsoo) tuesrepreH uE^ lep 1o uepno8 uae lep '(E'uerepueelA-fsogl ool{eg uu^ }ep sleooz 'ua8rpuoz leSar uepeo8 uezep ueEel erp sued€ltr .re ufrz qJo.L 'p 'a ple^ an€Iq uea do .unaa1 uerea 'lanelq 'poor -Ilz uee J€Bru '1ue1aru do l€Blatu Jo .rnag>1do rnel{ uruue^g 'nAnEIq '^ 'q leru Jez-vr ''zltre 'nne1q ue pno8 '.r 'q 'ua1essr.Lrle lueo.rE ue .re,r1z rnel{ uee spee}s }ep 'ralqra sr suedela Jep leoru IEeleEr uee letu uellelsuerues leq ltq 1a8a.r e]s€^ uog 'apuner>leq Erurau. ua8urp rap rnal4 a4tq.rnnleu op ruo snple qrrz ue 'uftz el reequo{req puBlsJB ua.rra.t do ruo p€rl 8rp -oou ueJneFI apue>1erds1e,r {arplereq apue^el'e1lqaluordsroo ep ur ueur ]Bp']1e1 ]eq'.rr lPur^ {eezroo uftz uee8leq'uJ^\neel e^anelq ue euao.r8 .epoor ..1 .q s1e .uarnepl e1s1tr1e8 -ouuo ep uelErureeru ueuoolre.|. uarn8rluede,ra,eO ('g tlF.I 17tr,ua.rapueel^-1seÄ\ :Z ua g 'uad.re,t1uy) 'pleeqe8le ueprora uernal1 e1fr1:nn1eu ur ue.rn8rl e8rruruos 4oo lfrlr.:a1 .Joo^ sr€€d 'r 'p ,(ardrnod) .redrnd Eou rloo lruo{ suros .ua8uulre,r uB{ lr^& ua laa8 roop lf{a.rarlcadser ueur arp .re^lz ue pno8 1 .u .ueleletu eelal uauo{ JIqrelH 'elq€s ua aldours 'Jnze 'selnanE uaruJel : arlJsrpleJaq eqf,susrg ep u€^ Eur:elseqra.l uae ulrz elsl€el 'rnnze '1ear1 azaq '( ue ) : ueruJel arlJsrpleJoq ur 1o .1re.Lrzue uaor8 Iaq€s ladours 'Ä\nelq 'pooJ 'l 'u .lelue€ ur Jar^ uftz uarnal:1uedEÄa Io uernel{ eqcsrplerarJ eO

NgUNg-U

SHJSIC'IVU3H

'ueJn8rluade^4,'g ua ua8ugeePJe^ 'Z :uer '1e'req uede.tl' uag -naFI '' s lenÄ ue ualueurelo otlJsrpl€Jeq errP ueDe^eq u€>l Jo 'z 'na 'P 're{u{ ap do srnr:1 leq '{Iotl}sroq relqcer op do frtl {eeq aneel uep .( srnrl uea s>Iqrl ue alneol uea sil1Jer Suerp >11 ) :'q '^ '9 lSaz flez r{rrz ue^ .sralseeru sulrz uedea ue8srPeE Eurpaepl uftz uel apftzroo.l ep do tuag rooP leq ue^t Eur,rluqcseq eP llq +neraq eP leP 'uare11.re,r el ooz sr PreqBrpreeua8re ezaq

Pu€rPlrr{rsrelqrau

Pu€rPlrrlrs re{url

'pree>le8uro ua 's4ur1 Jeanoqf,suEe uep Joo^ f1p f8q uep 'sltlJet u€^ a erds uedem uaa u€^ Eur.rlrrqcsaq ep ur sI 'alueepa8 u8^ spoels uaeq uaPll:l UerI ltq 'a^Iaz Plrrlrs läq ul?(I ua ufiz urro^ uB^ ap roop lrapuure^ Puellqrsra^ 'l!1ds ua1 uearrooql ell? 'uepelra^ arra^ leq ur ueroFa^ lera8 prooal lrp ue^ lsuro{req aq '}Prora PIaoPaq suadem rap ua^furlJsoq laq egrrrree^a uareeueoz€lq ue,r Erlsuro4e uoozelq Prooia leq lsreerellv 'ua8loa nzüe 'ueJnErI 'ua8urureuaq eqJsrpleJetl epueuo{roo^ lsaau aP ue^ lrl3rzreÄo ldou>1aq uoe rarq Ir,{ ue}BI 'uare.reldo uepeq{llreou {eel uep roo^ erp 'tre.raq ue8uDl{nJplrn ue8urureueq ue a1e.t er8oloulturel eqcsrpl€req ap JeeC'(Zt uerep 'elueerüe8 -uE€l^-lsed\ 'eüezpueH) 'ue{>lnrp el 1rn ue:n8rluedear rep Ieppru .roop rep rrreeu uep {eeq lrl}€rle8 ueru urJesla .erp uftz suade,Lr.alueeure8epue4ardg NIII,{IUgI

AHJSIq-IVUIIH

'lruo{roo^ 1aa.r e8rlaquraqrsaq ep 'sla8azspels ep do sleua^e ltr^a.rel 'sJeuo^eeq rereq Eurreu ep u€^ uelnqlrlle ap

geven, dat we hiernevens afbeelden en dat, door een pater genaamd, uitgedacht, thans overal gevolgd wordt.

l-:r-.-lllt-:l Goud Goud

Keel

Ziloet

wordt

Zilaer

KeeI

vöorgesteld

door

d,oor een geheel wit (rood)

Azuur

Sinopel

door

(blarw)

Sabel (zwafi)

Purper

flllllllfli||:

door

door

Rorne,

Petra

Sancta

N

Sabel

lSinopel

Putpet

punten,

veld. aangebrachte

horizontale

arceeringen.

arceeringen. (verticaal

rechtsgeschuinde

linksgeschuinde

ffi

Azuut

zwarte

door eene kruiselings

(groen) door

loodrecht

uit

en horizontaal)

aangebrachte

arceering.

arceeringen.

arceeringen.

Naast deze kleuren en rnetalen vinclen in de heraldiek toepassing en wel het herrneliin en het vair.

nog twee

soorten

pelswerk

l +.r I

[r-rJ] \4*r/ \4-l

Het hermeliin is een nabootsing van het bekencle kostbale bontwerk en bestaat uit een zilveren veld, bezaaid met zwarte hermelijnstaartjes van meestal onbepaald aantal. (Zie Antwerpen, 18, West-Vlaanderen, 13, 3l en 36.)

