KONINKLIJK PALEIS AMSTERDAM

KONINKLIJK PALEIS AMSTERDAM Het Koninklijk Paleis Amsterdam werd oorspronkelijk in 1648 gebouwd als een stadhuis dat de rijkdom en welvaart van de stad Amsterdam moest weerspiegelen. Aan het begin van de negentiende eeuw werd het door Lodewijk Napoleon als paleis in gebruik genomen.

Wie waren betrokken bij het Koninklijk Paleis Amsterdam? • Stadhouder Willem V • Prinses Wilhelmina van Pruisen • Koning Willem I • Koningin Wilhelmina • Koningin Juliana • Koningin Beatrix • Prins Willem-Alexander • Prinses Máxima

K&P_boek.indb 10

5/12/06 12:10:16 PM

KONINKLIJK PALEIS AMSTERDAM

Het paleis Een groot deel van de zeventiende eeuw wordt wel de ‘Gouden Eeuw’ genoemd. In deze periode floreerde de handel en was er een ongekende activiteit op het gebied van de wetenschap en kunsten. Rijke kooplieden en andere leden van de gegoede burgerij wierpen zich op als beschermheren van de kunsten en creëerden zo een bloeiperiode op het gebied van onder meer literatuur en schilderkunst. Vooral de provincie Holland en de stad Amsterdam floreerden. In Amsterdam werd dan ook besloten dat er een nieuw stadhuis moest komen, dat het aanzien en de rijkdom van de stad zou weerspiegelen. Voor de bouw van hiervan werd de architect Jacob van Campen aangetrokken, die ook betrokken was bij de bouw van Huis ten Bosch en paleis Noordeinde in Den Haag. Hij liet zich inspireren door de architectuur uit de klassieke oudheid. Van Campen was echter niet tot aan de voltooiing bij dit bouwwerk betrokken; hij vertrok na een ruzie met het stadsbestuur. Zijn werk werd afgemaakt door Daniël Stalpaert, die in 1648 was benoemd tot stadsbouwmeester. Het stadhuis

In januari 1648 werd de eerste paal voor het nieuwe stadhuis de grond ingeheid. Daarna zouden er nog 13658 volgen (in totaal werden dus 13659 palen gebruikt, volgens het ezelsbruggetje: 365 palen, met een 1 ervoor en een 9 erachter). Het stadhuis werd gebouwd in een lichte zandsteen, dat als gevolg van verwering door de eeuwen heen steeds donkerder van kleur is geworden. Zeven jaar na het heien van de eerste paal werd een deel van het gebouw in gebruik genomen. In tegenstelling tot veel andere majestueuze gebouwen had het nieuwe stadhuis geen groot bordes, maar bevond de ingang zich op straatniveau. Deze letterlijk lage drempel symboliseerde dat iedereen welkom was in het stadhuis. 11

K&P_boek.indb 11

5/12/06 12:10:18 PM

KASTELEN EN PALEIZEN VAN ORANJE

Op de begane grond was de Wisselbank gevestigd. De kelders daaronder boden opslagruimte voor het goud en zilver. Op de bel-etage bevond zich de centrale zaal van het stadhuis: de Burgerzaal. Die was voor iedereen vrij toegankelijk en was een plaats waar burgers elkaar konden ontmoeten. Op deze etage lagen ook de kamers van de burgemeesters, de schout en de schepen. Op de tweede en derde verdieping bevonden zich de vertrekken van verschillende commissies en de archieven van de secretarieën. De vierde verdieping diende als opslagplaats voor wapens. Vanuit de koepel op het paleis kon men de schepen op het IJ zien aankomen. De windwijzer op de koepel in de vorm van een koggeschip symboliseerde de stad Amsterdam. Het interieur