Het aair, eveneens een kostbaar pelswerk, is samengesteld uit hermelijn en petitgris in klokvorrnige ruitjes, die in elkaar sluiten. (West-Vlaanderen, 22 en Lirnburg, 3,) Ten slotte bezigt men, wat de kleuren drukkingen, die wel eenige toelichting ueld >>en <t bezigt men 66n wapen voorkornt, b. v" < In keel koeken van het veld >, dan hebben de schild en zijn dus van keel.

betreft, bij het blazoeneeren nog twee uitvereischen. Deze uitdrukkingen < aan 't wanneer 66n kleur of metaal meermalen in een dwarsbalk van zilver, beladen met drie koeken de zelfcle kleur als het veld van het

OI < In zilver een kruis 'r,an sabel, vergezeld van vier merletten zijn de merletten, evenals het kruis, van sabel,

yan hetzelltle >, tlan

'ua8urloapre^rePuo o8ruae Eou'apeuueep pu€qre^ ur'ue31oa ue{tlnls eqrsrplereq rep Eurlepueqeq ep €N ('Z 'uo^{no8 -eueH) 'efplqcsgeq 'E 'z uea {€eÄ qrrz }pur^eq uautqleep rep ua}undlrus ep dO 'ptuaoua8 uat"q.nml uepJoru, ue{{e^ äue}sluo ueJee8 'Jar^ uep Jeeur Ja uftz 1e >1oo ue ueleepuerer^ ue^ Iepprrlr roop e(J'(tZ'uanr,no8eurl{ :/€'uerepuEBl^-lsa67y)pna0ag

p1eapua.ol
X pre-rqe8lrn Eez :apue uaa leru Eurra,ro;e,l 1o doo>1uee'>1[rta.rnq roop. parqa8 ulp lTq reouue^a 'pra,t p8rzeqe8 uetulepe uao roop erp 'uareeueozelq ue^ ozh^A.uoe q llq '(e '8.rnquaxn1 ulopEoileH 'uealno8euell :tZ'lueq€rg) -loorC ua ppapuao.raag 8'ErnqLuexn.J erf,ur^ord 299 ue g

A LI 'zua 'uaaup ut purnqcsao 'u?ayp ut uapaustoop : ueqqaq 4oo 1[q.rnn1nu uatu uB{ ooz ('Zt 'tlln.I ue 77 'uerepue€L\-lseA\ '.gZue L 'luuqurg) 'pumqcsaD 1o pumqcsad s4ur1 uapaustoo(I pumqca0 qqca\

'(61 'Ernqtul.D u?ayp ur ppapag

o

'(9 ue 'uaao.no8au eH) plaapag t

o

: ulz ueEuqaapra^pJooq o(l 'roo^ leru leeqa8 1aq ur suade.traluaaue8 frq .ueplez ualuo{ uaPlrqcs uoJlo Ieeqec ('tr7 '1. 'uadra.ll1uy) 'uernErJ Jo ue1{nls reeur Io uer lotu uepBleq spaets qrol uBp rBetu 'plaapra^uo plqcs laq uE^ plo^ laq sr IEIee^

O'IIHCS IIIH

NVA NiICNI-IgflAUiI^

DE WAPENF'IGUREN Deze groep is weer onderverdeeld in drie kleinere groepen en wel: 1. heraldische hooidfiguren of stukken; 2. heraldische bijiiguren; en 3. gewone u,apenfiguren,

DE HERALDISCHE HOOFDFIGUREN OF STUKKEN Deze groep wordt over het algemeen als de oudste beschouwd en, inderdaad, zijn cok de oudste wapens de 66nvoudigste; men denke maar aan het wapen van Leuven. De oorsprong van deze heraldische stukken verliest zich in het duister van het verre verleden. Veronde'rstellingen echter genoeg. Mag men sommige heraldici gelooven, dan zijn zij alkomstig van de metalen banden en randen waarmede de oorspronkelijk houten oorlogschilden versterkt werden. Sterren, penningen, kruisjes e. d. zouden dan cle koppen van bouten en spijkers zijn. Bedoelde stukken ziin :

Het schildhoofd (Brabant, 17; West-Vlaanderen, 36; Henegouwen, 2 en 8);

De .schilduoet (Provincie Antwerpen);

D4t PaaI (Antwerpen, 30);

De dzaarsbalk (Brabant. 20 en West-Vlaanderen. 2.) Een variant op den laatsten vorm is de tzoeelingbalk, dit zijn twee srnallere balken, sarnen ter breedte van 66n balk.

De rechter schuinbalk oI schuinbalk (West-Vlaanderen, 3, 7 en 10.)

De linker schuinbalk (Luik, 13).

Deze laatste vier stukken komen ook in getale .r'oor (Antlverpen,

2 en 10; Brabant,

2).

uB^ {l€q

'(Z 'uerepu€ElÄ-fsogl

uepe-4de.r1do spaels lee$ $nt4

auDalDj taH

i TJ lt \I

r

t q" ; ll t

'(g'{ln.I) ueurrBsr€^rp ep u€p sr ra8uB[ {IIJBuBIeq uerepuo 'z 't'|. 'p'ruro^srnJ{ auo.ua8 ap sr srnl? arpsuhlDT pH

epuBe}s ep lrq-ree.t

,/:\

/ii\

l i L r l

l-L-l .-rquroraE

{oo

suos

uer[Jo^

eäia]

alslBEI

'(lU'uen\no8eueH) preeu tslnt4oH

azeP 'srnt4 64aoas1!.4sua slnt4

/fi\ /-J Lr\ Ir-r rJl

l u l '(}''uerepuEel^-lsoo

:01 '.r"r"p.l*rf1-lse1\)

srnrry litluf,Dpaa,tg

4\ lll

('ZZ 'uadre^,r.luy) 'ue{Br laru uapu€rplrqrs aP ueuue 3p reeuu€na 'snbl

uol.taA

ß :sl€

uB^

leq leq

uBe8Japuo ua8urrapuera,lalueepa8 epurllrrlJsle^

srnt>I leq u8>1"rePrsr\

'salflntT UEP uary 'roo^ alele8 ur ua r[Jo^ ueurel{ ur {oo luro{ srnJ{ }eH l{eeJds 'u?t"tttDm1 uaur 1rueou 'pruro,ra8 uepro^, srnrrl leq roop arp plrrlJs

ue^ ue{eoq Jer^ e( '3oo1 Jel uäur ua{ee} Jepuo lreeasrnJ{ lep llp lulee^ lur s1eu1d arapuozfrq ueo uopuelsrrrlr lerJ ue^ Iooqtu.{s sle lueeu {nls

sell llq

('g 'ua.r,rno8eueH :8t ue g 'uerap -uBel^-]soo :gt'uadepur?elA-rsax11. {leq ue Ieed ue^ Eur8ao,rueures uee sr snt4 ,aH

+

('91. .ua,rno8eue11 :t 'uerapu€€lÄ-lse7y1 |a7'lueqeJ.gl '< 1s1ee1da8s{u{ urnqcs Jo -urnqrs > 5o < 1s1ee1da8 ezlr,te8s>1pq Jo eztr,iea8sped ) : uaru lEez 'ufrz ls]€BIdeE plqcs leq ur ll€qurnqcs Je{u{ Io -Jalqcar '11eq 'ped uae u€^ Suqqcu äp ur erp 'uedrararoo,r a8uel ue^

Het ,Patiarchale kruis (West-Vlaanderen, 19 .en 22), dat twee dwarsarrnen heelt, waarvan de bovenste korter is dan de onderste. Men ziet in die bovenste korte dwarsbalk veelal de uitbeelding van het bordje met opschrift.

m \"-l t/

Het ankerkruis (West-Vlaanderen, 27).

st-Andries- ol Burgondisch kruis, Dit stuk bestaat uit een sanlen\.oeging van een rechter- en linkerschuinbalk (Brabant, {0 en 28; Oost-Vlaanderen, 24; Luik, G). Zijn namen dankt het aan de overlevering volgens welke de Apostel St. Andreas aan een dergelijk kruis den marteldood zol z4n gestorven en aan het leit dat dezen kruisvorm het o'lazoen van het eens zoo machtig Burgondisch huis was. De Fransche benaming < sautoir >, eertijds ( sautour >, duidt op de overeenkomst met den antieken stijgbeugel. Het boven genoernde Burgondisch embleem is echter een z. g. n. < knoestig r kruis en wel rood op zilver, oI ook wel rood op blauw (Nar4en, 7). Het komt ook in verkorten vorm kleiner en in getale voor. (Antrverpen, S en ll.) Lange voorwerpen in den zin van een St. Andrieskruis geplaatst, noemt men < schuingekruist > (oost-vlaanderen, 15; Luxernburg, 4), terwijl vijf figuren < schlinLnislings gerangschikt > heeten, \\'anneer ze geplaatst ziin als in : Namen 9.

De keeper vindt men in (Antwerpen, 23; West-Vlaanderen, 6, 8, 15 en 20 e. a.). Hij kan natuurlijk ook in getale voorkomen (Antwerpen, 4 en {5) en omgekeerd (OostVlaanderen, 38).

De zoont komt in vele Belgische gemeentewapens voor (West-Vlaanderen, 8). Oorspronkelijk was het een < breutr:teeLen > d. i. een wijziging in het geslachtswapen eener larnilie, dat b. v. door een jongere zoon gevoerd werd, Alleen de oudste zoon rnocht n. l. het ongervijzigde embleem voeren.

'uaEurlaepre^ropuo e8ruee 8ou nu .rarq ue81o,r ue{{n}s eqrsrplerer{ ue^erqcsruo roo^rerrl ep }eur pueqle^ trJ '(6 Slln-I ue rlueqerg) plelseEuerues uere^a sreplo{uarlBru ap spltl 9Z -pno lrnree,u '1ee1aursel{nls rap ua8urploeqJtr ep utrz le1;1.uaqDur uep ualeeq ue uado ueuurq uB^ frz uftz suog .puarootsu.DDez ueur lrrroou u€p ,g7 uad_raarluy ur ue>plolq ap sl€ re€{la lrz uo4eg .(g .ued.realluV) luna edrarlrs unq do p[p1e ueuls uaqny '67 uadre,rluy ur s1u lund .uee do sruos ueels ue +uelrer^ ulv ua44o1g 'uaruol pFlrs ]eq uB^ uepuel ep lrn a8luao Je lfrlaJal spleedatluo sr leluuu unq .z ..ta .p .preezaq oaur Jo uftz suede,tr apruaoua8 1s1ee1apraq eo '(02 ,uäa\no8eueH 137 ,uerepur:e11 -lsoo:0€'lu8q€-r8) ueels epfrz e]-ro{ ullq do arp(ua4eoqlqrere8ldJaÄ,Eu€lufrz sa!4olg '6€ uerepuBelÄ-rsa76 ur uEe ueru 71es7uadutt a6 'uelqJolsnl{ rap ueEep ep uepnoE aqJsüIrlu€zrg lrn uae se,rl,luezrq Jo tuezeg.(Eg }unru 'uerepueel1-lsoo ue ua4ao4 ez ueru ltrreou uep ,rney:1ue,r ll Lre t€,.uerepueel^-lse6) az ulrz f (97 'ua.rapueel^-lsaa\) Ir?aletll ue,l ua.rfrqcs epuor uftz ualuDzaq p ua6u1uua4 .peq uede^| allo,\ lerJ do lqler uea8 erp.ureq 'ue1da11nerq JOop pre.t\' proo,teS uee sueaue^e 1ep sr ue pJooqpFJcs lar.J lrquooaa.aS ur lfquoo,r'e8 rlrrz lpur^eq l:g'ftt,'uerepuEul^-lse$r) SDDtYtooutaollo palsuatDq aa fin129

alp4

,lny

o

e{qolg

tulU

Euluua4

T o

1ee$uorD1

tg

'uf', ue^el aqcsrltla8ep uadre,rroo,r uea8 >1oo :eeiu .ua.rooq srnql loq lm uerPlnls eqcsrplBreq ep trq Jeaur lelu erp .ur uarngrS erp,ueu lleep deorg ezep trfl

NIIUNCICfIS IIHCSIA'IVIISH iIA .sr uaddoqessrq rep runrlyud ]eq u€^ Eurpleeqlu uoa ,lrea,u.aq ueur leuu 'arp pllo6 ap ellols uo] nq

'(8t 'uedJei,luv)

A {eorluo^oq re}qJer uep ur >ltquoo^ae8qcrz tpur^eq n4nm4-tua

7a11

LI

'(91,,ra g 't 'uadlenA,luv)lnn8rl erepuEuae leur uepeleq Ielsrarü sr plry"qnq pH ,,t\

f'?-l

Gepaald is een schild wanneer het geheel met een even aantal aaneensluitende palen bedekt is. Zoo heeft men ook gedzt;arsbalkt (Brabant, 14 en West-Vlaanderen, 23); niet te verwarren met b. v. in keel drie palen van goud (Henegouwen, 17). Op dezelfde manier kari een schild, gekeperd zijn.

Geschakeerd is een veld oi een stuk, wanneer het als bij een schaakbord in vicrkante vakken verdeeld is (Henegouwen, 19 en Limburg, 9). Beweerd wordt, dat deze rrraniei van blazoeneeren een nabootsing is van de versiering met edelgesteenten van rniddeleeuwsche voorwerpen,

Zoo komen ook geruite schilden voor, waarvan de ruitverdeeling sorns in de richting van een linker- of rechter schuinbalk loopt (Brabant,2l). EIGENSCHAPPEN

DER HERALDISCHE

STUKKEN.