Het interieur van het gebouw moest de macht van Amsterdam en de Republiek weerspiegelen en verwees naar de klassieke oudheid. De beeldhouwer Artus Quellinus en zijn medewerkers maakten beelden van zeven Romeinse goden en godinnen voor het stadhuis. De schilder Ferdinand Bol, een leerling van Rembrandt, maakte enkele werken die onder meer in de Oude Raadszaal hingen. In de negentiende eeuw betrok Lodewijk Napoleon het stadhuis. Hij liet het stadhuis in 1808 verbouwen tot paleis. Zo kwamen er houten wanden, die de galerijen in verschillende vertrekken verdeelden. In de twintigste eeuw vonden verschillende restauraties plaats, waarbij onder meer deze wijzigingen weer ongedaan werden gemaakt.

De bewoners Het stadhuis van Amsterdam kreeg voor het eerst de functie van paleis toen in 1768 stadhouder Willem V en zijn vrouw Wilhelmina van Pruisen in Amsterdam werden ontvangen en er enige dagen verbleven. Aan het begin van de negentiende eeuw koos Lodewijk Napoleon de stad 12

K&P_boek.indb 12

5/12/06 12:10:20 PM


Amsterdam als zijn residentie. De architect J.T. Thibault verbouwde het stadhuis tot paleis. Lodewijk Napoleon liet het met meubelen in empirestijl inrichten. In 1808 betrok hij het koninklijk paleis. De noordgalerij diende als eetzaal van de koning. Achter het beeld van de Romeinse god Mars lag het appartement van Lodewijks echtgenote, koningin Hortense. Het schijnt dat Hortense het paleis mooi gemeubileerd vond, maar dat zij zich er ongelukkig voelde. Ze woonde er niet langer dan drie weken. Er is wel gesuggereerd dat dit te maken had met haar vertrekken: boven de toegang van haar appartement bevonden zich afbeeldingen van huilende kinderen en doodshoofden. Lodewijk Napoleon deed in 1810 afstand van de troon. Daarna nam de Franse landvoogd Charles Lebrun zijn intrek in het paleis. In oktober 1811 logeerde de Franse keizer Napoleon Bonaparte er gedurende zestien dagen.

Uitstapje virtueel bezoek Koninklijk Paleis Via de website www.koninklijkhuis.nl kunt u een virtueel bezoek brengen aan het

Opnieuw Nederlands eigendom

Koninklijk Paleis in Amsterdam. Op de eer-

Na de val van Napoleon gaf Willem I het paleis terug aan de stad Amsterdam. Maar toen hij eenmaal was ingehuldigd als koning, zag hij in het paleis een goed onderkomen als hij in Amsterdam wilde verblijven. Daarop stelde het gemeentebestuur van Amsterdam het paleis op verzoek van Willem I weer ter beschikking aan de koning.

ste pagina van deze website kiest u voor ‘Paleizen’ en daarna voor ‘virtuele rondleiding’. In het volgende scherm kunt u aangeven waar u een virtuele rondleiding wenst. Op deze website kunt u ook kiezen voor een virtuele rondleiding in het Huis ten Bosch, in paleis Noordeinde en in het Koninklijk Staldepartement.

13

K&P_boek.indb 13

5/12/06 12:10:22 PM


Hoewel het paleis in 1936 rijkseigendom werd, maakten leden van de koninklijke familie er nog regelmatig gebruik van. Koningin Wilhelmina verbleef regelmatig in het Koninklijk Paleis Amsterdam en verscheen na haar troonsafstand in 1948 met haar dochter Juliana op het balkon van het paleis. In 1966 fungeerde het paleis als decor voor het huwelijk van prinses Beatrix en prins Claus en ook na haar inhuldiging tot koningin in 1980 verscheen Beatrix op het balkon van het paleis.