De hier besproken heraldische stukken kunnen nog verschillende veranderingen ondergaan. .De lijnen die ze begrenzen zijn b. v. niet altijd recht, rnaar kunnen

ww

r/v

r

Geönt

GoloenC

Kno:stig

Uitgeschulpt

U U;tgetanil

Groot-uitgetand

ziin: golaend (Oost-Vlaanderen, 34); geönt (Oost-Ylaanderen, 29); knoestig (Namen, 7); uitqeschulpt (West-Vlaanderen, 6; Oost-Vlaanderen, 8; Luik, 8); uitgetand (()ostVlaanderen, 42) oI groot-uitgetand (Antwerpen, 9) en, tenslotte, gekanteeld. Is b. v. een dwarsbalk gekanteeld, }}]t

'dan is hij van boven, gelijk de muur

van

Ilierop

Van

een kasteel, van kanteelen voorzien. onderen gekanteeld

gekanteeld

fltY

zijn weer varianten als:

t Aan beide ziiden sekartteetdffil; \

Beurtelings

('tE'uerepue€l^-fsoo) .roo^ uaplez JeEr.II ueruo{ Surpnoq elfrFnnluu unq ur uä.^Anae.I'p:eudrnl uee u€^ Surpnoq ap ur ^6'neal ap 1o < ep:edoal uorl D '1 'u 'pue1>Fe^ r$ne3l uapueeS uee Joo^ 3u[ueuaq aqrsu€rC ep sue.\e] uee8larl ,< preudrnl uee r'{arplEraq eqrsuerd ep q uep laaq IFI .z .^tr .p .puauuDD .'lpna,u re^anoqrsuue uep reeu do4 ufiz .q pue]s uarp [H Irp Fq sI '(4€ 'uerepuBBlÄ-fsarlt .rr€Bls -tsoo) ue repue{le u3^oq ue^aneel srrp reeuue,$, 1o lqcerqa8uee sr plooqplqcs uee ür '^ .cl [H reeuue^! ureq ueru lpur^ Surpnoq e:p uI .utrz puoo6 >loo ^rneel ep ue{ puauuttl>l e^leqeg .uaueN) 'puaurc4lm -utnrl ue uep ,do repuu r""q uea € "rr^(;u"fä: lH lrn {nls 'snp1e lrq ,mnaa1 .pleaqa8lu :ueur aaloq 1sftr ltqrnnleu IFI f""q uep UIaq e]sua^oq .uerzroo^ eP slqf,els lansel epuauurl{ uae ueÄ uapqqnp vee ue^ Jo lprod\ ,.tD4s puootTa0 uelBruree{u laneal op sr uerpue^o{I .pua(oma6 p pmno14a6 l3^a {oo ueur TEaz pla0ouaD .roor1 .p6uo7ab aa p1a6oua6 .[rq sr uep .JIez ^\nea[ op uep rne{{ Jepue uee uu.t, sla8eu ue Suol uIrZ .lln^ p1e,r slaaqe8 1aq azfr,ra,e,rarle:orep do frq urree.,ra ua '{ee8uee arepue uea 1tr1e11nrpeu Eur,rfr:qJseq ep trzual ,1Jaeq ptrlie ,puauttutl? sr Eurpnoq elfrlrnn]Eu -aq :,rei1raä..e{ [g|'q "tp Eurpnoq uaa ele{ue ur?^ ueruuosdo leq leLu snp Jerrl ueelslo^ lral ue ue^eJq3säq Er:eo.r1rn suade,rrlercura -o-rd epual;a-rleqsep r3p Eur,lfirqcsaq ep trq az e^a uepul^ e11e l.rir,nael eqc.srueBl^ ,eqcs3:nqur1 .aqcslueqeJg ue eqcs8rnquaxnl e( .roo^ aunaal ap lLuo:1 lseeru leq .uarepueB[^-]se11r).uat)o1sa6 uararp a8rleo^rer^ ep ue|.(Zl uVV ut a?m, {oO uels}eel eP :(t 'uedre^alüy) uepu€q ue ,(g, (lueqerg) .Je>luqsle ,ueuue Jopre^ le^aoozrelqcer

"" ,,u ,""!.,0"";";:ffi'."Jl.l:tt),:ri!o,:::*::rfT:, Ielea^erpu?4,o4ua.toolu l'roo,\ .(trZ.lu€qerg) uB^ ueloap Eou raeru reew

u€e {oo uaru {er} ue8urpl"eqle en1r11

.resrep?q .rs sre,roon.r"dä(;rä;:"äTt ;'J .il:f;iri) uep le.,, ,preede' ualreutr\J

.rnap1 uernel{ er1[grnnleu ur .ueqqaq ruew uaa ue.r {oo lelee^ laeqaE ez uliz sruos ueuun{ Eurpeall ue ue8urpnoq elfrle8ou e11e hz uälreureq ueü }€p I€z sueoe,ro-iap ue^{noqJsaq FrI llg .trarueudo uäde^a unq ur re}ul ue .1aEezunq uI 1r"1p1ooq rep arp 5o- uoorled unq uepels ele^ lep ,l1eJ laq uel EIo^eE s1e ,pärprob,rlueaalie,l 1:e1s ufrz. uaEqrall ap leroo^ lroo,r Brp1n,r1ee,riuedenelueeueE do .tä*or1 uatniltlcsuayg 'sl l{BeureS uapuequaqJsuau Joop Jo uedegcsaS Jnnleu ep m r.u^a selle uell'^ruo

NAUnCICNSdV^\ AXfrrunnJVN gA .(üZ (uarap -ue,J^-lsad\) ua^olaz e1 1uftqcs rlnls eJepue lerl ua^oq {nls euae leq sle 1(o\laao ue '(6'uad:aa.1uv) leels >lnls repue uee do ua.roq innErl ,r"".1" ,1Qo1aA äou allols uel ug '(tz.uo-rap 'uerepueFlÄ-fse1r1;.puana,Luo -ur?ul^-]soo :tt frz leäq 1e.re8ep_raaleEuo1eq ur lslq:re: ruru speals qrrz ]qru rnn8rl ueg .(02 ua g, ,g, .0, .,4 ,g .uarepuuE[^_]sa^\) plaza,.rarl

-1sa11 .ul*1s1eu1da' r77uä'tr..ruuq..rs) "",I"!!":"ffi'::li"ii3;X n'äX*:#:;I

(.gg .uerap -uuel^-lsoo :t 'uorepueelA-fsa7y1;,Jeels ua^oq lsrepuo leq rnn8rJ ap s1epnaqa,ug (.It .ua.{ano8auayllTT.uerepu€El^-lsog 16tr.lueq -Brg) 'p8ela8uaeq sr ua'|trErl Jo ue>l{n}s erepue re^o rnn8rJ ap sp--iaaq sanD raao

ee.{"} ue^urrrreep epre^o", 'r" ,r':tr::t::;':"Jr;t"::tl#i]'i::'ä*L,"Tl;

Naast de leeuw

kan

rnen vele andere viervoetige

Ten eerste allerlei jachtwild Antwerpen, 7.)

diersoorten

aantreffen.

als het zuilde zzoijn oI het hert. (Oost-Vlaanderen,

20 en

Deze diersoorten wijzen er veelal op dat het grondgebied eertijds jachtterrein was. \rerder honden, veelal hazewinden, die meestal gehalsband zijn. (West-vlaanderen, 38.) \/ee wijst op de veeteelt, die door de bewoners beoefend wordt. (Antwerpen, 23 en Oost-Vlaanderen, 10.) Heiligen vindt rnen ook niet zelden rnet dieren afgebeeld, als St. Maarten te paarcl en St. Hubertus met het hert. (Brabant, 16; Luik, 2, 5 en 16; Lirnburg, 5 en 8; Luxernburg, 12.) Een bijzonder liguur is het Latn Gods, oI Agnus Dei, dat steeds een zilveren kerkvaandel, waarop .een rood kruis, met zich draagt. (Antwerpen, 27.) In plaats van het geheele dier, wordt ook I'r'el alleen de kop in het wapen opgenornen. I)eze wordt, evenals de dieren zell, meestal van terzijde gezien. (Antwerpen, 17 en 23.) llaar is ook rvel aanziend (Brabant, 17). De oogels kan rnen ook in alle soorten aantreffen. Behalve de adelaar worden zij steeds van terzijde afgebeeld, terwijl ze gebekt en gepoot genoemd rvorden, als bek en pooten van een andere kleur, dan de vogel zell zijn. I)e adelaar bekleedt de voornaarnste plaats in deze groep. Den kop naar rechts gewend, staat hii steecls nret uitgespreide I'leugels rechtop in het schild. (Antlgerpen, 26; Oost-Vlaanderen, l, 2,3, 4 en 23; Hgnegou$'en, 1.) Evenals de andere vogels, kan hij horst soms een schildje draagt.

soms gebekt

en gep()ot zijn, terrvijl

hij

voor

de

Heeit hij trvee koppen, d:rn wordt hij tzueekoppige- of dubbele adelaar genoernd. In de vele gemeentewapens u'aarin hij voorkomt, is hii bijna altijd cle Duitsche llijksadelaar oi een alleiding er van. Deze Rijksadelaar is zwart rnet roode bek en pooten op een goucl veld, 66n- oI tweekoppig en achter elken kop een roode schijf of aureool. Zijn aanwezigheid in het gen-reentewapen duidt er gewoonlijk op, leen was, of althans op 66n of andere eertijds een keizerlijk clat het grondgebied manier rnet den keizer in 66n oI andere relatie stond b. v. door bijzondere privilegiön. Reeds bij de oude volken was de adelaar orn zijn scherpen blik en snelle vlucht een symbool van macht en bij de Egyptenaren, Assyriörs en Oude-Perzen treffen we hern dan ook als zooclanig aan. Bij de Grieken en Romeinen was hij de begeleider hunner opperste goden Zeus en Jupiter en de Romeinsche adelaar' met Jupiter's bliksen-r in de klauwen en geplaatst boven de letters S. P. Q. R. (Senatus Populus que Romanus) rnoet wel de eerste syrnbolische adelaar zijn geweest, die in deze gewesten doordrong. Onder Constantijn den Grooten, door het Byzantijnsche,labableef de adelaar toch op den scepter rum met het Christus rnonograrn verdrongen, van den Consul gehandhaafd. ornschreven, 66nkoppigen adeKeizers voerden den hiervoor De Roonrsch-Duitsche (1410-1437) tweekoppig wordt. laar tot hij onder Keizer Sigismond van Luxemburg in {871 werd de adelaar weer van het nieurve Duitsche Keizerrijk Na de aikondiging bewind nog opnieuw 66nkoppig, zooals hij ook thans, onder het republikeinsch is. Toch is ook de dubbele adelaar zeer oud; irnrners reeds de Byzantijnsche Keizers van het Oost- en van de hereeniging voerden hern, vermoedeliik als zinnebeeld West-Romeinsche rijk, \\'aarop men nog steeds hoopte. In een gedeeld lvapenschild adelaar, een halven adelaar, eigenlijk dan een halven dubbelen trelt men dikwijls aan. (Henegouwen, 4.)

-epo-I 'lsea.4ae8 uälsro^ aqrsuerc rap lusalqtlle leq ^6,nee"IIX eP Je uE^ sr srlel e(l 'serdsdJelaaqcsDlueJg uee ue^ lund ep 'uerepue sua8lo,r''tueeu / uerp ue^ ueolq ap ue^ ruJo^. epreel.(lseE ap leq sr ueErturnos sueElo4 :. ejsueeu -Joo^ ep aelal ulrz 'ueelseq ]uer](uoJeep erp'ue8urueeur ele^ ep ue1'uapelJe^ eJJe^ leq ur qJrz lserlre^ :nn8q eqcsrplereq a8rpreele{Jeru lsEooq ezep ue.t Euo:ds:oo eq '6 'lueq€rg) ?\al ap relqre sr '(1p '8:nqtnexn.-l llz ue repuru lerN tI, llrr8uzleq '(gE ue 'uerepueel^-lsaÄ\) Z 1eels uaeS.ue uepelq 'ur slee1d elsraa ep soot ap Ttureeuru"taaolq "p repugJll^ JIr lleaq 1tr1uoo,$.eg '(gt 'uerepueel^-lseÄ\) Iäels repüoz ua salpeelq e8rlundltg,r ue -Jer^ Lerrp +eur uepelqre^El{ }:oos uaa 'uepulq a8ruuonlfr.t uJ -JerÄ (-errp ep ufrz ]ioos e,r3puozlrq ueg '(!7 'tuuclurg) ueluro^ ue ueuoos elle ur sueeue^e uaDpDlg '(I '{F.I ua g 'ue-repueEl^-tsoo) roo1. ua4YDt ele{üe ueltlo{ >loo '(4 'Srnqurl) |q)nnaq p pp4taao lelee^ :lre ep sr uerpua^og