Uitstapje Scheepvaartmuseum Daniël Stalpaert, die het stadhuis in Amsterdam voltooide, ontwierp ook ’s Lands Zeemagazijn, het belangrijkste gebouw van de Admiraliteit van Amsterdam. ’s Lands Zeemagazijn was een vierkant gebouw, met vier vleugels rond een binnenplaats. Net als het Koninklijk Paleis Amsterdam was het gebouwd in Hollands-classicistische stijl. Anders dan het rijk gedecoreerde Koninklijk Paleis was het Zeemagazijn sober uitgevoerd. Tegenwoordig is in dit pand het Scheepvaartmuseum gevestigd.

14

K&P_boek.indb 14

5/12/06 12:10:24 PM


In 2002 vertrokken prins Willem-Alexander en Máxima Zorreguieta vanuit het paleis naar de Beurs van Berlage en de Nieuwe Kerk voor de voltrekking van hun burgerlijk en kerkelijk huwelijk. Twee dagen daarvoor was in het Koninklijk Paleis een diner en een feest gegeven voor familie en vrienden van het bruidspaar.

En nu… Het Koninklijk Paleis Amsterdam heeft tegenwoordig voornamelijk een representatieve functie. Het wordt onder meer gebruikt voor nieuwjaarsrecepties van koningin Beatrix en tijdens staatsbezoeken. Daarnaast vinden de uitreikingen van de Erasmusprijs, de Zilveren Anjer en de jaarlijkse Prins Claus Prijs in dit paleis plaats. Wanneer koningin Beatrix of andere leden van het koninklijk huis geen gebruikmaken van het paleis is het Koninklijk Paleis Amsterdam regelmatig opengesteld voor het publiek. In de zomermaanden is er een tentoonstelling te bezichtigen die te maken heeft met een (kunst)historisch aspect van het paleis. Na de uitreiking van de Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst zijn in het paleis de voor deze prijs geselecteerde kunstwerken te bezichtigen.

Stichting Koninklijk Paleis Amstedam Postbus 3708 1001 AM Amsterdam Tel. 020-6204060 www.koninklijkhuis.nl Wegens renovatiewerkzaamheden is het Koninklijk Paleis tot 2008 gesloten. Daarna zal het weer regelmatig worden opengesteld voor het publiek.

15

K&P_boek.indb 15

5/12/06 12:10:26 PM

HUIS BERGH ’SHEERENBERG Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werd Huis Bergh enige tijd bewoond door de zus van Willem van Oranje en haar echtgenoot Willem van den Bergh. Toen deze later in de oorlog voor de Spaanse zijde koos, kwam hij in politiek opzicht lijnrecht tegenover zijn zwager te staan.

Wie waren bij Huis Bergh betrokken? • Gravin Maria van Nassau

K&P_boek.indb 16

5/12/06 12:10:27 PM

HUIS BERGH ’SHEERENBERG

Het kasteel Het is niet bekend hoe Huis Bergh er tijdens de eerste eeuwen van zijn bestaan heeft uitgezien. Waarschijnlijk stond er in het begin niet meer dan een toren van tufsteen binnen een versterking van palissaden op een eilandje in het moeras. Deze tufstenen toren werd in de veertiende eeuw afgebroken, waarna de huidige vierkante kasteeltoren moet zijn gebouwd. Door de eeuwen heen moet er steeds gebouwd en verbouwd zijn, maar de gegevens hierover zijn spaarzaam. In de Tachtigjarige Oorlog werd Huis Bergh verwoest. Rond 1600 werd met de wederopbouw begonnen. In die periode kreeg het kasteel ook voor het grootste deel het aanzien dat het nu nog steeds heeft. Er werd onder meer een keuken gebouwd en op de voorburcht kwam het huidige rentmeestershuis te staan. Door brand verwoest