slärro^Aurrz s1et4nta67mue .]uerspuorEuaa d" r,q [r6J;:ffäL:"r)"'::X'::]W '(tZ ua g 'tr 'uadrearluy :Z' uo 'V .8rnqtur1 itr .luuqerg; üaqqaq uernel{ L eläpuu elle JII {oo ue{ ':nap1 e1[q:nn]eu ue^ ltquoo,ra,ag .eluearua8 ue{{or}oq ,ueSrprnq rep puor8 ueltrrqcsoq ua8rluur:oo,r uep do t:reop t4ooq aA 1o 1elseeur 'puo.t6 uasso1 rree rr€Ä uaur 11aa-rds (do uep 'plrqJs läq ur sol puor8 u,ooz ]sfr1 fuuls -reeur lao^pplrs uep ]rn ]aru f1q ('g 'E-rnqturl ue gt ue g 'Z 'r{ln.I !4 'uedra,u,1uy) 'utlz ue{ }ul} ue^ srepur: {oo l€Eur ,sr uao:8 snp ,rnep1 elfqrnnleu ueÄ lsaeur erp 'puor8 uae do :eeur (ppqcs leq ur sol leru l€lae^ uuels 'ueruoocl 'üeqcsualq 'Joo^ ue ueJerp Iee^ puotb uer rnBuu uap Jepuo lruo{ aptDD ae .(E ,Ernquraxnl ,uerapuEEl^-]soo 16tr. ig7 ,luuq -€rg) uerueou a; uelund .ualund sez eqcsrueel^ leluue leq spaels Erpoou snp sl leg ue eqrspuegepoN ep q T[1a 1frluoo,rileE {arplurerl erlrsuerC ep ur lleaq nts aA PUamaDLuo <\.

) )

puamaD

G

ptaa4aDruo

I

puauurl {,,-\l

\ / .ueIu?uur

uapuuls epueelsue^eu ue{ llH .Terpluraq eqrsre}seil\ op Jeeu Ea,r uftz uelqJo}srnr>l rep eplp ue1 'puo,r 'ueuelsuq3 lap srnrl läq ue^ snp ;a8ueque8el ue ureelqtue eqrs{rnl }arl 'r€Buessena ezec 'pleeqeSJe tDDuassDm sl? ptr}le eutrq lpro.r,r uoDul acl '(g '8rnqur.I) pualD.tls ueru lruäou etst€el ll(I .uolerls elqror ue lqrrze8 uee leur ua 'ra,r1rz ,uoz ap slee1d alsraa ep ur Jo pno8 ue^ spaels euftq laur u"tuDtpqpluar! aA ('Z'Srnquexn-I uopEouoH-loorC) .]pro,ta püeleoeq alueeure8 ep ü erp llaaluafrq ap do puelaop Tro{ uap leur ue urra^rz s1u snp .e1e1a5 'p8rprooztr,ua8e]re^ ur ep sr ue}Jesur ua uerqrqdur€ lsee{u ep ue,\ 1fquoo.raa8 Fq !!q '(6 (Ernquaxnl ua g 'uedre.a,r1uy :gt ue VZ .uerepueelr\-lso1) puawuamz Lllsr^ ap leeq puels uelel -uozrJorl uI 'lulaz ep .ua11a:luue ueuoos ralJellu uI ueur ue{ uarpssrA letoo^ {oo (.9 ue € .uarepueel^-lsea\) .plaoqa8le lp.roar uslood 1o {eq repuoz erP 'af]lreeur lo laualu 2p sr uoosleEo^ eqrsrplu.req petcads ä8rpree.r{reur ueg

w-ijk VII (1137-1180) schijnt haar ter gelegenheicl van zijn tweecle kruistocht te hebben aangenornen, De kleuren waren goud op blauw en zijn opvolgers voerden een schild... bezaaid met leliön. Karel v (1364-1380) bracht hun aantal op drie terug (Henegouwen, 4 en 8). is de mispelbloenz (Lirnburg, 9). I)e druiaentros in een gemeentewapen wiist rneestal op den wiinboulr.', die daar wordt of werd uitgeoeiend, terwijl korenaren en scho'yen natuurlijk op den akkerbouw wijzen (Brabant, 7;. Oost-Vlaanderen, 33). Een andere .bloemvonn

In de wapens der gerneenten in het Land van Waes trelt men rnenigmaal de raap aan, de heraldische liguur van deze streek (Oost-Vlaanderen, 12, 13 en 15). Iileedingstukken,

hoolddeksels

en schoeisel kornen

Hiertoe behoort ook de manipcl, het priesterlijh gervaad (Brabant,

een afhangend, 18).

(Oost-Vlaanderen,

30).

lang sttrk stof aan cle nlotlw

van

ook

voor

Het zou ons te ver voeren, een beschrijving te geven van al de kronen die, als alzonderlijke lvapenliguur, oi op de koppen van leeuwen oI adelaars kunnen voorkornen. Bij de behandeling der bijkomende versierselen komen wij hierop terug, en volstaan daarom voorloopig rnet de volgende beschrijving. De kroon bestaat in het algerneen gouden band bezet rnet edelgesteenten, lvaarop drie bladen algeuit een ringvornrigen, wisseld door twee paarlen (Luxemburg, 9). OI ook u'el viji bladen, zonder die paarlen er- tusschen (Oost-Vlaanderen, 45). De eerste is een gravenkroon, de tweede een markiezenkroon. De koninklijke kroon heelt boven de vijl bladen, nog vijf, rnet paarlen bezette beugels, die een wereldbol dragen, waarop weer een kruis prijkt. (Oost-Vlaanderen, 43). Verder reis- en becleltasschen, pelgrims-, bisschops- en abtsstaven (Brabant, 7, 18 en 22). De aanwezigheid dezer laatstgenoernde \roorwerpen in he[ wapen is gewoonlijk een aanduiding, clat het gebied der huidige gemeente, eertijds onder kerkelijk beheer stond. Verder kan men alle mogelijke deren,39 en Henegoulven, 7).

voorwerpen

aantreiien (Antrverpen, 6; Oost-Vlaan-

De sleutel staat rechtop in het schild, de baard naar boven en gewend. Is de baarcl naar links gericht, dan is cle sleutel omgezuend. Twee sleutels keerde geval er op wijzend, len, 5, 15 en

naar

rechts

met den baard naar elkaar toe, heeten toegezoend; in het omgeafgezuend. Als embleern van St. Petrus komt hij meermalen voor, dat deze heilige patroon der stad of der hooldkerk is (West-Vlaande20; Oost-Vlaentleren, 14 en 15, enz.).