Huis Bergh heeft ondanks de diverse verbouwingen zijn middeleeuwse karakter grotendeels behouden. Het kasteel werd twee keer door brand verwoest. De eerste brand, in 1735, zorgde voor aanzienlijke schade. Van 1736 tot 1738 werd het kasteel herbouwd. De tweede brand vond plaats nadat het kasteel in handen was gekomen van de Twentse textielbaron Jan Herman van Heek. Tijdens zijn terugtocht van een reis naar Egypte in 1939 werden er werkzaamheden aan het kasteel verricht. Waarschijnlijk werd daarbij de verwarmingsketel te hoog opgestookt, waardoor een scheur ontstond in het metselwerk van de schoorsteen. Een daardoorheen slaande vlam leidde ertoe dat de brand zich naar de zolder kon verspreiden. Pas ’s avonds laat werd de brand ontdekt. Onder aanvoering van de burgemeester en het personeel van Huis Bergh hebben de inwoners van ’s-Heerenberg volgens Van Heek ‘moedig en met levensgevaar voor het behoud gestreden’. Toch konden zij niet voorkomen dat een groot deel van het hoofdgebouw in vlammen opging. Van Heek schreef in zijn boek over Huis Bergh: ‘Het was een puinhoop geworden. Met moeite en levensgevaar waren ongeveer twee derde der schilderijen en een deel der meubelen gered. De Lips-brandkast wist de waardevolste handschriften der middeleeuwen te bewaren.’ 17

K&P_boek.indb 17

5/12/06 12:10:29 PM


Van Heek ontving tijdens zijn terugreis een telegram over de brand. Hij zond er een terug, waarin hij aan de betrokkenen zijn dank uitsprak en beloofde: ‘Zal trachten kasteel te herstellen.’ Van Heek hield zijn woord en koos ervoor terug te grijpen op de vroege bouwperioden van het kasteel – een principe dat bijvoorbeeld ook werd toegepast bij een van de restauraties van paleis Noordeinde (men herstelde het paleis in zijn zeventiendeeeuwse vorm). Voor Huis Bergh betekende deze restauratie dat de bouwsels uit de achttiende eeuw werden verwijderd. Verder werden onder meer opnieuw oude kruisvensters in het kasteel aangebracht en werd een deel van de vroegere ringmuur herbouwd.

De bewoners Het kasteel Huis Bergh is lange tijd in het bezit geweest van de heren Van den Bergh. In 1416 stierf dit geslacht uit met het overlijden van Frederik III van den Bergh. Frederiks dochter, Sophia, was getrouwd met ene Otto van der Leck. Na Frederiks dood ging het huis over op zijn kleinzoon, de zoon van Sophia en Otto: Willem II van der Leck. Willem en zijn nageslacht gingen zich ‘Van den Bergh’ noemen en namen het familiewapen van moederszijde aan. Willem IV van den Bergh, de achterachterkleinzoon van Willem II van den Bergh, werd in 1546 wees. Aangezien hij minderjarig was, kreeg hij twee voogden toegewezen: Joost van Bronckhorst en Maximiliaan van Egmond. Dit leidde ertoe dat de jonge Willem van den Bergh ook opgevoed werd aan het Habsburgse hof in Brussel waar Van Egmond veel verbleef. Zwager van Willem van Oranje

Het kasteel van ’s-Heerenberg kreeg banden met de familie van Oranje toen Willem van den Bergh in 1556 op het kasteel van Moers trouwde met de jongere zuster van Willem van Oranje, gravin Maria van Nassau. Samen kregen zij zestien kinderen: acht jongens en acht meisjes. 18

K&P_boek.indb 18

5/12/06 12:10:30 PM


Willem van den Bergh was lid van het Eedverbond der Edelen, een bondgenootschap dat enkele edelen in 1565 tegen de Spaanse inquisitie sloten. Aanvankelijk was het bondgenootschap gericht tegen de godsdienstpolitiek van de Spaanse koning Filips II, die in de zestiende eeuw over de Nederlanden regeerde, maar later kreeg het ook een militair karakter. In 1567 week Van den Bergh net als zijn zwager Willem van Oranje uit naar slot Dillenburg in Duitsland voor een ballingschap die uiteindelijk negen jaar zou duren. De oudste zonen van Willem en Maria groeiden daar op in het gezelschap van personen als de latere stadhouder Maurits van Oranje. Een jaar later, in 1568, werden de bezittingen van Willem van den Bergh verbeurd verklaard. Toenadering tot Spanje