In lret wapen Oost-Ylaanderen 12 zien \r'e een roosler. Dit rooster is gewoonlijk het ernbleer-n van St. Laurentius, diaken van Rorne, die in 258 op een rooster aan een langzamen vuurclood is priisgegeven en die cloor de betrokLen genreente als patroon wordt vereerd. (OostLandbouutzoerktuigen op aklierbouw en gereedscllaltpen wijz,en natuurlijk Vlaanderen, 17 en 48). I)e egge staat rechtop irr ,het schild en is in de Belgische (West-Vlaanderen, gemeentewapens 26). Ook rnolenaarsgereedi rneestal clriehoekig schappen w. o, het moleniizer (Brabant, 27). en posthoorns; de eerste Hoorns trelt men in twee soorten aan n. l. jachthoorns ziin van een snoer voorzien om hen om het lichaam te hangen. Bij de posthoorns ontbreekt dit onderdeel. De grootste opening is steeds naar den rechter schildrand

'Uo{ u33 sr uae ua lrez looJE uee uueJeu,lt tsetu uee lelee^ leur 'Ern1reu.l duold py1 'a66o4 eqf,s^aneelapPnr eP lseeur .rue1q 'ued.{} e1[qeEout elle ur 4oo ua0tnltoorl 'preeleEruo'ep11ez1eq surz8ruee ue.t lee1rde1 uae [rz ueqqeq luauresBq slu ue epJo,'!Änoq erlJsruol-rlJs>lerJg 'ruro^ ueqJsrplereq uee ueqqeq uallnz aO ruJo^ uB^ ua8uo:pa8.ue ]ro){ leerf,eds '(IL u3 t '{In.I) ueuoos Iel-ralle -rea.t ueuun{ JäPJO^ ua{Je.ü^\noq ueruorlroo^ 4[qrnn]eu '8 'ue^ano8eueH :g 'ua.l '(8t ue tt -epueEl^-lseÄ\) raeur Jo uee ua rneplu^ lettr .good uee 1hluoo,u,e8 ue8uruedorelsue^ ueqqeq [F tIoO '1eds>lueqes ]eq ]Tn suero] ep JeuI ]suro{ueJre^o lee^ lrz uauoolrel uelea]ue{ uE^ suEJ} unq }eI tr '>lup Japuoz lsaaur 'sua;ol epuoJ ullz ualU)tnq aA '{re^d.las}etu lerl 'uet uu,r ue8ao.r ap uuÄ p1aslaua0 1o p0aoaa0 lsrelsua,r ap ueÄ ueul l8ez tq)lloA -]lzeq uee hz sp 'TqapaD T€p 8r1und uea frz .reeuuuaa. l4apa0 0ylund ue ]ue{rol^ ta sle puDDaaf iueqqeq lrood ueloisa8 ue:nep :üEels suero] ep do selluue^purl^. roop uee leru Jo ye az Euula8 levu 'ua1o1sab p puay'oab : uhz uauun4 uapatsDy aze(J 'f (1, ve 'rnnSrJuedu^at 'g 'rlln'I ly7 ua 'urlrnoBaueH :6 ue Z 'lu?qurfl !p 'ued:a.t1uy) lol 77 iolel ue -1e8az 1o1 e]{er}s 'puots pe}s rap 1rnnq ep ur }ep Jö 'aprooqeqeol splrl:aa alueauraE .rap parqa8puor8 1eq uer^a UBE Jeaq uep ue^ lqJrnq ep Jo laelsu{ leq {oO 'uepnoq sl leelse>I läq Jo pBls ep uelrnq puetr.t uap uro uelBlreau uo1 lrood ep ur ueür l€p 'lre,ttueur ualnoq ueBEISeq :azft leur ':eedaz uoa 'l 'p 'tnaplDa ua11o;1a8do uee Euruedol-rood erp ur ueur lerz 8ou raetrq 'uololso8 uernep roop ]oru 1o 1e 'Suruedo -good uae pfple euftq Ju€Lu 'suerol8ueq sliaz sLrros 'uäqqaq suerol Jaeur Jo u?g {lll 'uapalsnl '3 'z 'peq ualqJer a4trlapels uo se^. prnnur -uoo.ra8 erp ep uirz 1a11 'uee sue,rel uep ePüoot 'uellE^ ue1er1 uelroodsPEls raP uae do -Luo ll(I Pels aP lep rlfquoo,la,e8 'ue ue^{noqe8 a}sureeuJoo^ Jäp uoa do ezna>1 unq l€leaÄ 'le8az unq ueÄ uellalsrsu^ faq Jn 'uauadatlcs ep lep 'spaa.r uapraz [rr11 'uapuo.r laEazspels epno ]aq nr Euordsroo unq orp 'roo,r suadu.taluaaura8 arp ur luJoo^ uautol ua4tammnog '{ar}uee ap ur :nn8r1uade,r.r. auoaleS s[€ {oo reettr 'repnoqpptlcs larpleroq '8 'z uap ue,r uede.r '(7E 'ua:epueu1r1 sle lelae^ 'uaur erp 'uotuapya leq sr leH '(g 'Srnqtuaxn.I) -lsoo) sr phgeo uep uadulr ueg utrz rnel>l erepuB slou{ ap lrn hq sr 1u.l,e8 erepuu uee ue^ ueleeprepuo erp slu Tun(ao ue pnpaaa0 sr IrH 'preele8ttlo 'ua,roq :euu luncl 'ep lortr dolqcar pu€ls uäuo.4r\.e8 ufrz ur leBls ffd ep >1og 1eq ur

:tt ue tr,'uerepueel^ ('trtr.'uaa.no8eueH -lsoo :t 3uarapuuulA-:lseil\)'pra^r uerlordseSlqrarsplryraereep lep 'puezft,r do uep -ra '1)req8rlq;are8 :ap preBÄ\z ]eu slB Joo^ ualtsurreeu-r leq Juro{ süedenae}ueeue8 uJ 'ue^oq JEeu lund ep leru ,ptDDmz laH '(g 'örnq pprlJs

leq

ur dolqca:

1r:u1s

'pruu,rilz8els

eq:rs.rnaeleppru

leq

1elseeur

-urexnl Luop8o}reH-loo,r9) Suruedo epuoJ uee lelrl ello-IJels Epundsaz uee lrn epueelseq 'ue.rapurroods '^ .q .p8rproo.rrlua8oue^ ep ulrz qrsrd.{; lslre]s 1eq uauede,u.slqra,r -eE aqcs,ra,neelepplw ep utrz (ueuro>Foo,r uarrrJo^ relJalle uooqJsJo .IoJ erueuroo^ uelads dao:3 ezap uel uädraarrooÄ eO '6m7s6o1too ua uauajorll '(Et ßue,!\no8eueH) uee

llqrnnleu

uaraplr.ura,r el uererp apoope8 lqret ep do .rap reÄ\e8 teq tÜo epuerp ue Uaeq lu^Pucq srai{ uee ue apeus epuor uee erp .fqpsslp ep sr lapue ueg ]ni1qrr]]u]rlJBl '(qZ 'uerapueel^-lsoo 141 .luequ:g) ue88q ueequro ue8uu 'puama,tuo rtJ.oorl ep sr slepuu .pue.lÄe8