Toen Willem van den Bergh terugkeerde naar Huis Bergh bleek dat zijn bezittingen waren leeggeroofd en verwoest. Zijn pogingen tot herovering ervan mislukten. Bij de Pacificatie van Gent in 1576 kreeg hij echter zijn rechten en bezittingen weer terug. Aangezien Willem ook als edelman en graaf hersteld wenste te worden, probeerde hij een ambt van aanzien te bemachtigen. Eerst richtte hij zijn pijlen op het stadhouderschap van Friesland, maar dat mislukte. Daarna probeerde hij stadhouder van Gelre te worden. Maar aangezien zijn zwager, Willem van Oranje, aanvankelijk de voorkeur gaf aan zijn eigen broer Jan, voelde Willem van den Bergh zich in zijn eer aangetast. Uiteindelijk zou hij in 1581 alsnog de functie van stadhouder van Gelre verwerven. Twee jaar later werden in Arnhem op het stadhouderlijk hof van Gelre belastende stukken gevonden over de stadhouder en zijn betrekkingen met de Spaanse koning. In 1578 had Willem namelijk contact gezocht met de landvoogd Don Juan om te trachten tot een verzoening met 19

K&P_boek.indb 19

5/12/06 12:10:31 PM


de Spaanse koning te komen. Van een definitieve toenadering was het niet gekomen, maar de stukken pleitten tegen hem. Aangezien een verzoening met Spanje lijnrecht tegenover de opvattingen van zijn zwager stond, werd Willem van den Bergh gearresteerd en als verrader gevangengezet. In 1584 kwam hij weer vrij. Hij betrok het (in de achttiende eeuw afgebroken) Huis Ulft en overleed er in 1586. Zijn echtgenote Maria bleef na zijn dood in dit huis wonen; zij keerde niet terug naar Huis Bergh. Erkenning van het hoogste gezag

Lange tijd gold Willem van den Bergh als een verrader. De laatste jaren is dat beeld enigszins genuanceerd en afgezet tegen de tijd waarin het conflict speelde. Willem van den Bergh moet zich in zijn waardigheid aangetast hebben gevoeld omdat zijn benoeming tot stadhouder van Gelderland zo moeizaam was verlopen en hij bovendien geen herstelbetalingen had ontvangen voor zijn in de strijd verwoeste bezittingen. Een adellijk persoon kon in die tijd rekenen op een eervolle behandeling zolang hij als autonoom lid van de hoogste adel werd erkend. De moeizame benoeming zal ervoor hebben gezorgd dat Van den Bergh zich vernederd voelde. Willem van den Bergh zag zichzelf als een autonoom lid van de adel, die alleen gezag kon erkennen van een hogergeplaatste. In zijn geval was dat de heersende koning – en dat was op dat moment de koning van Spanje.

20

K&P_boek.indb 20

5/12/06 12:10:34 PM


Bewoners na Willem van den Bergh

De zoon van Willem van den Bergh heette Herman. Hij volgde zijn vader op en maakte carrière in het Spaanse leger. In 1591 was Herman commandant van de Spaanse troepen in Deventer bij de belegering onder leiding van prins Maurits. Het schijnt dat beide neven, die op slot Dillenburg met elkaar hadden opgetrokken, elkaar hier hebben ontmoet en elkaar bij deze gelegenheid langdurig omhelsd hebben. Herman trouwde met Maria Mencia, markiezin van Bergen op Zoom en vestigde zich in 1569 op Huis Bergh. Door vererving kwam het kasteel in de achttiende eeuw in handen van de familie Von Hohenzollern-

Uitstapje Markiezenhof Maria Mencia, de vrouw van Herman van den Bergh, was een van de markiezinnen van Bergen op Zoom. Aan het einde van de vijftiende eeuw werd in deze stad een paleis in renaissancestijl gebouwd voor de markiezen van Bergen op Zoom. Tegenwoordig is het Markiezenhof een museum, waarvan de vaste collectie bestaat uit schilderijen, meubilair en sier- en gebruiksvoorwerpen uit de vijftiende tot en met de achttiende eeuw. Ook heeft het Markiezenhof een permanente tentoonstelling over kermissen en zijn er wisselende tentoonstellingen te zien op het gebied van cultuurhistorie en moderne kunst. 21

K&P_boek.indb 21

5/12/06 12:10:37 PM


Sigmaringen. Deze familie toonde weinig interesse in het kasteel en besloot het te verhuren. In de eerste helft van de negentiende eeuw was er een rooms-katholiek seminarie in Huis Bergh gevestigd, daarna werden gedeelten van het kasteel bewoond door de notabelen van het stadje ’s-Heerenbergh. In 1912 verkocht Wilhelm August von Hohenzollern-Sigmaringen zijn bezittingen en rechten aan de Nederlandse industrieel Jan Herman van Heek. Hij maakte van het kasteel een historisch monument.

En nu… Tegenwoordig is Huis Bergh een museum met een grote collectie laatmiddeleeuwse kunst en middeleeuwse manuscripten. Ook zijn er regelmatig wisselende tentoonstellingen. Daarnaast is er een verzameling portretten van de leden van het Habsburgse en het Bourgondische huis te bezichtigen, die per toeval door Jan van Heek in de ronde toren op de voorburcht van het kasteel zijn gevonden.

Huis Bergh Hof van Bergh 8 ’s-Heerenberg Tel. 0314-661281 www.huisbergh.nl Geopend: van 1 mei tot 1 november van dinsdag t/m zondag van 12.30 tot 16.30 uur. In de maanden januari t/m april en november en december vinden er iedere zondag rondleidingen plaats om 14.00 en 15.00 uur. Op feestdagen gelden andere openingstijden. Voor meer informatie daarover kunt u de website of het bovengenoemde telefoonnummer raadplegen. 22

K&P_boek.indb 22

5/12/06 12:10:40 PM


Uitstapje slot Loevestein Niet alleen de familie Van den Bergh van Huis Bergh had een meningsverschil met Willem van Oranje en zijn nazaten. Er speelden meer conflicten in deze roerige tijd… Tijdens het Twaalfjarig Bestand (van 1609 tot 1621) kreeg prins Maurits te maken met een religieus conflict tussen de zogenaamde remonstranten (aanhangers van Arminius) en de contraremonstranten (aanhangers van Gomarus) over de predestinatieleer. De remonstranten kwamen op tegen de strenge predestinatieleer en pleitten voor de vrijheid van het geweten. Het conflict liep steeds hoger op en Maurits en zijn leger kregen grote bevoegdheden om de orde te kunnen handhaven. Maurits koos daarbij voor de kant van de contraremonstranten. Toen vervolgens bij de Synode van Dordrecht (1618-1619) de contraremonstranten gelijk kregen, werd besloten het standpunt van de remonstranten te verbieden. Leden van de Staten van Holland die voor de remonstrantse kant hadden gekozen werden gevangengenomen. Zo belandde zowel Johan van Oldenbarnevelt als Hugo de Groot in de gevangenis. Hugo de Groots ontsnapping uit staatsgevangenis slot Loevestein met behulp van een boekenkist is wereldberoemd. Het middeleeuwse slot is nu ingericht als museum. In de kamer waar Hugo de Groot verbleef is tegenwoordig een permanente tentoonstelling te zien over de periode waarin het kasteel een staatsgevangenis was.

23

K&P_boek.indb 23

5/12/06 12:10:42 PM

KONINKLIJK PALEIS AMSTERDAM

Recommend Documents