Je sle

lrusou

ttaoolsaq

tueq

uaw

lh^.I.Jet

rflastkorl. Voor- en achtersteven ziln van een z. g. kasteel voorzien, waarop meermalen. een dergelijke rnast staat, Wapenschilden versieren gewoonlijk de .boorden. Hun aanwezigheid in het gemeentewapen wijst op hanclel, scheepvaart oI visscherij. (Oost-\rlaanderen, 36) Dikrvijls is de uiterliike vorrn van het vaartuig in den loop der tijden zoodanig gqwijzigd, dat het voor den leek nauweliiks rneer te herkennen is. (West-Vlaanderen, 24). Ook het anker cltridt veelal op scheepsvaart,een enkelen keer symboliseert het de hoop. (Oost-Vlaanderen, 39; Groot-Hertogdom Luxer.nburg,2.)

VOORWERPEN

VAN VERSCHILLENDEN

AARD.

De zuereldbol, meer bekend als riiksqp\el, bestaat uit een bol omgord van een dwarsen band en halverwege van een vertilialen. Bovendien is hij gekruist, d. w.'2. op het geheel staat een kruis. (Heneg., 13.) Met zwaarcl, kroon en scepter vorrnt hij sinds eeuwen de attributen der monarchale rnacht. Beweerd wordt, dat Paus Benedictus VIII een dergelijk voorwerp in goud en rnet edelgesteenten versierd liet vervaardigen als zinnebeeld der wereldmacht van het Christendom. Later, toen Keizer Hendrik II (de Heilige, 1002-1024) Rome bezocht, kreeg hij dit kostbare voorwerp van den Paus ten geschenke met de mededeeling, dat het voortaan het symbool van het Heilige Roornsche Rijk rnoest zijn. Op de vorstelijke zegels ziet rnen den keizer dan ook steeds er medq afgebeeld. Volgens an
0E6t rrBnJqec

'[essnrg

'uDD ua6 -ut,tplnq)sluo)aa sJazal uazuo uapatq tnz :uaptttu azuo tooaQnl -raa uaPzqlsmluo app,4ag lamuaaa hm uapuül laatlaF \lqDour

ap'sat4DDrtuaq)ssn!'r:til?;;,:r;'3!"!:::t1:;iT';i?ri:!:X;öi:J

-tooa atsstututo) apuraouaDuaaoq toop aolnatu ap 'aztrmtlLttlzs pq ut toop aq)stuDDIA a4ltla4tntqa0 $aalu apno ap lsDDu 'unqp uaipqna 4 ,nal, ap plaaptooao 61nnu 4oo uDp taq u"qqaq I!/AI

4tqaptap6yuo>tu"uapr"!u,;:ü:f'1f"n:Lp;:,!,'3\:::tUI!t:;A#

ap tooa uaaraaDlD suolll cP qo PtaasDqaD s! az!!o1 "tlJspuDuaPaN ua al"auoqot azaq 'playsaEtooo Tptom afi +uqas bptaacrluna0 -ololJa.lole ua attu'{uoQo.1 tooa alsslrrrtuo). aP tooP azaP slDooz duUpls "!nna!u ap 'a4h1a4tntqa0 uapatl 49 tot.. ap_ TsDDu lstaa 7aq tooa^hm uav tDDe'g16l. pquna1 [t 40 ]atlos0ut2lloaaq prl uoa aoo04o ap 'aluaatuab azll" tootr 'apuapnoqut 1sltltuoou alaatc 'tlup -4lo Dp 'l'I lunt IZ uDa polqs]DDis laq ut öutultq)staa tg?o -aD spaat uatom DutlautDztaa azuo ttoo s1a0az ag 'st azhmtluqcs atstnl ap a\laot uD4 uapdaq uatu lDp tapuoz 'u"antq)s ua.raruDtu ap zpuailnpsna "zap ID lDp tuosloF 4o uatuDu alp ualsua4l 'saltapyu.N apua1tq)staa ttDa uaaDdlrn alaalcllto lol uatu 7tuo4 -too(g ua -uootapl uDo uaspro ap 'pDH ap 'tsuatpqtaq4sod 'ua4mrqaD azltmtltttlrs apllazap -slDDlS pq uDa uabal(poot tatt !!g suaa sapD.tlstunttPD apuailrq)tDa ap LDDP taaul al 'tna4 ,aru -anrm alstaotb ap uaoafraD Dutpra1uoo 4oo uDp tlaaq tA'Ua">l lol -taa ata1azuo laq lrt uarilDu taz"p pp0 talaz uaa uoa 6uq1a(s uatu pua\"q "pap4lo ?p apuaoppa uaaßpa! s! pH tua4luo tDp 'p)aaal"fr4o uapaq4tqQour | ata>laz 'g 'N aq)suDDIA tap azttmlltti^ s aA tlaar! uauDuaruaauta6

'trdduqcsleelq 3e6 9p3

: re^oEyn c0

'c elePlc rePaorg uepre€^.rag uep ue^ pu€q eP ue^ serlerlsnllr eruu{ leur tlreeaeg 'g roop 'uVtcunot4 aqtsß1ag Dp uatnalx ap ua pH:ap8rozrea,8rina1 qcsrler8odÄl ue ua.rerqcsa8Erpuaaallarl luroo^ ue ua4aa|uaQortr1 'sueulsog seln[' roop 'aopq ani)rplD]?4,p ?l1ot1 : uele^eq e] u€B erpnls ra].{erplBreq eqesr8laq re^o sef{reÄr aa^a] sreeleruezJe^ uep suero^Ie 'ua8rpure 1a1ulrru, uellr^a rlcoJ 'ue{{eÄ e1 do sruaperqosaSua rnn}lnr arlJspuelJepe^ Jep uetuelqure ep roo^ ua uereepnlseq el erreleu apualle,r8ueleq ooz lundEoo qosrrolsrq - Ieeuorleurolul sle lolaooz - leeuo4eu lln 'azep 'ulrz Eur8rpaouruee uee sJeeleruuzre^ uep Jepue üe uee. eSoW 'uee8 e] Jeroo^ uepuerp suedul.elueaure8 eqJsEJnqruexn-I ue erIJsrE 'arp 'ualuaruala arlssrplereq -rep Suru 1ag SuqaruezJe^ op uee uepueeur hal -reeu -tuosdo eldourleq ep uuÄ ue Eurpralur ezuo u€^ epute ]eq uee e^a ufrz apaurerq ug